Podręcznik do szkoły podstawowej � klasa 6

Literatura i kultura

6

Autorzy podręcznika: Ewa Horwath, Anita Żegleń

Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego do nauczania języka polskiego, na podstawie opinii rzeczoznawców:dr. Wojciecha Kaliszewskiego, dr Marii Kopsztejn, mgr Agnieszki Pukowskiej

Etap edukacyjny II.Typ szkoły: szkoła podstawowaRok dopuszczenia: 2014

Numer ewidencyjny w wykazie dla tradycyjnej i elektronicznej formy podręcznika: 551/5/2014

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o. Warszawa 2014

Wydanie I (2014)

ISBN 978-83-02-14555-1

Współpraca autorska: Grażyna Kiełb

Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Robert Wyszomierski (redaktor koordynator, redaktor merytoryczny)Redakcja techniczna: Iwona BiałkowskaRedakcja językowa: Dominika OstrowskaKorekta językowa: Aneta MieszkowskaProjekt okładki: Katarzyna Trzeszczkowska, Anna WielbutProjekt strony tytułowej i stron działowych: Anna WielbutProjekt graficzny i opracowanie graficzne: Anna WielbutFotoedycja: Pola RożekSkład i łamanie: Maciej Łepkowski

Zalecane wymagania systemowe i sprzętowePodręcznik elektroniczny w formacie PDF otwierany na komputerach PC i MAC wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (http://get.adobe.com/reader/); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Apple iOS wymaga zainstalowania bezpłatnego programu iBooks (do pobrania ze sklepu App Store); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Android wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (do pobrania z Google Play).

Pomoc techniczna: epomoc@wsip.com.pl

Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być przedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody.

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96Tel.: 22 576 25 00Infolinia: 801 220 555www.wsip.pl

Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty.

Szanujmy cudzą własność i prawo.Więcej na www.legalnakultura.pl

Polska Izba Książki

3

Spis treściJak korzystać z podręcznika ● 6

Rozdział 1 Światy wyobraźniRafał Kosik Felix, Net i Nika oraz Pałac Snów (fragment) ● 10

Katherine Paterson Most do Terabithii (fragment) ● 14

Dialog – rady dla piszących; Maria Krüger Godzina pąsowej róży (fragment) ● 20

Dorota Terakowska Córka Czarownic (fragment) ● 30

Reklama – rady dla piszących; Jean-Pierre Davidts Mały Książę odnaleziony (fragment) ● 36

Janusz Christa Kajtek i Koko w kosmosie (fragmenty) ● 42

Stanisław Lem Bajka o maszynie cyfrowej, co ze smokiem walczyła ● 48

Opowiadanie z dialogiem – rady dla piszących; Clive Staples Lewis Opowieści z Narnii. Książę

Kaspian (fragment) ● 55

Zbigniew Herbert Pudełko zwane wyobraźnią ● 62

A może to cię zainteresuje? Timothée de Fombelle Tobi. Życie w zawieszeniu (fragment) ● 64

Wszyscy to czytali John Ronald Reuel Tolkien Władca Pierścieni. Drużyna Pierścienia

(fragment) ● 68

To już znamy, powtarzamy: Epickie krainy ● 72

Pół żartem, pół serio: Wehikułem czasu do literackiego wszechświata ● 74

Wiem, umiem, rozumiem: Moony Witcher Dziewczynka z Szóstego Księżyca

(fragment) – sprawdzian ● 76

Rozdział 2 Wartości poszukiwaneŚw. Mateusz Przypowieść o talentach ● 84

Jan Kochanowski Na zdrowie ● 87

Elżbieta Jodko-Kula Anka (fragment) ● 89

Ignacy Krasicki Przyjaciele ● 94

Ignacy Krasicki Bajki (wybór) ● 98

Streszczenie – rady dla piszących; Ignacy Krasicki Czapla, ryby i rak ● 102

Adam Mickiewicz Powrót taty ● 106

Juliusz Słowacki W pamiętniku Zofii Bobrówny ● 111

4

Joanna Rudniańska Kotka Brygidy (fragment) ● 114

Tadeusz Różewicz Przepaść ● 119

A może to cię zainteresuje? Magda Papuzińska Wszystko jest możliwe (fragment) ● 121

