Henryk Fabijański

MATERIAŁY ARCHIWALNE DOWÓDZTWA

WOJSK PANCERNYCH I ZMOTORYZOWANYCH

LUDOWEGO WOJSKA POLSKIEGO 1944�1945

1. Zarys organizacyjny

Powstanie Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych WP jest ściśle

związane z rozbudową wojska w drugiej połowie 1944 roku. W ujęciu

chronologicznym pierwszą jednostką pancerną w ludowym Wojsku Polskim był 1

pułk czołgów1, na bazie którego sformowano 1 Brygadę Pancerną im. Bohaterów

Westerplatte2, W sierpniu 1944 roku sformowany został 1 korpus pancerny, który brał

udział w operacji zaczepnej 2 armii WP3.

Obok związków pancernych powstały samodzielne jednostki, jak: 1 brygada

pancerna, 4, 5 i 6 pułk czołgów ciężkich, 13 pułk artylerii Samochodowej oraz

dywizjony artylerii samochodowej.

W warunkach małej liczebnie armii mógł istnieć swego rodzaju stan

decentralizacji również i w organizacji wojsk pancernych i zmotoryzowanych. Z

chwilą poważnej rozbudowy wojska nastąpił wzrost potrzeb i wymagań na wszystkich

1 Por. rozkaz nr 1 dowództwa 1 dywizji piechoty z dnia 15.05.1943 roku. CAW, III-7-14, k. 38. 2 CAW, III-4-825, k. 13. Rozkazem 1 KPSZ w ZSRR nr 1 z dnia 39.08.1943 roku. 1 pułk czołgów

podporządkowany został dowódcy brygady. Organizacja i działania bojowe ludowego Wojska Polskiego w latach 1943�1945, t. 1, Warszawa 1958, s. 9.

3 Bliższe szczegóły dotyczące spraw organizacyjnych korpusu zostały podane w Biuletynie Wojskowej Służby Archiwalnej nr 3, 1971, s. 126 i nast.

odcinkach; zaszła konieczność powołania instytucji ześrodkowujących kierownictwo

wszystkimi sprawami związanymi z działalnością poszczególnych rodzajów wojsk.

Osiągnięcie planowanych zamierzeń rozbudowy wojska do trzech armii � stwarzało

możliwość powstania Frontu Polskiego4.

Pod tym kątem rozpoczęto formowanie Naczelnego Dowództwa WP,

tworzono wchodzące w jego skład dowództwa rodzajów wojsk i służb � wszystko na

bazie radzieckiego etatu Dowództwa Frontu. Jednakże narastające trudności na

odcinku mobilizacji ludzi i środków materialnych, a szczególnie niemożliwy do

natychmiastowego przezwyciężenia brak dostatecznej liczby odpowiednio

wyszkolonej kadry oficerskiej, spowodowały zaniechanie organizowania 3 armii5 oraz

zmianę dotychczasowych koncepcji dalszego formowania ludowego Wojska

Polskiego. Wpłynęło to również na uszczuplenie pierwotnych zadań i kompetencji

instytucji centralnych, a w tym Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych.

W początkowym okresie organizacji ludowego Wojska Polskiego � jak już

wspomniano � nie było instytucji centralnej koordynującej działalność

poszczególnych jednostek pancernych. Samo Dowództwo Wojsk Pancernych i

Zmotoryzowanych WP sformowano dopiero później na podstawie rozkazu

organizacyjnego NDWP nr 22 z dnia 10 września 1944 roku, w ramach etatu

Dowództwa Frontu6. Na stanowisko dowódcy został powołany gen. dyw. Dymitr

Mostowienko, zaś na szefa sztabu � płk Zygmunt Anichimowski7.

Dowództwu Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych podlegały � pod

względem operacyjnym, wyszkoleniowym i zaopatrzenia � wszystkie jednostki

pancerne, oddziały pancerne sztabów i związków taktycznych (łącznie z Dowództwem

Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych 1 oraz 2 armii), korpus pancerny i 1

Samodzielna Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte.

