leksykon polskich

muzyków pedagogów

Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”Kraków 2007

Stowarzyszenie Polskich Artystów Muzyków

leksykon polskich

muzyków pedagogów

urodzonych po 31 grudnia 1870

Pod redakcją Katarzyny Janczewskiej-Sołomko

© Copyright by Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007

Redaktor naczelnyKatarzyna Janczewska-Sołomko

Komitet Redakcyjnydr Katarzyna Janczewska-Sołomko, doc. dr Wojciech Jankowski, prof. dr hab. Maria Manturzewska, dr Kacper Miklaszewski, dr Andrzej Pytlak, prof. Franciszek Wesołowski (przewodniczący)

Współpraca redakcyjnaEwa Ostaszewska

Projekt okładkiEwa Beniak-Haremska

Skład komputerowyArtur Falkowski

Materiały do biogramów przygotowali:Alina Baranowska-Liese, Danuta Wysok-Janczuk, Wojciech Jankowski, Katarzyna Janczewska-Sołomko, Alina Janiszewska ,Elżbieta Dorota Kakiet, Krystyna Kochanowska, Krzysztof Majewski, Kacper Miklaszewski, Tamara Monko-Ejgenberg,Mariola Nałęcz, Ewa Ostaszewska, Włodzimierz Pigła, Bożenna Rożniatowska, Monika Skazińska , Ewa Skowrońska --Lebecka, Maria Sołtys-Pigła, Krzysztof Sperski, Stefan Strahl, Bogdan Szumski, Zofia Wawrzyńska, Franciszek Wesołowski , Tomira Witulska-Konar, Maria Wróblewska, Maria Zowczak-Nowosielska oraz pracownicy SM w Oleśnicy.

Przy doborze haseł korzystano z bezinteresownych konsultacji następujących specjalistów: Alina Baranowska-Liese – harfa, prof. Joachim Grubich – organy, prof. Alina Gruszka – gitara, doc. dr Wojciech Jankowski – przedmioty pedagogiczne, prof. Juliusz Pietrachowicz – instrumenty dęte blaszane, prof. Włodzimierz Lech Puchnowski – akordeon, prof. Eugeniusz Sąsiadek – śpiew, prof. Józef Serafin – organy, prof. Monika Skazińska – rytmika, prof. Regina Smendzianka – fortepian, prof. Krzysztof Sperski – wiolonczela, prof. Elżbieta Szwarc-Dastych – instrumenty dęte drewniane, prof. Franciszek Wesołowski – przedmioty teoretyczno--muzyczne, prof. Tadeusz Wroński – skrzypce, altówka. Faksymile okładek podręczników pochodzą ze zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie.

Publikacja została zrealizowana dzięki pomocy finansowej udzielonej przez Komitet Badań Naukowych oraz Związek Stowarzyszeń Artystów Wykonawców STOART

ISBN 978-83-7308-538-1

Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5tel. (0-12) 422-41-80, fax (0-12) 422-59-47www.impulsofi cyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsofi cyna.com.plWydanie I, Kraków 2007

Od Redakcji VII

Nauczyciel muzyki – współtwórca kultury muzycznej i muzycznych talentów – Maria Manturzewska, Wojciech Jankowski IX

