22 marca 2011, 12:44 Autor: Jarosaw Zachwiejaczytano: 23410 razy

Makrofotografia dla kadego, cz. I. Informacje wstpneFotografowie pragncy wykonywa niezwyke ipikne zdjcia bardzo czsto prdzej czy pniejkieruj swoj uwag w stron fotografii makro orazzblieniowej. Nic w tym dziwnego: tu obok naskryje si bowiem wspaniay, niedostrzegalny dlawikszoci ludzi wiat, tylko czekajcy nauwiecznienie go na zdjciach. A co najwaniejsze,jego odkrycie wcale nie musi by trudne.Przedstawiamy nasz nowy cykl artykuwporadnikowych Makrofotografia dla kadego. Wpierwszym odcinku omwimy informacje wstpne,ktrych celem bdzie uporzdkowanie niektrychzawioci dotyczcych tego tematu. Zapraszamy!

UWAGA: Wszystkich zainteresowanych praktycznym rozwijaniem umiejtnoci w zakresie tego typufotografii zapraszamy 16 kwietnia do Katowic na organizowane przez serwis SwiatObrazu.pl warsztatymakrofotograficzne w ramach cyklu "W kierunku lepszych zdj". W trakcie szkolenia kady bdzie miaokazj nie tylko wyprbowa wiedz zdobyt w trakcie lektury tego cyklu artykuw poradnikowych, ale terozwin j i wzbogaci pod okiem prowadzcych warsztaty zawodowych fotografw. A wszystko to wurokliwej scenerii 32. edycji Targw Rolin Ozdobnych i Architektury Ogrodw FLOWERTARG. Z kolei drugaedycja warsztatw bdzie miaa miejsce 7 maja w Krakowie.

Okrelenie "zdjcia makro" jest jednym z tych, ktre nawet u mniej dowiadczonego fotografa budz cigskojarze. Fantastyczny wiat owadw, licie, kwiaty i mineray w powikszeniu, ycie w kroplach wody to wszystko i wiele wicej rozumie si pod pojciem makrofotografii. Gdzie jednak zaczyna si i koczymakrofotografia? Jak rozpozna, co jest zdjciem makro? Czym powinien dysponowa ambitny amatorpragncy sprbowa swoich si w tego typu fotografii? Wszystkie te pytania s rdem wielu nieporozumiemajcych swoje rdo w tym, e wiele osb bardzo rnie rozumie samo pojcie makrofotografii. Wpierwszej czci cyklu rozpoczniemy wic od krtkiego wprowadzenia w temat.

Skala odwzorowania najwaniejsze pojcie makrofotografii

Jak wiadomo, w fotografii mona wyrni kilka terminw, ktrych rozumienie jest kluczowe dla zajcia sit dziedzin sztuki "na serio". Nale do nich m.in. ekspozycja, kompozycja oraz nieco bardziej technicznepojcia, takie jak czas nawietlania, przysona, czuo ISO itd. W przypadku fotografii najwaniejszymterminem jest jednak skala odwzorowania, i termin ten pojawia si praktycznie na kadym kroku. Co totakiego?

Ot skala odwzorowania, zwana te skal reprodukcji, to stosunek wielkoci fotografowanego przedmiotudo jego obrazu rzutowanego przez obiektyw na matryc aparatu lub bon wiatoczu. Gdy obiekt i jegoobraz na przetworniku maj dokadnie te same rozmiary, mwimy o skali odwzorowania 1:1. Gdy obrazjest dwukrotnie mniejszy, skala odwzorowania wynosi 1:2, natomiast gdy dwukrotnie wikszy od oryginau 2:1. Proste? A jednak zrozumienie pojcia skali odwzorowania i jego znaczenia czsto sprawia problemywielu osobom.

Cay problem ze skal odwzorowania polega na tym, e nie przekada si ona w sposb bezporedni narozmiar tego, co zobaczymy na zdjciu. Jest tak, poniewa aparaty fotograficzne (zwaszcza cyfrwki)odznaczaj si zrnicowanymi rozmiarami elementw wiatoczuych. W efekcie obiektyw o danej skaliodwzorowania da nieco inny obraz po podczeniu go do aparatu penoklatkowego ni np. wyposaonego wmatryc APS-C. Z aparatami kompaktowymi zamieszanie jest jeszcze wiksze tutaj wielo formatw

matryc i zwyczaj podawania ogniskowych obiektywu w przeliczeniu na kadr 35 mm sprawia, e wikszoproducentw rezygnuje z umieszczania w specyfikacji technicznej informacji na temat skali odwzorowania.Szacuje si, e wikszo kompaktw wyposaonych w tzw. tryb makro jest w stanie zapewni skalodwzorowania nieco mniejsz ni 1:2, lecz tylko z bardzo bliskich odlegoci (najczciej tak bliskich, e niedajcych si wykorzysta w praktyce).