Jak wynika z etatu w skład Dowództwa Wojsk Pancernych i

Zmotoryzowanych wchodziły następujące komórki organizacyjne8: Dowództwo,

4 Plan rozbudowy Wojska Polskiego w drugiej połowie 1944 roku omawia W. J u r g i e l e w i c z, Organizacja ludowego Wojska Polskiego (22.07.1944�9.05.1945), Warszawa 1968, s. 86 i nast.

5 Rozkaz NDWP nr 59/org. z dnia 15.11.1944 roku w sprawie zaprzestania organizacji 3 armii. Organizacja i działania bojowe..., t. 1, s. 257. Por. też: W. J u r g i e l e w i c z, op. cit., s. 204.

6 Organizacja i działania bojowe..., t. 1, s. 167. 7 Rozkaz personalny NDWP nr 2 z dnia 11.09.1944 roku. CAW, III-232-71, k. 1. 8 Strukturę organizacyjną odtworzono na podstawie odpisu etatu Dowództwa Frontu nr 02/401. CAW,

Sztab, oddziały � operacyjny, zwiadowczy, łączności, techniczny, personalny,

eksploatacji i finansowy oraz wydział polityczno-wychowawczy i kancelaria.

Dowództwo Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych formowano na terenie Lublina9.

W miarę przesuwania się frontu na zachód � zmieniono dyslokację, przenosząc

dowództwo w rejon Warszawy � do m. Włochy, gdzie pozostawało do zakończenia

wojny.

Po zakończeniu wojny dokonana została gruntowna reorganizacja wojska.

Ukazały się liczne zarządzenia Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego, mające na

celu reorganizację istniejących jednostek i instytucji � bądź też powołanie nowych. I

tak rozkaz nr 0144/org. Naczelnego Dowództwa z dnia 17 lipca 1945 roku zalecał

między innymi przeniesienie Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych WP

z etatu nr 02/401 na etat nr 1/43, o stanie liczebnym 73 osoby, z pozostaniem w

dalszym ciągu w dyspozycji NDWP i miejscem postoju w Modlinie10.

W obrębie dokonywanych przejść wojska na etaty czasu pokojowego dążono

do zmniejszenia liczebności siły zbrojnej. Naczelne Dowództwo wydało rozkaz

nakazujący zmniejszenie stanów etatowych o 30 procent; dotyczyło to również

Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych11.

Z ważniejszych źródeł o charakterze organizacyjnym tego okresu, należy

wymienić jeszcze rozkaz nr 0278/org. Naczelnego Dowództwa WP z dnia 9

października 1945 roku nakazujący rozformowanie 1 korpusu pancernego12. W

dyspozycji Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych polecono wówczas

zostawić: Oficerską Szkołę Broni Pancernej, 3 szkolny pułk czołgów, 7 batalion

remontu czołgów, Centralny Skład Sprzętu Pancernego i zakłady naprawy czołgów.

Ponadto należy zaznaczyć, że po przeprowadzeniu zmian organizacyjnych i

zmniejszeniu stanu etatowego wojska polecono włączyć w skład Departamentu

Personalnego WP oddziały personalne niektórych instytucji centralnych (m.in.

Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych WP).

Kolekcja etatów.

9 Por. spis rozlokowania instytucji i jednostek wojsk pancernych według stanu na dzień 1.01.1945 roku. CAW, III-232-9, k. 2.

10 CAW, III-232-93, k. 283. 11 Rozkaz NDWP nr 0342/org. z dnia 2.7.12.1945 roku. CAW, Prot. 1101, t. 5, k 393. 12 CAW, III-233-14, k. 189. Por. też przyp. 3.

2. Dzieje akt

Materiały archiwalne zespołu Dowództwa Wojsk Pancernych i

Zmotoryzowanych zachowały się prawie w całości, mimo że napłynęły do

Centralnego Archiwum Wojskowego dopiero po roku 1950.

Przechowywane w CAW akta Dowództwa Wojsk Pancernych i

Zmotoryzowanych z okresu wojny przyjęto na podstawie protokołów zdawczo-

odbiorczych, z następujących instytucji: Archiwum Głównego Zarządu Informacji

(14.03.1951), Archiwum Głównego Zarządu Wyszkolenia (2.05.1952), Archiwum

Sztabu Generalnego (22.10.1953), Zarządu Historycznego Sztabu Generalnego

(13.11.1953), Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych (9.01.1956) oraz

Departamentu Kadr Ministerstwa Obrony Narodowej (27.01.1956)13.

