III Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kochanowskiego w Krakowie

Ewa Czadowska

Lingua Latina

pro usu medico

Skrypt do nauki języka łacińskiego

dla klas o profilu medycznym

Kraków 2013

Znajomość języka łacińskiego jest niezbędna zarówno lekarzom, jak i pielęgniarkom. Daje

możliwość pisania i rozumienia rozpoznań (diagnoz) w języku łacińskim, pisania i rozumienia

recept, porozumiewania się z lekarzami innych narodowości. Adresatem niniejszego skryptu są

uczniowie klas medycznych w III Liceum Ogólnokształcącym im. Jana Kochanowskiego w

Krakowie. Większość tekstów służących do ilustracji zjawisk gramatycznych występujących w

łacinie jest tematycznie związana z potrzebami uczniów, którzy zamierzają studiować medycynę,

farmację lub analitykę lekarską. Przy redagowaniu skryptu autorce przyświecał cel dydaktyczny –

zaznajomienie uczniów z podstawami języka łacińskiego oraz cel wychowawczy – ukazanie

przyszłym adeptom sztuki Hipokratejskiej ich zasadniczego zadania : Natura sanat, medicus

morbos curat. - przyroda uzdrawia, lekarz leczy choroby.

Rozpoczynamy przygodę z lingua Latina - językiem starożytnych Rzymian. Łacina uchodzi

za język martwy, ponieważ nie jest używana na co dzień przez żaden naród, ani grupę etniczną. Nie

znamy wymowy starożytnych Rzymian, zatem dziś ludzie z różnych nacji stosują wymowę słów

łacińskich zgodnie z właściwym sobie systemem fonetycznym. Badania uczonych zmierzają do

ustalenia jednolitej wymowy, zbliżonej do wymowy starożytnych Rzymian (tzw. Latina restituta).

W polskich szkołach dominuje jednak wymowa tradycyjna, to jest taka, jaką Polacy stosowali od

początku współistnienia łaciny z językiem polskim. Gdybyśmy używali wymowy rekonstruowanej,

musielibyśmy czytać tytuł powieści Sienkiewicza: Kło ładis, gdyż tak mniej więcej powiedziałby

starożytny Rzymianin. Pozostańmy jednak przy bliższej polskiemu uchu wymowie: Kwo wadis?

Lectio prima

Litteras Latinas recitamus

Abdicatĭo, adultus, advocāre, aeger, aethĭca, aēr, aether, appendix, basis, bestia, biochimĭa, botanĭca,

calcium, circus, corpus, comoedia, consuetudo, diagnōsis, diagnostĭca, effectus, facĭes, gastrĭcus,

gratĭa, heros, infectĭo, influenza, kalĭum, lectĭo, lector, littĕra, lingua, matūrus, margo, mathematĭca,

millennium, neurologĭa, nervus, nux, ocŭlus, Oedĭpus, oesophagus, opium, parentes, paediăter,

pharmăcon, piper, philosŏphus, poēta, principālis, quaestiō, qualitās, rheumatismus, rex, sanctus,

scribĕre, septuaginta, therapia, thrombus, tabuletta, toxĭcus, universus, urīna, vehicŭlum, verbum,

virgo, vitaminum, vox, zincum.

magistra, ae dicipula, ae medicus, i

patiens, patientis

infirmaria, ae

Lectio tertia

Czasowniki III koniugacji

♥ Odmienna od poznanych koniugacji jest koniugacja III, która ma temat najczęściej

zakończony na spółgłoskę. Aby utworzyć temat czasownika III koniugacji należy od

bezokolicznika oddzielić zakończenie -ĕre

temat czasownika znaczenie czasownika

vado, vadĕre vad- iść

traho, trahĕre trah- ciągnąć

dico, dicĕre dic- mówić

scribo, scribĕre scrib- ……………………

Musculi corporis humani

Pochodzenia greckiego są w II deklinacji rzeczowniki rodzaju nijakiego (neutra)

zakończone w nomominativie singularis na –on. Występują one także w zlatynizowanej

formie z zakończeniem –um, np.:

cranion, ii n organon, i n sceleton, i n pharmacon, i n

Ćwiczenie

Uzupełnij brakujące zakończenia wyrazów:

Magister scelet… demonstrat. Medica method… adhibet

Infirmairia diamet.... puellae spectat. Physicus clarus de atom… narrat.

Lectio decima

De corpore humano

Corpus humanum e capite, e trunco, e quattuor membris constat. Caput ope cervicis cum trunco

iungitur. In trunco thorax, abdomen pelvisque inveniuntur. Pars posterior trunci dorsum vocatur.