W praktyce okazuje si, e nawet dla danego obiektywu skala odwzorowania nie jest wartoci sta. Jestona bowiem wypadkow odlegoci od fotografowanego obiektu oraz ogniskowej obiektywu. Z tegopowodu, mwic o skali odwzorowania, mamy na myli tak naprawd maksymaln skal odwzorowania,ktra podawana jest w stosunku do przedmiotw fotografowanych z odlegoci bdcej minimalnodlegoci ostrzenia (w przypadku obiektyww staoogniskowych sprawa jest prosta, niestety z zoomamiju tak atwo nie jest odlego ostrzenia zmienia si bowiem wraz z ogniskow).

Fotografia makro a zblieniowa (close-up) podobiestwa i rnice

Teraz, kiedy pojcie skali odwzorowania jest ju jasne, moemy podj prb zdefiniowania pojciamakrofotografii. Napisaem "prb", poniewa, jak wszelkie rozgraniczenia, to rwnie jest nieco sztuczne iwcale nie musi by uznawane przez wszystkich. W czasach dominacji tradycyjnej fotografii maoobrazkowejprzyjmowao si, e zdjcie mona byo okreli jako makrofotografi, gdy wykonane zostao przy skaliodwzorowania 1:1 lub wikszej.

Obecnie wrd lustrzanek cyfrowych dominujc grup stanowi modele z przetwornikiem APS-C, aponadto na porzdku dziennym jest wycinanie ze zdj fragmentw kadru i publikowanie ich w postacicaych fotografii. W efekcie za zdjcia makro uznawane s ju fotografie wykonane przy nieco mniejszejskali odwzorowania, np. 1:2.

Jednak wiele aparatw fotograficznych wyposaonych jest w tzw. tryb makro, ktry nie umoliwiauzyskania a takich powiksze. Rwnie niektre z obiektyww przeznaczonych dla lustrzanek i aparatwbezlusterkowych zawieraj w swojej nazwie to sowo, mimo i ich skala odwzorowania nie przekracza nawet1:4. Sprzt ten pozwala wykona niejednokrotnie bardzo pikne zdjcia w nieco mniejszym powikszeniu.Cho fotografie takie bywaj okrelane mianem makro, to tak naprawd zalicza si je powinno do tzw.fotografii zblieniowej (ang. close-up). Niemniej jednak wikszo uwag i wskazwek dotyczcychmakrofotografii dotyczy rwnie zdj typu close-up.

Skala odwzorowania

Krtki przegld sprztuMakrofotografia stawia fotografujcemu specyficzne warunki jeli chodzi o sprzt zarwno optyk,sposoby umocowania aparatu, jak i owietlenie. Najwaniejsza kwestia techniczna dotyczy sposobuuzyskania na matrycy aparatu odpowiednio duego obrazu. W tej czci naszego poradnika skoncentrujemysi wanie na niej.

Jak uzyska odpowiedni dla makrofotografii skal odwzorowania?

Cho, jak napisaem ju wczeniej, skala odwzorowania jest cech obiektywu, to nie oznacza to jeszcze, eamator pragncy sprbowa swoich si w makrofotografii koniecznie musi zacz od zaopatrzenia si wdrogi obiektyw makro. Istnieje bowiem cakiem sporo metod pozwalajcych uzyska ujcia o znacznymstopniu powikszenia. Dokadne omwienie ich wszystkich stanowi bdzie temat jednego z najbliszychodcinkw z naszego cyklu, natomiast poniszy krtki przegld ma na celu uwiadomienie wszystkim, jakdue moliwoci wyboru istniej w tym zakresie. Najwicej maj ich oczywicie posiadacze lustrzanek.

Najprostsza metoda to oczywicie zakup obiektywu o duej skali odwzorowania. Kady producent optyki maw swojej ofercie jakie modele o skali odwzorowania 1:1. S to konstrukcje staoogniskowe, dlatego jeelikomu zaley na swobodzie korzystania ze "szka" zmiennoogniskowego, powinien si zainteresowa tzw.zoomami macro. Wprawdzie pod tym ostatnim okreleniem czsto kryj si zupenie zwyczajne modele(nazwane tak tylko ze wzgldw marketingowych), to jednak mona te do atwo trafi na taki, ktregoskala odwzorowania bdzie wynosi 1:3 lub nawet 1:2. Osoby o mniej zasobnych portfelach mog si tezastanowi nad sprbowaniem swoich si z manualnymi obiektywami M42 podczanymi przez specjalnyadapter ju za okoo 200 zotych moemy naby takie konstrukcje, jak choby oferujcy skalodwzorowania 2:1 znakomity Industar 61 L/Z - MC 2.8/50.

