Marzena Warnke

Słownictwo kaszubskie w praktyce szkolnej

Lipnica  2007 

Spis treści

Wstęp str.  1

Rozdział I

1. Gochy jako podregion Kaszub str.  7

2. Wiadomości ogólne str.  7

3. Krótka historia powstania wsi Lipnica str.  9

4. Ogólna charakterystyka gminy Lipnica. str.  11

Rozdział II

Słowniki kaszubskie str. 16

1. Aleksander Labuda „Słowniczek kaszubski” str. 17

2. Jan Trepczyk „Słownik polsko­kaszubski” str. 18

Rozdział III

Słownictwo kaszubskie w praktyce szkolnej str. 19

Zakończenie str. 109

Bibliografia str. 111

Wstęp

Rodzimy język to najbardziej wyrazisty znak odmienności i  tożsamości 

Kaszubów. Czy obecnie kaszubszczyzna spychana jest na margines i wchodzi w 

fazę  zmierzchu? Spory odłam społeczności  kaszubskiej,  w  tym inteligenckiej 

twierdzi,   iż   rodzimy   język   zachowuje   się   już   tylko   w   mowie   dziadków,   a 

niedługo nie będzie po nim nawet „pamiętci ni spiéwë”.

Nie   mogę   się   z   tym   zgodzić.   Kaszuby   są   najbardziej   wyrazistą   kulturowo 

cząstką Pomorza. Kaszuby to nie tylko piękne krajobrazy, specyficzna tradycja, 

dramatyczne   losy   i   przeżycia   naszych   przodków,   codzienna,   skrzętna 

zapobiegliwość i pracowitość, ale także bogaty i zróżnicowany język, który jest 

podwaliną   bytu   kaszubskiego.   Można   porównać   wartość   kaszubszczyzny   do 

skrzyni posażnej, wypełnionej po brzegi przedziwnymi klejnotami i starociami, 

rodem z dawnych epok, ale przydatnymi i dzisiaj. Co ważniejsze, cały ten zbiór 

językowych   oryginalnych   rozmaitości   stanowi   nieodłączną   cząstkę   duszy 

zbiorowej Kaszubów. Według Herdera: 

„Narody mają  swoją  duszę   i  prawdziwą  moralną   jedność,  która czyni je tym, 

kim są. Jedność ta wypowiada się przede wszystkim w języku”.1 

Tę  prawdę  podkreśla  „Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej” ks. 

Bernarda Sychty, we wstępie którego czytamy:

„Jeśli zachowa on (język) trwałą wartość, to nie dla sposobu opracowania, lecz 

dlatego, że jest obrazem żywej codziennej mowy, będącej wiernym odbiciem 

oblicza kulturowego ludu, który się nią posługuje”.2

2

Dlatego też w mojej pracy chciałam utrwalić to, co stanowi, że Kaszubi są 

najbardziej zwartą grupą etniczną na Pomorzu, a mianowicie kaszubską mowę. 

Tematyka ta jest mi bardzo bliska, gdyż mieszkam na Kaszubach, a dokładnie w 

południowej ich części zwanej „Gochami”.

„Kaszëbskö mowa je słodkô w gębie” – mówią Kaszubi, gdyż jest to ich 

mowa i mowa pradziadków, zatem mowy tej nie tylko się nie wstydzą, lecz z 

całą   pieczołowitością   ją   pielęgnują.   Szczególnym   wyrazem   tego   faktu   jest 

bogata twórczość literacka, dla której – poza swoistym folklorem – tworzywem 

podstawowym jest kaszubska mowa.3

Obecnie   mamy   do   czynienia   z   renesansem   regionalizmu,   określanym   jako 

„przebudzenie etniczne”, „powrotem do korzeni”, czy „zakorzenieniem w małej 

ojczyźnie”. Rodowodu terminu region szukać należy w łacińskim słowie regio, 

w znaczeniu:  okolica,  kraina,  powiat.  Z pojęciem regionu  łączy się  zjawisko 

społeczne,   które  określa   się  mianem  regionalizmu.  Regionalizm  jest   ruchem 

społecznym   charakteryzującym  się   dążeniem   do   zachowania   i   kultywowania 

własności kulturowych, specyficznych dla danego regionu kraju. Odwołuje się 

do więzi łączących człowieka z najbliższą okolicą – krainą – „małą Ojczyzną”.

Regionalizm spełnia między innymi następujące funkcje:

- społeczne – kształtowanie i umacnianie więzi z zamieszkiwanym regionem 

oraz   poczucie   wspólnoty   regionalnej,   wyzwalanie   aktywności   społecznej, 

społeczno­   gospodarcze   ożywienie   narodu   dzięki   wykorzystywaniu 

tkwiących w nim wartości materialnych i niematerialnych;

- kulturalne – ocalanie i ochrona ginących elementów kultury ludowej danego 

regionu;

3

- wychowawcze   –   rozbudzanie   zainteresowań   problematyką   historii, 

współczesności, perspektyw rozwojowych regionu, uwrażliwienie na piękno i 

specyfikacje   regionalnej   kultury   przyrody,   krajobrazu,   kształtowanie   i 

rozwijanie uczuć przywiązania i umiłowania rodzinnych stron.4

Tak jak ptak, który opuszcza własne gniazdo, zatacza zrazu małe kręgi, tak i my 

powinniśmy wpierw poznać i zrozumieć swą małą Ojczyznę – najbliższe nam 

okolice. By potem jak ptak przelecieć dalej i dalej, aby móc poznać i zrozumieć 

swoją  Ojczyznę   i  świat.5  Właśnie  kilkadziesiąt   lat  wędrówek ks.  B.Sychty  z 

notatnikiem w ręku oraz poczucie niedosytu z lektury kaszubskich opracowań i 

słowników przyczyniły się do podjęcia przez Sychtę pracy nad słownikiem. We 

wstępie   do   pierwszego   tomu   kaszubskiego   słownika   niemal   poetycko 

wspominał:

„Jeździłem od parafii do parafii, gdzie znów chata, stodoła, pole i las razem z 

jeziorem,   do   którego   doszło   jeszcze   morze,   otwierały   mi   drogę   do 

zaczarowanego królestwa słów”.6 

B.Sychta,   jeden   z  najwspanialszych  synów ziemi  kaszubskiej,   rozkochany  w 

mowie   rodzimej,   wystawił   monumentalny   pomnik   w   postaci   największego   i 

najwspanialszego   w   historii   słownika   –   „Słownika   gwar   kaszubskich   na   tle 

kultury ludowej” (7 tomów, 1967­1976).

Dziś   potwierdzają   naukowe   autorytety,   że   słownik   B.Sychty   jest   najlepszym 

naukowym   słownikiem   gwarowym   nie   tylko   kaszubskim,   ale   w   ogóle 

słowiańskim.   Jest   to   bowiem,   dzięki   wzbogaceniu   haseł   o   różnorodną 

frazeologię, fragmenty tekstów, pieśni ludowych, zagadki, anegdoty (łącznie 25 

tys. haseł) encyklopedia kultury ludowej.

4

Celem mojej pracy było stworzenie słowniczka kaszubskiego dla uczniów 

szkół podstawowych.

Do najpoważniejszych prac z zakresu słownictwa kaszubskiego zaliczamy 

również:

1. Aleksander Labuda: „Słowniczek kaszubski”, Warszawa 1960

2. Jan Trepczyk: „Słownik polsko­kaszubski”, Gdańsk 1994.

Z  tych  właśnie  dzieł  wybrałam słownictwo należace  do  podstawowego 

zasobu językowego ucznia, dotyczące podstawowych, życiowych spraw. Pragnę 

nadmienić, iż w Szkole Podstawowej w Lipnicy, w której pracuję słowniki te są 

mało dostępne dla ogółu.

W bibliotece  szkolnej  znajduje  się   tylko  „Słowniczek  kaszubski”  Aleksandra 

Labudy.

Praca składa się  z trzech rozdziałów. W pierwszym rozdziale podjęłam próbę 

scharakteryzowania   regionu,   który   zamieszkuję.   Drugi   rozdział   poświęciłam 

twórcom   dzieł   kaszubskich:   A.Labudzie   i   J.Trepczykowi,   a   także   pokrótce 

opisałam ich dzieła  –  słowniki  kaszubskie.  Natomiast   trzeci   rozdział  stanowi 

zasadniczą część pracy – słownik.

Mam nadzieję, że zebrane słownictwo okaże się pomocne zarówno uczniom, jak 

i nauczycielom.

Również nowy program nauczania, jak sądzę, powinien wpłynąć pozytywnie na 

rozwój   wszelkich   form   edukacji   regionalnej.   W   projekcie   „Podstawy 

programowej kształcenia ogólnego” z dnia 21.X.1998 r. Sporo miejsca poświęca 

się treściom programowym dotyczącym edukacji środowiskowej, która zajmuje 

się dzieckiem na tle rodziny, własnej miejscowości i regionu, kraju i świata. Już 

w nauczaniu początkowym mamy stwarzać  warunki  do „wrastania  w kulturę 

rodzinną i regionalną i odnajdywania w niej źródeł wartości osobistych”.

5

W   zakresie   edukacji   polonistycznej   głównym   celem   jest   kształtowanie 

emocjonalnego   stosunku   do   kultury   i   języka   jako   wartości   narodowej, 

regionalnej i osobistej.

Treści   regionalne  znajdują   się   również  w edukacji  muzycznej,  plastycznej,  a 

nawet kultury fizycznej.

Wielkie  pole  do  twórczej  pracy  mają   również  nauczyciele  historii,  wiedzy o 

społeczeństwie,  geografii,  biologii,  a  przede  wszystkim wychowawcy.  Bo kto 

wie, czy nie najważniejszym elementem w pracy dydaktyczno­wychowawczej 

nie   jest   osobisty   stosunek   nauczyciela   do   najbliższego   otoczenia,   własnych 

korzeni.

Im więcej uczucia wobec małej Ojczyzny, tym większa gwarancja rozbudzenia 

zainteresowania regionem wśród uczniów.

6

Rozdział I

Gochy jako podregion Kaszub

1. Wiadomości ogólne

Gochy   to   nazwa   kaszubskiego   skrawka   leżącego   w   południowo­

zachodniej  części  województwa pomorskiego.  Dziś  obszar   ten obejmuje  pięć 

parafii: Borzyszkowy, Brzeźno Szlacheckie, Borowy Młyn, Zapceń i niedawno 

Lipnicę.

Nie   wiadomo,   kiedy   po   raz   pierwszy   użyto   w   literaturze   bądź 

dokumentach historycznych nazwy Gochy. Do końca nie została rozstrzygnięta 

jej   etymologia.   Nazwa   ta   może   pochodzić   od   słowa   „gochë”   –   pustkowia, 

nieużytki wolne, które dominują na Gochach:

„Jeden zając potrzebuje tu tysiąc

morgów, a jeszcze musi kraść”.

Może też pochodzić od utożsamienia Gocha z człowiekiem wysokiego wzrostu, 

drągalem.7

O   potrzebie   tworzenia   odmiennych   nazw   dla   poszczególnych   grup 

ludności   kaszubskiej   decydowały   niewątpliwie   różnice   gwarowe.   Tyle   ich 

niemal,   ile  wiosek.  Zasadnicza   linia  podziału przebiega  tu  miedzy północą   i 

południem,   między   „Fejnkaszëbami”   a   „Grobkaszëbami”.   Ale   również   w 

obrębie tych dwóch ugrupowań pełno, jak widać, pomniejszonych podziałów. Na 

przykład   od   strony   północno­wsschodniej,   a   więc   z   obszaru   zwanego 7

geograficznie Zaborami, zowią Goch Krëbanami. Ale ani Gochy, ani Krebany 

nie   chcą   się   przyznawać   do   ludności   Konarzyn   i   najbliższej   jej   okolicy:   tu 

znajdziemy wysepkę Kabuków.

A znów mieszkańców skrawka ziemi między Konarzynami i Swornegacami zwą 

Gochy   –   Grubami.   Łatwo   się   w   tym   wszystkim   pogubić,   tym   bardziej,   że 

niektóre ze starych nazw odchodzą lub już odeszły w zapomnienie wobec wciąż 

postępującej integracji całych Kaszub.

Jak w ludowym wierszyku:

Czy on Bëlôk, Rebôk

              Fejnkaszëba,

Czy on Korczôk, Łyczôk,

                    Grëbkaszëba

Czy on Lesôk, Drobol, Goch

Rychtyk Poloch on je doch.8

Cechą   kaszubszczyzny,   całej   kultury,   najbardziej   utrudniającą   jej   poznanie 

przybyszowi z innych stron Polski jest bardzo odrębny dialekt.

Dla   Gochów   „gôszec”,   czyli   mówić   w   miejscowej   gwarze,   to   „mówić 

prawdziwie   po   kaszubsku”.   Gochy   bowiem   to   „najprawdziwsze   Kaszuby”.9 

Miejsce, w którym się człowiek urodził, spędził część albo całe życie.

To ziemia naszych przodków, z którą  związek emocjonalny przekazali  komuś 

ojcowie.

8

2. Krótka historia powstania wsi Lipnica

Na   38   km   szosy   chojnicko­bytowskiej,   leży   stara   wieś   szlachecka 

Lipienice,   dziś   zwana   Lipnica.   Wieś   ta   była   w   zaraniu   dziejów,   wraz   z 

Ostrowiem, własnością jednego dziedzica, który zamieszkiwał ponoć wysepkę, 

znajdującą   się  w  jeziorze Trzebielsko.  Ten  to dziedzic  miał  dwóch synów, z 

których   jednemu   dał   Ostrowite,   zaś   drugiemu   Lipnicę.   Oczywiście 

dokumentalnego potwierdzenia nie ma, lecz badanie dziejów tych dwóch wsi, 

każe przypuszczać,  że istotnie tak być  musiało, skoro jasnem jest,  iż  obszary 

dawnej wsi Ostrowite, wchodziły daleko w głąb ziem należących do dzisiejszej 

Lipnicy. Po wtóre, słupy wodne, do dziś dnia widoczne w jeziorze Trzebielsko 

rzekomo   nosiły   most,   łączący   Ostrów   z   brzegiem   jeziora.   Na   miejscach 

dzisiejszego Ostrowitego  i Lipnicy, osadził wspomniany dziedzic, jak i później 

jego   synowie,   swoich   sługów,   którzy   stanowili   pierwszych   mieszkańców 

wymienionych   miejscowości.   Tym   sposobem   powstały   zaczątki   dawnych 

wiosek, a dopiero „właściwe” założenie nastąpiło później, dzięki przywilejom 

udzielonym przez różnych suwerenów wysłużonym i odznaczonym rycerzom ­ 

szlachcicom.

Obszar wioski Lipnica wynosi ogółem trzydzieści włók. Nazwa tej wsi 

wywodzi się  od LIP, które tworzą oazę, w większej mierze zaścielały istotnie 

obszar dzisiejszej gminy Lipnica, jak również częściowo spotkać było je można 

na wzniesieniu brzegów jeziora Głęboczka i Lipionek. Pierwszy przywilej na tę 

wieś   udzielił   wielki   mistrz   krzyżacki   Wynryk   de   Knippenrod   w   1366   r., 

pierwotnemu dziedzicowi Henrykowi a Tabach, zwierzchnikowi, czyli staroście 

człuchowskiemu, a król polski Zygmunt I w roku 1526 potwierdził go. Zatem 

Lipnica jest gniazdem tych rodzin, które z przytoczonego przywileju wynikają, a 

więc:   Otthów,   Krzymików   czyli   Pupków,   Wnuków,   Krayków,   Pychów, 

9

Pażątków, Żaków, Suchych, Jantów Lipińskich, a nadto Rymonów Lipińskich, 

którzy tu dopiero w 1526 roku  się osiedlili. Od roku 1776 dziedzicem Lipnicy 

był  Stanisław Pażątka  Lipiński,   protoplasta   zmarłego  w naszych czasach  śp. 

Teofila Pażątki Lipińkiego, pierwszego wójta obwodu Lipnica, po odzyskaniu 

niepodległości Polski.10

10

3. Ogólna charakterystyka gminy Lipnica.

Gmina   Lipnica   usytuowana   jest   w   południowo­zachodniej   części 

województwa pomorskiego.

Gmina graniczy: 

­ od wschodu z gminą Brusy

­ od południa z gminą Konarzyny i Chojnice

­ od zachodu z gminami Miastko, Koczała, Przechlewo

­ od północy z gminami Tuchomie, Bytów, Studzienice

Dokładne   położenie   gminy   Lipnica   określają   współrzędne   geograficzne:

­   na   północy   54  o08   szerokości   geograficznej   północnej

­   na   południu   53  o52   szerokości   geograficznej   północnej

­   na   zachodzie   17  o11   długości   geograficznej   wschodniej

­ na wschodzie 17 o33 długości geograficznej wschodniej

Omawiany   teren   zajmuje   południową   część   powiatu   bytowskiego.   Gmina 

Lipnica   znajduje   się   na   obszarze   podprowincji   Pojezierzy 

Południowiobałtyckich,   w   obrębie   dwóch   makroregionów:   Pojezierza 

Zachodniopomorskiego   i   Pojezierza   Południowopomorskiego.   Gmina   swoim 

zasięgiem   obejmuje   południową   część   mezoregionu   Pojezierza   Bytowskiego 

oraz północny fragment Równiny Charzykowskiej.11

Obszar gminy Lipnica zajmuje powierzchnię 30 957 ha w tym:

­ użytki rolne – 11 491 ha

­ lasy – 15 725 ha

­ jeziora – 3 500 ha

Gminę  zamieszkuje około 4 996 osób. Z ogólnej   liczby mieszkańców gminy 

Lipnica:

a) 48,8 % ze źródeł pozarolniczych 

b) 51,2 % mieszkańców utrzymuje się z rolnictwa 12

11

Na terenie gminy Lipnica znajduje się 58 miejscowości, Brzeźno Szlacheckie, 

Borzyszkowy, Lipnica to serce Gochów, czyli NASZA MAŁA OJCZYZNA.

Wieś   Lipnica   leży   na   54o  długości   geograficznej   wschodniej   i   na   17o25 

szerokości   geograficznej   północnej.   Lipnicę   zamieszkuje   rdzenna   ludność 

należąca do grupy etnicznej Kaszub. Do obecnych czasów zachował się język i 

kultura kaszubska. Gwara Lipnicy wchodzi skład dialektu zaborskiego. Ulega 

ona   procesowi   i   wielu   wyrazów   uznawanych   za   gwarowe,   rodzime,   ma   w 

rzeczywistości niemieckie pochodzenie. Mieszkańcy posługują się w codziennej 

mowie,   także   urzędowej,   językiem   kaszubskim,   początkowo   na   pewno 

całkowicie niezrozumiałym dla przybysza. Przebywanie wśród tubylców pozwoli 

jednak   dość   szybko   pokonać   barierę   językową   i   początkową   nieufność 

kierowaną przez prawie wszystkich Kaszubów w stosunku do obcych.

