1968 2003 XXXV lat Wydziau Technologii ChemicznejZakad Chemii Analitycznej Wydziau Technologii Chemicznej Politechniki Poznaskiej Komisja Nieorganicznej Analizy ladowej Komisja Analitycznej Spektrometrii Atomowej Komitetu Chemii Analitycznej PAN

NOWOCZESNE METODY PRZYGOTOWANIA PRBEK I OZNACZANIA LADOWYCH ILOCI PIERWIASTKWModern Methods of Sample Preparation and Determination of Trace Elements

Materiay XIIPoznaskiegoKonwersatoriumAnalitycznego Pozna,8-9maja2003r.

MateriaySzkoyNaukowejANALITYKA LADW Workshop New Concepts in Trace Analysis Pozna,7maja2003r.

Pozna 2003

Komitet Naukowy Konwersatoriumprof. dr hab. Rajmund Dybczyski prof. dr hab. Henryk Matusiewicz dr hab. Ewa Bulska, prof. nadzw. UW

Szkoa Naukowa:prof. dr hab. Henryk MatusiewiczOpracowanie redakcyjne : prof. dr hab. Henryk Matusiewicz mgr Maciej Raciborski Opracowanie graficzne : plastyk Nina Badowska ISBN 83-916087-2-7

___________________________________________________________________ Wykonano w "Joppol" Sp. j. Zakad Poligraficzny 60-179 Pozna, ul. Jeleniogrska 20a, tel. (061) 868-99-59

SOWO WSTPNETegoroczne Konwersatorium odbywa si w czasie przeduajcego si kryzysu nauki polskiej cierpicej na chroniczne niedoinwestowanie i nkanej coraz bardziej wyran luk pokoleniow. Nad szeregiem Instytutw Naukowych zawisa groba upadku lub co najmniej drastycznego ograniczenia zatrudnienia. Teoretycznie istniejce moliwoci uzyskania finansowego zastrzyku dla polskich prac naukowych w ramach 6-ego Programu Ramowego Unii Europejskiej s trudne do skonsumowania wskutek ich obwarowania spitrzonymi wymaganiami brukselskiej biurokracji. Wobec likwidacji lub wyprzeday w obce rce caych gazi przemysu i zwizanym z tym zanikiem zaplecza naukowo-badawczego w tych dziedzinach, Polsce moe grozi w przyszoci zapa cywilizacyjna. Dua liczba uczestnikw naszego Konwersatorium a przede wszystkim rekordowa liczba zgoszonych referatw i komunikatw moe skania do refleksji, e pomimo tych wszystkich negatywnych zjawisk prace naukowe w naszej ojczynie nadal rozwijaj si, co dawaoby podstawy przynajmniej do umiarkowanego optymizmu. W roku biecym pisz te sowa prawdopodobnie po raz ostatni w roli przewodniczcego Komisji Nieorganicznej Analizy ladowej Komitetu Chemii Analitycznej

PAN oraz wsporganizatora Konwersatorium. Peni te funkcje nieprzerwanie od 1984 i doszedem do przekonania, e najwyszy ju czas ustpi miejsca modszym kolegom. Przy tej okazji pragn podzikowa wszystkim byym i obecnym czonkom KNA KChA PAN za wsparcie i wspprac. Zainicjowane przez KNA KChA PAN coroczne konwersatoria powicone oglnym problemom nieorganicznej analizy ladowej, z ktrych pierwsze odbyo si w 1986 r. w Lubinie, byy pocztkowo organizowane w rnych miastach. W 1992 roku dziki zaangaowaniu i powiceniu prof. H.Matusiewicza zostay przeniesione na stae do Poznania i odtd funkcjonuj pod sta nazw: Poznaskie Konwersatorium Analityczne z cyklu: Nowoczesne Metody Przygotowania Prbek i Oznaczania ladowych Iloci Pierwiastkw. Obecne Konwersatorium jest ju dwunastym z tej serii (a siedemnastym w ogle) z cyklu konwersatoriw organizowanych przez nasz Komisj. Pragn z tej okazji gorco podzikowa prof. dr hab. Henrykowi Matusiewiczowi oraz jego wsppracownikom z Zakadu Chemii Analitycznej Politechniki Poznaskiej na ktrych barkach spoczywa ju od lat gwny ciar organizacji Konwersatoriw Poznaskich. Z inicjatywy prof. Matusiewicza od 2000 r. Konwersatorium poprzedzane jest jednodniow szko naukow umoliwiajc wszystkim chtnym pogbienie swoich wiadomoci z dziedziny analityki ladw. Sowa szczeglnej wdzicznoci kieruj do pani dr Haliny Polkowskiej-Motrenko, ktra penic od prawie dwudziestu lat funkcj sekretarza KNA KChA PAN ma wielkie zasugi w dziele organizacji wszystkich dotychczasowych Konwersatoriw. Na rce pani dr hab. E.Bulskiej skadam podzikowania dla dawnych i obecnych przewodniczcych i czonkw Komisji Analitycznej Spektrometrii Atomowej KChA PAN za ich wkad we wsporganizacj szeregu Konwersatoriw. ycz wszystkim, aby Poznaskie Konwersatoria, ktre z biegiem lat stay si najpowaniejsz cykliczn imprez naukow organizowan przez Komisje KChA PAN, rwnie w latach nastpnych nie straciy niczego ze swego znaczenia i aby dobrze suyy nauce polskiej.

Rajmund Dybczyski

XI Poznaskie Konwersatorium Analityczne 4-5kwietnia2003r.Profesorowie

Henryk Matusiewicz i Rajmund Dybczyski

Profesor Rajmund Dybczyski otwiera Konwersatorium XI Poznaskie Konwersatorium AnalityczneAudytorium Politechnika Poznaska

XI Poznaskie Konwersatorium AnalityczneModzie KONWERSATORIUM BIURO KONWERSATORIUM

XI Poznaskie Konwersatorium AnalityczneDyskusja w kuluarach Prezentacja plakatu

Szkoa Naukowa 3.04.2002 Profesor Henryk Matusiewicz

otwiera Szko Naukow

Audytorium Szkoy Naukowej Szkoa Naukowa 18.04.2001 Wykadowcy Szkoy Naukowej Wykadowcy Szkoy Naukowej Sesja plakatowa PREZENTACJA FIRM PREZENTACJA FIRM PREZENTACJA FIRM PREZENTACJA FIRM PREZENTACJA FIRM

SPOTKANIE TOWARZYSKIEProfesor Matusiewicz inauguruje spotkanie towarzyskie

SPOTKANIE TOWARZYSKIE SPOTKANIE TOWARZYSKIE Do zobaczenia w przyszym roku I ju po Konwersatorium

35-lecie Wydziau Technologii Chemicznej Politechniki Poznaskiej

SPISTRECIG.Knapp Trends in sample decomposition for trace element analysis 47 R.obiski, J.Szpunar Trendy rozwojowe spektrometrii mas w analizie ladowej 48 R.Dybczyski, B.Danko, K.Kulisa, E.Chajduk-Maleszewska, H.Polkowska-Motrenko, Z.Samczyski, Z.Szopa Dwa nowe materiay odniesienia dla nieorganicznej analizy ladowej 49 E.Bulska, E.Kopy, B.Wagner, I.A.Wysoka Zastosowanie promieniowania synchrotronowego w analizie ladowej i w badaniach specjacji 50 D.Barakiewicz Sztuka bada eksperymentalnych w chemii analitycznej 51 S.Garbo Ocena przydatnoci metody generowania zimnych par z detekcj ICP-OES do oznaczania rtci w wodzie 52

Z.Kowalewska Oznaczanie metali w paliwach silnikowych w wietle wymogw legislacyjnych i moliwoci rnych metod analitycznych 53 D.Wodkowic Wspczesne technologie biomonitoringu zanieczyszcze wd 54 E.Krakovsk Fractionation study of element binding forms in environmental samples 55 B.Skwarzec Analityka oznaczania radionuklidw polonu, uranu i plutonu w prbkach rodowiskowych 56 B.Godlewska-ykiewicz Zastosowanie mikroorganizmw w analizie ladowej 57 E.Bulska Walidacja, niepewno i spjno pomiarowa w pomiarach chemicznych: mity i fakty 58 P.Pasawski, M.Liszewska, I.Jaro Walidacja metody analizy prbek geologicznych przy pomocy optycznej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-OES) 59

SESJA PLAKATOWAA.Wycilik Sposb kalibracji w pomieniowej metodzie AAS z wykorzystaniem jednego wzorca podstawowego 63 R.Sitko, J.Jurczyk Preparatyka prbek o gruboci poredniej do analizy XRF. Matematyczna korekcja efektw absorpcji metod dwch mas 64 D.Wodkowic Fitoremediacjaaspekty praktyczne i ekonomiczne 65 J.Skommer, D.Wodkowic Metody szacowania genotoksycznoci zanieczyszcze rodowiska 66 D.Wodkowic Biotesty fitotoksycznoci jonw oowiu dla wybranych gatunkw rolin 67 E.Skrzydlewska, M.Balcerzak, W.Kalinowski Oznaczanie ladowych iloci pierwiastkw w polskich materiaach opakowaniowych technik ICP-TOF-MS 68 A.Krata, E.Bulska Porwnanie spektrometrii atomowej i spektrometrii mas do oznaczania rtci w prbkach naturalnych 69 A.Ruszczyska, E.Bulska Eliminacja interferencji izobarycznych w ICP-MS z wykorzystaniem reakcji w fazie gazowej 70 A.Stankiewicz, B.Wichrowska, M.JamsheerMydowska Ocena migracji metali do wody przeznaczonej do spoycia 71 S.Garbo, J.witczak, B.Wichrowska, D.yciski Zastosowanie metody uredniania wynikw oznacze uzyskanych przy wykorzystaniu trzech linii emisyjnych w ICP-OES do oceny zanieczyszczenia wody arsenem w Kotlinie Kodzkiej 72 M.Zydro, J.Baranowski, I.Baranowska Wzbogacanie i separacja metyloksantyn i ich metabolitw z pynw ustrojowych i prbek rolinnych 73 M.Wojtczak Zastosowanie ekstrakcji do fazy staej (SPE) do oznaczania zawartoci elaza, miedzi i cynku w cukrze biaym 74 M.Rutkowska, M.Iskra, D.Barakiewicz, T.Torliska

Wpyw przygotowania prbek wtroby szczura na oznaczanie wanadu metod absorpcyjnej spektrometrii atomowej z atomizacj elektrotermiczn 75K.Strzyewski, D.Barakiewicz, M.Iskra, T.Torliska Oznaczanie chromu w prbkach wtroby szczura metod absorpcyjnej spektrometrii atomowej 76 B.Danowska, J.Woro Zanieczyszczenia chemiczne atmosfery w polskiej strefie brzegowej Batyku 77 M.Grynkiewicz, G.Dembska, S.Winiewski, B.Aftanas Ocena stanu zanieczyszczenia rodowiska morskiego na terenach po usuniciu wrakw 78 G.Dembska, M.Grynkiewicz, S.Winiewski, B.Aftanas Metale ladowe i substancje biogeniczne w osadach dennych z klapowiska Gdask 79 J.Choroszko, D.Barakiewicz, H.Elbanowska

Uproszczenie procedur analitycznych oznaczania skadu chemicznego popiow wykorzystywanych w budownictwie 80 M.Mleczek, D.Barakiewicz, Krzysztof Ren Zastosowanie nowych detergentw do stabilizacji zawiesiny w procedurze oznaczania wanadu w prbkach gleb metod absorpcyjnej spektrometrii atomowej z dozowaniem zawiesiny 81 M.Kzka, D.Barakiewicz, B.Tomaszewska Szybka metoda oznaczania oowiu zaadsorbowanego w rnych organach rzepaku podczas procesu fitoremediacji 82 R. Dubowik Monitoring strontu-90 w polskiej strefie poudniowego batyku w latach 1959-2002 83 T.Zalewska Oznaczanie aktywnoci 137Cs w prbkach wody morskiej z zastosowaniem zmodyfikowanej metody radiochemicznej 84 B.Krasnodbska-Ostrga, J.Golimowski Frakcjonowanie metali zawartych w zawiesinach odciekw wysypiskowych 85 B.Gnusowski, G.Pluciska Zawarto metali szkodliwych dla zdrowia w surowcach i przetworach zielarskich w latach 2000-2002 86 E.Wieteska, A.Drzewiska, M.Antczak Modyfikatory chemiczne w analizie prbek naturalnych na zawarto oowiu technik GF-AAS 87 D.I.Strumiska, B.Skwarzec Specjacja plutonu w rodowisku morza batyckiego 88 D.Dbrowska, W.Sokoowska Oznaczanie ladowych iloci siarki w fosforze wysokiej czystoci 89 A.Kara, W.Sokoowska Zastosowanie techniki mikrofalowej do roztwarzania monokrysztaw tlenkowych (YAG, LUAP, LSAT). Oznaczanie domieszek metod ICP-OES 90 G.Raniewska, M.Trzcinka-Ochocka Metoda oznaczania arsenu w moczu technik GF-AAS 91 L.Wojtynek, A.Wycilik, R.Sosnowski Zapewnienie satysfakcji klienta przez laboratorium badawcze w kontekcie jego konkurencyjnoci na rynkach krajowych i zagranicznych 92 B.Mikua, B.Puzio Wpyw matrycy materiau rolinnego na zatanie wybranych metali cikich 93 F.Buhl, B.Feist, B.Mikua Wpyw matrycy nieorganicznej na zatanie wybranych metali cikich z zastosowaniem 1,10-fenantroliny i erytrozyny 94 I.Jaro, J.Kucharzyk, A.Maksymowicz, K.Jakimowicz-Hnatyszak Analiza ekstraktw wodnych dla potrzeb bada rodowiskowych 95 E.Leniewska, M.I.Szynkowska J.Albiska, T.Paryjczak Analiza wielopierwiastkowa wosw osb dorosych z wojewdztwa dzkiego 96 M.I.Szynkowska, E.Leniewska, J.Albiska, T.Paryjczak Analiza zawartoci wybranych pierwiastkw we wosach dzieci w wieku szkolnym 97 J.Albiska, S.Karski, E.Leniewska, M.I.Szynkowska, I.Witoska, T.Paryjczak Oznaczanie zawartoci metali cikich w glebie metod AAS 98 B.Leniewska, B.Godlewska-ykiewicz Oznaczanie zawartoci platyny, palladu i rodu w pyle drogowym, pyle tunelowym i rolinach pobranych z terenu biaegostoku 99 P.Janko, E.Zarzycka Oznaczanie chloru w lotniczym syntetycznym pynie hydraulicznym metod ICP-OES 100 M.Grabarczyk, M.Korolczuk Modyfikacja woltamperometrycznej metody oznaczania chromu (VI) w obecnoci DTPA i azotanw 101 M.Korolczuk, M.Grabarczyk, .Kaczmarek Woltamperometryczne oznaczanie chromu (VI) w obecnoci chromu (III) z wykorzystaniem CDTA jako czynnika maskujcego 102 J.Opydo, K.Szajek Wykorzystanie woltamperometrii katodowej do oznaczania selenu w ekstraktach glebowych 103 M.K.Pawlak, J.Ra Prby oznaczania malationu metod woltamperometryczn 104 R.Dobrowolski, M.Skowroska, J.Ostrowski, A.Bagniuk Frakcjonowanie wybranych pierwiastkw ladowych w osadach z zastosowaniem