Przekazywanie akt do Centralnego Archiwum Wojskowego poprzedziły

wydane w tym przedmiocie rozkazy ministra Obrony Narodowej14. Jednak

wykonywanie tych rozkazów nie wyglądało najlepiej i trzeba było przezwyciężyć duże

trudności, szczególnie w czasie przejmowania akt bezpośrednio ze Sztabu

Dowództwa. Odnosiło się to zwłaszcza do materiałów takich jak kroniki i dzienniki

działań bojowych jednostek podległych, które dowództwo pragnęło zatrzymać we

własnych kancelariach, ze względu na ich wartość pamiątkową. Trudności zarysowały

się również przy realizacji zarządzenia w sprawie przekazywania akt do archiwów15.

Świadczy o tym pismo szefa Sztabu Generalnego z dnia 17 maja 1956 roku, w którym

czytamy: �Z meldunku szefa Oddziału Historycznego Sztabu Generalnego wynika, że

pomimo moich kilkakrotnych rozkazów akta operacyjne 1 i 2 armii zostały zdane

tylko częściowo [...]. W związku z tym proszę wszystkich dowódców okręgów

wojskowych i dowódców broni, ażeby wydali jeszcze raz odpowiednie rozkazy do

13 Por. protokoły zdawczo-odbiorcze akt przekazywanych do CAW: nr 1/51, 8/52, 41/53, 61/53,

385/56, 386/56 i 395/56. 14 Por.: rozkaz MON nr 30 z dnia 16.06.1951 roku w sprawie niszczenia oraz przekazywania akt do

archiwów; rozkaz MON nr 27 z dnia 15.05. 1952 roku w sprawie samowolnego niszczenia akt w jednostkach. CAW, Kolekcja Dzienników Rozkazów MON.

15 Zarządzenie szefa Sztabu Generalnego nr 0107/sztab z dnia 18.11.1955 roku. Tamże.

wszystkich sztabów i oddziałów oraz by nakazali przeszukać ich archiwa i przekazać

bezzwłocznie wszystkie dokumenty operacyjne z okresu minionej wojny do

Archiwum Sztabu Generalnego. Celem kontroli wydanych rozkazów wysłać specjalne

lotne komisje, celem stwierdzenia stanu faktycznego na miejscu w sztabach i

oddziałach. W razie niewykonania rozkazu lub niedbałego wykonania rozkazu, proszę

o pociągnięcie winnych do surowej odpowiedzialności�16. Należy jednak podkreślić,

iż w dokonanym podsumowaniu przez szefa Sztabu Generalnego akcji zdawania akt z

okresu wojny do archiwów, wojska pancerne otrzymały pozytywną ocenę.

3. Charakterystyka zawartości aktowej

Akta Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych tworzą zespół

złożony, w którym zachowało się 115 jednostek archiwalnych17. Materiały te

wytworzone zostały przez kancelarię typu rosyjskiego, o układzie chronologiczno-

rzeczowym. Akta pisane były ręcznie i na maszynie, przeważnie w języku rosyjskim,

na słabym papierze.

W zespole Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych na czoło

wysuwają się akta operacyjne, chociaż jest ich niewiele. Zawierają one przede

wszystkim wiadomości o działaniach bojowych. Do tej grupy akt należą głównie

rozkazy i meldunki (bojowe, dyslokacyjne) oraz zarządzenia i programy dotyczące

szkolenia bojowego (III-232-1 do 30). Na uwagę zasługują też meldunki zwiadowcze

(III-232-31).

Wśród archiwaliów oddziału łączności wymienić należy zarządzenia

specjalne, tabele sygnałów rozpoznawczych (III-232-33), tabele kryptonimów (III-

232-34), meldunki o stanie osobowym oraz wykazy obsady oficerskiej (III-232-38).