Oto kilka przykładów kaszubskiej gwary, którą posługuje się ludność Lipnicy:

­ gospodarz   ­ gbur

­ pokój  ­ izba

­ skrzynia   ­ kasta

­ pieniądze   ­ detki

­ kłamca ­ łgarz

­ dom mieszkalny ­ budink

Trzeba   znać   swój   język,   to   język  naszych   dziadków  i   rodziców.  Każdy   kto 

mieszka na Kaszubach powinien znać kaszubski. Dodam, że każdy nauczyciel 

pracujący w szkole na Kaszubach powinien dobrze znać   język kaszubski.  W 

Szkole Podstawowej w Lipnicy wszyscy nauczyciele mają pozytywny stosunek 

do   kultury   kaszubskiej,   a   to   choćby   ze   względu   na   to,   że   większość   jest 

Kaszubami.   W   szkole   uczą   dzieci   poezji   i   prozy   kaszubskiej,   także   i   haftu 

kaszubskiego. Szkoda, że pan Zbigniew Studziński pochodzący z Wiela, odszedł 

już   na   emeryturę,   bo   prowadził   kółko   kaszubskie,   na   którym   uczył   języka 

12

kaszubskiego. Co roku w Brzeźnie Szlacheckim odbywa się  gminny przegląd 

twórczości  kaszubskiej.  Biorą  w niej  udział  uczniowie     szkół  podstawowych 

gminy   Lipnica.   Na   przeglądzie   tym   dzieci   recytują   i   śpiewają   utwory 

kaszubskie.

W 1987 r. powstał zespół wokalno­instrumentalny „Gochy”. Zespołem kieruje 

nauczycielka   Agnieszka   Cyra.   Oprócz   pieśni   kaszubskich   włączyli   włączyli 

pieśni   religijne   i   polskie.   Występami   uświetniają   uroczystości   środowiskowe 

świeckie   i  kościelne  na   terenie  gminy Lipnica,  a   także  poza  nią.  Zespół  we 

własnym zakresie przygotował stroje harmonizujące z otaczającą nas przyrodą. 

Dominuje w nich kolor zielony, niebieski i żółty, ponieważ w pobliżu Lipnicy 

znajduje się mnóstwo lasów, łąk, jezior oraz zbóż. Nieodłącznym składnikiem 

stroju jest piękny haft. Hafty kaszubskie wykonywane są na lnianym płótnie, a w 

niektórych   wsiach   ­   na   czarnych   tkaninach   fabrycznych.   Do   najczęściej 

spotykanych motywów należą kwiaty tulipana, wkomponowane w inne motywy 

roślinne w układzie symetrycznym.

W hafcie dominuje 7 barw:

­ granatowy

­ modry (to obfitość jezior i rzek na Kaszubach)

­ niebieski ( oznacza niebo jaśniejące )

­ zielony ( oznacza leśne przestrzenie )

­ żółty ( piaszczystą kaszubską glebę )

­ czerwony ( krew przelaną za Kaszuby )

­ czarny ( pamięć niemieckiej niewoli )

13

Mieszkańcy regionu są głęboko wierzącymi i praktykującymi katolikami, 

co uwidacznia się  w ilości mieszkańców uczestniczących czynnie we mszach 

świętych, powszednich i niedzielnych.

Szkoły     tego   regionu   były   jedynymi   w   województwie   słupskim,   w   których 

mieszkańcy   nie   pozwolili   zdjąć   krzyży,   wiszących   na   ścianach   klas   lub 

korytarzach. Liturgia w kościele w języku kaszubskim odbywa się przy pewnych 

okazjach ­ podczas mszy św. poświęconych rodowym rodzinom, np.  państwa 

Borzyszkowskich,   państwa   Świątek   ­   Brzezińskich.   Nie   żyjący   już   ksiądz 

proboszcz z naszej poprzedniej parafii Borzyszkowy i budowniczy kościoła w 

Lipnicy dziekan Kazimierz Reapke czynił to bardzo oryginalnie.

Jego czyny idą za nim, a dzięki nim żyje w naszej pamięci. Ludzie jeszcze 

dziś powtarzają słowa: „Był takim ludzkim księdzem, z każdym znalazł wspólny 

język. Był jednym z nas. Najlepszym.” W kościele pod wezwaniem Najświętszej 

Maryi   Panny   w   Lipnicy   można   podziwiać   tablicę   ufundowaną   przez 

mieszkańców wsi na pamiątkę współtwórcy parafii.

Wspaniałą okazją do poznawania naszych stron są wycieczki turystyczne ­ 

piesze   i   rowerowe.   Wycieczki   to   ciekawy   sposób   na   pogłębienie   więzi 

uczuciowych   z   małą   ojczyzną,   rozbudzenie   zainteresowań   tradycją, 

współczesnością i przyszłością. 

Propagatorami zdrowego trybu życia są nauczyciele Alina i Tomasz Drzazgowie 

­ założyciele Szkolnego Koła PTSM. Ostatnio i ja dołączyłam w szeregi tego 

koła.   Organizujemy   rajdy   rowerowe   „Szlakiem   drewnianych   kościołów”. 

Młodzież   zapoznała   się   już   ze   szczególnymi   i   wyjątkowymi   kościołami   w 

Borzyszkowach, Brzeźnie Szlacheckim i Leśnie.

14

Kościoły   te,   to   unikalne   przykłady   dawnego   drewnianego   (zrębowego   i 

szkieletowego) budownictwa sakralnego na Pomorzu Gdańskim; zestawione z 

trzech zasadniczych członów: dzwonnicy, nawy i prezbiterium. Na kościołach 

tych   występują   pokrycia   dachowe   najpopularniejsze   dla   tego   wieku   ­   gonty 

dachowe.13

W Leśnie dzieci podziwiały też zabytki przyrody i cmentarzysko kurhanowe ­ na 

pamiątkę po Gotach zamieszkujących te tereny na początku naszej ery.

Członkowie   koła   co   jakiś   czas   biorą   też   udział  w  pieszych   wędrówkach  na 

orientację, organizowanych przez gazetę „Głos Pomorza”.

Podróże   rowerowe   i   piesze   licznymi   piaszczystymi   drogami   Gochów 

pozostawiają niezatarte wspomnienia.

Cieszy zamieszkiwanie na pięknej ziemi kaszubskiej :

Kaszubi uważają się za Polaków. Polska jest ich wielką, a Kaszuby małą 

Ojczyzną:

„Nie ma Kaszeb bez Polonii,

 A bez Kaszeb Polści.”

/ Derdowski /

15

Rozdział II

Słowniki kaszubskie

„  ...  byłoby dla  historyków rzeczą  wielce pożyteczną,  gdyby jakiś 

polski   językoznawca   zechciał   wszystkie   wsie   kaszubskie   objechać, 

pozbierać stare wyrazy i wydać dialektyczny słownik kaszubski.”

/ Mrongowiusz /

 Język kaszubski zajmuje miejsce pośrednie między polskim, a połabskim, 

z tym że dzisiejszą mowę Kaszubów większość uczonych uważa za   narzecze 

polskie,   ze   szczątkami   wymarłych   Pomorzan.14  Dzisiejsi   Kaszubi   są   więc 

niedobitkami   plemienia   Pomorzan.   Rola   gwary   kaszubskiej   jest   tutaj 

niepowtarzalna,   mowa,   język   to   rzeczy   najbardziej   wartościowe   dla   samych 

Kaszubów.   Decyduje   to   o   ich   kaszubskiej   tożsamości.   Wiemy,   że   językowe 

dziedzictwo jest zwierciadłem duszy kaszubskiej.15 Ów nacechowany pietyzmem 

stosunek   do   rodzinnego   słowa   krzewili   poeci   i   działacze   kaszubscy,   m.   in. 

wspomniany już F.Ceynowa, a także Hieronim Derdowski, a wcześniej Szymon 

Krofey, czy Michał Pontanus (Mostnik).

Obecnie   język   kaszubski   dysponuje   stosunkowo   bogatą   literaturą,   a   także 

opracowaniami   językowymi,   w   tym   zwłaszcza   słownikowymi.   Żaden 

wyróżniający się  specyficznymi właściwościami obszar   językowy nie mógłby 

wytworzyć języka literackiego i trwałby ciągle na poziomie gwarowym, gdyby 

jego przedstawiciele nie mieli ku temu warunków, względnie nie podjęliby w 

ogóle prac nad jego ukształtowaniem.16

16

1.  Aleksander   Labuda  jest   autorem   „Słowniczka   kaszubskiego”   (1960), 

składającego się z części polsko­kaszubskiej i kaszubsko­polskiej. Jest to owoc 

wieloletniego trudu nauczyciela ­  Kaszuby, który borykając się  w codziennej 

pracy   z   nie   zawsze   dlań   zrozumiałą   polszczyzną   literacką   powiększał 

systematycznie swoją prywatną kartotekę dyferencyjnego słownika kaszubsko­

polskiego. Słownik Labudy jest bowiem w zasadzie słownikiem dyferencyjnym, 

tj. uwzględnia jedynie słownictwo kaszubskie różne od polskiego, a pomija takie 

wypadki, gdy mowa polska i kaszubska, abstrahując od różnic w wymowie, są 

ze   sobą   identyczne.17  Większość  wyrazów zawartych  w  słowniku   zaczerpnął 

autor wprost z ust dzieci w wieku szkolnym.

Jedną  z ciekawszych cech słownika jest wielkie bogactwo nie spotykanych w 

innych   słownikach   zdrobniałych   form   rzeczownikowych,   przymiotnikowych, 

czasownikowych,  używanych w zwrotach do dziecka,  czyniąc z  niego źródło 

poznania żywych procesów słowotwórczych w kaszubszczyźnie.

Zróżnicowanie  dialektalne  Kaszub   jest   znaczne,   dlatego  by  oszczędzić 

czytelnikowi   dodatkowych   trudności,   pominięte   zostały   drobniejsze   i   mniej 

ważne odmianki dialektalne. Podane formy przekazują więc fonetykę kaszubską 

w dużym uproszczeniu.18

Słowniczek   ten   ma   przede   wszystkim   służyć   dzieciom   do   celów 

praktycznych w ich nauce w szkole. Służyć  ma też  nauczycielom. Nauczyciel 

pracujący na  Kaszubach,  a  nie  znający w dostateczniej  mierze  mowy swych 

wychowanków,   nie   może   w   pełni   zrealizować   postulatów   wychowania   i 

nauczania.19

17

2.  Kontynuację   pracy   zapoczątkowanej   przez   Aleksandra   Labudę 

„Słowniczkiem kaszubskim” stanowi dwutomowy „Słownik polsko­kaszubski” 

(1994) Jana Trepczyka.

Pisownię   słownika   oparł   autor   na   współczesnej   pisowni   kaszubskiej, 

opracowanej  przez  E.Brezę   i   J.Tredera.  Słownik  zawiera  około  60   tys.  haseł 

nadto podhaseł, związków wyrazowych i frazeologizmów ­ z zakresu ogólnego 

słownictwa polskiego,  a  w tym m.  in.  nazwy ludzi  oraz nazwy geograficzne 

(zwłaszcza  kontynentów,  państw,  krain  geograficznych),  nazwy mieszkańców 

państw, regionów i miast ­ też lokalnych ­ wraz z pochodnymi przymiotnikami.20

We wstępie słownika czytamy: 

„Starałem się w nim zawrzeć znaną mi i dostępną w źródłach leksykę kaszubską 

tak,   by   służyć   mogła   wszystkim   tym,   którzy   pragną   próbować   swoich   sił   i 

umiejętności na polu kaszubskiej prozy i poezji”21

Ale   słownik   ten  ma   też   służyć  wszystkim czytelnikom kaszubskich   tekstów, 

szczególnie kaszubskiej literatury pięknej: liryki, epiki i dramatu. Zauważyć tu 

warto,   iż   zainteresowanych   kulturą   i   piśmiennictwem   kaszubskim   wciąż 

przybywa wśród samych Kaszubów, jak i wśród ich sympatyków, a rośnie też 

grono piszących po kaszubsku.22

Coraz wyraźniej zaznacza się  świadoma decyzja afirmacji kaszubsksiej 

przynależności   etnicznej.   Pierwszorzędne   znaczenie   nadaje   się   językowi 

kaszubskiemu, o który należy się przede wszystkim troszczyć.

18

Rozdział III

„Język, który traci swą podstawową funkcję

            ­narzędzia komunikacjí między ludźmi ­ jest martwy.”

/ zasłyszane /

Aleksander Labuda

Słowniczek kaszubski

Skróty i znaki użyte w słowniku

l. m.  – liczba mnoga

m  – rodzaj męski

n  – rodzaj nijaki

pogardl.  – w znaczeniu pogardliwym

zob.  – zobacz

ż  – rodzaj żeński

A

achtny – szanowny

ajac – głaskać

apart – osobno

apartny – odrębny, odosobniony

auac – boleć

19

Ą

ągrest; krezbula, krezbuüla – agrest

ąker, ączer – kotwica

B

baczóna (m) – gbur, (zob. gbuür)

baczónowati – gburowaty

badéra (m), badérka (ż) – badacz

badérowac – badać

bal (m), bala (ż); puüczk – piłka

balika – wanna

ban (m), bana (ż); cug, cuch – kolej

banowi – kolejarz

baraszkuewac; werglowac – figlować

bardwica; bardówka – brodawka

barłozëc – śmiecić

barłóg – śmiecie; stara słoma zdarta z dachu

baszka – szyszka

batüg; kanczük; kuerbacz – bicz

bączec – mruczeć

bączola, bączöla – mruk

bestri – pstry

20

bestro – pstro

bëc – być

bëka, bëcëskue, bëcëszcze – gęś (pogardl.), (zob. pila)

bëka; hok, hök; hoczka, höczka ­ motyka

bëlniec – doskonalić

bédowac – licytować; proponować; częstować

białka – kobieta, żona

bic; bufsac, buüfsac, bufsowac; repac; repetowac – bić

biej! – idź

bieżk – goniec

biéda – ćma

biotczi, biötczi (ż l. m.) – zapasy, zmagania

biotkuewac są, biötkuewac są – zmagać się

blaszok, blaszök – garnek blaszany

blat – płyta kuchenna

blewiózka; szlejfka – tasiemka; wstążka

bliza, blëza – latarnia morska

blón – chmura, obłok

blosnóc, blösnóc – zerknąć

bol, böl – gruba deska

bołdzëna, böłdzëna – łuna

bołdzo, böłdzö – żywioł

Bołt, Böłt – Bałtyk

bołtowi, böłtowi – bałtycki

bot, böt (m) – łódź

21

bómk – cukiernik

bók – owad

bracyna, bracyn; brat – brat

bratk, bracyszk – zakonnik

bremza, bromza – harmonijka ustna

brëdac – brodzić

brëkuewac – potrzebować

brëzlowac; wałowac – falować

brifka – listonosz

brika – bryczka

briza – lekki wiatr

briźdźec; guetowac; warzëc – gotować, wrzeć

brót – bochenek

brutka, brütka; naueżenio, naueżeniö (ż) – narzeczona

brzod, brzöd – owoc

brzëmiél, brzmiél, pszmiél – trzmiel

brzótwic – roić

bucha, buücha – duma

buczka, buüczka – świnia

budla, buüdla; sklonka – butelka

buglrowac, buügrowac – kołotać, stukać

buksë, buükse – spodnie; majtki; kalesony

bulwa, buülwa – ziemniak

bulwiskue, buülwiskue, bulwiszcze –pole po ziemniakach

buszny, buüszny – dumny

22

butwio, buütwio, buütwiö; mursz, muürsz (m) – pleśń

buzer, buüzer – łobuz

buejac są; strachuewac są – bać się

buekadny; zbierny – obfity

buerénk, knop, knöp – chłopiec

buerowiczi (n) – krzewinka borówek

C

całki, całczi; całowny – całkowity

camer (m) – kłoda

cążki, czążki, czążczi – ciężki

cechunk, cechuü – rysunek

cemnica – ciemność

cemżo, cemżö (ż) – ponurość

cenio, ceniö (ż) – cień

ceplëzna – ciepło, upał

cëcac – ssać

cëzy, cëdzy – obcy, cudzy

cëzynka, cëzónka – cudzoziemka

cëzyńc – cudzoziemiec

céchuewac – rysować; kreślić

chaja; szor – huragan, nawałnica

charłąznik – złodziejaszek

23

chcëwi – chciwy

chcëwueta – łakomstwo

chełpic są – pragnąć, pożądać 

chëba – podstęp

chëcz – chata, wnętrze domu

chëczewi; domacy, domocy, domöcy – domowy

chërzec – chorować (o zwierzętach)

chitrëla, chitrzela – człowiek chytry

chlabot, chabuet; gadajt; trzepuet – gaduła

chlastac; szmergac – rzucać

chlechac; skączec – narzekać

chójka; chuejna – sosna

chrëbac; gnebuelëc – chrupać

chrëbuelëc – skrobać

chochac – pluć

chrzept; krzept – grzbiet

chutczi, chuütczi; chudzy, chuüdzy – prędzej

chuüdzy – prędzej

chuemuerë – zakamarki, zakątki

chuerzec – chorować (o ludziach)

chuewa – zwierzęta domowe

chuewac – hodować

chwalba – przechwałka

chwierac, kwierac – powracać do zdrowia

cknóc – węszyć

24

cógnóc, cygnóc; szszorcowac – ciągnąć

cóżki, cóżczi; kleszcze, klészcze – obcęgi

czap; czapuet (m); koł, köł – błoto, brud

czedë, kedë – kiedy

czedëjinód – kiedy indziej

czej, kej – gdy

czernidło; tint – atrament

czerowac – kierować

czeszéń; tasza – kieszeń

czëc – słyszeć

czëp – wierzchołek

czëprëna; kłesz – czupryna

cziczer – lornetka

czikrowac – patrzeć uważnie, przypatrywać się

czołn, czöłn – czółno

czopk, czöpk; kapele; kłobuk – kapelusz

czód – okres

czuerdac; trąptac; treńdac – deptać, traktować

D

damic – milczeć

dana – choinka

darënk – podarunek, upominek

deka – koc25

dekel, deczel; wiekue (n) – przykrywka

derë – gruźlica

dëcht; prawie – właśnie (zob. wnetka)

dëchtowny; uebcysły – szczelny

dërny; parchati – szorstki

dëtk (m) – pieniądz, dziesięciogroszówka

dil (m) – deska

dil – koper (zob. kueper)

dłużo, dłüżö – długość

dobëc; pueradzëc – zwyciężyć

doch; kue; szóc – przecież

docógac so, docëgac so – przypuzczać

doka, döka – mgła

dokoz, doköz – dowód

domok, domök; naszińc – swój, swojak

donód – dotąd

dońc, dunc, düńc – dojść

doskacëc; doskrzéc, dożgrzéc – dokuczyć

douedzëzna – dyskusja

dozerac – doglądać

dozuac są – przekonać się

dóm (m) – sień, przedsionek (zob. chëcz)

driżnic; sydrowac –wiercić

driżnik; syder – świder

dróbka – odrobina

26

dudle; fidle; skrzëpice, skrzëpczi – skrzypce

düc – tuzin

düka – dźwignia

düna; uüszos – wydma

dwiérze, dwiérczi – drzwi

dychawica – astma

dzëki, dzëczi, dzëwi – dziki

dzëki, dzëczi grzib – grzyb trujący

dzéwka – służąca

dzyrzki, dzyrzczi; welech – śmiały, dziarski

dżeżka, krütop – doniczka

E

eltka, heltka – dzika jabłoń

eżlë, żlë­ jeżeli

F

falt (m); guba, guüba – fałda

fana – chorągiew

feflot (m), feflotka (ż) – człowiek, który mówi niezrozumiale

feflotac – mówić niezrozumiale

27

fizyńter – badacz; dowódca; wizytator

flaster – bruk

fledra – strzęp

flëk; skrow, skröw – łata

flekuewac – łatać

fófka – dowcip

fófuela (m) – samolub; samochwał

frańtówka; chueranka – piosenka ludowa

ful, fuül – pełno

G

gadac, godac, gödac – mówić

gapa; warna – wrona

garolina – firanka

gąba – usta

gąstwa – gąszcz

gbur, gbuür – rolnik, chłop (zob. baczóna)

gleń – kromka chleba

glonka – klosz

gnebac – szczypać

gnebuelëc; chrëbac – chrupać

guëdrowac – drwić

guërdzec – kaprysić

gón (m) – gonitwa28

góra; prząter; uüstrzecha – strych

górz – gniew

graczac; madrowac – bazgrać, gryzmolić

grądzo, grądzö (ż) – ciężar, obciążenie

greńt; czis – żwir

grëbuecëzna – mowa północnokaszubska

grëbuelec; gadac z grëba – mówić północną kaszubszczyzną

grop, gröp, gropa, gröpa – garnek

grónk, zbón – dzban; urna

grónkue; krüta – bukiet

gród – łąka

grząpa, grzëpa – pagórek

gutorzec są, guütarzec są – bawić się

guedë (l. mn.); gwiozdka, gwiözdka – gwiazdka, Boże Narodzenie

guednik – grudzień

guełka – niedojrzały owoc

guerzëc; mierzëc – gniewać się

guewor, guewör, guewuer – gwar

gwës – na pewno

gwësno – pewnie, zapewnie

H

29

halac – przynieść

hawsec, hawsyc – obcas

hebzyda, uebzyda – szałas, szopa; garaż

hëcowac – rozpalać, rozżarzyć

hëczka (m); syska (ż) – koń

héne – tam; hen

héue; sa; tü – tu, tutaj

puej héue! puej sa! – przyjedź tu!

