MARTA KAMIŃSKA MARTA KAMIŃSKA - FELDMAN- FELDMAN

KATEDRA OSOBOWOŚCI KATEDRA OSOBOWOŚCI WYDZIAŁ PSYCHOLOGII UWWYDZIAŁ PSYCHOLOGII UW

ROLA SCHEMATU ROLA SCHEMATU JAJA (SAMOWIEDZY): O (SAMOWIEDZY): O TWORZENIU SIĘ TWORZENIU SIĘ

SAMOWIEDZY DROGĄ SAMOWIEDZY DROGĄ INTERPERSONALNĄINTERPERSONALNĄ

WYKŁAD 6

Asymetria atrybucyjna aktora i Asymetria atrybucyjna aktora i obserwatora zdarzeń (Brycz, obserwatora zdarzeń (Brycz,

2004)2004) Atrybucja interpersonalna – wnioskowanie o Atrybucja interpersonalna – wnioskowanie o

innych ludziach obserwując ich zachowania.innych ludziach obserwując ich zachowania. Autoatrybucje – wnioskowanie o sobie na Autoatrybucje – wnioskowanie o sobie na

podstawie własnych zachowań.podstawie własnych zachowań. Asymetria atrybucji aktora i obserwatora – Asymetria atrybucji aktora i obserwatora –

cudze zachowania wyjaśniamy raczej cudze zachowania wyjaśniamy raczej czynnikami wewnętrznymi, a własne raczej czynnikami wewnętrznymi, a własne raczej zewnętrznymi. zewnętrznymi.

Asymetria atrybucyjna aktor – obserwator Asymetria atrybucyjna aktor – obserwator to to nie to samonie to samo co podstawowy błąd co podstawowy błąd atrybucyjny atrybucyjny

Asymetria atrybucyjna aktora i Asymetria atrybucyjna aktora i obserwatora zdarzeń (Brycz, 2004)obserwatora zdarzeń (Brycz, 2004)

Poznawcze i motywacyjne (Jones i Nisbett)Poznawcze i motywacyjne (Jones i Nisbett) Poznawcze: Poznawcze: dostęp do innego poziomu informacji, dostęp do innego poziomu informacji, różnice w procesie uwagi (zmiana perspektywy powoduje odwrócenie różnice w procesie uwagi (zmiana perspektywy powoduje odwrócenie efektu)efektu) Motywacyjne: odmienne typy motywacjiMotywacyjne: odmienne typy motywacji obserwator – motywem zrozumienie, kontrolowanie i przewidywanie obserwator – motywem zrozumienie, kontrolowanie i przewidywanie zachowań innych. Także przewidywanie przez obserwatora przyszłej zachowań innych. Także przewidywanie przez obserwatora przyszłej rywalizacji z aktorem, co skłania obserwatora do silniejszych atrybucjirywalizacji z aktorem, co skłania obserwatora do silniejszych atrybucji osobowościowych.osobowościowych. aktor – skupiony na pożądanych konsekwencjach działań i uniknięcia aktor – skupiony na pożądanych konsekwencjach działań i uniknięcia wstydu, czy poczucia winy. Gdy działania wieńczy sukces, wynik wstydu, czy poczucia winy. Gdy działania wieńczy sukces, wynik przypisuje sobie, a gdy porażka, otoczeniu (egocentryczny błąd atrybucji).przypisuje sobie, a gdy porażka, otoczeniu (egocentryczny błąd atrybucji). Także motyw autoprezentacji.Także motyw autoprezentacji. Lingwistyczne źródło (Fiedler i wsp.): opis siebie (i innych lubianych osób Lingwistyczne źródło (Fiedler i wsp.): opis siebie (i innych lubianych osób

w kategoriach konkretnych (epizodyczne, konkretne zdarzenia), zaś mniej w kategoriach konkretnych (epizodyczne, konkretne zdarzenia), zaś mniej znanych i nielubianych w kategoriach ogólniejszych (generalne atrybutyznanych i nielubianych w kategoriach ogólniejszych (generalne atrybuty) )