Wykaz skrótów i oznaczeń XIII

Biogramy 1

Indeks osób 565

Bibliografia 601

SPIS TREŚCI

vii

Pomysł dokumentowania pedagogicznej pracy mu-zyków powstał w Sekcji Pedagogów Zarządu Głów-nego Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków: prof. Hanna Lachertowa zaproponowała, aby stworzyć kartotekę nauczycieli – członków SPAM w celu odnoto-wywania ich pracy. Opracowano ankietę, którą rozesła-no do wszystkich członków Sekcji Pedagogów na terenie kraju, a otrzymane odpowiedzi sklasyfikowano według opracowanych w tym celu kryteriów. Konieczność wy-eksponowania zasług p e d a g o g i c z n y c h muzyków różnych specjalności nie podlegała dyskusji, jednocześnie mieliśmy świadomość, iż w encyklopediach muzycznych (w tym również wielotomowej Encyklopedii Muzycznej PWM) znajdą się biogramy jedynie nielicznych, czoło-wych polskich muzyków-pedagogów. Naturalną tego konsekwencją było poszerzenie bazy danych, objęcie ba-daniami działalności pedagogicznej muzyków nie zrze-szonych w SPAM i tych, którzy odeszli oraz poczynienie kroków zmierzających do przygotowania samodzielnej publikacji – Leksykonu Polskich Muzyków Pedagogów.

Celem Leksykonu jest utrwalenie zasług wyróżniają-cych się nauczycieli muzyki szkolnictwa muzycznego i powszechnego, a także ukazanie pracy pedagogicznej wybitnych artystów-muzyków, niejednokrotnie pomi-janej w dotyczących ich publikacjach. Założenia pracy uwzględniają dwa podstawowe elementy: czasowy i me-rytoryczny. Leksykon zawiera biogramy osób urodzonych po 31 grudnia 1870 roku; wybór tej daty jako dolnej gra-nicy został podyktowany chęcią przypomnienia i utrwa-lenia sylwetek osób działających w dwudziestym wieku, a więc również tych, którzy na przełomie wieków XIX i XX rozpoczynali pracę pedagogiczną; wielu z nich na progu dwudziestego stulecia miało nie tylko przygoto-wanie zawodowe, lecz kilkuletni staż pracy; pozwoliło to uwzględnić także dużą grupę pedagogów współczesnych. Ponieważ opublikowanie biogramów wszystkich uczą-cych muzyków byłoby zadaniem przekraczających aktu-alne możliwości, przed zespołem pracującym nad Leksy-konem stanęło trudne zadanie selekcji, tym trudniejsze, iż – jak wiadomo – na przestrzeni ubiegłego stulecia zmie-niała się struktura szkolnictwa muzycznego, kryteria do-

boru do zawodu pedagogicznego i społeczna ranga na-uczyciela muzyki. Do drugiej wojny światowej oprócz nauczycieli pracujących w szkołach funkcjonowała licz-na grupa nauczycieli prywatnych, którzy nie tylko posia-dali stosowny certyfikat, ale niejednokrotnie cieszyli się dużym uznaniem i wychowali wielu cenionych muzyków. Poważne trudności sprawiało zgromadzenie materiałów biograficznych osób, które swoją pracę zakończyły przed rokiem 1939 lub pracujących na terenach, które po roku 1945 znalazły się poza granicami Polski. Zależało nam na przypomnieniu pedagogów, którzy odegrali znaczącą rolę w polskiej kulturze muzycznej, natomiast – pomimo sta-rań – nie udało się dotrzeć do dokumentacji ich pracy, niejednokrotnie już nie istniejącej. Ze względu na trud-ności w pozyskiwaniu materiałów, w stosunku do tych na-uczycieli zastosowano bardziej liberalne kryteria doboru, niż do pracujących po wojnie; umożliwiło to zaznaczenie ich udziału w kształtowaniu polskiej pedagogiki muzycz-nej. W Leksykonie uwzględniono także osoby wykształ-cone w polskich uczelniach muzycznych, które zdobytą w kraju wiedzę wykorzystują w pracy pedagogicznej za granicą. Pomimo starań nie udało się ustalić wielu – na-wet podstawowych – danych osób, których działalność ma obecnie znaczenie historyczne, niejednokrotnie dane podawane w rozmaitych źródłach okazywały się sprzecz-ne, a ich weryfikacja nie zawsze była możliwa.

