MA OPOLSKApliki.visitmalopolska.pl/zamki_internet_pl.pdf · jest przedromańska rotunda...

www.krakow2016.comwww.sacrum.visitmalopolska.pl

www.visitmalopolska.pl

Zamki wiecznie żyweMAŁOPOLSKA

ŚWIATOWE DNIMŁODZIEŻY

26-31.07. 2016 Kraków

Projekt sfinansowany z budżetu Województwa Małopolskiego

KRAKÓW

Wilno Mińsk

Kijów

Ryga

Tallin

Helsinki

Sztokholm

Oslo

Rejkiawik

Kopenhaga

Dublin

Londyn Amsterdam Bruksela

Paryż Luksemburg

Berno Vaduz

Lublana

Rzym

Monako Andora

Madryt Lizbona

San Marino

Zagrzeb

Belgrad

Sofia

Bukareszt

Kiszyniów

Skopje

Ateny

Tirana

Podgorica

Sarajewo

Priština

Berlin

Praga

BratysławaWiedeńBudapeszt

Warszawa D

F

EPI

RO

UA

RKS

MD

HACH

FL

BIHSRB

BG

GR TR

AL

PL

CZ

GB

SN

IS

FIN

LV

LT

BY

DK

NL

IRL

EST RUS

RUS

BL

SK

SLO

ANDMC

V

RSMHR

MNE

MK

M

Powr

oźni

k

Owcz

ary

Brun

ary W

yżne Kw

iatoń

Wysow

a-Zd

rój

KRAKÓW

Wilno Mińsk

Kijów

Ryga

Tallin

Helsinki

Sztokholm

Oslo

Rejkiawik

Kopenhaga

Dublin


Paryż Luksemburg

Berno Vaduz

Lublana

Rzym

Monako Andora

Madryt Lizbona

San Marino

Zagrzeb

Belgrad

Sofia

Bukareszt

Kiszyniów

Skopje

Ateny

Tirana

Podgorica

Sarajewo

Priština

Berlin

Praga


Warszawa D

F

EPI

RO

UA

RKS

MD

HACH

FL

BIHSRB

BG

GR TR

AL

PL

CZ

GB

SN

IS

FIN

LV

LT

BY

DK

NL

IRL

EST RUS

RUS

BL

SK

SLO

ANDMC

V

RSMHR

MNE

MK

M

Buko

win

a Ta

trza

ńska

Och

otni

ca G

órna

MAŁOPOLSKA SZLAK ARCHITEKTURY DREWNIANEJStolica regionu: KrakówWiększe miasta: Tarnów, Nowy Sącz, OświęcimPowierzchnia: 15 190 km2 (ok. 5% powierzchni Polski)Liczba mieszkańców: 3,35 mln osób (ok. 8% ludności Polski)Krajobraz: najwyższy szczyt – Rysy: 2499 m n.p.m. góry – Tatry, Beskidy, Pieniny, Gorce pogórza – Pogórze Karpackie wyżyny – Wyżyna Krakowsko-Częstochowska niziny – dolina Wisły główne rzeki – Wisła, Dunajec, Poprad, Raba,

Skawa, Biała zbiorniki wodne – Czorsztyński, Rożnowski,

Czchowski, Dobczycki, Klimkówka najwyżej położone, najczystsze jeziora – Morskie Oko,

Czarny Staw, jeziora Doliny Pięciu Stawów Polskich największa i najgłębsza jaskinia – Jaskinia Wielka

Śnieżna: ponad 22 km korytarzy, 824 m głębokości

Więcej na: www.visitmalopolska.pl, www.muzea.malopolska.pl

Wydanie I, 2010 Departament Turystyki, Sportu i Promocji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, Zespół ds. Regionalnego Systemu Informacji Turystycznejul. Basztowa 22, 31-156 Kraków [email protected] wydawnicza: Anna Niedźwieńska, kierownik projektu MSITKoordynacja projektu: Katarzyna Thor

Wydanie IV, 2015 wznowione Małopolska Organizacja TurystycznaRynek Kleparski 4/13, 31-150 Krakó[email protected] projektu: Adelina Antoszewska

Tekst Iwona Baturo, Krzysztof Bzowski

Zdjęcia K. Bańkowski, A. Brożonowicz, P. Dębski, P. Droździk, P. Fabijański, S. Gacek, J. Gorlach, A. Klimkowski, R. Korzeniowski,P. Mierniczak, J. Mysiński, M. Rauer, K. Syga, P. Witosławski, M. Zaręba, D. Zaród, archiwum MOT, J. Gawron archiwum UMWM

Realizacja wydawnicza wznowienia: Virtual 3DRealizacja wydawniczaAmistad Sp. z o.o. – Program ul. Stolarska 13/7, 31-043 Krakówtel./faks: + 48 12 [email protected], www.polskaturystyczna.plKierownictwo produkcji: Agnieszka Błaszczak, Małgorzata Czopik, Ewelina WolnaRedakcja: Aurelia Hołubowska, Teresa LachowskaKorekta: Agnieszka SzmucProjekt okładki, koncepcja graficzna: PART SAWykonanie map: Wydawnictwo Kartograficzne Daunpol sp. z o.o. Skład, przygotowanie do druku: Michał TincelDruk: Alnus, Kraków

Kraków 2015, ISBN 978-83-64323-66-9Autorzy i wydawcy publikacji starali się, aby jej tekst był rzetelny, nie mogą jednak wziąć odpowiedzialności za ewentualne zmiany, zaistniałe po terminie opracowywania materiałów przez wydawnictwo. Materiały przygotowane na dzień 31 marca 2015 r.

Małopolska

MAŁOPOLSKA ZAMKI WIECZNIE ŻYWEStolica regionu: KrakówWiększe miasta: Tarnów, Nowy Sącz, OświęcimPowierzchnia: 15 190 km2 (ok. 5% powierzchni Polski)Liczba mieszkańców: 3,35 mln osób (ok. 8% ludności Polski)Krajobraz: najwyższy szczyt – Rysy: 2499 m n.p.m. góry – Tatry, Beskidy, Pieniny pogórza – Pogórze Karpackie wyżyny – Wyżyna Krakowsko- -Częstochowska niziny – dolina Wisły główne rzeki – Wisła, Dunajec, Poprad, Raba, Skawa, Biała zbiorniki wodne – Czorsztyński, Rożnowski, Czchowski, Dobczycki, Klimkówka najwyżej położone, najczystsze jeziora – Morskie Oko, Czarny Staw, jeziora Doliny Pięciu Stawów Polskich największa i najgłębsza jaskinia – Jaskinia Wielka Śnieżna: ponad 22 km korytarzy, 824 m głębokości



Wydanie IV, 2015, wznowioneMałopolska Organizacja TurystycznaRynek Kleparski 4/13, 31-150 Krakó[email protected] projektu: Adelina Antoszewska

TekstKrzysztof Bzowski

Realizacja wydawniczaAmistad Sp. z o.o. – Program ul. Stolarska 13/7, 31-043 Krakówtel./faks: + 48 12 [email protected], www.polskaturystyczna.plKierownictwo produkcji: Agnieszka Błaszczak, Małgorzata Czopik, Ewelina WolnaRedakcja: Aurelia Hołubowska, Teresa LachowskaKorekta: Agnieszka SzmucProjekt okładki, koncepcja graficzna: PART SAWykonanie map: Wydawnictwo Kartograficzne Daunpol sp. z o.o. Skład, przygotowanie do druku: Michał TincelRealizacja wydawnicza wznowienia: K. Syga, Virtual 3D

Kraków 2015Autorzy i wydawcy publikacji starali się, aby jej tekst był rzetelny, nie mogą jednak wziąć odpowiedzialności za ewentualne zmiany, zaistniałe po terminie opracowywania materiałów przez wydawnictwo. Materiały przygotowane na dzień: 31 lipca 2015.