holowac, hölowac – rozlegać się (o głosie)

hopsorz, hopsörz (m), hopsorka, hopsörka (ż) – skoczek

howińga, höwińga – zatoka

höpen; open; uetemkli – otwarty

J

jachcorz, jachcörz, jachtarz, jachtörz (m), jachtorka (ż) – myśliwy

jachta – polowanie

jachtowac; jaguewac – polować

jachuetac – targać, szargać

jaguedzëczi, jaguedowiczi (n) – krzewinka czarnych jagód

jakuo – na przykład

Jastrë (l. mn.); Wielganoc, Wielgönoc – Wielkanoc

jawerno – rzeczywiście

jawerny – rzeczywisty

jądrzny – dzielny, obfity30

jąkorka, jąkuerka – uraza

jeleżność; leżność – okazja

jesorë; szczeżli – ości

jédny – jadalny

jie – iść

jigra – gra

jimią; miano – imię

jiuszi – inny

jitro; witro – jutro

jiwer – kłopot; żal

jiwerny – identyczny

jizba – pokój, izba

jo, në – tak

jüńe – potwór, smok

K

kabot, kaböt – kaftan, bluza

kachla – kafel

kam (m) – skała, kamień

karno – stado

karaszkuewac – pędzić, wyganiać

karta – pocztówka

kastka – piórnik, (zob. piornik)

kawaler; naueżeni (m) – narzeczony31

kawel – działka, kawałek ziemi

klapa – plotka

klapac – plotkować

klaputnica, klapuütnica – plotkarka

klaputnik, klapuütnik – plotkarz

klatë (l. m.) – kudły

kląpa; knaga – krowa

klemcowac – lutować; drutować

klóc; klic; zarzec – zakląć

klüyac; czapac; muerusac, muerësac; trzepac; zabuetac – brudzić

knëpel – patyk

knópa – guz

kofer – walizka

koleraba – klarepa

kóli, küli – ile

kóńc, kuńc, kuüńc – koniec

kót (m) – kopyto

kóbk –kłębek

kósk, kósyszk; perzną, perzinko; zdebło, zdebkue, zdebłüszkue – trochę

krelka; perka; pulka, puülka – ziemniak w łupinie

krëczew; palëca, palëc –laska

krëjamnosc – tajemnica

krëpë (ż. l. mn.) – kasza

krëszka – grusza

kroj, kröj – skraj

32

krosnią, krösnią – krasnoludek

króm; skład, skłöd – sklep (zob. sklep)

kruszka, krüszka – krowa

krzesytka; sztrajcholcka, sztrchuelcka; szwefelka – zapałka

krzëkwa – zawierucha

kuch, kuüch – ciasto

kufel, kuüel – garnek kamienny

kugla, kuügla – kula

kula, kuüla – grób; dół; piwnica w ziemi

kumka, kuümka; taska – filiżanka

kupisz, kuüpisz (m) – kupno, zakup

kur, kuür; kuron, kuüron – kogut

kurp, kuürp – stary but

kurzatwa; kurzawa, kuürzawa – zmieć

kurzëc, kuürzëc – palić tytoń

kusk, kuüsk – pocałunek

kuszk, kuüszk – ciastko

kuedra; szotora, szötora – szmata

kueleowac; ruksowac, ruksac; sztërac – szturchać

kuelibac, kuelebac – kołysać

kuelibka – kołyska

kueło, kuele – rower

kuełocz, kuełöcz – bułka

kuemuda, kuemuüda – zachmurzenie

kuepe; rzma – kopiec

33

kueper – miedź

kueseerzëc są – rozrastać się; jeżyć się

kuüstrzëc – zbroić

L

lata ; łata – listwa

le – ale, lecz

le, leno – tylko

ledac – znosić, tolerować

ledałi – znośny; mile widziany

legan; zgniloch, zgnilus – leń

leganowati; zgnili – leniwy

lenic – kleić

letki, letczi – lekki

lëbi – wiotki; wątły; luby

lëpa – warga

lice (n); skarń, skarnia – policzek

lińcuch, lincüch – łańcuch

liwk – kamizelka

loli, löli (n) – na dwór, na dworze

lókuewac są – radzić sobie, dawać sobie radę

Ł

łachueta, uübëtnosc; uübëtk (m) – przyjemność

łachuetno; uübëtno – przyjemnie

34

łanisz – przestępca; włamywacz, nicpoń

łamiszowati – występny

łapsnóc ­ chwycić

łasëca, uesëca – osa

łaszczewi – łagodny

łądżi – giętki

łąk – łuk

łeż, łża, łga – kłamstwo

łëczk – szczypiorek

łësëna – czoło

łëzgac – łuskać

łgac; stożëc – kłamać

łiskawica; mołnia, mołnio, mołniö, miłmica – błyskawica

łóno – naręcze

M

machtny – potężny

manic – łudzić

marachuewac są – męczyć się

marzebiónka – stokrotka

matosnëc – kręcić, oszukiwać

matoszek – krętacz

memka; nenka – mamusia

merkac; mëkcëc so – przypominać sobie

morkuewac – zapamiętać sobie35

mëga – komar

mërk; guerzëcel – złośnik

mëri – marny

mést; wierą – prawdopodobnie

miałezi, miałki; sëpny – sypki

miazdra – cera; wygląd

miątki, miątczi; mitki, mitczi – miękki

miątkue, mitkue – miękko

midzë, miedzë; mindzë, miądzë – między

miech – wór

mielnica; młënica; młin, mlin; młun – młyn

miesódz, miesóc – księżyc

mieszk – portmonetka

miónka – wyścig

mir; zgueda – pokój

mol, möl, muel; rüm, rëm – miejsce

mol, muel – gospodarstwo rolne

moltech, möltech – uczta przyjęcie

muca, muüca, mucka – czapka

mujkac, muüjkac; smukac, smuükac – głaskać

muknóc, muüknóc – pisnąć

musz, muüsz – konieczność, mus

mueknóc są – pocić się

muerusny, muerësny; nikewny; zobuetny – brudny

36

N

nabëc są – znużyć się

nacéchuewac – narysować, nakreślić

nadżëbac – naginać

na krütą – na kokardę

nalazłi – znaleziony

nalezc są – urodzić się

nalënac; zalecac są – być natrętnym, narzucać się

namalastny – natarczywy

namiana (ż), namienieni (n) – przeznaczenie

na miónki, na miónczi – na wyścigi

naprocëm; naprocëmku, naprocëmkuü – naprzeciw

na przëtrofk, na przëtröfk – na wypadek

na pueszëku, na pueszëkuü – w pogotowiu

na rąbë – odwrót

naskwierac – nalegać

naszëkuewac – naprawiać; sporządzić

na sztëką – na przekór

neba, neblódka (ż), nablód (m) – przylądek

nen, na, no – ów, owa, owo

néga; uestatk; zbiég – reszta, pozostałość

nicht – nikt

nichto – niektóry

nichtos – człowiek nieznany

nielüsny – niechlujny37

nieprzesadzony; zauestóny, zauestany – niepromowany

nieszëk – nieumiejętność; nieprzyzwoitość

niewëwstidny – bezczelny

niewidro – niepogoda

nigle – zanim

nikewno – brudno

nikwa – brud

niszczota (m) – niszczyciel

niweczny – znikomy, mało znaczący

niżawa – nizina

noc; norda – północ

nocny; nordowi – północny

nogawica; stréfla – pończocha

nokueli, nökueli (n) – zakręt

noparti, nöparti – uparty

noremny, nöremny – krnąbrny

nosëdła – nosze

noskwar, nöskwar, noskwiar, nöskwiar – kaprys

notej – wówczas, wtenczas

notejszi – ówczesny

nórt, nurt; nórcëk, nurcëk – kąt

nudla – makaron

O

oma; omama; starka – babcia

opa; opapa; stark – dziadek38

Ö

ört – sposób

P

padalc – legendarny gad

paderączëna; zelëskuc – chwast

panewka – patelnia

papla – topola

para – oddech

parchuewati – parszywy

parłączëc – kojarzyć

paróbk – służący; młodzieniec

parpac, parparc – paproć

part – część, dział

parządnia, parządnio, parządniö – pastwisko

pasturz; skuetarz, skuetörz – pasterz

pażąc, pażëc (ż), pażąca, pażëca – trawnik, murawa

pażew, pażwina – łupina, łuska

pączk – pączek

penka – ćwiek, gwóźdź

pezglac – plątać

pich – pył

piesniok, piesniök – śpiewak

39

piestrzeń – pierścionek

piła – tartak (zob. żoga)

pióro – resor

pipa – fajka

pitkac – pić

plachc – plama

plaskati – płaski

plata – płyta

platizer – żelazko

platowac – prasować

plestac – ględzić, pleść

plëga (ż) – stara rękawica

plëta – kałuża

plëtnica – sadzawka

plëzgawica – szaruga

plińc – naleśnik

pluzg, plëzg – deszcz ze śniegiem

plużëc, plüżëc – dogadzać, sprzyjać; służyć zdrowiu

płoc – pleć chwasty

płochta, płöchta; puedrzëtnica – prześcieradło

płotnik – żywopłot

poch, pöch (m) – powonienie

pocorë (l. mn.), pöcorë – kręgosłup

polëk, pölëk – kołek, palik

połni, pöłni – obiad

40

połniowi, pöłniowi; züdowi – południowy

porka, pörka – bliźnięta

półbrat – kuzyn; brat przyrodni

półdëtk – pięciogroszówka

pón; wasta – pan

pószew – powłoka

póta – łapa

pöchnióczka (ż); zopoch, zöpöch – zapach

prachorz, prachörz; proszócy – żebrak

prawie; dëcht – właśnie (zob. wnetka)

prawne (n) – proces

priz (m) – cena

priza; klüza; sadza, sodzo, södzö – więzienie

proc – pruć

procëm, procëmku, procëmkuü – przeciw, przeciwko

procëmnik – przeciwnik

przecóżka, prucyżka – przeprowadzka

przegrizac; dzegwic, zegwie – przeżuwać

przejinaczëc – zmienić

przekuretowny, przekuüretowny – przekorny, dowcipny

przeńc – przejść

przesadzëc – promować

przesłëchac są – puścić mimo uszu

przesodzka, przesödzka – promocja

przestąpk – występek

41

przeszëkuewac – przestawić

przezdrzec – przejrzeć

przezëbłi; przeznobieni – przeziębiony

przezëbnieni (n); przeznobieni (n) – przeziębienie

przezérny – przejrzysty

przëbaczac; wdarzac – przypominać

przëkąsny – zgryźliwy

przënącëc są – przyzwyczaić się

przënąta; nowart, nöwart; puenąta – przyzwyczajenie, nawyk

przëpasowac – przyłapać

przëstrojec; puecwierdzëc – potwierdzić

przëtrofk, przëtröfk – wypadek, zdarzenie

przëzdzec są – przyjrzeć się

przid, przidowk, przidöwk – dodatek

przitki, przitczi – stromy

przitkue – stromo

przodë, przodzy – na przedzie

przódë – wpierw, na początku

puczac, puüczac – rzucać piłkę

pupa, puüpa – lalka

pupka, puüpka; zdrzik, zdrzejk – źrenica

purcel, puürcel – pączek (z ciasta)

purgac, puürgac – ślizgać się na butach

purgówka, puürgówka – ślizgawka

pustczi, puüstczi (ż l.mn.), pustkuewi (n l. p.) – domy za wsią

42

pue! puej! – chodź

puebita – bójka

puechcëwic są – skusić się

puecwierdzëc; przëstojec – potwierdzić

puecy; puetcëwi – poczciwy

puecztówka – znaczek pocztowy (zob. karta)

puedpierka; sztëca – podpora

puedpołnik, puedpöłnik – drugie śniadanie

puedrzëtnica; płochta, płöchta – prześcieradło

pueguerzëc są – pogniewać się

puejimani (n) – niewola

puejimańe – niewolnik

puejuga, puejiga – swoboda

puekozk, pueközk – pokaz, wystawa

puekrzesëc – orzeźwić

puelëca – półka

puemalinku, puemalinkuü – pomału

puemiana – wieść, pogłoska

puemión; chuechło (n) – echo

puemstwa – wybryk

pueproch – drobny śnieg

puerénk; wzénik – wschód

puesadłowi (n) – posiadłość

puesowa – sufit

puespiewac są – śpieszyć się

43

puestąpny – następny

pueszedło (n) ­ choroba zaraźliwa

puetcëwi; puecy – poczciwy

puewadzëc są – pokłócić się, poróżnić się

puewitrze; zawitro – pojutrze

puezdzëc są – spóźnić się

puezymk – wiosna

R

rakuewac – ciężko pracować

rądi – żwawy

rądo – ochoczo, chętnie

rechuewac – liczyć

rejnorz, rejnörz – urwis

rejnowac – harcować, dokazywać

remią – ramię

reno – rano

repieca – łach

rëbaczëc – łowić ryby

rëbitwa – połów ryb

rëc – kopać łopatą

rékuewac – hałasować

rińcel – koziołek (przewrót, fikołek)

riwka – tarka44

riwuewac – trzeć na tarce

roczba, röczba – zaproszenie

roczëc, röczëc – prosić

roczëzna – rocznica

ropa – para wodna

ropic – parować

ropny – parny

rozesta; rozpart – rozłąka

rozestac – rozłączyć

roztrzepac – rozmazać

rówienik – rówieśnik

rób – szew

ruchno, rüchno – szata; ubranie

ruczk ­. Stołeczek

ruks – szturchaniec

ruksowac, ruksac; kuekuewac; sztërac – szturchać

ruta, rüta – szyba

rümio, rümiö, rëmiö (ż) – obszar

rüsz – ruchliwy; czerstwy

S

salata, salöta – sałata

sapka; szuëpa; szuëra – katar

sągac, sygac, sëgac – sięgać45

scóc, scyc; zetnóc – ściąć

sec – kosić

sedłowi (n) – siedziba

semikuewac – radzić

serzałi; fuchtny, fuüchtny – wilgotny

serzchel (ż), serzchla – sierść

serzo, serzö; fuchtnosc, fuüchtnosc – wilgoć

sëlac – słać

sëti – tłusty

sjątowinka, sjątojanka – porzeczka

sjodk, sjödk – świadek

skomżec; skrómie – skąpić

skarń (ż), skarnia (ż); słëch (m) – skroń

skączec – narzekać; płakać

sklëniec – lśnić

skło – szklanka

skrątny – obrotny

skueczk – konik polny

skuerno – skoro (szybko); skoro (gdy)

slodë, slödë – w tyle

smard – swąd

smerlëc – kuchcić; gotować

smérnóc – uderzyć

smiot – zaspa

smörlëc, smuerlëc, szmurowac – smażyć

46

smrok – zmierzch

snicy (n) – sen, śnienie

snodkue, snödkue – płytko

snożi, snözi – śliczny

sodzewi, södzewi – więzień

sodzka, södzka – stawka

spaszënk – zawód, rozczarowanie

spaszowac; zanarowac – zawieść, nie dopisać

spich (m) – zbocze

spik – sen, spanie

spódnik – halka

sprawiac, sprowiac, spröwiac – załatwiać

sprzëti, sprzëtë – niedaleko, opodal

starszi – rodzice

statk – naczynie

stągli; scąti – skrzepły

stążëna – skrzep

stebło – źdźbło

stegna – ścieżka

stolëm – olbrzym

stółk – krzesło

strëch – dziad, żebrak

stroszk, ströszk – strach

strzébro – srebro

strzébrzny – srebrny

47

strzoda – środa

strzód, westrzód, westrzódka – wśród

stür – ropa, materia w ranie (zob. ropa)

szargac – drzeć, tarmosić

szątolëc są; wichlac są – kręcić się, wiercić

szątoperz, szątopierz – nietoperz

szeląga – komenda

szelin – woźny

szelina – woźna

szelóg – komendat

szelóżka – komendantka

szeruet, szereuet – zgrzyt

szëk – umiejętność; przyzwoitość; sens

szérzo, szérzö, szerzawa – szerokość

szkalinga – obelga; besztanie

szkólna, szkólno, szkólnö – nauczycielka

szkólny – nauczyciel

szlabizna – sylaba

szlabizowac – sylabizować

szlach – ślad, trop

szlachueta – podobieństwo; wizerunek; pomnik

szlachuewac – tropić; być podobnym

szlaga – słota

szlapka – śliniaczek

szlëczwia; szrëca – łyżwa

48

szlig – rózga

szlips – krawat

szlora – pantofel domowy

szłóm – hełm

szmaka – smak

szmołt, szmöłt – smalec

szuepuerzëc – szukać; grzebać

szuerga – interes

szorc – fartuch

szorcowac – wlec; ciągnąc; tańczyć

szos (m) – piętro

szpiek (m) – słonina

szpigel, szpidżel; zdrzadło – lustro

szpilka – agrafka

szrëca, szlëczwia – łyżwa

szréj – ukośnie

szriwa – śruba

sztąpac – tłuc (np. ziemniaki)