ekstrakcji sekwencyjnej 105 R.Dobrowolski, M.Kosmulski, M.Skowroska Oznaczanie wybranych pierwiastkw ladowych w niskotemperaturowych cieczach jonowych 106 S.Husza, J.Kowalska, M.Krzemiska, J.Golimowski Oznaczanie platyny metod woltamperometrii z adsorpcyjnym zataniem (AdSV) w obecnoci tiosemikarbazydu 107 A.Niecig, W.yrnicki Zmodyfikowana procedura BCR bez i ze wspomaganiem energi ultradwikow w analizie frakcjonowanej gleby 108 B.Pyzalska, W.yrnicki Ekstrakcja sekwencyjna w analizie prbek wosw 109 K.Jaworska, A.Leniewicz, J.Borkowska-Burnecka,W.yrnicki Analiza lekw zioowych. Oznaczenie pierwiastkw gwnych i ladowych i ich frakcjonowanie 110 J.Borkowska-Burnecka, D.Fornal, A.Leniewicz Ekstrakcja ciao stae ciecz wspomagana energi mikrofalow w analizie ladowej materiaw rolinnych 111 R.Michalski Oznaczanie chromu (III) i (VI) w wodach na poziomie ppb z zastosowaniem techniki chromatografii jonowej i detektora UV 112 Z.Joca Sprawdzenie moliwoci pomiarowych pomieniowej spektrometrii atomowej w oznaczaniu sodu, potasu, magnezu i wapnia w wodach naturalnych zwykych 113 A.ozak, K.Sotyk, Z.Fijaek Oznaczanie chromu, molibdenu i selenu w dietach leczniczych metod ICP-MS 114 K.Sotyk, A.Baewicz, U.Przdka, A.ozak, Z.Fijaek Oznaczanie lantanowcw w rolinach leczniczych metod ICP-MS 115 Z.Kowalewska, B.Izgi, S.Saracoglu, S.Gucer Metale w olejach jadalnych. badanie efektywnoci ekstracji w ukadzie ciecz-ciecz oraz adsorpcji na wglu aktywnym w odniesieniu do rnych form metali 116 E.Stanisz, M. lachciski, H.Matusiewicz Wykorzystanie promieniowania UV wzbudzanego polem mikrofalowym w celu mineralizacji prbek organicznych 117 P.Gaa, B.Golik Internetowy rg obfitoci dla spektrochemikw 118 B.Golik, H.Matusiewicz Oznaczanie wybranych pierwiastkw w preparatach farmaceutycznych metod elektrotermicznego odparowania w poczeniu z emisyjn spektrometri atomow ze wzbudzeniem w plazmie indukcyjnie sprzonej (ETV-ICP-OES) 119 W.Reczyski, G.Posmyk, M.Cygan Studia nad wpywem wasnoci fizycznych osadw dennych na akumulacj arsenu 120 W.Reczyski, E.Niewiara, B.Ba, G.Posmyk Badania akumulacji metali cikich w osadach dennych 121 W.Reczyski, G.Posmyk, F.Kardasz Badanie czynnikw wpywajcych na pobieranie arsenu przez glony 122 E.Niewiara, B.Ba, W.W.Kubiak Zastosowanie krzemionki pylistej do roztworw o wysokiej zawartoci substancji powierzchniowo-czynnych 123 J.Kiepul Zastosowanie rnych warunkw ekstrakcji metali cikich z gleb zanieczyszczonych do wstpnej oceny ryzyka skaenia rolin i wd gruntowych Cu, Pb i Zn 124 B.Wagner, I.A.Wysocka, E.Kopy, E.Bulska Zastosowanie odparowania laserowego w analizie elementarnej cia staych 125 B.Wagner, I.A.Wysocka, E.Kopy, E.Bulska Moliwoci i ograniczenia spektrometrii mas z jonizacj w plazmie indukcyjnie sprzonej do badania prbek staych 126 J.Chwastowska, W.Skwara, Elbieta Sterliska, L.Pszonicki Zachowanie si palladu i platyny jako zanieczyszcze gleby i ich ugowanie dla celw analitycznych 127 J.Chwastowska, W.Skwara, E.Sterliska, L.Pszonicki Analiza specjacyjna chromu (iii) i (vi) metod GF-AAS po ich wstpnym rozdzieleniu 128 R.Dybczyski, B.Danko, Z.Samczyski, K.Kulisa Oznaczanie lantanowcw w materiaach biologicznych za pomoc neutronowej analizy aktywacyjnej i chromatografii jonw 129

R.Ruzik, J.R.Encinar, M.liwka-Kaszyska, Joanna Szpunar Analiza specjacyjna wysokoczsteczkowych zwizkw selenu w preparatach farmaceutycznych 130 A.Kujawska, P.Fotowicz Problematyka niepewnoci pomiaru w chemii analitycznej 131 E.Bruliska-Ostrowska, K.Starska, M.Wojciechowska-Mazurek, K.Karowski Parametry charakterystyki metody AAS oznaczania cakowitej zawartoci arsenu w ywnoci z zastosowaniem techniki generowania wodorkw 132 E. Sikora Short description of gold electrodes and their analytical application for the determination of metals in water 133 P.Niedzielski Techniki czone w analizie specjacyjnej metaloidw oznaczania As(III) i As(V) metod HPLC-HGAAS 134 M.Hodak, K.Pawlak, E.Wojtasik, M.Jarosz Arsenowa kltwa rolin morskich czyli analiza specjacyjna morszczynu 135 T.Wierzbicki, K.Pyrzyska Zatanie i oddzielanie rnych form wanadu z zastosowaniem staych sorbentw 136 K.Kilian, K.Pyrzyska Wykorzystanie porfiryn do oznaczania jonw metali 137 M.Siepak, P.Niedzielski, J.Przybyek, J.Siepak Technika czona HPLC-HG-AAS w oznaczeniach specjacyjnych arsenu w prbkach wd podziemnych 138 M.Siepak, P.Niedzielski, J.Przybyek Oznaczenia form specjacyjnych pierwiastkw ladowych w badaniu migracji zanieczyszcze w wodach podziemnych 139 P.Niedzielski, M.Siepak, B.Dudziska Huczuk, J.Przybyek, J.Bolaek, J.Siepak Oznaczenia arsenu, antymonu i selenu w wodach naturalnych metod absorpcyjnej spektrometrii atomowej z generowaniem wodorkw i in situ zataniem w kuwecie grafitowej 140 H.Barto Optymalizacja rutynowej metody oznaczania glinu w osoczu do celw diagnostyki klinicznej. Rekalibracja i korekcja zmian czuoci metody GF-AAS w dugich seriach pomiarowych 141 R.Buczkowski, T.Szymaski, K.Peszyska-Biaczyk Porwnanie WD-XRF, AAS, ICP-MS do oznaczania metali cikich w zboach 142 R.Buczkowski, T.Szymaski, K.Peszyska-Biaczyk Wykorzystanie mineraw w celu obnienia wymywalnoci metali cikich z wtrnych produktw pirolizy odpadw medycznych 143 I.Burzyska Wspzaleno zawartoci wybranych skadnikw mineralnych w wycigu 0,01m CaCl2 i rozpuszczalnych form wgla 144 W.Matczak, M.Przybylska Oznaczanie metali w powietrzu na stanowiskach pracy podczas spawania drutami proszkowymi metod pomieniow AAS 145 E.Blicharska, R.Kocjan Badanie zawartoci cynku, manganu(II), miedzi i elaza(III) w niektrych zioach metod chromatografii jonowej 146 K.Starska, M.Wojciechowska-Mazurek, E.Bruliska-Ostrowska, K.Karowski Badania biegoci w zakresie oznaczania zawartoci metali szkodliwych dla zdrowia w ywnoci organizowane przez pastwowy zakad higieny - ocena wynikw bada 2002 r 147 G.Wakuska, A.Chaabis-Mazurek Specjacja wybranych pierwiastkw ladowych w osadach dennych ekosystemw wodnych lubelszczyzny 148 S.Ralska, W.Wasiak Badania fizyko-mechaniczne zestalonych odpadw pogalwanicznych dotowanych TMT-15 149 A.Zgoa, J.Rychowska, J.Wawrzyniak, M.Heigelmann, Z.ukaszewski, A.Szymaski Oznaczanie ladowych ste poli(glikoli etylenowych) w testach biodegradacyjnych technikami RP-HPLC i poredni technik tensametryczn 150 M.Jakubowska, B.Karbowska, W.Zembrzuski, Z.ukaszewski Oznaczanie talu w obecnoci ekstremalnych nadmiarw oowiu w frakcji wglanowej ekstraktu glebowego 151

SZKOA NAUKOWAG.KnappSources of analyte contamination and loss during the analytical process 155

R.obiski

Techniki sprzone w analizie specjacyjnej 156

E.Krakovsk

Decomposition of samples for trace analysis 157

J.Golimowski

Bdy systematyczne w analizie ladowej pierwiastkw 158

H.Matusiewicz

Problem zanieczyszczenia w analizie ladowej 159

H.Matusiewicz

Chemical vapor generation with slurry sampling: a review of atomic absorption applications 161 47

TRENDS IN SAMPLE DECOMPOSITIONFOR TRACE ELEMENT ANALYSIS G.Knapp Institute for Analytical Chemistry, Micro- and Radiochemistry, Graz University of Technology, Technikerstrasse 4, A-8010 Graz, Austria e-mail: knapp@analytchem.tu-graz.ac.at In trace element analysis wet digestion in closed vessels with conducting or microwave heating is state of the art for the oxidation of organic sample matrices or dissolution of inorganic materials. The high boiling temperature at elevated pressure levels has several advantages high oxidation potential of pure nitric acid and fast dissolution of inorganic materials. The disadvantage of this technique is the comparably complicated and expansive design of pressure vessels and the limitation of organic sample amount due to the developed CO2. A new technique pressurized wet digestion in open vessels combines the advantages of open and closed vessel wet digestion. Recent developments of pressurized wet digestion in closed and open vessels will be discussed. There are new developments in microwave assisted sample decomposition techniques like microwave assisted UV-digestion with highly diluted H2O2 and oxygen at high temperatures around 250 C, or microwave assisted combustion of organic materials like coal in pressurized quartz or Teflon vessels. Advantages of this new techniques will be described. New flow digestion systems at high temperatures beyond 250 C have a good chance for automated trace element analysis in the near future.48

TRENDY ROZWOJOWE SPEKTROMETRII MAS

W ANALIZIE LADOWEJ R.obiski1), 2), J.Szpunar2) 1)Politechnika Warszawska, Katedra Chemii Analitycznej, Wydzia Chemiczny, ul. Noakowskiego 3, 00-664 Warszawa 2)CNRS UMR 5034, Pau, Francja Spektrometria mas z jonizacj w plazmie sprzonej indukcyjnie (ICP-MS, ang. inductively coupled plasma mass spectrometry) jest technik analityczn opart na pomiarze intensywnoci strumienia jonw pierwiastkw chemicznych wytworzonych w plazmie ICP. Podstawowymi cechami charakterystycznymi techniki ICP-MS (wyrniajcymi jedn technik ICP-MS od innej) s rodzaj uywanego spektrometru mas (kwadrupolowy, sektorowy, czasu przelotu), sposb wprowadzania prbki do plazmy ICP (rozpylanie pneumatyczne i ultradwikowe, ablacja laserowa, odparowanie elektrotermiczne, itp.) oraz sposb pomiaru strumienia jonw (sekwencyjny lub jednoczesny). Cechy te okrelaj parametry analityczne danej techniki takie jak granica wykrywalnoci, charakter i intensywno interferencji izobarycznych, precyzja pomiaru stosunkw izotopowych, a w konsekwencji stosowalno do rozwizania okrelonego problemu analitycznego. Zostan omwione podstawy i zastosowania ICP-MS ze szczeglnym

uwzgldnieniem wad i zalet poszczeglnych rodzajw spektrometrw mas oraz ukadw wprowadzania prbki. Szczeglny akcent zostanie pooony na wzrastajc rol instrumentw wykorzystujcych analizator kwadrupolowy wyposaony w komor zderzeniow umoliwiajc ograniczenie interferencji izobarycznych i w konsekwencji analiz matryc bogatych w chlorki (np. osocze krwi, woda morska) oraz techniki mikrorozpylania. Podkrelona zostanie rwnie rola ICP-MS w metodach specjalistycznych: pomiarze stosunkw izotopowych pierwiastkw ladowych, wysoce dokadnej analizie metod rozciecze izotopowych oraz w analizie specjacyjnej, jako techniki detekcji w chromatografii gazowej, ciekej oraz w elektroforezie kapilarnej. Poruszone zostan te zagadnienia zwizane ze wzrastajc rol technik czsteczkowej spektrometrii mas wykorzystujcych rda jonizacji technik elektrorozpraszania (ang. electrospray MS) oraz desorpcji laserowej wspomaganej przez matryc (ang. matrix-assisted laser desorption ionization, MALDI) w analizie specjacyjnej pierwiastkw ladowych.49

