Marta Kamińska Marta Kamińska - Feldman- Feldman

KATEDRA OSOBOWOŚCI KATEDRA OSOBOWOŚCI WYDZIAŁU PSYCHOLOGII WYDZIAŁU PSYCHOLOGII

UWUW

EGOCENTRYZM EGOCENTRYZM I EGOTYZM W I EGOTYZM W

PERCEPCJI PERCEPCJI SPOŁECZNEJ SPOŁECZNEJ

I PRZETWARZANIU I PRZETWARZANIU INFORMACJIINFORMACJI

CZĘŚĆ IICZĘŚĆ II

ROLA PIERWOTNYCH ROLA PIERWOTNYCH DĄŻEŃ DĄŻEŃ JAJA

PODMIOTOWEGOPODMIOTOWEGO WYKŁAD 4

Koncepcja zaangażowania Koncepcja zaangażowania JaJa Allporta Allporta

(za Greenwald i Pratkanis, 1988)(za Greenwald i Pratkanis, 1988) Zaangażowanie ego (Zaangażowanie ego (ego involvementego involvement) lub ) lub

jego brak powoduje znaczące różnice w jego brak powoduje znaczące różnice w zachowaniu ludzi. Zupełnie czym innym jest zachowaniu ludzi. Zupełnie czym innym jest zachowanie się w sytuacji neutralnej, zachowanie się w sytuacji neutralnej, bezosobowej, rutynowej, a czym innym, gdy bezosobowej, rutynowej, a czym innym, gdy jednostka poważnie angażuje się w zadanie, jednostka poważnie angażuje się w zadanie, zachowuje się w sposób indywidualny.zachowuje się w sposób indywidualny.

Zaangażowanie ego to sytuacja, w której Zaangażowanie ego to sytuacja, w której JaJa uczestniczy całkowicie, czyli jako Ja uczestniczy całkowicie, czyli jako Ja poznające, jako organizator, jako obserwator, poznające, jako organizator, jako obserwator, jako ktoś poszukujący statusu i jako istota jako ktoś poszukujący statusu i jako istota społeczna.społeczna.

Zaangażowanie Zaangażowanie JaJa wyraża wolitywny aspekt wyraża wolitywny aspekt JaJa (pojęcie „prioprium”)(pojęcie „prioprium”)

Koncepcja zaangażowania Koncepcja zaangażowania JaJa AllportaAllporta

Krytyka Greenwalda: termin „zaangażowanie Krytyka Greenwalda: termin „zaangażowanie JaJa” używany w ” używany w trzech trzech

różnych znaczeniach:różnych znaczeniach: jako koncentracja uwagi na wrażeniu wywieranym na jako koncentracja uwagi na wrażeniu wywieranym na

otoczeniu, na ocenie innych (ujęcie podobne do lęku przed otoczeniu, na ocenie innych (ujęcie podobne do lęku przed oceną, potrzeby aprobaty);oceną, potrzeby aprobaty);

jako koncentracja na własnej prywatnej ocenie jako koncentracja na własnej prywatnej ocenie JaJa (ujęcie (ujęcie podobne do pojęcia samooceny i potrzeby osiągnięć);podobne do pojęcia samooceny i potrzeby osiągnięć);

jako znaczenie własnej osoby powiązane z preferowanymi jako znaczenie własnej osoby powiązane z preferowanymi wartościami centralnymi.wartościami centralnymi.

Ale zarazem różne znaczenia zaangażowania Ale zarazem różne znaczenia zaangażowania Ja Ja mogą dobrze mogą dobrze odpowiadać różnicom indywidualnym w rodzajach motywacji odpowiadać różnicom indywidualnym w rodzajach motywacji

(i to (i to Greenwald i wsp. wykorzystali w analizie zadań związanych Greenwald i wsp. wykorzystali w analizie zadań związanych

z z JaJa: : JaJa rozlane, publiczne, prywatne, kolektywne).rozlane, publiczne, prywatne, kolektywne).

