MARTA KAMIŃSKA MARTA KAMIŃSKA - FELDMAN- FELDMAN

KATEDRA OSOBOWOŚCI KATEDRA OSOBOWOŚCI WYDZIAŁ PSYCHOLOGII UWWYDZIAŁ PSYCHOLOGII UW

JAJA JAKO PUNKT JAKO PUNKT ODNIESIENIA W ODNIESIENIA W

PERCEPCJI SPOŁECZNEJPERCEPCJI SPOŁECZNEJ WYKŁAD 7

JaJa jako wyróżniony obiekt jako wyróżniony obiekt percepcjipercepcji

Różne efekty odnoszenia do Ja (Greenwald i Pratkanis, 1988)Różne efekty odnoszenia do Ja (Greenwald i Pratkanis, 1988) Greenwald opisał 4 zjawiska dotyczące związku Greenwald opisał 4 zjawiska dotyczące związku Ja Ja / pamięć:/ pamięć:

Efekt generowania przez JaEfekt generowania przez Ja – informacje aktywnie – informacje aktywnie tworzone przez uczącego się są łatwiej przypominane niż tworzone przez uczącego się są łatwiej przypominane niż informacje przyswojone biernie.informacje przyswojone biernie.

Efekt odnoszenia do JaEfekt odnoszenia do Ja – informacje kodowane w – informacje kodowane w powiązaniu z Ja są łatwiej przypominane niż informacje powiązaniu z Ja są łatwiej przypominane niż informacje kodowane inaczej.kodowane inaczej.

Efekt zaangażowania JaEfekt zaangażowania Ja – informacje kojarzone z – informacje kojarzone z długotrwałymi, niedokończonymi zadaniami są łatwiej długotrwałymi, niedokończonymi zadaniami są łatwiej wydobywane z pamięci niż informacje kojarzone z zadaniami wydobywane z pamięci niż informacje kojarzone z zadaniami ukończonymi.ukończonymi.

Efekt ubocznego generowaniaEfekt ubocznego generowania – informacje powiązane z – informacje powiązane z osobami bliskimi są łatwiej przypominane.osobami bliskimi są łatwiej przypominane.

JaJa jako wyróżniony obiekt jako wyróżniony obiekt percepcjipercepcji

Wybrane przykłady badań różnych efektów Wybrane przykłady badań różnych efektów odnoszenia do Jaodnoszenia do Ja::

Rogers i in. (1977) – czy podane przymiotniki (np. Rogers i in. (1977) – czy podane przymiotniki (np. przyjazny, nieśmiały) opisują Ja czy też nie. przyjazny, nieśmiały) opisują Ja czy też nie.

Bower i Gilligan (1977) – przypominanie sobie Bower i Gilligan (1977) – przypominanie sobie osobistych doświadczeń związanych z podanymi osobistych doświadczeń związanych z podanymi przymiotnikami.przymiotnikami.

Banaji i in. (1983) – wspominanie osobistych Banaji i in. (1983) – wspominanie osobistych doświadczeń, wyobrażanie sobie przedmiotów w doświadczeń, wyobrażanie sobie przedmiotów w otoczeniu zindywidualizowanym vs bezosobowym otoczeniu zindywidualizowanym vs bezosobowym

JaJa jako wyróżniony obiekt jako wyróżniony obiekt percepcjipercepcji

Teoretyczne interpretacje efektu odnoszenia do JaTeoretyczne interpretacje efektu odnoszenia do Ja

Procesy kodowaniaProcesy kodowania – zadania odnoszące się do – zadania odnoszące się do JaJa wywołują bardziej złożone wywołują bardziej złożone kodowanie asocjacyjne niż zadania odnoszące się do innych lub polegające na kodowanie asocjacyjne niż zadania odnoszące się do innych lub polegające na wydawaniu sądów semantycznych. A te złożone asocjacje powodują powstanie wydawaniu sądów semantycznych. A te złożone asocjacje powodują powstanie większej ilości szlaków asocjacyjnych, co jest wykorzystywane przy większej ilości szlaków asocjacyjnych, co jest wykorzystywane przy przypominaniu. przypominaniu.

ProblemProblem:: dlaczego sądy dotyczące dlaczego sądy dotyczące JaJa są często wydawane szybciej niż inne sądy? są często wydawane szybciej niż inne sądy?

Istniejąca struktura poznawcza – prototypIstniejąca struktura poznawcza – prototyp – – JaJa jest prototypem, do którego jest prototypem, do którego inne sądy są relatywizowane. Badania wykazały bowiem, że:inne sądy są relatywizowane. Badania wykazały bowiem, że:

coś jest oceniane szybciej, gdy bardziej podobne do prototypu,coś jest oceniane szybciej, gdy bardziej podobne do prototypu, reakcje fałszywego rozpoznania w stosunku do obiektów uprzednio nie reakcje fałszywego rozpoznania w stosunku do obiektów uprzednio nie

prezentowanych a bardzo podobnych do prototypu. Problem: jak ta hipoteza ma prezentowanych a bardzo podobnych do prototypu. Problem: jak ta hipoteza ma się do zadań, gdzie przypominano sobie zdarzenia vs nie przypominano?się do zadań, gdzie przypominano sobie zdarzenia vs nie przypominano?

