İMAM MÂTURÎDÎ VE MATURİDİLİK - OTTO YAYIN

İMAM MÂTURÎDÎ VE MATURİDİLİKTARİHÎ ARKA PLAN, HAYATI, ESERLERİ, FİKİRLERİ VE MATURİDİLİK MEZHEBİ

SEÇKİ

HAZIRLAYAN

SÖNMEZ KUTLU

ANKE VON KUEGELWGENPROF. DR., UNI. BERN, INS. FÜR ISLAMWISSENSCHAFT UND NEUERE ORIENT. PHIL.

ASHİRBEK MUMİNOVDOÇ. DR., TAŞKENT ŞARKİYAT ENSTİTÜSÜ

BEKİR TOPALOĞLUPROF. DR., TDV, İSLAM ARAŞTIRMALARI MERKEZİ

HANİFİ ÖZCANPROF. DR., DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

HÜSEYİN ATAYPROF. DR., ANKARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

JOSEPH GIVONYDR., THE GUSTAV HEINAMANN INS. OF MIDDLE EASTERN STUDIES, U.

KEITH LEWINSTEINDR., BRIDGEWATER STATE UNI. COLLEGE OF HUMANITIES AND SOCIAL SCI., HISTORY

M. SAİT YAZICIOĞLUPROF. DR., ANKARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

PHILIPP BRUCKMAYRVİYANA ÜNİVERSİTESİ

SÖNMEZ KUTLUPROF. DR., ANKARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

ŞÜKRÜ ÖZENDOÇ.DR., TDV. İSLAM ARAŞTIRMALARI MERKEZİ

TALİP ÖZDEŞDOÇ.DR., CUMHURİYET ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

ULRICH RUDOLPH PROF.DR. UNİVERSİTAT ZÜRİH, ORİENTALİSCHES SEMİNAR

W. MONTGOMERY WATT (1909-2006)PROF. DR. ARABİC AND ISLAMİC STUDİES AT THE UNİ. OF EDİNBURGH, ENGLAND

WILFERD FERDINAND MADELUNGPROF. DR. THE INSTITUTE FOR ISMAILI STUDIES

ZİYADOV ŞOVOSİL YUNUSOVİÇÖZBEKİSTAN CUMHURİYETİ FENLER AKADEMİSİ A. R. BİRUNİ ŞARKŞİNASLİK ENS. ELYAZMALAR FONDU MİKROFİLİMLER BÖLÜMÜ MÜDÜRÜ

ÇEVİRENLER

ALİ DEREPROF. DR., ANKARA Ü. İLAHİYAT FAKÜLTESİ

İBRAHİM HAKKI İNALYRD. DOÇ. DR. HARRAN ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

N. KEMAL KARABİBERDR., HARRAN ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

MUZAFFER TAN YRD. DOÇ. DR., ANKARA Ü. İLAHİYAT FAKÜLTESİ

SÖNMEZ KUTLUPROF. DR., ANKARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

YULDUS MUSAHANOV DR., OŞ DEVLET Ü. İLAHİYAT FAKÜLTESİ

SÖNMEZ KUTLU Erzincan’ın Refahiye ilçesinde doğdu (1963). İlköğrenimini Aydıncık Köyü’nde tamamladı. Erzurum İmam Hatip Lisesi’ni (1981), ardından Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ni bitirdi (1987). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Mezhepler Tarihi Anabilim Da l ı’nda araştırma görevlisi olarak göreve başladı (1988). Önce Londra Üniversitesi’nde (1992) ardından da Kahire Üniversitesi’nde (1993), çeşitli konularda araştırma ve incelemelerde bu-lundu. Mürcie ve Horasan-Mâveraünnehir’de Yayılışı konu-lu teziyle doktorasını tamamladı (1994). Doçent unvanını aldı (1997). Kırgızistan Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde İslam Mezhepleri Tarihi ve Kelam dersleri verdi (1997-1999) Amerika Birleşik Devletleri Princeton Üniversitesi’nde misafir öğretim üyesi olarak çalıştı (2012). İslam düşüncesi, Türklerin din ve mezhep anlayışları ile ilgili Türkçe ve Kırgızca yayınlarıyla, İngilizce ve Arapçadan çevirileri bulunmaktadır. Hâlen Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Mezhepleri Tarihi Anabilim Dalı’nda öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Evli ve iki çocuk babasıdır.

İÇİNDEKİLER

ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ ........................................................... 13

ÖNSÖZ .......................................................................................... 17

GİRİŞBİLİNEN VE BİLİNMEYEN YÖNLERİYLE İMAM MÂTURÎDÎ .... 25-66

SÖNMEZ KUTLU

1. Mâverâünnehir ve Semerkand’da Siyasi ve Dinî Ortam .... 252. Ebû Mansûr el-Mâturîdî’nin Adı ve Soyu ......................... 263. Hocaları ........................................................................... 264. Öğrencileri ....................................................................... 275. Eserleri ............................................................................ 286. Hanefi Fakihi ve Fıkıh Usûlcüsü ...................................... 297. Kelami Yönü .................................................................... 308. Tefsirde Yeni Bir Yorumbilim Teşebbüsü .......................... 329. Sufiliğe Bakışı .................................................................. 3410. Siyasi Görüşleri .............................................................. 3511. Bilgi Kuramı ................................................................... 3912. İman Anlayışı ................................................................. 4613. İman-Amel İlişkisi ......................................................... 4714. Din-Şeriat Ayırımı .......................................................... 4815. Şeriatlarda İctihadi Nesih ............................................... 5416. İnsan Özgürlüğü ............................................................ 5517. Objektif Ahlak Anlayışı .................................................. 5618. Allah’ı Bilmek (Ma’rifetullâh) ......................................... 5719. Mukallidin İmanı ........................................................... 5720. Tekvin (Yaratma) ............................................................ 5821. İnsanın Güç Yetirebileceği Şeylerle Sorumlu Tutulması .. 5822. Allah Her Şeyi Bir Hikmete Göre Yapar .......................... 5923. Kaynaklarda Mâturîdî’nin İhmal Sebepleri ..................... 5924. Türk Düşünce Tarihi ve Siyasi Tarihi Açısından Önemi .. 6225. İslam Düşüncesi Üzerindeki Etkisi ................................. 65

BİRİNCİ BÖLÜM MATURİDİLİĞİN TARİHÎ ARKA PLANI ................................... 67-158

FIRAK EDEBİYATINDA İMAM EBÛ HANÎFE’NİN TASVİRİ VE İLGİLİ MESELELER ....................................................................... 67

JOSEPH GIVONY

ÇEV İRENLER: MUZAFFER TAN - N. KEMAL KARAB İBER

HORASAN VE MÂVERÂÜNNEHİR’DE İLK MÜRCİE VE HANEFİLİĞİN YAYILIŞI ............................................................ 89

WILFERD MADELUNG

ÇEV İREN: SÖNMEZ KUTLU

DOĞU HANEFİ FIRAK GELENEĞİ ÜZERİNE MÜLAHAZALAR ...... 99KEITH LEWINSTEIN

ÇEV İRENLER: SÖNMEZ KUTLU - MUZAFFER TAN

1. Eserlerin Tanıtımı .......................................................... 1022. Biçim ve Yapı ................................................................. 1133. Muhteva ........................................................................ 117

EBÛ MANSÛR EL-MÂTURÎDÎ’NİN MEZHEBÎ ARKA PLANI ....... 129SÖNMEZ KUTLU

İKİNCİ BÖLÜM EBÛ MANSÛR EL-MÂTURÎDÎ’NİN HAYATI VE FİKİRLERİ ... 159-301

MÂTURÎDÎ PROBLEMİ ................................................................ 159W. MONTGOMERY WATT

ÇEV İREN: İBRAH İM HAKKI İNAL

MÂTÜRÎDÎ KELAM EKOLÜNÜN İKİ BÜYÜK SİMASI: EBÛ MANSÛR MÂTÜRÎDÎ VE EBÛ’L-MU’ÎN NESEFÎ ................. 167

M. SA İT YAZICIOĞLU

I. Ebû Mansûr Mâtürîdî (ö. 333/944) ................................. 169II. Mâtürîdî ve Eş’arî .......................................................... 174III. Ebû’l-Mu’în Nesefî (ö. 508/1115) ................................. 179

EBÛ MANSÛR EL-MÂTURÎDÎ VE BİLGİ KURAMI ....................... 187

HÜSEY İN ATAY

EBÛ MANSÛR EL-MÂTÜRÎDÎ’NİN KELAMİ GÖRÜŞLERİ ........... 191BEK İR TOPALOĞLU

1. Epistemoloji ................................................................... 192

2. Uluhiyyet ....................................................................... 1983. Nübüvvet ....................................................................... 2024. Kaza ve Kader ................................................................ 2065. Büyük Günah ................................................................ 2106. İman ve İslam ................................................................ 213Sonuç ................................................................................ 216

İMAM EBÛ MANSÛR EL-MÂTÜRİDÎ’NİN FIKIH USÛLÜNÜN İNŞÂSI .......................................................... 221

ŞÜKRÜ ÖZEN

Giriş ................................................................................... 221I. Bir Fakih Olarak Mâtürîdî ............................................... 222

A) Fıkıhla İlgisi ................................................................... 222B) Fakih Olarak Tanınması .................................................. 224C) Fıkıh Usûlü ve Fıkha Dair Eserleri ................................. 226D) Mâtürîdî’ye Göre Fıkıh Kavramı ..................................... 231II. Fıkhın Delilleri ................................................................ 233