Wszyscy to czytali Natan Tenenbaum Modlitwa o wschodzie słońca ● 125

To już znamy, powtarzamy: Bajki wam niosę, posłuchajcie, dzieci… ● 126

Pół żartem, pół serio: Niezbędnik poszukiwacza skarbów ● 128

Wiem, umiem, rozumiem: Sławomir Mrożek Cierpienia młodego Wertera – sprawdzian ● 130

Rozdział 3 Małe filozofowanieIsaac Bashevis Singer Dzień, w którym się zgubiłem (fragment) ● 136

Michel Piquemal Drogocenna perła ● 142

Krzysztof Lisowski Stworzenie świata ● 145

List oficjalny – rady dla piszących; Św. Franciszek Dekalog ● 148

Jan Twardowski Prawda ● 154

Irena Jurgielewiczowa Inna? (fragment) ● 157

Bolesław Prus Z legend dawnego Egiptu ● 163

Adam Ziemianin Z synem w oknie ● 170

Eric-Emmanuel Schmitt Oskar i pani Róża (fragment) ● 173

A może to cię zainteresuje? Lucy i Stephen Hawking Jerzy i Wielki Wybuch (fragment) ● 178

Wszyscy to czytali Jostein Gaarder Świat Zofii (fragment) ● 183

To już znamy, powtarzamy: W poszukiwaniu życiowych mądrości ● 186

Pół żartem, pół serio: Zabawa w pytania, czyli kto pyta, nie błądzi ● 188

Wiem, umiem, rozumiem: Aleksander Minkowski Dolina światła (fragment)

– sprawdzian ● 190

Rozdział 4 Piękno uchwyconeJerzy Harasymowicz W marcu nad ranem ● 198

Bożena Fabiani Moje gawędy o sztuce (fragment) ● 200

Irving Stone Udręka i ekstaza (fragment) ● 205

Opis obrazu – rady dla piszących; Paul Cezanne

Martwa natura z jabłkami i pomarańczami ● 210

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Olejne jabłka ● 214

Miron Białoszewski Szare eminencje zachwytu ● 216

Tadeusz Kubiak W stroju z mgły ● 219

5

Kazimierz Przerwa-Tetmajer Jak Janosik tańczył z cesarzową (fragment) ● 222

Joanna Pollakówna Stare fotografie ● 226

Andrew Fusek Peters Agenci na deskorolkach. Nie byle co! (fragment) ● 229

A może to cię zainteresuje? flori@netnicka Dziennik klikomanki (fragment) ● 234

Wszyscy to czytali Wisława Szymborska Muzeum ● 237

To już znamy, powtarzamy: Liryczne spojrzenie w przyszłość ● 238

Pół żartem, pół serio: Poetyckie kwiatobranie ● 240

Wiem, umiem, rozumiem: Antoni Słonimski Mgła na morzu;

Ewa Jałochowska Historia sztuki dla dzieci i rodziców (fragment)

– sprawdzian ● 243

Rozdział 5 Czas relaksuRobert Louis Stevenson Wyspa skarbów (fragment) ● 252

George Lucas Gwiezdne wojny. Nowa nadzieja (fragment) ● 261

Marcin Kalita Aktorzy leczą ludzkie dusze (fragment) ● 267

Konstanty Ildefons Gałczyński Teatrzyk „Zielona Gęś”: Łańcuch szczęścia ● 271

Dyskusja – rady dla mówiących; Kazimierz Szymeczko Czworo i kości (fragment) ● 274

Ewa Nowak Yellow bahama w prążki (fragment) ● 281

A może to cię zainteresuje? Paweł Beręsewicz Kiedy chodziłem z Julką Maj (fragment) ● 286

Wszyscy to czytali René Goscinny, Albert Uderzo Asteriks na igrzyskach olimpijskich

(fragment) ● 291

To już znamy, powtarzamy: Pliki epiki ● 296

Pół żartem, pół serio: „Literat(h)ura & Qultura” – finałowa rozgrywka ● 298

Wiem, umiem, rozumiem: Katarzyna Majgier Trzynastka na karku (fragment)

– sprawdzian ● 302

Indeks pojęć literackich i kulturowych ● 310

Jak korzystać z podręcznika

Rady dla piszącychWskazówki, które pomogą ci opanować umiejętność tworzenia wypowiedzi ustnych i pisemnych.

Poznaj autora informacje o autorach tekstów.

Zapamiętaj! Ważne pojęcia, którewarto zapamiętać.

