Litwa, excerpt #02, pages 114-127

KRONIKI

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.

916 Wyci'g z Przedmowy do 17-go tomu pt. Zapadnorusskijaletopisi. Zanim przytocz" obszerne fragmenty – uwagi&• Ostrzegam, /e j"zyk biurokrat[w, w rodzaju& pierwsza cz">: Spisoka grafa Krasi<skiego odpowiada pierwszej cz">ci Rumiancewskiego spisoka, a druga cz">: pt. «}Z| kroniki wlk. kn. Litewskich», odpo-wiada tekstowi «Letopisca wlk. kn. Litewskich» ]druga cz">: Supr. i Akadem., pierwsza Uwarowskiego\, lecz w “z=o/eniu” ]kompilacji\tekstu – bardzo blisko schodzi si" z tekstem pierwszej cz">ci Ru-miancewskiego spiska ]od tytu=u& «O kniaziu Olgerdzie i o Kestu-ciu»\; z opisu Spisoka grafa Krasinskago. Trzecia cz">: latopisu, rozpoczynaj'ca si" opowiadaniem o wyprawie Witowta przeciw Temir-Kut=ujowi, odpowiada drugiej cz">ci Rumiancewskiego spiska, lecz zako<czona “nieskolko ra<sze” ]nieco wcze>niej\, w nast"pstwie utraty ko<ca latopisu.M"tlik w g=owach. Przy tym, Krasi<skiego by= pierwszy, bo pisany w XVI wieku, Rumiancewski – w ko<cu XVII wieku, wg samych redaktor[w, a tu Krasi<skiego por[wnuj' do Raczy<skiego tak, jakby Raczy<skiego by= podstaw', tj. powsta= pierwej. Nie Krasi<ski odpowiada Raczy<skiemu, lecz Raczy<ski – Krasi<skiemu, wed=ug logiki. Ale Rosjanie na opak.Nie ma schematu u=atwiaj'cego >ledzenie i zrozumienie tre>ci.Pisz'& Spisok grafa Krasi<skiego sk=ada si" z dw[ch cz">ci,ale b"d' trzy, jak si" dalej oka/e ]patrz te/ wy/ej\.Aleksander Brückner opisa= wygl'd i tre>: Spisoka – Spisok pisany j. bia=oruskim, cyrylic', A. Brückner nie umia= czyta: tekst[w pisa-nych gra/dank', a gdzie mu tam do cyrylicy.... By: mo/e, kto> mu przek=ada=. T=umaczy= «bia=oruski» na j. niem. «weissrussischer», ale nie on jeden.

• Opisy szaty graficznej “spisok[w” i ich tre>ci – ich numeracja nie idzie w parze z ich kolejno>ci' w tomie;kolejmo>: w tomie& 1Supr–2Uwar–3Akad–4Kras–5Wil–6Pocz–7Orig–8Kras–9Arch–10Racz–11Jewr–12Rod–13Poch–14Olsz–16Bych.opis latopis[w& 1Supr–2Uwar–3Nik–4Akad–5Wil–6Rum–7Kras–8Arch–9Patr–10Racz–11Jewr–12Olsz–13Bych–14Dubr.

• U/ywane ternimy& «bliski» ]jeden – drugiemu\, «troch"» – niewy-mierne i subjektywne, w gruncie rzeczy – nieuchwytne.

• ªraskaz o pobiedie Aleksandra Newskiego nad Szwedamiº – zNowogr. 1-szej, 1240 r. Ale w 1242 Aleksander Newski pobi= “Rimlan”]Rzymian\ i st'd Newski; zwano nimi rycerzy tzw. Íwi"tego Cesar-stwa Rzymskiego ]Niemc[w\, w skr[cie& Rzymianami.“Uczone” wywody za kt[rymi niewiedza – taka jest moja opinia i ostrze/enia. Teraz do tre>ci Przedmowy&

1. Supra>lski spisok ]odpis\, nale/'cy do Supra>lskiego monasteru, przej"ty przez Imperatorsk' Archeograficzn' Komisj", nie zosta= zwr[cony monasterowi.R"kopis napisany w oktabrze ]“pa{dzierniku”\ 7028 }1519| roku, przez niejakiego Hrihorija Iwanowicza Ody<cewicza na zlecenie kniazia Simeona Iwanowicza Ody<cewicza ]miejsce pisania nie wykazane, jak i zwi'zek Ody<cewicz[w z przedmiotem pracy – istotne cz">ci opuszczone\.

wg mej wiedzy, Ody<cewiczowie, do spo=u z Holcowskimi i Bahrynow-skimi, byli ga=ezi' kniazi[w Druckich. Dymitrij, Bohdan, Hrehory, i Iwan –/yli 1499, wszyscy synami Fedora }Theodora| wg J. Wolffa ]poz. lit. 1235\.Zakrawa, /e Hrigorij Iwanowicz ]syn Iwana\ nosi= imi" po stryju – Hrehorym; Hrehory i Iwan, 1499, byli bra:mi.C[rka ksi"cia Andrzeja Ody<cewicza, nieznana z imienia, by=a /on'Zygmunta, i ma to olbrzymi wp=yw na na>wietlenie litewskich dziej[w]wydarzenia zwi'zane z Wito=dem i Zygmuntem\. Gdy w rodzie Ody<-cewicz[w z Drucka kompilowany by= latopis 1519 ]a mo/e i uprzednio te/ jaki przepisywany lub pisany, skoro mia= a/ kilka jednocze>nie z kt[rych przepisywa=\ – wykazanie zwi'zku z przedmiotem dzie=a ma kapitalne znaczenie.

Supra>lski latopis sk=ada si" z dw[ch cz">ci&• Izbranie letopisania iz=o/eno wkratce, karty 1–85,• Letopisiec wielikych kniazej Litowskych, karty 85–106.

Pierwsza cz">: jest wypisem og[lnorosyjskich wiadomo>ci z innej kompilacji, zawiera te/ i wstawki “pogodnych” informacji ]pogodo-wych, oznaczonych sezonami roku\ zachodnioruskiego pochodzenia, ko<czy si" na 6954 ]1446\ roku.Druga cz">: jest litewsk' kronik'. Zaczyna si" spu>cizn' po Giedymi-nie ]†1341\, czyli udzia=ami syn[w, przej"ciem w=adzy przez Keystuta od Jawnuty ]1345\, “zatargiem” Jagie==y z Wito=dem ]1380–1382\, z dalszymi nast"pstwami ]wojny domowej 1385–1392\, i ko<czy si" “Histori' Litwy na Podolu” ]od 1362(63, koniec ok. 1449(50\.Letopisiec wielikych kniazej Litowskych zwany “spisokiem” ]odpisem\ Ody<cewicza, by= wydany dwukrotnie w =aci<skiej transliteracji&1. przez prof. Ignacego Dani=owicza †1843, w Dzienniku Wile<skim, w latach 1823 i 1824,2. nast"pnie z=o/ony tekst z Dziennika, w formie odr"bnej publikacji pt. Latopisiec Litwy i Kronika Ruska, Wilno, 1827 ]poz. li. 0160\.Najcz">ciej spotykane cz">ci Supra>lskiego spisoka przedrukowano za Dani=owiczem w gazecie “Wospomina<ja na 1832 god” ]Wspo-mnienia 1832 roku\, wydane przez S. Russowa.

2. S=ucki, bo – po dopiskach – odnosi si" do rodu kniazi[w S=uckich, ale znany te/ pod nazw' Uwarowskij spisok, bo nale/a= do biblioteki A. S. Uwarowa. Zawiera w sobie 107 kart, z nich, na 106 kartach pisany latopis. Latopis opisa= A. N. Popow w “Uczenych Zapiskach II, Oddzia=u Imp}eratorskiej|. Ak}ademii| Nauk”, ksi"ga I, rozdzia= III.R"kopis pisany w XV wieku, sk=ada si" z dw[ch cz">ci, jak Supra>l-ski spisok, lecz w odwrotnym porz'dku&• Letopisiec wielikich kniazej Litowskich,• Letopisiec o wielikom kniazi Moskowskom.W Letopiscu wielikich kniazej Litowskich wersji Uwarowa wniesiono wiadomo>ci z Izobrania letopisania Supra>lskiego; druga za> cz">: spisoka Uwarowa ]Letopisiec o wlk. kn. Moskowskom\ jest te/ wyci'giem z Izobrania – Supra>lskiego. Wiadomo>ci dochodz' do najazdu Batego na Ru> P=d. 1240, bo dalej uszkodzony.Letopisiec wlk. kn. Litowskich wyda= A. N. Popow, 1854, aLetopisiec o wlkom kn. Moskowskom – archimadryta Leonid.

3. Nikiphorowski spisok, nale/a= do zbioru r"kopis[w Nik}ity|. Porph}irorodnego$|. Nikiphorowa, a od 1902 – do Imperatorskiej Akademii Nauk. Spisok opisa= S. A. Bie=okurow – Russkija Letopisi, Moskwa, 1897, i Wasilij I. Sreznewski – Swiedie<je o rukupisjach, pieczatnych izdanijach..., 1902.Znaczna cz">: latopisu pisana w XV wieku. Latopis jest uszkodzony – utracone pocz'tkowe i ko<cowe karty, tak/e w jego >rodku brak kilku. Urywa si" na opisie wydarze< 1435.Wg redaktor[w 17-go tomu Po=n. sobr. russ. ltpsej,1907 – og[lnie, zgodny z Supra>lskim latopisem, przy tym, zape=nia w tym spisoku niekt[re “propuski dopuszczennye” ]przepuszczenia dopuszczone... powa/nie& opuszczenia zdarzaj'ce si"\; z b="dem, bo – w mej opinii – tak Supra>lski, jak i Akademicki powsta=y z nieznanego {r[d=a “1427”, a Nikiphorowski na Akademickim. Wszystkie trzy bliskie sobie tre>ci'; tak pisali bo bez g="bszej analizy.Wydany przez S. A. Bie=orukowa – jak wy/ej ...M., 1897.

4. Akademicki spisok. Nale/a= do Imp. Akademii Nauk, wygl'd kroniki i znajduj'ce si" w niej og[=y na r[wni ze szczeg[=ami, wi'/' ze spisokami& Nikiphorowa i Supra>lskim, a szczeg[lnie bliski spi-sokowi Nikiphorowa.Napisany w po=owie XVI wieku – utrzymuj' Rosjanie, 1907.W mej opinii – niemo/liwe# To musi by: ju/ odpis, bo z niego czer-pa=y inne, powsta=e do 1550 roku& Wile<ski 1495, Raczy<skiego ok. 1515, Ody<cewicza 1519.Uszkodzony pocz'tek – zaczyna si" w po=owie zdania 6843 ]1335\ roku i przekazuje ca=e «Izbranie letopisania, iz=o/ennoe wkratce» z Supra>lskiego spisoka, tak/e znaczn' cz">: Letopisca wlk. kn. Lit. skracaj'c w jego ko<cu.Ma uszkodzony pocz'tek, >rodek i koniec – cz"sty stan najstarszych r"kopis[w, z ¡ po=. XV wieku. Rzadziej zdarzaj'cy si" u latopis[w z po=. XVI wieku, tj. powsta=ych w ponad 100 lat p[{niej.

KRONIKI


5. Wile<ski spisok, albo Letopisi Awraamki }Abrahamki| – nazwa od Wile<skiej Publicznej Biblioteki. R"kopis napisany r"k' pocz. XVI wieku, drukowa= A. Th. Byczkow, 1893, pod nazw'& «Otrywok kratkoj Litowskoj Letopisi... itd.».

6. Rumiancewski spisok. Znajduj'cy si" w “sborniku” ]zbiorze, kolekcji pism\ Rumiancewskiego i Moskiewskiego Publicznego Muzeum, pod nr. 435 – st'd nazwa. “Sbornik” i znajduj'c' si" w nim tre>: opisa= B. A. Wachewicz – «Zapadno-russkaja letopis po spisku Rumian-cewskago Myzeja», Odessa, 1903. R"kopis z ko<ca XVII wieku.Wg Przedmowy do 17-go tomu, r"kopis sk=ada si" z 4-ch cz">ci&1. od narodzenia Chrystusa do zaboru Podola przez Lach[w& ªi do sich czasow Podole za Lachy zasz=o o tepier der/at.ºW znacznej cz">ci, a zw=aszcza od tutu=u «O kniaziu Olkgerdzie i o Kestuti» – zgodna z Letopiscem wielkich kn. Litewskich, w odpisach& Akadem., Supra>l, i Uwarowa.2. zaczyna si" od wyprawy Witouta na Temir-Kut=uja }1395|, i ko<czy si" przymierzem Kazimierza Jagie==owicza z wlk. kn. Moskiewskim }1449|. W tej cz">ci odpowiada tekstowi «Izbrania letopisania, iz=o-/ennago wkratce».3. trzecia cz">:, w przeciwie<stwie do dw[ch pierwszych, “pogo-dowa”, zaczyna si" od 7013 ]1505\ roku, obejmuje zdarzenia lat 7014, 7015, i 7022.4. czwarta cz">: zaczyna si" s=owami& Wiera zakonu rzymskiego ustanowiona w Litwie, obejmuje wzmianki lat 1331–1567.Latopis ko<czy si" kr[tkim doniesieniem 7065 ]1567\ o wyprawie kn. W=adimera Andrejewicza przeciw krymskiemu chanowi.Latopis drukowa= B. A. Wachewicz.

7. Spisok grafa Krasinskago – nale/a= do Biblioteki graf[w Krasi<-skich w Warszawie, nr. 408 – st'd nazwa. “Sbornik” i jego tre>: opisa= prof. A. Brückner – «Die Vichsio Tundali in böhmisher und russischer Uebersetzung», i E. Th. Karski – «O j"zykach tak zwanych Litewskich latopis[w», Warszawa, 1894.R"kopis pisany w XVI wieku. Sk=ada si" z dw[ch cz">ci }ale b"d' trzy, jak si" dalej oka/e, przyp. J.D.|.Pierwsza cz">: Spisoka ]na kartach 64–72\ odpowiada pierwszej cz">ci Rumiancewskiego spisoka, ale nie dopisana i zako<czona por[wnaniem Trojdena z Antiochem, Herodem, i Neronem, po kt[rych w r"kopisie pozostawiono puste miejsce.Druga cz">: latopisu ]karty 73–84\, pt. «}Z| kroniki wlk. kn. Litew-skich», odpowiada tekstowi «Letopisca wlk. kn. Litewskich» ]druga cz">: Supr. i Akadem., pierwsza Uwarowskiego\, lecz w “z=o/eniu” ]kompilacji\ tekstu – bardzo blisko schodzi si" z tekstem pierwszej cz">ci Rumiancewskiego spiska ]od tytu=u& «O kniaziu Olgerdzie i o Kestuciu»\; z opisu Spisoka grafa Krasinskago.Trzecia cz">: latopisu ]karty 84–90\, rozpoczynaj'ca si" opowia-daniem o wyprawie Witouta przeciw Temir-Kut=ujowi, odpowiada drugiej cz">ci Rumiancewskiego spiska, lecz zako<czona “nieskolko ra<sze” ]nieco wcze>niej\, w nast"pstwie utraty ko<ca latopisu.Spisok grafa Krasi<skiego drukowa= A. Th. Byczkow – «Litowskaja letopis po spisku, nachodiaszczemusja w bibliotekie grafa Krasin-skago», Spb }Sankt-Petersburg, przyp. J.D.|, 1893, w ograniczonej liczbie egzemplarzy.

8. Spisok Archeologiczeskago obszczestwa.Uszkodzony, “sborny” ]zbiorowy\ r"kopis nale/a= do Imperatorskiego Rosyjskiego Archeologicznego “Obszczestwa” ]Towarzystwa\ w Sankt-Petersburgu, wci'gni"ty pod nr 43.W zestaw tego zbiorowego latopisu, maj'cego 73 karty, wesz=o kilka r[/norodnych r"kopis[w, z r[/nych czas[w ]okres[w\, obj"tych wsp[ln' ksi'/kow' opraw'. Trzy cz">ci.

W pierwszej cz">ci r"kopisu ]karty 1–14\ znajdujemy «Spisok s pieczatnych s cesarskich i z ha=anskich pisem kakowy perewiedeny w nynieszniem wo 178-m godu oktabra 13 de<».178-my rok to 1670 rok naszego systemu ]1492 % 178\.

Druga cz">: r"kopisu ]16–42\ zawiera rz'd doniesie<, pisanych

r[/nym atramentem ko<ca XVII wieku; tu znajdujemy&• «Pos=anie Turskago cara sa=tana k catu i wielikomu kniaziu Iwanu Wasilewiczu wszej Rusi samodzier/cu»,• «Pos=anie k caru i wielikomu kniaziu Iwanu Wasilewiczu wszej Rosji bywszego, jego bojarina knia{ Andreja Michai=owicza Kurp-skago a pisa= sije pisanie iz Wo=mera Polskogo goroda otjechaw k Polskomu korolu»,• «Otpiska Timochi Teterina iz Litwy w Jurjew Litowskoi k bojarinu i wojewodie i namiestniku Jurjewa Liflanskogo Michai=u Jakowlewiczu Morozowu»,• «Perewod s Niemietckago pisma czto pisan, spisok s listu kakow list pris=a= Turskoi car k Polskomu korolu»,• «Podlinnoi spisok z besczestnogo i bogomierskogo lista kotoroi Turskoj sa=tan Mahamet pisa= i prisy=a= k Niemietckim w=adetelem i wsem christijanskim ludem w nynieszniem 1663-m godu»,«Skazanie o s=awnom wjezdie na tretiego korola Polskogo w gorod Krakow henwara w 20 de< i o pogrebenii oboich Polskich korolej Jana Kazimiera i Michai=a Weszniewieckago i potom kak by=o wienczanie w Krakowie /e korolu i korolewie so wsemi w toj koro-nacyj bywszimi obstojatielstwy» ]posiadaj'cy znak, /e pojawi= si" na W"grzech, w grodzie Kaszau; wypisy z “kurant[w” i niemieckiej, drukowanej karty\,• «Perewod s Polskogo pisma, spisok s lista sa=tana Turskogo pisan-nogo w Czigirin k Kazakom ijula w 7 de< 1678-go»,«Sa=tanu otwiet iz Czigirina ot Kazakow na pismie otdan»,• «Pogrebienie korolewskich wieliczestwa Jana Kazimiera da ]tak/e\ Michai=a Weszniewieckogo kotoryja s wielkikoju s=awoju by=o w Kra-kowie henwarja w 21 de<» ]wypis z kurant[w 7188 roku, tj. 1680\.

Trzecia cz">: ]43–73\, pisana charakterem XVI wieku. Latopis Ar-cheolog. obszczestwa, z powodu utraty kart, nie posiada pocz'tku i ko<ca, posiada tak/e opuszczenie w >rodku odpowiadaj'cemu Rumiancewskiemu spisokowi i zawiera pierwsz' cz">: tego/ latopisu ]tak/e bez pocz'tku i ko<ca, z opuszczeniem\.

