UNIWERSYTET EKONOMICZNY W KRAKOWIE

KRAKOWSKA SZKOŁA BIZNESU

STUDIA PODYPLOMOWE

MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO

Maryan Manko

Analiza oddziaływania ryzyka kraju na ryzyko systemowe w UGW

Praca pisana pod kierunkiem dr Piotra Karasia

Kraków 2015

Spis treści

WSTĘP…………………………………………………………………….. 3

ROZDZIAŁ I. RYZYKO SYSTEMOWE I ZMIANA PODEJŚCIA DO

JEGO ROZPOZNAWANIA (ANALIZY) PO KRYZYSIE........................

4

ROZDZIAŁ II. RYZYKO KRAJU I SPOSOBY JEGO OCENY................ 7

ROZDZIAŁ III. WPLYW RYZYKA KRAJU NA SYSTEMOWE

RYZYKO W UGW ………………………………………………………………………………….

13

PODSUMOWANIE………..……………………………………………... 22

LITERATURA.............................................................................................. 23

WYKAZ MAP, TABELI I WYKRESÓW................................................... 25

3

WSTĘP

Kryzys gospodarczy, który rozpoczął się w Stanach Zjednoczonych w 2007 roku,

doprowadził do wprowadzenia znaczących zmian na globalnym rynku finansowym. Mimo że

minęło już osiem lat od początku tego kryzysu, to do dziś obserwować można oznaki

osabienia stabilności i równowagi systemów bankowych w wielu krajach europejskich.

Światowy kryzys gospodarczy uświadomił również konieczność nowego podejścia do

zarządzania ryzykiem. Brak zintegrowanego podejścia do ryzyka systemowego – trudność

jego identyfikacji z uwagi na fakt, że nie uświadamiano sobie znaczenia takiego ryzyka i nie

istniały instytucje powołane, by mu przeciwdziałać – doprowadził do długotrwałych

negatywnych konsekwencji nie tylko w systemie finansowym, ale i w sektorze realnym

krajów UE.1

Wśród głównych przyczyn zachwiania stabilności finansowej w krajach Unii

Europejskiej można zidentyfikować sposób zarządzania instytucjami finansowymi, który

faktycznie zachęcał do podejmowania nadmiernego ryzyka, niedoskonały nadzór nad

systemem finansowym, który zawierał niedostateczne monitorowanie i prowadzenie polityki

makroostrożnościowej oraz słabe zarządzanie ryzykiem systemowym. Oczywiście,

zarządzanie ryzykiem systemowym to bardzo trudne zadanie. Negatywne i niepożądane

zakłócenia mogą być generowane zarówno wewnątrz systemu finansowego, jak również

mogą być powodowane zdarzeniami zewnętrznymi. Na ten typ ryzyka oddziaływają

niekontrolowane szybkie zmiany związane z innowacjami technologicznymi, globalizacją

rynków finansowych, coraz silniejszym wzajemnym powiązaniem systemów finansowych i

dużymi przepływami kapitału. Mimo to występują czynniki, które pozwalają na jego

wcześniejsze rozpoznanie. Ryzyko systemowe, które zaburza stabilność systemu

finansowego, poprzedzają: boom kredytowy, wysoka dźwignia finansowa, uzależnione od

siebie strategie inwestycyjne czy sprzeczne informacje napływające z rynku.2 W sytuacji,

kiedy brak było instytucji, które prowadziłyby systematyczne monitorowanie wspomnianych

zjawisk i ostrzegały o możliwych konsekwencjach, sygnały te były ignorowane, co

zwiększyło siłę kryzysu.

1 Tchorek G., Źródła kryzysu a nowe rozwiązania instytucjonalne w strefie euro 2 Sławiński A., Przyczyny globalnego kryzysu bankowego, w: Nauki społeczne wobec kryzysu na rynkach finansowych (2009), Kolegium Ekonomiczno- Społecznego SGH, Warszawa

4

ROZDZIAŁ I. RYZYKO SYSTEMOWE I ZMIANA PODEJ ŚCIA DO JEGO

ROZPOZNAWANIA (ANALIZY) PO KRYZYSIE

Jednym z powodów takiej spowolnionej reakcji jest brak jednoznacznego określenia

ryzyka systemowego. Różne podejścia do definicji prowadzą do różnej wyceny i różnych

sposobów zarządzania, co również negatywnie wpływa na możliwości uzyskania aktualnych i

porównywalnych wyników. Szerokie zakreślenie domeny ryzyka systemowego powoduje, że

prawie wszystko, co dzieje się w systemie finansowym jest z nim związane. Mimo tego, że

nie jest możliwe znalezienie jednej, precyzyjnej i prostej definicji ryzyka systemowego,

ważne jest zrozumienie jego istoty i dynamiki.3 Istnieją dwa podejścia do definicji:

makroekonomiczne (top-down) i mikroekonomiczne (bottom-up).

W ramach pierwszego podejścia naukowcy skupiają się głównie na negatywnych

skutkach ryzyka systemowego na poziomie makro, jako rezultacie destabilizacji całego

systemu finansowego i kredytowego i jego potencjalnego wpływu na realną gospodarkę.

Jaskrawym przykładem jest interpretacja Międzynarodowego Funduszu Walutowego, dla

którego ryzyko systemowe to stan, w którym mały szok makroekonomiczny ma szeroki

potencjalny wpływ na realną gospodarkę.4 Wybitny specjalista w dziedzinie nadzoru

bankowego, Paul H. Kupiec, w swojej definicji wyszczególnia negatywne skutki nastąpienia

ryzyka systemowego, które może wywołać znaczne wahania cen aktywów operacyjnych i

finansowych, zmniejszenie płynności finansowej kredytobiorców korporacyjnych, a nawet

doprowadzić do ich upadłości.5 Dyrektor zarządzający jednego z największych banków

inwestycyjnych, Hendricks Darryll, traktuje ryzyko systemowe jako ryzyko przejścia z

jednego stanu do drugiego stanu równowagi, mniej optymalnego. Charakteryzuje się ono

złożonymi mechanizmami wzmacniającymi sprzężenie, co sprawia, że trudno jest przywrócić

system do swojego pierwotnego położenia.6 Profesor Marek Belka traktuje ryzyko systemowe

jako ryzyko wystąpienia zakłóceń w funkcjonowaniu systemu finansowego, które może mieć

poważne negatywne skutki dla sfery realnej gospodarki. Zaznacza on, że ryzyko to ma

