Wydawnictwo C.H. Beck

Leksykonprawa medycznego

100podstawowychpojęć

pod redakcjąAdama Górskiego

Leksykon prawa medycznego100 podstawowych pojęć

W sprzedaży z tej serii:

E. Bagińska (red.)LEKSYKON PRAWA CYWILNEGO. CZĘŚĆ OGÓLNA

K. Zeidler, P. Rybiński (red.)LEKSYKON RETORYKI PRAWNICZEJ

J. Stelina (red.)LEKSYKON PRAWA PRACY. 100 PODSTAWOWYCHPOJĘĆ, 2 wyd.

A. Powałowski (red.)LEKSYKON PRAWA KONKURENCJI

A. Powałowski (red.)LEKSYKON PRAWA OCHRONY KONSUMENTÓW

K. Zeidler (red.)LEKSYKON PRAWA OCHRONY ZABYTKÓW

www.ksiegarnia.beck.pl

Leksykonprawa

medycznego100 podstawowych pojęć

pod redakcjąAdama Górskiego

Wydawnictwo C.H. BeckWarszawa 2012

Autorzy leksykonu:

dr Urszula Drozdowska [U.D.], dr Paweł Dzienis [P.D.],dr hab. Adam Górski [A.G.], dr Jacek Potulski [J.P.],

dr Emilia Rozwadowska [E.R.], dr hab. Wojciech Załuski [W.Z.],Agnieszka Fiutak [A.F.]

Redakcja: Joanna Ablewicz

Projekt okładki: Robert Rogiński

© Wydawnictwo C.H. Beck 2012

Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o.ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H. BeckDruk i oprawa: Elpil, Siedlce

ISBN 978-83-255-3857-6

ISBN e-book 978-83-255-3858-3

�

SpiS treści

słowo wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IXWykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIWykaz literatury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . X�

AutonomIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Błąd W SZtuce lekArSkIej W prAWIe cyWIlnym . 3Błąd W SZtuce lekArSkIej W prAWIe kArnym . . . . 8ceSArSkIe cIęcIe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11cZynność lecZnIcZA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13cZynnoścI nIelecZnIcZe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15dokumentAcjA medycZnA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19doWodZenIe W proceSIe cyWIlnym W SprAWAch

medycZnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25dZIedZIcZenIe roSZcZeń prZySługujących

pAcjentoWI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29ekSperyment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31eugenIkA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36eutAnAZjA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43eutAnAZjA W prAWIe kArnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46grAnIce IngerencjI prAWA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50grupoWA prAktykA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52IndyWIduAlnA prAktykA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56InformoWAnIe pAcjentA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60jAkość życIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63kArA umoWnA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67kArnoprAWnA ochronA dZIeckA pocZętego

– ujęcIe poróWnAWcZe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72klAuZulA SumIenIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77kodekS etykI lekArSkIej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80konStytucyjne prAWo do ochrony ZdroWIA . . 83kontrAktoWAnIe śWIAdcZeń opIekI

ZdroWotnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85konWencjA BIoetycZnA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

SpiS treści

VI

lekArZ jAko BIegły W proceSIe kArnym . . . . . . . . . 93lekArZ jAko oSkArżony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95lekArZ jAko śWIAdek W proceSIe kArnym . . . . . . . 97medycZnIe WSpomAgAnA prokreAcjA . . . . . . . . . . . 99nAleżytA StArAnność profeSjonAlISty . . . . . . . . . 102Nasciturus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105nIeudZIelAnIe pomocy prZeZ lekArZA . . . . . . . . . . 112oBoWIąZek denuncjAcjI prZeZ lekArZA . . . . . . . . . 116odpoWIedZIAlność cyWIlnA W ochronIe

ZdroWIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120odpoWIedZIAlność prAcoWnIcZA . . . . . . . . . . . . . . . 124odpoWIedZIAlność WłAdZy puBlIcZnej . . . . . . . . . 126odpoWIedZIAlność ZAWodoWA . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127oSoBA WykonującA ZAWód medycZny . . . . . . . . . . . 136pAcjent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142pAternAlIZm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145polItykA ZdroWotnA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148prAWA pAcjentA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153prAWA pAcjentA – ochronA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157prAWA pAcjentA – ogrAnIcZenIA . . . . . . . . . . . . . . . . . 162prAWo medycZne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164prAWo pAcjentA do poSZAnoWAnIA IntymnoścI