Obok materiałów o charakterze operacyjnym jest kilka teczek akt dotyczących

16 CAW, Prot. 1394, poz. 275, k. 182 i nast. 17 Na wielu okładkach teczek akt z roku 1944 figurują odciski pieczątek z napisem �Główny

Inspektorat Broni Pancernej�. Natomiast na aktach znajdują się pieczątki wpływu z prawidłową nazwą: �Dowództwo Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych WP�. Zespół akt tego dowództwa posiada inwentarz drukowany. Por. Inwentarz akt ludowego Wojska Polskiego z lat 1943�1945. Jednostki bojowe, część 2, Warszawa 1961, s. 538�543.

działalności aparatu polityczno-wychowawczego. Są to rozkazy, instrukcje, meldunki

o szkoleniu i stanie moralno-politycznym jednostek, w których można znaleźć też

informacje o działaniach bojowych (III-232-109 i 110).

Najliczniejszą grupę stanowią akta oddziału technicznego. Wśród nich

zachowały się zapotrzebowania na sprzęt bojowy (III-232-39), protokoły zniszczenia

sprzętu lub naprawy (III-232-44), sprawozdania i meldunki o ilości i stanie

technicznym maszyn (III-232-50 i 52), adnotacje związane ze sprzętem uszkodzonym

oraz korespondencja w tych sprawach.

Stosunkowo liczną grupę stanowią materiały personalno-osobowe jak

sprawozdania i meldunki o stanie ukompletowania (III-232-95 do 98), meldunki o

stanie i stratach stanu osobowego (III-232-106 i 107), ewidencja oficerów,

podoficerów i szeregowców jednostek pancernych i zmechanizowanych. Ponadto

wymienić należy rozkazy personalne (III-232-74), zarządzenia NDWP w sprawach

dyscyplinarnych (III-232-91), wykazy korpusu oficerskiego Dowództwa Wojsk

Pancernych i Zmotoryzowanych (III-232-101) oraz meldunki o wypadkach

nadzwyczajnych (III-232--103).

W zespole znajdują się też akta oddziału łączności dotyczące ukompletowania

obsady etatowej oraz wyposażenia w sprzęt tele- i radiofoniczny (5 jednostek

archiwalnych).

Akta oddziału eksploatacji informują o przychodzie i rozchodzie materiałów

pędnych i smarów. Tam też występują wykazy trasy przebytej przez pojazdy

mechaniczne i wozy bojowe, plany eksploatacji maszyn bojowych oraz

korespondencja w sprawie sprzętu technicznego (III-232-111 do 113).

Z akt finansowych � których zachowało się niewiele � wymienić można

preliminarze budżetowe na rok 1945 dla Dowództwa Wojsk Pancernych i

Zmotoryzowanych, rozkazy i zarządzenia dotyczące prowadzenia gospodarki

finansowej oraz wykazy oficerów finansowych podlegających demobilizacji (III-232-

114 i 115).

*

Pełna baza źródłowa do poznania rozwoju jednostek broni pancernej LWP w

latach 1943�1945, którą zgromadzono w Centralnym Archiwum Wojskowym ujęta

jest w cztery podstawowe grupy: akta Dowództwa Wojsk Pancernych i

Zmotoryzowanych WP (omówione wyżej), akta 1 korpusu pancernego i jego

jednostek, akta dowództwa wojsk pancernych i zmotoryzowanych 1 armii WP i

podległych jednostek oraz analogicznie 2 armii WP. Akta wszystkich tych czterech

grup uzupełniają się wzajemnie, co też należy uwzględnić przy podejmowaniu prac

badawczych. Na podstawie zachowanych materiałów archiwalnych wydaje się

możliwe opracowanie kilku istotnych zagadnień, jak: organizacja i szkolenie, działania

bojowe oraz straty w ludziach i sprzęcie.

O r g a n i z a c j a i s z k o l e n i e. Materiały do tych zagadnień

zachowały się najliczniej w Dowództwie Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych WP

oraz w dowództwach armii. W zasadzie jest wystarczająca ilość akt, chociaż badacz

powinien sięgnąć również do odpowiednich materiałów Sztabu Głównego WP18 oraz

Szefostwa Mobilizacji i Uzupełnień19. W zakresie organizacji wysuwają się na czoło

dwa zasadnicze problemy: organizacji związków i oddziałów wojsk pancernych i

zmotoryzowanych WP oraz zmian organizacyjnych w związkach i oddziałach

przybyłych do WP z Armii Czerwonej.