Rady dla piszącychRady dla piszącychWskazówki, które pomogą ci

Zapamiętaj! Zapamiętaj! Ważne pojęcia, którewarto zapamiętać.

Poznaj autora informacje o autorach tekstów.

Rozumiem! Myślę! Działam!zestawy zadań i poleceń, które ułatwią ci pracę z tekstem.

Zabawy wyobraźnizadania zachęcające do twórczego myślenia.

Słowniczeksłowa, które warto poznać.

Zadanie projektoweTyp zadania, które można wykonywać wspólnie z koleżankami i kolegami.

Ćwiczenia w wersji elektronicznej, które rozwiążesz na stronie internetowej

Jak korzystać z podręcznika

Wiem więcejinformacje i ciekawostki poszerzające twoją wiedzę.

Wiem, umiem, rozumiemTest sprawdzający wiedzę i umiejętności.

Pół żartem, pół serioGry i zabawy powtórzeniowe.

To już znamy, powtarzamy podsumowanie w formie graficznej.

Wszyscy to czytaliA może to cię zainteresuje? Lekcje dodatkowe zawierające utwory do samodzielnego czytania.

Wszyscy to czytali To już znamy, powtarzamy

Pół żartem, pół serioPół żartem, pół serio

Wiem, umiem, rozumiemWiem, umiem, rozumiemWiem więcejinformacje i ciekawostki informacje i ciekawostki

poznasz bohaterów:● z bohaterami Mostu do Terabithii odkryjesz

tajemniczą krainę, ● z Andą poznasz moc pąsowej róży, ● z córką Czarownic przejdziesz niezwykłą

przemianę, ● z Małym Księciem odnalezionym

spróbujesz sprzedać tygrysa, ● z Kajtkiem i Kokiem wyruszysz w kosmos,● z maszyną cyfrową pokonasz elektrosmoka, ● z bohaterami Opowieści z Narnii weźmiesz

udział w wielkiej bitwie.

Dowiesz się:● co to jest literatura fantasy, ● jakie są charakterystyczne cechy literatury

fantastycznonaukowej,● czym różni się fabuła od akcji,● jak rozpoznać adresata wiersza, ● co to są uzupełnienia dialogowe.

Nauczysz się: ● prowadzić i zapisywać dialog,● pisać opowiadanie z dialogiem,● porównywać teksty kultury,● odczytywać intencje reklamujących.

Światywyobraźni

Św i a t y w y o b r a ź n i10

Rafał Kosik

Felix, Net i Nika oraz Pałac Snów (fragment)

Na długiej przerwie kolejka przed szkolnym sklepikiem jak zwykle ciągnęła się przez cały hall. [...]

Felix, Net i Nika dotarli na parter, gdy zdecydowanie nie było już nadziei na kupienie czegokolwiek przed końcem przerwy. [...] Trójka przyjaciół stanę-ła przed gablotą informacyjną, zwykle całkowicie ignorowaną* przez uczniów. Napis na niepozornej kartce, przyczepionej w rogu gabloty głosił: „Wybory sa-morządowe. Termin zgłaszania kandydatów – 15 września. Do rejestracji kandy-datów wymaganych jest dziesięć popierających go podpisów”. […]

Do przyjaciół podszedł chłopak [...] ubrany w elegancki garnitur i krawat. Wręczył im ulotkę i powiedział:

– Cześć, jestem Hubert Drzazga. Będziecie na mnie głosować? [...] – Nie znamy się – odparł rozdrażniony Net. – Jak mamy głosować na kogoś,

kogo nie znamy?– Właśnie po to dałem wam ulotkę – protekcjonalnym* tonem wyjaśnił tam-

ten. – Przeczytajcie uważnie, to mnie poznacie. – I nie czekając na odpowiedź, ruszył w kierunku kolejnej grupki.

– Pan Drzazga ma podejście do wyborców jak ja do owsianki. – Net zgniótł ulotkę i wrzucił do kosza. – Wybory się jeszcze nie zaczęły, a ja już mam dosyć. Może ty byś kandydował?

– Zwariowałeś?! – zaprotestował Felix.– Czemu nie? Nadajesz się. Odpowiedzialny jesteś, masz zawsze przy sobie

chustki do nosa i tak dalej…Felix pokręcił głową. [...]