A) Kitap .............................................................................. 236B) Sünnet ............................................................................ 240C) İcmâ ............................................................................... 244D) Kıyas .............................................................................. 246E) İstihsân ........................................................................... 249F) Geçmiş Şeriatlar (Şer’u men kablenâ) .............................. 250G) İstishâb .......................................................................... 250H) Sahabi Kavli ................................................................... 250III. Mâtürîdî Usûlünün Temel Özellikleri ........................... 251Değerlendirme ................................................................... 261

MÂTURÎDÎ’NİN TE’VİL ANLAYIŞINDA AKLIN YERİ ..................... 263

TAL İP ÖZDEŞ

MÂTURÎDÎ DÖNEMİNDE SEMERKAND İLAHİYATÇILARI (4./10. ASIR) .............................. 279

ANKE VON KUEGELGEN - ASH İRBEK MUM İNOV

ÖZBEKÇEDEN SADELEŞT İREN: SÖNMEZ KUTLU

1. Neşredilmemiş Kelami Eserler (Yazmalar) ...................... 2872. Neşredilmiş Kelami Eserler ............................................ 289

EBÛ MANSÛR EL-MÂTURÎDÎ’YE NİSPET EDİLEN ESERLERİN TAŞKENT YAZMALARI VE MÂTURÎDÎ ÜZERİNE YAPILAN BAZI ARAŞTIRMALAR ......................................................................... 291

Z İYADOV ŞOVOS İL YUNUSOV İÇ

ÇEV İRENLER: SÖNMEZ KUTLU - YULDUS MUSAHANOV

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MATURİDİLİĞİN OLUŞUMU ve TÜRKLER ARASINDA YAYILIŞI ... 303-505

TÜRK DİN ANLAYIŞI: MÂTÜRİDÎLİK ........................................... 303HAN İF İ ÖZCAN

MATURİDİLİĞİN ORTAYA ÇIKIŞI ................................................. 313ULRICH RUDOLPH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

ÇEV İREN: AL İ DERE

II .................................................................................................. 315III ................................................................................................. 320Kaynakça ..................................................................................... 321

MATURİDİLİĞİN YAYILIŞI VE TÜRKLER ..................................... 323WILFERD MADELUNG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323

ÇEV İREN MUZAFFER TAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323

İlave ve Düzeltmeler .......................................................... 378Kaynakça ........................................................................... 379

11.-13. ASIRLARDA HANEFİ ÂLİMLERİN ORTA ASYA’DAN BATIYA GÖÇÜ ................................................. 387

WILFERD MADELUNG

ÇEV İREN: SÖNMEZ KUTLU

MÂTURÎDÎ KELAMININ YAYILMASI, KALICILAŞMASI VE TEMEL DİNAMİKLERİ (TİMURLULAR DÖNEMİNDEN 19. ASRA KADAR) .. 403

PHILIPP BRUCKMAYR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403

ÇEV İRENLER: SÖNMEZ KUTLU- MUZAFFER TAN . . . . . . . . . 403

Giriş ................................................................................... 403Maturidi Mezhebinin İlk Yayılışı ........................................ 405Maturidilik ve Buhara Meşayıhının Hanefilik İçerisinde Yükselişi: 15. Asırdan 20. Asra Kadar Medrese Müfredatındaki Yeri ............................................. 407Timurlular ......................................................................... 409Osmanlılar ......................................................................... 411Babürlüler ve Babürlüler Sonrası Hindistan ........................ 416Güney Doğu Avrupa .......................................................... 419ve Güney Doğu Asya’da Maturidî ve Hanefi Etki ................ 419Maturidiliğin Yayılışı ve Kalıcılaşması: ................................ 423Nakşibendi ve Müceddidi Geleneklerle İlişkisi ................... 42318. ve 19. Asır’da Maveraünnehir ...................................... 428ve Ural-Volga Bölgesinde Müceddidî-Maturidî İlişkisi ........ 428Sonuç ................................................................................ 432

Kaynakça ........................................................................... 433

EBÛ MANSÛR EL-MÂTURÎDÎ ve MATURİDİ KÜLTÜR ÇEVRESİYLE İLGİLİ BİBLİYOGRAFYA .... 441

SÖNMEZ KUTLU

A) Ebû Mansûr el-Mâturîdî’ye Nispet Edilen Eserler .......... 4501. Tefsir ve Kıraat ............................................................. 4502. Kelam .......................................................................... 4523. Fıkıh ve Usûlü Fıkıh .................................................... 4534. Mâturîdî’ye Aidiyeti Şüpheli Olan Eserler .................... 454

B) Ebû Mansûr el-Mâturîdî ve Maturidi Kültür Çevresiyle İlgili Yazmalar ..................... 455C) Ebû Mansûr el-Mâturîdî ve Maturidi Kültür Çevresi Hakkında Yapılmış Tezler ........ 466D) Ebû Mansûr el-Mâturîdî ve Maturidi Kültür Çevresi Hakkında Yazılmış Kitaplar ..... 474E) Ebû Mansûr el-Mâturîdî ve Maturidi Kültür Çevresinden Bahseden Eserler .............. 484F) Ebû Mansûr el-Mâturîdî ve Maturidi Kültür Çevresiyle İlgili Makaleler .................... 487

EK ............................................................................................... 507THE WESTWARD MIGRATION OF HANAFî SCHOLARS FROM CENTRAL ASIA IN THE 11th to 13th CENTURIES ...................... 507

WILFERD MADELUNG

DİZİN ........................................................................................... 521

17

ÖNSÖZ

Türk dünyası ve İslam dünyasının yetiştirdiği ender düşünür-lerden olan Ebû Mansûr el-Mâturîdî, İslam düşüncesinde or-taya çıkan farklı din anlayışları içerisinde ‘akılcı-hadarî din anlayışı’nın en önemli şahsiyetlerinden birisidir. Bu anlayışın temelleri, her ne kadar Ebû Hanîfe tarafından ortaya atılarak geliştirilmeye çalışılmışsa da, epistemolojik, teolojik ve felse-fi olarak temellendirilmesi Mâturîdî tarafından yapılmıştır. Bu bakış açısını kullanarak kendi döneminde ortaya çıkan dinî problemlere çözüm bulmaya çalışmış, pek çok öğrenci yetiş-tirmiş ve tefsirde Te’vîlât, kelamda Kitâbu’t-tevhîd başta olmak üzere, çeşitli bilim dallarında ilk olma özelliğini taşıyan önemli eserler bırakmıştır. O, hayatında olduğu gibi ölümünden sonra da, büyük ilgi görmüş, geniş bir coğrafyayı etkilemiş ve adı-na nispetle Maturidilik diye bilinen bir düşünce ekolü teşek-kül etmiştir. Bu ekol, Hanefilik-Maturidilik olarak başlangıçta Horasan ve Mâverâünnehir; daha sonra Orta Asya, Hindistan, Pakistan, Doğu Türkistan, Malezya, Endonezya, Kafkaslar, Rus-ya, Türkiye, Ortadoğu ve diğer bölgelerde yaşayan Müslüman-ların geneli tarafından benimsenerek günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Ancak, tam olarak anlaşılamayan sebeplerden dolayı, geçmişte ve günümüzde, Ebû’l-Hasan el-Eş’arî, Gazâlî, İbn Teymiyye gibi şahsiyetlerle kıyaslandığında, onun şahsiyeti, yetiştiği ortam, fikirleri, din ve dünya görüşü, etki alanları ve eserleri hak ettiği ölçüde araştırma ve incelemelere konu edil-memiştir.

Osmanlı döneminde 16. asırdan itibaren, muhtemelen Şii ve Sünni iktidar kavgalarının neticesinde, Mâturîdî ve Maturidi-

İMAM MÂTURÎDÎ VE MATURİDİLİK18

lik âdeta yeniden keşfedilmeye çalışılmış ve bunun sonucunda —bazı kavram ve kelimeler müstensihlerin sansürüne uğramış-sa da— Mâturîdî’nin Te’vîlât adlı tefsirinin yazma nüshalarında bir artış gözlenmiştir. Onun fikirleri, Kitâbu’t-tevhîd adlı eseri yaygın olmamasına rağmen, yayımlandığında yaklaşık 18 cilt tutacak olan Te’vîlât adlı eseri ve takipçileri tarafından yazılan eserler kanalıyla korunmuş ve günümüze ulaşmıştır.*1

XX. yüzyılın ortalarından itibaren Doğu’da ve Batı’da Mâ tu-rîdî ve Maturidiliğin teşekkülü hakkında kıymetli çalışmalar yapılmaya başlanmış olması, son derece sevindirici olmakla birlikte, Mâturîdî’nin kaynaklarda zikredilmemesinin sebeple-ri, Mâturîdî’nin fikrî sistemi ve arka planı, Mürcie ile ilişkisi, mezheplere karşı tutumu, dönemindeki iktidarla ilişkileri gibi konulardaki sorular henüz cevaplandırılamamış ve bu konular-daki sis perdesi henüz kaldırılamamıştır. Bunların aydınlatıla-mamasının önündeki en önemli engellerden birisi, Mâturîdî’nin oldukça kıymetli pek çok eserinin bize ulaşmamış olması, ula-şanlardan da Te’vîlât’ın hâlâ yayımlanmamış olmasıdır. Çünkü bu eser, bilinen türde, sadece Kur’an’ın bir yorumu olmayıp, aynı zamanda Mâturîdî’inin kelami, fıkhi ve diğer görüşlerini de içermektedir. İslam dünyasında Mâturîdî kadar etkili olma-mış pek çok kimsenin eserleri tahkik edilip neşredilirken ve de-falarca basılırken, onun Kur’an’ın yorumuna hasrettiği bu eseri-nin yayımlanmaması ve Türkçeye kazandırılmamasını anlamak oldukça güç ve son derece de ilginçtir. Bunun yayımlanmaması-nın manevi sorumluluğu, büyük ölçüde Diyanet İşleri Başkan-lığı, İlahiyat Fakülteleri ve Kültür Bakanlığına aittir. Şimdiye kadar en azından mevcut nüshaların en eskisi ve en okunaklısı tespit edilerek, ayet numaraları konulmak suretiyle tıpkı basımı yapılabilirdi. Çünkü bu eserin tahkiki yıllar alan bir çalışmayı gerektirmektedir. Hatta bu konuda yapılan teşebbüsler, maddi imkânsızlıklar dolayısıyla tamamlanamamıştır. Te’vîlât’ın tıpkı basımının yapılması, en azından bu konuda yapılacak bilimsel araştırmalar için, tamamı neşredilene kadar, belli ölçüde ihtiya-cı karşılayacaktır.