3 Milena Kabza, Ryzyko systemowe - cecha współczesnych rynków finansowych, Studia Ekonomiczne / Polska Akademia Nauk. Instytut Nauk Ekonomicznych, 2012, nr 3 (LXXIV), p. 393--409 4 Global Financial Stability Report, Washington, DC: International Monetary Fund. – 2002 -2010. 5 Kupiec Pаul, Assessing Systemic Risk Exposure Under Alternative Approaches for Capital Regulation / Pаul Kupiec, David Nickerson // Prepared for the Bank of England Conference, England Conference “Banks and Systemic Risk”. – London, UK 25 May, 2011, http://www.researchgate.net/publication/228854291_Assessing_Systemic_Risk_Exposure_under_Alternative_Approaches_for_Capital_Adequacy, dostęp dnia 10.04.2015 6 Hendricks Darryll, Defining Systemic Risk [Electronic resource] / The Pew Financial Reform Project. – 2009. Dostęp:http://fic.wharton.upenn.edu/fic/Policy%20page/PTF-Note-1-Defining-Systemic-Risk-TF-Correction.pdf

5

wymiar czasowy (ryzyko systemowe zmienia się w czasie) oraz wymiar strukturalny (ryzyko

systemowe akumuluje się w określonych częściach systemu finansowego).7 Europejski Bank

Centralny nie koncentruje swojej uwagi na konsekwencjach dla gospodarki realnej i traktuje

ryzyko systemowe jako prawdopodobieństwo poważnych zdarzeń systemowych, które

negatywnie wpływają na dużą liczbę pośredników finansowych o znaczeniu systemowym lub

na rynki finansowe w ogóle.8

Podejście mikroekonomiczne podkreśla, że negatywne efekty zewnętrzne dla

wszystkich uczestników rynków finansowych mogą mieć miejsce w przypadku, gdy działanie

osoby trzeciej (na rynku) wywoła znaczne straty bez odszkodowania dla innych uczestników.

Dlatego ryzyko systemowe, wynikające z braku możliwości jednej lub większej liczby

instytucji finansowych do regulowania terminowo i w całości swoich zobowiązań wobec

kontrahentów, powoduje bankructwa (upadłości) pozostałych członków systemu

finansowego.9

Wydaje się, że pojęcie ryzyska systemowego winno integrować czynniki

makroekonomiczne oraz działania poszczególnych instytucji, na przykład pojedynczego

banku, które mogą być przyczyną wywołania ryzyka systemowego.

Podsumowując powyższe sposoby określania ryzyka systemowego, można dla potrzeb

niniejszego opracowania przyjąć następującą jego definicję: jest to ryzyko powodujące, że

zdarzenie systemowe (szok ekonomiczny), taki jak upadek instytucji lub rynku, doprowadzi

do tego, że system finansowy lub znacząca jego część (np. kraj, region) znajdzie się w obliczu

realnego i natychmiastowego niebezpieczeństwa rozpadu lub znaczących strat dla instytucji

finansowych, z prawdopodobieństwem strat dla sfery gospodarki realnej.10

Spróbujemy przeanalizować ryzyko systemowe UGW nie tylko w zależności od

rozkładu głównych źródeł ryzyka finansowego systemu bankowego (ryzyko kredytowe,

ryzyko płynności, ryzyko stopy procentowej, ryzyko rynkowe, ryzyko walutowe,

operacyjne i ryzyko technologiczne), ale także biorąc pod uwagę ekspozycje na ryzyko

pojedynczego kraju, w odniesieniu do warunków gospodarczych, społecznych i

politycznych w kraju. Podatność sektora bankowego pojawia się, gdy system bankowy

7 Marek Belka , Identyfikacja ryzyka systemowego w polskim systemie finansowym, NBP, Warszawa, 7 listopada 2013 r 8 European Central Bank, 2009. The concept of systemic risk. Special Feature in the December Financial Stability Report. 9 Kaufman George G. Bank Failures, Systemic Risk, and Bank Regulation / George G. Kaufman // Cato Journal, Vol. 16, No. 1, Spring/Summer, 1996, http://object.cato.org/sites/cato.org/files/serials/files/cato-journal/1996/5/cj16n1-2.pdf, dostęp dnia 29.03.2015 10 Milena Kabza, Ryzyko systemowe - cecha współczesnych rynków finansowych, Studia Ekonomiczne / Polska Akademia Nauk. Instytut Nauk Ekonomicznych, 2012, nr 3 (LXXIV), p. 393--409

6

akceptuje wyższe ryzyko licząc na większe zyski. Definiowanie ryzyka systemowego z

punktu widzenia koncentracji ryzyka indywidualnego lub kombinacji rożnych rodzajów

ryzyka pomoże zidentyfikować źródła pochodzenia i scenariusze rozpowszechnienia

nowych rodzajów ryzyka systemowego.

7

ROZDZIAŁ II. RYZYKO KRAJU I SPOSOBY JEGO OCENY

Istnieje wiele różnych definicji ryzyka kraju, ale większość z nich ma wiele

wspólnych cech. Określenie, które obejmuje podstawowe, ważne aspekty charakteryzuje

ryzyko kraju, jako zestaw rodzajów ryzyka związanych z inwestycjami w kraju. Obejmuje

ono ryzyka polityczne, walutowe, suwerenne, gospodarcze oraz transakcyjne. Jest powiązane

z rzeczywistymi i oczekiwanymi warunkami politycznymi i gospodarczymi w kraju oraz

oddziaływaniem tych warunków na zdolność rządu, korporacji i osób fizycznych do

wykonywania ich zobowiązań.

Ryzyko kraju to zjawisko wieloaspektowe, w którym ściśle splata się wiele zmiennych

społecznych, ekonomicznych, finansowych i politycznych. W przypadku krajów rozwiniętych

poziom takiego ryzyka zmienia się powoli, w krajach rozwijających się ryzyko charakteryzuje

się dużą zmiennością w krótkim okresie.

Bardziej skomplikowane jest znalezienie zrównoważonego podejścia do sposobów

oceny tego rodzaju ryzyka. Tradycyjnie istnieją dwie metody oceny ryzyka kraju:

porównawcza i analityczna. Pierwsza grupa metod dla wczesnego wykrywania korzystnych

lub niekorzystnych tendencji w kraju używa zagregowanych danych statystycznych. Takie

podejście było wykorzystane przy tworzeniu Political System Stability Index (PSSI)11. Opiera

się ono na badaniach ekonometrycznych. Inną grupę porównawczych metod stanowią oceny

ekspertów. Są one zwykle produktem końcowym wielu konsultacji, które mogą wiązać się z

metodą Delphi. Klasyfikowanie krajów według poziomu ryzyka obejmuje kilka etapów:

wybór zmiennych; określenie wagi każdej zmiennej; metoda przetwarzania danych przy

użyciu Delphi i skali ekspertów; tworzenie wyjściowego wskaźnika, który bardzo często

mieści się pomiędzy 0 a 100.