sztąpocz, sztąpöcz; trąpk – tłuczek

sztëma – ton; struna

sztepdeka – kołdra

sztepówka – igła do cerowania

sztepuewac – cerować

szterk; sztót – chwila

sztëca, puedpierka – podpora

49

sztëmuewac – zgadzać się

sztrąpel – badyl

sztrich – kreska

sztrichac – przekreślać

sztród; zberg – brzeg

sztudéra (m) – student

sztudérka – studentka

sztudérowac – studiować

szum, szüm – piana

szür – szczur

T

tacëc są – ukrywać się; tułać się; czaić się

tatk, tatülk – tatuś

tąga – tęcza

tąguewi – tęczowy

tcza, tczo, tczö – cześć

tej­sej – od czasu do czasu

teklowac – barykadować, zagradzać

tłëst (m), tłesté (n) – tłuszcz

toczk – kret

toczka – zasuwka

tónc, tuńc, tünc – taniec

trafuünk – przypadek50

trapë – schody

trechtel – lejek

trekac są – czołgać się; włóczyć

trekter – traktor

trëma; zark – trumna

trëpa – próchno

trëpiec – próchnieć

trus, trüs – królik

trüca, trücö – winda

trzosk, trzösk – hałas

tuta, tüta – torebka papierowa

türa – turysta

türzec; wanożec – wędrować

U

uskrzéc, uüskrzéc, uskwrzéc – postawić na swoim, uprzeć się

uskwierac, uüskwierac – błagać, prosić

U

uebarchniałi ­ szalony

uebarcniec – oszaleć

uebdac są – zrezygnować, uspokoić się

51

uebeńda – obwód, rejon

uebguedzëc są – umówić się

uebleczni (n) – ubranie

ueblekac – ubierać

uebmëslny – przezorny

ueboczëc, ueböczëc – rozważyć

uebrëszony – opryskliwy

uebszcządzac – oszczędzać

uebszczódny – oszczędny

uebucé, uebuücé – obuwie

ueb wieczórk – wieczorem

uebzëbnóc – ochłonąć

uebżorgac – postarać się

uecëcëc są; uedecknóc – ocknąć się

uecëgac są – ociągać się

uechlorz, uechlörz – oszust

ueczapany, ueczapóny; uekalony – zabłocony

ueddząkuewani, ueddzëkuewani – pożegnanie

uedkazac – przekazać wiadomość

uednód – odtąd

uedpasowac – odczekać

uedpuejący, uedpuejicy (n) – wyzwolenie

uedrap – wyzyskiwacz

uedrzëna – zdarta skóra

uegodka, uegödka – obrona słowna

52

uekue – oko

uekuema – obok

uelér (m); ueródz (ż) – fatyga

uemena – złuda, majak

uemanta (ż) – moment

uepasowac – uważać

ueprzestac – zaprzestać

uepuecyszkum – cicho

uepuerajic – oporządzić

ue puerénk – rankiem

uernica – orne pole

ueskączałi – płaczliwy

uest – oset

uestrzega – ostrożność

uestrzósc są, uetrzisc są – oburzyć się

ueznobic – ochłodzić; zaziębić

ueżniwinë – dożynki

uübëtk (m) – spokój; cierpliwość, przyjemność

uücek – ucieczka

uüceszno – wesoło, zabawnie

uüceszny – wesoły

uüczali – uczony

uüczba – nauka; nauka zawodu

uüczebnia, uüczebnio, uüczebniö – uczelnia

uüdba – postanowienie

53

uüdbac – postanowić

uüdostac – zjednać

uüdóny, uüdany – oskarżony

uüdöwajk – donosiciel

uükładny – zdolny

uükozka, uüközka – zjawa

uümëkcëc so – ubzdurzyć sobie

uümëslec – omyślić, uplanować

uümiarti; zmiarti – chudy

uüńc – ujść

uüpartélc – uparciuch

uüpitoszec – zabić

uürëchlëc – uprzedzić

uürma – gromada, tłum

uürzas – lęk, strach

uürząsnóc są – przestraszyć się

uüscé – ujście

uüszëkuewac – urządzić; uporządkować

uütarknóc – ugrzęznąć

uüzdrzec – zobaczyć

uüzerac – upatrywać

uüżarti – pijany

54

W

wachuewac – pilnować

wał (m), wała (ż) – fala

wanoga (m) – tułacz

wanożnik; wądrowczik; wąder – wędrowiec

wark – zawód, fach

warkuewi – zawodowy

wąbórk, wąbuerk – wiadro

wągel, wądżel – węgiel

wąps; żaket – marynarka

wcóg, wcyg, wstec – ciągle, wciąż

wdor, wdör (m) – przypomnienie

w grëpie; wespuelim – razem

wełnik – pulower

wenik (m) – ubranie

wergel, werdżel – figiel

werglorz, werglörz – żartowniś; konik

westrzódz – środek

wëchód (m) – wyjście

wëchwierac – wyzdrowieć

wëmëslny – przemyślany; wymagający

wëmiarti – wycieńczony

wënëkańc – wygnaniec

wëpoleńc, wëpölanc – pogorzelec

wëpoleńce, wëpölańce (l. m.) – pogorzelisko55

wëpuesódka – odprawa

wëszawa, wëżawa – wyżyna

wëszawny, wëżawny – wyżynny

wëszczerzac są – kpić

wëszëkuewac są – wystoić się

wëtrzepac – wyczyścić; wyklepać

wëzdrzóny, wëzdrzany – upatrzony

wëzerac – wyglądać

wëzgódka, wëzgödka – zagadka

wëżenic – wydać za mąż córki, ożenić synów

wéniczny – odświętny

wiatënk – zakład, założenie się

wid – światło

widzec są – podobać się

wieczór; wzanik; zopod, zöpöd – zachód

wiertel – ćwierć

wietew (ż) – gałąź

wietrznica – silny wiatr z deszczem

wietrznik – wiatrak

wiérzta – wiersz

wiguewac – giąć we wszystkie strony

wilëca – pilnik

wińc – wyjść

wiodro – pogoda

wióze, wize – robić na drutach

56

wisorka – koralik; paciorek

wiuez, wiuoz; wódoł – wąwóz

wizer – drogowskaz; wskazówka zegara

wiżowa, wiszawa; wiżo, wiżö – wysokość

wjedno – zawsze

wnikac – wsiąkać

wnetka – prawie, (zob. prawie)

worszta, wuerszta – kiełbasa

wósewnica – gąsienica

wrejowni (n), wrejarztwue; wreje – zaloty

wrëk – brukiew

wrij (m) – narzeczeństwo

wzérny – pokaźny

wżolëc, wżölëc – uderzyć mocno

Z

zabëc, zaboczëc, zaböczëc – zapomnieć

zabiernosc – pojemność

zachlastnica – pierzyna

zadzoc, zadzöc – trącić, zawadzić

zafedrowac – zażądać

zaguenic – zapobiec

zaklëczëc – zamknąć na klucz

zanąta – przynęta57

zańc – zajść

zapic, zapnóc – zapiąć

zaprowiac – marynować

zaprzóc, zaprzic – zaprząść

zapuscëc są, zapuüscëc są – rozpędzić się; startować

zapuezdzëc są – spóźnić się

zark; trëma – trumna

zarwac – zarazić się

zawiatowac są – założyć się

zaząbnóc, zazëbnóc, zaznobic są – zaziębić się

ząb, zyb (m) – zimno, ziąb

zberk – krawędź

zbëlniec – udoskonalić

zbóżny, zbueżny – bogobojny

zbrzótwa – spisek

zbrzótwic są – zgomadzić się, zbiec

zdawni, zdowni, zdöwni­ zaślubienie

zdenk – ślub

zdrok – wzrok

zdrój; zdrzódło – źródło

zdrzec – patrzeć

zdżëbac – zginąć

zedel – kufel

zedel (m); skło – szklanka

zelga; zmiąka – odwilż

58

zeli (n) – zioło

zemknóc – ukraść, ściągnąć

zemnica – opary, mgła

zeńc – zejść

zeskueczëc są – skurczyć się

zewrzec są – zawziąć się

zëbnóc; znobic – ziębić, chłodzić

zëmizna – klimat zimny

zgrowac, zgröwac ­ czyhać

zgrużdżëc są, zgrüżdżëc są – skulić się

zguedno, zgódno, zgódnie – pokojowo, zgodnie

zjédny – smaczny

zjodny, zjödny – człowiek, który może dużo zjeść

zmachcëc są – zmęczyć się

zmerkac – spostrzec, zauważyć

zmetlec – osłabnąć z głodu

zmilëzna – złudzenie

zmódrzëc – zorientować się

zmuegłi – pokonany

zmuegnóc – pokonać

zmuegnóc są – przemęczyć się

znanka – znamię

znób – chłód

zochuewa, zöchuewa – skrytka

zogłówek, zögłówek – poduszka

59

zopoch, zöpöch; pochnióczka, pöchnióczka (ż) – zapach

zrzesz (ż) – związek

zrzeszëc – związać

z trafunku, z trafünkuü – przypadkowo

zwąk – dźwięk

zwësk – zysk

zwëskac – zyskać

zwëcz (ż) – obyczaj

zwëneguewac – załatwić pomyślnie, zdobyć

zwiarti – zawzięty

zybówka – huśtawka

Ż

żdac ­ czekać

żeńba; żeniaczka – ożenek

żëczba – życzenie

żér – apetyt

żgawka; żogawica; żogówka, żögówka – pokrzywa

żłóc (ż) – szron

żoga, żöga – piła

żoka (ż) – skarpeta

żorgac – starać się

żups – kopniak

Jan Trepczyk60

 Słownik polsko­kaszubski

Skróty i znaki użyte w słowniku

a. albo (albo)

ad  przymiotnik (przëdownik)

adv  przysłówek (przësłówk)

cj  spójnik (wiąznik)

f rodzaj żeński (białogłowsczi ôrt)

int  wykrzyknik (wëkrziknik)

m  rodzaj męski (chłopsczi ôrt)

n  rodzaj nijaki (dzecny ôrt)

part  partykuła (partikla)

pl  liczba mnoga (trójnô wielëna)

prn  zaimek (zamiono)

prp  przyimek (przëmiono)

s  rzeczownik (miono)

v  czasownik (czasnik)

A

abażur (m) – przëcemk (m), cenica (f), cenidło (n)

abdykacja (f) – zrzeczënk (m), abdikacëjô (f)

abecadło (n) – alfabet (m), abecadło, abecé (n)

abonament (m) – zapisanié (gazétë) (n), zapisënk, abouament (m)

abonent (m) – zapisywôcz, zbonent (m)

61

absolutny (ad) – całowny, bezogôdkowi, samorzędny, absolutny

absolwent (m) – obstójnik (szkołowi uczebë), absowente (m)

abstrakcja (f) – odewsta (od jawernotë), abstrakcëjô (f), oglowi pochwôt

aby (cj) – bë, cobë, żebë; abo, przënômni

adaptacja (f) – dopasowanié (n), przënęta (f)

administracja (f) – sprôwianié (n), urzędnô sprôwniô; administracëjô (f)

adnotacja (f) – merk, dopis(ënk)m, adnotacëjô (f)

adoracja (f) – adoracëjô, tcza (f), uczestnienié (n)

adres (m) – adresa (f), nôpismo (n)

adresat (m) – dostôwôcz, adresôrz, adresata (m)

adresować (v) – adresowac; dôwac nôpismo a. adresę

adwokat (m) – zastôwca, prôwca, chochulc, adwokata (m)

adwokatka (f) ­ zastônica, prôwcka, chochulcka, adwokatka (f)

afera (f) – dréwuszowizna, afera (f), oszukaństwo (n)

afisz (m) – ogłos, plakat (m)

aforyzm (m) – mësla, rzeczëna (f)

agitacja (f) – podskôcënk, udostënk (m), agitacëjô, podskôcëna (f), podskôcanié 

(n)

agrafka (f) ­ szpilka do zapnieniô

agresja (f) ­ napôdënk (m), narabczëzna, zadzéwnota, agresëjô (f)

agrest (m) – krëzbula, wëprzëna (f)

akapit (m) – odsek (m)

akcent (m) – doraznik, akcent, przëzwęk (m)

akcentowanie (n) – doraznienié, akcentowanié, przëzwęczenié (n)

akceptować (v) ­ akceptowac, przëzwôlac, bëc zgodą

62

akcja (f) – dzejanié (n), rësznota, akcëjô (f)

akompaniament (m) – przëwtôr, akompaniament (m), przëwtôrzëna (f)

aktor (m) – teatrownik (m)

aktorka (f) – teatrownica (f)

aktorstwo (n) – teatrowizna (f)

aktualność (f) – aktualnota (f)

aktywność (f) – rësznota, aktiwnota (f)

akustyka (f) – pomiónizna, akustika, pomiónowô uczba (f), holënk (m)

akwarium (n) – akwarium (n) akwarëjô (f)

alarm (m), trzôsk, sygnal, budżier (m)

albo (cj) – albo, czë

album (m) – album (m)

albumowy (ad) – albumowi

ale (cj)­ ale, le, leno

aleja (f) – alé (f)

ależ (cj) – ale, ko, në

alpinista (m) – alp(ow)nik (m)

alpinizm (m) ­ alpowizna (f)

altan(k)a (f) – latenica, ogrodnica (f) wistôwk (m)

amarantowy (ad) – amarantowi, lilewoczerzwiony

ambasada (f) – posélnica (f)

ambasador (m) – poseł (m)

ambasadorka (f) – posełka (f)

ambicja (f) – czestnozgrôwa, busznota, uwôżnota (f)

ambitny (ad) – czestozgrôwny, uwôżny, buszny

63

ambona (f) – kôzalnica (f)

amen (n) – amen (n), kuńc (m)

amunicja (f) – strzélëna, municëjô (f), strzélné kuglë, patrónë

analiza (f) – rozłożëna, rozkładzëna, analiza (f)

anarchia (f) – bezrzędnota, rozwolô, jarcholëzna, anarchijô (f),

burzaństwo (n)

angażować (się) – urzidzac, najëmac, angażowac (sę)

angielski (ad) – anielsczi

angina (f) – angina, napuchlëna gargulów

anioł (m) – aniół (m)

aniołek (m) – aniółk, aniołuszk (m)

ankieta (f) – wëdowiédzô, ankéta (f)

antypatia (f) – niezgara, nielubnota, antipatëjô (f)

apel (m) – apel, sygnal, ogłos (m), wezwa (f)

apelować (v) – apélowac, odwełëwac

apetyczny (ad) –smaczny, lëgotny, łakotny, trôpny, aptitny

apetyt (m) – szmaka, lëgotka, łakotka, skoma (f), żér, trôpich, grëz, trôp, aptit 

(m)

apostolski (ad) – apostolsczi

apostolstwo (n) apostolëzna (f)

apostoł (m) – apostoła (m)

apteka (f) – aptéka (f)

aptekarka (f) – aptécznica, aptékôrka (f)

aptekarski (ad) – aptékarzczi, aptékowi

aptekarz (m) – aptékôrz, aptécznik

64

architekt (m) – architekta (m) budowny méster

architektura (f) – architektura, budowizna (f)

arena (f) – biôtkarniô, arena (f)

argument (m) ­ dokôz, argument (m)

arkusik (m) – lëstk (m)

artysta (m) artista, méster, kuńsztôrz (m)

artystka (f) – artistka, mésterka, kuńsztôrka (f)

atak (m) – ataka (f), nôbiég, zasôdzënk (m)

atakujący (ad) – napôdôcz, zadzéwnik, zasôdzôrz, nalinôcz (m)

atmosfera (d) – wiodrowina, atmosfera (f)

atrament (m) ­ tint (m) a. tinta (f)

autor (m) – przëczińca (m); usôdzca, sczëniôrz, autor (m)

autorka (f) – przëczińcënô (f); usôdzôrka, sczëniôrka, autorka (f)

autostrada (f) – autodraga, autostrada (f), autowé szasé

awansować (v) – wëprzédniac, podwëższac, awansowac

aż (adv) – jaż

ażeby (cj) – żebë, cobë, żebë abo, cobë abo

B

babcia (f) ­ starka, starëszka, stôrô nënka, busz(k)a (f)

bać się – bojec sę, miec strach a. urzas a. szus, zmierac

badać (v) – badérowac, fizynt(é)rowac, doszukowac

bagaż (m) – pacziétë pl, bagaża (f)

65

bagażnik (m) – pacziétnica, bagażnica (f)

bajeczka (f) – powiôstka, strożënka, kôrbiónka, brawędka (f)

bajeczny (ad) – powiostkowi, bôjkowi, powiôdny, aparty

ballada (f) – balada (f)

bałagan (m) – nieporządk, szërmëcel (m), mëlwéta , nieczlëzna, niecziselëzna, 

szitrzëna (f)

bałaganiarz (m) – szitra (m)

bałaganić (v) ­ szitrzëc, psyczëc

bandaż (m) – owijôk (m), obwinięcé (n), obwiązka, bandaża (f)

bank (m) – banka (f) a. bank (m)

baran (m) – baran, bodôcz, rogôl (m)

bardziej (adv) – barżi, sekretni

bardzo (adv) – baro, barzo, barzëczko, barzëchno, barżilko, sarcësto, srodze, 

sekretno, gromisto, racko

bariera (f) – zastôwnica, zatôczëna, bariéra (f)

barwa (f) – farwa, farba, malowina (f)

basen (m) – basen (m), wlëga (f)

baśń (f) – powiôstka, bôjka, łżónka, brawęda (f)

bateria (f) – bateri a. baterëjô (f)

bawić (v) – bawic, zabôwiac, gutorzëc, czaczkac

bazgrać (v) – graczac, madrowac, chlëzdrac, mazac, szmagrowac

bądź (cj) – albo

beczka (f) – beczka, czuwa, hama (f), statk (m)

belfer (m) – szkólny (m)

benzyna (f) – bencyn (m)

66

bestialstwo (n) – bestijnictwo, bestialstwo (n)

bezbronność (f) – bezbarnota (f)

bezbronny (ad) – bezbarny, bezbarniowi

bezchmurny (ad) – bezchmurny, bez blónowi

bezczelny (ad) – nie(wë)wstidny, niestromy

bezinteresowność (f) – bezzwëskownota, bezzwënéga, niédosebnota (f)

bezkarność (f) – niekôrónosc (f)

bezkręgowiec (m) ­ nezkrzél(ów)c, bezpôcornik (m)

bezkrytyczny (ad) – beztaksowny, nieobsądny, bezkriticzny

bezlitosny (ad) – niemiłoserny, cwiardi, nielëdzczi

bezludność (f) – bezlëdzëna (f), bezlëdzé (n)

bezludny (ad) ­ nezlëdzny, wëlëdzałi

bezmyślny (ad) – nieobmëslny, bezmëslny, bezdejny

bezokolicznik (m) – infinitiw (m), niepozwóny, nadżib

bezosobowy (ad) – bezosobowi a bezosobny

bezpłatnie (adv) – darmo, za darmôka, bezpłatno

bezpośredni (ad) – prosti, szczeri, direkt(ny)

bezrobocie (n) – bezrobocëzna (f)

bezskuteczność (f) – daremnota, próżnosc, bezzwënéga (f), bezskutk (m)

bezskuteczny (ad) – daremny, próżny, bezskutkowny, bezzwënégowny

bezśnieżny (ad) – bezsniegowi

beztroska (f) – bezjiscëna, bezkłopotnosc, bezjadłoba (f)

beztroski (ad) – bezjiscënowi, bezkłopotny, bezjadłobny

bezużyteczność (f) ­ bezużëtnosc, nieużëtnosc, nieprzëdatnosc (f),

bezużëtk (m)