* Mâturîdî’nin bu eseri, Bekir Topaloğlu gözetiminde, her bir cilt farklı kişiler tarafından tah-kik edilerek 18 cilt olarak yayımlanmıştır. Bkz. Te’vîlâtu’l-kur’ân, Mizân Yayınevi, İstanbul 2005.

ÖNSÖZ19

Yusuf Ziya Yörükân ve Muhammed b. Tâvit et- Tancî, yayımla-dıkları makale ve metinlerle Türkiye’de ve dünyada Mâturîdî ve Maturidilik konusundaki yapılacak çalışmalara öncülük etmiş-lerdir. Fethullâh Huleyf tarafından Kitâbu’t-tevhîd’in 1970 yılın-da yayımlanmasıyla beraber, konuya olan ilgi artmış ve bunun neticesinde, dünyanın çeşitli üniversitelerinde bilimsel araştır-malar yapılmaya başlanmıştır. Son zamanlarda, Mâturîdî’nin hayatı, eserleri ve fikirleri ile Maturidi kelam ekolü hakkında yabancı dillerde müstakil çalışmalar yapılmış olmasına rağmen, Türkçede bu konuda müstakil eser ve makalelerin parmakla sayılacak kadar az olması ve yabancı dillerde yapılanların da dilimize aktarılmamış olması son derece üzücüdür. İtiraf et-mek gerekir ki, Batılı ülkeler bu konuda Türkiye’den çok çok ileridedir. Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte Almanya başta olmak üzere bazı Batılı ülkeler, Orta Asya’nın dinî dü-şünce tarihiyle ilgili, özellikle Mâturîdî ve Maturidilikle ilgili bazı projeleri desteklemektedir. Bunlardan birisi de Te’vîlât’ın tahkik edilmesiyle ilgilidir. Ancak bu projenin, eserin bazı yaz-malarının elde edilememesi ve İSAM’ın Te’vîlât’ın tahkikine dair projesi dolayısıyla durdurulduğu söylenmektedir. Bu eser, Be-kir Topaloğlu gözetiminde iki ayrı komisyon tarafından tahkik edilmekte ve yayıma hazırlanmaktadır.

Mâturîdî ve Maturidilik konusunda şimdiye kadar yapılan araştırmalar, yeterli olmamakla beraber, belli bir aşamaya gel-miş bulunmaktadır. Bu araştırmalarda katedilen seviyeyi ortaya koymak ve bu konuyla ilgili Türkiye’deki eksikliği doldurmak amacıyla, geçmişte konuyla ilgili Arapça, Almanca, Özbekçe yazılmış oldukça kıymetli bazı makaleleri Türkçeye çevirmek veya sadeleştirmek ve bu konuda müstakil araştırmalar yapan bilim adamlarının yazdıkları yeni makaleleri ilave etmek sure-tiyle bir kitap hazırlamayı düşündük.

Bu projenin bitirilmesi, önçalışmalar bir tarafa bırakılırsa iki yıl sürdü. Öncelikle Maturidilikle ilgili önemli problemler tespit edil-di ve sonra bu problemleri inceleyen makaleler seçilerek çevrildi. Diğerleri ise yeni yazıldı. Bu çalışma, Ebû Mansûr el-Mâturîdî’nin fikrî sisteminin tarihî arka planı olan fıkıhta Hanefilik, itikadda Mürcie ile olan ilişkisi, bir düşünür olarak İslam düşüncesine katkıları, Maturidiliğin oluşumu ve Türk dünyasında yayılışı gi-


bi temel problemleri konu edinen makalelerden oluşmaktadır. Bu konuda araştırma yapacak olanlara yardımcı olmak amacıyla Mâturîdî ve Maturidilikle ilgili seçme bir bibliyografya konul-muştur. Özellikle konuyla ilgili Türkiye ve Türkiye dışındaki kü-tüphanelerde yer alan ve ilk defa burada kaydedilen çok kıymet-li yazmalar, genç araştırmacıları, konuyla ilgilenme konusunda kışkırtıcı bir rol oynayacaktır. Kitabın “Giriş” kısmında Mâturîdî, fikirleri ve Maturidiliğin yayılışı konularında genel bir portre çiz-meye çalıştık. İçerik olarak kitap üç bölümden oluşmaktadır:

I. Maturidiliğin Tarihî Arka Planı: Bu konuda en önemli sorun, Mürcie ve Hanefilikle olan ilişkisidir. Mürcii teolojiyi savunan Ebû Hanîfe ve taraftarları, makâlât ve fırak kitaplarında Mürcie-nin bir alt grubu veya mensupları olarak gösterilmektedir. Do-layısıyla, Ebû Hanîfe ve taraftarları ifadesi, dolaylı olarak Ebû Mansûr el-Mâturîdî’yi de ilgilendirmektedir. Bu sebeple, Ebû Hanîfe’nin fırak geleneğinde belli bir dönemde nasıl takdim edil-diği konusundaki Joseph Givony’nin “10.-12. Asır Fırak Ede-biyatında İmam Ebû Hanîfe ve İlgili Meseleler” adlı makalesini bu bölümün ilk makalesi yaptık. Mürcie mezhebinin Kûfe’den Horasan’ın Belh şehrine, oradan Mâverâünnehir’in Semerkand şehrine nasıl yayıldığının ortaya konulması, Mâturîdî’nin tarihî arka planını anlamada son derece önemli olduğundan, Wilferd Madelung’un “Horasan ve Mâverâünnehir’de İlk Mürcie ve Ha-nefiliğin Yayılışı” adlı makalesine bu kısımda yer vermeyi uy-gun bulduk. Diğer yandan Hanefi-Mürcii çevrelerin Hasan b. Muhammed el-Hanefiyye’den başlayan ve Mâturîdî’nin çağdaşı Mürcii Ebû Muti’ Mekhûl en-Nesefî’ye uzanan fırak geleneği-nin bize ulaşan önemli bir metni olan Kitâbu’r-redd alâ’l-bida’ ve’l-ehvâ adlı eserle ilgili oldukça önemli bir analiz olan Keith Lewinstein’in, “Doğu Hanefi Fırak Geleneği Üzerine Mülahaza-lar” adlı makalesini koyduk. Ebû Mansûr el-Mûturîdî’nin, ken-disinden önceki mezheplerden etkilenmemesi, onların lehinde ve aleyhinde görüş belirtmemesi söz konusu olamaz. O, şu âna kadar üzerinde durulmayan oldukça köklü bir politik-teolojik düşünce ekolü olan Mürcii kültür havzasında yetişmiştir. Bu çevreyle olan ilişkilerini ortaya çıkarmak için “Ebû Mansûr el-Mâturîdî’nin Mezhebî Arka Planı” adıyla tarafımızdan kaleme alınan bir makale koyduk.