Pierwszym takim rankingiem krajów jest BERI (Business Environment Risk Index)12.

Ten system oceny opiera się na dodawaniu każdego konkretnego rodzaju współczynnika wagi

ryzyka, który odzwierciedla jego znaczenie dla prowadzenia biznesu. W tej metodologii

oceny ryzyka kraju liczy się średnią arytmetyczną z trzech elementów: ryzyko polityczne

(wynik ważony 10 wskaźników politycznych i społecznych), ryzyko operacyjne (oszacowany

z pomocą ekspertów ważony wynik 15 zmiennych ekonomicznych, finansowych i

strukturalnych) i R-factor (ważona ocena istniejącego ustawodawstwa, kursu walutowego,

11 Washington State University, Formation of a Political System Stability Index (PSSI), strona internetowa http://public.wsu.edu/~mreed/380PSSI.htm, dostęp dnia 21.05.2015 12 Business Environment Risk Intelligence, The leading country risk rating agency since 1966, strona internetowa http://www.beri.com/, dostęp dnia 21.05.2015

8

rezerw walutowych oraz zadłużenia zagranicznego). Prognozowanie ryzyka z pomocą BERI

przeprowadza się dla 140 krajów raz na 1 rok i na 5 lat. Grupa ekspertów w każdym regionie

trzy razy w roku podejmuje się oceny tego ryzyka.

Bank of America na podstawie 10 wskaźników ekonomicznych ocenia poziom ryzyka

kraju dla 80 państw (Bank of America World Information Services).13 Ocena dla każdego ze

wskaźników oraz końcowy wynik (średnia wartość dla wszystkich parametrów) zmienia się w

zakresie od 1 (najmniejsze trudności) do 80 (duże problemy). Swoim klientom Bank of

America oferuje ocenę ryzyka kraju w roku bieżącym, dane historyczne za 4 lata i prognozę

na 5 lat.

Control Risks Group (CRG)14 dokonuje pomiaru ryzyka kraju w około 226 państwach

i terytoriach w oparciu o różne możliwe scenariusze i monitorowania go za pomocą platform

on-line.

Economist Intelligence Unit15 dokonuje oceny ryzyka kraju, która jest oparta na

czterech elementach: ryzyku politycznym (22% w ogólnej ocenie, składający się z 11

wskaźników); ryzyku polityki gospodarczej (28%, 27 wskazników); ryzyku strukturalnym

(27%; 28 wskazników) oraz ryzyku płynności (23%; 10 wskazników).

Euromoney16 w modelu ocen ryzyka kraju korzysta ze ekspertyz na temat zmiennych

ryzyka w danym kraju (70% oceny) w połączeniu z trzema podstawowymi wartościami

ilościowymi (30% oceny). Wskaźniki są podzielone na sześć kategorii: dane ekonomiczne

(30% w ocenie), ryzyko polityczne (30%), ocena strukturalna (10 %), wskaźniki zadłużenia,

niespłacone lub restrukturyzowane zadłużenia (10%), oceny zdolności kredytowej (10%),

dostęp do finansowania bankowego, krótkoterminowego finansowania oraz rynków

kapitałowych (10%). Uzyskana wartość ryzyka kraju zmienia się od 0 (najwyższe ryzyko) do

100 (najniższy). Te wartości liczbowe są konwertowane w 10 kategorii, od AAA do N/R.

Oceny dokonuje się dwa razy w roku i obejmuje nią ponad 180 krajów.

Іnstitutional Investor17 to agencja, która zajmuje się pomiarem poziomu ryzyka

zdolności kredytowej w ponad 179 krajach. Ocena opiera się na ankietowaniu

13 Bank of America, Bank of America World Information Services, strona internetowa https://www.bankofamerica.com/, dostęp dnia 21.05.2015 14 Control Risks, Managing Political Risks, strona internetowa https://www.controlrisks.com/en/services/political-risk, dostęp dnia 21.05.2015 15 Economist Intelligence Unit, strona internetowa http://www.eiu.com/home.aspx, dostęp dnia 21.05.2015 16 Euromoney country risk, Country Risk Survey Q1 2015: Russia crisis, China fragility and EMs’ capital-flow shock, strona internetowa http://www.euromoney.com/Poll/10683/PollsAndAwards/Country-Risk.html, dostęp dnia 21.05.2015 17 Іnstitutional Investor, Research +Rankings, strona internetowa http://www.institutionalinvestor.com/, dostęp dnia 21.05.2015

9

przeprowadzonym wśród ekspertów, którzy określają i oceniają najważniejsze czynniki

ryzyka. Rezultaty są ważone według eksperta oraz uśrednione.

Jedna z dobrze znanych spółek The PRS Group proponuje dwie bardzo ważne metody

oceny ryzyka kraju. Ocena ryzyka dla inwestora w Political Risk Services (PRS)18 odbywa się

w dwóch etapach. Na pierwszym etapie przy użyciu metody Prince19 prognozuje się przyszły

reżim polityczny w kraju. Istnieją trzy najbardziej prawdopodobne scenariusze na najbliższe

18 miesięcy i na 5 lat. Następnie dla każdego trybu szacuje się prawdopodobieństwo i poziom

niepokojów politycznych (w skali "niskie", "średnie", "wysokie", "bardzo wysokie" ryzyko),

oraz analizuje się jeszcze 11 wskaźników, które wpływają na klimat inwestycyjny w kraju.

Na drugim etapie uzyskane szacunki liczbowe są grupowane (w skali od A do D) w trzech

obszarach inwestycyjnych: transfery finansowe, bezpośrednie inwestycje i rynki eksportowe.

Druga metoda International Country Risk Guide (ICRG)20 ocenia ryzyko dla 140 krajów.

Model ten opiera się na analizie trzech elementów ryzyka kraju: polityczny (50 punktów ze

100 w ogólnej ocenie, 12 wskaźników), finansowy (25 ze 100, 5 wskaźników) i gospodarczy

(25 ze 100, 5 wskaźników). Każdy z 22 wskaźników mierzony jest we własnej skali, a ich

łączna maksymalna wartość wynosi 100 punktów.