1

MAŁOPOLSKAZamki wiecznie żywe

Wawel z lotu ptaka, fot.R. Korzeniowski

Zamki i zamczyska, ruiny średniowiecznych fortec i magnackie rezydencje doby renesansu i baroku spotykamy w Małopolsce niemal na każdym kroku. Budowano je najczęściej na wyso-

kich, widocznych z daleka wzgórzach, dzięki czemu stanowią jedne z najbardziej charakterystycznych elementów krajobrazu w regionie. Najwspanialszy jest oczywiście Zamek Królewski na Wawelu w Kra-kowie. Wraz z archikatedrą św. Stanisława BM i św. Wacława tworzy on niepowtarzalny zespół zabytkowy. Powszechnie znane są także zamki jurajskie, zwane – z racji położenia na szczytach skalnych turni – „Orlimi Gniazdami”. Większość z nich zbudowano z rozkazu króla Kazimierza Wielkiego wzdłuż historycznej granicy Małopolski ze Śląskiem, tworząc warowny pas chroniący gra-nice królestwa. Znaczna część zamków na Szlaku Orlich Gniazd jest zrujnowana (np. Rabsztyn lub zamek w Ojcowie), lecz są też obiekty zachowane w całości (jak wspaniała renesansowa rezydencja w Pie-skowej Skale) lub odbudowane (jak urocza siedziba rycerska w Korz-kwi). Nie można też pominąć zamków biskupich (zamek Lipowiec) oraz rycerskich (zamek Tęczyn).Wiele zamków znajduje się też w Karpatach, pośród beskidzkich grzbie-tów czy na pogórzach. Najpiękniejsze i najbardziej znane są dwa zam-ki w Pieninach nad Jeziorem Czorsztyńskim: Dunajec w Niedzicy i Wro-nin w Czorsztynie. Na Pogórzu Karpackim zobaczyć można wspaniałe przykłady palazzo in fortezza (z wł. pałac w fortecy) – zamek w Nowym Wiśniczu, piękny późnogotycki zameczek w Dębnie czy związany ze sławną kopalnią soli zamek w Wieliczce. Warto również odwiedzić re-nesansowe rezydencje, które zasłużyły na miano „Małego Wawelu”: w Niepołomicach i w Suchej Beskidzkiej.

32

Dziedziniec zamku wawelskiego, fot. M. ZarębaGłowy wawelskie, fot. M. Zaręba

Kraków i okolice

Kraków – Zamek Królewski na WaweluJest jednym z najsłynniejszych zabytków Europy Środkowej i jednym z dwóch najważniejszych i największych zamków w Polsce. Imponujący rozmachem, a zarazem lekkością smu-kłych arkad dziedziniec zamku królewskiego oraz Kaplicę Zyg-muntowską przy katedrze wawelskiej wznieśli w XVI w. Włosi, sprowadzeni z Toskanii przez króla Zygmunta Starego. Dzię-ki architektowi i kamieniarzowi Bartłomiejowi Berrecciemu z Florencji oraz wcześniej pracującym mistrzom: Eberhardowi, Franciszkowi Florentczykowi, Sebastianowi Tauerba-chowi i Hansowi Snycerzowi zarówno kaplica, jak i arkadowe krużganki zamku stały się niedościgłym, choć wielokrot-nie naśladowanym na ziemiach polskich wzorem budowli renesansowych.

Zamek królewski i katedra na Wawe-lu wznoszą się na wapiennym wzgórzu ponad zakolem Wisły. Obronne z natury

miejsce z czasem zabudowano i otoczono potężnymi for-tyfikacjami. Świadectwem jego najdawniejszych dziejów jest przedromańska rotunda Najświętszej Marii Panny (św.św. Feliksa i Adaukta). Przez kilka wieków zamek na Wawelu był siedzibą władców z dynastii Piastów i Jagiellonów, a tak-że pierwszych królów elekcyjnych. Choć pod koniec XVI w. Zygmunt III Waza przeniósł się wraz z dworem do Warsza-wy, ranga Wawelu nie spadła, a tutejsza katedra pozosta-ła miejscem koronacji i pochówków większości kolejnych królów polskich.

Na Wawel wchodzi się, mijając otaczające wzgórze po-tężne fortyfikacje, dobudowane przez Austriaków w XIX w. Zachowały się jednak i starsze mury z basztami: Złodziej-ską, Sandomierską i Senatorską. Z arkadowego dziedzińca wchodzi się do wspaniałych komnat, gdzie podziwiać moż-na m.in. sławne arrasy flandryjskie oraz strop z głowami wa-welskimi. Do zamku przylega gotycka katedra, obwiedziona wieńcem gotyckich, renesansowych i barokowych kaplic. Wśród nich zobaczymy najpiękniejszą, wspomnianą już ka-plicę Zygmuntowską. W katedrze i podziemnych kryptach pochowano nie tylko królów polskich, ale też narodowych wieszczów i bohaterów: Adama Mickiewicza, Juliusza Sło-wackiego, Tadeusza Kościuszkę czy Józefa Piłsudskiego. Można wejść na jedną z wież katedry, by z bliska zobaczyć sławny dzwon Zygmunt, którego dźwięk rozbrzmiewa nad Krakowem jedynie w najbardziej doniosłych momentach.

Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, Wawel 5, \ +48 12 4225155, / [email protected], = www.wawel.krakow.plKatedra na Wawelu, centrum informacji: \ +48 12 4299516, = www.katedra-wawelska.pl

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYWpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO: Rynek Starego Miasta z Sukiennicami, Wieżą Ratuszową i kościołem Mariackim oraz dzielnicę Kazimierz z licznymi zabytkami pożydowskimi.Nową Hutę, czyli przemysłową dzielnicę Krakowa, z charakterystyczną socrealistyczną architekturą oraz zabytkowym cysterskim klasztorem i uroczym drewnianym kościółkiem św. Bartłomieja w Krakowie-Mogile.

4 5

Zamek w Niepołomicach, fot. J. Podlecki Zamek w Pieskowej Skale, fot. M. Mikulski

Niepołomice – zamek królewskiPolowania były jedną z ulubionych rozrywek wielu polskich monarchów. Kazimierz Wielki, ostatni na polskim tronie władca z dynastii Piastów, rozkazał wznieść obok Puszczy Niepołomickiej swą gotycką rezydencję.

Dziś w miejscu gotyckiego Zamku Kazimierzowskiego można podziwiać piękną budowlę renesansową. Gmach na planie kwadratu powstał za czasów Zygmunta Augu-sta. Wzorem dla niepołomickiej rezydencji stał się oczywi-ście Wawel. Do zamku prowadzi zachowany do dziś rene-sansowy portal, zaś dziedziniec otaczają dwie kondygnacje arkadowych krużganków.

W zamku obecnie mieści się Muzeum Niepołomickie z ekspozycją trofeów myśliwskich, gabinetem Włodzimie-rza Puchalskiego i wystawą w kaplicy zamkowej. W pozo-stałej części gmachu działa elegancki hotel i centrum kon-ferencyjne. W gościnnych murach organizowane są liczne imprezy i wydarzenia kulturalne, m.in. Europejski Festiwal Ballad oraz Dni Niepołomic.

Muzeum Niepołomickie, ul. Zamkowa 2, \ +48 12 261 98 51, = www.muzeum.niepolomice.pl

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYNiepołomice – przy rynku można zwiedzić gotycki kościół Dziesięciu Tysięcy Mę-czenników, ufundowany przez króla Kazimierza Wielkiego, a także stojące w pobliżu zamku niezwykłe Małopolskie Centrum Dźwięku i Słowa z muzeum fonografii.Puszczę Niepołomicką, ogromny kompleks leśny, przez który poprowadzono liczne szlaki turystyczne.

Pieskowa Skała – zamek obronnyNajpiękniejszy widok zamku Pieskowa Skała rozciąga się z Doliny Prądnika. Na pierwszym planie widać ostaniec wa-pienny zwany Maczugą Herkulesa.

Budowlę obronną nakazał postawić tu Kazimierz Wiel-ki już w XIV w., a renesansowy charakter nadali jej po-nad 200 lat później jej właściciele – Szafrańcowie. Się-gnęli do sprawdzonych wzorów z Wawelu, sprowadzeni z Włoch architekci wznieśli arkadowy dziedziniec, a wieża zegarowa otrzymała hełm podobny do tych z wież zam-ku królewskiego. Tuż obok mistrzowie z Italii postawili architektoniczne cacko: arkadową loggię. Poniżej zapro-jektowali urządzony w stylu włoskim ogród na tarasie nad urwiskiem. Dziś w zamku mieści się muzeum prezentujące przemiany stylowe w sztuce europejskiej, a także najwięk-sza w Polsce galeria malarstwa angielskiego. Zamek jest też doskonałą scenerią dla organizowanych co roku w czerw-cu Dni Renesansowych.

Zamek w Pieskowej Skale, \ +48 12 389 60 04, = www.pieskowaskala.eu, (zamek niedostępny dla zwie-dzających do 2016 r.).

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYBarokowy kościół Wniebowzięcia NMP i bł. Salomei z 1642 r., powstały na reliktach romańskiej świątyni, położony mniej więcej w połowie drogi z Pieskowej Skały do Ojcowa, na wzgórzu ponad doliną Prądnika, w miejscowości Grodzisko.