Przyjęto następujące r a m o w e kryteria doboru osób, których biogramy znajdują się w Leksykonie: muzyczne przygotowanie zawodowe, przynajmniej dziesięcioletnia praca pedagogiczna głównie na terenach polskich, wy-różniający się uczniowie lub inne osiągnięcia pedago-giczne (co szczególnie dotyczy nauczycieli tak zwanych przedmiotów teoretyczno-muzycznych lub ogólno-mu-zycznych oraz wychowania muzycznego), współpraca z ośrodkiem metodycznym, konsultacje, udział w komi-sjach programowych, publikacje o charakterze pedago-gicznym, chociaż nie pominięto innych prac znaczących dla dorobku danej osoby lub kultury polskiej. Kryteria doboru są bardziej rygorystyczne w odniesieniu do pe-dagogów żyjących w drugiej połowie dwudziestego stu-lecia, mniej – wobec starszych.

OD REDAKCJI

Zebranie materiałów przysporzyło wielu trudności – nie wszyscy pedagodzy, do których zostały przesłane kwe-stionariusze, odesłali je redakcji, niektórzy podali dane niepełne, pomijając na przykład datę lub miejsce urodze-nia. Szanując wolę respondentów, w kilku przypadkach tych danych w biogramach nie uwzględniono. Z oczywi-stych względów tryb pozyskiwania informacji o muzy-kach-pedagogach nieżyjących był odmienny: posłużono się głównie dostępną (często trudno dostępną) literaturą, choć dane biograficzne przekazywały także rodziny oraz szkoły. Biogramy znacznie różnią się nie tylko objętością, lecz także rodzajem prezentowanych danych – gdy nie-których informacji o dawnych pedagogach nie udało się zdobyć, uhonorowano ich jedynie krótką wzmianką.

Nie umniejszając ogromnej roli i zasług pedagogów wyższego szkolnictwa muzycznego, chcieliśmy przypo-mnieć i utrwalić dokonania wyróżniających się nauczy-cieli szkół niższych stopni, których praca daje podstawy dalszego kształcenia i osiągnięć artystycznych uczniów, a jednocześnie nie zawsze bywa dostrzegana i docenia-na. Ponadto Leksykon Polskich Muzyków Pedagogów dla wielu z nich jest jedyną szansą zaprezentowania sylwet-ki zawodowej.

Ze zrozumiałych względów w biogramach wyekspono-wano działalność pedagogiczną, inną traktując bardziej ogólnie; określenia w rodzaju „wybitny pianista”, „świa-towej sławy kompozytor” rekompensują te dysproporcje. Integralnym elementem biogramu jest wykaz publikacji, ze szczególnym uwzględnieniem szeroko pojętej tematy-ki pedagogicznej. W wyjątkowych przypadkach podano także inne prace lub prace dotąd nie opublikowane.

Przyjęto następujący schemat biogramu: NAZWISKO Imię/imiona (data i miejsce urodzenia * i zgonu †). Na-zwisko rodowe, pseudonim. Muzyczne tradycje rodzin-ne. Przebieg kształcenia muzycznego.

Przebieg pracy pedagogicznej, z wyszczególnieniem pełnionych funkcji w szkolnictwie muzycznym; wyróż-niający się uczniowie. Działalność metodyczna. • Działal-ność artystyczna i naukowa; nagrody i wyróżnienia w tej dziedzinie. Inne znaczące szczegóły biograficzne. Działal-ność społeczna. Odznaczenia i wyróżnienia (nie wymie-nione powyżej).

Publikacje. Literatura (Lit.) – bibliografia. W miarę możliwości podano wszystkie publikacje

o charakterze pedagogicznym – podręczniki, artykuły, ale także kompozycje; w przypadku innych prac dokona-no wyboru. W bibliografii nie uwzględniono recenzji.

Komitet Redakcyjny Leksykonu Polskich Muzyków Peda-gogów pracował honorowo, podobnie jak honorowo wy-konano olbrzymią część prac badawczych i redakcyjno --adiustacyjnych, a także administracyjnych. Dostarczone przez współpracowników materiały – w tym ankiety oso-biście wypełnione przez zainteresowane osoby – w wielu

przypadkach wymagały uzupełnień (m.in. bibliografii), a wszystkie – redakcji według ustalonych zasad, dlatego też nie jest możliwe precyzyjne określenie autorstwa po-szczególnych biogramów.