Z zagadnieniami organizacyjnymi wiąże się ściśle sprawa szkolenia wojsk.

Interesująca jest zwłaszcza organizacja szkolenia załóg czołgowych, budowa

prowizorycznych poligonów, pomysłowość w stosowaniu nowatorskich metod

szkolenia, stosowanie oryginalnych pomocy naukowych. Sprawy te znajdują obszerne

odzwierciedlenie zwłaszcza w materiałach archiwalnych wytworzonych przez

jednostki niższego szczebla (pułki i bataliony).

D z i a ł a n i a b o j o w e. Akta do tych zagadnień występują w zasadzie we

wszystkich zespołach, chociaż w niektórych istnieją luki (1 korpus pancerny, 16

brygada pancerna). Ponieważ meldunki bojowe poszczególnych jednostek

gromadzono na dwóch lub trzech szczeblach (np. meldunki bojowe samodzielnych

oddziałów przesyłano do dowództw armii i Dowództwa Wojsk Pancernych i

18 Por. Inwentarz akt ludowego Wojska Polskiego ..., część 1, s. 35�50 (zespół nr 1). 19 Tamże, część 4, Warszawa 1970, s. 17�50 (zespół nr 368).

Zmotoryzowanych WP), możliwe jest odtworzenie pełnego przebiegu działań, drogą

odpowiednich uzupełnień.

W aktach dotyczących przebiegu działań bojowych na czoło wysuwa się

kwestia samodzielnego działania jednostek wojsk pancernych i zmotoryzowanych

WP. Wydaje się możliwe opracowanie działań 1 brygady pancernej w bitwie pod

Studziankami oraz działań 1 korpusu pancernego w operacjach: budziszyńskiej i

praskiej. Szczególnie interesująco przedstawiają się zagadnienia związane ze zwrotem

zaczepno-obronnym 1 korpusu pod Budziszynem, bojem spotkaniowym, wreszcie

organizacją pościgu za nieprzyjacielem20.

Badacz powinien zwrócić uwagę również na sprawy dotyczące

bezpośredniego wsparcia piechoty przez oddziały i związki pancerne. W tym

przedmiocie, jak wskazują archiwalia, możliwe jest omówienie organizacji

współdziałania oraz wykorzystania desantu czołgowego w walce i szkolenia desantu

przed walką.

S t r a t y s i ł y ż y w e j i s p r z ę t u. W oparciu o przekazy źródłowe

CAW możliwe jest opracowanie szeregu problemów związanych ze współzależnością

ponoszonych strat od charakteru działań bojowych, współdziałania z artylerią

przeciwpancerną itp.

Straty w sprzęcie mają swój związek z problematyką zaopatrzenia w wozy

bojowe jednostek pancernych i zmotoryzowanych.

Sprawy te znalazły szerokie odbicie w materiale aktowym, a zwłaszcza w

zespole Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych WP. Tutaj właśnie

znajduje się liczna korespondencja z radzieckimi organami zaopatrzenia, jak również

meldunki i sprawozdania o stanie bojowym.

*

Poruszone zagadnienia nie są oczywiście jedynymi, jakie zawierają omawiane

akta. Bardziej szczegółową zawartość aktową można zaprezentować poprzez

20 Wybrane zagadnienia z tym związane omówił już M. T a r n a w s k i, Działania 1 korpusu

pancernego na kierunku Budziszyn�Drezno, Przegląd Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych, nr 4, 1955.

omówienie poszczególnych zespołów archiwalnych.

D o w ó d z t w o 1 k o r p u s u p a n c e r n e g o (zespół nr 233,

jednostek archiwalnych 57). W zespole tym zachowały się komplety rozkazów i

zarządzeń bojowych dowództw wyższych i własne, zarządzenia w sprawie szkolenia

bojowego oraz dzienniki działań bojowych i kroniki jednostek korpusu. Brak jest

meldunków bojowych; ich odpisy zawarte są natomiast w dziennikach i kronikach.