6 7

Warownia w Korzkwi, fot. M. PorębaZamek w Ojcowie, fot. A. Brożonowicz

Ojców – ruiny gotyckiej warowniLegenda mówi, że nazwa „Ojców” powstała dzięki królowi Kazi-mierzowi Wielkiemu. Miał on budowany z jego rozkazu zamek nazwać „Ociec u skały”, nawiązując do wydarzeń z życia swe-go ojca, Władysława Łokietka, który w dolinie Prądnika ponoć ukrywał się podczas walk z królem czeskim o Kraków.

W legendzie tej tkwi ziarno prawdy: kamienny zamek w miejscu wcześniejszego grodu faktycznie kazał zbudo-wać Kazimierz Wielki. Była to jedna z ważniejszych twierdz na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Tu rezydował sta-rosta ojcowski, a zamek zamieszkany był do końca XVIII w. (jeszcze w 1787 r. podejmowano tu ostatniego króla Pol-ski, Stanisława Augusta Poniatowskiego). Po rozbiorach Rzeczypospolitej budowla popadła w ruinę. Do dziś prze-trwały fragmenty murów oraz jednej baszty, a także wieża bramna, w której mieści się niewielkie muzeum.

Zamek w Ojcowie, \ +48 12 3892005, = www.ojcowski parknarodowy.pl

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYGrotę Łokietka, gdzie według legendy przyszły władca Polski Władysław Łokietek ukrywał się przed wojskami króla czeskiego Wacława II; udostępniona do zwiedzania od kwietnia do listopada; www.ojcowskiparknarodowy.pl/main/grota_lokietka.htmlOjcowski Park Narodowy

Korzkiew – warownia rycerskaDo niedawna na wzgórzu ponad malowniczą doliną Korz-kiewki wznosiły się tylko ruiny murów, bramy i domu miesz-kalnego dawnego średniowiecznego zamku rycerskiego. Dziś stoi tu prawdziwa kamienna forteca, z pietyzmem od-budowana na podstawie dawnych rycin i widoków.

Rycerska warownia została wzniesiona w XIV w. przez Jana z Syrokomli. Gotycki zameczek rozbudowano w XVI w., nada-jąc mu renesansowy charakter. W kolejnych stuleciach nale-żał m.in. do rodziny Jordanów, którzy traktowali go jako swą rezydencję myśliwską. Opuszczony pod koniec XVIII w. zaczął popadać w ruinę. Obecnie w zrekonstruowanym zamku mie-ści się stylowy hotel. Na dziedzińcu regularnie organizowane są turnieje rycerskie oraz pokazy tańców dworskich, a na łące pod zamkiem – spektakle teatralne i koncerty plenerowe.

Hotel Zamek Korzkiew, \ +48 12 4195590, = www.donimirski.com

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYWczesnobarokowy kościół Narodzenia św. Jana Chrzciciela z 1623 r. o charakterze obronnym, wznoszący się na przeciwległym zboczu doliny.Ojcowski Park Narodowy, najmniejszy z polskich parków narodowych, słynący z niepowtarzalnych skałek wapiennych, określany jako polski Jurassic Park.Kaplicę „Na Wodzie”, znajdującą się na Szlaku Architektury Drewnianej, zbudowaną na palach nad nurtem Prądnika.

8 9

Zamek Tęczyn, fot. arch UMWMRabsztyn – ruiny gotyckiego zamkuBiałe turnie wapiennych skał na wzgórzu pośród pól i lasów koło Olkusza upodobały sobie kruki – na to przynajmniej wskazuje nazwa wznoszących się tu ruin zamku Rabsztyn (z niemieckiego znaczy ona „Krucza Skała”).

Dzieje zamku giną w mrokach historii. Być może już w 1. poł. XIII w. istniały tu drewniane zabudowania obron-ne rodu Toporczyków. Sławę Rabsztynowi przyniósł dowód-ca jego obrony w 1587 r., rotmistrz kozacki Gabriel Hołubek. Jego żołnierze wraz z górnikami z Olkusza pobili pod zam-kiem oddziały idące pod Kraków jako posiłki dla arcyksięcia Maksymiliana Habsburga oblegającego stolicę królestwa. Wielką rozbudowę w stylu renesansowym przeprowadzo-no na początku XVII w. Niestety, najazd szwedzki w 1657 r. przyniósł zniszczenie warowni. W ostatnich latach podjęto prace nad zabezpieczeniem ruin. Zbudowano drewniany most nad fosą oraz odbudowano wieżę bramną, mieszczącą obecnie niewielką ekspozycję muzealną, a także fragmenty murów zamku górnego i wieży. Każdego roku na początku lipca pod murami zamku organizowany jest turniej rycerski.

Zamek Rabsztyn, = www.mok.olkusz.pl

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYOlkusz, dawny ośrodek górnictwa srebra oraz ołowiu, z rynkiem starego miasta i stojącą obok okazałą gotycką bazyliką św. Andrzeja. W świątyni znajdują się m.in. organy z początku XVII w., uważane za jedne z najstarszych w Europie zachowanych w stanie oryginalnym.Rezerwat Pazurek z ukrytymi wśród lasów bukowych pięknymi ostańcami wapiennymi.Pustynię Błędowską, jedyny tego typu obszar w Polsce, atrakcyjny teren pieszych wędrówek.U podnóża zamku Rabsztyn można zwiedzać „Chatę Kocjana”, czyli zrekonstruowany drewniany dom z połowy XIX wieku.

Rudno – zamek TęczynOgromne ruiny zamku Tęczyn w Rudnie wznoszą się na wulkanie. Nie ma się jednak czego obawiać, jest to wul-kan nieczynny.

Warownię zaczęto budować w połowie XIV w. Mury ob-wodowe z basztami tworzyły owalny plan, a wejście wiodło przez potężną, kwadratową wieżę bramną. Wieża ta, przykry-ta czterospadowym dachem, jest najlepiej zachowaną czę-ścią zamku. Około 1570 r. średniowieczna warownia prze-kształcona została w renesansową rezydencję z arkadowymi krużgankami na dziedzińcu i murami zwieńczonymi ozdob-nymi attykami. Na początku XVII w. rozbudowano fortyfika-cje zamku, tworząc potężną twierdzę bastejową z okazałym barbakanem, zachowanym do dziś. W ten sposób powstał jeden z największych zamków w Małopolsce, największy na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Po rodzinie Tęczyń-skich zamkiem władali Opalińscy, a następnie Lubomirscy, którzy odbudowali Tęczyn po zniszczeniach z czasów po-topu szwedzkiego. Po pożarze z 1768 r. opuszczony zamek popadł w ruinę. Obecnie od kilku lat na zamku trwają pra-ce zabezpieczające ruinę, dlatego nie jest on udostępniany dla zwiedzających, można go oglądać jedynie z zewnątrz.

Ruiny zamku Tęczyn ,= www.ratujtenczyn.org.pl

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYLasy Krzeszowickie rozciągające się u stóp wzgórza z ruinami zamku Tęczyn, będące doskonałym terenem do spacerów, wycieczek pieszych i rowerowych.Puszcza Dulowska porastająca całą zachodnią część Rowu Krzeszowickiego noszącego tutaj nazwę Niecki Dulowskiej.

Zamek w Rabsztynie, fot. arch MOK Olkusz Rezerwat Pazurek, fot. J. Sypień

10 11

Zamek Bydlin, fot. J. Sypień

Zamek rycerski w BydlinieZamek rycerski w Bydlinie powstał w XIV w. i był częścią systemu obronnego na pograniczu Małopolski i Śląska. Pierwsze wzmian-ki o zamku w Bydlinie pochodzą z 1398 r. Zamek był niewielki, składał się z budynku mieszkalnego o trzech kondygnacjach, muru obronnego i wieży bramnej w północno-wschodniej czę-ści zamku. Właścicielami zamku byli rycerze Pełka i Niemierza. Potem, według legendy zamek należał do nieślubnego syna Kazimierza Wielkiego. Pod koniec XV w. warownia stała się wła-snością Brzezickich, a następnie Szczepanowskich i Bonerów. Na początku XVI w. Bonerowie przebudowali zamek na kościół. W dobie reformacji ówczesny właściciel Jan Firlej zamienił kościół na zbór ariański. Jego syn, Mikołaj, oddał obiekt kościołowi ka-tolickiemu i nadał świątyni nazwę Świętego Krzyża. Kościół spa-lony podczas Potopu został opuszczony pod koniec XVIII w. i popadł w ruinę. Na zamkowym wzgórzu zachowały się okopy – pamiątka po bitwie, jaką stoczyły tu w 1914 roku legiony Pił-sudskiego. Zamek można zwiedzać bez ograniczeń.