Leksykon Polskich Muzyków Pedagogów zawiera 1434 biogramy muzyków różnych specjalności.

Materiały podstawowe pochodzą z następujących źró-deł: bezpośrednio od osób zainteresowanych, od rodziny, instytucji (zwykle są to szkoły), w której dany nauczyciel pracował oraz od osób trzecich, które podjęły się współ-pracy z redakcją Leksykonu. Duża część informacji zawar-tych w publikacji jest wynikiem żmudnej i niełatwej pe-netracji druków, materiałów archiwalnych, kronikarskich i innych, a także zaangażowania ludzi dobrej woli. Z przy-krością trzeba stwierdzić, że pomimo kilkakrotnych apeli, większość szkół muzycznych stopnia pierwszego i drugie-go nie przysłała informacji o swoich zasłużonych nauczy-cielach. Podkreślić jednak należy życzliwość i zaintereso-wanie kierownictwa wielu placówek, do których zwracano się o informacje, a także osób prywatnych. Szczególne po-dziękowania przekazujemy prof. Reginie Smendziance i prof. Krzysztofowi Sperskiemu. Podkreślić należy wiel-kie zaangażowanie nieobecnych już wśród nas p. Ali-ny Janiszewskiej z Koła Seniorów SPAM w Katowicach, a przede wszystkim prof. Franciszka Wesołowskiego, któ-ry do końca życia przewodniczył Komitetowi Redakcyj-nemu i czynnie uczestniczył w pracach nad Leksykonem. Pomoc okazali również: mgr Alina Baranowska-Liese – zastępca dyrektora PSM II st. nr 1 im. J. Elsnera w Warsza-wie, mgr Elwira Cisak-Śliwkiewicz – dyrektor PSM I i II st. im. T. Szeligowskiego w Lublinie, mgr Andrzej Jazdon – kierownik Działu Zbiorów Muzycznych Biblioteki Uni-wersyteckiej w Poznaniu, dr Leszek Mazepa, mgr Lilianna Moll – Dyrektor Biblioteki Głównej Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego w Katowicach, mgr Barbara Pa-chuta z PSM I i II st. im. O. Kolberga w Radomiu, p. Helena Stolarska z Komisji Seniorów ZG SPAM, dyrekcja POSM I i II st. im. F. Nowowiejskiego w Gdańsku, PLM w Kra-kowie, PSM I st. w Krakowie, PPSM w Krakowie, POSM I i II st. im. K. Lipińskiego w Lublinie, PSM I i II st. w Je-leniej Górze oraz mgr Jolanta Byczkowska-Sztaba i mgr Włodzimierz Pigła z Biblioteki Narodowej w Warszawie. Serdeczne podziękowania składamy redakcji „Ruchu Mu-zycznego”, która bezinteresownie udostępniła swoje łamy na ogłoszenia dla potrzeb Leksykonu oraz Kierownictwu Archiwum Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk – za bezpłatne udostępnienie fotografii Mariana Sobieskie-go, autorstwa Walentyny Mądruszkiewicz. Podziękowania przekazujemy też p. Arturowi Falkowskiemu za duże za-angażowanie w tok prac wydawniczych.

Dopełnieniem niniejszego Leksykonu Polskich Muzy-ków Pedagogów byłaby dalsza część, w której znaleźliby się pedagodzy następnej generacji.

ix

Być możebez Leopolda Mozarta nie byłoby Wolfganga Amadeusza;bez Żywnego i Elsnera nie byłoby Chopina;bez Skołyszewskiego nie byłoby Pendereckiego;bez Jasińskiego – nie byłoby Zimermana –

– oni nie tylko ukształtowali ich warsztat i osobowość – podstawy, zainteresowania i preferencje; oni ułatwili do-stęp do znaczących muzycznych środowisk, promowali ich pierwsze publiczne prezentacje, wprowadzali w świat wielkiej, międzynarodowej rodziny muzycznej.