Przy ocenie tego typu ryzyka Moody's Investor Service21 analizuje tak sytuację

polityczną (6 wskaźników) jak i gospodarczą (7 wskaźników) kraju. Ocena poziomu

podejmowania ryzyka jest alfanumeryczna i zmienia się od AAA do C.

Rating Standard & Poor's Ratings Group (S&P)22 opiera się na prognozie zdolności

obsługi długu oraz prawdopodobieństwa niewykonania zobowiązań. Obejmuje ona ocenę

ryzyka politycznego (3 wskaźniki) pod kątem gotowości kraju do spłaty swoich długów na

czas i ekonomicznego (5 wskaźników) jako zdolności do spłaty swoich długów. Ranking

krajów oparty jest na systemie 3-literowym i zmienia się od AAA do D.

Metody porównawcze mogą być użyteczne jako środek monitoringu i kontroli w celu

sygnalizowania i wykluczania krajów, kondycja których jest całkowicie nie do przyjęcia. Z

18 The PRS Group, Political Risk Services (PRS), strona internetowa http://www.prsgroup.com/about-us/our-two-methodologies/prs, dostęp dnia 21.05.2015 19 PRINCE – metodyka zarządzania projektami oparta na produktach. W 1989 r. brytyjska agenda rządowa Central Computer and Telecommunications Agency (CCTA) opublikowało standard pod nową nazwą – PRINCE (Projects in Controlled Environments) i wskazała jako zbiór najlepszych praktyk zarządzania projektami informatycznymi. Wkrótce jednak metodyka zaczęła być stosowana także poza obszarem IT. (http://pl.wikipedia.org/wiki/PRINCE2#Zobacz_te.C5.BC) 20 The PRS Group, International Country Risk Guide (ICRG), strona internetowa https://www.prsgroup.com/about-us/our-two-methodologies/icrg, dostęp dnia 21.05.2015 21 Moody's, Moody's Investors Service, strona internetowa https://www.moodys.com/Pages/atc002.aspx, dostęp dnia 21.05.2015 22 Standard & Poor's, strona internetowa http://www.standardandpoors.com/ratings, dostęp dnia 21.05.2015

10

pomocą takich metod analizuje się dużo informacji, mają one jednak sporo wad. Pierwsza z

nich to nie zawsze obiektywne ramy teoretyczne, aby włączyć lub wyłączyć zestaw

parametrów stosowanych w różnych systemach ratingowych. Drugą ważną rzeczą jest proces

ważenia, a zwłaszcza brak jednoznaczności przy szacowaniu wag. Różne skale mogą dać

różne wyniki. Trzecia opcja polega na tym że w większości takich metod nie uwzględnia się

takich ważnych parametrów jak lokalizacja kraju i jego regionalnej specyfiki. Ponadto,

ekstremalnych sytuacji (rewolucji, wojny) nie można przewidzieć za pomocą metody

porównawczej. Na koniec, są to metody statyczne, które oceniają wydarzenia i

uwarunkowania z przeszłości, ale które mogą nie mieć żadnego związku z przyszłością.

Metodami analitycznymi oceny ryzyka są: metoda specjalnego raportu, metody oceny

prawdopodobieństwa wystąpienia niekorzystnych zdarzeń, metody ekonometryczne.

Metoda specjalnego raportu w analizie ryzyka politycznego jest najbardziej opisową

wśród metod analitycznych. Polega ona na tym, że jeden lub więcej ekspertów bada

podstawowe zmienne, które opisują główne cechy danego kraju, a ich wyniki powstają w

formie specjalnego raportu. Tak więc, dla każdego kraju raport zazwyczaj zawiera

szczegółową analizę sytuacji politycznej, społecznej i gospodarczej, która uwzględnia

specyfikę lokalnego środowiska.

Bardzo dobrym przykładem jest Worldwide Governance Indicators (WGI)

opracowany przez znanego ekonomistę, prezesa Natural Resource Governance Institute, dra

Daniela Kaufmanna oraz przez specjalistów Banku Światowego, Aartema Kraay’a i Massimo

Mastruzzi’ego.23 WGI to jest projekt zbiorczych raportów i indywidualnych wskaźników

zarządzania krajem dla 215 państw w okresie 1996-2013. Te zagregowane wskaźniki łączą

poglądy dużej liczby przedsiębiorstw, obywateli i ekspertów. Są one oparte na danych z 32

różnych źródeł produkowanych przez różne instytuty, badania naukowe, centra analityczne,

organizacje pozarządowe, organizacje międzynarodowe i przedsiębiorstwa sektora

prywatnego.24

Wśród metod oceny prawdopodobieństwa wystąpienia niekorzystnych zdarzeń

najbardziej znane są:

• metoda konstruowania drzewa zdarzeń - graficzny sposób śledzenia kolejności

możliwych indywidualnych przypadków, oceny prawdopodobieństwa

23 Kaufmann Daniel, Kraay Aart and Mastruzzi Massimo, The Worldwide Governance Indicators: Methodology and Analytical Issues (September 2010). World Bank Policy Research Working Paper No. 5430. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1682130, dostęp dnia 05.05.2015 24 Worldwide Governance Indicators (WGI), strona internetowa http://info.worldbank.org/governance/wgi/index.aspx#home, dostęp dnia 21.05.2015

11

wystąpienia każdego z pośrednich zdarzeń i oszacowanie

prawdopodobieństwa końcowego wydarzenia, prowadzącego do strat. Metoda

ta pozwala na określenie ogólnego prawdopodobieństwa wystąpienia działań

niepożądanych oraz określenia konkretnej oceny inwestycji zagranicznych lub

dochodów z handlu.

• metoda drzewa odmów - graficzne przedstawienie całego łańcucha zdarzeń,

konsekwencje których mogłyby doprowadzić do głównego wydarzenia.

Innymi słowy, określony sposób, w którym pewne pojedyncze zdarzenia mogą

na skutek połączonych efektów spowodować niebezpieczne sytuacje. W ciągu

ostatnich dziesięcioleci metoda ta została powszechnie przyjęta na całym

świecie do analizy ryzyk biznesowych i inwestycyjnych. Zaletą metody jest

możliwość opisania złożonych procesów lub systemów, wyświetlanie i analiza

struktury systemu z uwzględnieniem wszystkich pośredników. Rysunek

drzewa odmów pomaga lepiej i szczegółowo zrozumieć system.