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYKrzywopłoty, miejsce bitwy legionów polskich walczących w ramach armii CK monarchii z oddziałami rosyjskimi w dniach 17-18 listopada 1918 roku.

Lanckorona – ruiny zamku królewskiegoWysoko ponad Lanckoroną, na szczycie Góry Lanckorońskiej (545 m n.p.m.), stoją ruiny potężnego niegdyś zamku królewskiego. Wzniósł go w XIV w. król Kazimierz Wielki, zapewne na miejscu drewnianego gródka z XIII w. Zamek był w kolejnych wiekach roz-budowywany, stając się silną warownią. Starostwo lanckorońskie wraz z zamkiem przez stulecia znajdowało się w rękach potęż-nych rodów magnackich. Rozbudowany po potopie szwedzkim i umocniony przez inżynierów francuskich w 1770 r. był najważniej-szą fortecą konfederatów barskich. Po długim oblężeniu zdobyły go jednak dwa lata później wojska austriackie. Budowla, zniszczo-na działaniami wojennymi, popadła w całkowitą ruinę w XIX w.

W 1999 r. ruiny Zamku lanckorońskiego zostały wpisane na Li-stę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNE-SCO w ramach manierystycznego parku krajobrazowego w Kal-warii Zebrzydowskiej.

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYUroczy, pochyły rynek w Lanckoronie z podcieniową zabudową drewnianą.Manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy z parkiem pielgrzymkowym w Kalwarii Zebrzydowskiej wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Ruiny zamku w Lanckoronie, fot. R. Korzeniowski Detal w ruinach lanckorońskiego zamku, fot. R. Korzeniowski

12 13

Zamek w Oświęcimiu, fot. A. Brożonowicz

Oświęcim – zamek nad SołąTuż obok starego miasta w Oświęcimiu, ponad nurtami Soły, na stromej skarpie wznosi się okazała wieża, pozostała ze śre-dniowiecznej warownej siedziby książąt oświęcimskich. Jest ona symbolem długiej historii miasta.

Z pierwotnego książęcego zamku nie pozostało nic prócz masywnej, kwadratowej ceglanej wieży z XIII w., resztę budyn-ków strawił pożar w 1503 r. Wieża jest najwyższym zachowa-nym murem gotyckim w Polsce południowej (40 m). Wielo-krotnie przebudowywane gmachy zamkowe gościły liczne znakomite osobistości: Elżbietę Rakuszankę (przyszłą żonę króla Kazimierza Jagiellończyka), króla czeskiego Władysława Jagiellończyka czy Bonę Sforzę d’Aragonę (przyszłą żonę króla Zygmunta Starego). Obecnie w głównym gmachu zamkowym znajduje się Muzeum Zamek w Oświęcimiu, a z wieży zwie-dzający mogą podziwiać piękną panoramę miasta i okolic.

Muzeum Zamek w Oświęcimiu, ul. Zamkowa 1, \ +48 33 8424427, = www.muzeum-zamek.pl

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYOświęcim – można tu zwiedzić zabytki starego miasta (jedyną zachowaną synagogę, gotycki kościół parafialny, rynek z XIX-wiecznymi kamieniczkami, kościół i klasztor Salezjanów) oraz wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau.

Wygiełzów – zamek LipowiecNa zachód od Krakowa, ponad szosą do Libiąża, już z da-leka widać wyniosłe, zalesione wzgórze. Na jego szczycie niczym wapienna turnia wyrasta potężna baszta z białe-go kamienia.

Choć z daleka widać tylko wieżę, pośród drzew skrywa-ją się tu mury okazałego zamku biskupiego z XIII w. Wów-czas to biskupi krakowscy wznieśli twierdzę, pozostającą w ich rękach aż do rozbiorów Polski. Choć od początku XIX stulecia budowla jest w ruinie, mury zabezpieczono i przy-stosowano do zwiedzania. Nowe schody wiodą aż na wie-żę. Można też obejść puste, częściowo zawalone wnętrza, a także obejrzeć niewielką ekspozycję w zrekonstruowa-nych pomieszczeniach pierwszego piętra zamku. Zgroma-dzono tu stare zdjęcia i grafiki zamku oraz niewielką kolek-cję różnych przedmiotów znalezionych pośród ruin.

Zamek Lipowiec, ul. Podzamcze 1, Wygiełzów, \ +48 32 613 40 62, 696 729 109, = www.zamek-lipowiec.republika.pl

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYNadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie, zajmujący ponad 5 ha terenu, na którym zgromadzono 25 zabytków budownictwa drewnianego, reprezentujących głównie styl architektury Krakowiaków zachodnich. Pałac Starzeńskich w Płazie – wzniesiony przed 1882 r. Dzisiejszy charakter nadała mu gruntowna przebudowa, dokonana w latach 1900 – 1901 dla hrabiego A. Starzeńskiego według projektu Z. Hendla. Pałac otacza park.Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Płazie – stanowi dobrze zachowany przykład zabytkowego wiejskiego kościoła murowanego z XVI w. W kościele znajdują się trzy zabytkowe ołtarze.

Zamek Lipowiec, fot. A. Brożonowicz

14 15

Zamek Żupny, fot. R. Korzeniowski

Wieliczka – Zamek ŻupnyNigdzie indziej na świecie nie zobaczy się tylu solniczek co w zamku wielickim! Zebrano tu ich około 400: szklanych, drewnianych, ze srebra i przede wszystkim z porcelany.

Zamek królewski, zwany żupą lub zamkiem żupnym, wzno-si się w samym centrum Wieliczki. W warownych gmachach już od XIII w. miał siedzibę zarząd wielickiej kopalni soli, któ-rą zwano żupą, a jej zarządcę żupnikiem. Z tego okresu po-chodzi „Dom pośród Żupy”, w którym obecnie mieszczą się ekspozycje muzealne: archeologiczna (w piwnicach zamko-wych), historyczna oraz wspomniana już wystawa solniczek. Można tu także zwiedzić reprezentacyjną gotycką salę, zwa-ną Izbą Grodzką, ze sklepieniem wspartym na jednym filarze. Rozbudowa zamku oraz włączenie go w system fortyfikacji miejskich Wieliczki nastąpiły w połowie XIV w. Z tego okre-su pochodzi też tzw. Zamek Północny, nieudostępniany tu-rystom. Z kolei Zamek Środkowy wzniesiony został dopiero w XIX w. i dziś mieści restaurację Królewską. W 2013 r. zamek został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowe-go i Przyrodniczego UNESCO.

Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce – Zamek Żupny, ul. Zamkowa 8, \ +48 12 2783266, = www.muzeum.wieliczka.pl

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYKopalnię Soli w Wieliczce, wpisaną na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO – kilometry niesamowitych podziemnych korytarzy, komór i przepięknych kaplic wraz z ekspozycją muzealną.Kościół św. Sebastiana w Wieliczce znajdujący się na Szlaku Architektury Drewnianej.

Dobczyce – ruiny zamku królewskiegoWyniosłe wzgórze nad Jeziorem Dobczyckim zajmują ruiny zamku królewskiego. W przeciwieństwie do wielu innych twierdz, nie padł on ofiarą pożaru czy też wojny, lecz został rozebrany przez poszukiwaczy skarbów! W połowie XVIII w. przypadkowo znaleziono w nim garniec pełen monet. Pia-stunka, aby zabawić dziecko starosty, uderzyła kluczem w ścianę. Od uderzenia odpadł tynk, odsłaniając skrytkę. Wiadomość o znalezisku poruszyła mieszkańców zamku i miasta, a na efekty odkrycia nie trzeba było długo czekać, z budynków pozostały tylko fundamenty.

Legenda wiąże początki zamku z wojem księcia Miesz-ka I, Dobkiem – miał on nad Rabą zbudować zamek, pod którym z czasem powstały Dobczyce. Zapewne jednak twierdza powstała dopiero w 1. poł. XIII w., a w XVI w. prze-kształcono ją w stylu renesansowym.

Dziś zamek jest częściowo odbudowany, a w jego wnę-trzach urządzono niewielkie muzeum, którym opiekuje się miejscowy oddział PTTK.

Muzeum na zamku w Dobczycach, biuro PTTK: \ +48 12 2711176 lub 505451570, muzeum w zamku \+48 51 8825830, = www.zamek.dobczyce.pl

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYSkansen w Dobczycach znajdujący się tuż przed zamkiem, na stoku wzgórza, obejmujący kilka urokliwych starych drewnianych budynków, w tym m.in. okazałą karczmę.