9. Patryjarszy spisok.Znajduj'cy si" w zbiorach Moskiewskiej Synodalnej ]Patryjarszej\ Biblioteki, wci'gni"ty pod nr 790.Zdaje si", z powodu swej kr[tko>ci – b"d'cy streszczeniem z istniej'cych w druku. Pisany bia=oruskim charakterem w ko<cu XVII-go stulecia, na 178 kartach, przeplataj' si" w nim latopisowe fragmenty.Po pierwszych 25-ciu kartach o katechistycznego charakteru, na kartach 26–36 znajduje si" «Letopisiec o Ruskich wielikich kniaziech», tekst kt[rego zaczyna si" od wprowadzenia ]rodos=owie rosyjskich wielkich kniazi[w, przy czym – w ko<cu pomy=kowa wstawka, odno-sz'ca si" do kniazi[w twerskich\, a po tytule& «O wielikich kniaziech Ruskich kotorij w kotoroe leto knia/iw, abo w kotoroe leto umer», zupe=nie bliski tekstowi Uwarowskiego, a po cz">ci i Supra>lskiego spiska, lecz wiele przekazuje skr[tami ]tak opuszczone zupe=nieopowiadanie o zwyci"stwie Aleksandra Newskiego nad Szweda-mi\.

nad Szwedami 1240, “nad Rimlanami” 1242, tj. rycerzami tzw. Íwi"tego Cesarstwa Rzymskiego ]Niemcami\; miejsca, czas, i ludzie, bliskie sobie.

Na kartach 36 ty=–42 ty=, po s=owach& ªw lato sze>: tysi"cy osiemset osiemdziedzi't osiem }6888, tj. 1380, J.D.|, by=o “Do<skie poboisz-cze” ]b[j nad Donem\ miesi'ca sentabra 8 dnia, wielkiemu kniaziowi Dmitrowi Iwanowiczowi i bratu jego Wo=odimieru Andrejewiczowi z poga<skim carem Mamajemº, czytamy«Skazanie Sapheona Rezan-ca ispisana Ruskim kniaziom pochwa=a» i tak dalej.Na kartach 43–65 zamieszczona «Kroinika w wielikich kniaziech Litowskich» o kt[rej opowiemy ni/ej. Na kartach 65–67 rz'd latopiso-wych wiadomo>ci. Na kartach 67–83 rz'd wiadomo>ci bez zwi'zku z latopisem. Na kartach 83 ty=–103 ty= urywek zachodniorosyjskiego latopisu, o kt[rym opowiemy ni/ej. Na kartach 103 ty=–112 rz'd wiadomo>ci moskiewskich, bez opisu latami, zaczynaj'cy si" od przybycia z Tweru do Moskwy metropolity Kipriana ]pol. Cypriana; 1382\, a ko<cz'ce si" >mierci' Iwana Wasilewicza Gro{nego ]1584\,

KRONIKI


i “wocareniem” ]pocz'tkiem carowania, wprowadzeniem na tron cara\ Theodora Iwanowicza ]odniesionym z jakiego> powodu do 1590\, przy czym Iwan Wasilewicz IV pomieszany z Iwanem Wasilewiczem III, tak, jak nazwany synem Wasilija Wasilewicza, konaj'cego 28 marca 1510 ]tak, w miejsce 27 marca 1462\. Na kartach 112–135 zamieszczony «Letopisiec wiery zakonija /itija poga<stwa i pobo-/enstwa kniazei wielikich Russkich», zawiaraj'cy “nieprawomierno” ]nier[wnomierne\ opowiadanie o zdarzeniach od pocz'tku Rusi]ªPosz=a Ru> k Waragom g=agoliuszczeº\ do zdobycia Moskwy przez Taktamysza ]ostatnie s=owa& ªi bysz=o togo 300 rubleiº\.Na kartach 135–135 ty= urywek zachodniorosyjskiego latopisu, zaczynaj'cy si" s=owami& ªtej/e zimy knia{ wielki Kazimierz pos=a= wojewod[w swoich, kniazi[w i pan[w Litewskich przeciw tego wojo-wa: Moskiewskie ziemie ]odnosz'cy si" do 1445 roku\, i ko<cz'cy si" s=owami& ªa hetmana swojego kniazia Kostentina ]zapis odnosz'cy si" do 1514 roku, po kt[rych linijka zosta=a niedopisana.Na karcie 136 urywek zachodniorosyjskiego latopisu, zaczynaj'cy si" s=owami& ªWiera zakonu Rimskogoº i ko<cz'cy si" przybyciem na Litw" kr[lowej Bony ]1528 rok\.Na karcie 136 ty=, urywek zapisu o Oldze ]/onie Igora\ i W=adimirze ]wojuj'cego Grek[w, roku 7009 }1501...|, dalej wiadomo>: 1535 roku ]zam'/p[j>cie Jadwigi, c[rki kr[la Zygmunta\, i 1548 ]“ko<czyna” Zygmunta\ }“Starego” †1548.04.01|.Na kartach 136 ty= – 137 tytu= wlk. kn. Moskiewskiego i kilka innych szczeg[=owych zapis[w.Od karty 137 do 175 – latopis zaczynaj'cy si" od opowiadania o “Berestejskom sobore” 1545 roku, i ko<cz'cy si" biciem z dzia=, przechwyconych 1633 r. przy zdobyciu Smole<ska przez kr[la W=adys=awa.Na kartach 176–178, pisanych innym charakterem, zamieszczono «Zerca=o carstw, gradow i stran, kotorye znamienijam dwunade-sjatym niebiesnym w zodiakie buduszczym poddany syt». Do za-chodniorosyjskich latopis[w “soder/aszczimsja w drugich spiskach majut otnoszenie” ]zawartych w innych odpisach maj' odno>niki\ nast"puj'ce fragmenty Patryjarszego odpisu&• }Po pierwsze|– Kroinika o wielikich kniaziech Litowskich ]karty 43–65\,tekst jej odpowiada tekstowi drugiej i trzeciej cz">ci odpisu grafa Krasi<skiego, a “sledowateno” ]w wolnym t=um. szczeg[lnie blisko, bezpo>rednio\ pierwszej cz">ci ]od tytu=u «O kniaziu Olkgirdie i o Kestuti»\ i drugiej cz">ci Rumiancewskiego spisoka.– Przed=u/enie Kroniki, zawiaraj'ce opowiadanie o zdarzeniach lat 7013, 7014, 1015, i 7022, odpowiadaj'ce trzeciej cz">ci Rumian-cewskiego spisoka, “no” ]lecz, ale\ wyja>nia zapis 7022 bardzo szczeg[=owo i “soprowo/dajet” ]uzupe=nia, do='cza\ wiadomo>ci tego/ 7022 roku i nast"pnego – 7023.– Koniec Kroniki, zawieraj'cy wypis z Powie>ci wrenemmych let ]o znakach na niebie\ i wiadomo>: 6938 ]>mier: Witowta\, 6940 ]pocz. kniaziowania Zygmunta Kiestutiewicza\, 6946 ]g=[d w Smole<sku\, 6948 ]zab[jstwo Zygmunta\, 6953 ]>mier: kr[la W=adys=awa\.• Po wt[re, urywek z kroniki wielkiego knia/estwa Litowskago i ?omoitskago ]karty 83 ty= – 103 ty=\, zamieszczonej w pierwszej cz">ci Rumiancewskiego odpisu i w pierwszej cz">ci odpisu grafa Krasi<skiego, urywak zaczyna si" od tytu=u «O cari Zawolskom Bo=ak=ajtie» i ko<czy si" w >rodku tytu=u «Kako knia{ Witowt Podole izwojewa=», a szczeg[lnie s=owami& ªi knia{ Skirgai=o do niego jecha=º.• Po trzecie, urywek, wspomniany wy/ej na kartach 135–135 ty=, odpowiada tekstowi pierwszego urywka, zamieszczonemu “wysze”]wy/ej, to jest – uprzednio\ na kartach 61–62, a tak/e nast"puj'cemu za nim tekstowi odpisu grafa Krasi<skiego i odpisowi Rumiancew-skiemu.• Po czwarte, “otmieczennyj wysze” na karcie 136 urywek odpowiada tekstowi czwartej cz">ci odpisu Rumiancewskiego, chocia/ “nie zachodit dalsze” ]nie przekracza\ 1528 roku.Obecne wydanie wykorzysta=o ]posi=kowa=o si"\ wszystkimi czte-rema wykazanymi urywkami.

10. Spisok grafa Raczinskago. W zbiorach Biblioteki gafa Raczy<-skiego w Poznaniu, pod nr 94. Opisanie tego bia=o-ruskiego zbiorku u prof. A. Brücknera w jego pracy& «Ein weissrussischer Codex miscellaneus der gräflich-Raczy<ski’scken Bibliothek in Posen»...,u A. N. Weselowskiego – Iz istorij romana i powie>ci, Sankt-Petersburg 1888, oparte na S. A. Ptaszyckim..., u Szaraniewicza – Rozprawy i sprawozdania, historyczno-filologicznego oddzia=u Krakowskiej Akademii Nauk, 1882.

bia=oruski t=umaczony dos=ownie na j. niem. jako weissrussischer..., znaczenia «bia=y» nie zna=;nikt z Polak[w nie zna, tym bardziej obcoj"zyczni.

“Sbornik” pisany w ko<cu XVI wieku, ok. 1580 roku. Latopis zajmuje w nim karty 225–292. W cz">ci dochodz'cej do po=. XV wieku, to/-sama z pierwsz' i drug' cz">ci' Rumiancewskiego spisoka, chocia/ zawiera – szczeg[lnie o wydarzeniach XV wieku – rz'd istotnych wstawek ]dot. lat 6912, 6936, 6938, 6948, 1432, 1334, 1447\. Za wiadomo>ci' o zgodzie wlk. kn. Kazimierza z Moskiewskim kniaziem, nast"puje wyliczenie syn[w Kazimierza, po czym rz'd wiadomo>ci 1482, 1492, 1483, 1500, i nast"pnych lat, do 1548-go w='cznie; w innych wymienionych odpisach w wi"kszo>ci tych wiadomo>ci nie ma ]z wyj'tkiem latopisowych zapis[w 1506, 1508, 1514, kt[ra jest w innej kompilacji, w Rumiancewskim i zbie/nych odpisach\.

wprowadzanie w b='d w takim sposobie obja>niania, fa=sz, bo nie ma, by nast"pnie /e jest, ale to wyj'tek; to nie ma, czy jest$ Tego rodzaju chwytami mo/na obja>ni: wiele fa=szywych spraw.

Jest przes=anka, /e odpis Raczy<skiego pisany pod wp=ywem polskiej kroniki. Ko<czy si" o “/enitbie” ]o/enku, 1548\ Zygmunta Augusta w }samym| ko<cu }kr[lowania| Zygmunta Starego }†1548.04.01|.

11. Jewreinowski spisok. Nale/'cy do Moskiewskiego G=[wnego Archiwum Ministerstwa “Inostrannych Die=” ]Spraw Zagranicznych\. Podarowany przez P. Jewreinowa w 1814, zachowany pod nr. 76 ]101\. Faksymile tego r"kopisu znajduje si" we Lwowie, w Bibliote-ce Ossoli<skich, a polska kopia – w Warszawie, w Bibliotece grafa Krasi<skiego.Zbi[r pisany na 534 kartach r[/nym charakterem, w ko<cu XVII wieku, zawiera&• Ot letopisca izbrano wkratce naczale rodos=owia ot Adama pierwago dni }od dni Adama Pierwszego| i od koego }po|kolena ego poidosza carie, sudia /e i w=ade=cy i kto skolko let byst mimotekuszczago ko=a sego; ko<czy si" wybraniem na cara Michai=a Theodorowicza; do karty 80 ty=.• Skazanie czego radi Wielikago Nowagrada archiepiskopy na g=a-wach swoich nosiat bie=ye k=obuki }kaptury mnisie| i ta /e proczaja mitropolity i episkupy; do karty 89.• Kranika sjirecz }to jest| letopisiec ot wielikago kniazia Wasila Iwanowicza nacza=o prijach o samodier/awstwie syna ego mnogo-s=awnogo cara i wielikogo kniazia Iwana Wasilewicza wsea Rusji i o christolubiwem carstwie prisnopominaemago cara i wielikogo kniazia Theodora Iwanowicza wsea Rosji... itd., ...i o tiszinie wsea zamla wo mnogoprostrannoe wremja; do karty 179 ty=.• Napisanie wkratce o carech Moskowskich i o obrazech ich i o wzrastie i o nrawiech }charakterach|; do karty 186.• Rod gosudarej wielikich Moskowskich udielnych kniazei;do karty 189 ty=.• G=awy rodos=owcu; do karty 319.• Kiewskji letopisiec, spisan wo 193-m godu }1685| noabra w }kt[ry$| de<; pocz'tek na karcie 320.• O naczale drewniago S=owenskago naroda i o nareczji ili prozwisz-czi ego; do karty 441.• Kniga wielikogo knia/estwa Litowskago i ˛eickago; na kartach 441–534. Latopis przepisany, jak wida: z zapisu, w 1690 roku]ªspisana w 198-m godu, noabra w 11 de<º\.

przepisana, tj. nie pisana w 1690. Tak i inne.Do zapisu o przymierzu wlk. kn. Kazimierza z wlk. kn. moskiewskim, tj. do 1454 roku, schodzi si" ze “spiskami” ]odpisami\ Rumiancew-skim, grafa Raczy<skiego i innymi, a szczeg[lnie z odpisem grafa Raczy<skiego, tak, jak zawiera te same wstawki, co odpis gr. Raczy<-

KRONIKI


skiego ]np. lat 6912, 6936, 6938, 6948, 1447\, “no protiw spiska”]ale na przek[r\ Odpisu grafa Raczy<skiego s' wstawki ]np. o wypra-wie Olgerda do Moskwy\.Druga cz">: odpisu zaczyna si" jak w Spisoku grafa Raczy<skiego, od wyliczenia syn[w Kazimierza, og[lnie zbie/na ze Spisokiem, chocia/ i zawiera troch" nowych wiadomo>ci i nowych szczeg[=[w. Ko<czy si" doniesieniem o “konczynie” Zygmunta ¡ }1548.04.01| i “/enitbie”]o/enku\ Zygmunta Augusta, lecz te wiadomo>ci kompilowane inaczej ni/ w Spisoku grafa Raczy<skiego.

12. Olszewski spisok. Zawarty w polskim zbiorze, nale/'cym do Biblioteki A. S. Chomi<skiego w posiad=o>ci ]maj'tku\ Olszew, Swencia<skiego “ujazdu” ]powiatu\, Wile<skiej Guberni. Dok=adna kopia z XVIII wieku znajduje si" w Wile<skiej Publicznej Bibliotece, wci'gni"ta tam pod nr 29 Sz z. Zbiorek [w, napisany w 1550 roku, opisany przez Stanis=awa Ptaszyckiego, 1907. Zachodniorosyjski latopis zajmuje w nim karty 263–334.Tekst pierwszej cz">ci zako<czony 1446, o przymierzu wlk. kn. Kazimierza z moskiewskim wielkim kniaziem, odpowiada zupe=nie pierwszej i drugiej cz">ci Rumiancewskiego odpisu, a tak/e pierwszej cz">ci spisok[w grafa Raczy<skiego i Jewreinowskiego.Tekst drugiej cz">ci Olszewskiego odpisu odpowiada czwartej cz">ci Rumiancewskiego spisoka i czwartemu urywkowi Patryjarszego spisoka, lecz urywa si" na niedoko<czonym opisie 1535-go roku, z powodu utraty dw[ch ko<cowych kart.Latopis wydany w tym roku przez S. L. Ptaszyckiego – Kodeks Ol-szewski Chomi<skich. Wielkiego Ksi"stwa Litewskiego i ?mudzkiego kronika, Wilno, 1907.

13. Spisok Bychowca. “Utracony” ]nie istniej'cy\ w obecnych czasach.je/eli utracony – to niegdy>, a je/eli utracony w obecnych czasach to powinny by: znane okoliczno>ci utracenia, skoro niedawno rzecz zda-rzona. Aleksander Bychowiec ¯ miasto i zamek Bych[w n(Dnieprem, 45 km S od Mohilewa, 80 km NE od Bobrujska.

Znany w wydaniu Narbutta – Pomniki do dziej[w Litewskich, Wilno, 1846.W przedmowie, Narbutt opisuj'c, wskazuje /e odnosi si" do drugiej po=owy XVI lub pocz'tku XVII wieku.

Teodor Narbutt by= fa=szerzem, ale w tym wypadku chyba bliski prawdy, bo spisok [w jest wersj' r"kopisu w posiadaniu kniazi[w zas=awskich, z kt[rego korzysta= M. Stryjkowski 1582.

Zachodniorosyjski latopis w odpisie Bychowca, pisany po rosyjsku, polskimi literami. W cz">ci do 6961 roku }1453| ]karty 1–121 wg Narbutta\ przedstawia tekst znany nam zachodniorosyjskich lato-pis[w, z licznymi i obszernymi wstawkami z innych {r[de=, mi"dzy innym z latopisu zbie/nego z Ipatiewsk' ]str. 12–18\; schodzi si" z tekstem p[{niejszych odpis[w, jak np. Jewreinowskiego ]patrz szczeg[lnie strony 38–43\, odpis Bychowca w wielu miejscach “wpa-da w sk=adzie” ze starszymi odpisami& Supra>lskim, Uwarowskim, Akademickim, Wile<skim.W cz">ci od 6961 roku do ko<ca odpisu, urywaj'cego si" na zda-rzeniach 7015 roku ]z powodu utraty ko<cowych kart\, zupe=nie nie znajduje sobie odpowiednika w p[{niejszych odpisach zachodnio-rosyjskiego latopisu.Zbie/ny z odpisem Bychowca }r"kopis| mia= w r"ku Stryjkowski }1582|, kronika kt[rego “s=u/y” ]jest\ cennym pomocnikiem w od-tworzeniu “isporczennych” ]zepsutych\ i opuszczonych w spisoku Bychowca miejsc.

