41012142022283440485260688292

100108114120124128132

137

3

Spis treści

Strona

Historia teleskopuTeleskopy optyczneRadioteleskopyTeleskopy kosmiczneBudowa teleskopuObserwowanie niebaNasz domUkład SłonecznyNasza gwiazda – Sło�ceMerkury – tuż obok Sło�caWenus – planeta ognistaZiemia – przytulny dom dla wszystkichZiemski księżyc – KsiężycMars – czerwona planetaJowisz – olbrzym w paskiSaturn – władca pier�cieniUran – przechylona planetaNeptun – najmniejszy z olbrzym�wMeteoryty„Gwiazdy” z warkoczamiSztuczne satelity Odległa przestrze�

Prezenty dla dzieci ciekawych świata

52

Wenus to druga planeta od Sło�ca, znajdująca się najbliżej Ziemi. Jest tylko odrobinę mniejsza od naszej planety. Wenus to trzeci najja�niejszy obiekt na niebie, zaraz po Sło�cu i Księżycu. �wiatło planety jest tak jasne, że w bezksiężycową noc możesz dostrzec powstające cienie. Dzieje się tak, ponieważ Wenus znajduje się blisko naszej planety, a jej chmury odbijają duże ilo�ci �wiatła słonecznego.

Sąsiadka Ziemi

Wenus – planeta ognista

Atmosfera Wenus składa się gł�wnie z dwutlenku węgla. Cała planeta przysłonięta jest chmurami kwasu siarkowego, z kt�rych pada na powierzchnię kwa�ny deszcz. Czasem w planetę uderza piorun. Chmury w g�rnej czę�ci atmosfery poruszają się tak szybko, że mogą okrąży� planetę już w cztery dni ziemskie. Kwa�ne deszcze, intensywne ciepło, silne wiatry i bardzo wysokie ci�nienie sprawiają, że Wenus nie nadaje się do zamieszkania przez ludzi.

Atmosfera na Wenus

↑ Nie możemy dostrzec powierzchni planety przez teleskop – widoczna jest tylko g�rna czę�� atmosfery.

Powierzchnia Wenus jest skalista i sucha, ponieważ woda odparowuje za sprawą działania wysokiej temperatury. Na powierzchni jest wiele wulkan�w i krater�w. Jądro składa się ze stopionego żelaza i ma bardzo słabe pole magnetyczne.

Budowa planety

53← Wenus jest przysłonięta gęstymi chmurami, ale dzięki specjalnej technologii możemy dostrzec powierzchnię planety nawet przez nie.

↑ Budowa Wenus

Wenus potrzebuje 243 dni ziemskich na obr�t wok�ł własnej osi. Jeden rok (jedno obieg wok�ł Sło�ca) na Wenus trwa 225 dni ziemskich. Oznacza to, że doba na Wenus jest dłuższa niż rok. Wynik ten czyni z Wenus najwolniejszą planetę w Układzie Słonecznym.

Czas na planecie

skorupapłaszczjądro

Nie ma lata, zimy nie ma, dzień trwa rok – to prawda szczera!

Wenus odwiedziło ponad 40 statk�w kosmicznych. Ze względu na wysoką temperaturę powierzchni i kwa�ne deszcze sondy kosmiczne nie mogą zosta� na planecie przez długi czas. W ciągu kilku godzin ulegają zniszczeniu, przez co trudno jest bada� powierzchnię planety. Venus 13 był pierwszym statkiem kosmicznym, kt�ry zrobił kolorowe zdjęcia planety. Przetrwał na Wenus 127 minut.

Podr�że na Wenus

54

Cho� planeta jest bardziej oddalona od Sło�ca niż Merkury, panuje na niej wyższa temperatura – wszystko dzięki atmosferze, kt�ra zatrzymuje ciepło przy powierzchni. Temperatury mogą przekracza� nawet 470°C. To najgorętsza planeta w Układzie Słonecznym. Jest na niej tak gorąco, że przedmioty zrobione z cyny i ołowiu po prostu by się stopiły. Wysokie temperatury utrzymują się nawet w nocy, gdy nie ma Sło�ca. W ciągu roku temperatura także pozostaje bez zmian. Ponieważ o� planety nie jest ułożona pod kątem, nie zmieniają się pory roku.

Gorąco i strasznie

Wenus to najgorętsza planeta w Układzie Słonecznym

↑ Pierwsze kolorowe zdjęcie powierzchni Wenus wykonane przez sondę kosmiczną Venus 13.