Obie metody (drzewa zdarzeń i drzewa odmów) wzajemnie się uzupełniają. Jest

jeszcze metoda "wydarzenie - skutki", która jest bardzo podobna do metody drzewa zdarzeń,

ale bez graficznego łańcucha zdarzeń i oceny prawdopodobieństwa nastąpienia każdego

przypadku. Podstawową zasadą tej metody jest rozczłonkowanie złożonych układów do

oddzielnych prostszych i łatwiejsze badanie części. Każda część jest poddawana szczegółowej

analizie w celu wykrycia i zidentyfikowania wszystkich zagrożeń i ryzyka. Zaletami tej

metody jest to, że ryzyko jest bardzo szczegółowo badane. Jest mało prawdopodobne, że przy

takim podejściu można cokolwiek ważnego przeoczyć, pod warunkiem, że badania

prowadzone są przez kompetentnych specjalistów.

Najpopularniejszy model ekonometryczny dla oceny ryzyka kraju opracowany został

przez profesorów Uniwersytetu Syracuse, Williama Coplina i Michaela O'Leary’ego.

Podstawą tego modelu jest równanie regresji wielokrotnej. W modelu Coplin-O'Leary

niestabilność polityczna jest postrzegana jako zjawisko życia politycznego kraju, które

charakteryzuje się powszechnym stosowaniem przemocy wobec rządu w formie zmów,

zamachów, wojen, konfliktów etnicznych, etc. Odróżnia się niestabilność wśród elity

rządzącej, związanej z walką o władzę oraz niestabilność społeczną, wynikająca z aktywności

opozycyjnych sił społeczno-politycznych.

Główne wady metod ilościowych to zastosowanie wąskiej definicji ryzyka kraju, jako

ryzyka politycznego oraz skupienie na ograniczonej liczbie czynników ryzyka, takich jak

niestabilność polityczna, kontrola dewizowa i wywłaszczenie. Pełna lista zagrożeń, o różnym

12

stopniu potencjalnego wpływu, jest znacznie szersza i obejmuje setki czynników

politycznych, gospodarczych i społeczno-kulturowych. Wybór czynników i określenie ich

względnej wagi pozostaje głównym problemem metody ilościowej.

13

ROZDZIAŁ III. WPLYW RYZYKA KRAJU NA SYSTEMOWE RYZYK O W UGW

Światowy kryzys, który rozpoczął się w 2007 roku doprowadził do konieczności

zasadniczego przeglądu ilościowej oceny ryzyka kraju dla prawie wszystkich krajów.

Charakter kryzysu ujawnił globalne połączenia gospodarek różnych państw ("efekt domina",

"ryzyko zarażania się"), co doprowadziło do ograniczenia stosowanej tradycyjnej metody

oceny ryzyka i konieczności opracowania nowego podejścia.

Dlatego 16 grudnia 2010 został powołany specjalny niezależny organ Unii

Europejskiej, Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego (ESRB). Główną funkcją tego

organu jest nadzór makroostrożnościowy nad europejskim systemem finansowym.

Priorytetowym zadaniem ESRB jest monitorowanie, szybkie reagowanie, przeciwdziałanie

oraz ograniczenie ryzyk systemowych w Unii. Ten rodzaj ryzyka może wystąpić w wyniku

ścisłych powiązań między instytucjami finansowymi, rynkami, krajami oraz w wyniku zmian

makroekonomicznych i strukturalnych.

ESRB w celu wykonywania wyznaczonych zadań wydaje ostrzeżenia i zalecenia do

podjęcia niezbędnych działań zaradczych. Bardzo ważne zlecenie Europejskiej Rady ds.

Ryzyka Systemowego dotyczy udzielania kredytów walutowych, a zwłaszcza ograniczenie

dostępności takich kredytów dla kredytobiorców niezabezpieczonych przed ryzykiem

kursowym. Zlecenie to zostało opublikowane jeszcze 11 października 2011 r.

Zaproponowano w nim podwyższenie wymagań dotyczących oceny zdolności kredytowej,

wyceny ryzyka kredytowego przez banki oraz zaprowadzenia dla nich dodatkowych

wymogów kapitałowych.

Według informacji ESRB25 w lipcu 2012 udział kredytów walutowych we wszystkich

kredytach był najwyższy na Łotwie (88%), Litwie (74%), Bułgarii (65%), Rumunii (65%),

Węgrzech (58%) i Polsce (32%). Te kraje są najbardziej narażone na negatywne skutki

ryzyka kursowego.

W opinii ESRB nadmierny wzrost zadłużenia w walutach obcych jest nie tylko

źródłem podwyższonego ryzyka dla poszczególnych banków, ale może również stanowić

ryzyko dla stabilności finansowej i makroekonomicznej na poziomie całej UE. Zagrożenia o

charakterze systemowym związane z kredytami walutowymi obejmują ryzyko płynności i

dostępu do finansowania, ryzyko wystąpienia niestabilnych boomów na rynkach aktywów,

25 ESRB Risk Dashboard od 20.09.2012, http://www.esrb.europa.eu/pub/rd/html/index.en.html, dostęp dnia 21.05.2015

14

ograniczenie skuteczności krajowej polityki pieniężnej oraz wzrost wrażliwości gospodarek

na zmiany przepływów kapitałowych.26

Największy udział kredytów walutowych na koniec 2014 roku był w Chorwacji (72%)

(Wykres 1).

Wykres 1. Kredyty walutowe w państwach UE wg waluty (IV kw. 2014, %)

Źródło: ESRB, ESRB Risk Dashboard, http://www.esrb.europa.eu/pub/rd/html/index.en.html, 26.03.2015

W Bułgarii, Rumunii i Polsce udział kredytów walutowych trochę zmniejszył się, ale

kraje te pozostają nadal najbardziej narażone na ryzyko kursowe w Unii. Łotwa i Litwa po

przyjęciu euro zniwelowali oddziaływanie tego ryzyka. Jeśli przeanalizujemy strukturę

kredytów walutowych w wyżej wymienionych krajach, zobaczymy, że większość kredytów

jest w euro. Tylko w Polsce, Austrii, Grecji i Słowenii znaczący udział, a czasem

zdecydowaną większość, stanowiły kredyty we frankach szwajcarskich. Negatywne skutki

ryzyka kursowego można było w tych krajach zaobserwować na początku 2015 roku, po

decyzji Szwajcarskiego Banku Narodowego dotyczącej uwolnienia kursu franka. To

doprowadziło do silnej aprecjacji franka szwajcarskiego wobec innych walut i do wzrostu

wartości długu w tych krajach.