14. Spisok Dubrowskago. Tak oznaczony jest zbi[r latopis[w Imp}erialnej|. Publ}icznej|. Biblioteki XVI wieku, wci'gni"ty tam pod “szyfr” F IV 238 ]ze zbioru Dubrowskiego\, i przedstawiaj'cy sob' pogl'd Nowogrodzkiej 4-tej, doprowadzonej do 1539 roku. Opis zbioru u A. Szachmatowa – O tak zwanej Rostowskiej letopisi, Moskwa, 1904.Spisok D. zawiera trzy fragmenty maj'ce bezpo>redni zwi'zek z zachodniorosyjskimi latopisami.Pierwszy fragment znajduje si" w samym latopisie pod latami 1341, 1350, i 1377, w kt[rych czytamy o Olgerdzie i Uljanie, o >mierci

Olgerda i nast"puj'cych za nimi litewskich zdarzeniach.Drugi fragment, to/samy z tekstem pierwszego, ale z=o/ony“w zwi'zanym opowiadaniu”, zatytu=owanym& «Rodos=owie wielikich kniazej, Litowskogo knia/estwa nacza=o» i zamieszczony w ko<cu zbioru za tekstem latopisu ]karty 470 ty= – 473\.Trzeci fragment, zatytu=owany «Litowskomu rodou poczinok», za-mieszczony jest w ko<cu zbioru na kartach 486–492 ty=. Pierwszy i drugi urywek nie maj' prostego odpowiednika w odpisach zachodniorosyjskich latopis[w; w innym odpisie tekst drugiego frag-ment drukowany w Rodos=ownej ksi"dze, zamieszczony w 10-tej ksi"dze «Wremiennika Mosk}owskoj|. Obszcz}ej|. ist}orii|. i drewn}ej|. ross}iji|.», str. 75–78; trzeci urywek – okazuje si" – jest wyci'giem z «Le-topisca wielikich kniazei Litowskich» ]Supra>l., Uwar., Kras., i inne\, dochodz'cych do opowiadania o “brakosoczetanij” ]zawarciu ma=-/e<stwa\ wlk. kn. Wasilija Dmitrijewicza z Zofi' – c. Witowta }1391| i o zgodzie Witowta z Jagie==' i Skirgie==' }1392|.Obecne wydanie }17-go tomu| wykorzysta=o wszystkie trzy fragmenty latopisu “po spisku” ]z odpisu\ Dubrowskago.

15. Rostowski spisok. Tak opisany zbi[r latopis[w Mosk}owskogo|. G=awn}ogo|. Arch}iwa|. Min}isterstwa|. In}ostrannych|. Die=, pocz'tku XVIII wieku, zachowany pod nr 20(25.Przedstawia sob' po='czenie pogl'd[w Nowogrodzkiej 4-tej, kt[ra zawarta jest w spisoku Dubrawskiego, z moskiewsk' kompilacj', doprowadzon' do 1479 roku. Opis zbioru u A. Szachmatowa – O tak zwanej Rostowskiej letopisi, Moskwa, 1904.Rostowski latopis pod latami 1341, 1350, i 1377 zawiera te same wstawki o pochodzeniu litewskich kniazi[w, co odpis Dubrawskiego, a w ko<cu zbioru, na kartach 882–885, tytu=& «Rodos=owie wielikich kniazej. Litowskago knia/estwa nacza=o» – zapis odpowiadaj'cy drugiemu fragmentowi w spisoku Dubrawskiego, a na kartach 875–882 ty=& «Litowskomu rodu poczinok» – zapis odpowiadaj'cy trzeciemu fragmentowi w spisoku Dubrawskiego.

16. Litewska Metryka, a szczeg[lnie }jej| £-ci tom o nazwie «Libri legationum» ]zachowane w Mosk. G=. Arch. Min. In. D. ¯ Moskov-skom= Glavnom= Arxiv≠ Ministerstva Inostrannyx= D≠l=¯ G=awnyj Archiw Ministerstwa Inostrannych Die=, w Moskwie\, o nag=[wku «Privilegia confoederationum et inscriptionum diversarum, recollecta per venerabilem Vitellium praepositum Vilnensem regium secretarium, sedente Alexandro rege Poloniae et M. D. Lithuaniae anno domini 1502 regni sui primo», zawieraj'cy =aci<ski przek=ad zachodniorosyjskiego latopisu pod tytu=em «Origo regis Jagyel}o|et Wytholdi ducum Lithuanie». Tekst tego zapisu odpowiada «Letopiscowi wielikich kniazej Litowskich», i – przy tym – najbli/ej temu wyci'gowi, o kt[rym czytamy w Spisoku grafa Krasi<skiego, chocia/ posiada wstawki sprzeczne z nim i sprzeczne z innymi.

metoda cyganki, bo problem odpis[w nie rozwi'zany;“na dwoje babcia wr[/y=a“ – najbli/ej, ale sprzeczny.

Opowiadanie doprowadzone do ucieczki Witowta z zamku w Krewie, “do Niemieckiej ziemi”.

do Krzy/ak[w w Prusach, dok=adnie – do Marienburga, w Supra>l. ltpsie zwanego Marin gorodem, dzi> Malborka.

Origo drukowa= A. Prochaska – Kwartalnik historyczny, 1888.

17. R"kopis Imp. Publ. Biblioteki FI 476,zawieraj'cy s=owa prep}odobnogo|. Isaaka Sirina, posiada zapisy sk=adaj'ce si" z dw[ch cz">ci.Pierwsza cz">: >wiadczy, /e orygina= od kt[rego pochodzi r"kopis, by= napisany w Konstantynopolu w 1420 roku, r"k' Timofieja, z polecenia episkopa W=odzimierza Wo=y<skiego – Herasima.

Timofiej ¯ gr. Timotheos ¯ time ]honor\ % theos ]B[g\.Druga cz">: zapisu ukazuje, /e r"kopis by= przepisany w 1428 roku z przygotowanego w Konstantynopolu orygina=u, z rozkazu tego/ episkopa Herasima, przeniesionego do Smole<ska }1433|.

w 1428 roku Herasim musia= by: we W=odzimierzu Wo=., bo wyruszy= do Konstantynopola dopiero 1432, tj. po >mierci Witowta †1430, pa{dz., za rz'd[w Swidrygie==y ]1430, listopad –1432, sierpie<\.

KRONIKI


Po s=owach& ªz tej/e ksi"gi przepisana by=a ksi"ga ta w drug' ksi"g" przy wielkim kniaziu Aleksandrze, zwanym Witowtemº nast"puje Pochwa=a Witowtu, przedstawiaj'ca sob' “izwleczenie” ]wyci'g\ z Pochwa=y zawartej we wszystkich odpisach zachodniorosyjskich latopis[w. Tre>: 1428 wyda= A. I. Sobolewski – Zapis nacz. XV w.

ostro/nie z “wyci'giem” i “skr[tami”, bo Rosjanie na opak& d=u/sza tre>: – orygina=em, a kr[tsza – “wyci'giem”, “skr[tem”, gdy – w mej opinii – najcz">ciej kr[tsza tre>: by=a orygina=em, kt[r' nast"pnie rozbudowywano, powi"kszano. Tu jest prawdop. orygina= Pochwa=y.

18. R"kopis Imp. Publ. Bibl. Pogod., nr 1404a, przedstawia sob' odpis “skr[conego wyci'gu” szczeg[lnego pogl'du Nowogrodzkiego latopisu, pojawionego w drodze zjednoczenia Nowogrodzkiej 4-tej z tekstem Nowogrodzkiej 1-szej. W ko<cu tego zbioru, zawieraj'ce-go ten wyci'g, na kartach 692–700 ty=, pomieszczone zapisy pod nag=[wkiem «Rodstwo wielikich kniazej Litowskich».Tekst tych zapis[w okazuje si" by: przer[bk' «Litowskomu rodu poczinok» ]patrz odpisy Dubr. i Rost.\, przy czym, pocz'tek maj'cy na celu zwi'zanie rodu Giedymina z rodem W=adimira Swiatos=a-wicza za po>rednictwem uto/samienia Wida z Wo=kiem ]Wilkiem\, okazuje si" wstawk', wywo=an' zapisem z «Nacza=a hosudarej Litowskich».

19. R"kopis Imp. Akademii Nauk, nr 34.4.32, XVII wiek,okazuje si" innym odpisem tego letopisnego zbioru, kt[ry zawarty jest w r"kopisie Pogodina, nr 1414a. Tu, na kartach 644–652 ty=, zawarte «Rodstwo wielikich kniazej Litowskich».

20. Rodos=ownaja kniga Rumiancewskago Muzeja, nr 348, XVI wieka. Tu na kartach 14–22 ty= zamieszczone zapisy «Nacza=o hosudarei Litowskich».

21. Rodos=ownaja kniga Imp. Akademii Nauk, nr 17.15.19, XVI wieka. Tu, na kartach 243–301 ty=, zawarte zapisy, odpowiadaj'ce zapisom ukazanym w spisoku Rodos=ownej knigi Rumiancewskiego Muzeum – «Nacza=o hosudarei Litowskich».

22. Sbornik Imp. Publ. Bibl. Pogod. nr 1572, XVI wiek – «Rodstwo wielikich kniazej Litowskich», odpowiadaj'ce tre>ci Dubr. i Rost.

23. Rodos=ownaja kniga Rumiancewskago Muzeja, nr 349, XVI wiek, na kartach 54–72 ty=, zawarte zapisy «Preds=owie o wielikich kniaziech Litowskich otkudu oni poszli».

24. Rodos=ownaja kniga Imp. Archeographiczeskoi Kommissji, nr 40, XVIII wiek. Tu, na kartach&119 ty= – 120 ty= «Rodos=owie wielikich kniazei Litowskich»,121 «Rodos=owiec wielikich kniazei Litowskich, wypisano w Kazani iz monastyrskie Preobra/enskie knigi, a pierwomu niesog=asujet»,123 ty= – 124 ty= «Skazanie o wielikom kniazie Witoftie».

25. Rodos=ownaja kniga Imp. Publicznoj Biblioteki, F IV 264, XVII w.

Wszystkie rodzaje latopis[w redaktorzy u=o/yli w nast"puj'cym porz'dku&• na pocz'tek – kr[tkie typy latopisowych kompilacji i odnosz'ce

si" im “otrywki” ]u=amki, fragmenty\,• za tym – typy bardziej z=o/onych kompilacji, z wyj'tkiem spisoka

Olszewskiego, odnosz'cego do typograficznych wyobra/e<,• dalej – wydane rodos=owne zapisy litewskich kniazi[w i pochwa=a

Witowtowi po zapisie 1428 roku,• na koniec – odpisy Olszewskiego i Bychowca.

ale nie koniec jeszcze, bo...W t=umaczeniach drukowane warianty do «Litewskomu rodu poczi-nok» i do rodos=ownych ]rodowodowych\ zapis[w.

w ten spos[b chaos w porz'dku, bo ani w kolejno>ci odpis[w, ani podobn' tre>ci' grupowane – sieczka.Przez przypadek w jednej grupie& Supra>lski, Uwarowski i Akademicki ]przy tym, powsta=y w kolejno>ci& Akademicki, Supra>lski, Uwarow-ski(S=ucki; wszystkie trzy w XV w.\, ale w “od Palemona”& Litewskomu rodou poczinok, Origo regis, Rodos=owie, i Pochwa=a Witowtu – dzie=a nie maj'ce nic wsp[lnego z Palemonem.

Wyci'g z Przedmowy do tomu 35-go, Letopisi bie=orussko-litowskie, Izdatiestwo «Nauka», Moskwa, 1980; kolejno>: na podst. ogl"dzin.Tu w kolejno>ci ustalonej przeze mnie, nie wg Przedmowy.Akademiczeskaa letopisStanowi'ca cz">: zbioru, przechowywana w Dziale R"kopis[w Biblioteki Akademii Nauk ZSRR w Leningradzie ]45.11.1\. Zbi[r w “:wiartce”, papier w r[/nych cz">ciach – r[/ny, p[=ustaw trzech charakter[w. Z oprawy, zachowa=y si" dwie oddzielne deski. Fili-grany ]znaki wodne\ w r[/nych cz">ciach r"kopisu – 5. W cz">ci zawieraj'cej publikowany latopis, filigran – litera R z rozdwojonym ko<cem. Podobny znak u Lichaczewa datowany 1534 rokiem.

Akademicki, powsta=y wkr[tce po 1427 – jest to kopia orygina=u.Numeracja kart wsp[=czesna }pi>cowi, J.D.| o=[wkiem w prawym, g[rnym rogu kart. na dolnym marginesie – numeracja zeszyt[w literami staros=awia<skiego alfabetu, lecz zeszyty przemieszane.

por. Archeologiczeskogo obszczestwa “1515”.Zeszyt 8-my na karcie 157, 9-ty – na karcie 147, 10-ty – na karcie 165, 11-ty- na karcie 173, 12-ty – na karcie 181. Na kartach 1 – 146 teksty g=[wnie w spos[b “bogos=u/ebnogo sodier/anija” ]s=ugi bo/ego,mnicha\.Tekst latopisu znajduje si" na kartach 147 – 182. Papier i charakter na tych kartach jednakowy, lecz odr"bny od poprzedniego, atrament ciemnobr'zowy. G[rny brzeg karty 168 oderwany, g[rne cz">ci kart 181 ty= i 182 upstrzone muchami. Mocno zepsuta karta 146 poprze-dzaj'ca latopis i pierwsze dwie karty publikowanego latopisu.

Supra>lskaa letopisPrzechowywana w Leningradzkim Dziale Instytutu Historii ZSRR ]f.

115, nr 143\. R"kopis w “:wiartce”, oprawa – lipowe deski obci'g-ni"te sk[r', silnie wytart'. D[= czo=owej deski oprawy drapany ostrym narz"dziem. Na wierzchniej desce zachowa=y si" dwa ]z pi"ciu\ miedzianych “/uk[w”, na dolnej – wszystkie “/uki” utracono. Papier wsz"dzie jednakowy – zbity, bia=y z silnym, /[=towatym odcieniem.

Znak wodny – tiara }nakrycie g=owy kr[l[w i kap=an[w perskich, J.D.|. Kilka podobnych filigran[w znajduje si" u N. P. Lichaczewa, wszystkie odnosz' si" do lat 1532, 1534.

orygina= Supra>lskiego pisany ok. 1431 – 1445, jest to jego kopia.Do oprawy doklejona karteczka, na kt[rej charakterem pocz. XIX

wieku napisano& «Letopisiec Podola i kniazi[w litewskich, w tym “paterik” kijewopeczerski zwi"{le pisan 152}0|».

Wi"ksza cz">: r"kopisu pisana “jedn' r"k'” }ja zna=em osob" kt[ra pisa=a dwoma r"kami jednocze>nie, J.D.|, tj. przez jedn' osob", p[=ustawem ]karty 3 – 116 i 127 – 173\, p[=ustawem te/ napisane karty 1 i 175, kt[re nie s' zwi'zane z latopisem, karty 116 ty= – 125 zapisane skoropisem. Zostawiona czyst' karta 85 ty=, zape=niona zosta=a }p[{niej| w j"zyku polskim i =aci<skim, w XVIII wieku. Karty 125 i 126 wype=nione r[/nymi charakterami i atramentami, w XVII w., w starobia=oruskim j"zyku, karta 126 ty= zostawiona czyst'. Na karcie 173 ty= by=y zapisy bia=oruskim skoropisem, r[/nymi charakterami, lecz zalane i zamazane atramentem. Na karcie 174 zapis o narodzeniu syna. Tam/e pr[ba pi[ra& “Pokosztowati piera li. dobroe li” ]Spr[buj" pi[ra czy dobre\. Tak i po polsku. Dalej na tej/e karcie zapis p[=ustawem o zab[jstwie w Po=ocku Josefata Kuncewicza. Na karcie 174 ty= – linijki po polsku.

Origo regis Jagyelo et Wytholdi ducum LithuanieLatopis, zyskuj'c nazw" «Origo regis» }skr[con' do& Pochodze-nie ksi'/'t, J.D.|, pierwszy raz opublikowana w 1888 r., przez A. Prochask", drugi raz – w 1907, drukowana w XVII tomie «Po=nogo sobrania russkich letopisej». R"kopis znajdowa= si" w tomie III Libri legationum Metryki Koronnej, tj. Archiwum Rz'du Kr[lewstwa Polskiego ]przechowywana w moskiewskim G=[wnym Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych\. }jest to kopia orygina=u, J.D.|Publikuj'c latopis, Prochaska, w cz">ci wprowadzaj'cej, niczego nie doni[s= o zestawieniu ksi"gi, w kt[rej znajdowa= si" latopis.

wiedza Prochaski w 1888 r. – zrozumia=e – by=a zbyt nik=a, ˚nr 922.Antoni Prochaska – Przek=ad ruskiego latopisca ks. Litewskiego na j"zyk

KRONIKI


=aci<ski. – Kwartalnik historyczny, Lw[w, 1888, rocznik 2, zeszyt 2,Wprowadzenie na stronach 196 – 201, tekst Origo regis na str. 201 – 205.

Nie da= jej paleograficznego opisania, lecz za to wykaza= w jakich okoliczno>ciach dzie=o to ujrza=o >wiat. Po mniemaniu Prochaski, Origo regis okazuje si" przek=adem na j"zyk =aci<ski jednej z kronik ]lub cz">ci kroniki\, pisanej ]wyra/aj'c si" po wsp[=czesnemu\ }tj. 1980| j"zykiem starobia=oruskim. Przy czym, latopis by= wniesiony w ksi"g" Metryki w ko<cu XV lub na pocz'tku XVI wieku. Przek=ad jej zosta= wykonany wcze>niej ]Autor o tym w pe=ni przekonany\, po poleceniu }Jana| D=ugosza }†1480| wykorzystane przez niego we wst"pnej cz">ci ksi"gi X «Historii Polski».

orygina= Origo regis t=umaczony ok. 1445 z Supra>l., jest to jego kopia.St. Ptaszycki, publikuj'c Origo regis w tomie XVII Po=n. Sobr. russ. ltpsej tak/e korzysta= z orygina=u. Nigdzie w nim odst"pstw od wersji A. Prochaski w samym tek>cie, lecz s' r[/nice literowe w }literach| pisanych oddzielnie. I tak, gdyu St. Ptaszyckiego «u» – u A. Prochaski «v»,u St. Ptaszyckiego «ch» – u A. Prochaski «th».Gdy nie w spos[b uwierzytelni: tekstu z orygina=em, sk=aniamy si" za pisowni' Ptaszyckiego w tek>cie Po=n. sobr. russ. ltpsej.

s=usznie; A. Prochaska mia= zwichni"cie na punkcie j. =aci<skiego,gdziekolwiek si" da=o, pstrzy= swe wynurzenia =aci<sk' terminologi'.St. Ptaszycki – z kolei – wszystkie latopisy zwa= z =aci<ska kodeksami.