CiekawostkaW przeciwie�stwie do innych planet typu ziemskiego Wenus obraca się wok�ł własnej osi w przeciwną stronę. Z tego względu Sło�ce na Wenus wschodzi na zachodzie i zachodzi na wschodzie.

Pogoda na Wenus nie rozpieszcza nas – pada tu tylko toksyczny kwas

Wenus nie ma cienia, w którym może się ukryć, jest tam więc zawsze gorąco i jasno

Sąsiadka Ziemi

Na powierzchni Wenus znajduje się wiele g�r, wulkan�w i krater�w. Najwyższe są G�ry Maxwell – 11 kilometr�w. W przeciwie�stwie do Merkurego i Księżyca Wenus ma o wiele mniej krater�w. Duże nazwano na cze�� słynnych kobiet, a nazwy małych krater�w odpowiadają że�skim imionom. Na Wenus znajdziesz na przykład kratery Julie, Emilia, Amanda, Marie i Rose.

Powierzchnia planety

55

↑ Mapa g�r na Wenus. Najwyżej położone tereny zaznaczono kolorem brązowym; położone nieco niżej zakolorowano na zielono, a najniższe na niebiesko i granatowo.

Wenus i Ziemia to jedyne planety z nazwami że�skimi

↑ Czy na Wenus naprawdę jest pająk? To tylko dziwny wulkan!

↑ Na Wenus można znale�� krater, kt�ry wygląda jak rozgwiazda.

↑ Jak my�lisz, co przypomina ten krater?

↑ Spr�buj znale�� pysk nied�wiedzia w tych kraterach!

← Gula Mons ma dziwny kształt, ale to najwyższa g�ra na Wenus.

56

Wenus oglądana przez teleskop wygląda jak biało-szara planeta. Gęsta atmosfera Wenus nie pozwala zobaczy� jej powierzchni, jedynie chmury. Za to atmosfera też jest ciekawa. Patrząc przez teleskop, możesz dostrzec ciemne obszary o r�żnych kształtach i ja�niejsze obszary na biegunach. Najlepiej obserwowa� Wenus wieczorem lub wcze�nie rano.

Co widać przez teleskop

↑ Tak wygląda Wenus oglądana przez teleskop.

Nie zdziw się, je�li zobaczysz Wenus jedynie czę�ciowo – tylko o�wietlony fragment. Dzieje się tak, ponieważ ta planeta tak samo jak Księżyc pojawia się na niebie w fazach i jest o�wietlana przez Sło�ce tylko z boku. Dlatego jasno�� zmienia się, gdy obserwujesz ją z Ziemi gołym okiem. Nie można zobaczy� w pełni o�wietlonej Wenus, ponieważ wtedy planeta znajduje się bezpo�rednio przed Sło�cem lub dokładnie za nim.

Popatrz na sierp Wenus. Możesz zauważy�, że jego ko�ce są bardziej wydłużone niż ko�ce sierpa Księżyca. Dzieje się tak ze względu na rozszczepienie �wiatła słonecznego w gęstej atmosferze. Te przedłużenia łuk�w nazywamy Rogami Wenus. Wewnętrzna czę�� sierpa może wydawa� się ponacinana i niewyra�na. Aby uzyska� lepszy kontrast, warto uży� niebieskiego i pomara�czowego filtra.

Fazy Wenus

↓ Fazy Wenus.

Wenus to najja�niejszy obiekt na niebie, zaraz po Sło�cu i Księżycu

Sąsiadka Ziemi

Wenus można obserwowa� także w ciągu dnia. W dzie� planeta nie jest tak jasna, można więc dostrzec więcej szczeg�ł�w. Zachowaj ostrożno��, prowadząc obserwacje w ciągu dnia, i nie kieruj teleskopu na Sło�ce.

Pamiętaj: nie wolno patrze� na Sło�ce bez specjalnego filtra słonecznego, ponieważ można poważnie uszkodzi� wzrok. W tej kwestii nie ma żart�w.

Wenus jest tak jasną planetą, że przy pewnym do�wiadczeniu zdołasz odnale�� ją na niebie gołym okiem. Konieczna będzie odrobina praktyki. Wybierz miejsce w cieniu, aby nie przeszkadzało Ci �wiecące Sło�ce. Następnie sp�jrz na odległy przedmiot, aby oczy przyzwyczaiły się do patrzenia w dal. Po kilku minutach przesu� wzrok na ten obszar nieba, w kt�rym powinna znajdowa� się Wenus, a z pewno�cią ją zobaczysz.

