1

M. Maj, M. Urbańczyk (UAM), Doktryny polityczno-prawne jako przestrzeń do zdobycia i

doskonalenia kompetencji miękkich;

w: Myślenie o polityce i prawie, pod red. I. Barwickiej-Tylek, A. Czarneckiej, M.

Jaskólskiego, J. Malczewskiego, Warszawa 2015. S. 469-485.

Jesteśmy dziś świadkami wielkiej debaty na temat kształtu uniwersytetu, modelu

kształcenia akademickiego oraz efektów, jakimi powinny kończyć się studia wyższe. Na

naszych oczach dokonuje się ewolucja współczesnego uniwersytetu. Trzeba przyznać, że

kierunek tych zmian jest oceniany bardzo różnie, często słychać głosy o kryzysie idei

uniwersytetu1.

Jednym z nurtów tej dyskusji jest debata na temat modelu wykształcenia prawniczego.

Ścierają się w tej mierze dwa poglądy. Wedle pierwszego, studia wyższe mają mieć charakter

zawodowy. Absolwent prawa powinien być przygotowywany przede wszystkim do pracy

w ramach jednej z prawniczych korporacji. Wskutek tego, studia prawnicze powinny dbać

o przygotowanie go do zdania egzaminu na aplikacje prawnicze. Dlatego na kierunku prawo

najważniejsze są te przedmioty, które przeważają na testach na poszczególne aplikacje.

W efekcie studia powinny skupiać się na wykładaniu przedmiotów dogmatycznych. W ten

sposób „produktem” 5-letnich studiów prawniczych powinien być absolwent posiadający

rozległą wiedzę wyłącznie o obowiązującym prawie, który przystąpi i zda egzamin na jedną

z aplikacji prawniczych.

Wedle drugiego stanowiska, studia prawnicze nie mogą ograniczać się do

przygotowania do zaliczenia testów na aplikacje. Studia mają bowiem oprócz niezbędnej

wiedzy o obowiązującym prawie, przekazać studentom wiedzę o otaczającej ich

rzeczywistości społecznej, politycznej i ekonomicznej. Mają także zapewnić im możliwość

zdobycia lub pogłębienia szeroko rozumianej wiedzy humanistycznej, nieskoncentrowanej

wyłącznie na sferze prawa. Absolwent prawa ma być przygotowany do podjęcia

różnorodnych wyzwań i do sprostania ciągle zmieniającemu się rynkowi pracy. Studia

prawnicze nie przygotowują wyłącznie do wykonywania zawodu prawnika, a absolwent musi

być przygotowany na zmianę zawodu i charakteryzować się szeregiem umiejętności nie

mających nic wspólnego z prawniczą wiedzą.

1 „Twierdzę, że źródłem złych nastrojów, niepokoju i niepewności w środowisku uniwersyteckim jest

postępująca erozja tradycyjnej idei uniwersytetu, akademickiej kultury wspólnotowej i coraz mocniejsze

ingerowanie w życie uniwersyteckie całkowicie obcej tej tradycji kultury korporacyjnej”. P. Sztompka,

Uniwersytet współczesny; zderzenie dwóch kultur, Nauka 1/2014, s. 17.

2

Bez wątpienia oba zaprezentowane powyżej stanowiska mają swoje racje. Jednak

wydaje się, że obecnie zwycięża pierwszy pomysł na studia prawnicze. Jednym ze skutków

takiego myślenia jest to, że podstawowym wskaźnikiem sukcesu poszczególnych wydziałów

jest odsetek osób, które zdały egzaminy na aplikacje prawnicze. W efekcie następuje

skupienie się wyłącznie na przedmiotach uznawanych za typowo zawodowe, a z programu

studiów powoli znikają przedmioty ogólnohumanistyczne i niedogmatyczne. Na prawie od

dawna nie wykłada się filozofii, socjologii czy elementów psychologii. Następną „ofiarą”

uzawodowienia studiów prawniczych wydają się być przedmioty historyczne oraz doktryny

polityczno-prawne, wobec których coraz częściej podnosi się zarzut nieprzydatności

w codziennej pracy prawnika.

Tymczasem, gdyby wsłuchać się w głosy pracodawców oraz spojrzeć na wymogi

rynku pracy, tendencja powinna być zupełnie odwrotna. Choć badania rynku pracy wskazują,

ze pracodawcy mówią o brakach w wiedzy zawodowej, to jednak w większości przypadków

są oni w stanie przekazać ją swemu pracownikowi w formie praktycznej wiedzy w czasie

pierwszych miesięcy pracy. Równocześnie pracodawcy wskazują na istotne braki

(u absolwentów nie tylko prawa, ale szkół wyższych w ogóle) w obszarach samodzielności

i organizacji czasu pracy, odpowiedzialności, kreatywności i inicjatywy oraz umiejętności

pracy w zespole2. Są to tzw. kompetencje miękkie, które są równie ważne co twarda wiedza

fachowa. Co więcej, można wskazać na badania (m.in. badanie przeprowadzone w 2012 roku

przez Szkołę Główną Handlową w Warszawie, Amerykańską Izbę Handlu w Polsce oraz

Ernst & Young), w których pracodawcy jasno wskazują, iż najważniejszym kryterium

stosowanym przy podejmowaniu decyzji o zatrudnieniu absolwenta uczelni są jego

kompetencje osobiste oraz interpersonalne, potocznie zwane kompetencjami miękkimi3.

2 „Konfederacja Lewiatan zapytała pracodawców, czego brakuje absolwentom po zakończeniu edukacji na

studiach. 51,3 proc. wskazało na wiedzę zawodową, 36,1 proc. na samodzielność, 45,1 proc. na

odpowiedzialność, 37,4 proc. na kreatywność i inicjatywę, a 25,8 proc. na umiejętność pracy w zespole”. Czego

brakuje absolwentom szkół wyższych, według pracodawców?, (dostęp 15.07.2014)

http://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/czego-brakuje-absolwentom-szkol-wyzszych-wedlug-

pracodawcow,359187.html. 3 „Najczęściej firmy oceniają nie tyle wiedzę, ile predyspozycje osobiste kandydata do zatrudnienia. Katalog

kompetencji osobistych, które są przedmiotem oceny, jest zazwyczaj dostosowany do specyfiki działania firmy.