Nikiphorowskaa letopis.Przechowywana w R"kopi>miennym Dziale Biblioteki Akademii Nauk ZSRR w Leningradzie ]45.11.16\. Uprzednio nale/a=a do N. P. Nikiphorowa, st'd nazwa. R"kopis w “:wiartce” }czwarta cz">: arkusza, ma=y rozmiar|, oprawa – deski obci'gni"te sk[r', wszystkich kart 351, papier zbity ]g"sty\, /[=tawy, pisana p[=ustawem, w cz">ci zasadniczej – w XV wieku. Nielatopisowe teksty zbiorku pisane charakterami XVI, XVII, i XVIII-tych stuleci, atrament br'zowawo-/[=ty, br'zowy. Znak[w wodnych oko=o 10, w>r[d nich&• ki>: winogron – u N. P. Lichaczewa podobny znak pod nr 1075

datowany 1464 r.• bycza g=owa z krzy/em pod podbr[dkiem – u Lichaczewa

nr 1155, 1477 r.• bycza g=owa, mi"dzy rogami serce z trzema li>:mi owalnego

kszta=tu – u Lichaczewa nr 1179, 1491 r.Karty numerowane o=[wkiem w prawym g[rnym rogu. Na dolnym marginesie, literami staros=awia<skiego alfabetu ponumerowane strony; znajduj' si" oznaczenia zeszyt[w, w porz'dku w kt[rym zachowa=y si"& 25, 14, 27, 26, 29, 38. Na marginesach znajduj' si" dopiski, najcz">ciej bia=oruskim skoropisem XVI wieku, lecz s' tak/e polskie i =aci<skie; na dolnym marginesie karty nr 1, zapis charak-terem XVII lub pocz. XVIII wieku& «Monasterii Minensis s. Spiriti», ukazuj'cy, /e niegdy> latopis nale/a= do Mi<skiego Monasteru >w. Ducha. Z kart 241, 242, 243, i g[rny r[g karty 245 oberwany lub wyblak=y. Miejscami tekst si"ga brzeg[w kart.

Wo=ynskaa kratka letopisPrzechowywana w Centralnym Rz'dowym Archiwum Starych Akt ]f. 181, op. 1, cz. 1, nr 21(26\. Latopis, okazuje si", cz">ci' zbioru napisanego w Supra>lskim monasterze.

blisko, lecz nadal niecelnie, bo Akadem. ˘ Nikiph. ˘ Wo=y<ska kr[tka.Akadem. ˘ Supra>lski ˘ Origo regis ˘ Kras. ˘ Racz. ˘ Wo=. kr.,jak wskazuje tekst i sam uk=ad cz">ci sk=adowych, ˚nr 834, 846.

R"kopis w 0.5 karty, papier bia=y, g"sty z /[=tawym odcieniem.Filigran ]znak wodny\ – g=owa byka; “zbie/ne” znaki u Lauceviçiusa datowane latami 1498, 1500, 1516.

ja okre>li=em rok pisania 1515, na podstawie tekstu i schematu.Pisana r[/nymi charakterami, g=[wnym wzorcem p[=ustaw pocz. XVI wieku. Na pocz'tku wklejone dwa listy metropolity Jewgienija do A. Th. Malinowskiego, z 30 marca i 13 lipca 1829. Nast"pnie karta na kt[rej wpisano charakterem ko<ca XVIII lub XIX wieku& «Kijowska latopis od przybycia S=awian do 7025 ]1517\ roku, nieprzerwanie przed=u/aj'ca ]#\ starsze pismo na 75-ciu kartach. W='czona do Bi-blioteki Rz'dowego Kollegium Spraw Zagranicznych Moskiewskiego

Archiwum, “kolle/skim assessorem Alekseem Malinowskim” ]przez urz"dnika szacuj'cego, Alekseja Malinowskiego\».Na odwrocie tej karty& «Letopisiec kijewskij».Na kartach 1 – 59 ty= znajduje si" og[lnorosyjski latopis zatytu=owany& «Pocz'tek Ruskiej ziemi, jak przybyli S=awianie plemienia Apheta i osiedli wzd=u/ rzek, to jest letopisiec Kijowski i wszej Ruskiej ziemi, i Polskiej i Litewskiej». Na marginesach dopiski po polsku i rosyjsku, r[/nymi charakterami.Wo=y<ski kr[tki dzieli si" na 3 cz">ci&1. zatytu=owana& Pocz'tek ruskich kniazi[w ros. kniaziowania.

Zako<czona na karcie 67 o >lubie wlk. kn. lit. Aleksandra z knia-gini' Elen' Iwanown'.

2. na kartach 67 – 71 wiadomo>ci ca=kowicie dotycz'ce Wo=ynia,a szczeg[lnie walce z Tatarami 1495 – 1515. Cz">: ta ko<czy si" doniesieniem o zdobyciu Smole<ska wojskami wlk. kn. mosk. Wasilija Iwanowicza.

3. ostatnia cz">:, na kartach 72 – 74 ty=, pisana innym charakterem,zupe=nie po>wi"cona rozs=awieniu dzia=alno>ci kniazia Konstan-tina Iwanowicza Ostro/skiego, hetmana Wlk. Ks. Litewskiego.

S=uckaa letopis ]inaczej Uwarowskaa\Przechowywana w Dziale R"kopis[w Rz'dowego Muzeum Historii, w Moskwie ]Zbi[r A. S. Uwarowa, nr 1381 ]153\. R"kopis w “[semce”, papier bia=y z /[=tawym odcieniem, atrament br'zowawo-/[=tawy, wsz"dzie jednakowy. Pisana bia=oruskim p[=ustawem, z wyj'tkiem niekt[rych kart jednym i tym samym charakterem. Znak wodny – tiara. Najbardziej podobny znak u Lichaczewa datowany 1524 r. Karty ponumerowane arabskimi cyframi, ponumerowane obie strony kart, lecz pierwszych pi":, uszkodzonych kart ponumerowano po “restauracji” ]naprawie, odnowieniu\, na przyklejonych do ostatnich kart paskach papieru, na jednej stronie. W ten spos[b, numeracja z dw[ch stron zaczyna si" od karty 6. Na karcie tej, sz[stej, na g[rnym marginesie wykonano odno>nik, a na dolnym marginesie, charakte-rem XIX wieku wykonany zapis& «Oznaczone stronice ca=ych list[w latopisu arabskimi cyframi przeze mnie 14 “genwaria” ]stycznia\1839 r.» Nast"puj'cy poni/ej podpis wytarty. Wszystkich list[w 106, z wyj'tkiem tych, kt[re zamieszczono na pocz'tku, przy oprawie r"kopisu i na kt[rych wykonano zapis.Latopis dzieli si" na dwie cz">ci. W pierwszej z nich, karty 1 – 76, zamieszczone wydarzenia zasz=e w Wielkim Ksi"stwie Litewskim. W drugiej, karty 76 ty= – 106, znajduje si" latopis og[lnorosyjskiego charakteru. Cz">: ta zatytu=owana& «Letopisiec o wielikom knjazi moskowskom, kako daleki ot rodu Wo=odimierowa». W cz">ci tej, na karcie 79 jest jeszcze podtytu=& «Letopisiec ot wielikogo kniazja Wo=odimerja kijewskogo» }†1015, J.D.|. Druga cz">: ko<czy si" opisaniem najazdu Batego }1240, J.D.|.Na kartach 104, 104 ty=, 106, 106 ty= r"kopisu, bia=oruskim skoropi-sem XVI wieku i innym atramentem ni/ pisany latopis, zamieszczone zapisy, wykonane w S=ucku. W tym&• «Pani naszej lito>ciwej, kniagini Jurjewej Semenowicza S=uckiej, kniagini Oleni Miko=ajowej Rodi=owicza }___| wielmo/nym» ]karta 106\.

Miko=aj Radziwi== zwany “Rudym”, ur. 1512, zm. 1588, brat Barbary ur. ok. 1520, zm. 1551, c. Jerzego, /ona Stanis=awa Gasztolda do 1542, od 1547 /ona Zygmunta Augusta †1572, od 1550 kr[lowa Polski.

• «Lata 7050 }1542, J.D.| miesi'ca apriela 15 dnia, pr. }prepodobnogo, tj. wielebnego, J.D.| otca Simeona, ju/ w Persydzie }w Persji, J.D.|, w tygodniu }bo w sobot"|, “wdari=o” ]zdarzy=o si"\ o 2-giej godzinie nocy }godz. 20-ta obecnego systemu, 8-ma wieczorem|, zmar= knia{ Jurij S=ucki, by=a “g=owa” ]naczelnik\ handlu» ]karta 104 ty=\.• «Algiemunta ro/}aj| ]r[d\ Holszanskij. Jawnuty ro/}aj| Zas=awski. Gedimina ro/}aj| Olelkowicze. Jagai=y ro/}aj| kr[lewski. Witowt Kestutewicz» ]karta 104\.Zapis ten, potwierdzony tak/e doniesieniem o chrzcie kniazia Se-mena Aleksandrowicza S=uckiego w S=ucku ]karta 73 ty= r"kopisu\, daje podstaw" wnioskowa:, /e latopis pochodzi ze S=ucka, dlatego zwany S=uckim.

KRONIKI


Wilenskaa letopis – pisana w Smole<skuPrzechowywana w Dziale R"kopis[w Biblioteki Akademii Nauk Litew-skiej “SSR” }Republiki Zwi'zku Radzieckiego, J.D.| ]F. 22 – 49\.R"kopis w 0.5 arkusza, papier g"sty, w ca=o>ci /o=ty, atrament jasnobr'zowy. Przy zwi'zaniu boczne marginesy silnie obci"te, miej-scami a/ do samego tekstu. Numeracja kart wsp[=czesna }pi>cowi, J.D.| – atramentem na dolnym marginesie, ty=y kart ponumerowane o=[wkiem. Na marginesach wiele zapis[w z r[/nych czas[w i r[/-nymi charakterami. Ostatnie karty Wile<skiego latopisu utracone. Pierwsze trzy i ostatnia z zachowanych restaurowane ]odnowione\, d[= siedmiu ostatnich kart uszkodzony molem. Wszystkich list[w w r"kopisie 450. Pierwsze 435 pisane “czetkim” ]koralikowym, r[/a<-cowym\ p[=ustawem ko<ca XV – pocz'tku XVI wieku, karty 436–450 – p[=ustawem drobnym, omal dwukrotnie mniejszym od poprzedniego. Karty 1 – 313 ty= zaj"te kronik' z w='czeniem kr[tkich doniesie< o chrzcie Bu=gar[w.

Krasinskogo – sp=on"=a w czasie Powstania Warszawskiego, w sierp-niu i wrze>niu 1944, w czasie drugiej wojny >wiatowej 1939–1945. Do zbior[w Biblioteki Krasi<skich w Warszawie zosta=a w='czona do 30 listopada 1833, otrzymana od Konstantina Íwidzy<skiego.Rozmiaru 0.5 karty, brzegi kart uszkodzone, w szczeg[lno>ci rogi.Na istniej'cej numeracji, r"kopis zaczyna= si" od karty 53 i ko<czy= si" na karcie 230, az kt[r' by=y jeszcze dwie karty nienumerowane; w sumie 179 kart. Zostawione czyste stronice zosta=y zape=nione bardziej p[{nymi zapisami w j. starobia=oruskim i polskim. Nume-racja literami starobia=oruskiego alfabetu dokonana p[{niej. Ca=y zbi[r napisany – najwyra{niej – na jednakowym papierze, g=adkim, czerpanym, /[=tawego odcienia. Z filigran[w, najcz">ciej Íwinia, potem Podw[jny Krzy/ i Tarcza z Koron'.Latopis w dw[ch cz">ciach&1. «Letopisiec Wielikogo knjazstwa Litowskogo i ?omoicskogo» –

od przybycia Rzymian do Litwy, a/ do Trojdena 1270, wie /e ten“gorszy by= ni/ Antioch syryjski, Herod jerozolimski, i Neronrzymski” – zwrot charakterystyczny wo=. 1289 ˘ Ipat. ltpsi 1428]przebywaj'cej w Smole<sku od ok. 1431 poza rok 1500\;karty 64 – 72 ty=.

2. zatytu=owana «Kronika o wielkich kniaziach litewskich»od wyliczenia syn[w Gedimina †1341 i zako<czona 1438, pogro-mem Rosjan przez Tatar[w, u Muromu, i o pojmaniu w niewol" wlk. kn. Wasila Wasilewicza; karty 73 – 90 ty=.

Archeologiczeskogo obszczestwa ]Archeolog. Towarzystwa\Przechowywany w Dziale R"kopis[w Rz'dowej Publicznej Biblioteki im. M.E. Sa=tykowa-Szczedrina ]f. Archeologicznego Tow. nr 43\, wkomponowany w koniec r"kopi>miennego zbiorku ]karty 43 – 73 ty=\. R"kopis w “:wiartce”, papier na pierwszych 42 kartach bia=y, mi"kki, na nast"pnych bardziej g"sty i ciemny. Pierwsze 42 karty pisane kilkoma charakterami, skoropisem XVII wieku, latopis – p[=ustawem XVI wieku, “jedn' r"k'” ]tj. przez jedn' osob"\ i jednym, ciemnym atramentem. W zbiorku zostawiono czystymi karty 10 i 10 ty=, d[= karty 20 i 20 ty=, nast"puj'ce po 20 nienumerowane, karta 21, d[= kart 29 i wi"ksza cz">: 20 ty=. }co$, J.D., zakrawa /e dalej...| Karty 63 i 64 w g[rnej cz">ci mocno zepsute od staro>ci, prawy g[rny r[g karty 13 oderwany. Znaki wodne w cz">ci latopisu – r[/ne& ki>: winogron, dzbanek, “sto=by” ]filary, kolumny\. Zbie/ne ]podobne\ filigrany s' u Briqueta ]ki>: winogron – nr 2126, 1575 r., nr 13168, 1596 r.\ i u Lauceviçiusa ]dzbanek – nr 506, 507, 1582 r.\.

orygina= Archeolog. obszcz. pisany ok. 1515, jest to jego kopia.C. M. Briquet – Les filigranes, Geneve, 1907.E. Lauceviçius – Poperius Lietuvoje XV – XVIII am/. Vilnius, 1967.

Karty ponumerowane o=[wkiem w prawym g[rnym rogu, z wyj'tkiem tego, w latopisowej cz">ci literami staros=awia<skiego alfabetu na dolnym marginesie znajduje si" numeracja zeszyt[w ]na karcie 43 – zeszyt 2, na karcie 51 – zeszyt 3, i na karcie 59 – zeszyt 4\.

por. Akademiczeskaa letopis.

917 Wysi=ki Polak[w& prof. S Smolki i A. Prochaski zosta=y zauwa-/one i docenione przez redaktor[w 17-go tomu& ªChocia/ “izsledowanie” zachodniorosyjskich latopis[w znacznie posun"=o si" do przodu dzi"ki trudowi S. Smolki, }i| A. Prochaski, a szczeg[lnie Iw. Tichomirowa, tym nie mniej jeszcze nie nasta=y czasy dla swobodnego wydania ich.º

bez sensu, logiki; trud nie ma zwi'zku z wydaniem – jego tre>ci'.Trud ma zwi'zek z ustaleniem kolejno>ci odpis[w& dzi"ki ich trudowi ustalenie posun"=o si" do przodu, ale problem odpis[w nie zosta= ca=kowicie rozwi'zany. Mo/e to mieli na my>li.

918 Szok#Gdy rzuci=em okiem na informacje zawarte w Przedmowie do 17-go tomu – opad=y mi r"ce. Wielotygodniowy wysi=ek ustalenia kolejno>ci odpis[w poszed= natychmiast na marne&Akademicki, kopia z ok. 1430 – pisany w po=. XVI wieku.Supra>lski, wkr[tce po Akadem. – pisany w pa{dz. 1519. Origo regis, pisane 1431(45 ]“1445”\ – katalogowane pod 1502.Spisok grafa Krasi<skiego 1478(82 – pisany w XVI wieku.Spisok grafa Raczy<skiego 1515 – z ok. 1580 roku.Spisok Archeolog. Obszcz. 1515 – z XVII wieku.Jewreinowski spisok 1533 – pisany ok. 1690 roku.Moja “genealogia” litewskich latopis[w zosta=a porwana na strz"py, a powsta=e w wyniku rwania jej fragmenty – przetasowane.

Ale rzeczy nie mia=y si" dok=adnie tak, jak informacje zawarte w Przedmowie, prowadz'ce do b="dnego wniosku&• w 1428 roku, episkop W=odzimierza Wo=. – Herasim, poleci= prze-pisa: ksi"g". Nie jest jasne, kt[rej ksi"gi rzecz dotyczy; pierwowz[r Chlebnikowskiego wkr[tce przed 1427 przepisywany z latopisu Msti-s=awa “Romanowicza”, na nim Latopis Litwy, powsta=y 1427, i Ipat. ltps przepisywana 1428(32; i z by=o to ju/ jego drugie polecenie ]pierwsze w 1420, by wykona: “orygina= 1420”, w Konstantynopolu\.Ale, gdy latopis Mstis=awa Romanowicza, 1288(89, by= przepisywany we W=odzimierzu Wo=., w dwa odpisy& 1. pierwowz[r Chlebn., i 2. Ipat. ltps – kt[ry latopis przepisywany by= w Konstantynopolu 1420$ Nowogrodzki$

w 1428 roku Herasim musia= by: we W=odzimierzu Wo=., bo wyruszy= do Konstantynopola dopiero 1432, tj. po >mierci Witowta †1430, pa{dz., za rz'd[w Swidrygie==y ]1430, listopad –1432, sierpie<\, przyby= z Konstant. do Smole<ska 1433, i spalony 1435, przez Swidrygie==".Po s=owach& ªz tej/e ksi"gi przepisana by=a ksi"ga ta w drug' ksi"g" przy wielkim kniaziu Aleksandrze, zwanym Witowtemº nast"puje Pochwa=a Witowtu, prawdop. pierwowz[r Pochwa=y zawartej we wszystkich odpisach Latopisu Litwy, bo tekst jej kr[tki.

• Origo regis istnia=o przed po=. XV wieku, a wci'gni"te jest pod 1502 – p[{no. Ma by: =ac. t=umacz. Spisoka grafa Krasi<skiego, tak – ale nie; najbli/ej, ale wstawki sprzeczne. Tre>: Origa zawieraj' tak/e& Akademicki i Supra>lski, i autorzy wniosku nie zaznaczyli, /e wykluczaj' oba. Origo 1502 jest ju/ chyba kopi' z orygina=u Origa.• po wydarzeniach lat 1446–1449, tj. po przymierzu zawartym mi"dzy ladskim wlk. kn. Kazimierzem, a wlk. kn. moskiewskim – Wasilem Wasilewiczem, nast"puje wznowienie ci'g=ych zapis[w od 1482, tj. po 30-letniej przerwie. Przyczyna nieopisana; by=o ni' zdobycie Konstanty-nopola przez Turk[w, 1453 – szok dla wyznawc[w wiary prawos=awnej ]utracona stolica wiary, jak Watykan dla katolik[w\, i miejsce kopiowania i kompilacji rosyjskich latopis[w. To st'd przerwa kt[rej znawcy dot'd nie mogli wyja>ni:, i st'd Nowogrodzka IV doprowadzona do 1444(46 ]nie poza 1453\.• pod 1496, w sprawie zjazdu w Parczewie, w pierwszej osobie pisze& ª...s=ysza=em od niekt[rych ich wielmo/[w, /e...º.• od 1496 d=ugi ci'g wiadomo>ci z pozycji naocznego >wiadka, lub osoby wysoce zaznajomionej&

1505 – zjazd w Brze>ciu,1508 – Hli<ski >ci'= Zabrzezi<skiego, w Grodnie – opis okoliczno>ci,1514 – Moskwiczanie w Smole<sku, bitwa nad Kropiwn' –

lista je<c[w wzi"tych do niewoli,1528 – kr[lowa Bona przybywa do Litwy,1544 – lista rozdanych urz"d[w,1547 – Zygmunt August przyjmuje Barbar" u drzwi wile<skiego zamku.