♦ ♦ ♦Rozległ się dzwonek, więc szybkim krokiem udali się na lekcję języka pol-

skiego.Lekcję prowadziła pani Jola Chaber, ich wychowawczyni. Dyscyplina podczas

zajęć nieco szwankowała, a atmosferę można było nazwać dosyć swobodną. Mimo to w zeszłym roku wszyscy nauczyli się tego, czego powinni, i dostali nie najgorsze oceny końcowe. Tym razem jednak lekcja pani Joli miała być jed-ną z najsmutniejszych w historii. Obok biurka siedział nieznany mężczyzna.

Poznaj autoraRafał Kosik (ur. 1971 r.) – autor opowiadań i powieści o tematyce fantastycznej. Jego cykl powieściowy Felix, Net i Nika zyskał uznanie młodych i starszych czytelników oraz krytyków literackich. W latach 2004–2013 ukazało się 12 tomów serii, m.in. Felix, Net, Nika oraz Gang Niewidzialnych Ludzi; Felix, Net, Nika oraz Teoretycznie Możliwa Katastrofa; Felix, Net, Nika oraz Nadprogramowe Historie. Niektóre z tych powieści uzyskały tytuł Książki Roku przyznawany przez Polską Sekcję IBBY.

11

Był chudy, miał czarny garnitur, czarny neseser i oklapnięte uszy. I to było wszystko, co można było o nim powiedzieć bez dokładniej-szego przyglądania się. Nie, było jeszcze coś – miał bardzo smutne spojrzenie. Właściwie wszystko w nim było smutne. Smutek parował z niego i rozpełzał się po klasie, aż siedzący bliżej poczuli gęsią skórkę.

– Może splajtowała* jakaś szkoładla dorosłych? – zażartował bez przekonania Net.

– Poznajcie pana Szyszkiewicza – smutno zaczęła pani Jola. – Jest… Zresztą, może oddam panu głos… – Usiadła szybko.

Pan Szyszkiewicz wstał, poprawił purpurowy krawat i oznajmił smutnym głosem:

– Zgodnie z zapowiedzią dyrektora magistra inżyniera Juliusza Stokrotki rozpoczynamy w waszej szkole pilotażowy program popraw-ności językowej.

Zapadła kompletna cisza. W smutnego pana wpatrywało się kilkanaście par oczu. […]

– Program nosi nazwę „Poprawność i Czystość”. [...] Staramy się nie używać skrótu… Naród pokłada w nas ogromne nadzieje. Dlatego też pragniemy zacząć od podstaw, czyli od młodzieży, szczególnie przecież narażonej na złe wzorce. – Uniósł dłonie i zetknął je końcami palców. – Jakże często słyszy się słowa, które nigdy nie powinny padać między Bugiem a Odrą. Jakże łatwo kaleczymy własny język, wpychając w niego obce słowa jak ciernie. No bo co to znaczy… full wypas – skrzywił się z niesmakiem – albo sorry? To nic nie znaczy! To są kamie-nie wrzucone obcymi rękami przez nasze okno do naszego domu. Nie… Sami wrzucamy te kamienie, garściami je wrzucamy. Nawet „mysz komputerowa” jest kalką językową* angielskiego słowa mouse. Jakże piękne polskie określenie „manipulator stołokulotoczny” przepadło w mrokach historii. A szkoda. Wielka szkoda…

Pani Jola chrząknęła znacząco, wybijając tym pana Szyszkiewicza z rytmu. Spojrzał na nią zaskoczony, ale niezmiennie smutny.

– Muszę prowadzić lekcję. – Uśmiechnęła się przepraszająco.– Ach tak… Są jakieś pytania?Siedzący w ostatniej ławce Lucjan uniósł dłoń.– Czy to jest ukryta kamera*? – zapytał. Smutnemu panu uszy oklapły jeszcze bardziej. Zamiast odpowiedzieć, dodał:

* ignorować – lekceważyć, celowo nie zauważać.

* protekcjonalny – wyrażający lekceważący stosunek do kogoś lub czegoś, podkreślający swoją wyższość.

* splajtować – zbankrutować.

* kalka językowa – wyraz lub wyrażenie zbudowane według obcego wzoru.

* ukryta kamera – nawiązanie do programu telewizyjnego, w którym bohaterowie wplątywani są w zabawne, wyreżyserowane sytuacje nagrywane ukrytą kamerą.