Jedną z bardzo ważnych cech obecnej sytuacji w systemie finansowym i ewentualnym

pojawieniu się ryzyka systemowego jest to, że prawdopodobieństwo niewypłacalności dwóch

lub więcej krajów UE jest większe niż prawdopodobieństwo niewywiązania się dwóch lub

więcej europejskich głównych grup bankowych. Choć samo prawdopodobieństwo jest dość

26 Narodowy Bank Polski, Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego (ESRB), strona internetowa http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemfinansowy/esrb.html, dostęp dnia 21.05.2015

15

niskie, to ważne jest to, że sytuacja ta powtarzała się przed pierwszą falą kryzysu w 2007 roku

i na początku drugiej fali kryzysu w 2010 roku (Wykres 2).

Wykres 2. Prawdopodobieństwo jednoczesnego niewykonania zobowiązań finansowych

Źródło: jak dla wykresu 1.

Można to wytłumaczyć faktem, że kraje zaczęły posługiwać się strategiami instytucji

finansowych sprzed kryzysu i wydawać dużo nowych ryzykownych kredytów. Dowodem

na to jest negatywny wskaźnik globalnej awersji do ryzyka27 (Wykres 3).

Wykres 3. Globalna awersja do ryzyka

Źródło: jak dla wykresu 1. 27 Skonstruowany jako pierwszy główny składnik pięciu aktualnie dostępnych wskaźników awersji do ryzyka, a mianowicie Commerzbank Global Risk Perception, UBS FX Risk Index, Westpac’s Risk Appetite Index, BoA ML Risk Aversion Indicator i Credit Suisse Risk Appetite Index. Wzrost wskaźnika oznacza wzrost awersji do ryzyka.

16

Wiele państw, szczególnie UE, zaczęło udzielać pożyczek krajom i instytucjom, które

z wielkim prawdopodobieństwem nie będą mogły zwrócić pożyczonych funduszy. To może

doprowadzić do pojawienia się nowych „too big to fail” i „too important to fail”, nie tylko

instytucji finansowych, a i całych krajów.

Innym przykładem jest poziom zadłużenia krajów UE, który w ostatnich latach wzrósł

(Wykres 4).

Wykres 4. Łączny dług w stosunku do PKB

Uwaga: Zadłużenie sektora prywatnego nie jest dostępne dla BG i CY z powodu krajowych ograniczeń

poufności. Średnie za trzy lata nie są dostępne dla BG, CY, CZ, DK, GR, IE, RO i SK.

Źródło: ECB, European Commission

Więcej niż 2/3 krajów Unii (71,4%) posiada łączny dług powyżej 200% swojego PKB.

Całkowite zadłużenie w około połowie krajów stanowi 300% PKB i więcej. Wśród tych

krajów są tak problematyczne kraje PIIGS, jak i duże, stabilne Francja i Wielka Brytania.

Trochę powyżej 100% PKB łącznego długu mają tak małe gospodarki jak Czechy, Polska,

Słowacja i Rumunia. Zazwyczaj kredytowanie przedsiębiorstw i ludności ma pozytywny

wpływ na rozwój gospodarczy. Ogólna struktura zadłużenia wskazuje, że dużą częścią tego

długu jest dług publiczny, co jest sygnałem negatywnym. W krajach takich jak Grecja,

Włochy, Irlandia, Belgia dług publiczny jest o dwa razy większy od dopuszczalnego

poziomu 60% wyznaczonego w warunkach konwergencji. Większość krajów UE nie spełnia

tego warunku. Nawet w stabilnych krajach takich jak Francja, Niemcy i Wielka Brytania

dług publiczny wynosi blisko 100% PKB.

17

Kolejnym ważnym elementem ryzyka kraju jest zmiana tempa rozwoju gospodarczego.

W ostatnich latach można zaobserwować znaczne spowolnienie największych gospodarek

UE. Średni wzrost PKB w UE zmniejszył się o trzy razy do 1,2%. W krajach takich jak

Francja, Portugalia, Belgia, Holandia odnotowano wzrost PKB o mniej niż 1%, a w Finlandii,

Austrii i Włoszech odnotowuje się spadek PKB. Według badań Global Risks

przeprowadzonych przez The Economist jednym z największych globalnych zagrożeń jest

zastój gospodarczy i polityczny populizm w krajach UE, które mogą doprowadzić do rozpadu

strefy euro.28

Jak widać z badań globalnej stabilności finansowej przeprowadzonej przez MFW29

(Wykres 5) w ciągu ostatnich sześciu miesięcy wskaźniki stabilności pogorszyły się.

Wykres 5. Mapa globalnej stabilności finansowej. Zagrożenia i warunki

Źródło: International Monetary Fund, Global Financial Stability Report. Navigating Monetary Policy

Challenges and Managing Risks – Washington, DC: International Monetary Fund, April 2015, s.1.

Ryzyko rynkowe, ryzyko płynności oraz ryzyko rynków wschodzących wzrosły i są

bardzo wysokie. Poziom ryzyk makroekonomicznych nie zmienił się i pozostają powyżej

średniego. Globalna sytuacja finansowa pogorszyła się, a apetyt na ryzyko spada, ale nadal

zostaje powyżej średniego. Kontynuacja takich tendencji, jak zmniejszenie apetytu na ryzyko

i wzrost ryzyka rynków wschodzących może doprowadzić do wycofania środków z takich

gospodarek. Będzie to spowolniać ich i tak nie za bardzo szybki wzrost i tempyo

wychodzenia z kryzysu. Spowolni się doganianie gospodarek rozwiniętych, co doprowadzi do

28 Economist Intelligence Unit, Global Forecasting Service, strona internetowa http://gfs.eiu.com/Archive.aspx?archiveType=globalrisk, dostęp dnia 03.05.2015 29 Global Financial Stability Report. Navigating Monetary Policy Challenges and Managing Risks – Washington, DC: International Monetary Fund, April 2015 – (World economic and financial surveys)

18

zwiększenia luki między krajami rozwiniętymi i rozwijającymi się w UE. Skutkiem tego

będzie wzrost niezadowolenia społecznego i ryzyka kraju w ogóle, a to z kolei może być

warunkiem wstępnym dla powstania nowego ryzyka systemowego w UGW.

Ocena ryzyka kraju na podstawie Worldwide Governance Indicators (WGI),

opracowanych przez specjalistów Banku Światowego, wyraźnie wskazuje na jeszcze jedno

zagrożenie Unii Europejskiej - brak jednorodności stowarzyszenia (Wykres 6).