DWA NOWE MATERIAY ODNIESIENIA

DLA NIEORGANICZNEJ ANALIZY LADOWEJ R.Dybczyski, B.Danko, K.Kulisa, E.Chajduk-Maleszewska, H.Polkowska-Motrenko, Z.Samczyski, Z.Szopa Zakad Chemii Analitycznej, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej, al. Dorodna 16, 03-195 Warszawa W Instytucie Chemii i Techniki Jdrowej (IChTJ) przygotowano i atestowano dwa nowe biologiczne materiay odniesienia dla nieorganicznej analizy ladowej. S to: Licie Herbaty (INCT-TL-1) pochodzenia argentyskiego oraz Mieszanina Zi Polskich (INCT-MPH-2) skadajca si z szeregu zi stosowanych w zioolecznictwie i zbieranych w Polsce w niezanieczyszczonych rejonach wiejskich. W pracy przedstawiono ogln strategi przygotowania i sposobu atestacji materiaw odniesienia (CRM). W wyniku szeregu operacji (mielenie, sianie, mieszanie) uzyskano po ok. 40 kg jednorodnej frakcji kadego z materiaw o nominalnej wielkoci ziarna 67 m. Jednorodno badano za pomoc instrumentalnej neutronowej analizy aktywacyjnej (INAA). Dla wszystkich badanych pierwiastkw potwierdzono dobr jednorodno materiaw dla prbek o masach 100 mg, ale dla wikszoci pierwiastkw materiay wykazyway zadawalajc jednorodno take dla mas rzdu 5 mg a nawet niszych. Atestacja (certyfikacja ) oparta bya na porwnaniu midzylaboratoryjnym o zasigu wiatowym w ktrym uczestniczyo 109 laboratoriw lub grup badawczych z 19 krajw. W odrnieniu do poprzednich akcji tego typu organizowanych przez IChTJ, tym razem w procesie atestacji wykorzystano take wyniki analizy CRM, ktry by rozesany do uczestnikw i analizowany jednoczenie z prbkami kandydatami na CRM, a ktrego tosamo bya znana tylko organizatorom. Ponadto kilka pierwiastkw analizowano za pomoc metod definitywnych, opracowanych w Zakadzie Chemii Analitycznej IChTJ, a opartych na radiochemicznym wariancie NAA. W obu materiaach okazao si moliwe certyfikowanie przeszo 30 pierwiastkw, a dla kilku innych mona byo poda wartoci informacyjne.50

ZASTOSOWANIE PROMIENIOWANIA SYNCHROTRONOWEGOW ANALIZIE LADOWEJ I W BADANIACH SPECJACJI E.Bulska, E.Kopy, B.Wagner, I.A.Wysoka Uniwersytet Warszawski, Wydzia Chemii ul. L. Pasteura 1, 02-093 Warszawa, e-mail: ebulska@chem.uw.edu.pl Jednym z podstawowych ogranicze klasycznej fluorescencji rentgenowskiej jest intensywno rde promieniowania stosowanych w ukadach pomiarowych. Znacznie wiksz energi promieniowania mona otrzyma na skutek hamowania czstek elementarnych w synchrotronie. HASYLAB jest zespoem

laboratoriw wykorzystujcych promieniowanie emitowane z synchrotronu DORIS lub PETRA do bada podstawowych i aplikacyjnych. W wystpieniu omwione zostan nowe moliwoci wykorzystania silnego promieniowania synchrotronowego w analizie ladowej oraz w badaniach specjacji. Unikaln cech tych bada jest to, i pomiary mog by realizowane bezporednio w prbce w postaci ciekej lub staej, bez koniecznoci jej wczeniejszego przygotowania. Osigana w tym ukadzie pomiarowym wysoka czuo oznacze umoliwia prowadzenie obserwacji obecnoci pierwiastkw na poziomie ladowym w skali mikroskopowej, z rozdzielczoci do kilku mikrometrw. Dodatkow atrakcyjn moliwoci jest wykorzystanie pomiarw metod XANES (ang. X-ray Absorption Near Edge Structure), co pozwala na badanie wystpowania pierwiastkw na rnych stopniach utlenienia w ukadach rzeczywistych. W tym przypadku pomiary rwnie s prowadzone bezporednio w prbce ciekej lub staej. Moliwoci wykorzystania promieniowania synchrotronowego bd przedstawione na przykadzie kilku, zrealizowanych w naszej pracowni projektach: (i) badania ukadu Fe(II)/ Fe(III) w zabytkowych rkopisach oraz ocena efektywnoci selektywnej ekstrakcji Fe(II) z prbek papieru; (ii) badania mechanizmu osadzania pierwiastkw tworzcych lotne wodorki na powierzchni grafitu w pomiarach absorpcji atomowej; (iii) badania specjacji selenu in-vivo w materiale rolinnym.51

SZTUKA BADA EKSPERYMENTALNYCH

W CHEMII ANALITYCZNEJ D.Barakiewicz Zakad Analizy Wody i Gruntw, Wydzia Chemii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, ul. Drzymay 24, 61613 Pozna W wykadzie przedstawiono typologi eksperymentw zaproponowan przez filozofi nauki. Wspczesna typologia eksperymentw naukowych przyjmuje podzia na eksperymenty realne, symulacyjne i mylowe. Eksperyment realny. Znaczenie eksperymentu realnego w badaniach naukowych polega przede wszystkim na jego sile rozstrzygania o susznoci postawionej hipotezy, a obserwacje przyrodnicze poszerzaj zakres wiedzy badacza o obiekcie. Przeanalizowany bdzie podzia eksperymentw realnych ze wzgldu na: Miejsce wykonania bada, Stopie realizacji zadania badawczego, Stopie uwikania teoretycznego. Eksperyment symulacyjny. Znaczenie eksperymentw symulacyjnych dla bada naukowych polega na moliwoci przetestowania wielu wariantw hipotez, szczeglnie takich, ktrych rzeczywista realizacja byaby niemoliwa albo zbyt kosztowna. Badania symulacyjne s bowiem wielokrotnie tasze od eksperymentw realnych. Omwiony bdzie tylko podzia: ze wzgldu na stosunek do eksperymentu realnego. Eksperyment mylowy. S one bardzo wane jako postpowanie wstpne do eksperymentu realnego. Mog by przeprowadzone w umyle badacza, na obiektach wyidealizowanych niemoliwych do uzyskania w warunkach naturalnych i laboratoryjnych. Eksperyment mylowy pomaga wyjani pewne zaoenia teoretyczne, ale nie ma tej siy dowodowej, ktra przysuguje eksperymentowi realnemu. Przedstawione zostan dwa kryteria podziau eksperymentw mylowych, ze wzgldu na: cele eksperymentu, stosunek do teorii naukowej. Oglne rozwaania filozoficzne zostay zilustrowane przykadami z pola zainteresowa chemii analitycznej.52

OCENA PRZYDATNOCI METODY GENEROWANIA ZIMNYCH PAR Z DETEKCJ ICP-OES DO OZNACZANIA RTCI W WODZIES.Garbo

Pastwowy Zakad Higieny, Zakad Higieny Komunalnej, ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa Atomowa spektrometria absorpcyjna z atomizacj w pomieniu lub w piecu grafitowym (F-AAS/GF-AAS) i spektrometria emisyjna ze wzbudzeniem w plazmie indukcyjnie sprzonej (ICP-OES) charakteryzuj si granicami wykrywalnoci rtci na poziomie ste 1-50 g/l, ktre czsto nie s wystarczajce do przeprowadzenia oznacze tego metalu, wystpujcego w ladowych ilociach w rodowisku wodnym, tym bardziej, e najwysze dopuszczalne stenie Hg obowizujce w Polsce [Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z 19 listopada 2002 roku; Dz. U. Nr 203, Poz. 1718] zostao ustalone na niskim poziomie 1 g/l. Celem pracy bya ocena moliwoci oznaczania rtci w wodzie metod ICP-OES z rnymi ukadami wprowadzania rtci do plazmy o geometrii poziomej przy zastosowaniu osiowego systemu obserwacji. Badaniami objto metod rozpylania pneumatycznego roztworw wodnych oraz w celu uzyskania poprawy granicy wykrywalnoci (GW) - metod wprowadzania rtci w postaci zimnych par (CV, ang. Cold Vapor) bezporednio do palnika plazmowego. W przypadku metody zimnych par osignito znaczn redukcj niekorzystnych efektw pamiciowych poprzez zastosowanie odpowiednich warunkw plazmowych, roztworw zwikszajcych szybko odmywania ukadu wprowadzania prbki oraz termoelektrycznego systemu usuwania pary wodnej z fazy gazowej zawierajcej rt. W przypadku zastosowania linii emisyjnej Hg 184,95 nm w metodzie CV-ICP-OES uzyskano bardzo nisk GW dla rtci - 0,007 g/l (w odniesieniu do GW metody ICP-OES -1 g/l). Bya ona porwnywalna z granicami wykrywalnoci uzyskiwanymi w przypadku opracowanych procedur oznaczania rtci metod zimnych par CV w poczeniu z dwoma ukadami detekcji tego metalu opartymi na absorpcyjnej spektrometrii atomowej (AAS) i fluorescencyjnej spektrometrii atomowej (AFS), odpowiednio 0,01 i 0,003 g/l. Badania obejmoway rwnie okrelenie optymalnych warunkw zwizanych z kolejnymi etapami procedury oznaczania rtci: pobieraniem, transportem i przechowywaniem oraz przygotowaniem prbek do analizy. Podjto kompleksowe badania prbek wody z rnych obszarw Polski, przy czym uzyskano bardzo dobre zgodnoci pomidzy wynikami oznacze rtci za pomoc metod CV-AAS, CV-AFS i CV-ICP-OES. Dokadno oznacze kontrolowano za pomoc materiau odniesienia SRM 1641d "Mercury in Water" i poprzez badanie odzyskw Hg w oryginalnych prbkach wody. Uzyskano zadawalajce odzyski w zakresie 93 - 101 % i bardzo dobre zgodnoci oznacze Hg w rozcieczonym materiale SRM 1641d z wartoci certyfikowan - 1,59 0,018 mg/kg.53

OZNACZANIE METALI W PALIWACH SILNIKOWYCH

W WIETLE WYMOGW LEGISLACYJNYCH I MOLIWOCI RNYCH METOD ANALITYCZNYCH Z.Kowalewska Orodek Badawczo - Rozwojowy Przemysu Rafineryjnego, ul. Chemikw 5, 09-411 PockOd 1.01.2004 zaczyna w Polsce obowizywa program monitoringu paliw, dugo wyczekiwany zarwno przez uytkownikw pojazdw silnikowych, jak i rzetelnych producentw paliw. W kontekcie tego wydarzenia, a take w zwizku z wkraczaniem do Unii Europejskiej oraz ze zmianami legislacyjnymi w unii i na wiecie wagi nabiera jako paliw, a w tym m.in. obecno w nich metali. Benzyna bazowa i olej bazowy, bdce podstawowymi komponentami paliw sprzedawanych na rynku, nale do lejszych frakcji z destylacji ropy - podczas gdy wikszo metali zawartych pierwotnie w ropie koncentruje si w najciszych frakcjach i w pozostaoci z destylacji. Naturalna zawarto metali w benzynie bazowej i oleju bazowym jest niska, najczciej poniej 1 g/l. Obecno wyszych zawartoci metali w paliwach silnikowych jest najczciej wynikiem ich celowego dodawania lub moe by wynikiem zanieczyszczenia. Do paliw dodawano rnorodne organiczne zwizki metali w celu: - zwikszenia liczby oktanowej (np. czteroetylek- i czterometylek oowiu, karbonylki elaza i niklu, metylocyklopentadienylotrjkarbonylek manganu),

- ochrony gniazd zaworw silnikw (organiczne zwizki potasu), - przeciwdziaania powstawaniu wgla (np. nitrofenolany elaza, dialkiloditiofosforany i alkoholany wolframu, stearyniany kobaltu, chromu i niklu), - dyspergowania zoonych struktur organicznych (np. alkilobenzenosulfoniany metali ziem alkalicznych), - przeciwdziaania efektom elektrostatycznym (np. nafteniany elaza, baru, kobaltu, dialkilosalicylany chromu), - przeciwdziaania dymieniu (np. ferrocen, sulfoniany wapnia i magnezu, acetyloacetoniany elaza, kobaltu i miedzi). Zdecydowana wikszo oznacze metali w paliwach silnikowych to oznaczenia Pb, Mn i K w benzynach metodami pomieniowej absorpcyjnej spektrometrii atomowej i spektrometrii fluorescencji rentgenowskiej. W Polsce gwni producenci paliw zaprzestali produkcji benzyn z dodatkiem oowiu (zawarto Pb w benzynie bezoowiowej powinna by nisza ni 5 mg/l), nie stosuje si dodatkw manganowych, natomiast wprowadzono benzyn uniwersaln U95, zawierajc organiczne zwizki potasu. Wykonano prace metodyczne dotyczce oznaczania w benzynach rnych organicznych form potasu. Oznaczenia wykonywano na poziomie mg/l z zastosowaniem technik FAAS, ED-XRF i WD-XRF. Szczegln uwag powicono trwaoci potasu w badanym materiale, zwaszcza w obecnoci wody. Ocenia si, e jednym z kierunkw rozwoju analityki paliw silnikowych bd oznaczenia duej iloci metali na poziomie zawartoci rzdu g/l. Potrzeba takich analiz wystpuje m.in. w celu okrelenia emisji metali pochodzenia komunikacyjnego. Oznaczenia metali na tak niskim poziomie w materiale organicznym wymagaj udoskonale aparaturowych i/lub metodycznych w zakresie czuych technik analitycznych.54