Truncus bina membra superiora et bina membra inferiora habet. Membrum superius ex brachio,

cubito, antebrachio, palma manus et digitis constat. Membrum inferius femur, genu, crus et pedem

continet. Cavum thoracis a cavo abdominis diaphragma seiungit. Diaphragma solida membrana

musculosa est, inspirationi multum valet. In regione dextra diaphragmatis venae foramnen videmus.

In cavo thoracis trachea, oesophagus, pulmones, bronchi, cor saccusque pericardiacus locantur. In

abdominis cavo gastrem, pancreas, renes, ureteres, vesicam urinariam et alia organa conspicimus.

Duae lineae horizontales abdomen in tres regiones dividunt: epigastrium, mesogastrium et

hypogastrium.

Caput in duas partes dividitur: in partem cerebralem et faciem. Pars cerebralis frontem, vert icem,

occiput temporaque continent. Facies palpebras, nasum, labia, mentum genasque continent.

De dosibus

Doses remediorum variae sunt: dosis minima, dosis media, dosis medica seu therapeutica, dosis

maxima, dosis toxica, dosis letalis. Pharmacopoea doses maximas remediorum, venenorum et

remediorum heroicorum probe notat „pro dosi”. Doses toxicae morbos molestos et interdum

mortem provocant. Iam 0,2 (decigrammata duo) morphini dosis letalis est. Medicus et pharmacista

doses medicamentorum bene scire debent.

doses madicamenti dosis medica dosis media

dosis maxima dosis toxica dosis letalis

♥ Najważniejsze wyjątki rodzaju żeńskiego

manus, manus f domus, domus f

De fructibus

Hodie fructus cognoscimus. Genera fructŭum varia sunt. Fructus multārum plantārum remedĭa sunt

velut Fructus Sorbi, Fructus Rosae canīnae, Fructus Sambuci et alii. Ex fructibus succi et sirupi

varii praeparantur. Succis fructuum aegroti sanantur.

Rosa canina Iuglans regia Sambucus Sorbus

Fructus Rosae canīnae matūrus magnam copiam Vitamīni C autumno contĭnet. In nuclĕis Fructŭum

Iuglandis regiae olĕum pingue continētur, Vitamino A copiosam, fructus Iuniperi communis varia

acida et sales minerales continet. Pharpacopola Infūsum e Fructĭbus Iuniperi commūnis in apotheca

praeparat. Fructus Capsĭci ad usum internum et ad usum externum remedium est. E pulveratis

fructibus Capsĭci Tinctūra Capsĭci praeparatur. Linimentum e fructibus Capsĭci remedium

dermaticum est. Fructus Capsĭci rubro colore, gustu acuto sunt. Etiam animalia contra morbos

remedia inveniunt: hirundines Herbā Chelidonii nidos pullorum construunt.

De alcaloīdis

Alcaloida venēna sunt. Alcaloīda e plantis plerumque eliciuntur. Atropa belladonna, Hyoscyamus

niger, Scopolia carniolica alcaloida varia continent. Atropa belladonna planta valide toxica atque

therapeutica est. In organis suis alcaloida varia continet, ut Hyoscyamĭnum, Atropīnum,

Scopolaminum, Belladonninum aliaque.

Atropa belladonna Hyoscyamus niger

Rozpoznania anatomopatologiczne

(oryginalne diagnozy)

1. Płeć męska

Wiek: 36 lat

Focus ischaemicus, probabiliter infarctus recens parietis anterioris ventriculi sinistri cordis.

Hypertrophia concentrica ventriculi sinistri cordis.

Atherosclerosis.

Oedema pulmonum.

Hyperaemia passiva acuta organorum

Tatuatio cutis.

Vocabularium

focus, i m - ognisko ischaemicus, a, um - niedokrwiony

probabiliter - prawdopodobnie

infarctus, us m - zawał

recens, entis - świeży

paries, etis m - ściana anterior, oris - przedni

ventriculus, -i m - komora

sinister, -tra, -trum - lewy

cor, cordis n - serce

.

De Aesculapio

Instrumenta chirurgica antiqua

Vocabularium

deus, dei - bóg

colo, ĕre – czcić, szanować

templum, i - świątynia

invenio, īre – znaleźć, spotkać

oppidum, i - miasto

Aesculapius

caducifer

Sanati advenae in muro templi Aesculapii tabulas cum nominibus morborum atque cum medicina

adversus morbos ponebant. Ita deo gratias agebant.