Obserwowanie Wenus w ciągu dnia

57

↓ Wenus jest ja�niejsza niż pozostałe gwiazdy na nocnym niebie.

58

Statek kosmiczny Endeavour naprzeciwko Ziemi. Pomara�czowy pasek nad planetą to najgę�ciejsza

warstwa atmosfery zwana troposferą. To tu tworzą się chmury.

59

60

Tu narodziło się życie

Przytulny dom dla wszystkich

Ziemia jest trzecią w kolejno�ci planetą od Sło�ca. To niezwykłe miejsce – tu narodziło się życie i tu istnieją dla niego odpowiednie warunki. Miliony żywych organizm�w: bakterii, grzyb�w, ro�lin, zwierząt – i Ty także – powstały na tej planecie. Z g�ry Ziemia wydaje się niebieska, ponieważ większą czę�� jej powierzchni pokrywają oceany.

Ziemska atmosfera jest bogata w tlen – gaz, kt�rym oddychamy. Jednak nie zawsze tak było. Miliardy lat temu, gdy Ziemia powstała z pyłu kosmicznego, nie było na niej do�� tlenu, aby oddycha�. Ro�liny pomogły wyprodukowa� odpowiednią ilo�� tlenu, oddając go po wykorzystaniu dwutlenku węgla.

Atmosfera Ziemi

↑ Meteoryt spalający się w atmosferze.

61

70% powierzchni Ziemi pokrywają oceany

← Tak wygląda Ziemia widziana z kosmosu. Zdjęcie zrobione przez załogę misji Apollo 17.

↓ Erupcja wulkanu Tungurahua.

Bardzo pomocny jest także fakt, że atmosfera chroni organizmy żywe przed szkodliwym promieniowaniem UV i niewielkimi meteorytami. Gdy meteoryt wchodzi w atmosferę, w wyniku tarcia o powietrze rozgrzewa się i po prostu ulega spaleniu, nie docierając do powierzchni planety. Ale je�li będzie zbyt duży, nie spali się, tylko rozbije o Ziemię. Naukowcy sądzą, że takie potężne uderzenie było przyczyną wyginięcia dinozaur�w.

Atmosfera, wiecie to sami,chroni nas przed meteorytami

Ziemia jest jak żywy organizm, kt�ry ciągle się zmienia w wyniku proces�w zachodzących zar�wno na powierzchni, jak i we wnętrzu. Powierzchnię planety pokrywa skorupa ziemska. Pod nią znajduje się magma – stopiona skała. W �rodku planety jest także jądro, płonące jak Sło�ce. Czasami stopiona lawa z głębi planety wydostaje się na powierzchnię i ucieka przez pęknięcia w szczelinie, twardniejąc i tworząc nietypowe g�ry – wulkany.

Budowa planety

← Budowa Ziemi:

jądro wewnętrznejądro zewnętrznedolny płaszczg�rny płaszczskorupa ziemska

62

Ruch skorupy ziemskiej wywołuje trzęsienia ziemi. Kontynenty przemieszczają się stopniowo i zmieniają kształt, ale dzieje się to bardzo powoli. Ziemia wyglądała zupełnie inaczej kilka miliard�w lat temu i nadal się zmienia.

Wędrujące kontynenty

225 milion�w lat temu – jeden kontynent Pangea

150 milion�w lat temu – Laurazja i Gondwana

Ziemia dzi�

Ziemia ciągle obraca się wok�ł własnej osi, a Sło�ce o�wietla ją z r�żnych stron. Dlatego dzie� i noc w r�żnych krajach występują o r�żnych porach. Gdy w Europie nastaje dzie�, w Ameryce zapada zmrok, i odwrotnie. Pełny obr�t wok�ł własnej osi zajmuje Ziemi 24 godziny – co odpowiada długo�ci doby na naszej planecie.

Czas na planecie

Ziemia to największa planeta w�r�d planet typu ziemskiego

Ciekawostka

Najwyższą g�rą na Ziemi jest Mount Everest. Szczyt znajduje się na wysoko�ci 8848 metr�w. Najgłębszym miejscem jest R�w Maria�ski na dnie Oceanu Spokojnego. Jego głęboko�� to 10 994 metry. Wyobra� sobie, że nawet na tak dużej głęboko�ci, gdzie �wiatło nie dociera, naukowcy znale�li rybę!