WSPCZESNE TECHNOLOGIEBIOMONITORINGU ZANIECZYSZCZE WD D.Wodkowic Zakad Biochemii, Instytut Biologii Molekularnej i Biotechnologii Uniwersytet im. A. Mickiewicza, ul. Fredry 10, 61-701 Pozna Ocena zanieczyszcze wd gruntowych i powierzchniowych stanowi istotny element szacowania ryzyka i oceny oddziaywania przemysu na ekosystemy. Metale cikie i inne zwizki nieorganiczne, przedostajc si do wd pitnych, mog wywoywa zatrucia ostre, jak i chroniczne, ludzi i zwierzt. Niezmiernie wane s take procesy kumulacji zanieczyszcze w acuchach troficznych, mogce prowadzi do niezauwaalnego rozprzestrzeniania np. metali cikich. Stay i efektywny monitoring zbiornikw i uj wody pitnej wymaga szeregu kosztownych analiz fizyko-chemicznych. Badania ostatnich lat wykazuj, e czuo i precyzja analiz chemicznych moe by niewystarczajca. Interakcje zwizkw w rodowisku (efekty synergizmu, addycji, antagonizmu), a take czynniki abiotyczne i biotyczne mog w znaczny sposb modyfikowa dziaanie zanieczyszcze. Klasyczne analizy nie umoliwiaj waloryzacji realnego wpywu szeregu zwizkw obecnych w skaonych wodach, ktre migrujc mog podlega staym przemianom. Z tego wzgldu postuluje si ostatnio uzupenienie analiz fizchem o nowoczesne baterie ekotoksykologiczne i systemy biomonitoringu typu realtime. Biotesty umoliwiaj szacowanie ryzyka, uwzgldniajc reakcje biosensorw na szereg zwizkw w mieszaninach. Progi czuoci stosowanych biotestw osigaj wartoci wystarczajce do biomonitoringu uj wd. Technologie biomonitoringu typu real-time zapewniaj sta ocen parametrw wody. Wykorzystuje si tu zaawansowane techniki czenia sensorw biologicznych z elementami elektronicznymi. Przykadem biosystemw real-time s ukady analizujce ruchy skorup may, zachowanie i czynno bioelektryczn ryb, zachowanie Daphnia sp, zmiany emisji fluorescencji glonw. Naley podkreli, e prawodawstwo Uni Europejskiej i wytyczne OECD wprowadzaj konieczno stosowania baterii biotestw ekotoksykologicznych w monitorowaniu zanieczyszcze wd. Ponadto, akty prawne warunkuj certyfikacj coraz wikszej liczby biotestw oraz systemw biomonitoringu.55

FRACTIONATION STUDY OF ELEMENT BINDING FORMSIN ENVIRONMENTAL SAMPLES

E.KrakovskTechnical University of Koice, Letn 9, 042 00 Koice, Sowacja e-mail: erika.krakovska@tuke.skThe European committee for environment in the year 1995 published a list of hazardous substances, which have to be monitored in stream and sea sediments, all waters and soils. The listed hazardous substances originate mostly from anthropological activities as metallurgical and building industry, thermal power plants, traffic, etc. which represents one of the most significant portions of this cake. Characterization of pollutants by overall content values of elements provide a very low information regarding their behavior and influence to the environment, as particular elements are present in various physical - chemical forms (species) that show different level of toxicity for the environment. Some forms of elements are stable and do not interact with the environment, other can be soluble under specific conditions and may by incorporated even into the biological chain. Because speciation analysis is very difficult from many reasons, and disposable are only a few CRMs, for study of this samples preferable is fractionation analysis. Fractionation is process of classification of an analyte or a group of analytes from a certain sample according to physical (e.g. size, solubility) or chemical (e.g. bonding, reactivity) properties. The toxicity of gravitation dust sediment (airborne dust samples), represented by particles which are able spontaneously sediment, for living organisms is minimal. These particles may pollute the soil by these forms, which are able to move from the dust sediment to the soil. From the standpoint of mobility in soils, the mobile forms of dust sediment are most danger. Mobil forms, which have the biggest importance from the biotoxicity point of view, include non/specific sorbent easily changeable and water-soluble compounds. Many of heavy metals are more soluble in the acid soil environment then in neutral, so the reception of toxic elements from soil by root system of plants in this environment will be more intensive. The watersoluble forms may to enter directly to the plants. In the gravitation dust sediment has been studied occurrence and characteristics of bio available forms of selected elements using recommended single-step extraction procedures. Evaluation of gravitation dust samples collected over duration 3 years were obtained by extraction in various agents and determined element concentrations were compared with overall contents of elements and were evaluated a level of their bioavailability (mobile and mobilizable). Metal content in river and dam sediments depend on geological background and human activities too. If water contamination is high, give out to conditioning of equilibrium between metal content in water and sediment and to increase of metal content in sediment. Naturally, reversed process is possible too. Analogous to the dust sediment, sediments from very stressed region Spi and Gemer were studied, where is a high content of non-ferrous metals as As, Hg, Sb etc. Sediments were studied by single and five step extraction. As were investigated, that single step extraction by EDTA gives relevant information about mobile and mobilizable forms of elements and procedure is non time-consuming and economical advantageous. For the determination of overall content and bio-availability concentrations of relevant elements were used FAAS, ETAAS, HGAAS, Hg by AAS with amalgam preconcetration, ICP-OES, XRF and X ray diffraction methods. 56

ANALITYKA OZNACZANIA RADIONUKLIDW POLONU,

URANU I PLUTONU W PRBKACH RODOWISKOWYCH B.Skwarzec Uniwersytet Gdaski, Wydzia Chemii, Katedra Chemii Analitycznej, ul. Sobieskiego 18/19, 80-952 Gdask, e-mail: bosk@chem.univ.gda.pl Polon i uran s naturalnymi pierwiastkami promieniotwrczymi, ktre obecne s we wszystkich biotycznych i abiotycznych skadnikach rodowiska przyrodniczego, natomiast pluton jest sztucznym pierwiastkiem promieniotwrczym, ktrego obecno w rodowisku naturalnym zwizana jest z dziaalnoci czowieka, realizowan od prawie 60 lat w takich dziedzinach jak: przemys zbrojeniowy, prbne wybuchy broni jdrowej oraz energetyka jdrowa. Radionuklidy polonu (210Po) oraz plutonu (238Pu, 239Pu i 240Pu) nale do najsilniej radiotoksycznych izotopw promieniotwrczych, dlatego te skutki ich oddziaywania z materi oywion s przedmiotem zainteresowania radiochemii i ochrony radiologicznej. Oznaczanie aktywnoci radionuklidw promieniotwrczych alfa 210Po, 234U, 235U, 238U, 238Pu i 239+240Pu w prbkach rodowiskowych naley do najbardziej czasochonnych, pracochonnych i kosztownych analiz ladowych. Wynika to z faktu maej ich zawartoci w przyrodzie oraz wieloetapowej procedury chemicznej zwizanej z mineralizacj prbek oraz z zataniem i wyodrbnianiem polonu, uranu i plutonu z analizowanych matryc, jak rwnie zwizanych z zastosowaniem odpowiednich technik radiometrycznych do pomiaru aktywnoci analizowanych radionuklidw, gwnie za pomoc spektrometrii alfa. Wieloletnie badania nad oznaczaniem polonu, uranu i plutonu w prbkach rodowiskowych, pozwoliy na opracowanie szczegowych procedur analitycznych, prowadzcych do ilociowego ich oznaczania, zarwno w skadnikach materii

oywionej, jak i nieoywionej. W odniesieniu do wd naturalnych oznaczane radionuklidy wspstrcano na MnO2 jako matrycy nieorganicznej. Analizowano prbki wody morskiej, rzecznej i jeziornej oraz prbki wody pitnej (komunalnej i butelkowanej), a take piwa. Z kolei prbki osadw dennych, gleby, pyw, rolin i zwierzt (zarwno ldowych, jak i wodnych) poddano mineralizacji z uyciem kwasw HCl, HF, HNO3 i HClO4. Wyodrbnianie polonu, uranu i plutonu (a take ich oczyszczanie) z analizowanych prbek prowadzono za pomoc ywic jonowymiennych, a czyste frakcje zawierajce oznaczane pierwiastki poddano elektroosadzaniu na srebrze (Po) lub elektrolizie na pytkach ze stali nierdzewnej (U i Pu).57

ZASTOSOWANIE MIKROORGANIZMW W ANALIZIE LADOWEJB.Godlewska-ykiewiczUniwersytet w Biaymstoku, Instytut Chemii, ul. Hurtowa 1, 15-399 Biaystok Jednym z waniejszych czynnikw wpywajcych na poprawno wykonywanych oznacze w analizie ladowej jest zakcenie pomiaru analitycznego w obecnoci nadmiaru innych skadnikw matrycy. Wykorzystanie rnych mikroorganizmw (alg, drody, bakterii) do oddzielania skomplikowanej matrycy oraz zatania ladw metali pozwala na efektywne rozwizanie tego problemu. Biozatanie zdefiniowa mona jako specyficzny proces, w wyniku ktrego stenie danej substancji w organizmie wzrasta w stosunku do stenia tej substancji w otoczeniu organizmu. Aktywne pobieranie substancji przez ywe organizmy okrela si terminem bioakumulacji. W takim przypadku metal transportowany jest przez membran do wntrza komrki, gdzie metale mog ulega transformacjom wskutek zachodzenia procesw biologicznych. Pojciem biosorpcji posugujemy si w przypadku wizania metali przez aktywne miejsca (grupy) znajdujce si na powierzchni komrek mikroorganizmw. Biosorpcja zachodzi moe na powierzchni ywych lub martwych organizmw. Mechanizm biosorpcji jest zoony, zaley od typu mikroorganizmu oraz rodzaju i formy zatanego metalu. Proces ten skada si najczciej z kilku etapw zachodzcych wg rnych mechanizmw np. fizycznej adsorpcji, wymiany jonowej, kompleksowania i chelatowania oraz/lub mikrostrcania. Immobilizacja mikroorganizmu na staym noniku znacznie poprawia jego waciwoci mechaniczne, odporno na wpyw czynnikw zewntrznych oraz zapobiega stratom komrek w dynamicznych procedurach zatania. W referacie zostan przedstawione niektre techniki unieruchamiania mikroorganizmw. Na podstawie literatury omwione zostanie zastosowanie substratw biologicznych do zatania metali ladowych oraz wykorzystanie takich substratw w analizie specjacyjnej. Wpyw rnych parametrw (pH, masa biosorbenta, temperatura, czas kontaktu prbki z biosorbentem, obecno innych jonw) na efektywno biosorpcji zostanie przedyskutowana w oparciu o badania wasne dotyczce oddzielania/zatania platyny i palladu.58

WALIDACJA, NIEPEWNO I SPJNO POMIAROWA W POMIARACH CHEMICZNYCH: MITY I FAKTYE.BulskaUniwersytet Warszawski, Wydzia Chemii, ul. Pasteura 1, 02-093 Warszawa We wspczesnym wiecie, chemik analityk, poza znajomoci warsztatu pracy jest zobowizany do znajomoci wielu zagadnie zwizanych z uregulowaniami prawnymi i ustawodawstwem. Jednym z istotnych dokumentw, punktem odniesienia dla funkcjonowania wielu laboratoriw analitycznych jest midzynarodowa norma ISO 17025 opisujca wymagania stawiane laboratoriom w zakresie zarwno ich organizacji jak i wykonywania oznacze. W normie tej przewijaj si midzy innymi trzy okrelenia, trzy sowa kluczowe: walidacja, niepewno i spjno pomiarowa. Wprawdzie trudno je zaliczy do nowych, funkcjonuj ju od dawna w rodowisku metrologw zajmujcym si pomiarami, to jednak w rodowisku chemikw analitykw pojawiy si stosunkowo niedawno.