Często anonimowi, oddali swoje życie w służbę mu-zyce – wspieraniu i promowaniu muzycznych talentów; żmudną pracę – tym mniej zdolnym, bez których filhar-monie i opery świeciłyby pustkami. Bez nich bylibyśmy dziś bez reszty zalani popularno-masową szmirą.

Nie docenia się ich trudu w naszym kraju. Nie zawsze ich wysiłek doceniają uczniowie, szczególnie ci mniej zdolni, z którymi trzeba było nie tylko więcej popraco-wać, ale też wykazać wiele twórczej inwencji i nauczy-cielskiego trudu.

Tym często anonimowym bohaterom, bez których nie byłoby kultury muzycznej w naszym kraju, poświęcamy ten leksykon. Trzeba ocalić od zapomnienia dzieło na-uczycieli i wychowawców muzycznych!

Leksykon każdy, a ten w szczególności – to wielki problem decyzyjny: kogo wybrać i włączyć do indeksu nazwisk? W jakiej formie przedstawiać sylwetki poszcze-gólnych nauczycieli, aby uchwycić to, co było w nich na-jistotniejsze z punktu widzenia nauczania i wychowa-nia muzycznego? Ale także (z może przede wszystkim?): kogo zaliczyć do szerokiej przecież kategorii nauczycie-li muzyki?

Jedna kwestia nie ulega wątpliwości. Do grona tego należą w pierwszym rzędzie wielcy muzycy – wirtuozi, którzy u schyłku artystycznej kariery – a czasem znacz-nie wcześniej – postanowili dzielić się muzycznym do-świadczeniem a może i talentem? – z młodymi. Jak zgrabnie ujął to już w roku 1896 Robert Becher¹, pub-

¹ Aleksander Poliński Dzieje muzyki polskiej 1907, s. 352.

licysta i krytyk muzyczny warszawskiego „Echa Mu-zycznego, Teatralnego i Artystycznego” pisząc o swo-im mistrzu – także nauczycielu Paderewskiego i Artura Rubinsteina – Teodorze Leszetyckim: Umarł Liszt, Tausig , Büllow , Kullak, Rubinstein, genialni wykonawcy i jedno-cześnie pedagodzy. Pozostał z tej plejady Teodor Leszety-cki, który zarzuciwszy od dawna karierę koncertową wiel-kie swoje uzdolnienie pedagogiczne poświęca kształceniu młodych talentów. A liczba wirtuozów, jego uczniów ciąg-le wzrasta […].

Ogromna sfera muzyki i muzycznej pedagogiki to nie tylko ów przekaz czy raczej wymiana doświadczeń mie-dzy byłym i przyszłym solistą-wirtuozem, międzypoko-leniowy dialog talentów. To również jakże ważna i zna-cząca w życiu młodzieży muzycznej działalność – też przecież z istoty swej funkcji, nauczycieli – dyrygentów i kameralistów, zwłaszcza pianistów-kameralistów, zwa-nych potocznie niezbyt trafnie akompaniatorami. I oni zajmują się, podobnie jak ci pierwsi – nauczyciele gry, wykonawstwa instrumentalnego (czy wokalnego) – roz-wijaniem u swych uczniów i studentów środków wyko-nawczych i zdolności nadawania „kształtu brzmieniowe-go dziełu muzycznemu”², także niezbędnych dyspozycji osobowościowych przyszłych muzyków. Przede wszyst-kim jednak, bezpośrednio i osobiście, niejako na własną artystyczną odpowiedzialność i na miarę swego muzycz-nego talentu, towarzyszą im w zespołowym uprawia-niu muzyki, współtworząc muzyczne interpretacje, uczą partnerstwa w sztuce. Partnerstwa, które jest podsta-wą zespołowego muzykowania i otwarciem muzycznej młodzieży na dorobek i wartości sztuki muzycznej naj-wyższego lotu³. Często też są współtwórcami sukcesów egzaminacyjnych, a zwłaszcza konkursowych, młodych talentów.