Aesculapius - Graece Ἀσκληπιός filius Apollinis,

semideus qui artem salutarem curavit. Chiro eum

medicinam edocuit. Filae Aesculapii Salus

(ὑγίεια) et Panacea (παναίκεια). Notissimus

cultus Aesculapii Epidauri situs est. Aelius

Aristides scripsit libros sex de somniis quibus

Aesculapium vidit. Asesculapius, medicorum

deus, in Graecia colebatur et multa templa dei ibi

inveniebantur.

Recepta

Formula remediorum composita

Formula remediorum composita talem compositionem habet: remedium cardinale (basis),

remedium adiuvans, remedium corrigend, remedium constituens. . saccharum, sirupi varii, aquae

aromaticae remedia corrigenda sunt. Remedium constituens, verbi gratia, aqua destillata, vaselinum

remedia constituenda sunt.

Wzory recept

1. Recipe:

Pulveris foliorum Digitalis 0,05 (centgrammata quinque)

Sacchari lactis ad 0,3 (decigrammata tria)

Misce fiat pulvis. Dentur tales doses numero X (decem) in oblatis.

Signa 3 x dziennie po 1 proszku.

2. Rp.

Acidi borici 3,0 (grammata tria)

Aquae destillatae 100,0 (grammata centum)

Misce, fiat solutio. Signa. Zewnętrznie

3. Rp.

Calcii carbonici praecipitati 4, (grammata quattuor)

Magnesii carbonici 9,0 (grammata novem)

Olei Menthae piperitae guttas IV (quattuor)

Misce, fiat pulvis dentifricius albus. Signa. Proszek do zębów.

Ćwiczenie

A. Odczytaj recepty w pełnym brzmieniu:

1. Rp.

Tincturae Valerianae aethereae 10,0

Da. Signa. 20 kropli na łyżeczkę cukru

Cor humanum

Structura cordis

Cor a pericardio circumdatum est. Interioris paries cordis, quae dicitur endocardium, a cellulis

similes cellularum parietum vasorum sanguineorum constituitur. Pars cordis a texto musculari

constituta, quae palpitationem cordis efficit, dicitur myocardium. Sanguis in corde hominis a

quattuor cameris contituto quattuor spatia transit: duo atria quae sanguinem e corpore aut e circulo

pulmunari colligunt et ad ventriculum ducunt et duos ventricolos, qui sanguinem e atriis colligunt et

e corde expellunt. Valvae cordis, cum se aperiunt et claudunt, fluxum sanguinem in una directione

servant.

1 vena cava superior

2 truncus pulmonalis

3 venae pulmonalis

4 valva bicuspidis

5 valva aortae

6 ventriculus sinister

7 ventriculus dexter

8 atrium sinistrum

9 atrium dextrum

10 arteria aorta

11 valva pulmonaris

12 valva tricuspidalis

13 vena cava inferior

Cor (Gaece: καρδία) est organum myogenicum musculare in

omnibus animalibus systema circulatorium habentibus (omnibus

vertebratis inclusis inventum, quod sanguinem per arteriis

venisque contractionibus rhythmice iteratis palpitans impellit.

Cor hominis in thorace, ab ossibus protectum, positum est. Cor

in nonnullis culturis est signum amoris.

De oculis

Varia verba anatomica oculi cognoscimus velut: bulbum oculi, corneam, scleram, macuam luteam,

palpebras, supercilia aliaque. Bulbus oculi in orbita iacet. In oculi bulbo tunicam fibrosam, tunicam

vasculosam, tunicam internam observamus. Tunica fibrosa e cornea et sclera constat.

In sclera sulcum sclerae, substantiam priopriam sclerae, laminam fuscam sclerae ceteraque observo.

In tunica vasculosa bulbi choroidea inter retinam et scleram iacet. In oculi retina discum nervi opici

et maculam luteam video. Organis accessoriis oculi musculos bulbi oculi, supercilia, palpebras

annumeramus.

De gastre et gastris morbis

Gaster aliter in lingua Latina venter, ventriculus, stomachus, alvus nominatur. Gaster canalis

alimentarii paene media et lata pars est. Gaster inter lienem et hepar posita est. In gastre partem

cardicam, fundum, corpus partemque pyloricam sive pylorum distinguimus. Ostium cardiacum

gastrem cum oespophago iungit, pylorum autem cum duodeno. In gastre curvaturas videtis, ubi

glandualae variae inveniuntur, exampli causa: glandulae in regione fundi et corporis gastris

locantur.