I godnoścI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167profIlAktykA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172promocjA ZdroWIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174prZedAWnIenIe roSZcZeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179prZerWAnIe cIąży W prAWIe polSkIm . . . . . . . . . . . . 181prZycZynIenIe SIę pAcjentA do poWStAnIA

SZkody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186prZyjęcIe BeZ Zgody do SZpItAlA

pSychIAtrycZnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188prZymuSoWe lecZenIe oSAdZonych . . . . . . . . . . . . . 192rentA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197roSZcZenIA pAcjentA I oSóB BlISkIch . . . . . . . . . . . . 200roSZcZenIA prekoncepcyjne I prenAtAlne . . . . . . 203rZecZnIk prAW pAcjentA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210

SpiS treści

VII

SAmoBójStWo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212SterylIZAcjA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214SyStem ZdroWotny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217SZkodA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221śmIerć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223środkI prZymuSu BeZpośrednIego . . . . . . . . . . . . . . . 226tAjemnIcA lekArSkA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230teStAment życIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232trAnSplAntAcjA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237uBeZpIecZenIA ZdroWotne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243udoSkonAlenIe genetycZne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249umoWA o lecZenIe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253WłAścIWość Sądu W cyWIlnych SprAWAch

Z ZAkreSu prAWA medycZnego . . . . . . . . . . . . . . . . . 255ZABIeg koSmetycZny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257ZABIeg lecZnIcZy BeZ Zgody pAcjentA W prAWIe

kArnym – Art . 192 kk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260ZAchoWAnIA ZdroWotne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262ZAdośćucZynIenIe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266ZAkAZ doWodoWy Z Art . 199 kpk . . . . . . . . . . . . . . . . . 273ZASAdA AutonomII WolI pAcjentA . . . . . . . . . . . . . . . 275ZASAdA doBrA chorego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276ZASAdA ochrony godnoścI cZłoWIekA

– pAcjentA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278ZASAdA odpoWIedZIAlnoścI ZA cZyn

WyrZądZAjący SZkodę pAcjentoWI . . . . . . . . . . . . 280ZASAdy prAWA medycZnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282ZAWód dIAgnoSty lABorAtoryjnego

(AnAlItykA klInIcZnego) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283ZAWód felcZerA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287ZAWód lekArZA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290ZAWód medycZny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291ZAWód pIelęgnIArkI I położnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293ZAWód rAtoWnIkA medycZnego . . . . . . . . . . . . . . . . . 299ZdArZenIe medycZne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302ZdroWIe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306

SPIS TREŚCI

VIII

ZdrowIe publIcZne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310Zgoda pacjenta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315

Indeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319

IX

Słowo wStępne

trudno ustalić jednoznaczną cezurę, która wyznacza radykalny wzrost zainteresowania prawem medycznym w polsce . pojawienie się w 1999 r . periodyku naukowego prawo i medycyna jest momentem, któ-rego nie można przecenić . jednak również i przedtem dorobek doktryny prawa w tym względzie jest bogaty i bardzo wartościowy . niewątpliwie szczególną uwagę doktryny i czytelników prawo medyczne zaczęło przykuwać po 1989 r . Wtedy też dokonała się jego jakościowa zmiana . Wolnościowe (mające na względzie autonomię osoby) podejście usta-wodawcy zaczęło przeważać nad paternalistycznym, urzeczywistniając tym samym ideę ochrony praw pacjenta . taka – oczekiwana – zmiana nie neutralizuje wcale konfliktów, czy kolizji zachowań, przed jakimi stoją pracownicy systemu ochrony zdrowia . prawo powinno być tych konfliktów i kolizji w największym możliwym stopniu katalizatorem, nie zaś twórcą . Z pewnością postulat, jaki zawiera ostatnie zdanie, nie jest przez nasz system prawa optymalnie zrealizowany . przede wszyst-kim, zdarza się prawu medycznemu popadać w sprzeczności, które powinny być rozwiązywane raczej przez ustawodawcę, niż w drodze wykładni prawa .