← Mount Everest – najwyższy szczyt na Ziemi, położony w Himalajach.

Życie na Ziemi powstało 3,5 miliarda lat temu

Tu narodziło się życie

Ponieważ o� naszej planety jest pochylona, dni w okresie letnim są nieco dłuższe niż podczas zimy. Najdłuższe i najkr�tsze dni można zaobserwowa� na biegunach. Dzie� polarny trwa sze�� miesięcy, po nim natomiast następuje sze�� miesięcy nocy polarnej. Zmiana p�r roku zachodzi dlatego, że o� Ziemi jest pochylona. Gdy Ziemia obiega Sło�ce, na zmianę ustawia się do gwiazdy p�łnocną lub południową p�łkulą. Je�li więcej promieni słonecznych dociera na p�łkulę południową – w tym obszarze następuje lato, tak samo w odwrotnym przypadku. R�wnik otrzymuje tę samą ilość światła słonecznego przez cały rok, dlatego trwa tam wieczne lato. Na biegunach z kolei jest zawsze zimno.

Pory roku

63

CiekawostkaDlaczego 29 lutego wypada raz na cztery lata? Wiesz już, że rok ma 365 dni, ale czas, jakiego potrzebuje Ziemia na pełne okrążenie Sło�ca, to 365 dni i 6 godzin. Czyli każdy rok trwa w rzeczywisto�ci 6 godzin dłużej. Z tego względu co cztery lata gromadzą się nadmiarowe 24 godziny – cała doba! Aby kalendarz był dokładny, dodano jeszcze jeden dzie� – 29 lutego. Rok, w kt�rym wypada ten dodatkowy dzie�, nazywamy rokiem przestępnym – następuje regularnie co cztery lata.

Położenie Ziemi w Układzie Słonecznym jest bardzo dogodne – na planecie dostępna jest woda w postaci ciekłej. Wszystkie organizmy żywe na naszej planecie istnieją dzięki tej prostej cieczy. Uważa się, że wszystko zaczęło się około 3,5 miliarda lat temu. Najpierw na Ziemi pojawiły się najprostsze organizmy – bakterie żyjące w wodzie. Jednak w wyniku ewolucji powstawały coraz bardziej złożone stworzenia.

Szczę�liwe trzecie miejsce

← Na Ziemi można znale�� niesamowite zwierzęta, na przykład tego pławikonika australijskiego, kt�ry wyglądem przypomina wodorosty. To jego kamuflaż.

Dodać dzień to łatwa rzecz,by kalendarz dobry mieć

Ludzie od dawna badali swoją planetę, ale Ziemia nadal skrywa mn�stwo niewyja�nionych tajemnic. Wiele fakt�w, takich jak ruch Ziemi wok�ł Sło�ca, ustalono nawet przed eksploracją przestrzeni kosmicznej. Dzi� możemy patrze� na Ziemię z g�ry i dokonywa� nowych odkry�. Wiele sztucznych satelit�w wystrzelonych z powierzchni Ziemi bada planetę i jej warunki pogodowe, czę�� z nich dba o naszą łączno��.

Widok z kosmosu

64

Większo�� stworze� na Ziemi mieszka w obszarze, gdzie temperatura utrzymuje się w granicach od 0°C do 45°C. Ale są też tacy mieszka�cy naszej planety, kt�rzy doskonale czują się w wyjątkowo gorących lub ekstremalnie zimnych zakątkach – na przykład nied�wiedzie polarne, morsy i foki bez problemu nurkują w lodowatych wodach Oceanu Arktycznego. Nawet w gorących �r�dłach, gdzie woda jest tak gorąca, że aż wrze, naukowcy odkryli bakterie, kt�re potrafią przeży� w temperaturze 120°C.

Przytulny dom dla wszystkichW zimie japo�skie makaki korzystają z ciepłych kąpieli w gorących �r�dłach. ↓

← Ziemia i Księżyc widziane z Marsa.

Huragan Katrina, 2011 r. Zdjęcie wykonane z pokładu ISS. →

← Adres strony internetowej kamery kosmicznej: eol.jsc.nasa.gov/ESRS/HDEV

Można teraz obserwowa� Ziemię z kosmosu, siedząc wygodnie w fotelu. Wystarczy komputer z dostępem do Internetu. Strona internetowa NASA pozwala obserwowa� na żywo obraz wideo przekazywany z Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (International Space Station, ISS).

Tu narodziło się życie

65

Ziemia widziana z Księżyca.

66