• Jewreinowski spisok, kt[ry – w mej opinii – pisany ok. 1533, a wg redaktor[w wydania – 1690, by= w[wczas przepisany. Obudowany innymi dzie=ami tych lat – zosta= opisany ko<cem XVII wieku, z b="dem w takim wypadku.• po roku 1428 istnieje bardzo d=uga przerwa w ruchu dziejopisarskim,

KRONIKI

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1993(97.

bo a/ do roku 1502, tj. 70-letnia – ma=o prawdopodobne w zestawieniu z przytoczonymi okoliczno>ciami.• Ody<cewicz, pisz'cy 1519, mia= przed sob' kilka latopis[w jednocze>-nie, z kt[rych przepisywa=, i zostawi= >lady wszystkich& Akademickiego, Supra>lskiego, S=uckiego – musia=y istnie: wcze>niej, prawdopodobnie na dekady; st'd Akademicki nie m[g= pojawi: si" w po=owie XVI wieku, tj. po 1519, jak chc' redaktorzy Przedmowy.• S=ucki, z XV wieku, oparty na Supra>lskim – Supra>lski musia= po-wsta: wcze>niej, przed S=uckim. Wracamy do mego ustalenia, /e Supr. powsta= wkr[tce po Akademickim, oba wkr[tce po 1427, a przed 1445, bo Origo 1431(45 t=umaczone z Supra>lskiego.• Maciej Stryjkowski, pisz'cy sw' Kronik" na witebskim zamku ju/ w 1573 ]wydana 1582\ zebra= kilkana>cie kronik, w tej liczbie nie mniej ni/ kilka “od Palemona”, m[wi'c, /e m[g=by przytoczy: ich tysi'c – dzi>, wg tre>ci Przedmowy – Kodeks Olszewski Chomi<skich, 1550, wchodzi do okresu przed 1573, i – mo/e – Krasi<skiego.“tysi'c” M. Stryjkowskiego ]1085-01-316, 349\; korzysta= z latopis[w&12 ]1085-02-229, 232\, 13 ]1085-01-57\, 15 ]1085-01-83, 87\.• W=adimirski – pisz' – pisany dwoma charakterami lat 1550–1575. Z W=adimirskiego czerpa=a Twerska, pisana 1534, a wi"c W=adimirski istnia= przed 1534 ]pisany przed 1479, st'd do swodu 1479(80\, chyba 1550–1575 by= przepisany – informacja myl'ca czytelnika, u/ytkownika, badacza, /e powsta= 1550–1575. Tak i inne, przepisane.

Ponadto, wiedza Rosjan jest skandalicznie niska – nik=a wiedza kryta sod' s=[w i truizmami ]˚nr 726, 788÷792, 802, 914, latopis nr 1680\, nie ustalona kolejno>: odpis[w, dlatego obstaj" przy swoim.Podda=em szczeg[=owej analizie tre>: wszystkich znanych mi latopis[w – wynik= z niej obraz opisany w nrze 846 i schemat; czynno>: kt[rej redaktorzy nie wykonali, st'd – zgadywali, a st'd chaos danych, i – oka-zyjnie – sprzeczne ze sob' informacje& “na dwoje babcia wr[/y=a” – tak,bliski, ale sprzeczny, r[/ny. Wi"cej ˚nr 711 i znajomo>: ]nr 1680\.

920 Pomni, /e Smole<sk kopiowa= latopisy i uzbrojeni w pozosta=e,uprzednio podane wiadomo>ci, popatrzmy, co Ptaszyckiemu, 1907, by=o wiadomo na ten temat.Stanis=aw Ptaszycki ]1853÷†1933\ by= polskim specjalist' od oznako-wania starych dokument[w, znajduj'cych si" w archiwach i bibliotekach Imperium Rosyjskiego, autorem szeregu prac, patrz Spis tre>ci.Za Stanis=awem Ptaszyckim, grudzie< 1906, przytaczam z jego wst"pu do wydania Kodeksu Olszewskiego Chomi<skich, Wielkiego Ksi"stwa Litewskiego i ?m[dzkiego Kronika, pod=ug r"kopisu 1550, wyda= Sta-nis=aw Ptaszycki, Wilno, 1907, nak=adem Aleksandra Chomi<skiego, poz. lit. 0320, 0840.W uporz'dkowany spos[b; zwracam uwag", /e Ptaszycki zmienia= oryginalne nazwy na “kodeksy” ]...\, i – mimo mojego porz'dkowania – poni/szy tekst jest chaotyczny do pewnego stopnia. Ptaszycki wy-miesza= egzemplarze Kroniki Litewskiej, z jej odnog' – rusk' ga="zi' ]...\. Pomijam te/ jego klasyfikacj", z tego powodu, patrz pobie/no>:, pod nr 1134.U Ptaszyckiego, w kodeksachgrupy pierwszej& kodeks bibljoteki ordynacji Krasi<skich, a wgrupie drugiej& u=amek Bibljoteki ordynacji Krasi<skich i kodeks Krasi<skich – u=amek urywa si".....Ptaszycki {le za=o/y= klasyfikacj" i przysz=o mu zmienia: nieco nazwy oraz ich pisowni", by dwa pokrewne sobie dokumenty, bo zwi'zane wsp[ln' nazw', znalaz=y si" u niego w dw[ch miejscach. I nie wiadomo, o kt[rym z nich m[wi, z powodu u/ywania na zmian" nazw& kodeksu z u=amkiem....

Origo regis Jagyelo et Wytholdi ducum Lithuanie 0001-17.7

przechowywany w Archiwum Spraw Zagranicznych }G=awnyj Archiw Min. Inostrannych Die=| w Moskwie, w tomie £, Liber legationem, z 1502 r. }zapewne w kopii wykonanej w tym roku – przyp. J.D.|. Tekst ko<czy si" wiadomo>ci' o ucieczce Witolda z wi"zienia w Krewie }1382(83 – przyp. J.D.|.

Wilenskij spisok ( Spisok Awraamki, poz. lit. 0001-17.5 i 0001-35.4

U=amek Wile<ski, Biblioteki Publicznej w Wilnie w r"kopisie, przepisany w Smole<sku 1495, z rozkazu w=adyki smole<skiego J[zefa ]So=tana\, przez s=ug" bo/ego Awraamk". Od >mierci Gedimina }†1341 – J.D.|, tj. podzia=u ziem pomi"dzy jego siedmiu syn[w, ko<czy si" na wiadomo>ci o zatruciu Skirgie==y }†1397.01.11 – przyp. J.D.|.

Kodeks Supra>lski, ]poz. lit. 0001-17.1\

Kodeks Uwarowa, ]poz. lit. 0001-17.2\

Kodeks Nikiforowa, ]poz. lit. 0001-35.1\

Kodeks Akademii Nauk w Petersburgu, ]0001-17.5\

• Kodeks Supra>lski, wydany przez I. Dani=owicza w Wilnie 1827. R"kopis przepisany dla kniazia Symeona Ody<cewicza; 14 stycznia 1840 przes=any do komisji archeograficznej i do 1907 nie zwr[cony monasterowi w Supra>lu.• Kodeks biblioteki hr. Uwarowa, wydany przez Popowa 1854, bez daty, pisany charakterem XV wieku, ma przypisek z 1542. R"kopis nale/a= niegdy> do ksi'/'t S=uckich ]XV wiek to 1479(80 – przyp. J.D.\• Kodeks Nikiforowa, nale/a= niegdy> do Nikiforowa w guberni ni/egorodz-kiej, obecnie ]w 1906\ nabyty przez Akademi" Nauk w Petersburgu. R"ko-pis ko<ca XV w., na pocz. XVI w. nale/a= do klasztoru >w. Ducha w Mi<sku]Monasterii Minscensis S. Spiritus\.Wydany przez Bie=orukowa w Moskwie 1897.• Kodeks Akademii Nauk w Petersburgu, kupiony dla Akademii w Wo-=ogdzie. Odpis p[{niejszy.Wszystkie cztery s' prawie identyczne. W ka/dym z nich s' pewne luki, wszystkie cztery znakomicie dope=niaj' si" wzajemnie.Dzieje od >mierci Gedimina ]†1341\, tj. podzia=u ziem pomi"dzy jego siedmiu syn[w, ko<czy si" na pobiciu Moskwy przez Tatar[w 1445.

Od Palemona z W=och – bajeczne dzieje a/ do >mierci Gedimina.G=[wne j'dro tej grupy ko<czy si" zapisk' o przymierzu Kazimierza Jagiello<czyka z ksi"ciem moskiewskim w 1446. Potem id' kr[tkie wspominki;o wst'pieniu na wielkie ksi"stwo litewskie Aleksandra i jego >mierci;o wst'pieniu na tron Zygmunta ¡ }1506| i ko<czy si" zwyci"stwem Litwy nad Moskw' przy Kropiwnie pod Orsz' 1514. Do tego dodana by=a kr[tka kroniczka, doprowadzona do 1575.Najpe=niejszy tekst przedstawia r"kopis Muzeum hr. Rumiancowa, wydany w Odessie 1903.Najstarszy wz[r przedstawia u=amek Biblioteki ordynacji hr. Krasi<skich]Spisok grafa Krasinskago, Kroinika w welik knziech Litowskych, poz. lit. 0001-17.4, przyp. J.D.\.Kodeks biblioteki ordynacji Krasi<skich w Warszawie, w r"kopisie bez daty, z XVI w. R"kopis najpe=niejszy ze wszystkich, lecz nie posiada kilku wierszy ko<cowych, urywa si" na opowiadaniu o pobiciu kniazia moskiewskiego]Wasila Wasilewicza – przyp. J.D.\ przez Tatar[w w 1445.Ci'g dalszy tego r"kopisu znalaz= si' w kodeksie Partyjarszym Biblioteki Synodalnej w Moskwie, w odpisie p[{niejszym. W tym kodeksie litewskie dzieje od 1445 pokr[tce opowiedziane i zako<czone s' notatk' o >mierci/ony kr[la Zygmunta ]Barbary Zapolskiej\, W=adys=awa czeskiego i siostry kr[la Zygmunta ]dat ich >mierci Ptaszycki nie podaje, ̊ brak dat, nr 1112\.

Kodeks Krasi<skich ]poz. lit. 0001-17.8\

U=amek urywa si" na opowiadaniu o Trojdenie, zdaniem ]po bia=orusku\, /e&„gorszy by= tym ziemiom ni/ Antioch Sirskij i Irod Erusalimskij, i Neron Rimskii, /e tak by= okrutny i waleczny.” ]zdanie charakterystyczne dla wo=y<skiego latopisu, pisanego 1288(89, daty znowu brak, nawet b. og[lnej, wskazuj'cej na lata panowania Trojdena, w tym przypadku 1270÷1282 – przyp. J.D.\.

Kodeks biblioteki Raczy<skich w Poznaniu ]poz. lit. 0001-17.10\

R"kopis ko<ca XVI w. ]ju/ w kopii, przyp. J.D.\. Odpis z XVIII w., polsk' pisowni', w bibliotece ordynacji Krasi<skich i podobizna w bibliotece Ossoli<skich we Lwowie.

Kodeks Jewreinowa ]poz. lit. 0001-17.11\

W Archiwum Spraw Zagranicznych w Moskwie, odpis w XVIII w. Zbli/a si" do kod. Rumiancowa i Raczy<skich. Wi"ksze r[/nice zaczynaj' si" po wiadomo>ci o przymierzu Kazimierza Jagiello<czyka z ks. mo-skiewskim 1446.Kodeks ma szczeg[=owy opis koronacji Zygmunta Augusta 1524 }1529, przyp. J.D.|, czego nie ma w /adnym innym kodeksie, tak/e bitwy pod Starodubem w 1533 }1534, J.D.|, ze szczeg[=ami; tak/e szereg innych szczeg[=[w a/ do 1548, nie znanych innym kodeksom.

Kodeks Rumiancowa ]poz. lit. 0001-35-11\

wydany przez Wachniewicza, pocz'tek zgadza si" z kodeksem Krasi<-skich, na ko<cu ma kroniczk" do 1575.

KRONIKI


Kodeks Towarzystwa Archeologicznego w Petersburgubez pocz'tku i ko<ca, zbli/a si" zupe=nie do kod. Rumiancowa, z ko<ca XVI w. U=amek rozpoczyna si" w po=owie s=owa w opowiadaniu o >w. Praksedzie ]po ros.\& „]oswja\ti=sja, kotoroju nazywajut swjataja Praksedy a po ruski Poroskoveja.”Urywa si" na pocz'tku opowiadania o Podolu ]po ros.\& „pobi= Tatarow Tatarskich knjazei Kaczeja...” Daty brak, nawet orientacyjnej& 1362.

Kodeks Patryjarszy Biblioteki Synodalnej w Moskwie ]nr 836\, r"kopis z XVII w. U=amek od rozdzia=u „O carze Zawolskim Bu=ak=aj” do przy-jazdu Skirgie==y na =owy za Dniepr. Koniec na przymierzu Kazimierza Jagiello<czyka z Moskw' 1446 }w rzecz. 1449| – zgodnie z kodeksem Rumiancowa.

Dwa odpisy& Biblioteki Publicznej w Petersburgu, i Archiwum Spraw Zagranicznych w Moskwie pt. Litowskomu rodu poczinok. 0840-00-IV

Zmodyfikowane powt[rzenie dziej[w litewskich od podzia=u ziem po-mi"dzy syn[w Gedimina †1341. Oba odpisy ko<cz' si" wiadomo>ci', jak Jagie==o przys=a= do Witolda }1392| prosz'c go o pok[j, z ofert' wzi"cia Wilna po Olgerdzie }†1377| i Kestucie }†1382|& poidi k nam w mir i wielikoju lubow....

Rodos=owie welikich knjazej Litowskago knja≈estwa ]0001-17.12\

W r"kopisach Biblioteki Publicznej w Petersburgu ]t. IV, 238\ i Archiwum Spraw Zagranicznych w Moskwie. Jest to p[{niejszy uk=ad, zrobiony nie na Litwie, lecz w Moskwie, z tendencjami moskiewskimi& „narehen; byst; Olgerd; vo svœtom; kre]enii imenem; Aleksandr=.” Ko<czy si" wyliczeniem syn[w Olgerda }¿1296÷1345÷†1377, przyp. J.D.|.

Dwie ostatnie nazwy&• Litowskomu rodou poczinok i• Rodos=owie welikich knjazej Litowskago knja≈estwa – dokumenty nale/' do ruskiej odnogi Kroniki Litewskiej, kt[re Ptaszycki w=o/y= pomi"dzy sam' Kronik" Litewsk' ]...\, z racji – zapewne – u/ytego “Origo regis” w “Poczinoku” ]0001-17-8\, maj'cego zwi'zek z Rodos=owiem ]0001-17-14\, patrz za='czony schemat.

Z opis[w Ptaszyckiego wynika, /e r"kopisy posiadane przez archiwa by=y ju/ XVI-wiecznymi kopiami orygina=[w, jakkolwiek nadal r"cznie pisane, w tym “Origo regis...”, a te, kt[re dotrwa=y do naszych czas[w, bliskie orygina=om ]np. Uwarowskij spisok, Akademiçeskij spisok\, by=y zu/yte do tego stoponia, /e ko<cowe, b'd{ pocz'tkowe strony sta=y si" po cz">ci nieczytelne.

Proste sprawy, jak podzia= dokument[w na grupy, posiada “zasadnicze” b="dy, wprowadzaj'ce czytelnika i przysz=ych badaczy w b='d. Gmat-waj'ce do tego stopnia, /e umys=u “naukowego poziomu” tu trzeba, by zrozumie: zagadnienie. “Zasadnicze” tak, jak jego podzia= na „trzy grupy zasadnicze”.W grupie drugiej Ptaszyckiego ]od Palemona do Gedimina, a od Gedimina tekst na Origi regis...\ znalaz= si" dokument pt. „pochwa=a Witolda”...., poz. lit. 0001-17.13, napisany w Smole<sku, wydany przez prof. A. Sobo-lewskiego. Nie ma w nim Palemona, ani te/ tre>ci charakterystycznej dla Origo....Przy tym, nie wiem, gdzie tego “Witolda” Ptaszycki wyczyta=, Pochwa=a Witowtu, taki jest tytu= – Witowt, poprawnie Wito=d, W ^ +, TD.Pochwa=a Witolda nosi u Ptaszyckiego numer 19, a za ni', pod numerem 20 „Przek=ad polski w r"kopisie z r. 1550 w bibljotece Chomi<skich w Olszewie”, czyli Wielkiego Ksi"stwa Litewskiego i ?mudzkiego Kroni-ka....Ptaszycki oddzieli= Spisok Bychowca od Kroniki Litewskiej ]od Palemona z Rzymu, u niego grupa druga\, zakwalifikowa= go do grupy trzeciej, gdy w Spisoku Bychowca Palemon istnieje, ˚nr 854, 858, 932, a sam Spisok jest rozwini"ciem Kroniki, poprzez uzupe=nienia z Ipatiewskiej letopisi. Natomiast Jewreinowskiego spisoka, pokrewnego Bychowcowi ]te same cechy charakterystyczne i b="dy\ w='czy= do swej grupy drugiej, tj. do Kroniki Litewskiej, od Palemona. Dwa pro-rosyjskie dokumenty, uprzednio wymienione, zaliczone pomy=kowo ]mam nadziej"\, dope-=niaj' reszty.Cz">: Supra>lskiego, przepisana 1519 dla kniazia Symeona Ody<cewi-cza i wydana przez I. Dani=owicza w Wilnie, 1827 – jako jeden.

Taki jest dotychczasowy stan wiedzy.

Gdy, z jednej strony, wida: nieco wysi=ku nad odtworzeniem przesz=o>ci i uporz'dkowaniem dziej[w ]w tym ustalenie prawid=owych dat, koligacji, kolejno>ci kopiowania, itp.\, z drugiej – znakomita wi"kszo>: autor[w, prosto m[wi'c – zaciera je, poprzez coraz to wi"ksze opuszczanie danych, znie-kszta=canie nazw, tytu=[w, dat, gmatwanie, itp., w tej liczbie St. Ptaszycki.Gdy latopis m[wi, /e Zofia, c[rka Witofta, w. ks. Litwy, wydana zosta=a za w. ks. moskiewskiego Wasilja Dmitrowicza, 0160-00-45, Antoni Prochaska 1890, m[wi'c o tym latopisie, pozostawia „...ko<czy za> o zam'/p[j>ciu ksi"/niczki Zofii za w. ks. Moskiewskiego.” ]imi" jego opuszcza\. 0732-00-18

922 Oto te/ moje }krytyczne| uwagi o publikacji Antoniego Prochaski– Latopis Litewski, rozbi[r krytyczny, Lw[w 1890&1. D=u/yzny my>lowe zawieraj'ce b="dy. Po to d=u/yzny s', by te b="dy ukry:, lub b="dy powsta=e wskutek ko<sko d=ugich ci'g[w my>lowych. Kilka stron przyk=ad[w m[g=bym zacytowa:.