ÖNSÖZ21

II. Ebû Mansûr el-Mâturîdî’nin Hayatı ve Fikirleri: Mâturîdî’nin şahsıyla ilgili öncelikli mesele, onun hayatı konusunda kaynak-ların suskunluğu ve çok az bilginin verilmesi oluşturmaktadır. W. Montgomery Watt’ın “Mâturîdî Problemi” adlı makalesi bu meseleyle ilgili olduğu için bu derlemeye alınmıştır. Kaynaklarda Mâturîdî’nin hayatıyla ilgili çok az bilgi geçmektedir. Bu konuda Mustafa Sait Yazıcıoğlu’nun “Mâtürîdî Kelâm Ekolünün İki Bü-yük Siması: Ebû Mansûr el-Mâtürîdî ve Ebû’l-Mu’în en-Nesefî” adlı makalesi, Mâturîdî’nin hayatı ve fikirlerinin aydınlatılması konusunda büyük bir boşluğu doldurmaktadır. Mâturîdî’nin özelde İslam kelamına genelde İslam düşüncesine getirdiği en büyük yeniliklerden birisi, ‘bilgi kuramı’dır. Hüseyin Atay’ın “Ebû Mansûr el-Mâturîdî ve Bilgi Kuramı” adlı makalesi, son derece önemli analizler içermektedir. Mâturîdî, İslam kelamı-nın inşa edicilerinden birisidir. Bu konuda Bekir Topaloğlu’nun “Mâturîdî’nin Kelami Sistemi” adlı makalesine yer verilmiştir. Mâturîdî, sadece mütekellim değil, aynı zamanda hem fakih hem de müfessirdir. Fıkh ve fıkıh usûlüne dair eserleri bize ulaşmamışsa da, bazı fikirleri, diğer kaynaklarda ondan yapılan alıntılarla günümüze kadar ulaşmıştır. Şükrü Özen, bunlardan hareketle “Ebû Mansûr el-Mâturîdî’nin Fıkıh Usûlünün İnşâsı” adlı makalesinde onun fıkıh usûlünü inşâ etmeye çalışmıştır. Mâturîdî’nin müfessir olarak yazdığı eseri, onun tefsir ve te’vil metodunu ve genel fikrî sistemini anlamada son derece önem-lidir. Onun yorum geleneğinde en özgün yanı olan akılcılığını ortaya koyabilmek için Talip Özdeş’in “Mâturîdî’nin Te’vil An-layışında Aklın Yeri” adlı makalesine yer verildi. Şimdiye kadar Mâturîdî ve çağdaşları konusunda çok az şey bilinmekteydi; ancak, son zamanlarda yeni araştırmacılar, önemli materyalle-re ulaşmaya başlamışlardır. Değerli dostum Aşirbek Muminov ve Anke von Kügelgen’in ortaklaşa yazdıkları “Ebû Mansûr el-Mâturîdî Döneminde Semerkand İlahiyatçıları” adlı makaleleri, pek çok yazma eseri de gün ışığına çıkarması, dolayısıyla genç araştırmacılar için yeni bir ufuk açacaktır. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde, Ma-turidilik konusunda ciddi araştırmalar yapılmaya başlanmıştır. Özellikle, bu konuda bazı yazmaların bulunduğu Taşkent, bu çalışmalara ve bilimsel toplantılara ev sahipliği yapmaktadır.


Bu konudaki boşluğu doldurmak için Şevasil Ziyadov’un “Abû Mansûr el-Mâturîdî ve Taşkent Yazmalar Fondu’nda Maturidi-lik ile İlgili Yazmalar” adlı makalesine yer verildi.

III. Maturidiliğin Oluşumu ve Türkler Arasında Yayılışı: Ma-turidilik üzerinde ilk ciddi araştırmalar yapanlardan birisi olan Hanifi Özcan’ın “Türk Din Anlayışı: Mâtüridîlik” adlı makale-sine, Maturidiliğin Türk kültürü ve düşüncesiyle ilişkisini or-taya koyduğundan, bu bölümün birinci makalesi olarak yer ve rilmiştir. Batı’da Maturidilik konusunda uzman olan ve bu ko nuda önemli projeler yürüten Ulrich Rudolph “Maturidiliğin Oluşumu” adıyla Almanca yayımlanmış makalesi, Maturidiliğin oluşum süreciyle ilgili son derece yeni fikirler ortaya koymakta-dır. Diğer taraftan Wilferd Madelung’un “Maturidiliğin Yayılışı ve Türkler” adlı oldukça hacimli makalesi, şu âna kadar Matu-ridiliğin Türkler arasında yayılışını ortaya koyan ilk ve tek çalış-madır. W. Madelung, bu çalışmasını tamamlamak için birkaç yıl önce “11.-13. Asırlarda Hanefi Âlimlerin Orta Asya’dan Batı’ya Göçü” adıyla bir tebliğ sunmuş, fakat yayımlamamıştı. Maka-lesini bize göndermiş olması kitabımızın özgünlüğünü daha da artırmıştır. Madelung’un adı geçen makalesinin orjinal adı “The Westward Migration of Hanafi Scholars from Central Asia in the 11th to 13th Centuries” olup, ilk defa burada yayımlan-maktadır (Bkz. Ek: 1). Ayrıca bu makalenin aslı, Ankara Üniver-sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi’nde de yayımlanacaktır. Bugüne kadar Doğu’da ve Batı’da çeşitli dillerde yayımlanan konuyla ilgili makaleler ve eserlerle ilgili daha önce bazı bibliyografya denemeleri yapıldı; ancak bunlar bütün bir edebiyatı vermesi açısından yetersizdir. Bu sebeple, “Ebû Mansûr el-Mâturîdî ve Maturidi Kültür Çevresi ile İlgili Bibliyografya” adıyla tarafımız-dan hazırlanan bir bibliyografya çalışmasıyla, bundan sonra yapılacak araştırmalara yeni bir başlangıç oluşturmak istedik. Özellikle İstanbul kütüphanelerinde Hanefi-Maturidi kültür havzasıyla ilgili binlerce eser araştırılmayı ve gün ışığına çı-karılmayı beklemekte olduğunu belirtmeden geçemeyeceğim. Biz bu Bibliyografya’da, sadece kelami boyutuyla ilgili olanları tespite çalıştık. Bibliyografya’nın özgün olan taraflarından bi-risi, Mısır Dâru’l-Kutub el-Mısriyye’de kayıtlı bir mecmû’a’da, Şafii âlim İbn Ebî’ş-Şerîf Ebû’l-Meâlî Kemâluddîn Muham-

ÖNSÖZ23

med b. Muhammed b. Alî el-Makdîsî’nin (906/ 1500) Şerhu’l-musâyere’sinin sonunda zikredilen Hanefi-Maturidi kimliğini oluşturan usûlu’d-dîn konusunda yazılmış eserler listesine yer verilmesidir. İbn Ebî’ş-Şerîf’in eserinin sonunda, bir kısmı günümüze kadar yazma olarak ulaşmış veya neşredilmiş, bir kısmının sadece adları kaynaklarda kaydedilmiş olmakla birlik-te, maalesef günümüze kadar ulaşmamış veya ne kaynaklarda zikredilmiş ne de yazmaları günümüze kadar ulaşmış Hanefi-Maturidi mezhebinin usûlu’d-dîne ait eserlerinin bir listesi ve-rilmektedir. Bu eserlerin yazarları, tam isimleri ve yazmaları tes-pit edilerek makalenin başında liste hâlinde verilmiştir. İkinci bir husus, Bibliyografya’da Hüseyin Atay’ın 1957-58 yıllarında İstanbul kütüphanelerinde bulunan kelam ilmine dair yazma eserler üzerinde yaptığı araştırmalar sonucu oluşturduğu liste-nin kullanılmış olmasıdır. Bu listede yer alan Maturidi kelam edebiyatına ait yazmalar da, çalışmamızda kullanılmıştır. Araş-tırmalarımız ve taramalarımız sırasında Brockelmann ve Fuad Sezgin’in eserlerinde yer almayan çok kıymetli yazmalara ulaş-tık. Aslında başlangıçta bu yazmalardan son derece önemli gör-düğümüz ve tahkik etmeyi düşündüğümüz Saffâr el- Buhârî’nin Telhîsu’l-edillesi üzerine bir makale yazmayı planlamıştık; ancak, bu eserin Ulrich Rudolph tarafından neşredilmek üzere oldu-ğunu öğrenince, bundan vazgeçerek yazımızı eserin yayımlan-masından sonraya bıraktık.

Her üç bölümde yer verdiğimiz makalelerle ilgili olarak öne-mi bakımından belirtmeden geçemeyeceğim bir nokta da, bun-ların tamamının, ya bu konuda doktora tezi hazırlamış veya doktora sonrası çalışma yapmış ya da müstakil eserler kaleme almış uzman kişiler tarafından yazılmış olmasıdır. Kitabın so-nuna W. Madelung’un makalesinin İngilizce metni EK: 1 olarak konulmuştur.

Son olarak, “Mâturîdî” kelimesinin yazılması konusunda bir standart yazım biçimine gidebilmek için farklı yazım şekillerini inceledikten sonra, Mâturîdî olarak yazımını tercih ettik. Ancak makalelerine yer verdiğimiz müelliflerin, redaksiyon sırasında bu konudaki tercihlerine müdahale etmedik. Ayrıca, tercümesi yapılan makalelerin orijinal sayfalarını metinde köşeli parantez içerisinde verdik.


Bu çalışmanın Türkiye’de Mâturîdî ve Maturidilik konusun-daki bilgi boşluğunu dolduracağına, yapılacak yeni araştırmalar için bir başlangıç oluşturacağına inanıyorum. Son olarak, bu çalışmaya makaleleriyle katkıda bulunan veya daha önce ya-yımladıkları makalelerinin kitabımızda yer almasına izin veren değerli araştırmacılardan Wilferd Madelung, Ulrich Rudolp, W. Montgomery Watt, Joseph Givony, Keith Lewinstein, Ashirbek Muminov, Anke von Kügelgen, Hüseyin Atay, Bekir Topaloğ-lu, Mustafa Sait Yazıcıoğlu, Şükrü Özen, Talip Özdeş, Şevasil Ziyadov ve Hanefi Özcan’a teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca yabancı dilde yazılan makaleleri Türkçeye çeviren kıymetli meslektaşlarımdan Ali Dere, İbrahim Hakkı İnal, Muzaffer Tan, N. Kemal Karabiber ve Yulduz Musahanov’a da müteşekkirim. Onların yardım ve katkıları olmasaydı böyle bir çalışma, kesin-likle ortaya çıkmazdı. Ayrıca çalışmalarım esnasında yardımını esirgemeyen, teşvikleriyle beni cesaretlendiren Hocam Hasan Onat’a ve bu çalışmamın çeşitli aşamalarında katkıda bulunan Mustafa Sinanoğlu, Ahmet Ak, Kıyasettin Koçoğlu, Mehmet Ka-laycı, Zaylabidin Acımamatov ve emeği geçen bütün dostları ma teşekkür ediyorum.