Przyczyny atrybucji asymetrii aktor – obserwator

Implikacje asymetrii aktor – Implikacje asymetrii aktor – obserwator dla procesów obserwator dla procesów

spostrzegania samego siebiespostrzegania samego siebie Wiedza o innych ludziach – zawarta w systemie Wiedza o innych ludziach – zawarta w systemie

schematów społecznych. Owe schematy decydują o schematów społecznych. Owe schematy decydują o selekcji, interpretacji (np. atrybucji), selekcji, interpretacji (np. atrybucji), wykorzystywaniu informacji społecznej w wydawaniu wykorzystywaniu informacji społecznej w wydawaniu sądów i podejmowaniu decyzji. Trafność wydanego sądów i podejmowaniu decyzji. Trafność wydanego sądu zależy od zawartości schematów i stosowanych sądu zależy od zawartości schematów i stosowanych reguł rozwiązywania zadań społecznych.reguł rozwiązywania zadań społecznych.

Wiedza o sobie to specyficzna struktura poznawcza Wiedza o sobie to specyficzna struktura poznawcza (Markus), teoria o sobie (Epstein), tendencyjny aparat (Markus), teoria o sobie (Epstein), tendencyjny aparat kontroli informacji („Totalitarne ego” Greenwald) Ale kontroli informacji („Totalitarne ego” Greenwald) Ale najbardziej popularny pogląd, że wiedza o sobie ma najbardziej popularny pogląd, że wiedza o sobie ma cechy schematu i stanowi strukturę poznawczą. cechy schematu i stanowi strukturę poznawczą.

Np. Koncepcja Markus, ale nie wyjaśnia ona mocy Np. Koncepcja Markus, ale nie wyjaśnia ona mocy regulacyjnej jaką posiada samowiedza czerpana z regulacyjnej jaką posiada samowiedza czerpana z przejawianych przez siebie zachowań – reakcji na przejawianych przez siebie zachowań – reakcji na sytuację społeczną i innych ludzisytuację społeczną i innych ludzi

Implikacje asymetrii aktor – Implikacje asymetrii aktor – obserwator dla procesów obserwator dla procesów

spostrzegania samego siebiespostrzegania samego siebieKoncepcja samowiedzy Tory’ego Higginsa (1996) Koncepcja samowiedzy Tory’ego Higginsa (1996) spostrzeganie siebie w relacji do świata społecznego spostrzeganie siebie w relacji do świata społecznego

Samowiedza zawiera abstrakty własnych relacji ze Samowiedza zawiera abstrakty własnych relacji ze światem oraz opis osobistych konsekwencji tych światem oraz opis osobistych konsekwencji tych relacjirelacji

Samoregulacja pełni nadrzędną rolę i zawiaduje Samoregulacja pełni nadrzędną rolę i zawiaduje samowiedzą i jej zawartościąsamowiedzą i jej zawartością

Nadrzędną funkcją samowiedy jest więc Nadrzędną funkcją samowiedy jest więc samoregulacjasamoregulacja

Reprezentacje wiedzy o sobie i relacjach Ja z Reprezentacje wiedzy o sobie i relacjach Ja z obiektami społecznymi rozwijają się tylko na tyle, na obiektami społecznymi rozwijają się tylko na tyle, na ile służą funkcji samoregulacji ile służą funkcji samoregulacji

Celem samoregulacji przetrwanie tak fizyczne, jak i Celem samoregulacji przetrwanie tak fizyczne, jak i społecznespołeczne

Implikacje asymetrii aktor – Implikacje asymetrii aktor – obserwator dla procesów obserwator dla procesów

spostrzegania samego siebiespostrzegania samego siebieKoncepcja samowiedzy Tory’ego Higginsa (1996) Koncepcja samowiedzy Tory’ego Higginsa (1996) spostrzeganie siebie w relacji do świata społecznego spostrzeganie siebie w relacji do świata społecznego

(cd)(cd)

Samowiedza to Samowiedza to Ja przemyślaneJa przemyślane (self-digest) – (self-digest) – przemyślane, boprzemyślane, bo

zawiera abstrakty dużych ilości informacji, reguł zawiera abstrakty dużych ilości informacji, reguł warunkowych warunkowych

i wniosków („podręcznik o relacji między samym sobą i wniosków („podręcznik o relacji między samym sobą

a środowiskiem”). a środowiskiem”).