Akta organizacyjne i kwatermistrzowskie są mniej liczne, w większości,

występują w postaci rozkazów i zarządzeń. Uzupełnienie zespołu stanowią materiały o

charakterze finansowym21.

Oprócz zespołu akt 1 korpusu pancernego, zachowały się archiwalia

następujących jednostek wchodzących w jego skład: 1 brygady piechoty

zmotoryzowanej, 2, 3 i 4 brygad pancernych, 2 pułku moździerzy, 1 dywizjonu

artylerii rakietowej, 24, 25, 26 i 27 pułków artylerii ppanc., 6 batalionu łączności, 15

batalionu saperów, 10 kompanii obrony chemicznej, 7 batalionu sanitarnego, 14 i 15

polowych warsztatów remontowych, 17 warsztatu naprawy broni, 12 piekarni polowej

oraz kompanii dowozu materiałów pędnych i smarów. Wszystkie te zespoły zawierają

materiały dotyczące przebiegu działań bojowych. Ponadto są tam meldunki pionu

polityczno-wychowawczego, materiały organizacyjne, kwatermistrzowskie oraz spora

ilość ewidencji osobowej. Wyjątek stanowi zespół akt 26 pułku artylerii ppanc., gdzie

zachowały się jedynie dzienniki działań bojowych i kronika (3 jednostki archiwalne).

D o w ó d z t w o W o j s k P a n c e r n y c h i

Z m o t o r y z o w a n y c h 1 a r m i i W P (poz. od 581 do 615 zespołu nr 4).

Wśród materiałów archiwalnych wymienić należy rozkazy i zarządzenia bojowe oraz

organizacyjne, jak też liczną korespondencję w sprawach technicznych. Zachowały się

również komplety odpisów meldunków bojowych jednostek pancernych i

zmotoryzowanych 1 armii WP oraz dzienniki działań bojowych tych jednostek. W

kilku teczkach akt są materiały dotyczące przebiegu i wyników szkolenia bojowego.

1 b r y g a d a p a n c e r n a (zespół nr 253, jednostek archiwalnych 188).

Na uwagę badacza zasługuje obszerny zestaw dokumentacji bojowej w postaci

21 Pełna charakterystyka zawartości zespołu akt 1 korpusu pancernego podana została w Biuletynie

Wojskowej Służby Archiwalnej nr 3, 1971, s. 126 i nast.

rozkazów, meldunków i sprawozdań (5 jednostek archiwalnych w dowództwie i 20 �

w jednostkach podległych). Wyczerpująco zobrazowane są tam zagadnienia szkolenia

bojowego i organizacyjne; ponadto występuje � niemal w komplecie �

dokumentacja personalna. Zachowały się również materiały dotyczące zagadnień

związanych z zabezpieczeniem. działań bojowych pod względem sprzętu i

zaopatrzenia.

Wśród akt jednostek podległych (trzy bataliony czołgów, batalion piechoty

zmotoryzowanej, kompania sztabowa i kompania technicznego zaopatrzenia) znajdują

się rozkazy personalne, meldunki o stanie osobowym, meldunki o stratach oraz księgi

ewidencyjne.

4 p u ł k c z o ł g ó w c i ę ż k i c h (zespół 257, jednostek archiwalnych

32). Stwierdzić należy, że w zespole tym nie występują większe luki. Zachowała się

niemal w komplecie dokumentacja bojowa z okresu walk pułku. Zespół zawiera

również wszystkie rozkazy i zarządzenia Dowództwa Wojsk Pancernych i

Zmotoryzowanych WP i 1 armii WP, a ponadto materiały aparatu polityczno-

wychowawczego oraz ewidencję.

13 p u ł k a r t y l e r i i s a m o c h o d o w e j (zespół nr 260, jednostek

archiwalnych 111). Zespół ten zawiera pełną dokumentację z okresu wojny. Dotyczy

to akt obrazujących przebieg działań bojowych (w tym bardzo szczegółowy dziennik

działań bojowych), organizację i tok szkolenia, pracę zwiadu i sposób zaopatrywania.

Ponadto występują sprawy personalne. Stan zachowanych materiałów pozwala na

pełne odtworzenie działań jednostki oraz prześledzenia jej współdziałania z

jednostkami piechoty.