Istniejąca struktura poznawczaIstniejąca struktura poznawcza – wewnętrzne wskazówki – – wewnętrzne wskazówki – Ja Ja to to zorganizowany system, będący w stanie dostarczyć wskazówek przydatnych przy zorganizowany system, będący w stanie dostarczyć wskazówek przydatnych przy zapamiętywaniu i przypominaniu. Materiał spostrzegany (i kodowany) jako jakoś zapamiętywaniu i przypominaniu. Materiał spostrzegany (i kodowany) jako jakoś odnoszący się do odnoszący się do Ja Ja zostaje powiązany z wewnętrznymi, najczęściej ukrytymi zostaje powiązany z wewnętrznymi, najczęściej ukrytymi wskazówkami ze struktury wskazówkami ze struktury JaJa. A przy przypominaniu ponowne użycie tych . A przy przypominaniu ponowne użycie tych wskazówek.wskazówek.

Podsumowanie:Podsumowanie: Żadna z powyższych hipotez nie daje się w pełni obalić, a więc Żadna z powyższych hipotez nie daje się w pełni obalić, a więc możemy mówić o zróżnicowanych efektach odnoszenia do Ja (różne mechanizmy).możemy mówić o zróżnicowanych efektach odnoszenia do Ja (różne mechanizmy).

JaJa jako wyróżniony obiekt jako wyróżniony obiekt percepcjipercepcji

Inne przykłady badań nad efektami odnoszenia do Inne przykłady badań nad efektami odnoszenia do JaJa Markus i Smith (1980)Markus i Smith (1980) Jarymowicz i Codol (1979)Jarymowicz i Codol (1979) Hardoin i Codol (1984)Hardoin i Codol (1984) Codol (1986)Codol (1986) Kamińska-Feldman (1988)Kamińska-Feldman (1988) Dunning i Cohen (1992)Dunning i Cohen (1992) Eiser i Stroebe (1972)Eiser i Stroebe (1972) Dunning i Hayes (1996)Dunning i Hayes (1996) Tesser (1988)Tesser (1988) Efekty odnoszenia do Efekty odnoszenia do JaJa a efekty odnoszenia do a efekty odnoszenia do

innychinnych

Specyfika przetwarzania różnych Specyfika przetwarzania różnych cech cech JaJa

Koncepcja H. Markus (1993)Koncepcja H. Markus (1993)1.1. Przetwarzanie informacji o sobiePrzetwarzanie informacji o sobie Koncepcja poznawcza – cechą charakterystyczną Koncepcja poznawcza – cechą charakterystyczną

rozwijającego się rozwijającego się JaJa jest aktywna organizacja poznawcza jest aktywna organizacja poznawcza JaJa bada się jako zbiór struktur wiedzy bada się jako zbiór struktur wiedzy Ludzie różnią się między sobą, ponieważ różnią się ich Ludzie różnią się między sobą, ponieważ różnią się ich

struktury poznawczestruktury poznawcze Jednostki mogą w różny sposób organizować i opisywać Jednostki mogą w różny sposób organizować i opisywać

własne zachowaniewłasne zachowanie Myślenie o własnym zachowaniu wymaga schematów Myślenie o własnym zachowaniu wymaga schematów

samego siebie lub struktur wiedzy wykształconych w celu samego siebie lub struktur wiedzy wykształconych w celu zrozumienia, zintegrowania lub wyjaśnienia naszych zrozumienia, zintegrowania lub wyjaśnienia naszych zachowań w danej dziedziniezachowań w danej dziedzinie

Schematy Schematy Ja Ja kształtują się w wyniku wielokrotnych kształtują się w wyniku wielokrotnych podobnych kategoryzacji i ocen zachowania dokonywanych podobnych kategoryzacji i ocen zachowania dokonywanych przez nas samych i przez innychprzez nas samych i przez innych

Schematy Schematy JaJa podlegają rozwojowi podlegają rozwojowi

Specyfika przetwarzania Specyfika przetwarzania różnych cech różnych cech JaJaKoncepcja H. Markus (1993)Koncepcja H. Markus (1993)

1.1. Przetwarzanie informacji o sobie (cd)Przetwarzanie informacji o sobie (cd) Schematy Schematy JaJa tworzą się wokół takich aspektów tworzą się wokół takich aspektów JaJa, które , które

odróżniają nas od innych, lub odnoszą się do takich dziedzin, odróżniają nas od innych, lub odnoszą się do takich dziedzin, w których możemy porównać się z innymi. w których możemy porównać się z innymi. Schematy Ja Schematy Ja dotyczą tylko tych aspektów naszego zachowania, które dotyczą tylko tych aspektów naszego zachowania, które są dla nas ważne lub w pewien sposób charakterystycznesą dla nas ważne lub w pewien sposób charakterystyczne