Większość leksykonów powstałych już w niniejszej serii wydawni-czej dotyczy zespołów regulacji prawnych, które zyskały – najczęściej niekwestionowane – miano gałęzi prawa . konsekwencją tego jest mocno ugruntowana siatka pojęciowa, a więc i mniejsza chyba wolność w wy-borze wyjaśnianych haseł . nieco inaczej jest w wypadku prawa medycz-nego . Zaznacza się w piśmiennictwie prawniczym, że jest to powstająca dopiero gałąź prawa . Ze stwierdzeniem tym należy się zgodzić . czerpie więc prawo medyczne z wielu dziedzin prawa, co widoczne jest również w doborze haseł niniejszego leksykonu . tak określona pozycja prawa medycznego może też mieć „obosieczny” – pozytywny i negatywny – wpływ na kształt tego typu opracowań . W większym chyba stopniu, niż w wypadku „ustabilizowanych” gałęzi prawa, twórcy narażeni są na zarzut arbitralności w wyborze i opracowaniu haseł . teoretycznie można wręcz kwestionować potrzebę i możliwość tworzenia leksykonu

Słowo wStępne

X

w dziedzinie, której granice nie są zupełnie jasno zdefiniowane i szczel-nie domknięte . to samo jest jednak niewątpliwie zaletą i zachętą do two-rzenia takich opracowań . Swoboda twórcza jest w tym wypadku nieco większa niż zwykle, co stanowi też dla twórców duże zobowiązanie .

objaśniona pokrótce w poprzednim akapicie specyfika prawa me-dycznego wymaga w moim przekonaniu pewnych szczególnych za-biegów twórczych . W pierwszym rzędzie będzie nim wyjaśnienie pojęć z pogranicza bioetyki i prawa, zazwyczaj o sporym stopniu ogólności . po wtóre, wyjątkowo, będzie nim zawarcie pojęć z pogranicza prawa i nauk o zdrowiu, bądź też wręcz niestanowiących elementu języka prawnego, jednak mających na wykładnię prawa medycznego ogromny wpływ .

przede wszystkim jednak leksykon wyjaśnia hasła, których przyna-leżności do tej dziedziny prawa nie sposób kwestionować . Wszystkie zaś razem tworzą w zamyśle Autorów spójną siatkę pojęciową, przy-datną czytelnikowi wywodzącemu się z wielu kręgów . Wymieniając tra-dycyjnie studentów prawa i administracji, adeptów i praktyków zawo-dów prawniczych, nie wolno zapominać, że prawo medyczne stanowi przedmiot wykładany na wielu wydziałach uniwersytetów i akademii medycznych . Wreszcie, większość z tych haseł powinna po prostu zain-teresować przedstawicieli wszystkich zawodów medycznych .

W imieniu Autorów i swoim własnym zachęcam do lektury tego lek-sykonu . mam nadzieję, że spełni on swoją funkcję edukacyjną (prope-deutyczną), informacyjną i porządkującą . chciałbym też, aby pomógł on adresatom norm prawa medycznego zrozumieć, jakie ramy zacho-wania – uprawnienia i obowiązki – wyznacza dla nich ustawodawca .

redaktor adam Górski

XI

wykaz Skrótów

1. Źródła prawadiaglabu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 27 .7 .2001 r . o diagnostyce laboratoryjnej

(t .j . dz .u . z 2004 r . nr 144, poz . 1529 ze zm .)działleczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 15 .4 .2011 r . o działalności leczniczej

(dz .u . nr 112, poz . 654 ze zm .)ekB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . konwencja o ochronie praw człowieka i godności

istoty ludzkiej w dziedzinie zastosowania biologii i medycyny (znana jako europejska konwencja Bioetyczna) podpisana 4 .4 .1997 r . w oviedo

ekpcz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . konwencja z 4 .11 .1950 r . o ochronie praw czło-wieka i podstawowych Wolności (dz .u . z 1993 r . nr 61, poz . 284 ze zm .)

Izbleku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 2 .12 .2009 r . o izbach lekarskich (dz .u . nr 219, poz . 1708 ze zm .)

kc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 23 .4 .1964 r . – kodeks cywilny (dz .u . nr 16, poz . 93 ze zm .)

kel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kodeks etyki lekarskiej, uchwała nadzwyczaj-nego II krajowego Zjazdu lekarzy z 14 .12 .1991 r . ze zm .

kk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 6 .6 .1997 r . – kodeks karny (dz .u . nr 88, poz . 553 ze zm .)

konstytucja rp . . . . . . . . . . . ustawa z 2 .4 .1997 r . – konstytucja rzeczypospo-litej polskiej (dz .u . nr 78, poz . 483 ze zm . i ze sprost .)