² Por. np. Andrzej Pytlak Talent muzyczny w procesie rozwoju i kształcenia. W: Wokalistyka i pedagogika wokalna Zeszyt Na-ukowy Nr 74 Akademii Muzycznej im. K. Lipińskiego we Wroc-ławiu, Wrocław 1999, s. 76.³ Jerzy Marchwiński O partnerstwie w muzyce Akademia Mu-zyczna im. F. Chopina w Warszawie, Warszawa 2004.

NAUCZYCIEL MUZYKI – WSPÓŁTWÓRCA KULTURY MUZYCZNEJ I DEPOZYTARIUSZ MUZYCZNYCH TALENTÓW

x

Wielka sfera muzycznej pedagogiki, w której donio-słą rolę odgrywają pedagodzy, to także nauczanie tak zwanej teorii muzyki. Dziedzina ta obejmuje zarówno ważne dla rozwoju przyszłego muzyka i człowieka mu-zykalnego przedmioty szkolne, jak rytmika czy kształce-nie słuchu⁴ i przedmioty ściśle warsztatowe – harmonia, kontrapunkt, instrumentacja, oraz wręcz kompozycja. A także „muzykoznawcze”, jak choćby historia i literatu-ra muzyki, folklor i analiza form, stanowiące podstawę humanistyczno-estetycznego kształcenia młodzieży mu-zycznej, pozwalające na głębsze rozumienie problemów społecznej recepcji i funkcji muzyki, a zarazem rozwija-jące umiejętności i kulturę percepcji.

Jest oczywiste, że określenie całej tej bogatej i jakże złożonej sfery nauczania muzyki, nauczania „teorii mu-zyki” ma wyłącznie sens umowny, skrótowy, podobnie jak używane u nas pojęcie „kształcenia ogólnomuzycz-nego” czy „przedmiotów ogólnomuzycznych”. Dziedzina ta od dawna ma swoich wielkich i zasłużonych dla pe-dagogiki muzycznej reprezentantów, by wymienić jesz-cze raz Józefa Elsnera, który był przecież i to oficjalnie tytułowany i mianowany „profesorem estetyki muzycz-nej i generałbasu”⁵. A inni teoretycy, nauczyciele całych pokoleń polskich muzyków, by z najbliższych nam cza-sów wymienić choćby Kazimierza Sikorskiego, Stefana Śledzińskiego i Franciszka Wesołowskiego?!

Dziedziną szczególnie ważną, w której w sposób naj-bardziej dosłowny i uprawniony używa się określenia „nauczyciel muzyki”, jest powszechna edukacja muzycz-na, dawniej skupiona głównie w szkole ogólnokształcącej. Dziś – niestety – coraz skuteczniej z niej wypychana. I ta dziedzina ma swoich wielkich i znanych mistrzów, twór-ców szeroko stosowanych programów i podręczników, wręcz koncepcji edukacyjnych6 oraz skromnych, anoni-mowych nauczycieli, którzy z wielkim trudem i z reguły niedocenieni, wprowadzają szerokie kręgi dzieci i mło-dzieży w czarodziejski świat muzyki (czasem, niestety, czarodziejski tylko dla nich samych!). Bez nich jednak, także bez tysięcy organizatorów i dyrygentów chórów i innych zespołów amatorskich, instruktorów muzyki w domach kultury i prelegentów audycji umuzykalnia-jących (również wśród nich, tych ostatnich zwłaszcza, są wielkie nazwiska na miarę talentów tym zakresie, ale także na miarę zasięgu mediów, które im te „nazwiska” ułatwiają zdobyć, nie byłoby życia muzycznego. Dobrze rozumiał znaczenie tego nurtu i rolę zaangażowanych