Ankara 2003Sönmez Kutlu

521

AAbbâs b. Mansûr es-Seksekî 100Abdukâhir b. Tâhir el-Bağdâdî 75Abdulazîz b. Ahmed b. Nasr el-Halvânî

389Abdulazîz b. Alî b. Ebî Sa’d el-Harezmî 355Abdulazîz b. Ebî Revvad 135Abdulazîz b. Hâlid et-Tirmizî 97Abdulazîz el-Buhârî 243Abdulaziz Mansurov 294Abdulgâfir 328, 329Abdulhâlık Gucdüvânî 426, 432Abdulhayy el-Leknevî 227Abdulkâdir el-Gîylânî 100Abdulkadîr İbni’l-Vefâ 399Abdulkâhir el-Bağdâdî 76Abdulkerîm b. Acerred 117Abdulkerîm el-Pezdevî 285Abdullâh b. Avn 135Abdullâh b. el-Mubârek 93, 136Abdullâh b. Mes’ûd 244Abdullâh b. Şimrâh 125Abdullâh b. Tahir 129Abdulmecîd 111, 376, 400Abdulmelik b. Abdisselâm el-Lemgânî 355Abdulmelik b. Îsâ b. Derbâs 378Abdulvehhâb el-Kidvâ’î Kannevcî 112Abdurrahmân b. el-Eş’as 89Abdurrahmân el-Gaznevî 396Abdussamed b. Ahmed el-Erbincânî 280Acâride 117, 118Âdem 235Adîd 367Adîmoğulları 370Adûdudevle 138Ahlwardt 111Ahmed b. Abdilazîz el-Halvânî 389Ahmed b. Hanbel 72, 73, 130Ahmed b. İshâk 27, 136, 137, 140, 222,

282Ahmed b. Mahmûd 397, 410Ahmed b. Muhammed b. Mahmûd el-

Gaznevî 365Ahmed b. Mûsâ el-Kâşânî 280Ahmed b. Nasr el-Atekî 287Ahmed Sirhindî 405, 430Ahmet Yesevî 62

Alâ’uddîn Abdulazîz b. Ahmed el-Buhârî 395

Alâ’uddîn Abdurrahmân b. Mahmûd el-Gaznevî 395

Alâ’uddîn Ebû Mansûr 400Alâ’uddîn Ebû Mansûr Muhammed b. Ah-

med b. Ebî Ahmed es-Semerkandî 400Alâ’uddîn Sedîd b. Muhammed el-Hayyâtî

401Âlemu’l-Hudâ Ebû Mansûr Muhammed b.

Muhammed b. Mahmûd el-Mâtürîdî 230Alevî 355, 362Ali 71, 85, 89, 114, 145, 276, 352, 362,

443Alî b. el-Huseyn el-Gaznevî 344Alî b. İbrâhîm el-Gaznevî 396Alî b. Îsâ b. Mâhân 95Alî b. Mekkî el-Kâsânî 358, 393Alî b. Muhammed el-Gaznevî 357, 392Alî b. Ubeydillâh el-Hatîbî 352, 389Allard, Michel 73, 171Alparslan 341, 342, 354Amr b. Dinâr 135Amr b. Murre 81Amr b. Ubeyd 135Amr b. Zer 81Anawati, G. 171Aristo 27, 253Atay, Hüseyin 21, 23, 181, 442Azîm b. Abdulmecîd el-Behluverû’î el-

Azîmâbâdî el-Bihârî el-Kadîrî 111

BBabürlüler 405, 407, 409, 416Bağdâdî 72, 75, 76, 77, 78, 80, 83, 84, 85,

87, 99, 127, 161, 173, 427Bâkıllânî 178, 203, 378Balakî 396Balâsâgûnî 392, 393Bedruddevle Suleymân 362Berke 401, 519Bernand 104, 105Bişr b. Curmuz ed-Dabbî 91Bişr el-Merîsî 77, 78, 83, 84Boriyev, O. 299Brockelmann 23, 161, 183, 292, 351Buhara’daki Hanefiler 35

DİZİN


Buhârî 23, 28, 30, 35, 37, 51, 188, 215, 243, 282, 284, 286, 296, 298, 354, 356, 377, 390, 391, 395, 398, 399, 401, 420, 421, 422

Burhânu’l-Eimme Muhammed b. Abdil-kerîm et-Türkistânî el-Harezmî 401

Burhânuddîn Abdulazîz b. Ömer b. Mâze 359, 393

Burhânuddîn Ahmed b. Es’ad el-Harîfa’nî el-Buhârî 399

Burhânuddîn Alî b. el-Hasen el-Belhî el-İskilkendî 393

Burhânuddîn el-Merginânî 392Burhânuddîn Muhammed b. Muhammed

en-Nesefî 356Burhânuddîn Nâsır b. Abdisseyyid el-

Mutarrîzî 401

CCa’fer b. Ebî Tâlib 394Câhız 132Cehm b. Safvân 72, 73, 91, 134Celâleddîn el-Kâyinî 409Celâluddîn Ömer b. Muhammed el-

Habbâzî 395Cemâluddîn Mahmûd b. Ahmed b. Abdis-

seyyid el-Hâsîrî 395Cengiz Han 401Cerrâh b. Abdillâh 90Cessâs 221, 252, 255, 256, 258, 259, 260,

262el-Cuveynî 226 Çerik, M. 301

DDâmeğânî 326, 340Davud 196Dehriye 172Dodxudoeva, L. 281Dukâk b. Tutuş 357, 391

EEbû Abdillâh 137, 138, 282, 283, 326, 340,

357, 392Ebû Abdillâh b. Ebî Bekr el-Cuzcânî 282,

283Ebû Abdillâh ed-Dâmeğânî 326, 340Ebû Abdillâh es-Saymerî 326Ebû Abdillâh Muhammed b. Eslem 138Ebû Abdillâh Muhammed b. Hasan eş-Şey-

banî 137Ebû Abdillâh Muhammed b. Mûsâ b. Ab-

dillâh 357, 392Ebû Abdullâh el-Basrî 252Ebû Ahmed 27, 138, 282, 283, 284, 286Ebû Ahmed b. Ebî Nasr Ahmed b. Abbâs

el-İyâzî 27Ebû Ahmed Ebû Mansûr 284Ebû Ahmed el-Iyâzî 282, 283, 284, 286Ebû Ahmed Nasr b. Ahmed 138Ebû Alî Muhammed b. Kerrâm 179Ebû Amr Osmân b. Yûsuf el-Kaşgarî 355Ebû Âsım Muhammed b. Ahmed el-Herevî

el-Abbâdî 225

Ebû Bekr Ahmed b. İshâk b. Sâlih el-Cuz-cânî 27

Ebû Bekr Ahmed b. İsmâ’îl el-Fakîh es-Semerkandî 284

Ebû Bekr Ahmed b. Muhammed İbn Fûrek 324

Ebû Bekr b. Ahmed el-Belhî 359Ebû Bekr b. İsmâ’îl es-Semerkandî er-Rus-

tuğfenî 286Ebû Bekr el-Acurrî 101Ebû Bekr el-Asamm 284Ebû Bekr el-Harezmî 326Ebû Bekr el-Verrâk 280Ebû Bekr el-Yemânî es-Semerkandî 283Ebû Bekr er-Râzî el-Cassâs 387Ebû Bekr es-Serahsî 389, 396Ebû Bekr Muhammed 138, 139, 222, 223,

280, 297, 304, 390Ebû Bekr Muhammed b. Abdirrahmân el-

Bu hârî 390Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed 138, 222,

223, 280, 297, 304Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Recâ el-

Cûzcânî 222Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed el-İyâzî

280Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed es-Se mer-

kandî 223, 297, 304Ebû Bekr Nusayr b. Yahyâ el-Belhî 143Ebû Ca’fer 139, 188, 284, 377Ebû Ca’fer et-Taberî 188Ebû Ca’fer Muhammed b. Abdillâh el-Hin-

du vânî 284Ebû Ca’fer Muhammed b. Ahmed 139Ebû Ca’fer Muhammed el-Mervezî el-Es te-

râbâdî 377Ebû Eyyûb el-Ensârî 26Ebû Eyyûb Hâlid b. Zeyd el-Ensârî 26Ebû Fâtıma el-Ezdî 91Ebû Hafs el-Buhârî 284Ebû Hafs el-Iclî 138Ebû Hafs en-Nesefî 34, 281, 379Ebû Hafs es-Sağîr el-Buhârî 285Ebû Hanîfe ekolü 97Ebû Hanîfe el-Belhî 135Ebû Hanîfe Külliyesi 355Ebû Hanîfe metodu 304Ebû Hanîfe taraftarları 131Ebû Hanîfe’nin metodu 304Ebû Hâtim er-Râzî 131Ebû Hureyre 244Ebû Huseyn el-Kudûrî 378Ebû Isma Nûh b. Ebî Meryem 97Ebû İ’sme İ’sam b. Yûsuf 136Ebû İbrâhîm İsmâ’îl b. Abdussâdık en-

Niyâzevî 285Ebû İmrân es-Semerkandî 334Ebû Îsâ el-Verrâk 205Ebû İshâk es-Saffâr el-Buhârî 28, 30, 37,