Często wymieniano takie cechy, jak komunikatywność, elastyczność, umiejętność dostosowania się do zmiany,

kreatywność - umiejętność generowania nowych rozwiązań. Pracodawcy szukają również ludzi z pasją, którzy są

aktywni w sferze zawodowej i prywatnej. (…) Jest jednak wiele obszarów i kompetencji, w przypadku których

pracodawcy nie są zadowoleni z przygotowania absolwentów, a tzw. luka kompetencyjna jest znacząca. Dotyczy

to zwłaszcza praktycznego przygotowania studentów do pracy, ich postaw oraz tzw. umiejętności miękkich”.

Adam Budnikowski, Dorota Dabrowski, Urszula Gąsior, Stanisław Macioł, Pracodawcy o poszukiwanych

kompetencjach i kwalifikacjach absolwentów uczelni - wyniki badania, E-mentor nr 4 (46) / 2012, (dostęp

15.07.2014) http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/46/id/946. Całość raportu dostępna jest na stronie:

http://firma.sgh.waw.pl/pl/Documents/RKPK_raport_2012.pdf.

3

Świadomość tego zaczyna być coraz powszechniejsza w szkolnictwie wyższym.

Pierwszym krokiem w kierunku zmiany profilu kształcenia akademickiego oraz

uwzględniania tych potrzeb było wprowadzenie tzw. efektów kształcenia4, które obok wiedzy

przewidują, iż student w czasie studiów zdobędzie szereg tzw. umiejętności oraz kompetencji

społecznych, które w znacznym stopniu są pochodnymi kompetencji miękkich.

Wobec powyższego, zadaniem niniejszego artykułu jest przekonanie czytelnika o tym,

że doktryny polityczno-prawne, a zwłaszcza konwersatoria z tego przedmiotu, są najlepszą na

studiach prawniczych przestrzenią do zdobywania i doskonalenia przez studentów prawa

szeregu kompetencji miękkich. W tekście w pierwszej kolejności krótko scharakteryzowano,

czym są kompetencje miękkie. Jak już wspominano wcześniej, szereg z nich jest

skonkretyzowanych dla studiów prawniczych w poszczególnych efektach kształcenia, które

obowiązują na każdym z kierunków. Dlatego w dalszej części artykułu prześledzone zostały

efekty kształcenia na kierunku prawo pięciu najlepszych wydziałów prawa w Polsce (według

najnowszego rankingu Rzeczpospolitej)5. Następnie przedstawiono pięć scenariuszy zajęć i

projektów, które realizowane w czasie zajęć umożliwiają zdobycie przez studentów prawa

poszukiwanych na rynku pracy najważniejszych kompetencji miękkich wraz ze wskazaniem,

które z efektów kształcenia realizowane są w ramach poszczególnych projektów lub

scenariuszy zajęć.

1. Kompetencje miękkie

Według słownikowej definicji, kompetencja to zakres czyjejś wiedzy, umiejętności,

doświadczenia6. Definicja ta jednak jest bardzo uproszczona. Kompetencje trzeba odróżnić od

wiedzy, czyli pewnego zasobu informacji, którego należy się nauczyć oraz umiejętności, czyli

zastosowania zdobytej wiedzy w praktyce. Kompetencje to zastosowanie posiadanych

umiejętności dla osiągnięcia wyznaczonego celu. Czym są więc kompetencje miękkie?

W przeciwieństwie do kompetencji twardych, które można rozwijać od zera, są one

wypadkową wrodzonych zdolności i ich rozwoju w dobie kształtowania osobowości. Są to

umiejętności ponaddyscyplinarne, psychospołeczne, zależne od inteligencji emocjonalnej,

występujące w trzech aspektach: poznawczym, motywacyjnym i behawioralnym. Aspekt

poznawczy związany jest z empatią i inteligencją społeczną. Aspekt motywacyjny polega na

4 Efekty kształcenia to zasób wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych uzyskanych w procesie kształcenia

przez osobę uczącą się. E. Kraskowska, M. Ziółek, Vademecum nauczyciela akademickiego, Poznań 2013, s. 9. 5 Ranking Wydziałów Prawa opracowany przez „Rzeczpospolitą”, (dostęp 15.07.2014),

http://static.presspublica.pl/red/rp/pdf/prawo/Ranking%20wydzia%C5%82%C3%B3w%20prawa%202014/wyni

ki%20rankingu.pdf. 6 Słownik języka polskiego PWN, (dostępny 15.07.2014) http://sjp.pwn.pl/slownik/2564077/kompetencja.

4

pewności siebie przy podejmowaniu wyzwań interpersonalnych i stopniem angażowania się

w życie społeczne. Aspekt behawioralny to zachowania społeczne7.

W katalogu najważniejszych kompetencji miękkich wymienia się m.in. asertywność,

autoprezentację, budowanie relacji, dążenie do rezultatów, dążenie do sukcesu, etykę

i wartości, gotowość do uczenia się, inteligencję emocjonalną, komunikatywność, kontrolę

emocjonalną (opanowanie), kreatywność, kulturę osobistą, nawiązywanie kontaktu,

negocjowanie, organizację pracy własnej i zarządzanie samym sobą, orientację na działanie,

pewność siebie, prowadzenie prezentacji, przywództwo, radzenie sobie ze stresem, radzenie

sobie z problemami, samodzielność, aktywne słuchanie, współpraca w zespole, wywieranie

wpływu, wytrwałość. Specjaliści od rozwoju personalnego lubią powtarzać, że „pracę

otrzymuje się w 70% dzięki wiedzy fachowej i w 30% dzięki zdolnościom społecznym,

natomiast traci się ją w 70% z braku zdolności społecznych i w 30% z braku kwalifikacji

merytorycznych”8. Jak pokazują badania wysokie kompetencje społeczne są wymagane od

menedżerów, handlowców, właścicieli firm, którzy 80% czasu spędzają na komunikowaniu

się ze współpracownikami, klientami i kontrahentami9, a więc również prawników.