Ruiny zamku w Dobczycach, fot. J. Gorlach

16 17

Zamek w Suchej Beskidzkiej, fot. arch. UMWM

Sucha Beskidzka – zamekMagnacka rezydencja w Suchej Beskidzkiej jak mało który z zamków w Polsce zasłużyła na miano „Małego Wawelu”. Arkadowe krużganki dwóch z trzech skrzydeł zamkowego dziedzińca wyróżniają lekkość i elegancja, jakich nie po-wstydziłaby się siedziba królewska.

Zamek w Suchej zbudował Kasper Castiglione, który od swej siedziby przyjął polskie nazwisko Suski. Ten pochodzący z Florencji złotnik wybudował w latach 1554–80 renesansowy dwór, dziś stanowiący fragment skrzydła południowego. Dzię-ki kolejnym właścicielom – Komorowskim, na początku XVII w. dwór został przekształcony w okazałą rezydencję z arkadowym dziedzińcem. Mimo licznych późniejszych przebudów zamek suski zachował piękny, renesansowy wygląd. Część sal można zwiedzać, gdyż mieści się w nich Muzeum Miejskie. Poza tym w zamku ma siedzibę dom kultury, a także hotel z restauracją.

Muzeum Miejskie Suchej Beskidzkiej, ul. Zamkowa 1, \ +48 33 874 26 05, = www.muzeum.sucha-beskidzka.pl

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYKarczmę Rzym w Suchej Beskidzkiej, wzniesiony w 2. poł. XVIII w. drewniany budynek na suskim rynku; choć jest unikatowym zabytkiem, wciąż przyjmuje gości, obecnie jako tradycyjna restauracja Karczma Rzym.

Okolice TarnowaNowy Wiśnicz – zamek magnackiMury potężnej rezydencji Kmitów i Lubomirskich w Nowym Wiśniczu widać już z daleka. Kiedy podczas potopu w 1655 r. Szwedzi zajęli zamek, wywieźli stamtąd aż 150 wozów zdobyczy! I pomyśleć, że w trosce o zamek załoga poddała go bez walki, mimo że liczyła 600 doskonale uzbrojonych żołnierzy i dyspono-wała 80 armatami oraz zapasami amunicji i żywności na trzy lata!

Początki zamku sięgają XIV w., a wielka renesansowa rozbudowa w połowie XVI w. to inicjatywa Piotra Kmity, stronnika królowej Bony; powstał wtedy na baszcie Bony charakterystyczny szeroki daszek, po którym królowa rze-komo miała jeździć na osiołku! W połowie XVII w. Stanisław Lubomirski otoczył budowlę bastionowymi fortyfikacjami, tworząc typ rezydencji zwany palazzo in fortezza.

Odrestaurowany zamek można zwiedzać – mieści się w nim oddział Muzeum Ziemi Wiśnickiej. Wystawiono tu m.in. cie-kawe makiety najbardziej znanych małopolskich zamków.

Zamek w Nowym Wiśniczu, ul. Zamkowa 13, \ +48 14 6128341, = www.zamekwisnicz.pl

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYNowy Wiśnicz, gdzie na wzgórzu w pobliżu zamku wznosi się forteca bastionowa z XVII w. – dawny klasztor Karmelitów, a obecnie więzienie.Drewniany dwór Koryznówka z muzeum pamiątek po Janie Matejce. Obiekt znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej.

Zamek w Nowym Wiśniczu, fot. M. Zaręba

18 19

Dębno – rezydencja obronnaPod uroczym zamkiem rycerskim w Dębnie rok w rok we wrześniu w szranki stają setki rycerzy w lśnią-cych zbrojach, walcząc o „Złoty war-kocz Tarłówny”. Turniej uświetniają pokazy kaskaderskie, salwy ze staro-dawnych armat, występy kuglarzy i po-kazy tańców dworskich. Międzynaro-dowy Turniej Rycerski w Dębnie ma już kilkunastoletnią tradycję i stał się jed-

ną z największych tego typu imprez w Polsce, choć oczywiście do zamku w Dębnie warto zawitać nie tylko podczas turnieju.

Ta późnogotycka rezydencja rycerska powstała w latach 1470–80 z fundacji kasztelana krakowskiego Jakuba Dębiń-skiego. Ceglane gmachy z bogato zdobionymi detalami ka-miennymi (obramowaniami okien, wspornikami malowni-czych wykuszów czy okazałymi portalami) tworzą cztery skrzydła otaczające niewielki wewnętrzny dziedziniec. Wnę-trza mieszczą interesującą ekspozycję muzealną z licznymi zabytkowymi meblami, obrazami, bronią itp.

Muzeum Zamek w Dębnie, oddział Muzeum Okręgowego w Tarnowie, Dębno 189, \ +48 14 665 80 35, = www.muzeum.tarnow.pl

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYKościół św. Małgorzaty w Dębnie, wzniesiony w latach 1470–1504, również ufundowany przez Jakuba Dębińskiego, będący cennym zabytkiem późnego gotyku.

Tarnów – ruiny zamku Tarnowskich na Górze św. Marcina

Na południe od miasta, na zboczu panującego nad okolicą wzgórza, znajdują się pozostałości potężnego niegdyś zamku.

Pierwsza budowla obronna powstała tu w latach 1329–31 z fundacji kasztelana krakowskiego Spycimira Leliwity. Roz-budowywany stopniowo przez jego potomków z rodu Tarnowskich zamek stał się w 1. poł. XVI w. wspaniałą, rene-sansową rezydencją sławnego hetmana Jana Tarnowskie-go. Składał się z zamku wysokiego oraz niskiego, a całość otoczyły fortyfikacje bastejowe. Jeszcze w tym samym stu-leciu rezydencję przejęli Ostrogscy, ale już w XVII w. zamek był w kiepskim stanie i na początku kolejnego wieku został opuszczony, a wkrótce, częściowo rozebrany, popadł w ruinę.

Z potężnego zamczyska do dziś dotrwały tylko zarysy murów zamku górnego i ceglana budowla obronna, nazywana arse-nałem. Z ruin roztacza się rozległa panorama Tarnowa i okolic.

Ruiny zamku Tarnowskich znajdują się na południowych obrzeżach Tarnowa, w pobliżu wsi Tarnowiec; są dostępne przez całą dobę, wstęp bezpł.

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYDrewniany kościół św. Marcina w Zawadzie, wzniesiony w XV w., znajdujący się na Szlaku Architektury Drewnianej.

Czchów – ruiny zamku i wieża obronna

Ponad uroczym miasteczkiem i ma-lowniczą doliną Dunajca, na szczycie wzgórza Baszta, wyrasta potężna, owal-na wieża. Z niej rozciąga się rozległy wi-dok na dolinę ze wstęgą rzeki, zaporą i Jeziorem Czchowskim.

Cylindryczną basztę o imponują-cych murach kilkumetrowej grubo-ści zbudowano już pod koniec XIII w., aby kontrolować ważny trakt handlo-wy wzdłuż Dunajca. W kolejnym stule-ciu wokół wieży powstał niewielki za-mek – siedziba starostwa czchowskiego. Budowla została jednak opuszczona już w XVII w. i szybko popadła w ruinę. Do dziś dotrwała tylko najstarsza jej część, czyli wspomniana baszta. W ostatnich la-tach odbudowano fragment murów i niewielki domek straż-nika, w którym znajduje się mała wystawa archeologiczna wraz z makietą rekonstrukcji zamku.

Baszta w Czchowie, www.moksir.czchow.pl

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYCzchów, gdzie przy rynku i pobliskich uliczkach stoi sporo XVIII-wiecznych domów z malowniczymi podcieniami, wspartymi na drewnianych filarach, a w gotyckim kościele parafialnym zachowały się fragmenty romańskiej świątyni z XIII w. i resztki polichromii z XIV/XV w.

Zamek w Dębnie, fot. A. Brożonowicz

Ruiny zamku w Czchowie, fot. S. Gacek

2120

Zamek Tropsztyn, fot. S. Gacek

Wytrzyszczka – zamek TropsztynSurowa kamienna baszta i mury zamku Tropsztyn w Wy-trzyszczce wznoszą się tuż ponad szosą i lustrem wody Je-ziora Czchowskiego. Dopiero z bliska widać, że to niemal zupełnie nowa budowla, postawiona w ostatnich latach na ruinach oryginalnego zamku.