51Ebû İshâk eş-Şîrâzî 227Ebû İshâk İbrâhîm b. İsmâ’îl b. Ebî Nasr es-

Saffâr el-Ensârî el-Vâbilî el-Buhârî 35Ebû İsmâ’îl b. İbrâhîm 394

DİZİN523

Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-Mâturîdî 296, 450

Ebû Muhammed 27, 78, 106, 281, 284, 286, 287, 390, 395

Ebû Muhammed Abdulkerîm b. Muham-med el-Miğî 286

Ebû Muhammed Osmân b. Abdillâh el-Irâ-kî el-Hanefî 106

Ebû Mukâtil es-Semerkandî 95, 97, 134, 135, 137, 143, 144, 287

Ebû Mukâtil Hafs b. Selm (Suheyl) el-Fez-zârî 134

Ebû Muslim 92, 93, 94Ebû Mutî’ el-Belhî 95Ebû Mutî’ Mekhûl b. el-Fazl en-Nesefî 103Ebû Nasr Abdusseyyid b. Muhammed b. es-

Sebbâğ 390Ebû Nasr Ahmed b. Abbâs b. Huseyn el-İyâzî 27, 222

Ebû Nasr b. İbrâhîm 284Ebû Nasr el-Hisancânî 345Ebû Nasr Mansûr b. Ca’fer el-Muhellebî ed-

Debusî 286Ebû Nasr Muhammed b. Abdilmelik el-

Buhârî 354Ebû Osmân es-Sâbûnî 338Ebu Reyhan Biruni Şarkiyyat Enstitüsü 295Ebû Sa’d Muhammed b. Nasr b. Mansûr el-

Herevî el-Bişkânî 354Ebû Sa’d Muhammed b. Yahyâ 339Ebû Saydâ 91Ebû Sehl ez-Zucâcî 284Ebû Seleme es-Semerkandî el-Bâbhu bay ra-

kas sî 286Ebû Seyyid 291Ebû Suleymân el-Cuzcânî 136, 137, 139,

144Ebû Şâme 379Ebû Şekûr es-Sâlimî 317, 330, 337, 409Ebû Şuca’ es-Selcî 387Ebû Tâhir Muhammed 390Ebû Uzbe 160, 376, 412, 414, 415, 416Ebû Ya’kûb İshâk b. Ahmed es-Samânî 283Ebû Yezîd el-Bistâmî 106Ebû Yûsuf 78, 81, 83, 84, 96, 131, 133,

387Ebû Zeyd ed-Debûsî 224, 257, 259Ebû Zeyd Sa’îd b. Evs el-Ensârî 236Ebû’l Kâsım el-Belhî 162Ebû’l-A’lâ Sa’îd 390Ebû’l-Abbâs İbn Sureyc 232Ebû’l-Alî el-Manî’î 342Ebû’l-Hasan Alî b. Hasan el-Mâtürîdî 225Ebû’l-Hasan Alî b. Sa’îd er-Rustuğfenî 222Ebû’l-Hasan el-Eş’arî 17, 159, 216, 217,

323Ebû’l-Hasan el-Ferrâ’ 284Ebû’l-Hasan el-Kerhî 252, 257, 260, 326Ebû’l-Hasan er-Rüstüğfenî 39, 60Ebû’l-Hasan İsmâ’îl b. Sâ’id 339Ebû’l-Hasen Alî b. Mekkî el-Kâsânî 393Ebû’l-Hasen el-Kerhî 387Ebû’l-Huseyn el-Basrî 259Ebû’l-Huseyn el-Malatî 100

Ebû’l-Kâsım 27, 28, 39, 61, 110, 130, 132, 138, 140, 147, 261, 283, 285, 286, 341, 398

Ebû’l-Kâsım Ahmed b. Hamm es-Saffâr 286

Ebû’l-Kâsım el-Belhî el-Ka’bî 261Ebû’l-Kâsım el-Kuşeyrî 341Ebû’l-Kâsım es-Saffârî 285Ebû’l-Kâsım eş-Şâtıbî 398Ebû’l-Kâsım İshâk b. Muhammed el-Hakîm

es-Semerkandî 283Ebû’l-Me’âlî 401, 445Ebû’l-Mu’în 21, 28, 30, 130, 134, 136, 144,

167, 168, 174, 175, 177, 179, 180, 181, 185, 204, 218, 225, 226, 227, 252, 257, 285, 317, 318, 319, 320, 325, 330, 335, 336, 359, 393, 398, 400, 406, 408, 409, 411, 426, 441, 442

Ebû’l-Mutî el-Belhî 335Ebû’l-Muzaffer el-İsferâinî 173Ebû’l-Muzaffer el-Muşattab b. Muhammed

b. Usâme 354, 391Ebû’l-Yusr el-Pezdevî 103, 162, 218, 285,

317, 398, 400, 406, 408, 420Ebû’n-Nasr Takiyuddîn es-Subkî 160Ebû’s-Saydâ Sâlih b. Tarîf ed-Dabbî 90Ebû’s-Senâ el-Lâmişî 246Ehl-i Sünnet kelamı 32Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat 61, 106, 137,

157, 158, 162, 164, 167, 230, 330, 337, 423, 431

Emîr İsmâ’îl b. Ahmed 97, 110Emîr Nasr b. Ahmed 137Eş’arî 26, 32, 60, 61, 69, 71, 72, 73, 74, 75,

76, 77, 79, 80, 83, 84, 85, 87, 99, 103, 104, 116, 117, 118, 119, 125, 132, 148, 149, 159, 160, 161, 162, 164, 165, 170, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 178, 182, 213, 216, 217, 313, 318, 323, 325, 335, 340, 341, 344, 378, 413

Eşres b. Abdillâh 90Evhaduddîn en-Nesefî 183Evzâ’î 77Eyyûb es-Sahtiyânî 135

FFahru’l-İslâm Alî b. Muhammed el-Pezdevî

400Fahruddîn Bedî’ b. Ebî Mansûr el-A’rabî el-

Kubaznî 401Fahruddîn el-Buhârî 377, 401Fahruddîn er-Râzî 63, 170, 180, 218, 411Fahruddîn Muhammed b. Muhammed b. İlyâs el-Meymarğî 398

Fahrulislâm el-Pezdevî 224, 227, 252Fârâbî 62, 171, 172, 188, 306Faryâb 91Fâtıma 91, 145, 377, 396, 400Fergâna 358, 391, 392Fethullâh Huleyf 19, 29, 159, 173, 180,

218, 294, 441Feys, R. 188


GGazâlî 17, 63, 65, 107, 113, 160, 198, 354,

378, 391, 399, 424Gazneli Mahmûd 389, 390Gîlân 376Gimaret, Daniel 177

ĞĞazmînî 401, 402

HHabbâzî 360, 395, 399Hacı Bektaş Veli 62Hâfızuddîn en-Nesefî 252Hafızuddîn Muhammed b. Muhammed b.

Nasr el-Buhârî 398Hâlid en-Nahvî 92Hâlid Ziyâuddîn 424, 427Halife Muktedî 354, 391Halife Mustazhir 390, 391Halife Musterşid 391Hamdaniler 395Hammâd b. Ebî Suleymân 81Hammad b. Seleme 143Hanefilik 17, 19, 25, 26, 30, 64, 65, 66,

85, 86, 97, 130, 140, 329, 351, 357, 358, 359, 364, 388, 403, 404, 406, 407

Hanefi-Maturidi çevreler 35Hâris b. Sureyc 91, 92, 93, 94, 134Hârûn er-Reşîd 131Hasan 20, 27, 39, 60, 81, 83, 133, 137,

159, 170, 215, 216, 217, 222, 225, 252, 257, 260, 280, 284, 323, 326, 339, 344, 356, 358, 375, 378, 406, 415, 417, 418, 419

Hassâf 387Hâtun 396Herat 122, 376, 400, 410Hızâne 396Hızır 34Hişâm b. Hassan 135Hişâm b. Urve 135Hoca Muhammed Parsa el-Buhârî 297Hotan 330Hubbiye 126Humeydî 445Husameddîn Muhammed b. Muhammed b.

Ömer el-Ahsiketî 398Husâmeddîn Ömer b. Abdulazîz b. Mâze

364Huseyn b. Muhammed b. en-Neccâr 158Hutenî 398, 401Hüseyin 21, 23, 181, 431, 442

İİbn Acerred 117İbn Batta el-Ukberî 101İbn Bîbî 377, 401İbn Dâ’î er-Râzî 133İbn Dâvûd el-Belhî 131İbn Ebî Leylâ 131İbn Ebî Tayy 379İbn Ebî’l-İ’zz 445İbn Ebî’l-Vefâ 164, 183, 401

İbn Ebî’ş-Şerîf Ebû’l-Meâlî Kemâluddîn Muhammed b. Muhammed b. Alî el-Makdîsî 22

İbn er-Ravendî 172İbn Fûrek 213, 216, 317, 324, 325İbn Haldûn 161İbn Hallikân 161İbn Hanbel 73, 74İbn Hazm 78, 79, 87, 173İbn Hibbân 143İbn Humâm 167, 178, 179İbn Kemal Paşa 63, 188İbn Kerrâm 183, 184İbn Kesîr 264İbn Kutluboğa 136İbn Mâkûlâ 340İbn Mâze 394İbn Nedîm 161İbn Râsmend 390İbn Sînâ 62, 172İbn Şebîb 172İbn Tâvûs 378İbn Teymiyye 17, 61, 132, 379İbn Yahyâ 60, 137, 139, 141, 158, 280,

282İbnu’l-Adîm 396, 397İbnu’l-Cevzî 79, 100, 101, 351, 395İbnu’l-Esîr 365, 411İbnu’l-Hümâm 432İbnu’l-Vezîr Muhammed b. İbrâhîm 402İbnu’l-Vezzân 379İbnu’r-Râvendî 205İbrahim 270İbrâhîm b. Meymûn es-Sâiğ el-Mervezî 93İbrâhîm b. Sâiğ 93, 94İbrâhîm el-Kadûkî 283Îcî 112, 416İftihâruddîn Abdulmuttalib b. el-Fazl 365,

397İmâduddîn el-İsfehânî 351İmâduddîn Muhammed b. Ebî Sa’îd b.