Dlaczego chcemy dobrze o sobie Dlaczego chcemy dobrze o sobie myśleć ? (Wojciszke, 2002)myśleć ? (Wojciszke, 2002)

Pozytywna samoocena jest dla jednostki pożyteczna, Pozytywna samoocena jest dla jednostki pożyteczna, ponieważ przyczynia się do osiągania przez nią różnego ponieważ przyczynia się do osiągania przez nią różnego rodzaju celów (tu jednak też pułapki wysokiej samoceny);rodzaju celów (tu jednak też pułapki wysokiej samoceny);

Pozytywna samoocena jest buforem chroniącym jednostkę Pozytywna samoocena jest buforem chroniącym jednostkę przed lękiem, przede wszystkim lękiem przed śmiercią przed lękiem, przede wszystkim lękiem przed śmiercią (Teoria opanowywania trwogi, Pyszczyński, Greenberg, (Teoria opanowywania trwogi, Pyszczyński, Greenberg, Salomon, 1997). Teoria ta przewiduje, że:Salomon, 1997). Teoria ta przewiduje, że:

wzmocnienie samooceny osłabia lęk wywołany myślami o wzmocnienie samooceny osłabia lęk wywołany myślami o śmierci i innymi zagrożeniami,śmierci i innymi zagrożeniami,

myśli o śmierci nasilają akceptację światopoglądu własnego i myśli o śmierci nasilają akceptację światopoglądu własnego i pozytywne reakcje na jego współwyznawców,pozytywne reakcje na jego współwyznawców,

myśli o śmierci nasilają odrzucenie innych światopoglądów i myśli o śmierci nasilają odrzucenie innych światopoglądów i negatywne reakcje na ich współwyznawcównegatywne reakcje na ich współwyznawców

Samoocena to socjometr, czyli wskaźnik bieżącej akceptacji Samoocena to socjometr, czyli wskaźnik bieżącej akceptacji siebie przez otoczenie społeczne, który:siebie przez otoczenie społeczne, który:

monitoruje otoczenie społeczne ze względu na wskaźniki monitoruje otoczenie społeczne ze względu na wskaźniki dezaprobaty, odrzucenia i wykluczenia, orazdezaprobaty, odrzucenia i wykluczenia, oraz

sygnalizuje jednostce wystąpienie takich wskaźników za sygnalizuje jednostce wystąpienie takich wskaźników za pośrednictwem negatywnej reakcji afektywnejpośrednictwem negatywnej reakcji afektywnej

Autoprezentacja: kształtowanie Autoprezentacja: kształtowanie własnego wizerunkuwłasnego wizerunku

Autoprezentacje są raczej minami niż maskami Autoprezentacje są raczej minami niż maskami zakładanymi na własną twarz – prezentacją jakiegoś zakładanymi na własną twarz – prezentacją jakiegoś fragmentu rzeczywistego fragmentu rzeczywistego JaJa, choć jest to fragment , choć jest to fragment wyselekcjonowany i często przedstawiony w wyselekcjonowany i często przedstawiony w przesadny sposób. Wiele zabiegów przesadny sposób. Wiele zabiegów autoprezentacyjnych ma charakter działań autoprezentacyjnych ma charakter działań nawykowych, a nie wydeliberowanych (Szmajke, nawykowych, a nie wydeliberowanych (Szmajke, 1999).1999).