67

bezwartościowość (f) – bezwôrtnota, niedara, lëszëzna (f), rak, czmir (m)

bezwzględny (ad) – bezogôdkowi, nieuznôwny, nieuznaniowi, sëri, ostri

bebenek (m) – bebenek (m)

białko (n) – biôłtk, biôłątk, biélk (m)

biało (adv) – biôło

biały (ad) – biôłi, jasny, widny

Biblia (f) – Biblëjô (f)

biblijny (ad) – biblëjowi

bibliografia (f) – biblografijô (f)

biblioteczka (f) – biblioteka (f)

bibliotekarka (f) – biblotekôrka (f)

bibliotekarz (m) – biblotekôrz (m)

bicie (n) – bicé, łojenié, rznięcié, lëmienié, prëczkowanié, walenié (n), rzniątka 

(f)

biec (v) – biegac, nëkac, drawowac, chëjac, czadzëc

biedny (ad) – biédny, skwerny, niedołożny, strôdny, żôrotny, ubodżi

bieg (m) – biég, nëk, drôw, wôrp (m)

biegacz (m) – biéżk(a), biegôcz, żgôcz, nëkôcz (m)

biegać (v) – biegac, biegulkac, bieguszkac, bieżec, dzerzgnąc, czadzëc,  nëkac, 

drawowac, drëwac, paraszkowac, sëpac, chëjac

biegły (ad) – obeznóny

biegły (m) – znajôrz, ekspert, uczałi (m)

bielizna (f) – piérzô, płóka (f), płóczëwo (n)

bilecik (m) – lëstk (m)

bilet (m) – biliet (m)

68

biografia (f) – biografijô (f), żëcopis (m)

biologia (f) – biologijô (f), uczba o żëcym

biologiczny (ad) – biologowi

bisować (v) – powtôrzac, chcec jesz rôz, bisowac

biszkopt (m) – popieczëna (f)

bitwa (f) – (po)bitwa, biôtka, biôtkawica, maczówka, smaringa (f)

biurko (n) – stół do pisaniô

blady (ad) – bladi, wëmokłi

bliski (ad) – krótczi, blëżny, blisczi

bliźniak (m) – pôrnik (m), od pôrczi

blondyn (m) – bielin, jasnoch, blond, białas, bialis (m)

blondyn(k)a (f) – biélka, jasnioszka, blondina, bialisa, bialiska (f)

bluza (f) – bluza, lëtewka (f)

bluzka (f) – bluz(k)a (f), kabôt(k) (m)

błahostka (f) –małowôrtnota, zôbôwka (f), përzik, kąsynk (m)

błąd (m) – zmiłka, ochëba, fel(a) (f), przelisk, błąd, feler (m)

błądzić (v) – błądzëc, milëc sę

błąkać się – błądzëc, potłukac sę

błękit (m) – modrosc, modrzëna (f)

błękitny (ad) – modri

błoto (n) – brëzgawica, brëzgula, zaprowina, czapuga, kalëga, brëklëzna, mëza, 

rozbrzëga, rëda (f), kaleszcze (n), peł (m)

błyskawica (f) – załisknienié, môłniszcze (n), môłniô, chlastawica (f)

bo (cj) – bo, czë

bochenek (m) – brót, brótk, brócëk (m), kukla (f)

69

bogactwo (n) – bokadosc, powielba, rozpacha (f), bogactwo (n)

bogaty (ad) – możny, wëstawny, bartny, bogati, bokadny, mietny, rozpaszny, 

pieniężny

bohater (m) – dokôzca, bodrin, dzyrzca, wiôlgosz, heroja (m)

bohaterski (ad) – bodi, dzyrzczi, herojny

boisko (n) – klepisko (n), jigrzëcznik (m), jigrowi plac

bojaźń (f) – urzas, strach, lęk (m), bojactwo (n), strachowitosc (f)

bojować (v) – wojowac, wojarzëc

bojownik (m) – wojôrz, biôtkownik (m)

borykac się – biôtkowac sę, biedzëc sę, szarpac sę, wësôdzac sę

bój (m) – bitwa, pobitwa, biôtka, ataka (f)

bójka (f) ­ bijatëka, rzniątka, prëczkówka (f)

brak (m) – niesëga (f), felënk (m)

brama (f) – wrota (pl), brôma, ulëca, wierzeja, dwiérzniô (f)

bramka (f) – wrotnica (f)

bramkarz (m) – wrotnik (m)

brat (m) – brat, bratin, bracyn(a), bratk, bratink, bratilk

braterstwo (n) ­ bracë(z)na (f), brarélstwo (n)

brew (f) – brëwiô a. bërwiô (f)

broda (f) – barda a. broda (f)

bronić (v) – barnic a. brônic, ogrôdzac, ogadowac, zatôczac sę, zastôwiac sę

bron (f) – brań, barniô (f)

brudno (adv) – nieluso, swiniarzko, czôrno

brudny (ad) – nielusny, czôrny, sczapóny, potrzepóny, sklutóny, uzobotóny

brulion (m) – gracz(ow)nik, brulion, zapisownik (m)

70

brunatny (ad) – bruny

bryła (f) – fôłt, grëżel, kloc, blok (m)

brzeg (m) – zberk, zôloj, sztrąd, krôj, (u)brzég, rańt (m), obłóma (f)

brzuch (m) – brzëch, żot (m), brzëszé (n)

brzuszek (m) – brzëszk, żotk (m)

brzydki (ad) – straszny, brzëdczi, szpatny, plëgawi, nieurodny, niesposobny, 

strëszi, lëchi

budowa (f) – budowniô, budacëjô (f)

budować (v) – budowac, stôwiac, zakłôdac

budowia (f) – budowniô

budynek (m) – budink (m), budina, obéńda (f)

budzenie (n) – cucenié (n)

bukiecik (m) – krutka, twélka (f)

bukiet (m) ­ kruta, twéla (f)

bułeczka (f) – kołôczk (m)

bułka (f) – kołôcz, szlëzôk (m)

buraczki (pl) – czwikła (f)

burak (m) – rąkla (f)

burmistrz (m) – burméster (m), przédnik miasta

burza (f) – grzëmot, szor, sztorm, szkwôł (m), chaja, kurza(t)wa, 

dënëga, gromówka, krzëkw(i)a (f)

but (m) – skorznia, cziżwa, krępówka (f)

butelka (f) – sklónka (f)

buzia (f) – gąbka, skraniô (f)

być (v) – bëc

71

byle (cj) – bële, żebë le

bystry (ad) – pobiérny, pochwôtny, pojętny

Bytów (m) – Bëtowo (n)

bzdura (f) – głëpota, purzëna (f), bëleco (n); plesta, lelek, mglëna (m)

C

całkowity (ad) – całowny, całi

cały (ad) – cwany, całi, całowny, wszeden

cebula (f) – cëbula, gnuza (f)

celujący (ad) – bëlny, oczny, przédny

cena (f) – priz, koszt (m)

cesarstwo (n) – czezerstwo (n), czezrowizna (f)

cesarz (m) – czezer (m)

chaotyczny (ad) – pomachtóny, porénowóny, popëzglony, męk

charakterystyka (f) – charakteristika (f)

chciwy (ad) – chcëwi, chartny, skrómny, dosebny, zgôrny, chąsebny, charłępny, 

charatny, lëchlëwi, nienajadłi

chemia (f) – chemijô

chemiczny (ad) – chemiowi, chemiczny

chętnie (adv) – rôd(ka), uskoczno, lëgotno, redzy, chętno

chlapanie się (n) – szlapanié sę (n)

chłodnawo (adv) – znobno, chłodnawo, zëmnawo, zëbno

chłonąć (v) – wcëgac, wsys(ëw)ac, wmikac, dzegwic, nabierac

72

chłop (m) – gbur (m); chłop (m)

chłopak (m) – knop, melkus, buzer, buzeja, bubrańc (m)

chłód (m) – znób, chłód, zyb (m), zëma, zëmizna (f), zëmiszcze (n)

chmura (f) – blon (m), blóna, chmura, chmurzëca, bija, smura, dënëga, môłniô 

(f)

chodnik (m) – chódnica (f), deptownik, trotuar (m); wëscélôk (m);

gank (m)

choinka (f) – danka (f)

Chojnice (pl) – Chonice (pl)

chojnicki (ad) – chonicczi

chojniczanin (m) – Choniczón

chojniczanka (f) – Choniczónka (f)

chorągiew (f) – stanica, chorągwiô, chorądżiew (f)

choroba (f) – chorosc, chwiérnota, chëra, chërlëca (f)

chory (ad) – chori, chwiérny, bolewi, kręczny

chór (m) – chur (m)

chóralny (ad) – churny, churowi

chrypka (f) – zachrapiałosc (f)

chrzcić (v) – rëchcëc, chrzcëc

chrzest (m) – rëchcënë (pl), rëchcenié (n), chrzest (m)

chrześcijanin (m) – chrzesc(ëj)ón, rëchcón (m)

chrześcijanka (f) – chrzesc(ëj)ónka, rëchcónka (f)

chrześcijaństwo (n) – chrzescëjanizna, chriscëzna, christianizna (f)

chuligan (m) – fagas, rozblek, dréwusz, barłoga, klëszôk, szëdrawc,

lugôcz (m)

73

chusteczka (f) – sznëpelnik (m)

chustka (f) – chustka, szanilka, bërmëtka, gażewka (f)

chwalić (v) – chwôlëc, słôwic

chwila (f) – sztërk, sztëruszk, sztót (m) chwila (f)

chyba (adv) – wierę, mést, mëszlę, choba, ko pewno

ciało (n) – cało, celszcze (n)

ciasno (adv) – wąsko, scësło, pistrowato, casno, dëchtowno

ciasto (n) – casto (n); kuch (m), kuchë (pl)

ciągłe (adv) – wiedno, wstec, wcyg, cëgę, bez ustónku, nieprzeriwno

cicho (adv) – cëcho, spokójno, po cëszku

cichy (ad) – cëchi, spokójny, łaszczëwi

ciekły (ad) – rzôdczi

ciemno (adv) – cemno, komudno, smroczno

cienki (ad) – cenczi

ciepło (adv) – cepło, cepełko, chlëdno

cieszyć (się) – ceszëc, red(ow)ac (sę)

cieśnina (f) – zwężëna, gardzelëzna (f)

ciężar (m) – grędzô, borda, wôga (f), cężôr (m), jerzmo (n)

ciocia (f) – cotka (f)

cisza (f) – cëchosc, cuszô, cëszawa, cëszëna, sparch(a) (f)

cmentarz (m) – smętôrz (m), cerkwiszcze, cerpiszcze (n), zbożnica (f)

codziennie (adv) – co dzéń, codzénno, kożdego dnia

comiesięczny (ad) – comiesączny, coksężëcowi

coraz (adv) – corôz, wiedno, kożdi rôz

coroczny (ad) – coroczny, colatny, kożdoroczny

74

cotygodniowy (ad) – cotidzeniowi

córka (f) – córka, otroczëca, natka, jakosz (f)

cudowny (ad) – cëdowny, apartny

cudzoziemiec (m) – cëzón, cëzyńc, cëzokrajewión (m)

cudzoziemski (ad) – cëzy, cëzyńcowi, cëzokrajewi

cudzy (ad) – cëzy

cudzysłów (m) – naprowôdnik (m)

cukier (m) – cëczier (m)

cukierek (m) – susôk, bómk, lëbiódk (m)

cymbałki (pl) – cymbałczi (pl)

cyna (f) – cëna (f)

cynk (m) – cynk (m)

cyrkiel (m)­ cyrkel (m)

cytryna (f) – cytróna (f)

cywilizacja (f) – cywilizacëjô

czapka (f) – czôpka, muca, klëka, gromówka, kapuca, krémka, szlëpka, czaga, 

uszelnica (f), kłobuk (m)

czarny (ad) – czôrny

czsownik (m) – czasnik (m), werbum (m)

czaszka (f) ­ czërzep (m), bania (f)

cząsteczka (f) – dzélëk, molekul (m)

czekolada (f) – szekolôda (f)

czepiać się – chwôtac sę, wiészac sę, zasôdzac sę, zadzewac

czereśnia (f) – krzesznia (f)

czerwiec (m) – juny, swiętojańsczi, jigrzan (m)

75

czesanie (n) – czosanié, czeparzenié, szrópowanié (n)

część (f) – dzél, part, cząd (m), cządło (n)

człowieczeństwo (n) – lëdzkosc (f), człowieczestwo (n)

człowieczy (ad) – lëdzczi, człowieczi

czołg (m) – tank (m)

czterdziestka (f) – sztërdzescë

czternastka (f) – sztërnôsce

czternasty – sztërnôsti; po ~ste po sztërnôstému

czterodniowy (ad) – sztërëdniowi

czterogodzinny (ad) – sztërëgodzënowi

cztery – sztërë

czterysta – sztërësta

czupryna (f) – włosë, klatë (pl)

czwartek (m) – czwiôrtk (m)

czwartoklasista (m) – ucznia czwôrti klasë

czwarty – czwiôrti

czworobok (m) – sztërokań(ca)t, sztëronórt (m)

czworokąt (m) – sztëronórt (m)

czworościan (m) – sztëroscón (m)

czwórka (f) czwiornik (m), sztërë, czwioro

czy (cj) – czë, abo

czyn (m) – dokôz, uczink (m), robota (f) dzejanié (n)

czysto (adv) – czësto

czystość (f) – czëstosc, ochęda (f)

czytanie (n) – czëtanié (n), czëtwa (f)

76

czytanaka (f) – uczbownik, czëtnik; czëtónka, czëtewka (f)

czytelnia (f) – czëtnica (f)

czytelnictwo (n) – czëtnictwo (n)

czytelniczka (f) – czëtôrka, czëtinka, partesnica (f)

czytelnik (m) – czëtorz, czëtnik, czëtińc, partestnik (m)

Ć

ćwiczenie (n) – uczbienié (n), obuczëna (f), jibunk (m)

ćwiczyć (v) – uczbic, zuczac, obuczac, jibowac, tresérowac

ćwierć (f) – wiertel (m), czwierc (f)

D

dach (m) – dak (m), ustrzecha (f)

daleko (adv) – dalek

dane (pl) – podôwczi; znóné wiôlgoscë

data (f) – datum, dzéń (m)

dawno (adv) – dôwno, przódë, piérwi, długo, nieslédno, nié w te czasë

dbać (v) – dbac, mieć starę

deska (f) – dél (m)

deszcz (m) – deszcz (m), deszczawa, żmiączka (f), deszczëszcze (n)

dobroć (f) – dobrota, dobroc, strogosc (f), dobroctwo (n)

77

dobry (ad) – dobri, morowisti, arastny, dobrawi, bëlny, strodżi, lëdzczi, udałi

dojść (v) – dóńc, doprzińc, zadostac sę

dom (m) – chëcz(a), chałpa (f), budink (m)

dopełniacz (m) – jistnik, genetiw (m)

doświadczenie (n) – doswiôdczanié, próbowanié, poznôwabié (n)

dowód (m) – dokôz, kwit (m)

drzwi (pl) – dwiérze (pl)

dusza (f) – dësza (f), dëch (m)

dywan (m) – wëscélôk (m)

dziewczyna (f) – dzéwczę, czôglę (n), dzewus (m), dzegurza, dzéwka (f), syksa, 

piża, rëchuca (f)

E

edukacja (f) – chowanié (dzecy) (n)

edukacyjny (ad) – (wë)chowny

edukować (v) – chowac (dzecë)

egzamin (m) – ekzamin (m), przepëtënk

egzaminator (m) – ekzaminatora, przepëtnik (m)

egzemplarz (m) – ekzemplar, ekzemplôrz (m)

ekierka (f) – nórtnica (f)

ekspedient (m) – budowi, komija, kupczik, ekspedient (m)

eksperyment (m) – próba (f), doswiôdczeniowi, eksperiment (m)

elegia (f) – elegijô (f), jiscącô spiéwa

elekcja (f) – elekcëjô, welacëjô (f), wëbiér(ënk) (n)

78

elektryczność (f) – elektrisz (m)

elektryk (m) – widnik, elektrik (m)

elementarz (m) – elemeńtôrz (m)

emigracja (f) – wëcyga, wëwanożëna, emigracëjô (f)

emigrant (m) – wëcygôrz, wëwanożnik, emigrant, wëwędrownik (m)

emigrować (v) – wëcëgac, wëwanożëc, emigrowac, wëwędrowac

emisariusz (m) – krëjamny poseł, wësłańc, emisara (m)

encyklopedia (f) – encyklopedijô (f)

energia (f) – energijô, stëtkosc (f)

epidemia (f) – chëra, pomiéra, epidemijô (f), poszëdło (n)

epitet (m) ­ epitet, przëdôwk, flëczk (m)

epoka (f) – cząd (m), epoka, era (f)

era (f) – era (f), cząd czasu, rechunk czasu

erudycja (f) – uczałosc (f)

erudyta (m) – uczałi (m)

etap (m) – etapa (f), dzél rézë, postojenié w rézë

ewolucja (f) – rozij(ënk) (m), przejinaka, ewolucëjô(f)

F

fabuła (f) – fabla (f), wątk (m)

fajny (ad) – piekny, sposobny, snôżi

fałsz (m) – falszëwota, chëba, łeż (f)

fantastyczny (ad) – wësniti, apartny, fantastny

farba (f) – farba, krôsa, farwa (f)79

farbka (f) – modrôk (m), modrô mączka

fartuch (m) – zotk, fartuch, szërtuch (m)

faszysta (m) – faszista (m)

faszystowski (ad) – faszistny

faszyzm (m) – faszëzna (f)

faza (f) – faza, cząd (m)

ferie (pl) – ferëje (pl)

feudalizm (m) – feudalëzna (f)

figel (m) – fąfka, psota, kuczka (f)

figura (f) ­ figura, sztatura (f), wëzdrzatk, sztôłt (m)

fikcja (f) – wëmëslënak (m), fikcëjô, zmëslëna (f)

filharmonia (f) – filharmonijô (f)

filiżanka (f) – taska, kumka, bélaczka (f), bélk (m)

filtr (m) – filter, czëszcz (m)

finał (m) – kuńc, finał (m), slédny dzél dokôzu

fiord (m) – fiord (m), głębok wrzinającô sę hôwinga

fizyk (m) – fizyk (m)

fizyka (f) – fizyka (f)

flaga (f) – stanica, flaga (f); szlaga, chlapa, mokwa (f)

flet (m) – fléta (f)

flora (f) – rozcëna, flora (f)

foka (f) – zelińt (m), foka (f)

folklor (m) – folklor (m), lëdowizna (f)

fonetyka (f) – fonetika, głosowina, zwękouczba (f)

fonologia (f) – fonologijô (f)

80

fortepian (m) – klawér(a) (m(f))

fotograf (m) – fotografa, odjimnik (m)

fotografia (f) – fotografjiô (f), odjimnięcé (n)

frekwencja (f) – przëszlëna, frekwemcëjô (f), przëchôdanié (n)

fryzjer (m) – golôrz, bardownik, balbiéra, frizéra (m)

fryzura (f) – uczos (m), frizura (f)

furtka (f) – wortka, dwiérczi (pl), pórtka, ulëczka (f)

futbol (n) – kopny puczk

futro (n) – skórka (f), kożëch (m)

G

gała (f) – kugla (f)

gama (f) – gama (f)

garnek (m) – grónk, gark, grôp, grôpk, grôpuszek, kurban (m)

gatunek (m) – zort, ôrt, szlach (m)

Gdańsk (m) – Gduńsk (m)

gdańszczanin (m) – gduńszczón

gdańszczanka (f) – gduńszczónka (f)