2. Efekty kształcenia

Dokonując analizy efektów kształcenia 5 najlepszych wydziałów prawa w Polsce:

Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego10

, Wydziału Prawa

i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu11

, Wydziału Prawa

i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach12

, Wydziału Prawa i Administracji

Uniwersytetu Łódzkiego13

oraz Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku14

można dojść

do następujących wniosków: oprócz nabywania twardej wiedzy czysto prawniczej oraz

umiejętności niezbędnych do wykonywania zawodu prawnika od absolwentów wymaga się

7 M. Kwiecińska-Zdrenka, Raport z badania: Zapotrzebowanie pracodawców na tzw. kompetencje miękkie

absolwentów kierunków ścisłych, Biuro Zawodowej Promocji Studentów i Absolwentów UMK, Toruń 2013, s.5 8 Postaw na rozwój! Kampania informacyjno - promocyjna oraz doradztwo dla osób dorosłych w zakresie

kształcenia ustawicznego- edycja 2, (dostęp 15.07.2014)

http://www.postawnarozwoj.uni.lodz.pl/admin/zdjecia/file/ebooks/KOMPETENCJE%20MI%C4%98KKIE.pdf 9 Tamże.

10 Efekty kształcenia na kierunku prawo Uniwersytetu Jagiellońskiego, (dostęp 15.07.2014)

http://www.uj.edu.pl/dydaktyka/akty-prawne/programy-ksztalcenia 11

Efekty kształcenia na kierunku prawo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, (dostęp 15.07.2014)

https://prawo.amu.edu.pl/__data/assets/pdf_file/0005/109193/Efekty-ksztacenia-dla-kierunku-studiow-prawo.pdf 12

Efekty kształcenia na kierunku prawo Uniwersytetu Śląskiego, (dostęp 15.07.2014)

http://www.wpia.us.edu.pl/sites/wpia.us.edu.pl/files/addressbook/9212/efekty_ksztalcenia_-_prawo.doc 13

Efekty kształcenia na kierunku prawo Uniwersytetu Łódzkiego, (dostęp 15.07.2014)

http://www.wpia.uni.lodz.pl/strefa-pracownika/dokumenty-i-wnioski 14

Efekty kształcenia na kierunku prawo Uniwersytetu w Białymstoku, (dostęp 15.07.2014)

http://www.prawo.uwb.edu.pl/prawo_new/studenci.php?p=1067

5

również rozwoju szeregu kompetencji społecznych. Każdy z wydziałów duży nacisk kładzie

na świadomość nieustannego dokształcania i rozwoju, ciągłego poszerzania swojej wiedzy

i zdobywania nowej. Cztery z pięciu wymienionych wydziałów na pierwszym miejscu

spośród kompetencji społecznych umiejscawiają właściwą komunikację z otoczeniem

poprzez bycie świadomym i kreatywnym uczestnikiem życia społecznego. Jedynie

Uniwersytet Jagielloński właściwie relacje interpersonalne z otoczeniem umieścił na

przedostatniej pozycji.

Większość wydziałów podkreśla również odpowiednią komunikację społeczną

przyszłych prawników, tak by posiadali oni umiejętność dokonania analizy wydarzeń, zjawisk

i sytuacji społecznych. Potrafili określić i ocenić indywidualne i zbiorowe interesy

poszczególnych uczestników życia społecznego oraz interes społeczny w danej dziedzinie

oraz ich wzajemne relacje.

Każdy z modułów zawiera również punkty dotyczące samodzielnego, jak

i kolegialnego podejmowania właściwych decyzji. Od przyszłego prawnika wymaga się

odnalezienia zarówno w roli inicjatora i organizatora życia społecznego, jak i umiejętności

pracy w zespole. Wydział Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego podkreśla ponadto, że ma

mieć on świadomość, iż jego decyzje i działania wpływają na społeczną ocenę prawa oraz

instytucji stosujących prawo.

Istotnym elementem jest również zachowywanie się w sposób profesjonalny i etyczny.

Wszystkie wydziały wyraźnie podkreślają znaczenie etyki zawodowej w działaniach, które

przynależą do roli prawnika oraz szczególnej roli prawa i prawnika w życiu społecznym

i w funkcjonowaniu państwa. Absolwenci powinni odpowiednio postrzegać pozycję prawnika

w społeczeństwie, rozumieć związane z nią powinności społeczne i implikacje towarzyszące

wykonywaniu poszczególnych zawodów prawniczych.

Zwraca się również uwagę na to, by absolwenci wydziałów prawa potrafili uzasadnić

swoje decyzje prawne z odwołaniem się do obowiązującego prawa, jak i społecznie

przyjętego systemu wartości oraz prawidłowo identyfikować i rozstrzygać dylematy związane

z wykonywaniem zawodu. Wymaga się również, aby potrafili myśleć w sposób

przedsiębiorczy, jednak z poszanowaniem odrębności dotyczących poszczególnych zawodów

prawniczych.

Ponadto Wydział Prawa Uniwersytetu Śląskiego w swoich efektach kształcenia

zawiera punkt dotyczący przygotowania absolwentów do tworzenia (współtworzenia)

instytucji publicznych, organizacji gospodarczych, prywatnych i non profit w obszarze

działalności społecznej, a także do podejmowania samodzielnej działalności w interesie

6

publicznym lub własnym. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza zakłada, że absolwenci będą

posiadali podstawowe faktyczne kompetencje do wykonywania wielu różnych zawodów

nieprawniczych oraz świadczenia pracy w różnych instytucjach prywatnych oraz publicznych.

Uniwersytet Jagielloński wspomina o potrzebie podejmowania działań na rzecz ochrony praw

człowieka.

Podsumowując, wiodące wydziały prawa w Polsce zauważają konieczność rozwoju

kompetencji społecznych u swoich studentów. Duży nacisk położony jest na ciągły rozwój i

poszerzanie wiedzy prawniczej, zachowywanie zgodnie z etyką zawodu prawnika, jak i

właściwą komunikację z otoczeniem.

3. Projekty i scenariusze zajęć

3.1 Zespół projektowy

Pierwszy scenariusz zajęć to praca w zespole projektowym. Zajęcia w tej formule

polegają na pracy w zespole (3-5 osób), który w oparciu o przygotowane materiały (teksty

źródłowe, orzeczenia sądów, artykuły prasowe) ma określone zadania do zrealizowania.