2. Rozwa/aj'c o tw[rczo>ci rodzimej& prof. ̊ Smolki, i samego Latopisu, upstrzy= swe hipotezy makaronizmami, tj. nazwami obcymi, maj'cymi proste, polskie odpowiedniki&• a capite& od rozdzia=u, od nowego ust"pu ¯ =ac. a capite }kapite|.• anachronizm& prze/ytek ̄ gr. anachronismos, u Prochaski w tym wypadku

w rodzaju& nie na czasie, b='d, niedorzeczno>:, lapsus.Jagie==o, w 1382, mszcz'c si" na stronnikach Wito=da ªdw[ch poleci= na kole po=ama:, jednego }z nich| Widimonta ]Widymunda\ diadju}stryja| matki kniazia wielkiego Witowta, ojca brata ]brata ojca\ matki jego, co utrzymywa= Julian" ]/y= z ni'\, kt[ra nast"pnie wysz=a za Moniwida.ºProchaska komentuje& ªCo wi"ksza, /e okre>lenie tej koligacji familijnejjest b="dem, gdy/ zamyka w sobie gruby anachronizm. Wed=ug niego bowiem Moniwid mia=by o/eni: si" z jak'> w[jeczn' babk' Wito=da, ]Widymunt, wed=ug tej wersyi jest bratem ojca Biruty, a zatem dzia-dem Wito=da\... itd.º 0732-00-30 Nawiasem m[wi'c, Juliana nie by=aby “w[jeczn' babk'” lecz /on' brata dziadka ]stryjka dla Biruty\; /ony pokolenia dziadk[w nie musz' by: tak stare jak dziadkowie, a r[/-nica wieku mi"dzy bra:mi spora mo/e by:. Ja znam wypadki, /e ciocie by=y r[wne wiekiem swoim siostrze<com czy bratankom, a w skrajnym, jednym wypadku, /e ciocia by=a nawet m=odsza o kilka lat. Duma Wito=da – zmy>leniem A. Prochaski.Poza drugim nawiasem, s=owo «w[j» pisa=o si" i nadal pisze przez «u zwyk=e» lub «u otwarte» ̄ s=aw. uj ]ma=y, mniejszy\ ̆ ujma; b='d – by: mo/e – pod wp=ywem w[jt ]dziedziczny zwierzchnik grodu lokowanego na prawie niemieckim, od XVI w. tak/e wsi lub gromady\ ¯ staroniem. voigt. Znajomo>: j. staropolskiego s=aba w Polsce, bo tak i podobnie u innych autor[w w macierzy, w r[/nych sprawach. Szczeg[lnie naganna w przypadku autor[w s=ownik[w j"zyka polskiego.

• assocyacya& po='czenie, zwi'zek ¯ =ac. associatio.• augmentacja& powi"kszenie ̄ =ac. augumen-tatio(are ̄ augumentum.• autopsja& 1. ogl'danie dla naocznego stwierdzenia, widzenie czego w=as-

nymi oczami, 2. med. sekcja zw=ok w celu ustalenia przyczyn >mierci;u A. Prochaski w znaczeniu rozbi[r, analiza.

• filjacja& zwi'zek, pokrewie<stwo, zale/no>: ¯ =ac. filiatio.• glossa& przypisek na marginesie, poja>niaj'cy tre>: lub s=owo obok

kt[rego widnieje ¯ =ac. glossa ¯ gr. glossa.• hermeneutyczny& interpretowany ¯ gr. hermeneutikos ]dotycz'cy ob-

ja>niania\ ¯ hermeneuein ]interpretowa:\.ªnasamprz[d bowiem brakuje nam hermeneutycznego dowodu, /e w ust"pie tym o Podolu porz'dek chronologiczny nie jest >ci>le zachowany... itd.º 0732-00-25

wg A. Prochaski zapewne «hermeneutyczny» jako «>cis=y, jasny».• hidrograficzne przeno>nie& por[wnania dobroci, uczynno>ci Wito=da,

do zasob[w w[d m[rz i rzek;ªkoniec zapiski o hidrgrafii Rusi.º 0732-00-4 ª...co do glossy marginesowej& Jako/e reka preschodiaszczi wsiu zemliu, kt[ra mia=a powsta: skut-kiem oderwania si" zapiski hidrograficznej, umieszczonej na ostatniej karcie latopisu W=odzimierskiego.º 0732-00-7

ª...zawieraj'ce przeno>nie hidrograficzne&...º 0732-00-39; 4-krotnie na str. 42

ª...owe przeno>nie hidrograficzne...º 0732-00-56

hidro`, hydro`, gidro`, gydra`, wydra, WGH ¯ gr. hydor ]woda\;gr. hidros ]pot\; `grafia ]opis\ } w[d | nie ma zastosowania; w=a>ciwie& akwatyczne ]wodne\ ¯ =ac. aquaticus ¯ aqua ]woda\ ˘ pol. akwarium.

• ibidem& tam/e ]tam % /e\, odno>nik do poprzedniej publikacji,dokumentu, pisma, dzie=a ¯ =ac. ibidem.

KRONIKI


• in folio& w formie arkusza z=o/onego na dwie cz">ci¯ =ac. in % folium ]li>:, arkusz\.

• interpolacja ]interpelacja na str. 35\& wtr"t, dodatek, wstawianie dotekstu wyraz[w, zwrot[w, lub zda<, kt[rych pierwowz[r nie zawiera=¯ =ac. interpolatio ]przekszta=cenie\.

• itinerarz& plan podr[/y, jej opis, czyli rejestr miejsc, odleg=o>ci, itp.u/ywany przez podr[/nych jako przewodnik ¯ =ac. itinerarium.

• reminiscencja& przy(ws-pomnienie ¯ =ac. reminiscentia.• seksterna& zeszyty, tu& cz">ci sk=adowe latopisu, kt[re – w oryginale –

mog=y by: odr"bnymi dokumentami, ¯ =ac. sexsternus ]zeszyt z sze>ciu arkuszy\ ¯ sex ]sze>:, 6\.

• substrat& pod=o/e, podstawa, podk=ad, ¯ =ac. substratum.• synoptyczna tablica& pogl'dowa ¯ gr. synoptikos.• terminus a quo ¯ =ac. terminus ]granica, kres\ % a quo ]z kt[rego\.Poza tym, na pierwszych 50-ciu stronach naliczy=em 24 wypadki u/ycia «macierzy r"kopi>miennej», i 17 – «macierzy», w miejsce «pierwowzoru», «orygina=u» – zupe=nie zbytecznie, pretensjonalnie.Terminologia ta dobra dla =acinnik[w, do rozprawy o =aci<skich tekstach;w tekstach polsko-ruskich w=a>ciw' terminologi' s' nasze odpowiedniki. Bez zwi'zku jest operowanie terminami =aci<skimi, angielskimi, fran-cuskimi, niemieckimi, czy jakimi innymi, w wypadku pol.-ros. Dlaczego ludzie, kt[rzy czytaj' pol.-rosyjskie ksi'/ki, by je zrozumie:, musz' zna: j. =aci<ski$Polacy pisali wy='cznie po =acinie do ok. 1500, przemawiali w sejmach do ok. 1600, sporadycznie drukowali do ok. 1800, =aci<skie terminy dobrze wi-dziane poza rok 1900, i msze w ko>cio=ach po =acinie do 1966 roku; ka/dy rokakademicki rozpoczyna si" od od>piewania “Gaudeamus”&

Gaudeamus igitur, juvenes deum sumus (bis( Post jucundam juventutem, post molestam senectutem, Nos habebit humus, nos habebit humus... itd.

Cieszmy si" wi"c, p[ki jeste>my m=odzi. Po mi=ej m=odo>ci, po przykrej staro>ci posi'dzie nas ziemia... itd.To st'd =acina panoszy si" w literaturze polskiej, i w wyobra/eniach ro-dak[w; w=adanie, operowanie j"zykiem =aci<skim ma by: wyk=adnikiem wiedzy, akademickiego przygotowania do dzie=a natury intelektualnej.Tak/e, Polacy utrudniaj' sobie /ycie nawzajem, do upad=ego.

3. Zepsu= tre>: Sofijskiego latopisu i odwa/y= si" nadmieni:. Gdy So-fijski latopis, /e po zje{dzie koronacyjnym }1430, w Trokach|, Wito=d urqdyv=-uradiw ]uradowa=\ wszystkich i odpu>ci= ]odprawi=\ w pokoju, Prochaska zmieni= na udariv=-udariw ]uderzy=\ wszystkich i odpu>ci= w pokoju – bez sensu ]0732-00-44\. Bicie czo=em widocznie tak mu utkwi=o w g=owie, kt[rym uprzednio argumentowa=, /e – w gor'czce dysputy z prof. Smolk' – i tu zmieni=, dla swej sprawy.

4. W cyrylicy, daty opisane rzymskim stylem pisania liczb, ale jest to wynik transliteracji, nie komentowany przez autor[w, w tym Prochask".Schemat geneaolgiczny w j. =ac. do='czony w latopisie Ody<cewicza 1519, nie zauwa/ony.

5. A. Prochaska i inni, operuj' terminami& S=ucki i Ody<cewicza – raz nazwa miejscowo>ci, a raz nazwisko, czyli por[wnuj'c gruszk" do jab=ka. A gdyby Ody<cewicz /y= w S=ucku, co wtedy$Ody<cewicz /y= w pasie d=ugo>ci od Poznania do Moskwy, i szerokim od Ba=tyku po Morze Czarne. Dobrze by=oby ustali: miejscowo>:, lecz /a-den ze znawc[w nie uzna= za stosowne, konieczne.R[d Ody<cewicz[w jest ga="zi' kniazi[w Druckich, a Druck jest miej-scowo>ci' w g[rnym biegu rz. Drut, na drodze z Supra>la, przez S=uck, do Moskwy. +atwiej jest powi'za: w[wczas Supra>l ]Mazowsze\–S=uck –Druck–Moskwa ]Woskresensk\. St'd te/ Owrucz zmieniony na Drucz ]Nikiphor.\, Odroczk.

6. ?aden ze znawc[w, rozpatruj'c najmniejsze szczeg[=y Latopisca Litwy, nie pr[bowa= nawet przymierzy: si", kto m[g= je pisa:, z imie-nia i nazwiska. A by= to Herasim – episkop W=odz. Wo=. 1415–1432 i Smole<ska 1433–1435, i – by: mo/e – r[d Sapieh[w ]autorzy cz">ci “od Palemona”\, z kt[rych&• Bohdan Semenowicz Sopeha by=

pisarzem kr[lewskim 1471÷1488,namiestnikiem mece<skim i lubeckim 1494÷1496,okolniczym smole<skim 1506÷1508;

• Iwaszko za> – pisarzem, /yj'cym 1495 ]poz. lit. 1235\.

To st'd Latopisiec Litwy oparty jest na rocznikach smole<skich. A latopis nowogrodzkiej Sofiji, w[wczas przepisywany i uzupe=nieny, ko<czy si" 1509 ]Sofijska ¡ obejmuje lata 1471÷1509 – przez przypadek lub nie\.

7. “Origo regis...” jest t=umaczeniem na j. =aci<ski, z ruskiego. Ju/ najstarszy spis dokument[w, nie wykraczaj'cy poza 1450 zawiera “Origo”& ª...akt Origo musia= si" znajdowa: w Metryce koronnej ju/ bardzo wcze>nie, gdy/ w rejestrze bardzo starych akt[w i dokument[w, wszystkie nie przekraczaj' po=owy XV w., znajduje si" Origo regis et Vitoldi }Witholdi|.º 0732-00-27, przypis 1

ªAkt ten }“Origo”|, pierwotnie po rusku napisany, jest podstaw' naj-starszej cz">ci opisowej.º 0732-00-16

Spisok grafa Raczinskago, kt[ry nazywa kodeksem Pozna<skim, pi-sany po rusku, ma by: najwierniejszym odpisem Akadem. i Supra>l., powsta=ym – wg Prochaski – w 1547, w kolejno>ci& na pewno po 1519 ]po Ody<cewicza\, i po Woskrese<skim 1541. ªKompilacja ta nie z tego wzgl"du zas=uguje na uwag", /e jest zupe=n', tylko o 27 lat m=odsz' od kodeksu Od.,... itd.º]1520 % 27 ^ 1547\. 0732-00-10, por. 0732-00-57

ªR"kopis tedy Pozn., jakkolwiek jest tylko kompilacy' p[{niejsz', mu-simy uwa/a: za rzecz zupe=nie odr"bn' w filiacyi r"kopism[w, gdy/ w /aden spos[b nie mo/na si" w nim dopatrze: pokrewie<stwa ani z kodeksem Od. ani te/ S=uckim. Jak obaczymy p[{niej, nie ma on wtr"t[w wsp[lnych r"kopisom Od. i S=., kt[re za niew'tpliwe uwa/a: nale/y.º 0732-00-14

Jedno z drugim nie bardzo idzie w parze – Supra>l. ok. 1450 ]“1450”\, aPozna<ski – najwierniejszym odpisem, ok. 1547; w mi"dzyczasie zepsute]Ody<cewicza 1519, i S=ucki\. W r"kopisie Pozn. legendy& o za=o/. Trok,o o/enku Kinstuta z Birut', gwa=tem – nie ma wtr"t[w... dobre sobie#

Najpierw by=y dwa odpisy pierwowzoru 1427& Akadem. spisok i Supra>l., kt[rych teksty nast"pnie psuto i wtr'cano wraz z odpisami& S=uckim “1485” i Ody<cewicza 1519, oraz Kras. i Racz., z r[/nych ga="zi r"kopis[w.Jednolity tekst rozbijano i zaopatrywano w tytu=y, wtr'cano, itp. – wszyst-kie aspekty zwi'zane z przepisywaniem, kosmetyk' tekstu.Ga="zie... w Spisoku grafa Racz., Pochwa=a o Wito=dzie nie zaczyna si"charakterystycznym ªTajnu taiti carewu dobro jest, a die=a welika gospo-dara powedati dobro/ jestº ]Dobrze jest tai: tajemnice cara, a o wielkich dzie=ach Bo/ych powiada: – dobrem\ kt[rym zaczynaj' si" latopisy S=ucki i Ody<cewicza. Nie rozwi'zana kolejno>: odpis[w u Prochaski, i za=o/ony jednolity ich ci'g, zmusi=a go do wyja>nienia, /e ªDowolno>: ta nakaza=a kompilatorowi kodeksu Pozna<skiego opu>ci: ca=y wst"p Tajnu carewu, gdy/ zwi'za= on ten wst"p o zje{dzie =uckim.º 0732-00-37 Bez sensu, logiki, zwi'zku. Poza tym, zjazd w Trokach 1430.

8. Glosy, pisane «glossy» ¯ =ac., czyli dopiski na marginesach.Istniej'ce, wci'gano nast"pnie w tre>:, przy przepisywaniu.I tu ci'g dalszy punktu nr 7.Spisok grafa Krasinskago, “1480”, i Spisok grafa Raczinskago, 1515, nie maj' glos, ale dalsze odpisy – w tym latopis Ody<cewicza 1519 – tak.Wed=ug A. Prochaski, na opak – glosy opuszczano. Pisz'c o Pozna<-skim, pisanym wg niego 1547, tj. po Ody<cewicza 1519, i S=uckim&ª...autor kompilacyi, glossy marginesowe jako rzecz zbyteczn' i nie daj'c' sensu wprost opuszcza= a tak/e i ten, /e czerpa= z wierniejszego odpisu macierzy, w kt[rym gloss marginesowych wcale nie by=o.º 0732-00-43 I tu zn[w dopad=a go z=a kolejno>:, nierozwi'zany problem ga="zi.Kolejno>: nast"pstw& p[{na – p[{niejszych& ªWystarcza nam to, /e r"k. Pozna<ski, chocia/ tak p[{na kompilacya }1547|, najwierniej od-zwierciedla macierz r"kopi>mienn'; nie ma gloss jakie w p[{niejszych dopiero powsta=y odpisach }w tym Od. 1519| a kt[re na podstawie bada< p. Smolki za glossy uwa/a: nale/y, ...itd.º 0732-00-56 Mo/e tu mia= racj", ale wy=o/y= w zagmatwany spos[b, bo – zapewne – mia= na my>li& chocia/ p[{na to “p[{niejsze” ]czyt. w nast"pne, bardziej p[{ne\ zawiera=y glossy. Ale i tu zawiod=a go logika, bo Ody<cewicza 1519, zawieraj'ca gloss", jest wcze>niejszym latopisem.

9. Zmy>lenie, kt[re przytoczy=em w pierwowzorze mej pracyªPrzy wyliczaniu imion ksi'/'t wzi"tych w niewol" przez Wito=da w bitwie nad Wilij' }1390|, w r"kopisach Od. i S=. czytamy imiona dw[ch Gleb[w& Gleba Swiatos=awowicza i Gleba Konstantinowicza; r"kopis Pozn. }Spisok gr. Racz.| ma jednego Gleba luk" knqzq.... poczem pisze Gleba Svetoslavoviha, a wiadomo z Kroniki Possilgego

KRONIKI


]Script r. Pruss. £. 162\, /e jeden z Gleb[w jeszcze przed tym pocho-dem Wito=da w jesieni' 1390 r., odprawiony zosta= przez Wito=da wraz z ksi"/nemi Ann' i Rynga==' do Prus, nie m[g= by: przeto pojmany.º 0732-00-16 Wyci'gn'=em st'd wniosek& najwyra{niej autor Spisoka gra-fa Raczy<skiego mia= na my>li jakiego> innego kniazia, nie drugiego Gleba; p[{niej dorozumiano – z b="dem – /e pojmano dw[ch Gleb[w.I tak zamie>ci=em w swej pracy. By=em w b="dzie.W Spisoku gr. Racz. nie ma «Gleba–luki–kniazia Gleba Swietos=awicza» w bitwie nad Wilij', 1390, ko=o Ejszyszek; Gleb–luka–Gleb – zmy>leniem A. Prochaski.