Gdynia (f) – Dina, Gdina, Gdiniô (f)

gdynianin (m) – gdinión (m)

gdzie (prn) – dze, gdze, chdze, gdzeno

geograf (m) – geografa (m)

geografia (f) – geografijô (f)

geograficzny (ad) – geografny, geografowi81

geometria (f) – geometrëjô (f)

germanista (m) – germanista (m), znajôrz niemczëznaë

germanistyka (f) – germanistika (f), uczba niemczëznë

gimnastyka (f) – turnówka (f)

gimnastykowanie się (n) – turnowanié sę

gimnazjalista (m) – gimnazjasta (m)

gimnazjalistka (f) ­ gimnazjastka (f)

gimnazjum (n) – gimnazjum (n), gimnazëjô (f)

gleba (f) – rëchlëna, rëda (f)

głaz (m)­ oksëp, kam (m)

główny (ad) – pierszi, przédny, centralny

godzina (f) – godzëna (f)

godzinny (ad) – godzënowi

górka (f) – górka, rzma, grzëpa, grzipka, grzępa (f)

górzysty (ad) – górowati, urzmowati, rzmisti, holmowi

gramatyk (m) – gramatnik (m)

gramatyka (f) ­ gramatika (f)

grupa (f) – rzma, gromada, łupa (f), karno (n), pęk (m)

gwara (f) – gôdka (f), dialekt (m)

H

haft (m) – wësziwk (m), wësziwónka (f), wëszëwadło (n)

haftować (v) –wëszëwac

harcerstwo (n) – skauting (m)82

harcerz (m) – skaut (m)

harmider (m) – trzôsk, budżier, harmider, wërwark, rajbach (m)

hasło (n) – znak, céch, sygnal (m), znaka, parola(f), godło (n)

hetman (m) –przédnik, prowôdnik wojsk

horyzont (m) – widnik, horizont (m), podniebié (n)

humanizm (m)­ humanizna (f)

hymn (m) – himn (m), spiéwa (f)

I

ideał (m) – dejał (m), dejina (f)

ile (prn) – kuli, kuleż, kulko, wiele, co

iloczas (m) – dołżëna (f)

iloczyn (m) – zwielëna (f)

ilość (f) – wielota, tëlkosc, pakôza, kulina (f), szëszmiéń, klut (m), cządło, 

kwnatum (n)

imiesłów (m) – przëczasnik (m)

inauguracja (f) ­ otemknięcé, odemknienié, zacznienié (n),

inauguracëjô (f)

indywidualnie (adv) – swojoskarniowo, apartno, indiwidualno

inscenizacja (f) – uzdrzadnienié (n), inscenizacëjô (f)

instrument (m) – nôrzędo (n), instument (m)

internat (m) ­ internat (m), wespółżëcé (n)

83

J

ja (prn) –jô

jabłko (n)­ jabko, jablëszcze (n)

jajko (n) – jôjko, jajeczko (n)

jasełka (pl) – geiôzdkowi teater, godowé jigrë

jedenastka (f) – jednôsce (n)

jedenasty – jednôsti

jednogodzinny (ad) – jednogodzënowi, godzënowi

jednoklasowy (ad) – jednoklasowi

jednostka (f) – pojedincznosc, jednota (f)

jedynka (f) – jedinka (f)

jesienią (adv) – ob. jeséń, w jeseni, jesenią

jesień (f) – jeséń (f)

jezioro (n) – jezero, jezoro (n)

jutro (adv) – witro a. witre, witerko

K

kalendarz (m) – kalędôrz (m)

kalkulator (m) – obrechiwôcz, kalkulator(m)

kamień (m) – kam, kamiń (m), kamiszcze, kamieniszcze (n)

kapłan (m) – swiętnik, ksydz a. ksądz (m)

kapłaństwo (n) – swiętnictwo (n), ksydzëzna, ksyżëzna (f)

84

kartka (f) – cedel(k) (m)

karton (m) – papowi, sztiwny papiór, kartón (m)

Kartuzy (pl) – Kartuzë (pl)

kaszel (m) – kachut, chruchel, kaszel, rzëpot (m), rzëpica (f)

Kaszuba (m) – Kaszëba (m)

Kaszubka (f) – Kaszëbka (f)

kaszubski (ad) – kaszëbsczi

kaszubszczyzna (f) – kaszëbatwo; kaszëbizna (f)

Kaszuby (pl) – Kaszëbskô (f), Kaszëbë (pl)

katecheta (m) –katechéta (m),szkólny od religije

kątomierz (m) – nórtnica (f), nórtomiérz (m)

kiełbasa (f) – czôłbasa, worzta (f)

kierunek (m) – czieringa, strona (f), czierënk, nórt (m)

kilkutomowy (ad) – pôrędzélowi

klasówka (f) – klasowi usôdzk, robota

klej (m) – lepiszcze (n), lim, klej (m)

klejenie (n) – lepienié, lëmowanié, klejenié, lnienié (n)

klimat (m) – klima (m), wiodro (n)

kolega (m) – drëch, towôrz, kamrôt, przëcél, bratulk, swôk (m)

kolejno (adv) – posobicą, za régą, réżno

koleżanka (f) – swôczka, drëszka, towôrzka, kamrôtka, przëcélka (f)

koleżeństwo (n) – drëszstwo (n), drëszëzna (f), kamrôctwo (n),

kamrôcëzna (f)

komentarz (m) – komentar(z) (m), dopowiesc (f)

komisja (f) ­ komisëjô

85

koniugacja (f) – konjugacëjô (f), czasnikowanié (n)

konstytucja (f) – konstitucëjô (f), prawny ustôw kraju

kontynent (m) – kopny ląd, kontinent (m) lądowiszcze (n)

korepetycja (f) – douka, douczba (f), douczbienié (n)

korepetytor (m) – doczbiôrz, repetitora (m)

korona (f) – króna a. koruna (f)

koronacja (f) – krónowanié (n)

korzeń (m) – korzéń, kurdzel (m), grzelëzna (f)

kosmos (m) – kosmos (m), swiatnica (f)

kosodrzewina (f) – krzëslëca, krzëplëna (f), brzid (m)

kościec (m) – gnôtnik (m), gnôcany srąb

kraina (f) – krôjna, strona, obéńda (f), ląd (m)

kraj (m) – krôj

kraj (m) – krôj, zberk, rańt, pokuńc (m)

krajobraz (m) – obrôz(k) zemi

kredka (f) – krétka (f)

kronikarz (m) – kronikôrz, kronikownik, kronista, kronicznik (m)

krwiobieg (f) – krëwionëk, krëwiolecënk (m)

ksiażka (f) – ksążka, kniga (f)

księgarnia (f) ­ ksążkownica, knigownica, ksęgowniô (f)

ksiegarz (m) – knigownik, ksążkownik (m)

kształcić (się) – uczëc, uczbic, sztôłcëc (sę)

kształt (m) – wëzdrzatk, sztôłt, (m), sztatura, uroda (f), jadro (n)

kuzyn (m) – półbrat, belk, bela (m)

kuzynka (f) – półsostra (f)

86

kwadrat (m) – kwadrat, sztërënórt (m)

kwas (m) – kwas (m), czislëna (f)

kwestionariusz (m) – pëtowina (f), pëtowny lëst, formular (m)

kwiatek (m) – kwiôtk, kwiôtink, kwiacyk, kwiatuszk (m)

kwiecień (m) – łżëkwiat, april (m)

L

lampka (f) – guguszk (m), lępka (f)

laureat (m) – nôdgrodnik (m), uczestniony dobëtnik

ląd (m) – ląd, krôj, kontinent (m), zemia, kopniô (f)

legenda (f) – legenda, opowiesc (f)

legendarny (ad) – legendowi, opwiestny

legitymacja (f) – legitimacëjô (f), okôzk (m)

lekcja (f) – uczbowô godzëna

lektura (f) – czëtnictwo (n), lektura (f)

leśniczówka (f) – lesyństwo (n)

leśnik (m) – lesny, lesyn, lasnik (m)

liceum (n) – liceum (n)

liczebnik (m) – wielnik (m)

liczenie (n) – rechowanié (n)

linijka (f) – linka (f)

lipiec (m) – juli (m)

liryka (f) – lirika (f), lirëczny usôdzk,

listonosz (m) – lëstowi, lëstownik, brifka, pocztëlióna (m)87

listopad (m) – nowember (m)

liść (m) – lëst (m)

literatura (f) – lëteratura, pismienizna (f)

lud (m) – lud, nôród (m)

ludność (f) – lëdztwo (n), mieszkańcë (pl)

ludzie (pl) – lëdze (pl)

luty (m) – gromicznik, februar (m)

Ł

ładunek (m) – ladënk (m)

łąka (f) – łąka, karwica, karwiô (f)

łobuz (m) – laps, rozblek, dréwusz, wszón, brënoch, niezbeternik, buzer, buwka 

(m)

łodyga (f) – chłąd, bączôl (m), nadzémk (m), palczëca, słonecznica (f)

łyżeczka (f) – łëżeczka (f)

łyżka (f) – łëżka a. leszka (f)

łyżwa (f) – szrëc(a) (f)

M

maj (m) – môj, gołębi (m)

maksyma (f) – przédnô mësla a. dba, maksyma (f)

malować (v) – malowac; opisowac

mapa (f) – karta (geografnô) (f)

88

margines (m) – zberk, krôj, rańt, ubrzég (m), ubiedrzô (f)

marzec (m) – strumian (nik), marc (m)

matematyczny (ad) – matematikowi, matmaticzny, rechunkowi

matematyk (m) – matematik (m)

matematyka (f) – matematika (f)

matka (f) – matka, mata, mac, nana (f)

matura (f) – matura (f), egzamin dozdrzelałotë

maturzysta (m) – maturant (m)

maturzystka (f) – maturantka (f)

mądry (ad) – mądri, rozëmny, obmëslny

melodia (f) – nóta, melodëjô (f)

męstwo (n) – dzyrzkosc, zuchternosc, bodrota, odwôżnota (f)

mianownik (m) – nazéwôcz (m)

miejsce (n) – môl, plac, rum, plach(c) (m), miescé, obmiescé (n),

obéńda (f)

miejscownik (m) – lokatiw, môlnik (m), môlny pôd

miejscowość (m) – môl (m)

miesiąc (m) – miesąc, ksężëc (m)

międzyszkolny (ad) – midzëszkołowi

mleko (n) – mléko, mélko, młóko (n)

miłość (f) – młodosc (f), młodectwo (n)

młodzież (f) – młodzéżô, młodzëzna (f), młodi lëdze

modlitewnik (m) – modlewnik (m), ksążka do modleniô

modlitwa (f) – pôcerz, modlënk (m), modlëtwa, modlëtew (f)

morał (m) – pouka (f)

89

mowa (f) – mowa, gôdka, kôrba (f), gowôr (m)

mówić (v) – gôdac, prawic, kôrbic, gowarzëc, pérotac, bakowac

mundurek (m) – szkołowé obucé

mycie (n) – mëcé, kaczkowanié, szlapanié (n)

mydło (n) – mëdło (n)

myśl (f) – mësla, mësel, (u)dba, dëda, wąta (f)

myśleć (v) – mëslëc, dëdac, maroczec

myślnik (m) – mëslëna (f)

N

nabazgrać (v) – nagraczac, naczapac, nasmarowac

nabłonek (m) – plewa, plecha (f), plech (m)

naczytać (v) – naczëtac

nadawca (m) – wësélôcz, wësélôrz, odsélôcz (m)

nadmorski (ad) – przëmorzczi, kolmorzczi, nadmorzczi

nadobowiązkowy (ad) – nadmuszny, nadobowiązkowi

nagana (f) – wiwtora, hużówka, obgrómka, (z)gana (f), kartun, kapitel, kardęks 

(m)

nagroda (f) – (wë)nôdgroda (f), priz (m)

najeźdźca (m) – najachélc, rabusznik, nôbieżnik, zaharabczón

najlepszy – nôlepszi, nôsposobniészi, wëbiérny

napis (m) – nô(d)pis, titel (m), nôpismo (n)

napisać (v) – napisac, usadzëc, nachizopac

narodowość (f) – nôrodnosc

90

narodowy (ad) – nôrodny

narracja (f) – opowiesc(a) (f)

narrator (m) – opowiôdôcz, brawędnik (m)

nasienie (n) – semię 

nasionko (n) – semiónko (n)

naskórek (m) – skórka (f) wiéchrznô skóra,

naszkicować (v) – nacéchowac, naczorchac

natężenie (n) – naprążenié, napięcé, napnienié, wësadzenié (n), moc (f)

natura (f) – nôtëra, prziroda (f), zdanié (n)

nauczanie (n) – uczenié (n), uczba (f)

nauczyciel (m) – szkólny (m)

nauczycielka (f) – szkôlnô, szkólninô, szkólniczka (f)

nauka (f) – uczba, wiedzba, nôuka, obuczëna (f), uczenié (n)

nawias (m) – klamra (f)

nazwa (f) ­ miono, (na)zwanié (n), przezwa, pozwa (f)

nieczytelnie (adv) – nie(prze)czëtno

niedbale (adv) – opustno, niedbało, nielusno, nikewno, na sprawisza

niedokonany (ad) – niezjiscony, niedokonóny

niedostateczny (ad) – niedostateczny, mëri, lëchi

niedouczony (ad) – niedouczałi

niedziela (f) – niedzela (f)

niegramatycznie (adv) – niegramaticzno

nieletni (ad) – nieustny

niemiecki (ad) – niemiecczi a. miemiecczi

nieobecność (f) – niebëcé (n), niebëcëzna (f)

91

nieobecny (ad) – niebëti, niebëłi

nieosobowy (ad) – nieosobny

niepodległość (f) – samostójnota, wolô, wolnosc (f)

niepraktyczny (ad) – niepraktisz

nieprawidłowy (ad) – procëmprawny, nieprawidłowi

nieprzyjaciel (m) – nieprzë(jô)cél, niedrëch, procëmnik (m)

niesłuszny (ad) – nienôléżny, bezprawny, niesłëchjący

niesprawiedliwy (ad) – niesprawiedlëwi

nieuk (m) – sërowi człowiek, ignoranta, nieuczôłka (m)

niewiadoma (f) – nieznónô (f)

niewykształcony (ad) – nieuczałi, niesztôłcony, prosti

niezdolny (ad) – oklëczny, niezdatny, niepochwôtny, omulowati

noga (f) – noga, g(r)ajda (f), biegas (m)

nos (m) – nos, cnik, kózer (m), klëka, snëba, knëra, knaga (f)

nosówka (f) – nosowi zwęk

notatka (f) – nadczidka (f), merk, notérënk (m)

notatnik (m) – zapisownik (m)

nowożytność (f) – terôczasnosc (f)

numerować (v) – numrowac

nuta (f) – nóta (f), tón (m)

O

obco (adv) – cëzo, jakos

obcokrajowiec (m) – cëzyńc, cëzozemczik (m)92

obcy (ad) – cëzy, lëdzczi

obecnie (adv) – terô, terôzku, dzysdzéń, dzysdnia

obecność (f) – bëcé (n), dzysészëzna (f)

obecny (ad) – dzysdniowi, dzysészi

obejrzenie (n) – obezdrzenié, obôczenié (n), obzér, obzórk (m)

obelga (f) – obraza (f)

obiad (m) – pôłnié

obiadek (m) – pôłenko (n)

obiekt (m) – statk, obiekt (m), rzecz (f)

obiektywny (ad) – obiektiwny, bezpartny

obietnica (f) – obiecënk (m), przëmówienié, przërzeczenié (n)

objaśni(a)ć (v) – objôsniac, objasnic

objaśnienie (n) – objasnienié (n)

objętość (f) – objim, obchwôt, obsyg (m), grubiô, zabiérnosc (f),

obrëmienié (n)

obliczać, ~czyć (v) – obrechiwac, obrechowac

obłok (m) – blón (m), chmura (f)

obok (adv) – kol, kole, okóm, okoma, wôłkama, łąkóm, podle, wedle, nimo, 

krótko, sprzëti, w blëze

obowiązek (m) – obrzészk, obowiązk (m), poczta, wierszta (f)

obowiązkowo (adv) – obrzészno, bezogôdkowo, muszono, obowiązkowo

obozowisko (n) – leża (f), lôdżier (m), môl leżë

obradować (v) – radzëc, urôdzac, sejmowac, gromadowac

obraz (m) – obrôz (m)

obrona (f) – obar(ë)na a. obrona, zatôrczëna (f), zatôczenié (n)

93

obrońca (m) – barnim, bronisz, chochulc (m)

obrus (m) – tôflôk, obrësk (m), deka na stół

obrysować (v) – obcéchowac, obrëtac, obczorchac

obsada (f) – obsada (f) obsadzenié (n), sztil (m)

obserwacja (f) – rozezdrzënk, obzórk, obzérk (m), obserwacëjô, rozezdrzawa 

(f), rozezdrzenié (n)

obserwator (m) – obzérôcz, rozzérôcz, obserwatora (m)

obszar (m) – dôlëzna, obsyga, obéńda, rëmiô (f), plón, szlach, plach,

okrąg (m)

obuwie (n) – bôcëzna (f), tręptë (pl)

obwód (m) – (o)krąg, objim, obchwôt (m), obéńda, obieżëna (f), okrężé (n)

obyczaj (m) –zwëk, obëczôj (m)

obywatel (m) – mieszkańc, naszińc (m)

obywatelstwo (n) – nasziństwo, domôctwo (n)

ocena (f) – obsąd (m), taksa (f), o(b)taksowanié, o(b)szacowanié (n)

oceni(a)ć (v) – o(b)taksowac, o(b)szacowac

ocenienie (n) – o(b)taksowanié, o(b)szacowanié (n)

ochotnik (m) – dobrowólnik (m)

oczyszczenie (n) – o(b)czëszczenié, czechlanié, oczeprzenié (n)

odcień (m) – tęczëna, ceniowatosc (f)

odcinek (m) – skrôw, odcynk, dzélëk, dzél, kawał(k) (m), odztrzëżëna (f)

odczucie (n) – doznanié, odczëcé (n)

odczyn (m) – reakcëjô (f)

odczynnik (m) – odonaczëna (f)

odczyt (m) – odczëtënk, referat (m)

94

odczytanie (n) – przeczëtanié, odczëtanié (n)

oddech (m) – dech (m), dichanié (n)

oddychać (v) – (od)dichac, chôłpac

odejmowanie (n) – odjimanié, umikanié (n)

odkry(wa)ć (v) – odkrë(wa)c, nalôżac, nalezc, wëkłôdac, wëłożëc, wëjawi(a)c

odkrywca (m) – nalôżnik, nalôzca (m)

odległość (f) – dôlô, dôlëzna, dalekosc, dłużawa, długô (f)

odległy (ad) – daleczi

odliczać, ~czyć (v) – odrechowac, odcëgac, odcygnąc

odłamek (m) – szalwra (f), odłómk, odczidk (m)

odpisanie (n) – przepisanié, odpisanié (n)

odpływ (m) – odpłiw, wëchód, odlecënk (m), jejinga, aba (f)

odpoczynek (m) – odpoczink (m)

odporność (f) – wëtrzëmałosc (f)

odpowiedzialność (f) – odpowiedzalnota (f)

odpowiedź (f) – odpowiédz, odpowiesc (f)

odrabiać, ~robić (v) – odrôbiac, odrobic

odroczenie (n) – odłożenié, odsënięcé, odsënienié (n)

odrodzenie (n) – odroda (f), odrodzenié (n), odrodzënk (m)

odróżnienie (n) – rozszlachowanié, rozeznanié (n)

odrysować (v) – odcéchowac

odskocznia (f) – odbijôk (m), odbijówka, trampolina (f)

odszyfrowanie (n) – rozszifrowanié, rozszlachowanié (n)

odtwarzanie (n) – oddôwanié, przedstôwianié (n)

odtwórca (m) – przedstôwca, oddôwca (m)