Wykres 6. Worldwide Governance Indicators

Źródło: The Worldwide Governance Indicators, http://info.worldbank.org/governance/wgi/index.aspx#home,

dostęp 21.05.2015

Dla parametrów Stabilność Polityczna i Jakość regulacji widać dość wyraźny podział

na kraje północy Europy z niskim ryzykiem i południowe – o średnim i wysokim ryzyku.

Najwyższy poziom odnotowano w Grecji i Hiszpanii. Dla wskaźników Skuteczność rządu,

Praworządność i Kontrola korupcji wyraźnie widoczny jest podział UE na „wschód” - ze

średnim ryzykiem i „zachód” – z niskim ryzykiem. Jednolitość krajów UE widoczna jest przy

19

ocenie wskaźnika Głosowanie i odpowiedzialność. Wszystkie kraje UE za wyjątkiem Grecji,

Węgier, Rumunii i Bułgarii mają prawie ten sam poziom.

Analiza ryzyka kraju przeprowadzona przez Euromoney wyraźnie wskazuje na kolejny

dowód braku jednorodności Unii Europejskiej (Wykres 7). Już wielokrotnie wymieniane w

różnych publikacjach na temat "Europy dwóch prędkości" - stabilnej i rozwiniętej Północy

przeciwko destabilizacyjnemu oraz problematycznemu Południu. Państwa UE można

podzielić na trzy grupy w zależności od ryzyka kraju: niskiego ryzyka (kolory zielony i

jasnozielony), średniego (żółty), wysokiego (jasnoczerwony i czerwony).

Wykres 7. Ryzyko kraju w Unii Europejskiej

Źródło: Euromoney Country Risk,

http://www.euromoneycountryrisk.com/Home/Return/Analysis/AllAnalysis#supertop, dostęp 21.05.2015

Wielkie prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka kraju obserwowane jest w nowych

krajach członkowskich UE, takich jak Chorwacja, Rumunia, Bułgaria, Węgry, a oczywiście

największe takie ryzyko występuje w Grecji. Grupę ze średnim poziomem ryzyka tworzą

Litwa, Łotwa i kraje PIIGS bez Grecji. Pozostałe kraje UE mają niski poziom ryzyka kraju, a

najniższy jest on w krajach skandynawskich.

20

Mimo, że gospodarki o najwyższym ryzyku nie odgrywają ważnej roli w UE, to

bliższe relacje gospodarek tych krajów z innymi gospodarkami mogą doprowadzić do ryzyka

systemowego w całej strefie euro. Tezę tę potwierdza informacja o wierzytelności

transgranicznej banków krajów Unii na wykresie 8.

Wykres 8. Wierzytelności transgraniczne banków

Uwaga: Dane dla wierzytelności zagranicznych odnoszą się do wierzytelności wobec głównego dłużnika

Rozmiar kół odpowiada relacji wierzytelności zagranicznych do skonsolidowanych kapitałów własnych

sektora bankowego w danym kraju. Grubość strzałki zależy od relacji wierzytelności zagranicznych z danego

kraju (tj. wierzytelności banków w kraju A wobec kredytobiorców w kraju B) do całkowitej wartości

kapitałów sektora bankowego posiadającego te wierzytelności.. Strzałki wychodzą tylko z krajów Unii

Europejskiej raportujących do BIS oraz takich gdzie relacja tego typu wierzytelności do kapitałów własnych

jest większa niż 75%.

Źródło: BIS, ECB

Wykres 8 pokazuje ścisłe wzajemne powiązanie sektora finansowego Hiszpanii,

Irlandii i Wielkiej Brytanii. Udział wzajemnych wierzytelności zagranicznych między

Irlandią i Anglią jest na poziomie ponad 300%, co potwierdza bardzo wysokie ryzyko

zarażenia w tych krajach. Wyższa niż 100% dwustronna wierzytelność zagraniczna występuje

między Włochami, które teraz mają sporo problemów finansowych, a Niemcami. Dlatego

pogorszenie się sytuacji we Włoszech jest dość zauważalne przede wszystkim dla

21

kredytodawców w Niemczech. Sektor bankowy w większości dużych gospodarek UE miał

ulokowane środki w bankach w USA. Dlatego ostatni kryzys gospodarczy, który rozpoczął

się w Stanach Zjednoczonych w 2007 roku, szybko i ze znaczącymi negatywnymi

konsekwencjami pojawił się w UE. Inną ciekawą cechą są bardzo ścisłe wzajemne

powiązania sektora bankowego w Skandynawii. To generuje dodatkowy czynnik ryzyka nie

tylko dla konkretnego kraju, ale również ryzyka systemowego w regionie. Procesy

konwergencji rynków finansowych krajów UGW powodują bardzo szybkie przenoszenie się

szoków i zdarzeń niepożądanych między krajami. To zwiększa prawdopodobieństwo

transformacji tych szoków w ryzyko systemowe całego regionu.

22

PODSUMOWANIE

Ryzyko systemowe rozpatrywane jest w ujęciu makro i mikro. Dla lepszego rozumienia

charakteru tego ryzyka niezbędna jest analiza nie tylko czynników makroekonomicznych

ale też działań odrębnych instytucji, które mogą być przyczyną wywołania ryzyka

systemowego.

Najczęściej przyczynami szybkiego rozwoju ryzyka systemowego są panika oraz efekt

zarażenia. Globalizacja, procesy konwergencji rynków finansowych krajów UE powodują

bardzo szybkie przenoszenie się negatywnych zdarzeń i zagrożeń między krajami. Brak

koordynacji nadzoru na poziomie ponadnarodowym doprowadził do zwiększenia

negatywnych skutków kryzysu w UGW. Powołanie Europejskiej Rady ds. Ryzyka

Systemowego i tworzenie nowych regulacji makroostrożnościowych ma na celu

minimalizowanie ryzyka systemowego.

Ryzyko systemowe może być spowodowane przez inne rodzaje ryzyka, a zwłaszcza

ryzyka kraju, w odniesieniu do jego warunków gospodarczych, społecznych i politycznych.

Analiza ryzyka kraju wskazuje na brak jednorodności Unii Europejskiej, znaczne

spowolnienie rozwoju największych gospodarek wspólnoty, polityczny populizm i wzrost

poziomu zadłużenia krajów. Wiele państw, szczególnie w UE, zaczęło udzielać

ryzykownych pożyczek krajom i instytucjom, co może doprowadzić do pojawienia się

nowych „too big to fail” i „too important to fail”, nie tylko instytucji finansowych, ale i

całych krajów. Prawdopodobieństwo niewypłacalności dwóch lub więcej krajów UE jest

większe niż prawdopodobieństwo niewywiązania się dwóch lub więcej głównych grup

bankowych. Sytuacja taka była zauważalna na początku każdej fali kryzysu. Rozwój takich

tendencji może spowodować ryzyko systemowe w regionie i nawet doprowadzić do rozpadu

strefy euro.