Efekty pracy zespołu projektowego mają być przedstawione na forum publicznym w formie

sprawozdania. Zadaniem zespołu nie powinno być zwykłe zreferowanie materiałów. Bardziej

wymagającym pomysłem jest przedstawienie krytycznej lub aprobującej analizy

przedstawionych materiałów. Ten scenariusz zajęć symuluje sytuację zespołowej pracy pod

presją czasu (przypadek częsty nie tylko w pracy adwokata czy radcy prawnego, ale

w każdym innym zawodzie).

Ważne są warunki, w jakich zespoły pracują. W pierwszej części zajęć zespoły mają

czas na przygotowanie sprawozdania lub referatu. W drugiej części zajęć kolejno prezentują

efekty pracy zespołowej. Mają ściśle wyznaczony czas na pracę w grupach (ok. 45 minut)

oraz na przedstawienie jej efektów (ok. 7-minut). Natomiast samodzielnie w grupie muszą

rozdzielić zadania, określić czas niezbędny do ich realizacji, sposób przedstawienia efektów

pracy zespołu. W ten sposób studenci zdobywają i doskonalą szereg bardzo ważnych

umiejętności. Po pierwsze, jest to praca nad umiejętnościami komunikowania się oraz

współpracy, wyznaczenia zadań cząstkowych niezbędnych dla realizacji głównego celu pracy.

Po drugie, studenci uczą się negocjacji i przestrzegania przyjętych przez siebie reguł wspólnej

pracy. Po trzecie, współodpowiedzialności za realizowane zadanie oraz pełnienia roli lidera

7

grupy (kierownika) i jej członka realizującego wyznaczone zadania (podwładnego). Po

czwarte, scenariusz przygotowuje do publicznych wystąpień15

.

3.2. Debata oksfordzka

Drugi scenariusz zajęć to debata oksfordzka. Zajęcia w tej formule polegają na

dyskusji dwóch grup, których zadaniem jest przekonanie publiczności do swojego

stanowiska. Podkreślić należy, iż nie jest to zwykła dyskusja, lecz debata ze ściśle

wyznaczonymi regułami, które są efektem anglosaskiej tradycji akademickich debat16

. Już

sam ten fakt ma wpływ na formę zajęć i stosunek studentów do nich.

Jedna z grup to tzw. propozycja, która ma przedstawić argumenty za tezą debaty (np.

ta izba twierdzi, iż Niccolo Machiavelli, pisząc o polityce, miał rację). Druga grupa to tzw.

opozycja, która nie zgadza się z tezą i przedstawia argumenty przeciwko. Pozostałe osoby

tworzą publiczność. Przed rozpoczęciem debaty wśród publiczności przeprowadza się

głosowanie. Drugie głosowanie przeprowadza się po niej. Wyniki porównuje się, a liczba

tych, którzy wskutek debaty zmienili zdanie, przesądza o wygranej jednej ze stron. W czasie

debaty każdy mówca kolejno zabiera głos jeden raz, przedstawiając argument za tezą lub

przeciwko niej (czas wypowiedzi to ok. 5 minut). Wyjątek to pierwszy mówca, który

przedstawia dyskutantów obu stron (czas jego wypowiedzi to 8-9 minut). Co istotne z punktu

15

Praca w zespole projektowym realizuje następujące kierunkowe efekty kształcenia. W zakresie umiejętności

student potrafi analizować system prawa polskiego na tle systemów innych państw (K_U02 UJ, podobnie

K_U01 UAM, K_U05 UwB). Potrafi ustalać, analizować, interpretować i klasyfikować stany faktyczne, z

którymi mają być łączone określone konsekwencje prawne (K_U08 UJ, podobnie K_U05 UAM, K_U02 UŚ,

05PA _U01UŁ). Potrafi przeprowadzić wykładnię prawną podstawowego tekstu prawnego (K_U04 UAM,

podobnie 05P-A _U03 UŁ, K_U01 UwB). Potrafi formułować i zaprezentować problemy badawcze i poprawnie

metodologicznie je opracować (K_U02 UJ). Potrafi posługiwać się językiem prawnym i prawniczym w stopniu

gwarantującym skuteczną komunikację, w tym m.in. potrafi właściwie używać pojęć prawnych (K_U06 UAM,

podobnie 05P-A_U02 UŁ). Przy formułowaniu opinii, wniosków i propozycji rozwiązań potrafi wykorzystać

zarówno metodę dogmatyczną, jak też historyczną i prawno-porównawczą (K_U7 UŚ, podobnie 05P-A _U04

UŁ).

W zakresie kompetencji społecznych student ma świadomość znaczenia poprawnych relacji

interpersonalnych dla wykonywania zawodu prawnika (K_U09 UJ). Potrafi w podstawowym zakresie

przedstawić sposoby prawnego rozwiązania dowolnego konfliktu społecznego (K_K03 UAM). Posiada

rozwiniętą umiejętność komunikacji interpersonalnej, ze szczególnym uwzględnieniem procesu podejmowania

decyzji prawnych (K_K04 UAM). Potrafi podejmować i realizować decyzje (w tym – prawne) samodzielnie, jak

i kolegialnie, a w ramach przedsięwzięć grupowych jest zdolny do przyjęcia roli lidera (K_K06 UAM, K_K04

UŚ, 05P-A _K02 UŁ, K_K02 UwB). Rozumie ekonomiczny kontekst podejmowanych i realizowanych przez

siebie decyzji i potrafi racjonalnie zarządzać swoim czasem pracy (K_K09 UAM, podobnie 05P-A _K03 UŁ,

K_K03 UwB. Jest przygotowany do wykonywania funkcji inicjatora i organizatora życia społecznego, potrafi

kierować zespołami i przedsięwzięciami, proponować ich kształt programowy, organizacyjny i prawny, zna

techniki negocjacyjne i metody podejmowania decyzji (K_K03 UŚ, K_K05 UwB). 16

Reguły debaty oksfordzkiej znaleźć można w wielu wersjach m.in. na stronach sądownictwa federalnego

Stanów Zjednoczonych (dostęp 15.07.2014): http://www.uscourts.gov/educational-resources/get-

informed/federal-court-resources/oxford-style-debate.aspx; stowarzyszenia Unii Oksfordzkiej (dostęp

15.07.2014): http://www.oxford-union.org/members/rules/formsofthehouse.