Kolejn metod jest zwikszenie skali odwzorowania obiektywu ju posiadanego. I znowu w najlepszej

sytuacji znajduj si posiadacze lustrzanek mog oni bowiem wykorzysta nie pogarszajce jakociobrazu piercienie lub mieszki porednie. Elementy te, mocowane pomidzy korpus aparatu i obiektywpozwalaj uzyska mniejsz odlego ostrzenia i w efekcie zwikszy skal odwzorowania. Jest onaszczeglnie imponujca zwaszcza w przypadku mieszkw, ktre zapewniaj moliwo bardzo duegoodsunicia obiektywu od paszczyzny przetwornika. Rwnie w tym przypadku istniej drosze rozwizania umoliwiajce podczenie obiektyww systemowych oraz tasze, wymagajce uycia starychmanualnych "szkie". Gwn wad mieszkw i piercieni jest mniejsza jasno tak przymocowanegoobiektywu (do matrycy przez wyduony tor optyczny dociera mniej wiata). Ponadto, zwaszcza wprzypadku mieszka, rozmiary i waga naszego zestawu fotograficznego znacznie si zwikszaj. Zamiastpiercieni bd mieszka mona te zastosowa telekonwerter, ktry zapewnia wiksz skal odwzorowaniapoprzez zwikszenie ogniskowej obiektywu.

Kolejne rozwizania, dostpne zarwno dla uytkownikw lustrzanek, jak i aparatw z niewymienn optyk(pod warunkiem, e dysponuj one gwintem lub tulej do przykrcania filtrw) zakadaj przymocowaniedodatkowych elementw z przodu obiektywu. S to rnego rodzaju soczewki skupiajce i konwerterymakro, ktre pozwalaj zwikszy skal odwzorowania bez utraty jasnoci obiektywu. Nie zakcaj one tedziaania mechanizmw pomiaru wiata, ani te autofokusa, natomiast prawie zawsze powoduj spadekostroci obrazu zwaszcza w naronikach kadru. W przypadku konwerterw makro ta degradacja jestznacznie mniejsza, s to jednak te urzdzenia drosze i o bardziej skomplikowanej budowie

Istnieje te jeszcze jedna, do dziwna kategoria osprztu optycznego do makrofotografii, a mianowiciepiercienie odwrotnego mocowania. Pozwalaj one obiektyw przykrci "tyem na przd" do korpusuaparatu lub innego obiektywu. W pierwszym przypadku z reguy owocuje to uzyskaniem ukadu optycznegoo znacznie wikszej skali odwzorowania, ni normalna (zwaszcza przypadku obiektyww o krtszychogniskowych metoda ta nie sprawdza si w przypadku modeli dugoogniskowych). W drugim zaodwrcony obiektyw dziaa jak soczewka nasadkowa o bardzo duej sile skupiajcej wystarczajcej, abyuzyska skal odwzorowania przekraczajc 1:1.

Wyzwania i trudnociFotografia makro i zblieniowa jest fascynujca i przynosi wiele satysfakcji, ale te z uprawianiem jej wisi pewne trudnoci. Osoba zamierzajca zaj si tego typu fotografi moe by pewna, e na swojejdrodze prdzej czy pniej napotka je wszystkie.

Wyzwania stojce przed stawiajcymi pierwsze kroki w makrofotografii

wiat ogldany w powikszeniu wyglda zupenie inaczej, anieli ten ogldany na co dzie. Rwniefotograf pragncy uwieczni rzeczywisto w skali makro zetknie si z nieco innymi problemami dorozwizania. W szczeglnoci bd to:

Niska gbia ostroci. Kady, kto kiedykolwiek fotografowa obiektywem o bardzo dugiej ogniskowejobiekt znajdujcy si w odlegoci mniejszej, ni 10 metrw zna problemy wynikajce ze zbyt maej gbiostroci. W makrofotografii problem ten moe by jeszcze bardziej dotkliwy niejednokrotnie moe siokaza, e nawet przymknicie przysony do f/11 nie gwarantuje wcale, e niewielki owad zostanieuwieczniony wyranie w caej swej okazaoci. Czsto konieczne wic bdzie zmniejszenie wielkoci otworuwzgldnego do bardzo niewielkich wartoci, np. f/22. Nic wic dziwnego, e wrd obiektyww makroznale mona konstrukcje oferujce minimaln jasno na poziomie f/32 lub f/64. Z kolei przy silnymprzymkniciu przysony pojawi si moe kolejny problem, czyli