Zmiana pytania „Kim jestem?” (samoopis) na pytanie Zmiana pytania „Kim jestem?” (samoopis) na pytanie „Jakie są „Jakie są

moje relacje ze światem?” (to właśnie moje relacje ze światem?” (to właśnie JaJa przemyślane przemyślane))

Implikacje asymetrii aktor – Implikacje asymetrii aktor – obserwator dla procesów obserwator dla procesów

spostrzegania samego siebiespostrzegania samego siebieKoncepcja samowiedzy Tory’ego Higginsa (1996) spostrzeganie Koncepcja samowiedzy Tory’ego Higginsa (1996) spostrzeganie

siebie w relacji do świata społecznego (cd)siebie w relacji do świata społecznego (cd)

Ja przemyślaneJa przemyślane dzieli się na 3 różne autoprezentacje, spełniające 3 dzieli się na 3 różne autoprezentacje, spełniające 3 różne funkcje różne funkcje

samoregulacji:samoregulacji: Ja – instrumentalne, Ja – oczekiwane, Ja – Ja – instrumentalne, Ja – oczekiwane, Ja – monitorowane.monitorowane.

Ja – instrumentalne – Ja – instrumentalne – reprezentacja wskazująca, co nastąpi po moim reprezentacja wskazująca, co nastąpi po moim danym zachowaniu, czy jaka będzie reakcja otoczenia, gdy stanę się danym zachowaniu, czy jaka będzie reakcja otoczenia, gdy stanę się osobą danego rodzaju.osobą danego rodzaju.

Ja – oczekiwaneJa – oczekiwane – reprezentacja, której funkcja regulacyjna polega na – reprezentacja, której funkcja regulacyjna polega na zbieraniu informacji, jakich stanów doświadczy człowiek, gdy zbieraniu informacji, jakich stanów doświadczy człowiek, gdy zaangażuje się w daną aktywność.zaangażuje się w daną aktywność.

Ja - monitorowane Ja - monitorowane – bo samoregulacja polega też na ciągłym – bo samoregulacja polega też na ciągłym monitorowaniu rozbieżności między rzeczywistymi stanami Ja a monitorowaniu rozbieżności między rzeczywistymi stanami Ja a pożądanymi stanami końcowymi. Pożądane stany Ja wyznaczają pożądanymi stanami końcowymi. Pożądane stany Ja wyznaczają standard dla samooceny. Im silniejsze Ja – monitorowane, tym większa standard dla samooceny. Im silniejsze Ja – monitorowane, tym większa waga celów oraz dostępność związanych z nimi standardów oceniania waga celów oraz dostępność związanych z nimi standardów oceniania siebie.siebie.

Implikacje asymetrii aktor – Implikacje asymetrii aktor – obserwator dla procesów obserwator dla procesów

spostrzegania samego siebiespostrzegania samego siebieKoncepcja samowiedzy Tory’ego Higginsa (1996) Koncepcja samowiedzy Tory’ego Higginsa (1996)

spostrzeganie siebie w relacji do świata społecznego (cd)spostrzeganie siebie w relacji do świata społecznego (cd)Silne Silne Ja – przemyślaneJa – przemyślane jest: jest: dostępne – posiada duży potencjał aktywacjidostępne – posiada duży potencjał aktywacji angażujące – jednostki samowiedzy posiadają dużą siłę angażujące – jednostki samowiedzy posiadają dużą siłę

proceduralną proceduralną spójne – siły proceduralne jednostek samowiedzy spójne – siły proceduralne jednostek samowiedzy

działają w tym samym kierunkudziałają w tym samym kierunkuJa – przemyślaneJa – przemyślane należy odróżnić od poczucia własnej należy odróżnić od poczucia własnej

wartości, wartości, które zawiera generalną ocenę siebie, w kategoriach które zawiera generalną ocenę siebie, w kategoriach

aprobaty czy aprobaty czy dezaprobaty. Słabe i silne Ja przemyślane nie przekłada się dezaprobaty. Słabe i silne Ja przemyślane nie przekłada się

na na stabilność poczucia własnej wartościstabilność poczucia własnej wartości

Implikacje asymetrii aktor – Implikacje asymetrii aktor – obserwator dla procesów obserwator dla procesów

spostrzegania samego siebiespostrzegania samego siebieMotywy związane z Motywy związane z JaJa