kp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 26 .6 .1974 r . – kodeks pracy (t .j . dz .u . z 1998 r . nr 21, poz . 94 ze zm .)

kpc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 17 .11 .1964 r . – kodeks postępowania cy-wilnego (dz .u . nr 43, poz . 296 ze zm .)

kpk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 6 .6 .1997 r . – kodeks postępowania kar-nego (dz .u . nr 89, poz . 555 ze zm .)

kro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 25 .7 .1964 r . – kodeks rodzinny i opie-kuńczy (dz .u . nr 9, poz . 59 ze zm .)

wykaz Skrótów

XII

odpZawfpSZu . . . . . . . . . . ustawa z 18 .7 .1950 r . o odpowiedzialności zawo-dowej fachowych pracowników służby zdrowia (dz .u . nr 36, poz . 332 ze zm .)

ochrZdrpsychu . . . . . . . . . . . ustawa z 19 .8 .1994 r . o ochronie zdrowia psychicz-nego (t .j . dz .u . z 2001 r . nr 231, poz . 1357 ze zm .)

planrodzu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 7 .1 .1993 r . o planowaniu rodziny, ochro-nie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerwania ciąży (dz .u . nr 17, poz . 78 ze zm .)

pobkomu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 1 .7 .2005 r . o pobieraniu, przechowywa-niu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narzą-dów (dz .u . nr 169, poz . 1411 ze zm .)

prpacjentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 6 .11 .2008 r . o prawach pacjenta i rzecz-niku praw pacjenta (t .j . dz .u . z 2012 r . poz . 159 ze zm .)

ratmedu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 8 .9 .2006 r . o państwowym ratownictwie medycznym (dz .u . nr 191, poz . 1410 ze zm .)

Sampielu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 1 .7 .2011 r . o samorządzie pielęgniarek i położnych (dz .u . nr 174, poz . 1038)

SamWoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 5 .6 .1998 r . o samorządzie województwa (t .j . dz .u . z 2001 r . nr 142, poz . 1590 ze zm .)

śwopZdru . . . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 27 .8 .2004 r . o świadczeniach opieki zdro-wotnej finansowanych ze środków publicznych (t .j . dz .u . z 2008 r . nr 164, poz . 1027 ze zm .)

Zawpielu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 15 .7 .2011 r . o zawodach pielęgniarki i położnej (dz .u . nr 174, poz . 1039 ze zm .)

Zawleku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 5 .12 .1996 r . o zawodach lekarza i leka-rza dentysty (t .j . dz .u . z 2011 r . nr 277, poz . 1634 ze zm .)

ZoZu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 30 .8 .1991 r . o zakładach opieki zdrowot-nej (t .j . dz .u . z 2007 r . nr 14, poz . 89 ze zm .)

2. publikatory i czasopismaAlerg . Astma Immun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Alergia Astma ImmunologiagdSp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gdańskie Studia prawniczegip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ginekologia i położnictwogp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gazeta prawna

wykaz Skrótów

XIII

kpp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kwartalnik prawa prywatnegomop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . monitor prawniczynp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nowe prawooSnc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . orzecznictwo Sądu najwyższego Izba cywilnaotk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . orzecznictwo trybunału konstytucyjnegopal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . palestrapB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . prawo Bankowepiel . i poł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pielęgniarstwo i położnictwopim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . prawo i medycynapip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . państwo i prawopiZS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . praca i Zabezpieczenia Społecznepneumonol Alergol pol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pneumonologia i Alergologia polskapol . merk . lek . . . . . . . . . . . . polski merkuriusz lekarskiphimd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . postępy higieny i medycyny doświadczalnejppk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . przegląd prawa karnegopr . Spół . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . prawo Spółekprok . i pr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . prokuratura i prawoprzegl . epidemiol . . . . . . . przegląd epidemiologicznypS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . przegląd Sądowyrej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rejentrpeiS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ruch prawniczy, ekonomiczny i Socjologicznyrzeczp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rzeczpospolitaSc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Studia cywilistyczneSI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Studia IuridicaSp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Studia prawniczeWok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . WokandaZn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zeszyty naukoweZ .pr ukSW . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zeszyty prawnicze ukSW