Pierwsza warownia powstała tu już na przełomie XIII- -XIV w., ufundowana przez rycerza Zbrosława lub jego syna Gniewomira – dziedziców wsi Tropie. Potem zamek kilka razy przekształcano, ale już na początku XVII stulecia był opuszczony, w wyniku czego popadł w ruinę. Według le-gendy to właśnie tu, w tunelach i lochach pod Tropszty-nem, ukryto w XVIII w. skarb Inków, przywieziony najpierw do zamku w Niedzicy.

Zamek otwarty jest dla turystów jedynie w okresie waka-cyjnym. Udostępniane są: wieża, lochy i komnaty, a uzupeł-nienie zwiedzania stanowi projekcja filmu dokumentalnego o poszukiwaczach legendarnego skarbu Inków.

Zamek Tropsztyn, Wytrzyszczka, www.polinar.pl/tropsztyn

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYRomański kościół w Tropiu z XI-XII w., m.in. z romańskimi malowidłami we wnętrzu. Świątynia stoi na wzgórzu po drugiej stronie jeziora (można skorzystać z promu), w miejscu, gdzie na początku XI w. w grocie skalnej mieszkali święci pustelnicy Świerad i Benedykt.

Melsztyn – ruiny rycerskiego zamkuPotężna kwadratowa baszta wyrastająca ponad korony drzew wysoko nad doliną Dunajca to najlepiej zachowa-na pozostałość zamku w Melsztynie koło Zakliczyna. Do ruin można wspiąć się stromą ścieżką lub podjechać (od drugiej strony) samochodem.

Na wzgórzu nad Dunajcem po 1347 r. kasztelan krakow-ski Spycimir Leliwita rozpoczął budowę warowni. Jego potomkowie od jej nazwy przyjęli nazwisko Melsztyńscy. Warownia zajmowała wydłużony i wąski szczyt wzgórza, w całości otoczony murem obronnym. Najważniejszym elementem założenia była potężna kwadratowa wieża, czyli donżon. Stanowiła ostatni, a zarazem najmocniej-szy punkt oporu twierdzy. W 1771 r., podczas walk kon-federacji barskiej, zamek został zniszczony przez wojska rosyjskie jako twierdza konfederacka. Obecnie obiekt jest zabezpieczoną ruiną.

Ruiny zamku można zwiedzać bezpłatnie o każdej porze, nawet nocą, gdy wieża jest oświetlona.

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYZakliczyn z kameralnym rynkiem, przy którym można podziwiać dawną małomiasteczkową zabudowę, klasycystyczny ratusz z XIX w. oraz barokowy kościół z XVIII w.; na skraju miasteczka wznosi się XVII-wieczny klasztor i kościół Franciszkanów.

Ruiny zamku w Melsztynie, fot. S. Gacek

22 23

Kasztel w Szymbarku, fot. A. Brożonowicz

Okolice Nowego SączaSzymbark – kasztelW dolinie Ropy, u stóp Beskidu Niskiego, stoi niezwykły zaby-tek, jakiego próżno szukać w innych częściach naszego kraju. Obronny kasztel w Szymbarku bardziej przypomina bowiem budowle z terenów Słowacji czy Czech niż typowe dla ziem pol-skich siedziby szlacheckie.

Renesansowy obronny dwór z czterema przypominającymi baszty narożnymi alkierzami zwieńczony jest wysoką atty-ką. Na ścianach zachowały się tu i ówdzie pozostałości de-koracji sgraffitowej. Kasztel ten powstał jako siedziba Gła-dyszów herbu Gryf w 1. poł. XVI w. Obecny wygląd dworu to efekt przebudowy z około 1590 r., choć budowla była póź-niej kilkakrotnie niszczona, m.in. przez wojska księcia sied-miogrodzkiego Rakoczego podczas potopu szwedzkiego w 1657 r. oraz w czasie II wojny światowej.

Po kilku latach prac w 2013 r. w wyremontowanym kasztelu otwarto nowoczesny ośrodek konferencyjno-wystawienniczy Kasz-tel. W zabytkowych wnętrzach organizuje się wystawy czasowe.

Ośrodek Konferencyjno-Wystawienniczy Kasztel w Szym- barku, Szymbark, \ +48 18 3513114, = www.gorlice.art.pl

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYSkansen Wsi Pogórzańskiej, gdzie na niewielkim terenie zebrano 17 różnych obiektów budownictwa drewnianego z okolic; tuż obok zwiedzić można niewielką ekspozycję poświęconą dawnym szlacheckim siedzibom, utworzoną w dworku mieszczańskim z 1919 r. przeniesionym do Szymbarku z Gorlic.

Dwór Karwacjanów, fot. J. Mysiński Cerkiew w Owczarach, fot. arch UMWM

Gorlice – dwór KarwacjanówW Gorlicach można zwiedzić, przypominający nieco kasztel z Szymbarku, dwór Karwacjanów. Ta mieszczań-ska rodzina z Krakowa wywodziła się z Francji lub Włoch. Pierwsza budowla (rodzaj obronnej wieży mieszkalnej) powstała tu zapewne na początku XV w., a obecna za-chowała w swych murach jej relikty. Przebudowywana wielokrotnie wieża została spalona w czasie I wojny świa-towej (podczas bitwy gorlickiej w 1915 r.), a po zakończe-niu działań wojennych prawie zupełnie rozebrana. Od-budowa została ukończona w 1992 r. i dziś dwór mieści jeden z oddziałów muzeum w Gorlicach, galerię sztuki ze stałą wystawą oraz organizowanymi cyklicznie wystawa-mi czasowymi, a także ekspozycję historyczną związaną z dziejami miasta i regionu.

Galeria Sztuki „Dwór Karwacjanów” Oddział Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach, Wróblew-skiego 10a, \ +48 18 3535618, = www.gorlice.art.pl

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYDrewniany kościół św.św. Filipa i Jakuba w Sękowej, wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, położony zaledwie 4 km od centrum Gorlic, nad rzeką Sękówką.Cerkiew Opieki Bogarodzicy w Owczarach z połowy XVII w., wpisaną na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, będącą jedną z najpiękniejszych i najstarszych drewnianych cerkwi łemkowskich na ziemiach polskich.

24 25

Zamek Dunajec, fot. arch. UMWM

Ruiny zamku w Nowym Sączu, fot. M. Zaręba

Niedzica – zamek DunajecZamek Dunajec w Niedzicy, jedna z najpiękniejszych średniowiecznych warowni w Polsce, znany jest dzięki odnalezieniu tu w 1946 r. tajnego schowka z dokumen-tem „zapisanym” pismem węzełkowym kipu, jakiego używa-no w indiańskim imperium Inków w Peru! Podobno była to informacja, gdzie ukryty jest tajemniczy złoty skarb Inków… Kipu przywiózł do Niedzicy zapewne jeden z właścicieli zamku z rodu Berzeviczych, Sebastian, który pod koniec XVIII w. podróżował po Peru.

W części komnat mieści się niewielkie muzeum, a dla zwiedzających udostępniono także tarasy widokowe na zamku średnim i górnym. Widać z nich niemal całe Jezioro Czorsztyńskie, z malowniczymi ruinami zamku w Czorsz-tynie na przeciwległym brzegu, oraz strome i skaliste zbocza Pienin.

Muzeum Zespołu Zamkowego w Niedzicy, \ +48 18 262 94 89, = www.zamek-w-niedzicy.pl

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYPieniński przełom Dunajca najlepiej podziwiać podczas spływu z doświadczonymi, góralskimi flisakami, którzy na drewnianych tratwach zgrabnie przemykają pośród głazów i skalnych urwisk Trzech Koron czy Sokolicy. Spływ zaczyna się w Sromowcach Wyżnych-Kątach i kończy w Szczawnicy-Zdroju lub Krościenku.

Nowy Sącz – ruiny zamku królewskiegoNa skraju starego miasta w Nowym Sączu, w widłach Du-najca i Kamienicy, rozciąga się park, a między drzewami wi-dać fragment muru, basztę i pozostałości innych budowli. To ruiny dawnego zamku sądeckiego.

Zamek w Nowym Sączu wzniesiony został przez Kazimierza Wielkiego w latach 1350–60, w miejscu dworzyszcza z czasów lokacji miasta. W 1385 r. w zamku odbył się zjazd z udziałem królowej Jadwigi, króla Władysława Jagiełły i księcia Witolda oraz Zygmunta Luksemburczyka i jego żony Marii. Gotycka twierdza została na początku XVII w. przebudowana przez starostów sądeckich w stylu renesansowym. W zwieńczonych attykami gmachach mieściło się 40 komnat. Niestety, pożary w XVIII w., a potem powódź w 1813 r. doprowadziły zamek do ruiny. W dwudziestoleciu międzywojennym w odbudo-wanym gmachu urządzono muzeum. W czasie II wojny świa-towej niemieccy okupanci przechowywali tu amunicję i wraz z nią zamek został wysadzony w 1945 r. Po wojnie odbudowa-no fragment muru i basztę Kowalską, zwieńczoną renesanso-wą attyką. W pobliżu widać fundamenty zburzonego zamku.