7 d y w i z j o n a r t y l e r i i s a m o c h o d o w e j (zespół nr 261,

jednostek archiwalnych 21). Akta tego zespołu pozwalają na pełne poznanie życia i

działalności bojowej dywizjonu w okresie wojny. Zachowały się bowiem komplety

rozkazów i zarządzeń, meldunki oraz sprawozdania dotyczące organizacji, działań

bojowych, szkolenia i zaopatrzenia.

1 s a m o d z i e l n y b a t a l i o n r o z p o z n a w c z y (zespół nr 262,

jednostek archiwalnych 33). Wśród akt wytworzonych przez batalion wymienić należy

rozkazy i meldunki bojowe oraz sprawozdania pionu politycznego. Zachowała się

również ewidencja, a ponadto rozkazy dzienne, akta gospodarcze i finansowe.

D o w ó d z t w o W o j s k P a n c e r n y c h i

Z m o t o r y z o w a n y c h 2 a r m i i W P (poz. od 367 do 399 zespołu nr 5).

Akta zawarte w tej części zespołu dowództwa 2 armii WP są niezwykle wartościowe,

z uwagi na to, że uzupełniają spore luki w materiale archiwalnym wszystkich

jednostek pancernych wchodzących w skład armii. W dowództwie zachowały się

komplety rozkazów organizacyjnych dotyczących omawianego rodzaju wojsk i kopie,

lub oryginały meldunków bojowych podległych jednostek. Na uwagę zasługuje

również liczna korespondencja dotycząca zaopatrzenia w sprzęt bojowy oraz jego

eksploatacji. W mniejszym stopniu występują akta typu organizacyjnego; ich

uzupełnieniem mogą być materiały samego dowództwa armii, na ogół zachowane w

komplecie.

5 p u ł k c z o ł g ó w c i ę ż k i c h (zespół nr 258). Zespół ten

reprezentowany jest zaledwie przez 9 jednostek archiwalnych. Zachowały się jedynie

materiały ewidencyjne i rozkazy wyższych dowództw. Brak natomiast podstawowych

materiałów, które obrazowały bezpośrednio działalność pułku.

28 p u ł k a r t y l e r i i s a m o c h o d o w e j (zespół nr 331, jednostek

archiwalnych 42). Na uwagę zasługują głównie materiały wytworzone przez pułk

zaraz po zakończeniu wojny (rozkazy demobilizacyjne, zarządzenia oraz instrukcje

pol-wych). W zespole tym występują też meldunki i sprawozdania o uzbrojeniu i

sprzęcie bojowym. Ponadto wymienić można rozkazy i zarządzenia NDWP w

sprawach organizacyjnych i porządkowych, wnioski awansowe, ewidencję

bezpowrotnych strat oraz korespondencję w sprawach personalnych. Wśród wytworu

kancelaryjnego brak jednak materiałów do przebiegu działań bojowych pułku.

4. Zakończenie

Wojska pancerne, jeden z podstawowych rodzajów wojsk, stanowiły główną

siłę uderzeniową LWP i były używane do wszelkich zadań bojowych. Prowadziły one

walkę jako oddziały, związki taktyczne i operacyjne, w których podstawowym

uzbrojeniem były czołgi, działa pancerne, transportery opancerzone itp. Wojska te

dysponowały dużą siłą ogniową, szybkim manewrem i dużymi możliwościami

przerzutu w stosunkowo krótkim czasie. W okresie działań wojennych jednostkom

pancernym wyznaczono zadania przełamywania obrony oraz prowadzenia działań

pościgowych i oskrzydlających.

Omówione akta są źródłem wiadomości historycznych w zakresie badań

struktury oraz udziału jednostek pancernych i zmotoryzowanych Wojska Polskiego w

walkach zbrojnych 1943�1945. Jednak podkreślić należy, że badacz zainteresowany

wszechstronną działalnością tego rodzaju wojska powinien sięgnąć również do innych

zespołów archiwalnych, a głównie do akt dowództw ogólnowojskowych. Tam właśnie

znalazły odbicie najważniejsze problemy organizacyjne siły zbrojnej, w tym też i

jednostek pancernych.