8

widzenia aktywizacji całej grupy zajęciowej, głos mogą zabierać także osoby spoza stron

debaty czyli publiczność (czas takiego wystąpienia to ok. 2 minuty). Takie wystąpienie może

wspierać tezę lub ją krytykować. Ponadto w czasie debaty istnieje możliwość tzw.

„wtrącenia” lub zadania pytania (maksymalnie 15 sekund – 2, 3 zdania). Każda ze stron

kończy debatę podsumowaniem (ok. 5 minut). Następnie przeprowadza się wspomniane

wcześniej głosowanie i ogłasza zwycięską stronę.

Bardzo ważną rolę pełni tzw. marszałek17

. Pilnuje on porządku w czasie debaty oraz

przestrzegania jej reguł. Jego autorytet opiera się na uprawnieniach (to on udziela głosu – z

wyjątkiem wtrąceń w czasie przemawiania, kiedy to decyzja o udzieleniu głosu należy do

mówiącego) oraz na samym fakcie sprawowania funkcji.

Także ta forma zajęć pozwala na realizację szeregu zadań i doskonalenie wielu

umiejętności. W pierwszej kolejności jest to nauka sztuki dyskusji, argumentacji i retoryki.

Studenci uczą się przygotowywać wystąpienia publiczne oraz uczą się samych wystąpień.

Nabywają umiejętności retoryczne oraz umiejętności konstruowania argumentów w stosunku

do strony przeciwnej. Ważne jest także, że uczą się szybkiej reakcji na to, co dzieje się

w czasie debaty. Co równie istotne, dla osiągnięcia sukcesu swojej grupy konieczne jest

ustalenie taktyki, skonfrontowanie ze sobą przygotowanych argumentów (aby się nie

powtarzały). Jest to więc także nauka pracy w grupie, opracowania strategii całej grupy oraz

taktyki działania. Są to bez wątpienia umiejętności niezbędne do wykonywania każdego

zawodu prawniczego. Będą to także zdolności poszukiwane przez każdego innego

pracodawcę poza tradycyjnymi zawodami prawniczymi18

.

17

Najczęściej będzie to prowadzący konwersatoria. W grupach, które mają spore doświadczenie w zajęciach w

tej formule, można funkcję marszałka powierzać studentom. Jego rolę porównać można do roli speakera w Izbie

Gmin. 18

Udział w debacie oksfordzkiej realizuje następujące kierunkowe efekty kształcenia. W zakresie umiejętności

student potrafi dostrzec, zinterpretować i prognozować zjawiska społeczne, polityczne, ekonomiczne i kulturowe

z uwzględnieniem kontekstu ich związku z prawem (K_U02 UŚ, podobnie 05PA _U01 UŁ). Potrafi sprawnie

porozumiewać się przy użyciu różnych technik komunikacyjnych ze specjalistami w zakresie prawa, jak i

odbiorcami spoza grona specjalistów, korzystając z nowoczesnych technik i narzędzi (05P-A_U02 UŁ). Ma

umiejętność w sposób klarowny, spójny i zwięzły komunikować się w mowie i piśmie, bowiem potrafi

konstruować rozbudowane uzasadnienia na tematy dotyczące prawa z wykorzystaniem różnych ujęć

teoretycznych, przy wykorzystaniu piśmiennictwa i orzecznictwa oraz dorobku innych dyscyplin naukowych

(05P-A _U04 UŁ). Posiada pogłębione umiejętności prezentowania własnych poglądów na poznane instytucje

prawa, przy czym ma zdolność wyrażania wątpliwości, sugestii i indywidualnych ocen popartych rozbudowaną

argumentacją, (05P-A _U05 UŁ, podobnie K_U12 UŚ, K_U14 UJ K_U09 UwB). Potrafi posługiwać się

językiem prawnym i prawniczym w stopniu gwarantującym skuteczną komunikację, w tym m.in. potrafi

właściwie używać pojęć prawnych (K_U06 UAM, podobnie K_U14 UJ).

W zakresie kompetencji społecznych student Potrafi komunikować się z otoczeniem, w tym z osobami

niebędącymi specjalistami w danej dziedzinie, przekazywać i bronić swoich poglądów, umie wypowiadać się w

ważnych sprawach społecznych i światopoglądowych, posiada umiejętności retoryczne i erystyczne (K_K01

UŚ). Ma umiejętność uczestnictwa w budowaniu projektów społecznych. Jest przygotowany do pełnienia

wielorakich funkcji w ramach ich realizacji. Potrafi dostosować się do zaistniałych potrzeb; w zależności od

9

3.3 Symulacja historycznych procesów sądowych

Trzecim proponowanym scenariuszem zajęć jest symulacja wielkich historycznych

procesów sądowych. W ramach tych zajęć studenci doskonalą swoją kreatywność

i samodzielność. Warto zauważyć, że na rynku dostępne są podręczniki będące pomocą

dydaktyczną do takiej formy zajęć19

. Symulacje procesowe mają też być przeprowadzane

w latach 2013-1015 w wybranych szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych w ramach

projektu Edukacja szkolna przeciw wykluczeniu prawnemu, który jest finansowany przez

Norweski Mechanizm Finansowy20

(projekt ma przybliżyć młodzieży wiedzę z zakresu praw

obywatelskich).

Natomiast w ramach konwersatoriów z doktryn polityczno-prawnych taka formuła

zajęć ma zupełnie inne cele i zadania. Pamiętać bowiem należy, iż zajęcia muszą być

osadzone w sferze doktryn polityczno-prawnych. Dlatego zamiast wymyślonych scenariuszy,

które służyć mają poznaniu prawa, studenci zajmują się procesami, których rola wykracza

daleko poza procedury, a które miały wpływ na całą historię. Przykładowo, w oparciu

o symulację procesu Sokratesa studenci poznają filozofię starożytnej Grecji. Przeprowadzając

proces Robespierre’a czy Dantona poznają doktryny rewolucji francuskiej, a w oparciu

o proces Adolfa Hitlera po puczu monachijskim doktrynę totalitaryzmu.