10. Wejszyszki; w obu odpisach Latopisu Litwy, po bitwie pod...w S=uckim 1485 ±5 – Wejszyszki ]tak i u Bychowca\, a w Ody<cewicza 1519 – Wejszczuszki ]zepsuty\. Prochaska pisze& ªStryjkowski ]wyd. Warsz. II. 89.\ m[wi /e bitwa zasz=a nad Wilij', na tych polach, gdzie dzi> dw[r So=tan[w, kt[re Siskiniami w on czas zwano.º Dalej ª...do-k=adny znawca topografii Litwy, jakim by= Stryjkowski, nie zna= takiego pola nazwiskiem Wejszczuszki lub Wejszyszki. Przegl'dn"li>my Geogr. S=owar. Drewnej ?omoits. ziemli, Sprongisa, i tam nie ma podobnej nomenklatury.º 0732-00-16, przypis 1

Ja bez zagl'dania do jakiegokolwiek s=ownika wiem, /e s' to...Ejszyszki ]W-ejszyszki\, «W» tylko dodane i nazwa miejscowo>ci nie do skojarzenia znawcom rozprawiaj'cym o najdrobniejszych szczeg[=ach, ˚nazwy i nazwiska w S=owniczku nr 1680, gdzie m.in. i % Lwowicz ˘ Ilwowicz, i % Ejszyszki ̆ Iejsziszki, i % Koroste< ̆ Iskoroste<, i % Mstis=awl ˘ Imstis=awlska ziemia, gr[d Imstis=awl, i % Setczin ̆ Istczyn, u % Steczin ˘ Uste:kogo, gr. ˘ s=aw. >w. Sophij ˘ i % Zophiej ˘ Thoma Izuphow, i % poczatok ]wyw[d i pocz'tek wielkich kniazi[w Litewskich i ?mudzkich, odk'd “wzmogli si" i poszli”\ ˘ Wywod Ipoczatok, i inne.Z mapy, Ejszyszki& 54° 10* N, 25° 00* E,37 km NEN od Lidy, 60 km SWS od Wilna. M. Stryjkowski, 1582, nie by= znawc' topografii Litwy, ani history-kiem – tytu=y mu przypisywane z up=ywem wiek[w. Tak rosn' mity. M. Stryjkowski by= poet'-historykiem. Pisa= wiersze, a t=em do nich by=y wydarzenia, kt[re opisywa= przy okazji. Nie przywi'zywa= wielkiej wagi do nazw, miejsc, ani do dat ]Koraczew to Kiern[w u niego, gorod Dorohiczin – Grodnem ˚0160-00-27, 32 ]przypis 2, 31\. Dodawa= litewskim w=adcom ruski patronimik `wicz, kt[rych Litwa XIII wieku nie u/ywa=a, w ka/dej sprawie zam"cza= czytelnika tysi'cem nazw; zgadywanie do upad=ego jest pierwsz' oznak' niewiedzy – metoda cyganki.Polacy obdzielaj' tytu=ami ludzi, kt[rzy na nie nie zas=uguj'. Taki zaszczyt spotka= te/ J[zefa Wolffa 1895, i Aleksandra Brücknera 1927.

11. Logika A. Prochaski i jego sposoby na>wietlaniaPierwsza i niezmiernie wa/na uwaga& oszu>ci nie u/ywaj' schemat[w, dat, u=atwiaj'cych >ledzenie my>li. Tak i u A. Prochaski.Schemat – to twardy grunt, zdecydowane stanowisko autora.Wg A. Prochaski, na ile ja zrozumia=em problem, w kolejno>ci&macierz, po rusku ˘ “Origo”, przek=ad macierzy ˘ kodeks Od. 1519 ˘ S=ucki ]lecz spisany w ™ po=. XV wieku, wg Popowa 0732-00-6 i przed kodeksem Od. wg prof. Smolki\ ̆ Woskres. spisok 1541 ̆ Spisok grafa Raczinskago, czyli kodeks “Pozna<ski” 1547.ªKodeks Od. }1519| jest dlatego najwierniejszym odbiciem macierzy, /e w nim nie znajduj' si" wtr"ty p[{niejszych kopist[w. Jest kr[tszy od S=uckiego – a wi"c to, co S=ucki dodaje, jest ju/ p[{niejszym wtr"tem.º 0732-00-5 Przyk=adu brak, a w dalszej cz">ci – jak wyka/" – pisa=, /e to “Pozna<ski” jest wierniejszym od Ody<cewicza, u A. Prochaski w tek>cie na stronach 14 i 15.ªPowt[re kodeks S=. jest pe=niejszy, zawiera bowiem wiadomo>ci z 1392–3., kt[rych brak w kodeksie Od., jak sam prof. S. zauwa/y=, odczu: si" daje.º0732-00-6 Ale wkr[tce poddaje wahaniu, bo pisze, /e kodeks Ody<cewicza mo/e by: d=u/szy – to S=ucki jest kr[tszym ]brak – to kr[tszy\&ª...kodeks S=., kt[ry wyr[/nia si" od kodeksu Od. brakiem zapisek smo-le<skich z lat 6940–6946, i opuszczeniem owego latopisu W=odzimier-skiego, jak to na kilku miejscach podnosi autor }prof. Smolka|, zawiera ca=y szereg zapisek brakuj'cych w kod. Od. z lat 1395–1418, kt[re s' prawie /ywcem wzi"te z latopisu W=odzimierskiego.º 0732-00-7(8

Przy tym& ªDalej uk=ad owej kroniki o Wito=dzie i Zygmuncie jest w kodeksie S=. prawid=owy, gdy kodeks Od. ma poprzerzucan' t" cz">: w ten spos[b, /e panegiryk Wito=da jest w miejscu zupe=nie niestosownym... itd.º

Co wed=ug mego schematu& Supra>l. “1440” ˘ kod. S=ucki “1485”}prawid=owo| ˘ kod. Ody<cewicza 1519 }psuty|.Analizuj'c r"kopis “Pozna<ski” }Spisok grafa Raczinskago, czyli Leto-pisiec welikogo knzstwa Litowskog i ?omoitskogo|, w tym rozpatruj'c opuszczenia i zepsucia w kodeksach S=uckim i Ody<cewicza, potwierdzakolejno>: przeze mnie podan', przeczy za> sobie. Tekst w Pozna<skim ª...tekst ten jest poprawniejszym i pe=niejszym ani/eli mamy w obu ko-deksach. Po>wiadczaj' to inne wzmianki i lekcye... itd.º 0732-00-12

I zn[w zmiana kierunku& ªR"kopis tedy Pozn., jakkolwiek jest tylko kompi-lacy' p[{niejsz' }od Od. i S=uckiego|, musimy uwa/a: za rzecz zupe=nie odr"bn' w filiacyi r"kopis[w, gdy/ w /aden spos[b nie mo/na si" w nimdopatrze: pokrewie<stwa ani z kodeksem Od. ani te/ S=uckim.º 0732-

00-14 Jawny fa=sz# Bo uprzednio por[wnywa=.Wniosek wyci'gni"ty na podstawie bardziej poprawnego tekstu – nie sz=o to w parze z Od. i S=uckim, gdy powsta= po obu z nich, jak mniema= A. Prochaska& ª...w kodeksie O. i S=. nie przekonywuje wcale, gdy/ jak ju/wy/ej powiedziano, zasz=o w tem miejscu ska/enie tekstu, wiernie zachowanego w r"kopisie Pozna<skim.º 0732-00-14

I ci'g dalszy& ª...r"kopis Pozna<ski, lubo kompilacya wieku XVI., stoi bli/ejmacierzy r"kopi>miennej, ani/eli kodeksy Od. i S=ucki.º 0732-00-15 Uprzednio za>, /e “kodeks” Ody<cewicza jest najwierniejszym odbiciem macierzy.Przeczy sam sobie&ª...to zarzut z tego powodu uczyniony w ci'gu dalszym b"d" si" stara= usprawiedliwi:.º 0732-00-5 Atakuje ]stawiaj'c zarzut\ i usprawiedliwia si"]jakby zrobi= to niechc'co\. Zapewne mia= na my>li «uzasadni:» w miejsce «usprawiedliwi:».I nast"pne zdanie& ªNa poz[r sztuczna i skomplikowana rekonstrukcya po-mnik[w zebranych pod og[ln' nazw' Latopis litewski, jest jednak u prof. S. bardzo prost' i zdoln' =atwo trafi: do przekonania.º Termin «na poz[r»u/ywany jest w miejscach, gdzie powierzchowny wygl'd jest =udz'cy, zmy=k' ]“pozory myl'”\, czyli «na poz[r sztuczna...» mo/e by: «prost'» ]zaprzeczeniem\, i chyba tak' jest, by nast"pnie «jest jednak u prof. S. bardzo prost'...». W tym wypadku termin «jednak» ma by: «zaprze-czeniem», czyli «na poz[r sztuczna» ]prosta\ – okaza=o si" – /e «jest jednak prost'» ]prosta zaprzeczeniem prostej\. 0732-00-5

z[r ̄ wzrok, patrze: ̆ do(nad-z[r, dozorca, przezorn-y(ie, wziernik, i inne. poz[r& 1a. «zewn"trzny wygl'd czego, zw=aszcza =udz'cy», 1b. «jakby si" zdawa=o, na oko, na zewn'trz, 2. «zmy>lony pow[d, przetekst }w wi"c «nierzeczywisty», J.D.|, wg ma=ego S=ownika j. polskiego, 1969.Inna my>l& «wieleby zabra=o miejsca» do spo=u z przecz'cym «wystarcza powiedzie:»& Wieleby zabra=o miejsca a/eby dowie>:, /e... 1449... itd. Wystarcza powiedzie:, /e w 1445... itd. 0732-00-48Jego wywody s' fal' morsk' bij'c' o nadbrze/n' ska=" – piana, po kt[rej nic nie zostaje ]nie ruszy= problemu kolejno>ci odpis[w o krok\.

12. Gmatwacz, maj'cy obsesj" na punkcie hipotezy i dowodu – zak=ada= i udawadnia=; aspiracja bycia akademikiem. Liczne zdania u Prochaski&ªDok=adna analiza dw[ch tych r"kopis[w ka/e przypuszcza:...º 0732-00-4ªHipoteza tedy Smolki ka/e przypuszcza:...º 0732-00-4ª...hipoteza powy/sza, tak co genezy jak i zawarto>ci...º 0732-00-4ª...w samej budowie podwalin tej hipotezy...º 0732-00-5ªPrzy ocenie hipotezy S. nie mo/na przeoczy:...º 0732-00-6 ª...dowody prof. Sm. co do owych wtr"t[w...º 0732-00-14ªAby da: pod koniec dobitny przyk=ad...º 0732-00-15ª...komuby te cytaty nie wystarcza=y jeszcze jako dow[d...º 0732-00-19ªTo za> pos=u/y nam za dow[d niew'tpliwy...º 0732-00-24ª...gdy/ przemawiaj' za niem nast"pne dowody...º 0732-00-25ªDow[d Smolki mo/na uzupe=ni: tem...º 0732-00-27ªUtrzymuje on }prof. Smolka| raz jako pewnik...º 0732-00-27ªJak bowiem niezbicie dowi[d= prof. Smolka...º 0732-00-27

13. Pos'dzi= H. Ody<cewicza, 1519 o przemieszanie tre>ci pisz'c&ªDalej uk=ad owej kroniki o Wito=dzie i Zygmuncie jest w kodeksie S=. prawid=owy, gdy kodeks Od. ma poprzerzucan' t" cz">: w ten spos[b, /e panegiryk Wito=da jest w miejscu zupe=nie niestosownym i trudno zda: sobie spraw" z przerzucenia kart, jakie znalaz= by= kopista Hrehory w kodeksie, z kt[rego wiern' kopi" sporz'dzi=.º 0732-00-6

z=y j. polski& ...trudno zda: sobie spraw" z przerzucenia kart – zapewne mia= na my>li& trudno mi znale{: wym[wk", albo& trudno zarzuci: Ody<-cewiczowi b='d powsta=y z przerzucenia kart, czyli bierne przepisanie stanu istniej'cego; Prochaska pos'dzi= Ody<cewicza o celowe prze-

KRONIKI


rzucenie tre>ci, element[w sk=adowych latopisu; Prochaska nie zna= tre>ci innych latopis[w, w tym Akad. i Supra>l., sk'd przepisywa= H. Ody<cewicz – kolejno>ci w nich nie przemiesza=.Ignacy Dani=owicz †1843 – drukuj'c w 1827 Latopis Ody<cewicza 1519 – zmieni= kolejno>: cz">ci sk=adowych, ale pozostawi= numeracj" stron r"kopisu. A. Prochaska, 1890, czytaj'c publikacj" I. Dani=owicza 1827, nie doczyta=, nie dojrza=, i wyci'gn'= z niej wniosek, /e to H. Ody<cewicz dokona= takiej zmiany.Tak powstaj' b="dy – wnioski wyci'gane z przes=anek po>rednich s' cz"sto b="dne.

Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, 1962–1967, 13 tom[w, Warszawa, u/y=a publikacji A. Prochaski, 1914, i L. Kolankowskiego, 1930, do has=a «Witold», ˚Wito=d w Skorowidzu nazw nr 1620.Zm"czy=em wielokrotnie pierwszych 50 stron jego wynu/e< – roz-bioru krytycznego Latopisu Litewskiego, po to, by wy=owi: z tekstu przyk=ady do zamieszczonych tu uwag.Tak i Stanis=aw Ptaszycki, 1907.Je/eli na podstawie trzech latopis[w pope=ni= stron na dziesi'tki, to przy znajomo>ci kilkunastu – odpowiednio wi"cej, prawdopodobnie ca=y tom, i rzecz by=aby omal nie do opanowania, by wy=owi: z niego wi"kszo>: lapsus[w – bezwiednych i celowych, fa=szu, zmy>le<.Na podstawie trzech, A. Prochaska za=o/y= liniowy ci'g odpis[w, zmuszony by= przestawia: ich kolejno>:, by podo=a: zagadnieniu pierwotno>ci – kt[ry to z nich bli/ej orygina=u.Pocz'tkowe etapy docieka< badaczy mo/na od=o/y: do archiwum, oparte na dw[ch lub trzech spisokach ]dzi> znana ich liczba ok. 15\, Latopis Litewski dzielony przez nich na 5 cz">ci – ja odr[/ni=em ich 9, uwaga skupiona na glossie ]dopisku na marginesie\, i na niej budowana teoria& kt[ry z kt[rego by= przepisany, ile by=o poprzednich wersji, gdy ja obj'=em por[wnaniami 455 w'tk[w, ze wszystkich znanych spisok[w po rok 1550; pomin'=em XVII` i XVIII-wieczne, zawarte w tomie 32, ˚Spis literatury& Barku=abowskaja, Tobolski, Leningradzki, Krasnojarski, Bychowca.Do pierwotnych wysi=k[w nale/' dociekania prof. St. Smolki, oparte na dw[ch spisokach, a Prochaska, 1890, rzuci= si" do polemiki z prof. Smolk', bo mia= trzeci latopis, kt[ry zwa= Pozna<skim ]Spisok grafa Raczinskogo\.Jak kozio=, kt[ry pr[buje rogami wszystkiego co twarde ]co z my>l', co dobrze\, poruszy: je, tak A. Prochaska pr[bowa= teorii i m'dro>ci prof. St. Smolki, bo mia= przewag", jak mu zdawa=o si".

926 Opiniodawcy chcieliby, bym w ten spos[b przeszed= przez kilka-dziesi't pozycji wydawniczych, tj. opiera= si" na nich ]wci'ga= infor-macje do swej tre>ci\, cytowa= je, pisa= swoje uwagi; ksi'/ek polskich, rosyjskich, a szczeg[lnie litewskich – zadanie przekraczaj'ce me mo/liwo>ci techniczne ]obj"to>: powsta=ego w ten spos[b tomu, a mo/e tom[w\, i czasowe.Nie unikn'=bym wci'gni"cia do swej publikacji b="d[w& przek=a-ma< ]celowych i bezwiednych\, i zmy>le< w nich zawartych, mimo wszelkich >rodk[w ostro/no>ci, ˚punkt 3, 9.Dlatego wnioski w sprawie Litwy w XIII wieku wyci'ga=em na podstawie materia=[w archiwalnych, powsta=ych do roku 1600, i por[wnywa=em je z publikacjami ostatnich dekad, na ile by=em w stanie. Nie odwrotnie. Oto przyk=ad, co w tych ksi'/kach jest –Latopis Litewski, A. Prochaski.Poza wszystkim, o czym uprzednio, sam analizuj", >ledz" toki my>lenia, kataloguj" informacje, pisz", uk=adam tekst na stronach, a nawet dora-biam znaki gra/danki i cyrylicy do istniej'cych zestaw[w, by sprosta:wymogom >redniowiecznych tekst[w, i zmieniam ich pozycj" w kom-puterowych dokumentach, do praktycznego u/ycia ]by by=y w miar" =atwo dost"pne\.

928 Istnieje jaki> zwi'zek mi"dzy Twerem a dziejopisarstwem o Litwie, wynikiem kt[rego&1. Ginwi= w Spisokach ma za /on" Mari" – c[rk" Borisa,

kniazia Tweru,2. Trojden †1282 mia= syna kt[ry by= w=adyk' w Twerze,3. wg Preds=owia o wielikich kniaziech Litowskich&

ªW lato 6835 ]1327\, w lata wielkiego kniazia Iwana Dani=owi-cza Moskiewskiego }Aleksander Newski ˘ Dani=o †1303 ˘ Iwan Kaleta †1341| i w lata wielkiego kniazia Aleksandra Michaj=owi-cza Twerskiego }Micha= †1320 ˘ Aleksander 1328–†1338|, po uprowadzeniach Batego }1240|, uciek= z niewoli pewien knia{ o imieniu Witeniec, Smole<skich kniazi Rostis=awa Mstis=awicza....º }W=ad. Monomach †1125 ˘ Mstis=aw ¿1076–†1131 ˘ Rostis=aw Chrobry †1168.03.14|,

4. knia{ Aleksander Michaj=owicz Twerski wys=a= Borejk"ªna Wo=y<sk' ziemi" i na Kijowsk'º, tak/e wys=a= ªGedimanika z jego siedmioma synami po tej stronie Niemna...º,

5. Olgerd †1377 mia= /on" – Julian" †1392, c[rk" AleksandraMichaj=owicza, kn. twerskiego, a w rosyjskiej ga="zi litewskich kronik, Twer jako potencjalnie docelowe miejsce przesy=ania litewskiej tw[rczo>ci dziejopisarskiej pojawia si", i – by: mo/e – dokumenty te by=y kopiowane i rozbudowywane w tre>ci oraz genealogii ]innym takim miejscem jest Moskwa\.

?ona Íwidrygie==y z +ucka †1452 – Anna Zofia, by=a c[rk' Iwana – knia-zia Tweru, a sam Íwidrygie==o – najm=odszym, 7-mym synem Olgerda †1377 i Juliany †1392 – c[rki Aleksandra Michaj=owicza, kn. Tweru.Dzi> wiemy, /e podczas przepisywania Chlebnikowskiego }na Wo=y-niu$|, w latach 1560-tych, wci'gni"to do niego wiadomo>ci z Twerskiej, pisanej 1534; wpisy cynobrem w Chlebn. mia=y za zadanie odnosi: tekst do Twerskiej.