95

odważny (ad) – dzyrzczi, odwôżny, zuchterny, bodri, cërzonowati

odwilż (f) – topniô, zelga, rozpôrz, odmiklëzna, czaplëca, (roz)chlëda (f), rozcek 

(m)

odzież (f) – rëpiece, ruchna, łachë, oblecznia, huszczi (pl),

przëodzéwk (m), lëma, przëodzónka (f)

odżywianie (się) (n) – żëwienié (se) (n)

ofensywa (f) – zadzéwk (m), ataka, ofenzywa (f), narabczenié (n)

ofiarodawca (m) – darownik, dajôrz (m)

ofiarodawczyni (f) – dajôrka, darownica (f)

ofiarować (v) – ofiarowac, dac, darowac

ogólnoludzki (ad) – oglowolëdzczi

ogólnonarodowy (ad) – oglowonôrodny

ogólny (ad) – oglowi

ogórek (m) – gurka (f)

ogrodnik (m) – ogardownik, ogrodnik, garnéra (m)

ojciec (m) – ojc, tatk (m)

ojcowski (ad) – ojcowsczi

ojczysty (ad) – rodny, domôcy, naszewi, tatczëzniany

ojczyzna (f) – tatczëzna, domôcëna (f), domôctwo (n)

okrągły (ad) – okrągłi

okresowy (ad) – czasowi, periodny, periodowi, cządny, cządowi

okrucieństwo (n) – bestialstwo, sekutnictwo (n)

okulary (pl) – naocznice, okulôrë, brële (pl)

ołówek (m) – ołówk, bliwk (m)

opis (m) – opisanié (n), opisënk (m)

96

opowieść (f) – (o)powiesca, kôrbiónka (f)

organizacja (f) – organizacëjô, zdrëszëna, zrzeszëna, stowôra (f)

ortografia (f) – prawopis, pisënk (m), ortografijô (f)

ortograficzny (ad) – prawopisny, pisënkowi, prtografny

osiemdziesiąt – osmedzesąt

osiemnaście – osmenôsti

osiemset – osmeset

osoba (f) – sztatura, osoba (f), człowiek (m)

osobowość (f) – jesta (f), człowiectwo (n)

ostrokąt (m) – ostri nórt, kąt

ostry (ad) – ostri

ośmiobok (m) – osmenórt (m)

osmiokąt (m) – osmenórt

osmioletni (ad) – osmelatny

ośmioro – osme, osem

oświata (f) – pouczëna (f)

owad (m) – inzekt, owôd (m), bączëna (f)

owalny (ad) – owalny, kołowati, jajowati

owoc (m) – brzô (m)

owocowanie (n) – brzadowanié (n)

owocowy (ad) – brzadowi

oznaczenie (n) – oznaczenié, obznakowanié (n), obznaka (f)

oznajmujący (ad) – obznôjmny

97

Ó

ósemka (f) – ósemka (f)

ósmy – ósmi

P

pagórek (m) – górka, grzipka, grzępka, urzemka, grąd(ecz)ka (f), urzët, (u)sëp, 

pëcziel (m)

pamięć (f) – môg, wdôr (m), pamięc, pamiętlëwosc (f)

pamiętnik (m) – pamiętnik, dniewnik, wspomnik (m)

pani (f) – pani, wastnô, dama (f)

panorama (f) – panorama (f), kręgobrôzk

państwowość (f) – krajowizna, państwowizna (f)

papier (m) – papiór (m)

parter (m) – pierszi szos, parter (m)

partner (m) – partner, wespółbiwôcz (m)

partnerka (f) – partnerka, wespółbiwôczka (f)

partykuła (f) – partikla (f)

pasożyt (m) – cëzożëwizna (f)

pasożytować (v) – cëzożëwic

patriota (m) – patrijota (m), lubotnik tatczëznë

patriotyczny (ad) – patrijotny

pauza (f) – pauza (f), odpoczink (m)

98

październik (m) – rujan, brzadownik, pajicznik, paklepnik (m)

pedagog (m) – pedgóga, szkólny (m)

pedagogiczny (ad) – pedagógowi

piasek (m) – piôsk, miôłtk, malk (m)

piaszczysty (ad) – piôszczëti, piôszczany, piôskowati, miałczi

piątek (m) – piątk (m)

piątka (f) – pińc

piątkowy (ad) – piątkowi

pierwiastek (m) – pierwińc, element, dërżéń (m)

pierwszoklasista (m) – pierwszoklasownik, ucznia pierszi klasë

pierwszy – pierszi

pieciokąt (m) ­ pińcnórt (m)

pięcioprocentowy (ad) – pińcprocentowi, pińcprocentny

piędziesiąt – pińcdzesąt, pół sta

pięćset – pińcset

piętnasty – pińcnôsti

pinezka (f) – plëska (f)

piosenka (f) – spiéwónka, piesniczka, spiéwka, choranka, kurantka, kozanka, 

szetopórka, frantówka, letëpëlka, szabôłka (f)

piórnik (m) – piórkownik (m), piórkowô kastka

pióro (n) – chizop (m), piórko, pióro, pisadło (m)

pisać (v) – pisac, chizopac

pisarka (f) – pisôrka (f)

pisarstwo (n) – pismienizna (f)

pisarz (m) – pisôrz, utwórca, usôdzca (m)

99

planeta (f) – planéta (f)

plastyka (f) – plastika (f)

plecak (m) – czitka (f), bordôk (m)

pływalnia (f) – płëwnica (f), basen do płiwaniô

pochwalenie (n) – pochwôlenié (n)

pochwała (f) – wëchwała (f)

początkujący (m) – zaczynajk, poczętnik (m)

poddaństwo (n) – poddanizna (f)

podkreślać, ~lić (v) ­ podczorchiwac, podczorchnąc, podsztrëchnąc, 

podsztrëchiwac

podłużny (ad) – podłużny, długasti

podpis (m) – podpisënk, podpis (m), podpisanié (n)

podpisany (ad) – podpisóny

podręcznik (m) – uczbownik (m)

podrozdział (m) ­ poddzél, podrozdzél (m)

podróż (f) – réza, tura, wanoga, podroga a. podarga, droga (f)

podróżować (v) – wanożëc, rézowac, jezdzëc, gądlowac, turzëc, darganic

podsumowanie (n) – podrechowanié, zrechowanié, zesëmowanié (n)

podziałka (f) – dzelëna, skala (f)

podzielna (f) – dëwidenda (f), part (m)

podiesiątkować (v) – dzesątkowac

poemat (m) – poema (m)

poeta (m) – pisniodzeja, poéta (m)

poetycki (ad) – piesniodzejny, poétny

poezja (f) – piesniodzejizna, poézëjô

100

pojęcie (n) – pochwôt, przedstôwk (m), pojęcé, rozumienié (n)

pojętny (ad) – pobiérny, pojetny, pochwôtny

Polak (m) – Polôch (m)

Polka (f) – Polôszka (f)

Polonia (f) – Polôsze za grańcą

polonista (m) – polonista (m), znajôrz polaszëznë

Polska (f) – Polskô (f)

polski (ad) – polsczi

polskość (f) – polaszstwo (n)

położenie (n) – położenié (n), leżnosc (f)

południe (n) – pôłnié (n)

południk (m) – pôłnik (m)

południkowy (ad) – pôłnikowi

pomorski (ad) – pomorzczi, nadmorzczi

Pomorzanin (m) – Pomorzón, Pomorénk (m)

Pomorze (n) – Pomorzkô (f)

pomysł (m) – pomëslënk (m), deja, mësla, ubrzątwa, (u)dba (f)

poniedziałek (m) – poniedzôłk (m)

poprawa (f) – poprawa (f), poprôwk (m), zlepszenié (n)

poprawny (ad) – bezzmiłkowi

porażka (f) – stracenié (n), stracënk (m)

porządkowy (ad) – réżny, posobny, biéżny, rzędny, porządkowi

postawa (f) – rost (m), sztatura, zasadłosc (f)

postępek (m) – uczink, postępk (m)

postepowanie (n) ­ prowadzenié, postępowanié (n)

101

poszukiwanie (n) – szukanié, sznëporzenié, sznëprowanié (n)

powiat (m) – kréz (m), okolé (n)

powieściopisarz (m) – usôdzca, pisôrz ksążk, romanów

powieść (f) – powiesca, brawęda (f), roman (m)

powtarzanie (n) – powtôrzanié (n)

powtórka (f) – powtórzenié (n)

poziomo (adv) – wodorówno

pozytywizm (m) – pozytiwizna (f)

praktyka (f) ­ praktika, uczba (f)

praktykant (m) ­ praktikant, ucznia (m)

praktykantka (f) – praktikantka, uczenka (f)

prawdopodobieństwo (n) – prôwdëjuwernota, gwësnota (f)

problematyka (f) – oglowô sprawa, problematika (f)

procent (m) – rińta (f), procent (m)

promień (m) – parm, parmiń (m)

prostokąt (m) – prostonórt (m)

prostopadła (f) – prostopadłô (f)

prosty (ad) – prosti, pobieżësti, równy

prymus (m) – primus (m), piersi ucznia

przedrostek (m) – prefiks, przëstôwk (m)

przedrozbiorowy (ad) – przed rozebranim (Polsczi)

przedstawiciel (m) – przedstôwca (m)

przedszkolanka (f) – dzecnô szkólniczka

przedszkole (n) – dzecnica (f), przedszkolé (n)

przedświąteczny (ad) – przedswiętny, przedswiętowi

102

przedwakacyjny (ad) – przedferiowi

przedwczoraj (adv) – niwczora, zawczora

przeegzaminować (v) – przepëtac, przeegzaminowac

przeliczać, ~czyć (się) ­ przerechowac, przerechiwac (sę)

przeliczenie (n) – przerechowanié (n)

przemysł (m) – przerobina, industrëjô (f)

przeszły (ad) – przeszłi, uszłi, minięti, dôwny

przewodniczący (m) ­ prowôdzôrz, prowôdnik, prowadzący (m)

przezwisko (n) ­ przezwës(t)ko, wërąpiadło, urągadło, urëwadło (n),

pozwa (f)

przeżycie (n) ­ przeżëcé (n)

przy (prp) – przë, kol(e), okom(a), krótko, blëze, sprzetki

przydawka (f) – przëdónk(a) (m(f)), przëdôwk (m)

przyimek (m) – przëmión(k)m

przyjaciel (m) – drëch, przë(jô)cél, kamrôt, bratulk (m)

przyjaciółka (f) ­ serdecznica ,drëszka, przë(jô)célka, kamrôtka (f)

przyjaźń (f) – drëszba (f), bratnictwo,drëszstwo, przë(jô)kelstwo kamrôctwo (n)

przykład (m) – przëmiar, przëkłôd (m), podoba (f)

przymiotnik (m) – adiektiw, przëdownik (m), przëdowné słowo

przypadek (m) – przëpôdk, trafunk, przëtrôfk (m)

przypomienie (n) – przëbôczenié (n), wdôr, przëbôczënk (m)

przyroda (f) – roda, nôtëra, prziroda (f)

przyrodnik (m) – nôtërnik, przërodnik (m)

przysłówek (m) – przësłówk (m), adwerbium (n)

103

przysłówkowy (ad) – przësłówkowi, adwerbialny; imiesłów ~ przësłówkowi 

przëczasnik

przystosowanie (n) – dopasowanié (n)

przyszły (ad) – przińdny, przëchodny

punkt (n) – pąkt, môl (m)

punktacja (f) – pąktacëjô (f)

pustynia (f) – pustiniowi, piôszczëzna (f)

puszcza (f) – pralas (m), dzëwi las, dzëwizna (f)

pytać (v) – pëtac

pytanie (n) – pëtanié (n)

R

rachunek (m) – rechunk (m)

radość (f) – ucecha, cesza, ceszba, ochota, wiesołosc, redota, redosc(f), 

radowiczé (n)

ramię (n) – remię, remienio (n), lębôk (m)

ratownik (m) – retôrz (m)

reagować (v) – reagowac, znôszac, obrëszac

realizacja (f) – realizacëjô (f), zjiscënk (m), wëkonanié (n)

recytować (v) – przepowiôdac, deklamowac

redagować (v) – usôdzac, redagowac, pisac

refren (n) – przëspiéwka (f), refren (m)

region (m) – obéńda (f), okalé (n), dzél kraju

regionalny (ad) – nôrodny, obéńdny, okalny

104

religia (f) – wiara, religijô (f)

religijność (f) – nôbożnota (f)

reprezentacja (f) – reprezentacëjô, zastępnota, przedstôwnota (f)

reprezentant (m) – reprezentanta, zastęp(ow)nik, przedstôwca (m)

reżyser (m) – reżiséra (m), prowôdnik grë

reżyseria (f) – reżiserëjô (f), prowôdnictwo grë

rocznica (f) – roczëzna (f)

roczny (ad) – roczny, obroczny

rodzaj (m) – szlach, ôrt, zort (m)

rodzina (f) – familëjô, rodzëzna, latorosc (f), domôctwo (n)

romantyzm (m) – romantika, romancëzna (f)

roślina (f) – roscëna (f)

roślinożerny (ad) – roscënożgrzący, trôwojôdny

rower (m) – koło (n)

rowerzysta (m) – kołownik, kolôrz (m), koli jachôcz

rozbiór (m) – rozebranié, rozdzelenié (n), rozjimnota (f)

rozkaz (m) – polét, rozkôz, nôkôz (m)

rozkazujący (ad)­ rozkôzowny, nakôzowny, polétny

rozmowa (f) – gôdka, kôrba, rozmowa (f), rozgowôr (m)

rozróżnienie (n) – rozeznanié, wëznanié sę, rozgrańczenié,

rozjinaczenié (n)

rozum (m) – môg, rozëm, rozëmk (m)

rozumieć (v) – rozmiôc

równanie (n) – równanié, urównanié, urównywanié, urównienié (n)

równik (m) – ekwator (m)

105

równina (f) ­ rówizna (f)

równoległe (adv) – równoległo, równoleżno, paralelno, równobieżno

równoleżnik (m) – równoleżnik (m)

równoważnik (m) – równowôżëna (f)

ryba (f) – rëba (f)

rycerz (m) – wojôrz, heroja, ricerz (m)

rym (m) – rim, skłôd (m)

rymować (v) – rëmowac, ukłôdac, usôdzac wiérztë, rëmë

rysunek (m) – céchunk, malënk (m)

rzeczownik (m) – miono (n), substantiw, jistnik (m)

rzeka (f) – rzéka (f)

S

sabotaż (m) – sabotażô (f)

sad (m) – sôd, brzadówc, brzadnik (m), brzadowiczé (n), brzadowi ograd

sadzić (v) – sadzëc

sala (f) – zala, schódnica (f)

samogłoska (f) – samozwęk (m)

samokształcenie (n) – samouczenié (n), samouczba (f)

samorząd (m) – autonomijô, samorzadzëna, samosprôwnota (f)

saneczki (pl) – sóneczczi (pl)

sanki (pl) – sónczi (pl)

satyra (f) – satira, wësmiéwka, uriwka, wërąpiónka (f)

106

sąsiad (m) – sąsada, sąsôd, sąsôdk, grańcznik (m)

sąsiadka (f) – sąsada, sąsôdka, grańcznica (f)

scena (f) – zdrzadniô, scena (f)

scenariusz (m) – zdrzadownik, scenarnik (m)

scharakteryzować (v) – scharakterowac, scharakterizowac

semestr (m) – semester (m), półrocznosc (f)

serduszko (n) – serdëszko, serdulko, serdulenko (n)

seria (f) – serëjô, réga (f)

sformułować (v) – sfomulowac, zesadzëc

siedem – sédme, sétme, sédem

siedemdziesiąt – sétmedzesąt, sédemdzesąt

siedemnaście, ~ścioro – sétmenôsce, sédemnôsce

siedemset – sétmeset, sédemset

siedmioletni (ad) – sétmelatny

siedzieć (v) – sedzec

sierpień (m) – zélnik, august (m)

siostra (f) – sostra, sostrzëca (f)

siostrzyczka (f) – sosterka (f)

skalisty (ad) – kamnisti, kamny, oksëpny, rafny

sklep (m) – króm (m), przedôwniô, karczma (f)

skontrolować (v) – skontrolowac, przeszëkac, przezdrzec

skoroszyt (m) – spinówka (f)

skorowidz (m) – wëpis zamłoscë; indeks, register (m)

słaby (ad) – słabi, niedôżny, lëbi, zmetlałi, lëbawi, kurlawi, mét

słońce (n) – słuńce (n)

107

słowniczek (m) ­ słowôrzk, słowniczk (m)

słownie (adv) – słowno, gebno

słownik (m) – słowôrz, słownik (m)

słownikowy (ad) – słowôrzowi, słowôrny, słownikowi

słowotwórstwo (n) – urôbianié a. powstôwanié słów

Słupsk (m) – Stołp, Słëpsk (m)

słupski (ad) – stołpny, stołpsczi, słëpsczi

społeczeństwo (n) – spolëzna, lëdzkô wëcmanizna (f), lëdztwo (n)

sport (m) – szport (m)

spójnik (m) – wiążëna (f)

spójność (f) – zemkłosc, przëlga (f)

spółgłoska (f) – konzonanta (f), zezwęk (m)

spóźnienie się (n) – spozdzenié sę, spóznienié sę, zaostanié, przińdzenié za 

pózno

sprawiedliwy (ad) – sprawiedlëwi

sprawozdanie (n) – obrachunk, rozrechunk (m), sprawozdanié (n)

spytać (v) – spëtac, zapëtac

ssak (m) – cëcón, cëcôl, sysk (m)

stadion (m) – sztadion, obiég (m), jigrzëcznô (f)

starannie (adv) – starowno, dbało dbawno, porządno

stomatolog (m) – zębnik, stomatologa (m)

stopniowanie (n) – wiżowanié, stopniwanié (n)

stosowanie (n) – dopasowiwanié, dobiéranié (n)

streszczenie (n) – skrodzenié, scygnienié (n), zestôwk, zesôdzk (m)

strona (f) – starna a. strona (f)

108

styczeń (m) – januar, zetnik (m)

suma (f) – sëma (f)

sylaba (f) – szlabiza (f)

szczegół (m) – drobnota, përzëna (f)

szczyt (m) – wëszëńc, czëp, czëpk (m), ulëca (f)

szereg (m) – réga (f)

szerokość (f) – szérz, szérzô, szérzawa, szerokosc (f)

szesnasty – szesnôsti

sześcian (m) – kubik (m)

sześciokąt (m) – szescnórt (m)

sześcioletni (ad) – szesclatny

sześćdziesiąt – szescdzesąt

szkicować (v) – céchowac, szkicowac

szkielet (m) ­ smierc, smiertnica (f)

szkolnictwo (n) – szkołowizna (f)

szlaczek (m) – obsada, borta (f), knëpczi (pl)

sztandar (m) – stanica (f)

szybkość (f) – chutkosc, chwatkosc, chiżota, pobiérnota, welechnota (f), drôw 

(m)