W miarę rozwoju jednostka w coraz większym stopniu opisuje W miarę rozwoju jednostka w coraz większym stopniu opisuje swoje zachowanie za pomocą przymiotników określających swoje zachowanie za pomocą przymiotników określających cechy (np. wrażliwa, inteligentna, przyjazna). cechy (np. wrażliwa, inteligentna, przyjazna). „Cechy „Cechy schematowe Ja” to cechy uważane przez podmiot za schematowe Ja” to cechy uważane przez podmiot za ważne i wysoce dla własnej osoby charakterystyczne, zaś ważne i wysoce dla własnej osoby charakterystyczne, zaś cechy peryferyczne to „cechy aschematowe” uważane za cechy peryferyczne to „cechy aschematowe” uważane za mało ważne i charakteryzujące własną osobę w stopniu mało ważne i charakteryzujące własną osobę w stopniu niewielkim. niewielkim. Określenia cech (szczególnie schematowych) Określenia cech (szczególnie schematowych) służą jako środki wspomagające pamięć i narzędzia służą jako środki wspomagające pamięć i narzędzia ułatwiające organizację dużej ilości materiału podobnego ułatwiające organizację dużej ilości materiału podobnego pojęciowo pojęciowo

Specyfika przetwarzania Specyfika przetwarzania różnych cech różnych cech JaJaKoncepcja H. Markus (1993)Koncepcja H. Markus (1993)

2. 2. Wpływ Wpływ JaJa na myślenie i pamięć na myślenie i pamięć Podmiot, który posiada wykształconą strukturę Podmiot, który posiada wykształconą strukturę JaJa lub schemat lub schemat

dotyczący określonej dziedziny:dotyczący określonej dziedziny: przetwarza informacje o sobie z tej dziedziny szybciej i w przetwarza informacje o sobie z tej dziedziny szybciej i w

sposób pewnysposób pewny stosunkowo lepiej pamięta zachowania w tej dziedziniestosunkowo lepiej pamięta zachowania w tej dziedzinie łatwiej przewiduje zachowania w tej dziedzinie w przyszłościłatwiej przewiduje zachowania w tej dziedzinie w przyszłości nie ulega informacjom niezgodnym ze schematemnie ulega informacjom niezgodnym ze schematem ocenia nowe informacje przez pryzmat związku z tą dziedziną ocenia nowe informacje przez pryzmat związku z tą dziedziną 3. 3. Unikatowość JaUnikatowość Ja Źródła:Źródła: żywość informacji o żywość informacji o JaJa powiązanie z afektem – dążenie do pozytywności Ja. Zmiany powiązanie z afektem – dążenie do pozytywności Ja. Zmiany

formy i treści schematów centralnych dla autodefinicji mogą formy i treści schematów centralnych dla autodefinicji mogą wywołać afekt negatywny związany z własną osobą.wywołać afekt negatywny związany z własną osobą.

Specyfika przetwarzania Specyfika przetwarzania różnych cech różnych cech JaJa

Koncepcja M. Jarymowicz (1998)Koncepcja M. Jarymowicz (1998) Na wizje Na wizje JaJa stanowiące tożsamość (osobistą) podmiotu stanowiące tożsamość (osobistą) podmiotu

składa się nie tylko to, co dla Ja wysoce charakterystyczne składa się nie tylko to, co dla Ja wysoce charakterystyczne (cechy schematowe), ale także i to, co dla (cechy schematowe), ale także i to, co dla Ja Ja specyficzne, specyficzne, odróżniające odróżniające JaJa od nie – od nie – JaJa (przykłady badań: Codol, 1979, (przykłady badań: Codol, 1979,

JarymowiczJarymowicz i Codol, 1979) i Codol, 1979)

Trafność ocen podobieństwa specyficznych i niespecyficznych cech Trafność ocen podobieństwa specyficznych i niespecyficznych cech JaJa Stopień zaniżania ocen podobieństwa różny w zależności od Stopień zaniżania ocen podobieństwa różny w zależności od

obiektów porównań: np. mniejszy, gdy chodzi o własną grupę obiektów porównań: np. mniejszy, gdy chodzi o własną grupę odniesienia, a większy, gdy chodzi o anonimowych innych. Ale odniesienia, a większy, gdy chodzi o anonimowych innych. Ale przejawy nietrafności ocen podobieństwa zróżnicowane przejawy nietrafności ocen podobieństwa zróżnicowane wyłącznie w zakresie cech „specyficznych”.wyłącznie w zakresie cech „specyficznych”.

Osoby z niską samooceną, niską samoakceptacją bądź Osoby z niską samooceną, niską samoakceptacją bądź pozostające w sytuacji zagrożenia znacznie bardziej cenią pozostające w sytuacji zagrożenia znacznie bardziej cenią podobieństwo własnej osoby do innych (szczególnie w zakresie podobieństwo własnej osoby do innych (szczególnie w zakresie cech specyficznych – badanie Kwiatkowska, 1984) cech specyficznych – badanie Kwiatkowska, 1984)