Kade laboratorium deklarujce spenianie wymaga normy ISO 17025 jest zobowizane do walidacji stosowanych procedur pomiarowych, jest zobowizane do okrelania niepewnoci oraz do zapewnienia spjnoci pomiarowej podawanego wyniku oznaczenia. Jak wspomniano, te pojcia metrologiczne s znane i stosowane od dawna w pomiarach fizyko-chemicznych. Nie jest jednak atwe stosowanie procedur metrologicznych w sposb bezporedni do pomiarw chemicznych. Std wrd chemikw analitykw naroso wiele nieporozumie w zrozumieniu i stosowaniu poj: walidacja, niepewno, spjno pomiarowa. Niniejsze wystpienie powicone zostanie prbie uporzdkowania rnych koncepcji i nawietleniu aktualnego stanu wiedzy metrologicznej w zakresie pomiarw chemicznych.59

WALIDACJA METODY ANALIZY PRBEK GEOLOGICZNYCH PRZYPOMOCY OPTYCZNEJ SPEKTROMETRII EMISYJNEJ ZE WZBUDZENIEM PLAZMOWYM (ICP-OES) P.Pasawski, M.Liszewska, I.Jaro Pastwowy Instytut Geologiczny, Centralne Laboratorium Chemiczne, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Optyczna spektrometria emisyjna ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-OES) jest metod powszechnie stosowan przez wszystkie suby geologiczne na wiecie. Metoda ta skutecznie konkuruje z takimi metodami, jak: FAAS, ICP-MS oraz XRF (1). Podstawowym problemem jest jednak prawidowe, pene roztworzenie prbki (2). Do tego celu stosuje si mieszanin kwasw z udziaem HF, a roztwarzanie prowadzi si zlewkach z tworzywa ogrzewanych na elektrycznych pytach grzejnych. Walidacj metody badawczej norma PN-EN ISO/IEC 17025 definiuje w nastpujcy sposb: walidacja jest potwierdzeniem, przez zbadanie i przedstawienie obiektywnego dowodu, e zostay spenione szczeglne wymagania dotyczce konkretnie zamierzonego zastosowania co wymaga przeprowadzenia szeregu bada metodycznych z t uwag, e walidacja jest zawsze wywaeniem pomidzy kosztami, ryzykiem i technicznymi moliwociami (3). Konieczne jest okrelenie specyficznoci i selektywnoci metody, granicy wykrywalnoci, sprawdzenie zakresu liniowoci krzywej wzorcowej, zbadanie odpornoci metody na czynniki zewntrzne (wpywy matrycy, warunkw rodowiskowych, wpyw wykonawcy), okrelenie powtarzalnoci i odtwarzalnoci oraz oszacowanie niepewnoci metody. Dziaania te wiaty analityk prowadzi od zawsze przygotowujc metod analityczn, okrelajc jej wykrywalno, precyzj, dokadno i eliminujc efekty matrycowe. Wprowadzenie okrelenia walidacja i niepewno nie zmienio toku postpowania metodycznego ktre zweryfikuje odpowiednia kontrola jakoci metody (4), polegajca na analizie prbek podwjnych i materiaw odniesienia, analizie tych samych prbek inn metod i udziale w porwnaniu midzylaboratoryjnym.. Zostanie przedstawiona: kontrola ucierania prbek i homogenizacji, wyniki analizy lepych prb, analiza wielokrotna prbek badanych, analiza materiaw odniesienia o rnych matrycach, analiza tych samych prbek metod FAAS, WD-XRF i ICP-MS oraz oszacowanie niepewnoci metody. Prac wykonano w ramach realizacji programu statutowego Pastwowego Instytutu Geologicznego. Temat nr 6.20.9322.00.0Literatura 1. I. Jarvis, K. E. Jarvis, J. Geochem. Exploration, 44, 139 (1992) 2. K. Jakimowicz-Hnatyszak, S. Rubel, Przegld Geologiczny, 46, 903 (1998) 3. J.S. Morkowski, Przegld Geologiczny, 49, 966 (2001) 4. P. Pasawski, Przegld Geologiczny, 49, 977 (2001)

SESJA PLAKATOWA

STRESZCZENIA63

SPOSB KALIBRACJI W POMIENIOWEJ METODZIE AASZ WYKORZYSTANIEM JEDNEGO WZORCA PODSTAWOWEGO A.Wycilik Politechnika lska, Katedra Metalurgii, ul. Krasiskiego 8, 40-019 Katowice e-mail: wycislik@polsl.katowice.plW pomieniowej metodzie absorpcyjnej spektrometrii atomowej (AAS), w zalenoci od rodzaju analizowanych materiaw stosuje si rne sposoby kalibracji (1-3). Czasem wystarcza posugiwanie si tylko poszczeglnymi roztworami wzorcowymi analizowanych pierwiastkw. W zdecydowanej jednak wikszoci przypadkw, przygotowujc roztwory wzorcowe, naley uwzgldni zarwno oddziaywania midzypierwiastkowe, jak i interferencje powodowane przez kwasy oraz inne substancje stosowane w procesie przygotowania prbek. Dlatego te najczciej sporzdza si syntetyczne roztwory wzorcowe, zawierajce obok zmiennych iloci pierwiastka oznaczanego, take gwny skadnik (gwne skadniki) matrycy. W rnym zakresie wykorzystuje si rwnie metod dodatku wzorca z jej modyfikacjami (4,5). W chemicznych laboratoriach metalurgicznych stosuje si te do kalibracji naturalne wzorce gatunkowe lub tzw. wzorce wewntrzne, tj. prbki tworzyw pochodzcych z biecej produkcji danego zakadu, wielokrotnie analizowane rnymi metodami analitycznymi. W Katedrze Metalurgii Politechniki lskiej opracowano sposb kalibracji w pomieniowej metodzie AAS z wykorzystaniem jednego wzorca podstawowego (6,7). Sposb ten polega na zastosowaniu kilku rnych odwaek jednego wzorca podstawowego (wyjciowego), do ktrych po roztworzeniu lub w trakcie roztwarzania wprowadza si odpowiednie iloci gwnego skadnika matrycy w celu wyrwnania jego zawartoci we wzorcach i prbkach analizowanych do podobnego, z pewn tolerancj, poziomu, rwnowac tym samym jego wpyw na pierwiastek oznaczany. Wzorzec podstawowy dobiera si gatunkowo do prbki analizowanej. Przedstawione zostan przykady sposoby doboru wzorca podstawowego do analizy stopw kobaltu oraz izolatw midzymetalicznej fazy '. Proponowany sposb kalibracji nie jest zbyt skomplikowany, a uzyskane wyniki bada w peni potwierdziy jego przydatno w obszarze inynierii materiaowej i metalurgii.Literatura 1. B. Welz, Atom-Absorptions-Spektrometrie, Verlag Chemie, Weinheim, 1983 2. K. Ohls, D. Sommer: Application of Atomic Absorption Spectrometry in Ferrous Metallurgy, w ksice: S.J. Haswell (ed.) Atomic Absorption Spectrometry. Theory, Design and Applications, Elsevier, Amsterdam, 1991. 3. P. Kocielniak, Problemy kalibracji procedury analitycznej w spektrometrii pomieniowej, Prace UJ nr 167, Krakw 1989. 4. C.W. Fuller, At. Absorption Newslett. 11, 65 (1972) 5. K.L. Ratzlaff, Anal. Chem., 51, 232 (1979) 6. A. Wycilik, Zastosowanie pomieniowej metody atomowej spektrometrii absorpcyjnej w badaniach materiaoznawczych, (monografia), Hutnik-Wiadomoci Hutnicze 66 479(1999) 7. A. Wycilik, Chem. Anal., 44 755 (1999) 64

PREPARATYKA PRBEK O GRUBOCI POREDNIEJ DO ANALIZY XRF. MATEMATYCZNA KOREKCJA EFEKTW ABSORPCJI METOD DWCH MASR.Sitko, J.JurczykUniwersytet lski, Instytut Chemii, Zakad Chemii Analitycznej, ul. Szkolna 9, 40-006 Katowice Preparatyka prbek o gruboci poredniej tzn. takich ktrych grubo jest mniejsza od gbokoci przenikania promieniowania rentgenowskiego, znajduje m.in. zastosowanie gdy ilo materiau do analizy jest ograniczona (masy prbek od miligramw do kilkudziesiciu miligramw). Najczciej jest stosowana w przypadku materiaw biologicznych i rodowiskowych, pyw osadzanych na sczkach, pierwiastkw ladowych wspstrcanych na nonikach lub

zatrzymywanych na sczkach jonowymiennych jak rwnie w przypadku mineraw, ska i materiaw niekonwencjonalnych. Efekty matrycowe w prbkach porednich nie mog by zaniedbane jak w przypadku prbek cienkich. Poprawk na absorpcj wyznacza si najczciej metod emisji-transmisji, natomiast poprawk na wtrne wzbudzenie wyznacza si korzystajc z metod parametrw fundamentalnych. W niniejszej pracy przedstawiono metod wyznaczania poprawki na absorpcj w prbkach o gruboci poredniej. Metoda polega na pomiarze natenia promieniowania oznaczanego pierwiastkach w dwch prbkach o rnych masach i takim samym skadzie chemicznym. Zaprezentowana metoda moe by wykorzystana do wyznaczania poprawki na absorpcj zarwno dla prbek osadzonych na podou (cienkim lub grubym) jak i prbek bez podoa. Uzyskane wyniki porwnano z rezultatami uzyskanymi metod emisji-transmisji na przykadzie prbek prasowanych zawierajcych Ni, Cu, Zn, Ga, Se, Br i Sr. Poprawk na absorpcj wyznaczano rwnie dla elaza w proszkowych prbkach ska osadzanych na sczkach. W pracy przedstawiono prost aparatur do przygotowywania tego typu prbek. Graficzna oraz iteracyjna metoda wyznaczenia poprawki na absorpcj metod dwch mas zostaa opisana w pracy (1).Literatura 1. R. Sitko, J. Jurczyk, X-Ray Spectrom., 32, 113 (2003) 65

FITOREMEDIACJAASPEKTY PRAKTYCZNE I EKONOMICZNED.WodkowicUniwersytet im. A. Mickiewicza Zakad Biochemii, ul. Fredry 10, 61-701 Pozna e-mail: donaldw@main.amu.edu.pl Zanieczyszczenie rodowiska zwizkami nieorganicznymi takimi jak metale cikie i radionuklidy stanowi istotny problem wspczesnego wiata. Klasyczne technologie fizyko-chemicznego oczyszczania terenw przemysowych s stosunkowo drogie, a ich skuteczno jest nie zawsze zadowalajca. Usuwanie zanieczyszcze duych mas gleby i wody skaonych przez metale cikie, przy wykorzystaniu powyszych metod, stwarza powane trudnoci technologiczne i jest nieekonomiczna. Technologie fitoremediacji polegaj na wykorzystaniu okrelonych gatunkw rolin w eliminacji zanieczyszcze wd i gleb. Stanowi one bardziej opacaln alternatyw metod klasycznych, przy zachowaniu wysokiej wydajnoci procesu. Wrd nich techniki fitoekstrakcji, ryzofiltracji i fitostabilizacji nale do najczciej wykorzystywanych. Fitoekstrakcja zanieczyszcze nieorganicznych zwizana jest z ich pobieraniem przez korzenie rolin i dalszym transportem do czci nadziemnych, gdzie ulegaj one kumulacji w niezmienionej postaci. Metoda polega na obsadzaniu obszarw zanieczyszczonych gatunkami hiperakumulujcymi zanieczyszczenia w tkankach. Organy wysycone metalami lub radionuklidami s nastpnie zbierane i poddawane obrbce. W rezultacie ilo skaonej masy rolin jest wielokrotnie nisza od masy ziemi lub wody, ktr naleaoby podda obrbce fizyko-chemicznej. Zanieczyszczona biomasa podlega spopielaniu i skadowaniu lub odzyskowi metalu (ang. phytominning). Badania zwizane z fitoremediacj dotycz moliwoci jej zastosowania w eliminacji m.in. metali (Ag, Cd, Co, Pb, Cr, Cu, Hg, Mn, Mo, Ni, Zn), metalloidw (As, Se), radionuklidw (Sr, Cs, U) i niektrych niemetali (B) i licznych zwizkw organicznych.66

METODY SZACOWANIA GENOTOKSYCZNOCI

ZANIECZYSZCZE RODOWISKA J.Skommer1), D.Wodkowic2) 1) Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Zakad Wirusologii Molekularnej, ul. Midzychodzka 5, 60-371 Pozna 2) Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Zakad Biochemii, ul. Fredry 10, 61-701 PoznaPrawie wszystkie zwizki dziaajce na DNA, a zarazem rakotwrcze, s rwnoczenie mutagenami. Ilo tego typu zwizkw w naszym otoczeniu i rodowisku stale

wzrasta, i to zarwno jeli bra pod uwag ilo, jak i rnorodno substancji. W cigu roku syntetyzuje si sztucznie okoo 500 1000 nowych substancji, z czego rn cz stanowi mog zwizki rakotwrcze. W testowaniu genotoksycznoci z powodzeniem wykorzystuje si kilkanacie organizmw modelowych, midzy innymi Drosophila melanogaster (rewersanty i recesywne mutacje koloru oczu), czy transgeniczne myszy. Ames i wsppracownicy opracowali bakteriologiczn metod, pozwalajc na wykrycie uszkodze DNA, powodowanych przez dan substancj. Oryginalny test Amesa zosta zmodyfikowany w celu zwikszenia jego czuoci i wiarygodnoci. Stosuje si komrki niosce liczne mutacje, czy bakterie poddane lizogenizacji. Metoda jest wiarygodna: na 100 zwizkw ponad wszelk wtpliwo mutagennych, dla 84 potwierdzono pozytywny wynik w tecie z zastosowaniem Salmonella typhimurium, a dla 91 w tecie z Escherichia coli. Wikszo tradycyjnych systemw rolinnych stosowanych w badaniach genotoksycznoci zanieczyszcze oparta bya na detekcji aberracji chromosomowych Allium cepa, Tradescantia czy Vicia faba. Szczegln uwag naley zwrci na system z wykorzystaniem tytoniu heterozygotycznego w locus Su (gen jdrowy, ktrego ekspresja wpywa na zawarto chlorofilu w liciach). Powysze roliny znalazy zastosowanie w badaniach mutagenicznoci szeregu zwizkw chemicznych, jednak ich szerokie uycie jest ograniczone ze wzgldu na nisk czuo. Prowadzone s rwnie badania, majce na celu uzupenienie, bd zastpienie testw opartych o mikroorganizmy czy organizmy zwierzce, testami wykorzystujcymi roliny modyfikowane genetycznie (np. A. thaliana). Do rolin wprowadzany jest gen reporterowy (np. gen GUS), umoliwiajcy bezporednie szacowanie uszkodze DNA (mutacje, rekombinacje).Literatura 1. O. Kovalchuk, V. Titov, B. Hohn, I.Kovalchuk, Nat Biotech, 19, 568 (2001) 2. D.E. Lewin, B.N. Ames, Environ Mutagen, 8, 9 (1986) 3. S. Knasmuller, Mutat Res 420, 37 (1998) 67