109

Ś

ściągaczka (f) – odezdrzëna (f)

ściągać, ~nąć (v) – scëgac, scygnąc, zeżëmac, zeżic, zwlôkac, zwłóczë(wa)c, 

zdost(ôw)ac, odzerac,

odezdrzec, (s)klënic

śmiech (m) – smiéch, rzechot, chachot (m), smienié (n)

śniadanie (n) – pokrzésnik, renik, frisztëk (m)

śpiący (ad) – spiący, spôwny

śpiew (m) – spiéw (m)

śpiewać (v) – spiéwac, hërlëkac, lëfórkowac, wrożëc, bazunowac

średnica (f) – przemiara (f)

średnik (m) – pąkt z komą, przeczidnik (m)

środa (f) – strzoda (f)

środowisko (n) – okrężé, okolé (n)

świat (m) – swiat (m)

światły (ad) – jasny, widny, mądri

T

tabel(k)a (f) – tabel(k)a (f), zestôwk (m)

tablica (f) – tôblëca, tôfla (f)

tajemnica (f) – krëjamnota, krëjamkosc, skrëtwa, tajemnica , tajnosc (f)

tajga (f) – tajga (f), sybirsczi las

teatr (m) – teater (m)

110

teatralny (ad) – teatrowi, teatrzën

teatrzyk (m) ­ teaterk (m)

technikum (n) – technikowô szkoła, technikum (m)

teczka (f) – aktownik (m)

tegoroczny (ad) – latosy, teroczny

telewizor (m) – zdrzélnik (m)

temat (m) – téma (m)

teoria (f) – teorëjô (f)

tkanka (f) – pleszka, męcherzëna (f)

tradycja (f) – opowiedniô, zwëcz, tradicëjô (f)

trawa (f) – trôwa, charna, narwa, pażęc (f), charzt (m)

troje – troje, trzech, trze

trzyletni (ad) – trzëlaté (n)

trzynastka (f) – trzënôstka (f), trzënôsce

trzysta – trzësta

turysta (m) – wanoga, tura, gądlôrz, turista (m)

twórczość (f) – uróbk, dokôz (m), urobizna (f)

tysiąc – tësąc

tytuł (m) – titel (m), zwa(twa) (f), zéwiszcze (n)

tytułowy (ad) – titëlowi, pierszi, przédny

U

uczczenie (n) – utc(z)enié (n), czestnota (f)

uczelnia (f) – uczbowniô, szkoła (f)111

uczennica (f) – uczenka, szkołownica, ucznica, uczebnô (f)

uczeń (m) – ucznia, szkołownik, uczebny (m)

uczestnik (m) – bëtnik, biwôcz (m)

uczęszczać (v) – chodzëc, bëwac, częscëc

uczniowski (ad) – uczniowsczi 

ukarać (v) – obsztrôfowac, ukôrac, wëkôrac, wëkôrkac

ulica (f) – darżëca, sztrasa (f)

ułamek (m) – dzélëk, odłómk, kawałk

ułamek (m) – kawelk

umieć (v) – rozmiôc, wiedzec

upodobanie (n) – zeszlachowanié, zjuwernienié (n)

uroczystość (f) – swiąto (n), swiętnica, pamiętnica, uroczëzna (f)

urodziny (pl) – roczëzna (f)

usterka (f) – uszkoda, felka (f), skażenié (n)

ustnie (adv) – gębno, słowno, mowno, kôrbno

usystematyzować (v) – uréżnic, usystematizowac

uśmiech (m) – usmiéwk (m), usmienié, ucmulenié (n)

utrwalenie (n) – umocnienié (n)

uwaga (f) – bôczënk, merk (m), bôcznota, uwôga, nadczidka (f),

bôczenié (n)

uzupełni(a)ć (v) – (do)skopicowac, (do)fulowac, dod(ôw)ac, dosporzędzëc, 

dosporzedzac

112

W

wakacje (pl) – ferije (pl)

wartość (f) – wôrtosc, wôrtnota, doczëzna (f)

warunek (m) – zastrzega, leżnosc (f), sposób (m)

wątek (m) – wątk (m), mësla (f)

weryfikacja (f) – wiérztowina (f), wiérztowanié (n)

wertowanie (n) – kartkowanié, przewrôcanié, przezéranié, kuraszenié (n)

wgląd (m) – wezdrzatk, wezdrzënk (m), wezdrzenié (n)

wiadomość (f) – wiédzô, klëka, paróla (f), poszét (m), wiadło (n)

wicedyrektor (m) – poddirektor, wicedirektor (m)

widnokrąg (m) – widnik, obzór, horizont (m)

widokówka (f) – obrôzkowô karta, pozérnica (f)

wielkość (f) – wiôlgosc a. wialgosc

właściwie (adv) – po prôwdze, po richtoscë, mést, dosëzno

wpis (m) – wpisanié, zapisanié (n), wpisënk, zapisënk, wpis (m)

wrzesień (m) – séwnik, zeptember (m)

współczesność (f) – dzysdniowosc, dzysészëzna (f)

wszędzie (prn) – wszędze

wszystko (prn) – wszëtko, wszëstko, wszëternôstko

wtorek (m) – wtórk (m)

wychowanek (m) – wëchowańc (m)

wychowanica (f) –wëchowónka (f)

113

wychowanie (n) – wëchowanié (n), wëchowa (f)

wychowawczyni (f) – wëchowôczka (f)

wycieczka (f) – wińdzenié (n), wëlecënk (m), wanoga, wałęga (f)

wycinanka (f) – knëpka (f)

wyegzekwować (v) – wëdostac, wcygnąc

wyglądać (v) – wëzerac, wëzdzec

wyjaśnienie (n) – wëjasnienié, rozwidnienié (n)

wyjątek (m) – wëjimk, wëriwk (m)

wykres (m) – dijagrama (f), nacéchunk (m)

wykrzyknik (m) – wołôcz, krziknik (m)

wykształcenie (n) – wëuczenié, usztółcenié, uformowanié (n)

wykształcony (ad) – uczałi

wynotować (v) – wënotowac, wëpisac

wyobraźnia (f) – przedstôwnota, umëslëna, zobrazëna (f)

wypowiedzenie (n) – wëpowiedzenié, spowiedzenié (n)

wypowiedź (f) – wëpowiedzenié, spowiedzenié (n)

wyraz (m) – słowo, rzeczenié (n)

wyrażenie (n) – wësłowianié, wëpowiôdanié (n)

wyrozumiały (ad) – mieć wërozmienié, uznanié, lëdzczi, uznôwny

wytrwały (ad) – wëbëtny, cerpëwi, wëtrzëmałi, obstójny, nôparti

wyższy (ad) – wëższi

wyżyna (f) – wëszawa (f), wëszańc (m)

wzgórze (n) – rzma, grzëpa, urzma, rafa, holma (f), urzët (m)

wzór (m) – modło (n), model, muster, przikłôd (m)

114

Z

zaakceptować (v) – przëcësnąc, podczorchnąc

zabawić (v) – zafarbowac, zafarwic

zabawa (f) – (u)ceszba, rozegrcëjô, gutorzëna, potema, muzyka (f),

jigrë (pl), szport (m)

zabawka (f) – zôbôwka, jigra (f)

zaborca (m) – kradniélc, zagôrinôcz (m), zajimô cëzy zemi

zabór (m) – zarabczenié, zawojowanié (n), zagôrënk, zarabczënk (m), zajimnota 

(f)

zabytek (m) – stôrodôwnota, pamiątka, zaostałosc (f)

zachodni (ad) – wieczórny, zôchdny, westowi

zachorować (v) – zachorzec, zalegnąc

zachowanie (n) – uchowanié, utrzimanié (n)

zadanie (n) – poczta, wierszta (f), zadanié (n), nadôwk (m)

zadekamować (v) – piękno (prze)powiedzec

zagadka (f) – zgódka, wëzgódka, tęgodka (f), wëzgadło (n)

zagadnienie (n) – problema, sprawa, trëchlëna (f)

zaimek (m) – zamiono (n), pronoma (f)

zainscenizować (v) – uzdrzadnic, oczno, przedstawic

zaludnienie (n) – zalëdzenié

załoga (f) – obsada (f), obsadzënk (m), obsadzenié (n)

zanieczyszczenie (n) – zaczpanié, zatrzepanié, nadeptanié, nanikwienié, 

zgnojenié, naswinienié (n)

zanotować (v) – zapisac, zanotowac, merkac, zapamiętac

zapałka (f) – szplétka, krzoska, sztrëchólc(k)a (f)

115

zapamiętać (v) – zapamietac, wdarzëc, upamiętac, bôczëc, merkac

zaprezentować (v) – przedstawic, pokôzac, wëłożëc

zaprzyjaźnić (się) – zdrëszëc, stowarzëc, sprzë(ja)celëc, skamrôcëc

zapytać (v) – zapëtac, spëtac

zarysować (v) – nacéchowac, zarëtac

zaspać (v) – zaspac

zastęp (m) – rzma, urma, grëpa, łupa (f), karno (n) smiot (m)

zastępca (m) – zastąpiôrz, zastępownik, wëręka, poręka (m)

zastępstwo (n) – zastępizna (f)

zastosowanie (n) – użëcé, dopasowanié, rëchtowanié sę (n)

zaśpiewać (v) – zaspiéwac

zaświadczenie (n) – zeswiôdczenié (n), zeswiôdczëzna (f), zeswiôdczënk, atest 

(m)

zatanczyć (v) – zatańcowac, zatunic, zatanuszkac

zatelefonować (v) – zatelefonowac

zatytułować (v) – zatit(e)lowac, dac titel

zbiorek (m) ­ zbiérk (m)

zbiorowisko (n) – zbiérëzna, zebrónizna (f)

zbiór (m) – zbiérnik, zbiér (m), zbiérëzna, zbiérnica (f)

zbiórka (f) – zbiérka (f)

zdarzenie (n) – zdarzenié (n), przëtrôfk (m)

zdjęcie (n) – zdjęcé, zjimniecé (n)

zdrobniały (ad) – zdrobniałi, zmiałczony, skrëszałi

zdrowie (n) – zdrowié (n)

zdrowy (ad) – zdrów, prëk, swiéżi

116

zdyscyplinowany (ad) – zdiscylinowóny, posłëszny

zegar (m) – zédżier, godzynk, czëkocz (m)

zegarek (m) – zégark, czasewnik (m), okrôwka (f)

zero (n) – nul (m)

zespół (m) – wespolëzna, zbrzątwiô (f), karno (n), zbiér (m)

zeszyt (m) – zesziwk (m)

zgłoska (f) – szlabiza

ziarno (n) – zôrno (n)

zieleń (f) – zelonosc (f)

ziemia (f) – zemia, zémka, rëda, rolô (f), gruńt (m), zemiszcze (n)

zima (f) – zëma, zëmka (f), zëmiszcze (n)

zmądrzeć (v) – zmędrzec

zmobilizować (v) – zmoblilzowac, zrëszëc

znaczek (m) – znaczk, céch (m), znanka (f)

znicz (m) – znit (m), swięti odżin

zorganizować (v) – zradzëc, zdostac, zarzidzëc, narechtowac, zorganizowac

zorientować (się) – zmagac, postrzéc, wmaklac (sę), zmądrzec

zredagować (v) – zesadzëc, usadzëc pismo, napisac, zredagowac

zrozumiały (ad) – rozmióny, pochwôtny, jasny

zwrot (m) – oddôwk, oddôtk, zwart (m), nazôtnosc (f)

zwrotka (f) – sztrof(k)a, wiorstka (f)

zwrotnik (m) – zwartnik (m)

zwycięstwo (n) – dobëcé, poradzenié, pobiôtkowanié (n)

zwyczaj (m) – zwëk, zwëczôj, ustôw (m), przënęta (f)

zżółkły (ad) ­ zeżôłkłi

117

Ź

źle (adv) – zle, lëcho, més, mgło

źrenica (f) – zdrzijk, zdrzik (m), zdrzelnica, pupka (f), oczné jabko (n)

źródło (n) – zdrój, klucz, pokón, początk (m)

Ż

żaden (prn) – niżóden, niczny, nijaczi

żarówka (f) – swiécówka, birna, swiécónka (f), elektrisz lampa

żart (m) – szpôs, szport, pękt, podsmiéwk (m), kepka, fąfka, melwéta, wëpka (f)

żądanie (n) – żądanié, chcenié (n)

żeby (cj) – żebë, cziejbë

żelazo (n) – żelazło (n)

żeński (ad) – białgowsczi, białczi, białczën

żółtawy (ad) – żôłtawi, żôłtowati

żółtko (n) – żôłtk (m)

żółty (ad) – żôłti

życie (n) – żëcé (n)

życiorys (m) – żëcopis (m), bijografijô (f)

życzenie (n) – żëczba (f), żëczenié (n)

żyć (v) – żëc

118

Zakończenie.

„Tej  mowie,  może  nieraz   twordej   i  żarnowi   (tj.   razowej)   jak  nasz 

chleb   kaszubski,   zawdzięcza   Polska,   że   morze   śpiewa   jej   swoją   pieśń 

nieustanną. Przetrwaliśmy wśród morskich wichrów i nawałnic, jakich nam 

nie szczędziła historia, a razem z nami przetrwała nasza kaszubska mowa, 

pełna   rytmu   morza.   Ceńmy   ją   sobie.   Ona   obok   mowy   polskiej 

najpiękniejsza i nam najdroższa. Pielęgnujmy albo ­ jak to pięknie mówią u 

nas   nad   Jeziorem   Żarnowieckim   ­   piastujmy   naszą   mowę.   Ona 

najwspanialszą   melodią   morską,   stojącą   na   straży   naszych   północnych 

granic. Gdybyśmy mieli zapomnieć swą mowę, swój język, mowa polska 

by   ogromnie   zubożała.   Wyrządzilibyśmy   krzywdę   polszczyźnie,   bo 

straciłaby   żywy   pomost   językowy,   jaki   ją   łączył   kiedyś   z   wygasłymi 

plemionami słowiańskimi nad Łabą ...”23

Entuzjaści     kaszubszczyzny   z   młodszej   i   starszej   generacji   powinni 

troszczyć się o to, aby język kaszubski zyskał na randze i witalności. Znani są 

pedagodzy,   np.   pani   Wanda   Kiedrowska   w   Kaszubskim   Liceum 

Ogólnokształcącym w Brusach, pan Witold Bobrowski ze Szkoły Podstawowej 

w Głodnicy, Felicja Baska­Borzyszkowska, którzy na co dzień poczuwają się do 

odpowiedzialności   za   edukację   w   duchu   regionalnym,   kierując   się   słowami 

Janusza Pasierba: „Małe ojczyzny uczą żyć w ojczyznach wielkich.”

Ceni się regionalne zespoły śpiewu i tańca, konkursy prozy i poezji kaszubskiej, 

hafty   regionalne,   a   ostatnio   stosowaną   także   i   w   moim   regionie   lipnicko­

bytowskim podczas mszy św. kaszubską liturgię słowa.

119

Zwolennicy kaszubszczyzny powinni walczyć o obecność języka ojców w życiu 

codziennym  i   literaturze.  Nie   sposób  nie  wspomnieć   Floriana  Ceynowy,  dla 

którego   kaszubszczyzna   była   synonimem   zobowiązań   wobec   rodowodu, 

źródłowym składnikiem we wszechludzkiej wspólnocie. Pisał: 

„je  wjélgi   czas,   abe  żóden  Kaszéba   sę     njevstedzeł   po  kaszebsku  gadac;   ... 

Przeklętim  béł, je é bądze na wjeczné czasé kóżdi, co ujetczi swójich starszéch, 

jejich mové; a trze razé przeklętim, chto sé vstédzi swóje move macerzinskje."24

Poczynając   od   Ceynowy,   a   potem   „Słownika   języka   pomorskiego,   czyli 

kaszubskiego (cz.II) Stefana Ramutka, „Słowniczka kaszubskiego” i „Słownika 

polsko­kaszubskiego”  Al.Labudy,   „Słownika”   Jana  Trepczyka,   prace   i   dzieła 

słownikowe poświęcone kaszubszczyźnie tworzą już pokaźną bibliotekę. Mam 

nadzieję,  że i  moja praca przyczyni się  do tego. Zaleca się  bowiem dialog z 

młodym   pokoleniem   w   tej   sprawie.   Jedynie   bowiem   prowadzone   działania 

edukacyjne mogą przynieść spodziewany efekt. Nawet psychologowie dowiedli 

„że   dwujęzyczność   korzystnie   wpływa   na   myślenie   twórcze   językowo,   na 

wrażliwość językową, zdolność do tworzenia znaczeń, wyobraźnię, a także na 

oryginalność myślenia i rozwiązywania problemów”.25

Zatem, wspólnie pielęgnujmy naszą mowę, kulturę i obyczaje.

120

1BIBLIOGRAFIAWstęp Stanisław Pestka: „Spadek, który zobowiązuje”, Pomerania 10/258, 19942 Stanisław Pestka: „Spadek, który zobowiązuje”, Pomerania 10/258, 19943 Edward Breza i Jerzy Treder: „Zasady pisowni kaszubskiej”, Gdańsk 1984, str. 624 S.Łukomski: „Regionalizm w pracy dydaktyczno­wychowawczej”, Opole 1977 r.5   „Język polski w szkole dla klas IV­VIII”, Wydawnictwo 

Pedagogiczne ZNP1998/99, zeszyt 1, str. 52

6  Cezary Obracht­Prądzyński „Badacz pomorskiej ziemi”, Kurier Bytowski 23/352, 1999 r.

Rozdział I7 C.Obracht­Prondzyński: „Goch panem na swej roli”, Pomerania 7/8, 1998, str. 178  Róża Ostrowska, Izabela Trojanowska: „Bedeker kaszubski”, 

Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1974.

9 C.Obracht­Prondzyński: „Goch panem na swej roli”, Pomerania 7/8, 1998, str. 1710  J.Borzyszkowski „Borzyszkowy i Borzyszkowscy ... a 

Gochy” Zrzeszenie Kaszubsko­Pomorskie, Lipnica – Lipusz, 1993

11 J.Kondracki „Geografia fizyczna Polski”, PWN, Warszawa 197612 Rocznik statystyczny województwa słupskiego 1996, GUS 1997 r.13 T.Sadkowski: „Trzy kaszubskie kościeły”, Arkun, Gdynia 199114

Rozdział II Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna, t.VII, wyd. „Gutenberga”,

Poznań 199415 M.Latoszek (red.): „Kaszubi, monografie socjologiczne”, Rzeszów 1990, s. 112­11916  Jan Trepczyk: „Słownik polsko­kaszubski”, Zrzeszenie 

Kaszubsko­Pomorskie,Gdańsk 1994, str. 3

17   Aleksander Labuda „Słowniczek Kaszubski”, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1960, s. 11

18 Ibidem, s. 1219 Ibidem s. 520   Jan   Trepczyk:   „Słownik   polsko­kaszubski”,   Zrzeszenie 

Kaszubsko­Pomorskie,Gdańsk 1994, str. 6

21 s. 322 s. 423

Zakończenie B.Sychta: „Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej”, wstęp do t. VII24 Stanisław Pestka: „Sapdek, który zobowiązuje”, Pomerania 10/258, 199425 Stanisław Pestka: „Sapdek, który zobowiązuje”, Pomerania 10/258, 1994