Brak wiata. Niejednokrotnie wykonujc zdjcia makro i zblieniowe, spotkamy si z problememniewystarczajcego owietlenia. Oprcz typowego braku wiata, uniemoliwiajcego wykonywaniejakichkolwiek zdj (nie tylko w powikszeniu), moemy znale si w sytuacji, kiedy to wiato bdzie zbytsabe, aby udao nam si osign wymagan gbi ostroci. Makrofotografia wymaga wic od nasrozszerzenia umiejtnoci w zakresie oceny stopnia nawietlenia sceny, tak aby mc odpowiedzie sobie napytanie w rodzaju "czy jeeli przymkn do f/16, to starczy mi wiata?".

Inny problem zwizany z brakiem wiata pojawi si moe, gdy pragnc uchwyci interesujcy nas obiektw silnym powikszeniu, zbliymy si do niego tak bardzo, e po prostu go zasonimy. Ten problem niemalzawsze dotyka osoby wykonujce zdjcia zblieniowe aparatami kompaktowymi, ale nieobcy jest teuytkownikom lustrzanek.

Nierwnomierne owietlenie. Przy fotografowaniu w powikszeniu bardzo czstym problemem staj sicienie np. rzucane na patki przez inne patki, albo te powstae w wyniku dziaania silnie

ukierunkowanego wiata. Dlatego te wykonujc zdjcia, bdziemy si starali zapewni owietlenierwnomierne, najlepiej rozproszone. Czsto wymaga bdzie to uycia wicej ni jednego rda wiata.

Podczas wykonywania zdj w plenerze szczegln rol bd odgryway natomiast pogoda i pora dnia.Kontrastowe owietlenie soneczne prawie na pewno doprowadzi do powstawania gbokich i ostrych cieni.Dlatego te fotograf prbujcy swoich si w makrofotografii powinien wypatrywa dni nieco pochmurnychlub te wybra si w plener o wicie.

Problemy z ustawieniem ostroci. Oprcz opisanych wczeniej kopotw zwizanych z nisk gbiostroci samo jej ustawianie w przypadku makrofotografii moe przysporzy nieco wicej problemw nizwykle. Najmniejsze bowiem poruszenie aparatem powoduje znaczn zmian wygldu obrazu. Z tegopowodu wielu fotografujcych na potrzeby zdj makro wypracowuje sobie osobne metody ostrzenia takie jak np. przesuwanie do przodu i do tyu samego aparatu zamiast manipulowania piercieniemostroci.

Ruch fotografowanych obiektw i podmuchy powietrza. Ten problem pojawia si gwnie podczasfotografowania plenerze oraz przy wykonywaniu zdj owadw. Jeeli bowiem wydaje nam si, e na cezdarzaj si chwile, gdy nie wieje wiatr, a pikna gsienica ktr chcemy sfotografowa nie porusza si, tomamy racj wydaje nam si. W skali makro najmniejszy nawet ruch sprawia, e kompozycja si rozpada,a interesujcy nas detal wypada z obszaru ostroci.

Dla kogo fotografia makro?

W kontekcie przedstawionych powyej wyzwa i trudnoci wielu z Was zapewne zadaje sobie pytanie "czymakrofotografia jest dla mnie?". Praktycznie w kadej sytuacji mona udzieli na to pytanie odpowiedzitwierdzcej. Poszukiwanie fotograficznych inspiracji pod naszymi nogami i w widzianych pod powikszeniemrzeczach otaczajcych nas na co dzie dla kadego moe by wspania zabaw. I nie ma tu znaczenia,jakim dysponujemy sprztem i czy w zwizku z tym wykonujemy zdjcia makro czy close-up oraz czy bdone robione w plenerze, w studiu, czy te w zaciszu domowym w kadej sytuacji mona ustrzeliinteresujcy kadr.

Oczywicie sprzt, jakim dysponujemy, w pewien sposb okrela nasze moliwoci, niemniej jednak nawetdysponujc prostym, podstawowym wyposaeniem moemy wykona znakomite zdjcia. W makrofotografiiw rwnie duym stopniu jak sprzt licz si wiedza, pomys i dowiadczenie. Ponadto wiele droszychrozwiza technicznych mona przy odrobinie inwencji zastpi taszymi rwnie i t wiedz postaramysi wam przekaza zarwno w ramach cyklu artykuw o makrofotografii, jak i podczas katowickich ikrakowskich warsztatw plenerowych.

www.swiatobrazu.pl