23

LITERATURA

Belka Marek, Identyfikacja ryzyka systemowego w polskim systemie finansowym, NBP, Warszawa, 7 listopada 2013. Blancher Nicolas, Mitra Srobona, Morsy Hanan and others, Systemic Risk Monitoring (SysMo) Toolkit - A User Guide, IMF Working Paper, July 2013. Borońska-Hryniewiecka Karolina, Ryzykowna gra w wyjście ze strefy euro, Builetyn PISM, Nr 6 (1243), 19 stycznia 2015 Control Risks, RiskMap Report Europe and CIS, 2015, https://www.controlrisks.com/en/riskmap-2015-europe, dostęp dnia 10.05.2015. Engle Robert, Jondeau Eric and Rockinger Michael, Systemic Risk in Europe, February 2014, Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2192536, 08.05.2015. European Central Bank, The concept of systemic risk. Special Feature in the December Financial Stability Report, 2009. European Systemic Risk Board, ESRB Risk Dashboard, 2012-2015, http://www.esrb.europa.eu/pub/rd/html/index.en.html, dostęp dnia 10.05.2015. Global Financial Stability Report. Navigating Monetary Policy Challenges and Managing Risks – Washington, DC: International Monetary Fund, April 2015 – (World economic and financial surveys) Hendricks Darryll, Defining Systemic Risk [Electronic resource] / The Pew Financial Reform Project. – 2009, http://fic.wharton.upenn.edu/fic/Policy%20page/PTF-Note-1-Defining-Systemic-Risk-TF-Correction.pdf, dostęp dnia 25.04.2015. Kabza Milena, Ryzyko systemowe - cecha współczesnych rynków finansowych, Studia Ekonomiczne / Polska Akademia Nauk. Instytut Nauk Ekonomicznych, nr 3 (LXXIV), 2012. Formation of a Political System Stability Index (PSSI), http://public.wsu.edu/~mreed/380PSSI.htm, dostęp dnia 16.04.2015. Kaufmann Daniel, Kraay Aart and Mastruzzi Massimo, The Worldwide Governance Indicators: Methodology and Analytical Issues, World Bank Policy Research Working Paper No. 5430, September 2010. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1682130, dostęp dnia 05.05.2015. Kaufman George G. Bank Failures, Systemic Risk, and Bank Regulation / George G. Kaufman // Cato Journal, Vol. 16, No. 1, Spring/Summer, 1996, http://object.cato.org/sites/cato.org/files/serials/files/cato-journal/1996/5/cj16n1-2.pdf, dostęp dnia 29.03.2015. Kupiec Pаul, Assessing Systemic Risk Exposure Under Alternative Approaches for Capital Regulation /Pаul Kupiec, David Nickerson// Prepared for the Bank of England Conference, England Conference “Banks and Systemic Risk”. – London, UK 25 May, 2011, http://www.researchgate.net/publication/228854291_Assessing_Systemic_Risk_Exposure_under_Alternative_Approaches_for_Capital_Adequacy, dostęp dnia 10.04.2015. Sławiński A., Przyczyny globalnego kryzysu bankowego, w: Nauki społeczne wobec kryzysu na rynkach finansowych, Kolegium Ekonomiczno- Społecznego SGH, Warszawa, 2009. Smaga Paweł, The Concept of Systemic Risk, The London School of Economics and Political Science, SRC Special Paper No 5, 2014 Tchorek G., Źródła kryzysu a nowe rozwiązania instytucjonalne w strefie euro, Finanse: czasopismo Komitetu Nauk o Finansach PAN, nr 1(7), 2014. Strony internetowe: Bank of America Corporation, https://www.bankofamerica.com. Business Environment Risk Intelligence, http://www.beri.com.

24

Control Risks, https://www.controlrisks.com. Euromoney, http://www.euromoney.com. Euromoney Country Risk, http://www.euromoneycountryrisk.com. Institutional Investor, http://www.institutionalinvestor.com. International Monetary Fund, http://www.imf.org. Moody's Investors Service, https://www.moodys.com. Narodowy Bank Polski, http://www.nbp.pl. Standard & Poor's, http://www.standardandpoors.com. The Economist Intelligence Unit, http://www.eiu.com. The Worldwide Governance Indicators, http://info.worldbank.org. The Political Risk Service Group, http://www.prsgroup.com.

25

WYKAZ MAP, TABELI I WYKRESÓW

Wykresy

Wykres 1. Kredyty walutowe w państwach UE wg waluty (IV kw. 2014, %) ............... 14

Wykres 2. Prawdopodobieństwo jednoczesnego niewykonania zobowiązań

finansowych.......................................................................................................................

15

Wykres 3. Globalna awersja do ryzyka ........................................................................... 15

Wykres 4. Łączny dług w stosunku do PKB…………………………………................ 16

Wykres 5. Mapa globalnej stabilności finansowej. Zagrożenia i warunki ……………... 17

Wykres 6. Worldwide Governance Indicators.................................................................. 18

Wykres 7. Ryzyko kraju w Unii Europejskiej................................................................... 19

Wykres 8. Wierzytelności transgraniczne banków........................................................ 20

26

Streszczenie: Praca jest próbą analizy różnych podejść do rozumienia ryzyka systemowego,

źródeł jego pochodzenia oraz metody zapobiegania i zarządzania nim w Unii Europejskiej.

Określono znaczenie oceny i analizy ryzyka kraju dla zapobiegania wystąpieniu ryzyka

systemowego w regionie. Zaprezentowano główne metody oszacowania ryzyka kraju.

Dokonano analizy wpływu głównych składników ryzyka krajów na powstawanie i

rozprzestrzenianie się ryzyka systemowego w Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW).

Slowa kluczowe: ryzyko systemowe, ryzyko kraju, strefa euro

Summary: This thesis is an attempt to analyze various approaches to the understanding of

systemic risk. Sources of its origins as well as methods of risk prevention and management in

the EU were also described. The importance of country risk assessment and analysis was

determined to prevent the occurrence of systemic risk in the region. The basic methods of

country risk assessment are presented. Analyzed was the influence of the key components of

the EU countries risk on the emergence and spread of systemic risk in the Economic and

Monetary Union (EMU).

Key words: systemic risk, country risk, the euro zone