BIOTESTY FITOTOKSYCZNOCI JONW OOWIUDLA WYBRANYCH GATUNKW ROLIN D.Wodkowic Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Zakad Biochemii, ul. Fredry 10, 61-701 Pozna e-mail: donaldw@main.amu.edu.pl Zanieczyszczenie metalami cikimi stanowi istotne zagroenie w wielu miejscach biosfery. Szerokie spektrum ste wystpujce na duych obszarach terenw zdegradowanych, zmusza do poszukiwa tanich i efektywnych metod remediacji oraz oceny oddziaywania tych ksenobiotykw na ekosystemy. Fitoremediacja to technologia wykorzystujca roliny wysze do oczyszczania rodowiska, poprzez usuwanie lub rozkad zanieczyszcze. Fitoremediacja gleb i wd zanieczyszczonych metalami cikimi polega gwnie na fitoekstrakcji zwizkw przez wyselekcjonowane gatunki rolin. Cech predysponujc wybrane gatunki do zastosowa praktycznych jest m.in. odporno rolin okrelana poprzez zdolno do kiekowania i wzrostu w warunkach silnego zanieczyszczenia. Laboratoryjne biotesty fitotoksycznoci, mog efektywnie wspiera szybk waloryzacj odpornoci badanych gatunkw, dajc lepsze zrozumienie efektw ekotoksycznych okrelonych zwizkw. Niedawno okazao si, e testy z wykorzystaniem wyszych rolin ldowych, stanowi rwnie bardzo przydatny marker w biomonitoringu postpw remediacji i rekultywacji terenw zdegradowanych. W pracy przedstawiono wyniki porwnawczych bada nad oddziaywaniem jonw oowiu na zdolno kiekowania nasion i elongacji korzeni siewek: rzepaku, lucerny, koniczyny biaej, saaty, rajgrasu i rzeuchy. Zastosowano biotest kiekowania i wzrostu korzeni na szalkach Petriego (wg U.S. EPA i OECD Guidelines). Roliny poddawano ekspozycji na nastpujce stenia Pb(NO3)2: 1, 10, 100, 250, 500, 1000, 2000 mg/l. Stwierdzono zrnicowan wraliwo badanych gatunkw na zanieczyszczenie. Rzepak, rzeucha i lucerna wykazay najwiksz odporno natomiast saata najwiksz wraliwo.68

OZNACZANIE LADOWYCH ILOCI PIERWIASTKWW POLSKICH MATERIAACH OPAKOWANIOWYCH

TECHNIK ICP-TOF-MS E.Skrzydlewska1,2), M.Balcerzak1), W.Kalinowski2) 1) Politechnika Warszawska, Wydzia Chemiczny, Katedra Chemii Analitycznej ul. Noakowskiego 3, 00-664 Warszawa 2) Centralny Orodek Badawczo-Rozwojowy Opakowa, ul. Konstanciska 11, 02-942 WarszawaWprowadzona w 1994 roku Dyrektywa Unii Europejskiej 94/62/EC (1) zobowizuje kraje czonkowskie i kraje kandydujce do kontrolowania poziomu ste pierwiastkw uznawanych za toksyczne w materiaach stosowanych jako opakowania produktw ywnociowych okrelajc cile dopuszczalny poziom (w sumie) najbardziej toksycznych pierwiastkw (Cr(VI), Cd, Hg i Pb) na 100 g g-1. Ze rodowiskowego punktu widzenia wana jest rwnie kontrola analityczna materiaw stosowanych jako opakowania produktw innych ni ywnociowe. Ilo stosowanych opakowa jest ogromna i naley si liczy z tym, e w procesie skadowania i utylizacji zawarte w nich toksyczne pierwiastki mog przedostawa si do rodowiska naturalnego podlegajc jednoczenie moliwym rnorodnym przemianom zwikszajcym stopie ich toksycznoci (np. procesom biometylowania metali). W Polsce badania skadu chemicznego materiaw opakowaniowych prowadzi si w Centralnym Orodku Badawczo-Rozwojowym w Warszawie. Od 2001-go roku badania te prowadzone s z wykorzystaniem techniki indukcyjnie sprzonej plazmy ze spektrometri mas i analizatorem czasu przelotu jonw (ang. inductively coupled plasma-time of flight-mass spectrometry (ICP-TOF-MS)) (2). W komunikacie omwione zostan problemy zwizane z badaniami skadu rnych materiaw opakowaniowych zarwno jeli chodzi o ich przeznaczenie uytkowe (opakowania ywnoci i inne), jak i rodzaj matrycy (na bazie papieru i rnych tworzyw sztucznych). Zasadnicze znaczenie w analizie tego typu materiaw ma przygotowanie prbki reprezentatywnej i jej ilociowy rozkad. Opakowanie jest bardzo czsto traktowane jako element zwikszajcy atrakcyjno nabywanego produktu. Rnorodno barw, nadrukw i warstw zwikszajcych wytrzymao mechaniczn opakowania mog przysparza analitykowi duych problemw z ujednorodnieniem badanego materiau, jak i cakowitym rozkadem prbek. W komunikacie bd przedstawione stosowane dotychczas metody rozkadu prbek, przygotowania do detekcji technik ICP-TOF-MS, uzyskane wyniki zawartoci ronych pierwiastkw w badanych materiaach i ich porwnanie z wynikami dla podobnych materiaw z krajw UE.Literatura 1. A. Lamberty, W. Van Borm, P. Quevauviller, Fresenius J. Anal. Chem., 370, 811 (2001) 2. E. Skrzydlewska, M. Balcerzak, F. Vanhaecke, Anal. Chim. Acta, 479, 191, (2003) 69

PORWNANIE SPEKTROMETRII ATOMOWEJI SPEKTROMETRII MAS DO OZNACZANIA RTCI W PRBKACH NATURALNYCH A.Krata, E.Bulska Uniwersytet Warszawski, Wydzia Chemii, ul. Pasteura 1, 02-093 Warszawa Due zainteresowanie chemikw zwizane z rozwojem metod oznaczania rtci, zwizane jest przede wszystkim z silnie toksycznymi waciwociami zwizkw organicznych i nieorganicznych tego pierwiastka. Oznaczanie rtci na poziomie ladowym nie jest zadaniem prostym, a najwaniejszym ograniczeniem stosowanych najczciej metod spektrometrii atomowej i spektrometrii mas jest wystpowanie licznych interferencji chemicznych i spektralnych. Obie metody charakteryzuj si jednak bardzo niskimi granicami wykrywalnoci, dlatego te podjto badania dotyczce okrelenia i porwnania ich moliwoci analitycznych przy oznaczaniu rtci w prbkach naturalnych. Technika zimnych par w absorpcyjnej spektrometrii atomowej (CVAAS) jest jedn z najczciej stosowanych metod oznaczania rtci. Wykorzystuje si w niej szczegln wasno tego pierwiastka wystpowanie atomw rtci w stanie wolnym w temperaturze pokojowej. Do jej najwaniejszych zalet mona zaliczy moliwo oddzielenia rtci od szeregu skadnikw matrycy oraz moliwo uycia duej objtoci analizowanego roztworu. W absorpcyjnej spektrometrii atomowej z atomizacj elektrotermiczn (ETAAS) oznaczenie rtci jest moliwe jedynie w obecnoci odpowiednio dobranego modyfikatora pozwalajcego na stabilizacj termiczn. W zwizku z tym badania

prowadzono pod ktem doboru modyfikatora, tak aby uzyska najwiksz czuo oznaczenia rtci zarwno dla jej zwizkw nieorganicznych jak i organicznych. Do oznaczania rtci zastosowano take ukad ICP-MS. Metoda spektrometrii mas z jonizacj w plazmie sprzonej indukcyjnie jest obecnie uznawana za jedn z najnowoczeniejszych metod analizy ladowej w chemii analitycznej. Pozwala na osiganie granicy wykrywalnoci poniej 1 pg/l dla roztworw. Otrzymane wyniki pozwoliy na porwnanie moliwoci oznaczania rtci za pomoc trzech metod analitycznych: CV-AAS, ET-AAS i ICP-MS. Wyniki bada uzyskane dla ukadw modelowych zweryfikowano z wynikami uzyskanymi dla materiau odniesienia i dla wybranych prbek rzeczywistych.70

ELIMINACJA INTERFERENCJI IZOBARYCZNYCH W ICP-MS

Z WYKORZYSTANIEM REAKCJI W FAZIE GAZOWEJ A.Ruszczyska, E.Bulska Uniwersytet Warszawski, Wydzia Chemii, ul. Pasteura 1, 02-093 Warszawa Metoda spektrometrii mas z jonizacj w plazmie sprzonej indukcyjnie (ICP-MS) jest jedn z najnowoczeniejszych metod analizy ladowej. Podstawowymi zaletami tej metody jest moliwo jednoczesnego oznaczania wielu pierwiastkw i ich poszczeglnych izotopw. Dostpne przyrzdy pozwalaj na osiganie granic wykrywalnoci poniej 1 pg/l dla roztworw. Naley rwnie podkreli szeroki zakres prostoliniowoci krzywych kalibracyjnych, dziki czemu mona oznacza jednoczenie pierwiastki bdce podstawowymi skadnikami prbki, jak i te wystpujce w ilociach ladowych. Pomimo niewtpliwych zalet, metoda ICP-MS ma rwnie kilka ogranicze, z ktrych najpowaniejszym jest wystpowanie interferencji izobarycznych zwizanych z obecnoci w prbce pierwiastka, ktrego jeden z izotopw ma identyczn mas jak oznaczany izotop (np. 40Ar / 40Ca). Czciej zdarza si jednak, e sygna odpowiadajcy danej masie moe nie pochodzi od jonu pierwiastka bdcego obiektem analizy, lecz od innego wieloatomowego jonu o tym samym stosunku masy do adunku (m/z). rdem takich interferencji s jony pochodzce od gazu plazmowego (36Ar+, 38Ar+, 40Ar+ oraz ich dimerw), powietrza (28N2 +, 29N2H+, 14N+), wody (16O+, 17OH+ i ich kombinacji z Ar), jonw pierwiastkw obecnych w matrycy prbki oraz jonw wprowadzanych podczas przeprowadzania prbki do roztworu (najczciej Cl i S oraz ich kombinacji z Ar, O i H). Najnowoczeniejszym sposobem eliminacji tych problemw jest moliwo usuwania interferujcych jonw w fazie gazowej. W tym celu zastosowano dynamiczn komor reakcyjn (DRC) umieszczon bezporednio za palnikiem plazmowym. Oznacza to, e powstae w plazmie jony, przed dotarciem do kwadrupolowego analizatora mas, przechodz przez komor, gdzie za pomoc reakcji w fazie gazowej s rozbijane wieloatomowe jony interferujce. Due znaczenie ma wybr gazu reakcyjnego zastosowanego w DRC, jego czysto, a take prdko przepywu.W pracy przedstawiono moliwo eliminacji interferencji przy oznaczaniu 80Se, 75As, 40Ca, 39K, 51V, 52Cr oraz 56Fe w obecnoci rnych skadnikw matrycy. Jako gaz reakcyjny stosowano amoniak.71

OCENA MIGRACJI METALI DO WODYPRZEZNACZONEJ DO SPOYCIA A.Stankiewicz, B.Wichrowska, M.JamsheerMydowska Pastwowy Zakad Higieny, ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa, e-mail: astankiewicz@pzh.gov.pl Obowizujce w kraju Rozporzdzenie Ministra Zdrowia (Dz. U. Nr 203, poz. 1718, 2002r.) w sprawie wymaga dotyczcych jakoci wody przeznaczonej do spoycia przez ludzi zgodne z Dyrektyw Rady Unii Europejskiej 98/83/EC, obliguje do podejmowania dziaa, ktre maj na celu wyeliminowanie moliwoci jej wtrnego zanieczyszczenia substancjami, mogcymi w sposb bezporedni lub poredni wpywa na stan zdrowia konsumentw. Dotyczy to zarwno rodkw stosowanych do uzdatniania wody jak i materiaw instalacyjnych, z ktrych

wykonana jest sie do jej dystrybucji. W wielu systemach wodocigowych obserwuje si pogorszenie jakoci wody w czasie przepywu od stacji uzdatniania do uytkownika, zwaszcza w instalacjach wewntrznych. Obszerna kubatura, a czsto te niewielki pobr wody i zwizany z tym przeduony czas kontaktu powoduje, e na skutek wzajemnego oddziaywania wody i materiau instalacyjnego waciwoci fizyczno- chemiczne wody doprowadzonej do konsumenta, s wypadkow tych wspdziaajcych ze sob mediw. W cigu ostatnich lat, w projektowaniu nowych lub wymianie starych rurocigw coraz czciej stosowane s materiay, ktre ograniczayby, te czsto niekorzystne zmiany (tworzywa sztuczne). Niemniej jednak wikszo przewodw wodocigowych wykonana jest z eliwa i stali. Materiay te w zalenoci m.in. od czasu eksploatacji i korozyjnoci wody ulegaj strukturalnym zmianom, ktre obok zmniejszenia ich walorw technicznych mog by przyczyn zanieczyszczenia wody metalami na skutek ich migracji z urzdze instalacyjnych. Majc powysze na uwadze podjto badania majce na celu porwnanie zawartoci metali w wodzie uzdatnionej doprowadzonej do sieci z Wodocigu Centralnego i w wodzie pobieranej u konsumentw w rnych dzielnicach Warszawy. Badania wykonano metod optycznej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem w plazmie indukcyjnie sprzonej (ICP-OES).72

ZASTOSOWANIE METODY UREDNIANIA WYNIKW OZNACZEUZYSKANYCH PRZY WYKORZYSTANIU TRZECH LINII EMISYJNYCH W ICP-OES DO OCENY ZANIECZYSZCZENIA WODY ARSENEM W KOTLINIE KODZKIEJ S.Garbo, J.witczak, B.Wichrowska, D.yciski Pastwowy Zakad Higieny, Zakad Higieny Komunalnej, ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa

Arsen naley do najbardziej toksycznych pierwiastkw wystpujcych w rodowisku, uznanych za rakotwrcze dla ludzi. Z tego powodu istnieje potrzeba oznaczania zawartoci tego metalu w rnych elementach rodowiska, w tym rwnie w wodzie. Najwysze dopuszczalne stenie arsenu, przedstawione w Rozporzdzeniu Ministra Zdrowia z 19 listopada 2002 roku dotyczcym wody przeznaczonej do spoycia oraz w Dyrektywie 98/83/EC, zostao ustalone na niskim poziomie 10 g/l. Podwyszona zawarto arsenu w rodowisku wodnym moe by powizana z naturalnymi steniami tego pierwiastka, wynikajcymi z otoczenia geochemicznego albo sugerowa wpyw antropogeniczny. Kompleksowe badania wd powierzchniowych pod ktem okrelenia zawartoci arsenu w Polsce nie zostay jak dotd przeprowadzone i w zwizku z tym w literaturze wystpuj jedynie dane fragmentaryczne. Celem pracy byo opracowanie procedury oznaczania arsenu w wodzie metod spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem w plazmie indukcyjnie sprzonej (ICP-OES). Zastosowanie metody ICP-OES z osiowym systemem obserwacji plazmy o geometrii poziomej pozwala na oznaczenie As z granic wykrywalnoci rzdu 0,004 mg/l, przy jednoczenie uzyskiwanym relatywnie szerokim zakresie dynamicznym. Zastosowanie metody urednienia wynikw uzyskanych przy trzech liniach emisyjnych 189,042 nm, 193,759 nm i 197,262 nm pozwolio na polepszenie precyzji i dokadnoci metody. W trakcie prowadzenia analiz metod ICP-OES stosowano kontrol dokadnoci oznacze poprzez badanie odzysku As w oryginalnych i rozcieczonych prbkach wody oraz oznaczanie As w certyfikowanym materiale odniesienia LGC 6010 "Hard Drinking Water". Uzyskano zadawalajce odzyski w zakresie 95 - 105 % i bardzo dobre zgodnoci wynikw oznacze As w materiale LGC 6010 z wartoci certyfikowan 0,055 0,005 mg/l. Wstpne badania wykazay, e w wodzie pochodzcej z potoku Trujca i ze studni usytuowanej na terenie gospodarstwa indywidualnego w miejscowoci Botnica (kilkaset metrw od potoku) zawartoci arsenu wynosz odpowiednio 6100 i 730 g/l (lipiec 2002r). Dalsze badania przeprowadzone w sierpniu 2002 roku, po 4-tygodniowym okresie suszy, polegay na profilowaniu zawartoci arsenu w potoku Trujca na odcinku od Zotego Stoku do ujcia do Nysy oraz na okreleniu rejonw, na ktrych wody studzienne charakteryzuj si podwyszonym poziomem ste tego pierwiastka. Umoliwio to wytypowanie obszaru z odcinkiem potoku Trujca, na ktrym nastpuje najwiksze wzbogacenie wd w arsen. Jednoczenie rejonem najwikszego skaenia wd studziennych s dwie miejscowoci znajdujce si na terenie usytuowanym w kierunku poudniowo-wschodnim w stosunku do potoku Trujca - Kolonia Botnica i Botnica. Na tych obszarach zawartoci arsenu oznaczane

w wodach studziennych zawieray si w zakresie 122 - 870 g/l.73

WZBOGACANIE I SEPARACJA METYLOKSANTYN

I ICH METABOLITW Z PYNW USTROJOWYCH I PRBEK ROLINNYCH M.Zydro1), J.Baranowski2), I.Baranowska1) 1)Politechnika lska, Wydzia Chemiczny, Katedra Chemii Analitycznej i Oglnej, ul. Strzody 7, 44-100 Gliwice 2)lskie Centrum Chorb Serca, Akademia Medyczna w Katowicach, Oddzia Kardiologii Dziecicej, ul. Szpitalna 2, 41-800 Zabrze Metyloksantyny s zwizkami o charakterze zasadowym, o specyficznym dziaaniu farmakologicznym na organizm ludzki. Nale do grupy alkaloidw purynowych. Wyodrbnia si je z lici herbaty, ziaren kawy i kakao, orzeszkw kola. Ze wzgldu na ich wane dziaanie fizjologiczne, zainteresowanie nimi cigle wzrasta. Zwizki te podaje si przy obturacjach oskrzeli i przy astmie, s te skadnikami popularnych lekw przeciwblowych. Do organizmu mog dostawa si rwnie z popularnymi napojami i uywkami (kawa, herbata, kakao, cola, czekolada). Analiza chromatograficzna zarwno prbek rolinnych jak i pynw biologicznych wymaga wstpnej separacji i wzbogacenia prbek w badane zwizki. W niniejszej pracy badaniom poddane zostay: kofeina, teobromina, teofilina, paraksantyna, 1-metyloksantyna, 3-metyloksantyna, 7-metyloksantyna, kwas 1-metylomoczowy, kwas 1,7-dimetylomoczowy, kwas 1,3-dimetylomoczowy, kwas 1,3,7-trimetylomoczowy (Sigma-Aldrich). Stosowano ekstrakcj zrwno do fazy staej (kolumny oktadecylanowe, BAKERBOND spe J.T. Baker) jak i ekstrakcj ciecz-ciecz (kolumny EXtrelut NT1 Merck). Opracowane metody zastosowano w celu wzbogacenia i separacji metyloksantyn i ich metabolitw w pynach biologicznych i prbkach rolinnych przed oznaczaniem ich za pomoc chromatografii cieczowej z detekcj DAD (Merck-Hitachi). Pyny ustrojowe pochodziy od pacjentw, ktrym podaje si badane zwizki przy obturacjach oskrzeli i przy astmie.74

ZASTOSOWANIE EKSTRAKCJI DO FAZY STAEJ (SPE) DO OZNACZANIA ZAWARTOCI ELAZA, MIEDZI I CYNKU

W CUKRZE BIAYM M.Wojtczak Politechnika dzka, Instytut Chemicznej Technologii ywnoci, ul. Stefanowskiego 4/10, 90-924 od Krystaliczny cukier biay jest ze swej natury substancj o wysokiej czystoci zawiera bowiem minimum 99,7% sacharozy (PN-A-74850). Obecne w cukrze zanieczyszczenia techniczne, na ktre skadaj si organiczne i nieorganiczne skadniki roztworu macierzystego, przedostaj si do cukru w skutek niecakowitego oddzielenia krysztaw od roztworu macierzystego oraz w wyniku defektw procesu krystalizacji. Zawarto ich stanowi wic, podstawowe kryterium oceny jakoci cukru i prawidowoci przebiegu procesu technologicznego. Wrd rnorodnych zanieczyszcze technicznych wan rol z punktu widzenia oceny prawidowoci przebiegu procesu technologicznego odgrywaj pierwiastki ladowe takie jak elazo, mied i cynk. W celu oznaczenia pierwiastkw ladowych najczciej wykorzystywana jest metoda absorpcyjnej spektrometrii atomowej (AAS). W metodzie tej najtrudniejszym etapem (najbardziej wpywajcym na wiarygodno wynikw) pozostaje przygotowanie prbek do analizy. Klasyczne metody mineralizacji (zarwno w systemach otwartych jak i zamknitych) stwarzaj duo problemw technicznych zwaszcza w przypadku prbek takich jak cukier biay o bardzo duej zawartoci substancji organicznej i ladowej zawartoci substancji mineralnych. W pracy przedstawiono moliwo wykorzystania techniki ekstrakcji do fazy staej (SPE) w celu przygotowania prbek cukru do oznaczenia zawartoci elaza, miedzi i cynku metod F-AAS w cukrze biaym. Zastosowanie techniki SPE

umoliwio zatenie pierwiastkw do ste mieszczcych si w zakresie roboczym metody i pozbycie si matrycy (sacharozy) bez koniecznoci mineralizacji. W pracy do ekstrakcji wykorzystano kationit polistyrenosulfonowy w wersji wodorowej (BioRad 50W-X4). Wykonana walidacja zaproponowanej metody potwierdzaa jej przydatno do oznaczania pierwiastkw ladowych w cukrze biaym. Dziki ekstrakcji SPE uzyskano nastpujce granice wykrywalnoci: 1,5 g/kg dla Fe, oraz 0,5 g/kg dla Cu i Zn. Precyzja metody wynosia odpowiednio 5% dla Fe i 2 % dla Cu i Zn.75

WPYW PRZYGOTOWANIA PRBEK WTROBY SZCZURANA OZNACZANIE WANADU METOD ABSORPCYJNEJ SPEKTROMETRII ATOMOWEJ Z ATOMIZACJ ELEKTROTERMICZN M.Rutkowska1), M.Iskra1), D.Barakiewicz2), T.Torliska3) 1) Akademia Medyczna im. K. Marcinkowskiego, Zakad Chemii Oglnej, Katedra Chemii i Biochemii Klinicznej, ul. Grunwaldzka 6, 60-780 Pozna 2) Uniwersytetim.A.Mickiewicza, Zakad Analizy Wody i Gruntw, WydziaChemii, ul. Drzymay, 2461-613 Pozna 3) Akademia Medyczna im. K. Marcinkowskiego, Katedra i Zakad Fizjologii, ul. wicickiego 6, 60 -781 Pozna Wanad jest zaliczany do pierwiastkw ladowych i powinien by obecny w diecie, jednak jego fizjologiczna rola jest nadal poznawana. Stenie wanadu w wikszoci komrek ssakw wynosi okoo 20 nM, prawdopodobnie wystpuje on w zredukowanej formie wanadylu (V+4). Dotychczas odkryto mimiczne waciwoci wanadu do insuliny i podjto prby zastosowania terapii kompleksami wanadu u pacjentw z cukrzyc typu I oraz II. Celem pracy byo opracowanie metody przygotowania materiau biologicznego do oznaczania wanadu w staych prbkach. Badania przeprowadzone zostay w prbkach pochodzcych z wtrb szczurzych. Po wstpnym osuszeniu i uzyskaniu staej wagi prby liofilizowano i mineralizowano w stonym kwasie azotowym (V) spektralnie czystym. Procedur prowadzono w teflonowym naczyniu do mineralizacji staego materiau biologicznego BOLA umieszczonym w suszarce mikrofalowej. Oznaczanie wanadu prowadzono metod absorpcyjnej spektrometrii atomowej z atomizacj elektrotermiczn w uzyskanych mineralizatach oraz wprowadzajc prbk bezporednio do kuwety grafitowej w postaci zawiesiny (ang. slurry sampling electrothermal atomie absorption spectrometry, SS-ET-AAS). Stenie wanadu w badanych prbach zawarte jest w przedziale 0,5-5,1g/g. Wzgldne odchylenie standardowe w badanej grupie wynosi 2-5%. W celu wyboru odpowiedniej metody oznaczania wanadu dokonano porwnania zastosowanych procedur.76

OZNACZANIE CHROMU W PRBKACH WTROBY SZCZURAMETOD ABSORPCYJNEJ SPEKTROMETRII ATOMOWEJ K.Strzyewski1), D.Barakiewicz2), M.Iskra1), T.Torliska3) 1) Akademia Medyczna im. K. Marcinkowskiego, Zakad Chemii Oglnej, Katedra Chemii i Biochemii Klinicznej, ul. Grunwaldzka 6, 60-780 Pozna 2) Uniwersytet im.A.Mickiewicza, Zakad Analizy Wody i Gruntw, WydziaChemii, ul. Drzymay, 2461-613 Pozna 3) Akademia Medyczna im. K. Marcinkowskiego, Katedra i Zakad Fizjologii, ul. wicickiego 6, 60 -781 Pozna Chrom naley do grupy pierwiastkw ladowych o rosncym znaczeniu dla organizmu czowieka. Biologiczna rola tego pierwiastka nie jest dostatecznie wyjaniona. Wchanianie i toksyczno chromu zale od jego stopnia utlenienia. Pierwiastek ten moe wystpowa na stopniach utlenienia od I do VI, przy czym trwae s zwizki chromu II, III i VI. Zainteresowanie budzi jego udzia w

metabolizmie wglowodanw i lipidw. Najlepiej poznane zostao dziaanie zwizkw chromu (III) w zachowaniu homeostazy glukozy. Sugeruje si udzia jonw chromu (III) w dziaaniu insuliny i suplementacj tego pierwiastka u chorych z cukrzyc. Celem pracy byo opracowanie metody mineralizacji staych prbek materiau biologicznego i oznaczanie w nich cakowitej zawartoci chromu. Badania przeprowadzone zostay w prbkach wtrb szczurw. Po wysuszeniu, wtroby poddano liofilizacji i prbki o masie 100 mg poddano mineralizacji w 1 ml spektralnie czystego 70% HNO3 (J.T.Baker). Procedur t przeprowadzono w teflonowym naczyniu do mineralizacji staego materiau biologicznego (Bola). Oznaczanie chromu przeprowadzono metod absorpcyjnej spektrometrii atomowej w uzyskanych mineralizatach oraz po wprowadzeniu prb bezporednio do kuwety grafitowej w postaci zawiesiny (ang. slurry sampling electrothermal atomie absorption spectrometry, SS-ET-AAS). Stenie chromu w prbkach wtrb szczurzych zawiera si w przedziale od 0,6 do 14,3 g/g, a wzgldne odchylenie standardowe wynosi od 2,5 do 6,6 %. Zastosowana metoda oznaczania chromu jest dokadna i pozwala na korzystanie z niewielkich prbek staego materiau biologicznego.77

ZANIECZYSZCZENIA CHEMICZNE ATMOSFERYW POLSKIEJ STREFIE BRZEGOWEJ BATYKU B.Danowska, J.Woro Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Oddzia Morski w Gdyni ul. Waszyngtona 42, 81342 Gdynia e-mail: beata.danowska@imgw.pl, jerzy.woron@imgw.pl Zanieczyszczenia chemiczne, emitowane do atmosfery przenoszone s na due odlegoci. W trakcie przebywania w atmosferze ulegaj przemianom chemicznym, a nastpnie opadowi w postaci mokrej i suchej. Negatywny wpyw na rodowisko naturalne spowodowa konieczno monitorowania stanu atmosfery pod wzgldem zanieczyszczenia skadnikami antropogenicznymi, pomiarw wielkoci gromadzonych adunkw oraz intensywnego dziaania w celu ograniczenia emisji zanieczyszcze do atmosfery. W zakresie zobowiza Polski w ramach Konwencji Helsiskiej o Ochronie rodowiska Morza Batyckiego realizowany jest monitoring ta zanieczyszcze atmosfery w stacji brzegowej w ebie. W oparciu o wyniki uzyskane w monitoringu atmosfery realizowanym w ebie oraz wyniki pomiarw w Gdyni przedstawiono strumienie miesiczne oraz stenia azotanw i jonw amonowych w opadach atmosferycznych obserwowane od 1987 roku. Stwierdzono spadek ste tych jonw w opadach. Porwnano wyniki uzyskane w zalenoci od metody zbierania opadw atmosferycznych. Stosowano dobowy pobr prbek do kolektorw typu bulk o pow. wlotowej 0,14 m2, oraz dwutygodniowy do kolektorw typu "wet -only" i "total" o pow. 0,054 m2. Wykazano, e ponad 30% cakowitego atmosferycznego adunku azotu stanowi opad suchy.78