Dla rozwoju kreatywności i samodzielności ważne są jednak warunki, w jakich

studenci takie zajęcia realizują. Symulację przygotowuje grupa od 5 do 8 osób. Zajęcia

podzielone są na dwie części: przedstawienie kontekstu historycznego i doktrynalnego oraz

właściwa symulacja procesu. W odróżnieniu od debaty oksfordzkiej, gdzie obowiązuje daleko

posunięty formalizm, w tym wypadku studenci otrzymują jak najszersze pole działania

i samodzielnie decydują o formie realizacji zadania, jego przebiegu, otoczeniu, obecności

publiczności itp.21

. Jedynym warunkiem jest zachowanie prawdy historycznej22

.

sytuacji pełnić rolę doradcy, arbitra, mediatora lub negocjatora (K_K04 UŚ, K_K02 UwB). Ma rozwinięte

poczucie odpowiedzialności osobistej i społecznej za swoje decyzje (K_K02 UAM, podobnie K_K07 UŚ).

Potrafi w podstawowym zakresie przedstawić sposoby prawnego rozwiązania dowolnego konfliktu społecznego

(K_K03 UAM, podobnie K_K02 UŚ, K_U06 UwB). Posiada rozwiniętą umiejętność komunikacji

interpersonalnej, ze szczególnym uwzględnieniem procesu podejmowania decyzji prawnych (K_K04 UAM).

Potrafi podejmować i realizować decyzje (w tym – prawne) samodzielnie, jak i kolegialnie, a w ramach

przedsięwzięć grupowych jest zdolny do przyjęcia roli lidera (K_U06 UAM). 19

Ł. Bojarski, B. Namysłowska-Gabrysiak, Symulacja rozpraw sądowych jako metoda edukacyjna. Materiały do

przygotowania i przeprowadzenia symulacji., Warszawa 2008, ss. 228. Podręcznik dostępny jest także online na

stronach Fundacji Uniwersyteckich Poradni Prawnych (dostęp 15.07.2014):

http://www.fupp.org.pl/down/symulacja.pdf. 20

Edukacja szkolna przeciw wykluczeniu prawnemu, (dostęp 15.07.2014) http://nmf.ms.gov.pl/pl/projekt-nr-5/. 21

Udział w symulacji wielkich historycznych procesów sądowych realizuje następujące kierunkowe efekty

kształcenia. W zakresie umiejętności student rozumie relacje pomiędzy systemem prawa a innymi systemami

10

3.4. Indywidualna prezentacja

Czwarty scenariusz zajęć to indywidualna prezentacja. Ze względu na zespołowy

charakter poprzednich scenariuszy zajęć (zespół projektowy, debata oksfordzka, symulacja

procesu) prezentacja jest zadaniem do samodzielnego przygotowania. Student otrzymuje

zagadnienie do opracowania oraz zaprezentowania go na forum publicznym. Długość

wystąpienia nie powinna przekraczać 20-30 minut, wymogiem jest by towarzyszyła mu

prezentacja (student ma do wyboru jej formę, niekoniecznie musi wybrać pokaz

multimedialny). Rozwijana jest więc umiejętność prezentowania we właściwy sposób

informacji. W tym scenariuszu nacisk przede wszystkim położony jest na umiejętności

wystąpień publicznych oraz radzenia sobie ze stresem z tym związanym. Należy zaznaczyć,

że takie umiejętności są kluczowe nie tylko w wypadku pracy adwokata czy radcy prawnego.

W większości przypadków bowiem praca zawodowa łączy się z koniecznością

przygotowywania informacji dla przełożonych lub klientów. Poza pisemnymi raportami mają

one formę wystąpień dla mniejszego lub większego audytorium. W takim ujęciu rozwija się

umiejętność zarządzania czasem i organizacji pracy.

Ważne jest, aby w czasie zajęć przedstawionych zostało kilka indywidualnych

prezentacji, tak by można było porównać je do siebie. Istotną rolę pełni tu prowadzący, który

społecznymi (K_U01 UJ, podobnie K_U01 UAM). Potrafi identyfikować obszary działań społecznych, które

podlegają lub mogą podlegać regulacjom prawnym z zakresu różnych gałęzi prawa (K_U04 UJ, podobnie

K_U02 UAM). Potrafi wyjaśniać procesy stosowania i naruszania prawa (K_U06-07 UJ). Potrafi identyfikować,

analizować, interpretować przepisy prawne, które można zastosować dla rozstrzygnięcia określonego problemu

prawnego (K_U09 UJ, K_U05 UAM, podobnie K_U04 UŚ, 05P-A _U09 UŁ). Potrafi podjąć decyzję o

konsekwencjach prawnych stanu faktycznego oraz ją uzasadnić (K_U11 UJ, podobnie K_U10 UŚ, 05P-A _U11

UŁ). Wykorzystuje zdobytą wiedzę do rozstrzygania dylematów prawnych, spraw niejednoznacznych

interpretacyjnie; potrafi wskazać możliwe rozwiązania, z zachowaniem norm etycznych (K_U06 UwB).

Dostrzega związki między zjawiskami prawnymi, a innymi zjawiskami kulturowymi i społecznymi (K_U11

UwB).

W zakresie kompetencji społecznych student ma świadomość zmienności norm prawnych oraz potrzeby

uzupełniania wiedzy o nich (K_K01 UJ, Ma świadomość, jakie konsekwencje indywidualne i społeczne niosą za

sobą decyzje podejmowane przez prawnika (K_K02 UJ, podobnie K_K02 UAM, 05P-A _K04 UŁ). Potrafi

uzasadnić swoje decyzje prawne z odwołaniem się do obowiązującego prawa, jak i społecznie przyjętego

systemu wartości (K_K07 UAM). Potrafi rozwiązać dylematy moralne zgodnie z przyjętym społecznym

systemem wartości (K_K10 UAM). Ma świadomość, iż jego decyzje i działania wpływają na społeczną ocenę

prawa oraz instytucji stosujących prawo (K_K08 UJ, podobnie K_K07 UŚ). Potrafi komunikować się z

otoczeniem, w tym z osobami niebędącymi specjalistami w danej dziedzinie, przekazywać i bronić swoich

poglądów, umie wypowiadać się w ważnych sprawach społecznych i światopoglądowych, posiada umiejętności

retoryczne i erystyczne. (K_K01 UŚ). Posiada umiejętność dokonania analizy wydarzeń, zjawisk i sytuacji

społecznych. Potrafi określić i ocenić indywidualne i zbiorowe interesy poszczególnych uczestników życia

społecznego oraz interes społeczny w danej dziedzinie oraz ich wzajemne relacje (K_K02 UŚ). 22

Od razu można wskazać na kilka pozycji książkowych, które mogą stanowić pomoc dla studentów

w przygotowaniu tego typu zajęć: C. Riess, Procesy, które poruszyły świat od antyku do XX wieku, Warszawa

2006, ss. 467; Procesy wszechczasów. Pitaval Prawa i Życia, Warszawa 1998, ss. 240.