Ruiny zamku można oglądać z zewnątrz bez ograniczeń.

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYNowy Sącz, gdzie warto przespacerować się po starym mieście, rozciągającym się obok terenu dawnego zamku. Są tu liczne zabytkowe kamieniczki, kościoły oraz interesujące Muzeum Okręgowe. Na skraju miasta znajduje się Sądecki Park Etnograficzny – największy skansen w Małopolsce, obok którego wzniesiono w skali 1:1 Miasteczko Galicyjskie.

26 27

Zamek w Czorsztynie, fot. arch. UMWM

Czorsztyn – ruiny zamku królewskiegoKiedy w 1651 r. na dalekiej Ukrainie polskie oddziały wo-jowały z zastępami kozaków Bohdana Chmielnickiego, graniczną twierdzę w Czorsztynie napadł i zajął niejaki Kostka Napierski. Ten awanturnik, opłacony przez kozac-kiego hetmana, miał siać zamęt i skupiać na sobie uwagę części sił polskich. Ostatecznie Czorsztyn zdobyły od-działy wysłane przez biskupa krakowskiego, a schwyta-ny Napierski został skazany na straszną śmierć poprzez wbicie na pal.

Historia buntu Kostki Napierskiego jest najbardziej zna-nym wydarzeniem w długiej historii fortalicji Wronin, a póź-niej zamku w Czorsztynie. Murowaną twierdzę zbudowano tu, w miejscu wcześniejszych, w XIV w. Strzegła ona granicy z Węgrami i działającej tu komory celnej. Dziś zamek ma for-mę trwałej ruiny, a w kilku odbudowanych pomieszczeniach mieści się nieduża ekspozycja historyczno-archeologiczna.

Ruiny zamku w Czorsztynie, =www.zamek-w-czorsztynie.pl

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYOsadę Turystyczną Czorsztyn położoną na odkrytym półwyspie Stylchyn wrzynającym się w wody Jeziora Czorsztyńskiego; można w niej zobaczyć liczne drewniane wille i chaty przeniesione z zalanych wsi. W zabytkowych obiektach mieszczą się pensjonaty i restauracje oraz mała ekspozycja etnograficzna.

Widok na ruiny zamku w Rytrze, fot. A. Brożonowicz

Rytro – ruiny zamku królewskiegoWędrując doliną Popradu, którą od wieków prowadził tra-dycyjny transkarpacki szlak handlowy, można zatrzymać się w Rytrze pod charakterystycznym, bardzo stromym wzgó-rzem. Wznosi się ono tuż ponad nurtem rzeki, a jego wierz-chołek ozdabiają ruiny zamku.

Drewniany gródek – strażnicę przy komorze celnej nad Popradem – wzniesiono tu już w XIII w. Pod koniec tego stu-lecia powstała pierwsza murowana część zamku, czyli ma-sywna, cylindryczna baszta. Jest ona do dziś najlepiej za-chowaną częścią zamku, rozbudowanego w XIV w.

Obronną budowlę w Rytrze zniszczyły w 1657 r. wojska siedmiogrodzkie Jerzego II Rakoczego, sojusznika Szwedów i od tej pory zamek popadał w ruinę. Prócz wieży zachowa-ły się resztki murów budynku mieszkalnego.

Ruiny zamku są dostępne bez żadnych ograniczeń, ale trze-ba od drogi w dolinie wspiąć się na strome zbocze wzgórza (około 10–15 min).

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICYStary Sącz z malowniczym rynkiem otoczonym starymi domami i kamieniczkami oraz cenny klasztor Klarysek, ufundowany w XIII w. przez św. Kingę.Porośnięte bukowymi lasami piękne grzbiety górskie Beskidu Sądeckiego, objętego ochroną w Popradzkim Parku Krajobrazowym.

KRAKÓW

Wilno Mińsk

Kijów

Ryga

Tallin

Helsinki

Sztokholm

Oslo

Rejkiawik

Kopenhaga

Dublin


Paryż Luksemburg

Berno Vaduz

Lublana

Rzym

Monako Andora

Madryt Lizbona

San Marino

Zagrzeb

Belgrad

Sofia

Bukareszt

Kiszyniów

Skopje

Ateny

Tirana

Podgorica

Sarajewo

Priština

Berlin

Praga


Warszawa D

F

EPI

RO

UA

RKS

MD

HACH

FL

BIHSRB

BG

GR TR

AL

PL

CZ

GB

SN

IS

FIN

LV

LT

BY

DK

NL

IRL

EST RUS

RUS

BL

SK

SLO

ANDMC

V

RSMHR

MNE

MK

M

Powr

oźni

k

Owcz

ary

Brun

ary W

yżne Kw

iatoń

Wysow

a-Zd

rój

KRAKÓW

Wilno Mińsk

Kijów

Ryga

Tallin

Helsinki

Sztokholm

Oslo

Rejkiawik

Kopenhaga

Dublin


Paryż Luksemburg

Berno Vaduz

Lublana

Rzym

Monako Andora

Madryt Lizbona

San Marino

Zagrzeb

Belgrad

Sofia

Bukareszt

Kiszyniów

Skopje

Ateny

Tirana

Podgorica

Sarajewo

Priština

Berlin

Praga


Warszawa D

F

EPI

RO

UA

RKS

MD

HACH

FL

BIHSRB

BG

GR TR

AL

PL

CZ

GB

SN

IS

FIN

LV

LT

BY

DK

NL

IRL

EST RUS

RUS

BL

SK

SLO

ANDMC

V

RSMHR

MNE

MK

M

Buko

win

a Ta

trza

ńska

Och

otni

ca G

órna

MAŁOPOLSKA SZLAK ARCHITEKTURY DREWNIANEJStolica regionu: KrakówWiększe miasta: Tarnów, Nowy Sącz, OświęcimPowierzchnia: 15 190 km2 (ok. 5% powierzchni Polski)Liczba mieszkańców: 3,35 mln osób (ok. 8% ludności Polski)Krajobraz: najwyższy szczyt – Rysy: 2499 m n.p.m. góry – Tatry, Beskidy, Pieniny, Gorce pogórza – Pogórze Karpackie wyżyny – Wyżyna Krakowsko-Częstochowska niziny – dolina Wisły główne rzeki – Wisła, Dunajec, Poprad, Raba,

Skawa, Biała zbiorniki wodne – Czorsztyński, Rożnowski,

Czchowski, Dobczycki, Klimkówka najwyżej położone, najczystsze jeziora – Morskie Oko,

Czarny Staw, jeziora Doliny Pięciu Stawów Polskich największa i najgłębsza jaskinia – Jaskinia Wielka

Śnieżna: ponad 22 km korytarzy, 824 m głębokości



Wydanie IV, 2015 wznowione Małopolska Organizacja TurystycznaRynek Kleparski 4/13, 31-150 Krakó[email protected] projektu: Adelina Antoszewska

Tekst Iwona Baturo, Krzysztof Bzowski

Zdjęcia K. Bańkowski, A. Brożonowicz, P. Dębski, P. Droździk, P. Fabijański, S. Gacek, J. Gorlach, A. Klimkowski, R. Korzeniowski,P. Mierniczak, J. Mysiński, M. Rauer, K. Syga, P. Witosławski, M. Zaręba, D. Zaród, archiwum MOT, J. Gawron archiwum UMWM

Realizacja wydawnicza wznowienia: Virtual 3DRealizacja wydawniczaAmistad Sp. z o.o. – Program ul. Stolarska 13/7, 31-043 Krakówtel./faks: + 48 12 [email protected], www.polskaturystyczna.plKierownictwo produkcji: Agnieszka Błaszczak, Małgorzata Czopik, Ewelina WolnaRedakcja: Aurelia Hołubowska, Teresa LachowskaKorekta: Agnieszka SzmucProjekt okładki, koncepcja graficzna: PART SAWykonanie map: Wydawnictwo Kartograficzne Daunpol sp. z o.o. Skład, przygotowanie do druku: Michał TincelDruk: Alnus, Kraków

Kraków 2015, ISBN 978-83-64323-66-9Autorzy i wydawcy publikacji starali się, aby jej tekst był rzetelny, nie mogą jednak wziąć odpowiedzialności za ewentualne zmiany, zaistniałe po terminie opracowywania materiałów przez wydawnictwo. Materiały przygotowane na dzień 31 marca 2015 r.