OCENA STANU ZANIECZYSZCZENIA RODOWISKA MORSKIEGO

NA TERENACH PO USUNICIU WRAKW M.Grynkiewicz, G.Dembska, S.Winiewski, B.Aftanas Zakad Ochrony rodowiska, Instytut Morski, ul. Dugi Targ 41/42, 80-830 Gdask W wodach przybrzenych Batyku znajduje si wiele wrakw pochodzcych jeszcze z okresu drugiej wojny wiatowej. Ze wzgldu na trudny dostp i problemy z dokadnym okreleniem pooenia praktycznie nie prowadzi si bada dotyczcych wpywu obecnoci wrakw na skad gatunkowy, biologi i ekologi osobnikw zamieszkujcych wraki i ich otoczenie. Zaleganie wrakw stanowi powane niebezpieczestwo dla ekosystemu Zatoki Gdaskiej, Puckiej oraz Pomorskiej. Niebezpieczestwo zwizane jest z potencjaln moliwoci pojawienia si jednorazowego wylewu z dna wraku substancji toksycznych do rodowiska lub powolnym uwalnianiem (wypywem)

substancji skaajcych rodowisko w mniejszym stopniu lecz w duszym okresie czasu. W Zakadzie Ochrony rodowiska Instytutu Morskiego w 2001 roku przeprowadzono badania majce na celu okrelenie poziomu zanieczyszcze nieorganicznych w prbkach wody morskiej i osadw dennych pobieranych w miejscach usunicia wrakw z dna morskiego. Badaniami objto obszar po wydobyciu czterech wrakw, ktre usytuowane byy w polskiej strefie przybrzenej Batyku (Zatoka Gdaska, Zatoka Pucka, Zatoka Pomorska). W badanych prbkach wody i osadw dennych oznaczano: poziom ste metali cikich (Pb, Cu, Zn, Ni, Cd, Cr, As, V, Hg). Dodatkowo w prbkach wody oznaczono take: pH, zasadowo, ChZT, BZT5, tlen rozpuszczony, siarkowodr, azot amonowy, azotanowy i azotynowy, fosforany, fosfor oglny, ekstrakt eterowy, oglny wgiel organiczny (TOC). Natomiast w prbkach osadw oznaczano: wilgotno naturaln, straty przy praeniu, odczyn, ekstrakt eterowy, wgiel cakowity (TC).79

METALE LADOWE I SUBSTANCJE BIOGENICZNEW OSADACH DENNYCH Z KLAPOWISKA GDASK G.Dembska, M.Grynkiewicz, S.Winiewski, B.Aftanas Instytut Morski w Gdasku, Zakad Ochrony rodowiska, ul. Dugi Targ 41/42, 80-830 Gdask

Szybki przyrost osadw w basenach portowych (ok. 7 cm/rok) powoduje konieczno czstego pogbiania torw wodnych i kanaw portowych do takich gbokoci, aby mogy one spenia funkcje portw handlowych i portw schronienia oraz aby zachowa bezpieczestwo nawigacyjne przypywajcych statkw, a to wie si z wydobywaniem znacznych iloci osadw dennych. Wydobyty urobek czerpalny (w zalenoci od jego rodzaju i stopnia zanieczyszczenia) moe by odkadany na polach refulacyjnych lub zatapiany na wydzielonych obszarach dna morskiego tzw. klapowiskach. Raport HELCOM (1996 b) podaje, e w latach 1992 1993 Polska zatopia w basenie Morza Batyckiego urobek z pogbiania torw wodnych w iloci okoo 0,3 mln. ton (tylko w wodach wewntrznych) Ponowne umieszczenie w wodach powierzchniowych zanieczyszczonego urobku moe stwarza potencjalne zagroenie dla ycia biologicznego w danym zbiorniku, bowiem w sprzyjajcych warunkach moe nastpi uwolnienie zanieczyszcze z osadu do toni wodnej, wniknicie do acucha troficznego ekosystemu i w efekcie ponowne uruchomienie ich obiegu w rodowisku. Zanieczyszczony urobek moe powodowa redukcj lub eliminacj wielu gatunkw wanych ekologicznie lub majcych znaczenie uytkowe. Celowe wydaje si wic monitorowanie klapowisk, ktre s odpowiednikiem skadowisk odpadw na ldzie tam obowizuje nakaz ich monitoringu (Dz. U. Nr 62, poz. 628, art. 52, ust. 3, pkt10 oraz art. 59, ust. 1, pkt. 7 ustawy o odpadach z dnia 27.04.2001r). Pomimo, e wytyczne HELCOM-u z 1993 r. zalecaj nadzr miejsca po odoeniu urobku czerpalnego, do tej pory na adnym z istniejcych klapowisk takiego monitoringu nie prowadzono. W niniejszej pracy podjlimy prb wstpnej analizy osadw na klapowisku Gdask, ktra moe by pocztkiem jego monitoringu. Materia do bada stanowiy osady pobrane w 2002 roku z terenu klapowiska. Pobrano je sond wibracyjn o przekroju 10 cm ze statku Dr Lubecki. Dla potrzeb okrelenia nastpstw ekologicznych spowodowanych oddziaywaniem tych osadw na rodowisko morskie Zatoki Gdaskiej, w rnych frakcjach granulometrycznych badanego osadu okrelono zawartoci cakowitej i labilnej formy metali cikich (As, Cr, Zn, Cd, Cu, Ni, Pb, Hg), substancji biogenicznych oraz zawartoci substancji organicznych: niepolarnych wglowodorw alifatycznych, wielopiercieniowych wglowodorw aromatycznych (WWA), i polichlorowanych bifenyli (PCB). Metale oznaczano metod atomowej spektrometrii emisyjnej z plazm wzbudzon indukcyjnie (ICPOES), przy wykorzystaniu aparatu OPTIMA 2000, firmy PERKINELMER.80

UPROSZCZENIE PROCEDUR ANALITYCZNYCHOZNACZANIA SKADU CHEMICZNEGO POPIOW WYKORZYSTYWANYCH W BUDOWNICTWIE J.Choroszko, D.Barakiewicz, H.Elbanowska Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydzia Chemii, Zakad Analizy Wody i Gruntw, 61613 Pozna, ul. Drzymay 24 Budownictwo stwarza rnorodne moliwoci wykorzystania popiow. Jest to moliwe gdy nagromadzenie popiow na skadowiskach w Polsce wynosi ok. 280

290 mln ton. Ju w poowie lat siedemdziesitych, ze wzgldu na dotkliwy brak cementu, zastosowano tanie technologie materiaw budowlanych. Technologie te oparte byy gwnie na wykorzystaniu lokalnych odpadw elektrownianych. Mona w ten sposb maksymalnie wyeliminowa cement i obniy koszty wykonania, przy jednoczesnym zapewnieniu minimum wymaga parametrw okrelonych w obowizujcych normach branowych. Gwnym czynnikiem decydujcym o wyborze metody unieszkodliwiania i wykorzystania odpadw jest ich skad chemiczny. Analiza skadu chemicznego popiow moe by wykonywana rnymi metodami, ktrych wybr zaley od celu prowadzonych bada. Skad popiow, zgodnie z metodyk stosowan w Polsce i w Pastwach Unii Europejskiej, okrela si najczciej poprzez wykonanie analiz wycigw wodnych z tych odpadw. Przeprowadzenie takiej analizy wie si z czasochonnoci i duymi kosztami. W pracy przedstawiono moliwoci zastosowania szybszej, atwiejszej i ekonomiczniejszej metody badania popiow. Powysze badania przeprowadzono na przykadzie popiow z Elektrociepowni Karolin w Poznaniu.81

ZASTOSOWANIE NOWYCH DETERGENTW DO STABILIZACJI

ZAWIESINY W PROCEDURZE OZNACZANIA WANADU W PRBKACH GLEB METOD ABSORPCYJNEJ SPEKTROMETRII ATOMOWEJ Z DOZOWANIEM ZAWIESINY M.Mleczek1), D.Barakiewicz1), Krzysztof Ren2) 1) Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydzia Chemii, Zakad Analizy Wody i Gruntw, ul. Drzymay 24, 61613 Pozna 2) Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydzia Chemii, Zakad Chemii Analitycznej, ul. Grunwaldzka 6, 61613 Pozna Przygotowanie prbek staych jest bardzo istotnym etapem wykonywania analizy chemicznej, szczeglnie w oznaczaniu ladowych iloci pierwiastkw. Najczciej wykonuje si to manualnie lub przy zastosowaniu roztwarzania z udziaem energii mikrofalowej, co jest czasochonne i czsto jest istotnym rdem bdw. Bezporednie metody oznaczania ladowych iloci wanadu s zalecane nie tylko ze wzgldw ekonomicznych,ale przede wszystkim z powodu lepszej dokadnoci. W odniesieniu do staych prbek rodowiskowych tj . gleba wysoka czuo metody atomowej spektrometrii absorpcyjnej z atomizacj elektrotermiczn umoliwia bezporednie oznaczanie pierwiastkw a wprowadzajc prbk do kuwety grafitowej w postaci zawiesiny ca procedur analityczn przeprowadzamy in situ. Celem pracy byo przetestowanie czterech nowych detergentw: KAD (dwuetanoloamid kwasu tuszczowego), N8 (eter nonylofenylopolioksyetylenoglikolowy), L327 (roztwr wodny soli sodowej siarczanowany addukt tlenku etylenu do alkoholu tuszczowego) oraz KO300G (oksyetylenowany monoester gliceryny i kwasu tuszczowego). Detergenty te byy stosowane do stabilizacji zawiesiny przed wprowadzeniem do kuwety grafitowej. Jest to bardzo wany etap w procedurze analitycznej dozowania zawiesiny do kuwety grafitowej SS-ET-AAS. Znane w literaturze stabilizatory zawiesiny tj. Triton X100, gliceryna w przypadku oznaczania wanadu w prbkach gleb nie speniy swego zadania. Badania wykonano na spektrometrze SpectraAA 20 plus, firmy Varian wyposaony w kuwet grafitow GTA-96. Homogenizacj zawiesiny wykonywano przy uyciu systemu ultradwikowego HD 2070 firmy Bandelin.Literatura 1. P. Bermejo Barrera, T. Pardinas- Alvite, M.C. Barciela Alonso, A. Bermejo Barrera, J. A. Cocho de Juan, M. Fraga Bermudez, J. Anal. At. Spectrom., 15, 435 (2000) 2. J. E. Tahan, V. A. Granadillo, R. A. Romero, Anal. Chim. Acta, 295, 187 (1999) 82

SZYBKA METODA OZNACZANIA OOWIUZAADSORBOWANEGO W RNYCH ORGANACH RZEPAKU PODCZAS PROCESU FITOREMEDIACJI M.Kzka1) , D.Barakiewicz1), B.Tomaszewska2) 1)Zakad Analizy Wody i Gruntw, Wydzia Chemii,

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, ul. Drzymay 24, 61613 Pozna 2)Zakad Biochemii, Wydzia Biologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, ul. Fredry 10, 61701 Pozna Czteroetyloow dodawany do benzyny i uwalniany przy spalaniu przedostaje si do atmosfery, wd powierzchniowych, gruntowych oraz gleby i stanowi zagroenie nie tylko dla funkcjonowania ekosystemw, lecz take dla zdrowia czowieka. Dlatego poszukuje si nowych i skutecznych metod oczyszczania skaonego oowiem rodowiska. Jedn z nich, budzc coraz wiksze zainteresowanie i nadzieje, moe by wykorzystanie rolin do oczyszczania rodowiska w procesie zwanym fitoremediacj. W eksperymencie wykorzystano rzepak, ktry pobiera zwizki oowiu poprzez system korzeniowy, a nastpnie transportuje je do czci nadziemnych, ktre mog by mechanicznie usuwane z badanego terenu. Std wane jest poznanie mechanizmw kumulacji oowiu w rnych organach rolin. Przedmiotem pracy byo opracowanie szybkiej procedury oznaczania oowiu zaadsorbowanego w korzeniach, odygach i liciach roliny podczas procesu fitoremediacji. Do tego celu wykorzystano metod absorpcyjnej spektrometrii atomowej z dozowaniem zawiesiny (SS-ET-AAS). Metoda oferuje najlepsze warunki do bezporedniego oznaczania oowiu, a wprowadzajc prbk do rurki grafitowej w postaci zawiesiny (ang. slurry sampling), mineralizacj przeprowadza si in situ. W pracy zoptymalizowano najistotniejsze etapy procedury analitycznej tj.: homogeniczno prbki, masa prbki wprowadzanej do atomizera, stabilno zawiesiny w czasie, metody kalibracji oraz technik dozowania zawiesiny. W badaniach wykorzystano certyfikowany materia odniesienia CL1 Cabbage Leaves, w ktrym oznaczona zawarto oowiu wynosi 0.26 mg kg-1.Literatura 1. A. Piechalak, B. Tomaszewska, D. Barakiewicz, A. Maecka, Phytochem., 60, 153 (2002) 2. D. Barakiewicz, Talanta, 56, 105 (2002) 83

MONITORING STRONTU-90 W POLSKIEJ STREFIE POUDNIOWEGO BATYKU W LATACH 1959-2002R. DubowikInstytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Oddzia Morski Orodek Oceanografii i Monitoringu Batyku ul. Waszyngtona 42, 81-342 Gdynia Stenie pro