11

na koniec zajęć musi przeprowadzić ocenę poszczególnych wypowiedzi, wskazując na mocne

i słabe strony wystąpienia23

.

3.5. Redakcja dziennika internetowego (bloga)

Piąty proponowany projekt to prowadzenie dziennika internetowego (np. w formie

bloga). Nie jest to scenariusz zajęć, lecz zadanie, które studenci realizują w ciągu całego

semestru. Blog ma charakter tematyczny i merytorycznie musi być ściśle powiązany w

treściami programowymi przedmiotu. Istotą jest wskazanie studentom powiązań między

treściami wielkich doktryn, a współczesnym życiem społecznym, politycznym

i ekonomicznym. W tym celu prowadzący zajęcia wyznacza poszczególnym grupom

studentów (3-5 osób) zagadnienia, będące istotnymi problemami doktrynalnymi, np. równość,

sprawiedliwość, wolność słowa, godność, wolny rynek, antysemityzm, solidaryzm społeczny.

Autorzy bloga mają za zadanie, wykorzystując merytoryczną wiedzę zdobytą na wykładzie,

komentować aktualne wydarzenia związane z tematem przewodnim ich dziennika. To

zwrócenie uwagi na aktualne problemy sfery politycznej, prawnej, ekonomicznej

i socjologicznej pozwala uzmysłowić sobie rolę doktryn w otaczających realiach.

Jednocześnie zmusza studentów do orientowania się w szeroko rozumianej sferze publicznej.

Komentarze muszą mieć określoną formę i być publikowane we wskazanej częstotliwości.

Wraz ze zdobywaniem wiedzy merytorycznej studenci rozwijają w tym wypadku

niezwykle ważne kompetencje miękkie: organizację własnej pracy, zarządzanie czasem,

wytrwałość i regularność. Odpowiednie określenie warunków prowadzenia bloga wykluczy

zbytnią czasochłonność24

(w grupie 5-osobowej, przy obowiązku publikowania 3 wpisów

tygodniowo, jedna osoba przygotowuje jeden wpis co 10 dni). Zapewni jednak odpowiednią

23

Przygotowanie indywidualnej prezentacji realizuje następujące kierunkowe efekty kształcenia. W zakresie

umiejętności student potrafi formułować i zaprezentować problemy badawcze i poprawnie metodologicznie je

opracować (K_U12 UJ, podobnie 05P-A _U08 UŁ). potrafi zajmować stanowisko w odniesieniu do bieżącej

polityki prawnej oraz je uzasadniać (K_U13 UJ, podobnie K_U02 UŚ, K_U03 UŚ, 05PA _U01 UŁ). Posiada

umiejętność łączenia wiedzy prawniczej z wiedzą z innych dyscyplin naukowych (K_U17 UJ, podobnie K_U05

UwB). Potrafi posługiwać się językiem prawnym i prawniczym w stopniu gwarantującym skuteczną

komunikację, w tym m.in. potrafi właściwie używać pojęć prawnych (K_U06 UAM). Przygotowując stanowisko

potrafi wykorzystać literaturę o charakterze dogmatycznym oraz bazy aktów prawnych, orzecznictwa i decyzji

(K_U09 UŚ). Potrafi komunikować się z otoczeniem, w tym z osobami niebędącymi specjalistami w danej

dziedzinie, przekazywać i bronić swoich poglądów, umie wypowiadać się w ważnych sprawach społecznych i

światopoglądowych, posiada umiejętności retoryczne i erystyczne (K_K01 UŚ, podobnie 05PA _U02 UŁ, 05PA

_U04 UŁ, 05PA _U05 UŁ, K_U09 UwB).

W zakresie kompetencji społecznych potrafi samodzielnie opracowywać strategię swojego rozwoju

(K_K07 UJ). Rozumie ekonomiczny kontekst podejmowanych i realizowanych przez siebie decyzji i potrafi

racjonalnie zarządzać swoim czasem pracy (K_K09 UAM, podobnie 05P-A _U12 UŁ, K_K03 UwB). Ma

podstawowe faktyczne kompetencje do wykonywania wielu różnych zawodów nieprawniczych oraz świadczenia

pracy w różnych instytucjach prywatnych oraz publicznych (K_K11 UAM). 24

E. Kraskowska, M. Ziółek, Vademecum …, s. 24.

12

wartość merytoryczną (wpisy o określonej objętości). Wymóg ciągłości i regularności

wymusza odpowiednią organizację pracy oraz systematyczność w działaniu. Ważnym

wymogiem jest także fakt, że autorzy bloga nie mogą pomijać ważnych wydarzeń

powiązanych z ich tematem, a to wymaga odpowiedniego zarządzania swoim czasem.

Co niezwykle ważne studenci otrzymują platformę do przedstawiania własnych opinii

na dany temat, co należy uznać za niebagatelną wartość. Odrzucić należy także zarzut o

trudnościach w mierzeniu wiarygodności25

. Odpowiednia ewaluacja wpisów dokonana przez

prowadzącego zajęcia nie rodzi zbyt wielu problemów. Niezwykle łatwo sprawdzić jest, czy

tekst jest oryginalny, czy też powstał metodą copy/paste (kopiuj/wklej). Trudno też zakładać,

że studenci „zlecą” komuś prowadzenie bloga ze względu samą atrakcyjność pomysłu

(zapewne byłoby to też nie do końca „opłacalne”). W rozmowach ze studentami autorzy

niniejszego artykułu często słyszeli opinie, iż na studiach prawniczych jest zbyt mało

przestrzeni do dyskusji i wyrażania własnych poglądów. Dotychczasowe doświadczenia

autorów wskazują raczej na duże zaangażowanie studentów w tego typu działalność.