3. organy orzekającesA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sąd ApelacyjnysN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sąd najwyższySn (7) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sąd najwyższy w składzie siedmiu sędziówsO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sąd okręgowytk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . trybunał konstytucyjny

wykaz Skrótów

XIV

4. inne skróty

art . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . artykułn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . następneniepubl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . niepublikowaneorz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . orzeczeniepost . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . postanowieniepkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . punkts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . stronat .j . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tekst jednolityuchw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . uchwałaust . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ustępwyr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wyrokzd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zdanie

X�

wykaz LiteratUry

E. Bagińska, odpowiedzialność odszkodowawcza za wykonywanie wła-dzy publicznej, Warszawa 2006;

K. Bączyk-Rozwadowska, odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy leczeniu, toruń 2007;

M. Boratyńska, P. Konieczniak, prawa pacjenta, Warszawa 2001;M. Dercz, T. Rek, ustawa o działalności leczniczej . komentarz, Warszawa

2010;U. Drozdowska, cywilnoprawna ochrona praw pacjenta, Warszawa

2007;T. Dukiet-Nagórska, Autonomia pacjenta a polskie prawo karne, Warsza-

wa 2008;M. Filar, lekarskie prawo karne, Warszawa 2000;D. Karkowska, prawa pacjenta, Warszawa 2004;r. Kubiak, prawo medyczne, Warszawa 2010;L. Kubicki, obowiązek udzielenia pomocy lekarskiej, pim 2003, nr 13;L. Kubicki, Sumienie lekarza jako kategoria prawna, pim 1999, nr 4;A. Liszewska, odpowiedzialność karna za błąd w sztuce lekarskiej, War-

szawa 1998;E. Łętowska, prawo umów konsumenckich, Warszawa 2002;M. Nesterowicz, prawo medyczne, toruń 2010;M. Nesterowicz, odpowiedzialność cywilna zakładu opieki zdrowotnej

za lekarza jako podwładnego, pip 2008, z . 9;T. Pajor, odpowiedzialność dłużnika za niewykonanie zobowiązania,

Warszawa 1982;M. Safjan, prawo i medycyna, Warszawa 1998;M. Safjan, odpowiedzialność za wadliwą diagnozę prenatalną w świetle

orzecznictwa uSA, pip 1985, z . 10;J. Sawicki, Błąd sztuki przy zabiegach leczniczych w prawie karnym,

doktrynie i orzecznictwie, Warszawa 1965;M. Seroczyńska, eutanazja i wspomagane samobójstwo na świecie, War-

szawa 2004;T. Smyczyński, konwencja o prawach dziecka, Warszawa 1994;M. Sośniak, odpowiedzialność cywilna lekarza, Warszawa 1989;

wykaz LiteratUry

XVI

A. Szpunar, Zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową, Bydgoszcz 1999;

M. Śliwka, prawa pacjenta w prawie polskim na tle prawnoporównaw-czym, toruń 2008;

M. Świderska, Zgoda pacjenta na zabieg medyczny, toruń 2007;R. Tokarczyk, prawa narodzin życia i śmierci, lublin 1999;W. Wanatowska, W. Kulesza, odpowiedzialność prawna lekarza, Warsza-

wa 1988;E. Wojtaszek, odpowiedzialność cywilna z tytułu szkód wyrządzonych

dziecku przed jego poczęciem, np 1990, z . 10−12;E. Zielińska (red .), ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty . ko-

mentarz, Warszawa 2008;E. Zielińska, klauzula sumienia, pim 2003, nr 13;E. Zielińska, oceny prawnokarne przerywania ciąży, Warszawa 1986;T. Zimna, Zawieranie umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej,

Warszawa 2007;A. Zoll, prawo lekarza do odmowy udzielenie świadczeń zdrowotnych

i jego granice, pim 2003, nr 13;A. Zoll, Zaniechanie leczenia – aspekty prawne, pim 2000 nr 5;A. Zoll, odpowiedzialność karna lekarza za niepowodzenie w leczeniu,

Warszawa 1988 .