Sedikides (1993) uważa, że proces oceniania siebie może przebiegać Sedikides (1993) uważa, że proces oceniania siebie może przebiegać trzema trzema

ścieżkami powiązanymi z trzema motywami, oraz rozważa, który z ścieżkami powiązanymi z trzema motywami, oraz rozważa, który z nich pełni nich pełni

dominującą rolę. dominującą rolę. Samoocenę więc poprzedza:Samoocenę więc poprzedza: zbieranie i ocena obiektywnych i trafnych informacji o sobie – zbieranie i ocena obiektywnych i trafnych informacji o sobie –

motyw zrozumienia siebie, samopoznaniamotyw zrozumienia siebie, samopoznania . Kieruje zachowania . Kieruje zachowania człowieka na redukcję niepewności, co do własnych cech i człowieka na redukcję niepewności, co do własnych cech i zdolności. Niepewność redukują tylko obiektywne i trafne zdolności. Niepewność redukują tylko obiektywne i trafne informacje (zadania diagnostyczne).informacje (zadania diagnostyczne).

pozytywne zabarwienie informacji o sobie – pozytywne zabarwienie informacji o sobie – motyw motyw podwyższenia własnej wartości, autowaloryzacji. podwyższenia własnej wartości, autowaloryzacji. Człowiek Człowiek selektywnie szuka pochlebnych informacji o sobie i unika selektywnie szuka pochlebnych informacji o sobie i unika negatywnych (tendencyjność w spostrzeganiu)negatywnych (tendencyjność w spostrzeganiu)

zatwierdzanie, uzgadnianie i akceptowanie informacji o sobie – zatwierdzanie, uzgadnianie i akceptowanie informacji o sobie – motyw motyw autoweryfikacjiautoweryfikacji

Ludzie preferują stan zgodności między napływającymi Ludzie preferują stan zgodności między napływającymi informacjami a samowiedzą (więc ani walencja ani informacjami a samowiedzą (więc ani walencja ani diagnostyczność nie odgrywa tu dużej roli).diagnostyczność nie odgrywa tu dużej roli).

Implikacje asymetrii aktor – Implikacje asymetrii aktor – obserwator dla procesów obserwator dla procesów

spostrzegania samego siebiespostrzegania samego siebieMotywy związane z Motywy związane z Ja Ja (cd)(cd)

Higgins (1996) założył, że motywy służą regulacyjnej funkcji Ja – Higgins (1996) założył, że motywy służą regulacyjnej funkcji Ja – przemyślanego, przemyślanego,

pojawiają się i działają tak, by zwiększyć zdolność człowieka do pojawiają się i działają tak, by zwiększyć zdolność człowieka do regulacji regulacji

stosunków z otoczeniem społecznym.stosunków z otoczeniem społecznym. Funkcja instrumentalna JaFunkcja instrumentalna Ja łączy się z przewagą łączy się z przewagą motywu motywu

samopoznaniasamopoznania Funkcja oczekiwanego JaFunkcja oczekiwanego Ja z z motywami autowaloryzacji, motywami autowaloryzacji,

samopoznania i autoweryfikacjisamopoznania i autoweryfikacji Funkcja Ja monitorowanegoFunkcja Ja monitorowanego z z motywami autowaloryzacji i motywami autowaloryzacji i

samopoznaniasamopoznania

Podsumowując:Podsumowując: Najsilniejszą rolę regulacyjną pełni motyw Najsilniejszą rolę regulacyjną pełni motyw autowaloryzacji, choć autowaloryzacji, choć

badacze podkreślają także wagę motywów poznawczych w dążeniu badacze podkreślają także wagę motywów poznawczych w dążeniu do do

zrozumienia siebie.zrozumienia siebie.