Oczywiście ocena realizacji zadania nie zależy od zwykłej „popularności” (mierzonej

polubieniami) danego bloga (dziennika internetowego), ale od jego zawartości. Warto jednak

brać też pod uwagę stopień aktywizowania czytelników (tzn. czy pod wpisami pojawiały się

głosy krytyczne lub aprobujące, czy wywoływały dyskusje, jak autorzy bloga na nie

reagowali)26

.

25

Tamże. 26

Prowadzenie dziennika internetowego (bloga) realizuje następujące kierunkowe efekty kształcenia. W

zakresie umiejętności student potrafi identyfikować obszary działań społecznych, które podlegają lub mogą

podlegać regulacjom prawnym z zakresu różnych gałęzi prawa (K_U04 UJ, podobnie K_U05 UAM, K_U02

UŚ). Potrafi zajmować stanowisko w odniesieniu do bieżącej polityki prawnej oraz je uzasadniać (K_U13 UJ,

podobnie K_U03 UŚ, 05PA _U01 UŁ, K_U06 UwB). posiada umiejętność wyszukiwania informacji o prawie

polskim i zagranicznym (K_U16 UJ, podobnie K_U03 UAM, K_U05 UwB). Posiada umiejętność łączenia

wiedzy prawniczej z wiedzą z innych dyscyplin naukowych (K_U17 UJ). Potrafi sprawnie porozumiewać się

przy użyciu różnych technik komunikacyjnych ze specjalistami w zakresie prawa, jak i odbiorcami spoza grona

specjalistów, korzystając z nowoczesnych technik i narzędzi (05P-A_U02 UŁ, podobnie K_U06 UAM). Ma

umiejętność w sposób klarowny, spójny i zwięzły komunikować się w mowie i piśmie, bowiem potrafi

konstruować rozbudowane uzasadnienia na tematy dotyczące prawa z wykorzystaniem różnych ujęć

teoretycznych, przy wykorzystaniu piśmiennictwa i orzecznictwa oraz dorobku innych dyscyplin naukowych

(05P-A _U04 UŁ). Posiada pogłębione umiejętności prezentowania własnych poglądów na poznane instytucje

prawa, przy czym ma zdolność wyrażania wątpliwości, sugestii i indywidualnych ocen popartych rozbudowaną

argumentacją, w kontekście podbudowy teoretycznej i praktycznej poglądów własnych i poglądów różnych

autorów (05P-A _U05 UŁ)

W zakresie kompetencji społecznych student rozumie potrzebę podejmowania działań na rzecz ochrony

praw człowieka (K_K10 UJ). Jest świadomym i kreatywnym uczestnikiem życia społecznego, jak również jest

świadomy szczególnej roli prawa i prawnika w życiu społecznym i w funkcjonowania państwa (K_K01 UAM,

podobnie K_K02 UŚ). Wykazuje wrażliwość społeczną i potrafi podejmować działania na rzecz innych (05P-A

_K07 UŁ).

13

4. Konkluzje

Na zakończenie warto wskazać na kilka kwestii natury ogólnej. Należy podkreślić, iż

powyższe propozycje scenariuszy zajęć zachowują tradycyjną formułę wykładów z doktryn

polityczno-prawnych oraz rolę profesora jako wykładowcy i egzaminatora. Natomiast

diametralnie zmienia się rola osoby prowadzącej konwersatoria, której jednym

z podstawowych zadań staje się dbałość o rozwój kompetencji miękkich studentów.

Oczywiście wymagać to będzie znajomości tej dziedziny wiedzy, a więc zrodzi się

konieczność dokształcenia się prowadzących zajęcia. Studenci będą musieli mieć

świadomość, że konwersatoria przestaną być tylko miejscem powtarzania materiału

z wykładów, ale staną się miejscem wytężonej pracy nad szeregiem nowych umiejętności.

Każde zajęcia prowadzone według scenariuszy musi poprzedzać szczegółowe wyjaśnienie

celów, jakie zajęcia mają spełniać, zadań, jakie mają być zrealizowane oraz elementów (poza

merytoryczną wiedzą z doktryn), które będą oceniane. Studenci muszą mieć szczegółowo

omówione kryteria oceny. Taka ewaluacja musi być dokonywana po realizacji każdego

zadania, tak by studenci mieli od razu możliwość zapoznania się z nią. Dotychczasowe

doświadczenie autorów artykułu wskazuje, że te dwa elementy: dokładne i zrozumiałe

wskazanie wymagań oraz dokładna analiza realizacji zadań są niezwykle ważne dla

skuteczności zajęć.

Jednocześnie konwersatoria cały czas nie przestają pełnić swej roli pomocniczej

wobec wykładów jako miejsca, gdzie utrwala się wiedzę z zakresu doktryn polityczno-

prawnych.

Ważne jest także to, że doktryny są przedmiotem wykładanym najczęściej na

pierwszym roku studiów. Dzięki temu doskonalenie kompetencji miękkich może nastąpić

jeszcze we wstępnym stadium studiowania w oparciu o ogólną wiedzę humanistyczną i treści

programowe doktryn polityczno-prawnych, zamiast następować równocześnie

z koniecznością przyswajania dużej ilości nowej wiedzy z przedmiotów dogmatycznych.

W ten sposób student na wyższych latach dysponuje już wymaganymi kompetencjami

miękkimi i może się skoncentrować na wiedzy z zakresu poszczególnych gałęzi prawa

dogmatycznego.

Na koniec ponownie warto podkreślić, iż dzięki proponowanym powyżej projektom

i scenariuszom zajęć realizowane są dwa cele jednocześnie. Z jednej strony student otrzymuje

wiedzę z zakresu doktryn polityczno-prawnych. Z drugiej jednak strony nabywa szereg

umiejętności i kompetencji pożądanych na rynku pracy. Doktryny polityczno-prawne stają się

więc miejscem niejako rewolucyjnym w sferze wykształcenia akademickiego. Łączą bowiem

14

tradycyjne zdobywanie wiedzy z nowoczesnymi narzędziami doskonalenia kompetencji

miękkich. W kontekście procesów uzawodowienia studiów prawniczych i tendencji do

wykładania tylko przedmiotów ściśle dogmatycznych, jest to szansa nie tyle na utrzymanie

doktryn jako przedmiotu obowiązkowego, ale przejęcie przez nie wiodącej roli w sferze

zdobywania i doskonalenia kompetencji miękkich.