930 Jarek Warcaba z Krakowa, m[j siostrzeniec, 25 lutego 2008 wy-s=a= mi na p=ycie CD tre>: tomu 35 ]Letopisi be=orussko-litowskie\ Po=n. sobr. russ. ltpsei, znakomicie uzupe=niaj'c tre>: odbitek ksero z tego i innych tom[w – odbitek posiadanych przeze mnie, wykonanych w latach 1978–1980, przed wyjazdem za granic".Od niego otrzyma=em, te/ latopisy& Twerski, Moskiewski odpis, W=a-dimirski, Nowogrodzki Arch., Rogo/ski, Nikanorowski, zachodniorosyj-skie ]tom 17-ty\, i kilka przedm[w do innych latopis[w.A od Kasi Seifert, mej siostrzenicy, otrzyma=em& +awrentiewsk', Ipa-tiewsk', Nowogrodzk', Pskowsk' ]1-sz', 2-g', i 3-ci'\, Sofijsk' 1-sz', i Nikanororwsk' tak/e.Od Jarka i od Kasi – bia=orusko-litewskie ]tom 35-ty\.Wszystkie w okresie marzec 2008 – stycze< 2010.Pocz'tkowo, do=o/y=em kilka stron do rozdzia=u Kronik, o rosyjskich, bo pierwsze egzemplarze litewskich z nich czerpa=y wiadomo>ci; wk=adka troch" z sensem, a troch" – nie, bo wydawa=o si", /e to ju/ koniec. Cz">: ta, po 2008, rozros=a si", jak piskl" kuku=ki w gnie{dzie, w rozdzia= o liczbie stron ponad wszelkie przewidywania. Z narrator-skiego punktu widzenia – jest przeci'/ony, wadliwy przez to. My>la=em, by wyci': je i zamie>ci: na ko<cu ksi'/ki, jako za='cznik. Ale tam, z kolei, np. po Uwagach o s=ownikach, by=by poza wszelk' kolejno>ci' temat[w – jeszcze gorzej, zupe=nie bez logiki, dlatego pozostawi=em je we wstawionym pierwotnie miejscu – w Kronikach. I z t' >wiadomo>ci' – >wiadomo>ci', usterki, wynaturzenia, czego> – czego nie powinno by:, przyst'pi" do druku.Nie wszystko, co zdarzy=o si" w czasie pracy nad problemem, by=em w stanie przewidzie:. Mimo narzucenia ram – nie wszystkie zagadnienia da=o mi si" w uj': w planowanych, tj. w liczbie stron przeznaczonych na ka/dy aspekt, by obci'/y: uwag" r[wnomiernie, i za d=ugo nie siedzie: w temacie.Otrzymane informacje o latopisach pomog=y mi zrewidowa: tre>: o kronikach litewskich, i zagadnienie ich przepisywania pchn': dalej. Po-przednia tre>:, oparta na powierzchownych ogl"dzinach kronik – przez to – zawiera=a istotne b="dy w sprawie kolejno>ci odpis[w i powi'za< mi"dzy kronikami. S'dzi=em bowiem, /e Origo regis by=o podstaw' litewskich kronik, poprzez Spisoki graf[w Krasi<skiego i Raczy<skie-go, lat 1480÷1518, do odpis[w Rumiancewskiego 1514 i Jewreinowa 1529(48, Chomi<skich z Olszan 1550.Poprawi=em znacznie, lecz bardziej szczeg[=owy wgl'd jest wskazany.Nie napotka=em dzie=a obejmuj'cego ca=o>: kronikarskiej tw[rczo>-ci, w kt[rym problem odpis[w tej ga="zi kronik by=by rozwi'zany do ko<ca. W ros. latopisach, Rosjanie brn' jak mucha w ma>le.Oto moja klasyfikacja, uporz'dkowanie.

KRONIKI


932 Grupy latopis[w wed=ug tre>ci ]z doz' chronologii\&

KRONIKA LITEWSKAoparta na “oryginale 1427(28” – dzieje od podzia=u ziem w 1341]“Origo”\, dalej 1395÷1449, uzupe=niona nast"pnie do Palemona ze staro/ytnego Rzymu i prowadzona na bie/'co po 1481 ]od 1482\&

• «od Palemona» przyby=ego ze staro/ytnego Rzymu&14. Kroniki Litewskie i ?mudzkie p[{nego okresu ]z grubymi b="dami\&

• Spisok Bychowca ]z XVIII wieku\ poz. lit. 0001–17.18 i 32.1B• Krasnojarskij spisok ]z XVIII wieku$ poz. lit. 0001–32.1A• Tobolskij spisok ]z XVIII wieku\ poz. lit. 0001–32.1A• Leningradskij spisok ]z XVIII wieku\ poz. lit. 0001–32.1A• Barku=abowskaja ]z XVII wieku\ poz. lit. 0001–32.2A

13. Olszewskij spisok, z 1550 poz. lit. 0001-17.14 i 0001-35.10Wielkiego Ks. Lit. i ?m. Kronika poz. lit. 0840

12. J(Ewreinowskij spisok ( Kniga Welikogo knja/estwa Litowskagoi ?e}mo|ickogo, z ok. 1524(33 poz. lit. 0001-17.11.

11. Spisok Rumiancowa (Rumiancewskaja ltps, z 1516 poz. lit. 0001-35.11

10. Spisok archeologiczeskogo obszczestwa ( Kroiniki welikago knia/stwaLitowskog i ?omoitskag, z 1515 poz. lit. 0001-17.9

9. Spisok grafa Raczinskago – Letopisec welikogo knzstwa Litowskogi ?omitskogo, pisany ok. 1515 poz. lit. 0001-17.10.

8. Spisok grafa Krasinskago – Letopisec welikogo knja{stwa Litowskogoi ?omoi:kogo, pisany ok. 1480(90 poz. lit. 0001-17.8

• tre>ci «Origo regis» ]1341–1382\ % dzieje lat 1395÷1449&7. Spisok grafa Krasinskago – Kroiniki w welikich knziech Litowskych,

pisany ok. 1480(90 poz. lit. 0001-17.46. Latopis Ody<cewicza 1519 ]z Akademickiego\ poz. lit. 0160

Latopisiec Litwy i Kronika Ruska, wyda= Ignacy Dani=owicz 18275. Wilenskij spisok ( Ltps Awraamki, 1495 0001-17.5 i 0001-35.4

]wielce uszkodzony, niepe=ny przez to\4. Uwarowskij spisok ( Ltpsc wel knzei litowskich poz. lit. 0001-17.2

znany te/ jako S=uckaja letopis 1485 ±5 poz. lit. 0001-35.3wyd. tak/e przez Aleksandra Popowa 1854 poz. lit. 0705

3. Nikiphorowski spisok ]uszkodzony\ poz. lit. 0001-35.12. Supra>lska letopis, pisana ok. 1435÷1445 poz. lit. 0001-17.11. Akademiczeskij spisok, z ok. 1430÷1435& poz. lit. 0001-17.3

1339–1446 wyci'g z rosyjskich latopis[w1341–1436 ltpsc welikich knzei Litowskich

Najstarsze& Akademicki odpis, Supra>lska ltps, i Nikiphorowski spisok,zawieraj'ce tak/e wypisy z rosyjskich latopis[w – z Ipat. i Nowogr. I i IV.

Inne litewskie Pochwa=a Witowtu ]ur. 1354, zm. 1430.10.23\, poz. lit. 0001-17.13Wielkiego xi"stwa Litewskiego kronyczka krotko pisana ]fragm. Olszewsk.\

od 1387, tj. od chrztu Litwy poz. lit. 0001-17.15

Rosyjska ga='{ Kroniki Litewskiej• z=o>liwie o litewskich w=adcach, pisane w obr"bie Moskwy,w oparciu o «Origo regis Jegyelo et Wytholdi ducum Lithuanie»

7. Preds=owie o welikich knjazech Litowskich poz. lit. 0001-17.206. Rodos=owie welikich knjazech Litowskich poz. lit. 0001-17.215. Nacza=o gosudarei Litowskich, poz. lit. 0001-17.194. Rodstwo welikich knjazei Litowskich, ok. 1495 poz. lit. 0001-17.173. Rodos=owie welikich knjazei litowskago knja/estwa, 0001-17.122. Rodstwo welikich knjazei Litowskich, poz. lit. 0001-17.181. Litowskomu rodou poczinok, ok. 1475 poz. lit. 0001-17.6

Z numerem 7 – Preds=owie – pisane ju/ w Moskwie, nie na “Litwie” ]Smol.\.

LATOPISY ROSYJSKIEGO IMPERIUMNajwa/niejsze ]od m=odszych do najstarszych, pierwowzoru\&] 855÷1292\ Ipatiewskaja letopis, kopiowana 1428, we W=odz. Wo=y<skim,

z ltpsu Mstis=awa Roman., w niej wo=y<ska ltps lat 1205÷1292, pisana 1288(89 w Brze>ciu Lit. n(Bugiem; w Chlebn. i Pogod. lepszy j"zyk.

]1205÷1419\ episkopa Dionisija, 1419, zwana Suzdalsko-Akademickim,] 855÷1305\ Michai=a Twerskiego, st'd do +awrent. ltpsi, pisanej 1377,]1016÷1444\ Nowogorodskaja ¡ ltps, z=o/ona ok. 1233, w kopii z 1496,] 855÷1205\ Radziwi==owska ltps, z=o/ona 1212$ dla Konst. Rostowskiego] 855÷1408\ W=adimirski, pisany 1177, na nim Troicka, spalona 1812, ] 855÷1471\ Sofijska, pisana od 1165, zwana Ltpscem wielkim Russkim,] 855÷1110\ Latopis–Powie>:, powsta=e 1116–1118 w Pecz mon. i Rost.,Przed=u/enia jedne – drugich mog' wskaza: na proces kopiowania.

Jedne – kontynuacj' drugich&• Naça=o letopisi po ermitra≈nomu spisku 0001-25.2

]dzieje 866÷1071\,Moskowskij letopisnyj swod 1479(80 alboLetopisec po Uwarowskomu spisku 0001-25.1

]dzieje 1072÷1492\.

• Letopisec w welikom knzi moskowskom 0001-17.4]dzieje 970÷1074\,

Woskresenski wremiennik ( Woskresenskaja ltps]dzieje 1075÷1541, posiadaj'cy przerw" do 1237,

jak w Supraslskim spisoku\ 0001-07,08.

• Nikanorowskaja ltps ]dzieje 852÷1471\, 0001-27.1Sofijskaja ¡ ltps ]dzieje 1471÷1509\. 0001-06.1

934 Od ko<ca XV wieku, tj. od ok. 1490, powsta=y, b'd{ zosta=yprzepisane, z uzupe=nieniami z innych kronik&zako<czona dzieje 1496 Nowogorodskaja ltps ]1113–1496\1499 Twerskaja ltps ] 852÷1499\1509 Nikanorowskaja % Sofijskaja ] 852÷1471\1509 Sofijskaja ¡ ] 852÷1509\ od rozdz. j"zyk[w Inna ga='{1479(80 Mosk. letop. swod (po Uwar. ]1072÷1492\ % kont. ]866÷1071\1539 Wo=ogodsko–permskaja ] 854÷1539\ od rozdz. j"zyk[w1541 Woskresenskaja ltps ]1075÷1541\ % kontynuacja ]970÷1074\1553 Patryjarßaja ltps ] 859÷1553\

Nie zd'/y=em zbada: powi'za<1486 Pskowskaja ™ ] 854÷1486\1493 Sokraßçennyj letop. swod 1493 ] 862÷1493\ od pocz. >wiata1495 Sokraßçennyj letop. swod 1495 ] 862÷1495\ od pocz. >wiata1518 Letopisnyj swod 1518 ] 852÷1518\1523 W=adimirskij letopisec ] 854÷1523\ od rozdz. j"zyk[w1554 Wo=ynskaja kratkaja ] 852÷1554\ Nikiforowskaja letopis ] 854÷1430\XV(XVI w. Rogo≈skij letopisec ] 852÷1412\ od pocz. >wiataXVI w. Sofijskij wremiennik ]1392÷1534\ Simeonowskaja letopis Lwowskaja letopis Dwinskoj ltpsc ]1398÷1750\

Na poprzednich powsta=y1559 Cho=mogorskaja ltps ] 852÷1559\ od rozdz. j"zyk[w1597 Gustynskaja ltps ] 842÷1597\1609 Pskowskaja ¡ ] 859÷1609\ od rozdz. j"zyk[w1645 Piskarewskij ] 852÷1645\ od pocz. >wiata1683 Mazurinskij letopisec ]-3264÷1683\ od rozdz. j"zyk[wGustynskaja ]852÷1597\, w postaci 215 kart, nazwa od Gusty<skiego mona-steru, b"d'ca “skr[tem” Ipatiewskiej – wg Rosjan, maj'ca na uwadze przed=u-/enie Ipat., pisana 1670, zach.-rosyjskim skoropisem XVII wieku, cz">cio-wo na podst. Kromera, Bielskiego i Gwagniniego – wszyscy z XVI wieku, patrz nr 808 i 946. Rzuca >wiat=o na stan Zach.-Rosyjskiej Prawos=awnej Cerkwi, os=abionej “razdie=om metropolii” ]upadkiem Konstantynopola,1453\ i wzrostem popularno>ci “Unii” ]Ko>cio=a Unickiego\, ukazuje /ywy obraz [wczesnej Litwy i Polski, targanych wewn"trzymi k=[tniami i zewn"trznymi wrogami& Tatarami, Turkami, Wo=ochami, i innymi.W sk=adzie 7 cz">ci, m.in. 1. karta tytu=owa i przedmowa ieromonacha Mi-chai=a +osickiego, 2. karta 2, Letopisiec o naszym Rosyjskim narodzie, od kt[rego pokolenia wzrasta=..., 3. karta 23, Russkaja Letopis, 4. karta 172, Nauka >w. Kiri=a filozofa..., 5. karta 177, O cudach od >w. ikon pojawionych na Wo=yniu w +uckim powiecie, w 1708 roku, 6. karta 179, Letopisiec o pocz'tkach Gusty<skiego monasteru, 7. karta 191, Dokumenty...Mgarski r"kopis, nale/'cy do Mgarskiego monasteru, na 326 kartach, pisany pismem ustawowym XVII wieku. W nim m.in. Russkij Letopisiec, zbie/ny z Gusty<sk', bez karty tytu=owej i przedmowy.Troickaja ltps ]dzieje do 1408\, z=o/ona w XV w., sp=on"=a w 1812.Suzdalskaja ]1205÷1419\, tre>: w Nowogr. IV i Sofijskiej I.Nowogrodzka IV ]dzieje 1113÷1496\, nie spotka=em jej w Po=n. sobr. russkich ltpsej, znana I. Dani=owiczowi 1860 ]poz. lit. 0165\. Ma by: pi": Nowogrodz-kich. Z nowogrodzkimi latopisami jest pewien problem. Rogo≈skij ltpsc ]dzieje 852÷1412\, jego tre>: wskazuje stare zapisy; prze-pisany w latach 1440-tych.Mazurinskij, po wszystkich oznakach, jest >wie/ej daty, z ok. 1690–1692.

Rosyjski “w"ze= gordyjski” rozwik=a=em w 2009 roku, ˚nr 744.

KRONIKI


LATA

1500

1400

1600

1300

1200

900

800

500

1100

1000

5508 0

0 –5508

➛

Stworzenie >wiataPotop

od Jezusa Chrystusa

854¢

Sup

ra>l

skaj

a le

topi

s

144

686

6¢

1

071

107

2 M

osko

wsk

ij le

topi

snyj

sw

od 1

479(

80 (

Let

opis

ec p

o U

war

owsk

omu

spis

ku

149

2

970

–

107

4 1

075

W

oskr

esen

skij

spis

ok

154

1

8

55 R

adzi

wi=

=.

12

05

1205

Suz

dals

ko-A

kade

mic

zesk

aja

leto

p.

141

9

Tro

icka

ja le

topi

s

1

408

855¢

Pow

ie>:

– N

esto

ra 1

110

˘ 1

111

Kije

wsk

aja

1199

12

05 w

o=yn

skaj

a

1292

855¢

Pow

ie>:

– N

esto

ra 1

110

1111

Ip

atie

wsk

aja

leto

p.

129

285

7¢ L

atop

is –

Silw

estr

a ˘

Suz

d.-+

awre

ntew

skaj

a le

topi

s

1

305

859¢

S

upra

slsk

aja

15

1586

2¢

Sok

raßç

enny

j let

opis

nyj s

wod

149

3

1

493

862¢

S

okra

ßçen

nyj l

etop

isny

j sw

od 1

495

149

585

2¢

Leto

pisn

yj s

wod

149

7

1

497

852¢

Le

topi

snyj

sw

od 1

518

1518

854¢

W

=adi

mirs

kij

1

523

862¢

W

o=yn

skaj

a kr

atka

ja

1554

101

6

N

owog

orod

skaj

a ¡

144

4

911

N

owog

orod

skaj

a ™

1587

112

4 N

owog

orod

skaj

a ™

arc

hiw

alna

ja

156

1

9

88

Now

ogor

odsk

aja

£

1716

111

3 N

owog

orod

skaj

a £

1

496

852¢

T

wer

skaj

a

149

985

2¢

Sof

ijska

ja ¡

1471

852¢

N

ikan

orow

skaj

a

14

7185

2¢

Rog

o/sk

ij

14

1285

4¢

Nik

iforo

wsk

aja

1430

859¢

P

skow

skaj

a ¡

160

985

4¢

Psk

owsk

aja

™

148

684

2¢

Gus

ty<s

kaja

1

597

854¢

W

o=og

odsk

o-pe

rmsk

aja

( Lt

ps p

o K

iri==

o-B

e=oz

ersk

omu

spis

ku

15

3985

2¢

Cho

=mog

orsk

aja

155

985

9¢

Pat

ryja

rßaj

a ili

nik

onow

skaj

a

1553

852¢

P

iska

rew

skij

164

5

Maz

urin

skij

1

683

1398

D

win

skoi

leto

pise

c

17

50

139

2

Sof

ijska

ja ™

1

555

1

392

S

ofijs

kij w

rem

ienn

ik

15

34

1

354

W

oskr

esen

ski s

piso

k

1

541

Naç

a=o

ltpsi

po

erm

itra/

nom

u sp

isku

➛

Ltps

c w

wel

ikom

knzi

Mos

kow

skom

➛

1533–1565 Lebedewskaja ltps Ltpsc naça=a carstwa1533–1552 carja wlkgo kniazja Iwana

1504–1547 Postnikowskij

UW

AG

A#

Istn

iej'

dw

ie S

ofijs

kie

¡ le

topi

si&

lata

85

2–14

71 ]

poz.

lit.

0001

-05.

2\la

ta 1

471–

1509

]po

z. li

t. 00

01-0

6.1\

1533–1585 Aleksandro-Newskaja

ro

k ro

zpoc

z"ci

a w

g sa

meg

o la

topi

su;

wyd

arze

nia

w n

ich

wym

agaj

' na

nies

ieni

apo

praw

ek; t

e sa

me

wyd

arze

nia,

lecz

opi

sane

in

nym

i lat

ami.

¢

➛

➛

1471

–150

9

Sof

ijska

ja ¡

872

Litwa, excerpt #02, pages 114-127

Documents

Transcript of Litwa, excerpt #02, pages 114-127