Duża częstość autoprezentacji wynika z tego, iż Duża częstość autoprezentacji wynika z tego, iż kształtowanie wizerunku własnej osoby w oczach kształtowanie wizerunku własnej osoby w oczach innych pozostaje w służbie trzech ważnych motywów:innych pozostaje w służbie trzech ważnych motywów:

osiągania materialnych i społecznych korzyści, osiągania materialnych i społecznych korzyści, których pozyskanie uzależnione jest od innych ludziktórych pozyskanie uzależnione jest od innych ludzi

autowaloryzacji, czyli utrzymania i/lub poczucia autowaloryzacji, czyli utrzymania i/lub poczucia własnej wartościwłasnej wartości

kształtowania pożądanej tożsamości osobistej kształtowania pożądanej tożsamości osobistej

Autoprezentacja: kształtowanie Autoprezentacja: kształtowanie własnego wizerunkuwłasnego wizerunku

Warunki sprzyjające autoprezentacji:Warunki sprzyjające autoprezentacji: im bardziej wierzymy, że sposób spostrzegania nas im bardziej wierzymy, że sposób spostrzegania nas

przez innych ludzi decyduje o osiągnięciu naszych przez innych ludzi decyduje o osiągnięciu naszych celów (publiczne, przełożeni)celów (publiczne, przełożeni)

im bardziej zależy nam na celu kontrolowanym im bardziej zależy nam na celu kontrolowanym przez innych ludzi (wywarcie pożądanego wrażenia, przez innych ludzi (wywarcie pożądanego wrażenia, niedostępność celu, konkurencja)niedostępność celu, konkurencja)

im bardziej zależy nam na aprobacie innych (wobec im bardziej zależy nam na aprobacie innych (wobec osób atrakcyjnych, gdy mamy kłopoty z samooceną)osób atrakcyjnych, gdy mamy kłopoty z samooceną)

im większa jest rozbieżność między pożądanym im większa jest rozbieżność między pożądanym a rzeczywistym obrazem własnej osoby (po a rzeczywistym obrazem własnej osoby (po

porażce, gdy „straciliśmy” publicznie twarz),porażce, gdy „straciliśmy” publicznie twarz), duża skłonność do obserwacyjnej kontroli duża skłonność do obserwacyjnej kontroli

zachowania (koncepcja M. Snydera) i zachowania (koncepcja M. Snydera) i samoświadomości publicznej samoświadomości publicznej

Autoprezentacja: kształtowanie Autoprezentacja: kształtowanie własnego wizerunkuwłasnego wizerunku

ObronneObronne taktyki taktyki autoprezentacji to autoprezentacji to zachowania zachowania ukierunkowane na ukierunkowane na ochronę, utrzymanie ochronę, utrzymanie lub obronę lub obronę zaatakowanej lub zaatakowanej lub zagrożonej tożsamości i zagrożonej tożsamości i wartości własnej osoby:wartości własnej osoby:

samoutrudnianiesamoutrudnianie wymówkiwymówki suplikacjasuplikacja usprawiedliwieniausprawiedliwienia przeprosinyprzeprosiny

Asertywno-zdobywcze Asertywno-zdobywcze techniki techniki autoprezentacji to autoprezentacji to zachowania zachowania ukierunkowane na ukierunkowane na zbudowanie, zbudowanie, pozyskanie, pozyskanie, utrwalenie jakiejś utrwalenie jakiejś nowej tożsamości nowej tożsamości własnej osoby:własnej osoby:

ingracjacjaingracjacja zastraszanie zastraszanie

autopromocjaautopromocja świecenie przykłademświecenie przykładem

TAKTYKI AUTOPREZENTACJI (DWA RODZAJE)

Mechanizmy obronneMechanizmy obronne

Zygmunt Freud (a w szczególności Anna Freud) Zygmunt Freud (a w szczególności Anna Freud) opisali ten rodzaj zjawisk: opisali ten rodzaj zjawisk: nieświadome nieświadome sposoby redukcji napięć wynikających z sposoby redukcji napięć wynikających z konfliktu id i superego.konfliktu id i superego. Głównym Głównym mechanizmem wyparcie ze świadomości treści mechanizmem wyparcie ze świadomości treści zagrażających zagrażających JaJa (nieświadomość wtórna). (nieświadomość wtórna).