Abdilkerîm el-Vezzân 379İmâduddîn Zengî 361, 370İmam Muhammed 144, 222, 227İmâmu’l-Haremeyn el-Cuveynî 226İmrân 58, 91, 151, 196, 334, 401İsa 196, 203, 206, 270Îsâ el-Hakkarî 370İsferâyînî 317İshâk b. İbrâhîm el-Hanzalî 134İshâk b. Muhammed el-Hakîm es-Semer-

kandî 98, 283İskilkend 359, 393İsmâ’îl b. Ahmed 97, 110, 138İsmâ’îl b. Alî Semmân 328İsmâ’îl es-Samânî 283İstanbul 22, 23, 28, 107, 163, 442, 443

JJukovskiy 292

KKa’bî 39, 130, 132, 146, 148, 149, 155,

162, 172, 261

DİZİN525

Kâdıhân el-Uzgendî 360Kalânisî 61Kannevcî 112, 113Kâsânî 227, 358, 364, 365, 376, 377, 393,

396, 397, 400, 407el-Kâsım eş-Seybânî 91 Kâşânî 280Kaşgarî 62, 355Kâtib Çelebî 183, 227Kâtib Ömer b. Muhammed et-Tenuhî 297Kayravân 324Kâzımiye 127Kazîhân el-Özgendî 395Kazvin 345Kemâlpaşazâde 412, 413, 415, 420Kemâluddîn 22, 366, 377, 401, 445Kemâluddîn eş-Şehrazûrî 366Kemâluddîn Muhammed 22, 445Kenziyye 422Kudûrî 378, 387, 388, 402Kullâb 61Kuşeyrî 341Kutbeddîn Alî b. Muhammed el-İsbicâbî es-

Semerkandî 396Kuteybe b. Sa’îd 136Kutluay, Yaşar 442Kündürî 340

MMa’rûf b. Hassan 134MacDonald, D. B. 218Madelung, Wilferd 24, 403Mahmûd 113, 188, 230, 296, 345, 354,

360, 363, 365, 389, 390, 391, 394, 395, 397, 401, 410, 450

Mahmûd el-Gazâlî 113Makdisi, George 73Makrizî 136, 368Malatî 75, 79, 87, 100, 122, 123, 124, 128Malayca 420, 421, 422Mâlik 77, 131Mangıt hükümdarı 430Manî’î 342el-Mansûr Kalâvun 375 Massignon, Louis 183Maveraünnehir 404, 405, 408, 410, 411,

421, 424, 428, 429, 432, 433Maveraünnehir fıkıh geleneği 404Maverdî 139Mecduddîn Muhammed b. Muhammed b.

Muhammed el-Hutanî 371Mekhûl b. el-Fazl 103Mekhûl en-Nesefî 20, 61, 103, 131, 132,

180el-Melîk el-Eşref 392 el-Melîk el-Mu’azzam el-Eyyûbî 395 el-Melîk en-Nâsır Dâvûd 395 el-Melik es-Sâlih Eyyûb 373 Melikşah 345, 352, 354, 390, 391Merginânî 392, 395, 398, 400Merkayûniye 66Mervezî 93, 377, 387Mescid-i Haram 275, 276, 277Meşhedu Ebû Hanîfe 398, 399

Meşkûr, M. C. 107Meymuniye 127Mis’âr b. Kidâm 135Muhammed (Hz.) 43, 46, 52, 54, 197, 205,

235, 270Muhammed Abduh 219Muhammed Aruçi 29Muhammed b. Abdulkerîm el-Miğî 287Muhammed b. Ahmed ez-Zehebî el-Had-

dâdî 283, 287Muhammed b. Ebî Sehl es-Serahsî 280Muhammed b. el-Celîl es-Semerkandî 281Muhammed b. el-Hasan eş-Şeybânî 81, 83Muhammed b. el-Velîd ez-Zâhid es-Semer-

kandî 280Muhammed b. Hasan 133, 137, 222Muhammed b. İbrâhîm b. Anûş el-Hâsirî

280Muhammed b. Melikşah 352, 390Muhammed b. Muhammed b. Ahmed es-

Semerkandî 355Muhammed b. Muhammed b. Nâsır el-

Hâfiz el-Buhârî 296Muhammed b. Mukâtil er-Râzî 27, 136,

140, 141Muhammed b. Muslim b. Mu’min el-Ka-

la’kandî 297Muhammed b. Sema’a et-Temimî 144Muhammed b. Şebîb 144Muhammed b. Tâvît et-Tancî 441, 442Muhammed b. Yahyâ 339Muhammed el-Bustî 400Muhammed el-Hanefiyye 20, 89Muhammed eş-Şeybânî 96, 222, 227, 387Muhammed Hasan Hîtû 378Muhammed Parsa Vakfı 297Muhammed Tâhir Gazâlî 107Muhammed Tâvit et-Tancî 19Muhammedşah 345Muhârib b. Disâr 81Muhyiddîn eş-Şehrazûrî 366Mukâtil b. Suleymân 81, 264Musa 196, 197, 202, 270Mûsâ b. Suleymân 97, 136, 137Muslihiddîn Mustafâ el-Kastallânî 161Muslim 92, 93, 94, 163, 215, 297Mustansır 356, 373, 392Mustazhir 390, 391Mustencid 355Musterşid 391Muşattab 354, 355, 391el-Muşattab Ebû’l-Muzaffer Muhammed b.

Ahmed b. Abdilcebbâr 355 Müceddidi manevi silsilesi 431Müceddidiyye 425, 427, 428, 429

NNâsır 296, 355, 356, 375, 395, 401Nâsıruddîn Alî (veya Ğâlî) b. İbrâhîm el-

Gaznevî el-Belekî 364Nâsıruddîn Nâsır Mehdî el-Alevî 355Nâsibiye 114Nasr b. Ahmed el-Kebîr 138Nasr b. Ebî Abdilmelik el-Atekî 134


Nasr b. Seyyâr 92Neccâr 144, 158, 327Necmuddîn Bekbars b. Yaltakkilic en-Nâsırî

356Necmuddîn Ebû’l-Me’âlî Tâhir b. Muham-

med b. İmrân el-Hafsî 401Necmuddîn Ebû’r-Recâ Muhtâr b. Mahmûd

b. Muhammed ez-Zâhidî el-Ğazmînî 401Necmuddîn Ömer b. Muhammed en-

Nesefî 396Nerşehî 179Nizâmülmülk 325, 341, 342, 354, 388,

389, 391Nizârî İmam 379Nuh 52, 270Nûreddîn 30, 167, 180, 218, 394, 395,

397, 398, 400, 422Nûreddîn es-Sâbûnî 30, 167, 180, 218Nûreddîn Mahmûd b. Zengî 394Nureddîn Muhammed el-Şirâzî 160Nûruddîn 355, 356, 358, 362, 363, 365,

366, 367, 376Nusayr b. Yahyâ el-Belhî 27, 140, 143, 222,

282, 284, 286, 287

OOrta Asya 17, 19, 21, 22, 62, 66, 90, 159,

169, 170, 291, 295, 300, 301, 332, 336, 387, 388, 389, 400, 401, 405, 406, 407, 416, 424, 425, 441

Orta Asya Hanefi fıkıh geleneği 406Orta Asya İslam geleneği 405Osman 71, 89, 145Osmân el-Hanefî 107, 114, 115Osmanlı âlimleri 419

ÖÖmer b. Abdilazîz b. Mâze 395Ömer b. Alî el-Mahbûbî 397Ömer en-Nesefî 28, 30, 179Ömer es-Suhreverdî 392Övülen Mürcie 61Özen, Şükrü 21

PPezdevî 27, 28, 30, 35, 103, 112, 158, 162,

164, 167, 177, 178, 218, 224, 227, 252, 285, 317, 318, 398, 400, 406, 408, 415, 417, 420

RRaşîduddîn Ebû Hafs Ömer b. Muhammed

el-Andukânî el-Fergânî 392Razıyuddîn Muhammed b. Muhammed es-

Serahsî 396Râzî 27, 63, 131, 133, 136, 140, 141, 170,

180, 183, 218, 221, 252, 326, 387, 411, 415

Raziyyuddîn el-Hasan b. Muhammed b. el-Ömerî es-Sâğânî 356

Razîyyuddîn Muhammed b. Muhammed es-Serahsî 364

Rebi’ b. İmrân et-Teymî 91Reşîduddîn 355, 377, 401

Reşîduddîn Ebû Hafs Ömer b. Muhammed el-Endukânî el-Fergânî 355

Reşîduddîn Yûsuf b. Muhammed el-Kandî (?) el-Harezmî 401

Rustuğfenî 222, 281, 284, 285, 286

SSa’îd 27, 90, 92, 135, 136, 222, 236, 280,

328, 379, 390, 397, 400Sa’îd b. Ebî Urûbe 135Sa’îd b. Muhammed el-Ustuvâ’î 328Sa’îd en-Nahvî 90, 92Sa’lebe b. Muşkân 117Sâbit Kutnâ 91Sâbûnî 28, 30, 167, 175, 180, 181, 218,