Małopolska

MAŁOPOLSKA ZAMKI WIECZNIE ŻYWEStolica regionu: KrakówWiększe miasta: Tarnów, Nowy Sącz, OświęcimPowierzchnia: 15 190 km2 (ok. 5% powierzchni Polski)Liczba mieszkańców: 3,35 mln osób (ok. 8% ludności Polski)Krajobraz: najwyższy szczyt – Rysy: 2499 m n.p.m. góry – Tatry, Beskidy, Pieniny pogórza – Pogórze Karpackie wyżyny – Wyżyna Krakowsko- -Częstochowska niziny – dolina Wisły główne rzeki – Wisła, Dunajec, Poprad, Raba, Skawa, Biała zbiorniki wodne – Czorsztyński, Rożnowski, Czchowski, Dobczycki, Klimkówka najwyżej położone, najczystsze jeziora – Morskie Oko, Czarny Staw, jeziora Doliny Pięciu Stawów Polskich największa i najgłębsza jaskinia – Jaskinia Wielka Śnieżna: ponad 22 km korytarzy, 824 m głębokości



Wydanie IV, 2015, wznowioneMałopolska Organizacja TurystycznaRynek Kleparski 4/13, 31-150 Krakó[email protected] projektu: Adelina Antoszewska

TekstKrzysztof Bzowski

Realizacja wydawniczaAmistad Sp. z o.o. – Program ul. Stolarska 13/7, 31-043 Krakówtel./faks: + 48 12 [email protected], www.polskaturystyczna.plKierownictwo produkcji: Agnieszka Błaszczak, Małgorzata Czopik, Ewelina WolnaRedakcja: Aurelia Hołubowska, Teresa LachowskaKorekta: Agnieszka SzmucProjekt okładki, koncepcja graficzna: PART SAWykonanie map: Wydawnictwo Kartograficzne Daunpol sp. z o.o. Skład, przygotowanie do druku: Michał TincelRealizacja wydawnicza wznowienia: K. Syga, Virtual 3D

Kraków 2015Autorzy i wydawcy publikacji starali się, aby jej tekst był rzetelny, nie mogą jednak wziąć odpowiedzialności za ewentualne zmiany, zaistniałe po terminie opracowywania materiałów przez wydawnictwo. Materiały przygotowane na dzień: 31 lipca 2015.

Punkty Informacji Turystycznej

KraKówInfoKraków, ul. Powiśle 11, 31-101 Kraków \ +48 12 417 58 12 [email protected], www.infokrakow.plInfoKraków, ul. św. Jana 2, 31-018 Kraków \+48 12 421 77 87, [email protected]ów, ul. Józefa 7, 31-056 Kraków \+48 12 422 04 71, [email protected]ów Sukiennice,Rynek Główny 1/3, 31-042 Kraków \+48 12 433 73 10, [email protected]ów, ul. Szpitalna 25, 31-024 Kraków \+48 12 432 01 10, [email protected]ów Pawilon Wyspiańskiego pl. Wszystkich Świętych 2, 31-004 Kraków \+48 12 616 18 86, [email protected]ów Międzynarodowy Port Lotniczy w Balicach, 32-083 Balice \+48 12 285 53 41, [email protected]

MyśleniceRynek 27, 32-400 Myślenice \+48 12 272 23 12 [email protected] www.myslenice.visitmalopolska.pl

Dobczyceul. Podgórska 1, 32-410 Dobczyce \+48 12 271 01 53 [email protected] www.dobczyce.visitmalopolska.pl

wiśniowaWiśniowa 301, 32-412 Wiśniowa \+48 12 271 44 93 [email protected], www.ug-wisniowa.pl

olKusz

ul. Floriańska 8, 32-300 Olkusz \ +48 32 642 19 26 [email protected], www.olkusz.visitmalopolska.pl

MiechówPlac Kościuszki 1A, 32-200 Miechów \+48 41 383 13 11 [email protected]

wieliczKaul. Dembowskiego 2A, 32-020 Wieliczka\+48 12 288 00 [email protected], www.ckit.wieliczka.eu

zaKopaneul. Kościeliska 7, 34-500 Zakopane \+48 18 201 20 04 [email protected], www.zakopane.pl

nowy TargRynek 1, 34-400 Nowy Targ \+48 18 266 30 36 [email protected] www.it.nowytarg.pl

poroninul. Józefa Piłsudskiego 2, 34-520 Poronin \+48 18 207 42 98 [email protected], www.poronin.pl

rabKa-zDrójul. Parkowa 2, 34-700 Rabka-Zdrój \+48 18 269 15 53 [email protected] www.rabkazdroj.visitmalopolska.pl

białKa TaTrzańsKaul. Środkowa 179A, 34-405 Białka Tatrzańska \+48 18 533 19 59 [email protected]

biały Dunajecul. Jana Pawła II 363, 34-425 Biały Dunajec \+48 18 200 16 90 [email protected] www.gokbialydunajec.pl

wiTówWitów 239A, 34-512 Witów \+48 18 207 18 98 [email protected] www.koscielisko.com.pl

buKowina TaTrzańsKaul. Sportowa 22, 34-530 Bukowina Tatrzańska\+48 18 202 54 [email protected]_tatrzanska.visitmalopolska.pl

ochoTnica górnaOsiedle Ustrzyk 388, 34-453 Ochotnica Górna\+48 18 262 41 [email protected], www.ssm.ochotnica.pl

TarnówRynek 7, 33-100 Tarnów \+48 14 688 90 90 [email protected], www.tarnow.travel

Dąbrowa TarnowsKaul. Polna 13, 33-200 Dąbrowa Tarnowska \+48 14 657 00 07 [email protected] www.dabrowatar.pl

Tuchówul. Chopina 10, 33-170 Tuchów \+48 14 652 54 36 [email protected], www.tuchow.pl

bochniaul. Solna 2, 32-700 Bochnia\+ 48 14 615 36 [email protected], www.bochnia.eu

oświęciMul. St. Leszczyńskiej 12, 32-600 Oświęcim \+48 33 843 00 91 [email protected] www.oswiecim.visitmalopolska.pl

chrzanówAleja Henryka 40, 32-500 Chrzanów \+48 32 623 20 44 [email protected] www.visitmalopolska.pl/chrzanow

Trzebiniaul. Kościuszki 74, 32-540 Trzebinia \+48 32 612 14 97 [email protected] www.trzebinia.visitmalopolska.pl

wygiełzówul. Podzamcze 1, 32-551 Babice\+48 32 210 93 [email protected](czynny tylko w sezonie)

nowy sączul. Szwedzka 2, 33-300 Nowy Sącz \+48 18 444 24 22 [email protected] www.ziemiasadecka.com, www.cit.com.pl

Krynica-zDrójul. Zdrojowa 4/2, 33-380 Krynica-Zdrój \+48 18 472 55 77 [email protected] www.krynicazdroj.visitmalopolska.pl

liManowaRynek 25, 34-600 Limanowa \+48 18 337 58 00 [email protected], www.powiat.limanowa.pl

bieczRynek 1, 38-340 Biecz \+48 13 447 92 47 [email protected], www.biecz.visitmalopolska.pl

sęKowaSiary 19, 38-307 Sękowa \+48 18 351 87 70 [email protected], www.sekowa.pl waDowice

ul. Kościelna 4, 34-100 Wadowice \+48 33 873 23 65 [email protected],www.it.wadowice.pl

anDrychówRynek 27, 34-120 Andrychów \+48 33 842 99 36 [email protected], www.andrychow.eu

sucha besKiDzKaul. Zamkowa 1, 34-200 Sucha Beskidzka \+48 33 874 26 05 [email protected] [email protected] www.muzeum.sucha-beskidzka.pl/it

Kalwaria zebrzyDowsKaul. Mickiewicza 434-130 Kalwaria Zebrzydowska\+48 33 876 66 [email protected]_zebrzydowska.visitmalopolska.pl

www.krakow2016.comwww.sacrum.visitmalopolska.pl

www.visitmalopolska.pl

Zamki wiecznie żyweMAŁOPOLSKA

ŚWIATOWE DNIMŁODZIEŻY

26-31.07. 2016 Kraków

Projekt sfinansowany z budżetu Województwa Małopolskiego

MA OPOLSKApliki.visitmalopolska.pl/zamki_internet_pl.pdf · jest przedromańska rotunda...

Documents

Transcript of MA OPOLSKApliki.visitmalopolska.pl/zamki_internet_pl.pdf · jest przedromańska rotunda...