Idea Freuda jest opisem tylko części zjawisk Idea Freuda jest opisem tylko części zjawisk związanych z wypieraniem, a głównym ich związanych z wypieraniem, a głównym ich celem jest celem jest podtrzymanie dobrego podtrzymanie dobrego mniemania o sobiemniemania o sobie (dotrzymania standardów (dotrzymania standardów superego – uwewnętrzniona kultura).superego – uwewnętrzniona kultura).

Mechanizmy obronneMechanizmy obronne

Mechanizmy obrony ego (wybrane formy)Mechanizmy obrony ego (wybrane formy)

Obronność percepcyjnaObronność percepcyjna – niedopuszczanie wiedzy do – niedopuszczanie wiedzy do świadomości: brak spostrzeżeń mimo dostępności sygnałówświadomości: brak spostrzeżeń mimo dostępności sygnałów

WyparcieWyparcie – usunięcie ze świadomości treści zagrażających – usunięcie ze świadomości treści zagrażających Projekcja Projekcja – przypisywanie innym ludziom własnych, – przypisywanie innym ludziom własnych,

nieakceptowanych cech i impulsównieakceptowanych cech i impulsów Identyfikacja i identyfikacja z agresoremIdentyfikacja i identyfikacja z agresorem – Przypisywanie – Przypisywanie

sobie cudzych pożądanych cech i impulsów; utożsamianie się sobie cudzych pożądanych cech i impulsów; utożsamianie się z agresorem budzącym lęk.z agresorem budzącym lęk.

Reakcja upozorowanaReakcja upozorowana – ekspresja uczuć przeciwnych niż – ekspresja uczuć przeciwnych niż odczuwane i nieakceptowaneodczuwane i nieakceptowane

SublimacjaSublimacja – realizacja nieakceptowanego popędu – realizacja nieakceptowanego popędu sposobami społecznie aprobowanymisposobami społecznie aprobowanymi

RacjonalizacjaRacjonalizacja – wybiórcze dostrzeganie czynników – wybiórcze dostrzeganie czynników usprawiedliwiających własne niepowodzenia czy usprawiedliwiających własne niepowodzenia czy nieakceptowane zachowania nieakceptowane zachowania

Totalitarne ego (Greenwald, 1981)Totalitarne ego (Greenwald, 1981)

Trzy rodzaje zniekształceń (związanych z Trzy rodzaje zniekształceń (związanych z nieświadomymi regułami nieświadomymi regułami

przetwarzania informacji na temat własnej osoby, przetwarzania informacji na temat własnej osoby, odmiennymi od odmiennymi od

reguł przetwarzania informacji o innych ludziach) reguł przetwarzania informacji o innych ludziach) dokonywanych dokonywanych

przez normalnego, dorosłego człowieka:przez normalnego, dorosłego człowieka: EgocentryzmEgocentryzm – skłonność do koncentrowania i – skłonność do koncentrowania i

utrzymywania uwagi na sobie, a nie na innych (tu utrzymywania uwagi na sobie, a nie na innych (tu m.in. efekty odnoszenia do m.in. efekty odnoszenia do JaJa))

Przecenianie sprawności własnego działaniaPrzecenianie sprawności własnego działania – – skłonność do asymilowania informacji pochlebnych i skłonność do asymilowania informacji pochlebnych i odrzucaniu niepochlebnych z punktu widzenia odrzucaniu niepochlebnych z punktu widzenia JaJa

Konserwatyzm poznawczyKonserwatyzm poznawczy – sztywność przekonań – sztywność przekonań na temat własnej osoby. Skłonność do asymilowania na temat własnej osoby. Skłonność do asymilowania informacji zgodnych i odrzucania niezgodnych z informacji zgodnych i odrzucania niezgodnych z samowiedząsamowiedzą