338, 410Sadru’l-Mazî 393Sadru’ş-Şehîd Husâmuddîn Ömer b. Ab di-

lazîz b. Mâze 395Sadruddîn 360, 367, 379, 395Sadruddîn Abdulmelik b. Derbâs el-Heze-

bânî 367Sadruddîn el-Ezrâ’î 360Sadruddîn İbnu’l-Vezzân 379Safîyuddîn el-Vâ’iz el-Belhî 94es-Sâhib b. Abbâd 327 Said Nursî 65Salâhuddîn el-Eyyûbî el-Kurdî 398Saymerî 326Selçuklular 62, 63, 324, 328, 329, 336,

338, 352, 356, 389, 403, 405Sem’ânî 26, 225Semmân 328Sencer 354, 391Serahsî 224, 229, 252, 258, 259, 280, 364,

389, 393, 396, 408, 415Sevbaniye 83Seyyid Murtazâ ez-Zebîdî 160Sıbt İbnu’l-Cevzî 395Sincâr 392Sirâcuddîn Yûsuf b. Ebî Bekr es-Sekkâkî

401Sirhindî 433Sufriye 125, 126Sufyân es-Sevrî 85, 131Sultan Berkyaruk 390Sultan Mahmûd 345Sultan Melikşah 354, 390Sultan Mes’ûd 343, 344, 345, 346, 347Sultan Muhammed 352, 390, 391Sultan Muhammed b. Melikşah 352, 390Suyûfiye 371, 398Suyûtî 135, 161Sümeniyye 172Sünni kelam 177, 191, 197, 201, 216, 261,

323, 388, 413, 431

ŞŞa’bî 114Şakîk b. İbrâhîm 96Şâmî 391Şâtıbî 398Şeddâd b. Hakîm 139Şehinşah 38

DİZİN527

Şehristânî 61, 72, 78, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 87, 99, 112, 133, 161, 173

Şemsuddîn ez-Zehebî 399Şemsuleimme es-Serahsî 224Şerîk b. Abdillâh 131Şerîk b. Ebî Mukâtil 134Şeybânî 81, 83, 96, 97, 183, 222, 227, 284,

387, 395, 396, 397, 399Şeyh Ömer es-Suhreverdî 392Şimrahiye 125, 126, 127Şîrâzî 227, 376Şuca’uddîn Hibetullâh b. Ahmed et-Tarâzî

399

TTaberî 90, 92, 93, 188, 215, 264Tâcuddîn Abdulğafûr b. Lokmân el-Kerderî

367Tâcuddîn Ahmed b. Mahmûd b. Sa’îd el-

Gaznevî 397Taftazânî 63, 161, 164, 168, 412, 414, 417,

418, 421, 422, 427, 430, 445et-Tahavî 407 Talikân 91Talk b. Habîb 81Tancî 19, 378, 441, 442Tarâzî 399Taşköprüzâde 136, 160Tirmizî 97, 377, 401Topaloğlu, Bekir 29, 442Tuğrul Bey 327, 338, 339, 340, 341, 342,

346, 352, 378Tûsî 64, 415Tutuş 357, 391, 392Türkistan 17, 66, 292

UUbeydullâh 28, 352, 390, 408, 425Ustâddâr Cemâluddîn 375Uzeyr 205

ÜÜngenç 170Watt, W. Montgomery 24

YYahyâ b. Alî ez-Zendevisâtî 282Yahyâ b. Mu’âz er-Râzî 183Yahyâ b. Murtazâ 50Yâkût 169, 179Yâkût el-Hamevî 169, 179Yezîd 89, 92, 106Yezîd (b. Ebî Sa’îd) en-Nahvî 92Yezîd b. el-Muhelleb 89Yûnus b. Sabîh 134Yunus Emre 62Yûsuf el-Hâdî 281

Zez-Zâhid er-Rustufeğnî 281 Zahidov A. 292ez-Zâhir Berkûk 375 Zâhîruddîn Ebû Bekr b. Ahmed b. Alî b.

Abdilazîz el-Belhî es-Semerkandî 396Zâhiruddîn Muhammed b. Ömer en-Nev-

câ bâdî el-Buhârî 356Zehebî 283, 287, 399Zekeriyâ Yahyâ b. İshâk 280Zemahşerî 398Zengî İmâduddîn Zengî b. Mevdûd 370Ziyâ’uddîn Ahmed b. Mes’ûd et-Turkistânî

355Zufer b. Huzeyl 83

▶ Abdulfettâh Ebû Gudde -Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed (sas.)(çev. Enbiya Yıldırım)-Zamanın Kıymeti (Genişletilmiş)

▶ Ahmet Akbulut-Sahabe Dönemi İktidar Kavgası

▶ Enbiya Yıldırım-Hadis Problemleri-Hadiste Metin Tenkidi-Sahih Hadis Bulunmayan Konular

▶ Faruk Gürbüz-Çeviride Sadakat Problemi

▶ Fuad Sezgin-Buhârî’nin Kaynakları

▶ Gerlof Van Vloten-Emevi Devrinde Arab Hâkimiyeti, Şîa ve Mesih Akideleri Üzerine Araştırmalar(çev. Mehmed Said Hatiboğlu)

▶ Hayri Kırbaşoğlu-Ahir Zaman İlmihali-Alternatif Hadis Metodolojisi-Destursuz Çağa Girenler-Ehl-i Sünnet’in Kurucu Ataları-Eskimez Yeni-İslam’ın Kurucu Metni-İslami İlimlerde Metot Sorunu-Namazların Birleştirilmesi-Üçüncü Yol Mukaddimesi

▶ Hidayet Şefkatli Tuksal-Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri

▶ Hüseyin Çelik-Kur’an Ahkamının Değişmesi

▶ İbn Kuteybe-Hadis Müdafaası(çev. M. Hayri Kırbaşoğlu)

▶ İlhami Güler-İlhamiyyât 1-2-Seküler Dünyanın Yorumu

▶ Mahmud Esad-İki Cihan Devleti Arasında Hz. Muhammed (sas.)(yay. haz. Seyfettin Erşahin)

▶ Mahmud Esad Erkaya- Kur’an Kaynaklı Tasavvuf Kavramları

▶ Mehmet Ata Az- Tanrı’nın Bilinebilirliği

▶ Mehmed Said Hatiboğlu-Hadîs Tedkikleri-Hilafetin Kureyşliliği-Hz. Peygamber ve Kur’an Dışı Vahiy-İslam’ın Aktüel Değeri Üzerine 1-2-İslami Tenkid Zihniyeti-Kültürel Mirasımızı Tenkid Zarureti -Siyasi İctimai Hâdiselerle Hadîs Münasebetleri

▶ Mehmet Görmez-Gazâlî’de Sünnet Hadis ve Yorum-Hadis İlminin Temel Meseleleri-Kalbin Erbaini-Metodoloji Sorunu

▶ Mehmet Emin Özafşar-Hadis ve Kültür Yazıları -Hadisi Yeniden Düşünmek -İdeolojik Hadisçiliğin Tarihî Arka Planı-Oryantalist Yaklaşıma İtirazlar

▶ Mehmet Emin Maşalı-Gâî Yorum-Kaffâl eş-Şâşî’de Kur’an Yorum Anlayışı-Kur’an’ın Metin Yapısı-Kıraat İlmi

▶ Mehmet Akif Koç, İsmail Albayrak-Tefsire Akademik Yaklaşımlar 1-2

▶ Musa Carullah -Hatun (yay. haz. M. Görmez)-İslam Şeriatının Esasları (yay. haz. Hatice K. Görmez)

▶ M. A. Kirman, İ. Çapcıoğlu-Sekülerleşme

▶ Mehmet Ulukütük-İslam Düşüncesinde Din ve Akıl

▶ M. Yusuf Gûraya-Sünnetin Neliği Sorunu(çev. M. Emin Özafşar)

▶ Necdet Subaşı-Gerisi Hikâye-Söz Uçar Sızı Kalır-Türk Aydınının Din Anlayışı-Yaz Dediler Ânı

▶ Osman Mutluel-İslam Sanatı

▶ Selim Türcan-Neshin Problematik Tarihi

▶ Reza Arasteh-Aşkta ve Yaratıcılıkta Yeniden Doğuş(çev. Bekir Demirkol, İbrahim Özdemir)

▶ Sönmez Kutlu-İmam Mâturidî ve Maturidilik-Selefiliğin Fikrî Arkaplanı -Tarihsel Din Söylemleri Üzerine Zihniyet Çözümlemeleri

▶ Şaban Ali Düzgün-Allah, Tabiat ve Tarih-Âdem’den Öncesine Dönüş-Çağdaş Dünyada Din ve Dindarlar-Kimliksiz Hakikatler-Sarp Yokuşun Eteğinde İnsan-Sosyal Teoloji

▶ Zerkeşî-Hz. Âişe’nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler(yay. haz. Bünyamin Erul)

KÂSEDEN

İMAM MÂTURÎDÎ VE MATURİDİLİK - OTTO YAYIN

Documents

Transcript of İMAM MÂTURÎDÎ VE MATURİDİLİK - OTTO YAYIN