1

aUtonomia

pojęcie autonomii występuje w co najmniej dwóch róż-nych znaczeniach: „silnym” i „słabym” . Autonomia w rozumieniu silnym jest tożsama z wolnością woli i wolnością od przymusu wewnętrznego . natomiast au-tonomia w rozumieniu słabym to wolność od przymu-su wewnętrznego . Wolność woli jest z kolei rozumiana jako pewna zdolność podmiotu, dzięki której w każdej sytuacji, w której postąpił on w określony sposób, mógł postąpić inaczej . natomiast wolność od przymusu we-wnętrznego jest to wolność od czynników „wewnętrz-nych”, zaburzających racjonalność podmiotu, tj . jego zdolność do analizowania racji za alternatywnymi sposobami postępowania; brak racjonalności przejawia się w braku możliwości rozpoznania znaczenia swo-jego czynu lub pokierowania swoim postępowaniem . owe czynniki „wewnętrzne” zaburzające racjonalność to np . upośledzenie umysłowe, choroba psychiczna lub inne zakłócenie czynności psychicznych . Za czyn-nik ograniczający wolność od przymusu wewnętrz-nego należy uznać także nieletniość: osoba nieletnia nie ma zwykle odpowiedniego doświadczenia życio-

2

wego i w pełni rozwiniętych zdolności poznawczych, aby można było uznawać ją za racjonalną . rzecz jasna, pojęcie przymusu wewnętrznego nie jest ostre: istnie-je wiele rodzajów zaburzeń psychicznych, co do któ-rych nie wiadomo, czy można je interpretować jako stwarzające przymus wewnętrzny; podobnie, nie da się wskazać jakiejś ściśle określonej cezury wiekowej, po przekroczeniu której można z całą pewnością uzna-wać człowieka za osobę racjonalną (a więc autonomicz-ną) . pojęcie autonomii jest ściśle związane z takimi pojęciami z zakresu filozofii moralnej, jak sprawczość, odpowiedzialność i paternalizm . Aby daną osobą moż-na było uważać za rzeczywistego sprawcę określonego czynu, musi być ona autonomiczna . podobnie, tylko osobę autonomiczną można pociągać do odpowiedzial-ności za popełnienie określonego czynu . pojęcie auto-nomii leży także u podstaw etycznej zasady autonomii, która stanowi, że nie można zakazywać innej osobie dokonywania czynów, które mieszczą się w ramach jej osobistej wolności, tj . czynów, które dotyczą wyłącz-nie jej samej, a zatem nie wyrządzają krzywdy innym osobom . dlatego paternalistyczna ingerencja w sferę decyzyjną osoby autonomicznej wymaga szczególnego uzasadnienia (→ paternalizm) . Im bardziej autono-miczna jest dana osoba, tym owo uzasadnienie musi być silniejsze; tę zależność obrazuje poniższy wykres:

aUtonomia

3

przejawem zasady autonomii na gruncie etyki le-karskiej jest zasada autonomii pacjenta, stwierdzająca, że zabiegi lekarskie mogą być dokonywane na osobie autonomicznej tylko za jej zgodą . W dyskursie prak-tycznym (np . prawniczym) występuje zazwyczaj słabe rozumienie autonomii: uznaje się je za wystarczające do usprawiedliwienia posługiwania się wspomnia-nymi wyżej pojęciami sprawczości i odpowiedzialno-ści (tj . stwierdza się, że aby osobę można było uznać za autora swoich działań, za które może wziąć odpo-wiedzialność, wystarczy jeśli osoba ta będzie autono-miczna w sensie słabym) . rozumienie silne, oparte na niejasnym pojęciu wolnej woli, pojawia się zwykle wyłącznie na poziomie dyskursu filozoficznego: uni-ka się go w dyskursie praktycznym (właśnie z uwagi na niejasność samego pojęcia wolnej woli, a także nie-rozstrzygalności filozoficznego sporu o jej istnienie) . Literatura:G. Dworkin, the theory and practice of Autonomy, cambridge 2001;A. R. Mele, motivation and Agency, oxford 2003 .

[W .Z .]

Błąd w SztUce LekarSkiej w prawie cywiLnym

Błędem w sztuce lekarskiej, w myśl starej definicji Rudolfa Virchowa, utrwalonej przez orzecznictwo nie-mieckie, a przejętej w okresie powojennym do pol-skiej doktryny, jest postępowanie naruszające zasady wiedzy medycznej . Agnieszka Liszewska podaje nastę-pującą definicję: „błąd w sztuce medycznej oznacza naruszenie przez lekarza (świadomego tego, że podej-muje czynność medyczną), obowiązujących go w kon-kretnym wypadku, wypracowanych na gruncie nauki i praktyki reguł postępowania zawodowego wobec dóbr prawnych w postaci życia i zdrowia człowieka,

Błąd w SztUce LekarSkiej...