Poziomy regulacji wg RadoPoziomy regulacji wg Rado

To zróżnicowanie m.in. pomiędzy To zróżnicowanie m.in. pomiędzy reagowaniem reagowaniem

spontanicznym (związanym z niemożnością spontanicznym (związanym z niemożnością

od uwolnienia się od wpływu afektów) od uwolnienia się od wpływu afektów)

a funkcjonowaniem związanym z samokontrolą a funkcjonowaniem związanym z samokontrolą

(możliwością kierowania się myśleniem, mniej (możliwością kierowania się myśleniem, mniej lub lub

bardziej odległymi antycypacjami, zdolnością bardziej odległymi antycypacjami, zdolnością do do

tolerancji na odroczenie wzmocnień) tolerancji na odroczenie wzmocnień)

Poziomy regulacji wg RadoPoziomy regulacji wg Rado

Poziom I (hedonistyczny)Poziom I (hedonistyczny) – podporządkowanie zachowań – podporządkowanie zachowań doraźnym doraźnym stymulacjom zmysłowym i doznaniomstymulacjom zmysłowym i doznaniom: przyjemności (dążenie ku) bądź : przyjemności (dążenie ku) bądź przykrości (unikanie)przykrości (unikanie)

Poziom II (emocji zwierzęcych)Poziom II (emocji zwierzęcych) – – zdolność do reagowania na bodźce zdolność do reagowania na bodźce zmysłowe z dystansuzmysłowe z dystansu: pochodzące z pamięci wzmocnień sensorycznych : pochodzące z pamięci wzmocnień sensorycznych i ich antycypacji (możliwa ucieczka dzięki pamięci wzmocnień i ich antycypacji (możliwa ucieczka dzięki pamięci wzmocnień sensorycznych i możliwości powtórzenia się sytuacji).sensorycznych i możliwości powtórzenia się sytuacji). Zachowania Zachowania podporządkowane afektom:podporządkowane afektom: przyjemności i przykrości, ale już subtelniej przyjemności i przykrości, ale już subtelniej zróżnicowanym (strach – ucieczka lub atak, smutek – pasywność)zróżnicowanym (strach – ucieczka lub atak, smutek – pasywność)

Poziom III (myślenia emocjonalnego)Poziom III (myślenia emocjonalnego) – dalsze podporządkowanie – dalsze podporządkowanie zachowania emocjom, ale dzięki zdolności myślenia: (1) zachowania emocjom, ale dzięki zdolności myślenia: (1) nowe jakości nowe jakości emocjiemocji (mieszane – jak wstyd, obawa, zazdrość), (2) (mieszane – jak wstyd, obawa, zazdrość), (2) nowe zdolnościnowe zdolności – – wyparcia i samooszukiwania, (3) możliwe wyparcia i samooszukiwania, (3) możliwe bardziej odległe antycypacjebardziej odległe antycypacje i i planowanie zachowań (np. jak zniszczyć wroga)planowanie zachowań (np. jak zniszczyć wroga)

Poziom IV (myślenia aemocjonalnego)Poziom IV (myślenia aemocjonalnego) – związany z rozwojem – związany z rozwojem intelektu i myślenia abstrakcyjnego. Pojawiają się zdolności:intelektu i myślenia abstrakcyjnego. Pojawiają się zdolności:

1.1. rozumienia światarozumienia świata opartego nie tylko o dane percepcyjne, ale i opartego nie tylko o dane percepcyjne, ale i wykraczające „poza dostarczane informacje” (Bruner)wykraczające „poza dostarczane informacje” (Bruner)

2.2. dalekosiężnych antycypacjidalekosiężnych antycypacji3.3. organizowania działań niezależnie od nacisków afektu (organizowania działań niezależnie od nacisków afektu (motywacje motywacje

celowościowe, zadaniowe, wzrostowe)celowościowe, zadaniowe, wzrostowe)4.4. tolerancji na odroczenie wzmocnień.tolerancji na odroczenie wzmocnień.