⁴ Przedmiot ten, dawniej i chyba trafniej z punktu widzenia jego roli umuzykalniającej i w kształceniu przyszłych muzyków zwany solfeżem, ma oczywiście również i na wyższych szczeb-lach kształcenia muzycznego nieocenione walory „warsztato-we”, a nawet integrujące całość edukacji muzycznej.⁵ Por. Stefan Śledziński (red.) 150 lat Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie PWM, Kraków-Warszawa 1960.⁶ Por. choćby Maria Przychodzińska Polskie koncepcje powszech-nego wychowania muzycznego. Tradycje, współczesność WSiP, Warszawa 1979, czy Zofia Burowska (inni, red.) Krakowska kon-cepcja wychowania muzycznego w świetle przeprowadzonych ba-dań Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 1983.

w rozwój powszechnej kultury muzycznej nauczycieli, Karol Szymanowski. Rozumiał, sam boleśnie dotknię-ty niezrozumieniem swej sztuki, pisząc w jakże cennej i pięknej książeczce Wychowawcza rola kultury muzycznej w społeczeństwie: Spontaniczne wybuchy twórczości genial-nych jednostek zgasłyby jak płomień w bezwietrznej prze-strzeni, gdyby nie znalazły istotnego oddźwięku w głębo-kim zrozumieniu i umiłowaniu sztuki wśród najszerszych warstw ludności⁷.

A rówieśnik Szymanowskiego, wielki Węgier Zoltán Kodály nie tylko tę pionierską role nauczyciela muzy-ki rozumiał, ale i znaczną część swego życia i twórczo-ści poświęcił na stworzenie wspaniałej i wszechstronnej koncepcji muzyczno-edukacyjnej, która pozwala niezli-czonym nauczycielom w świecie (w Polsce ciągle tylko nielicznym⁸) mieć poczucie dysponowania kompeten-cjami niezbędnymi by – trawestując Słowackiego – zja-daczy codziennej muzycznej strawy w prawdziwych muzy-ków przerobić.

Zresztą podobnie powiedzieć można o reprezentan-tach (przeważnie kompetentnych, doświadczonych i sku-tecznych w swej pracy) koncepcji Dalcroze’a, metody Orffa, a także stawiających coraz mocniejsze kroki na polskim gruncie zwolennikach, wręcz entuzjastach, Gor-donowskiej teorii uczenia się muzyki (GTML – the Gor-don Theory of Music Learning)⁹.

Zwolennicy tych i innych jeszcze autorskich koncep-cji muzyczno-edukacyjnych, to z reguły (choć nie wy-łącznie) zwolennicy tak zwanych integralnych podejść w muzycznej pedagogice, nie tylko powszechnej, zwo-lennicy poszukiwania i stosowania w zakresie naucza-nia muzyki tego co naprawdę ważne, podstawowe i sku-teczne.

Nie inne podejście, choć może z wyraźniejszym na-chyleniem badawczym, reprezentują pedagodzy, także psychologowie muzyki, rozwijający w swej działalności naukowej, organizacyjnej, w publikacjach i w dydakty-ce (głównie akademickiej) teorię muzycznej pedagogi-ki, a także psychologiczne podstawy muzycznej peda-gogiki¹⁰. Tej tematyce i takim podejściom miał służyć – i służył z powodzeniem przez 18 lat (1974-1992) IPN – międzyuczelniany Instytut Pedagogiki Muzycznej Aka-demii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie. Pierwsza i przez wiele lat jedyna tego typu placówka naukowo-dydaktyczna nie tylko w Polsce, ale i na świecie, nieste-ty zlikwidowana w momencie, gdy właśnie na jej wzór i w uznaniu celowości integracji teoretyczno-badaw-czego z wysoce specjalistyczną praktyką muzycznego

⁷ Karol Szymanowski Wychowawcza rola kultury muzycznej w społeczeństwie PWM Kraków 1949, s. 22.⁸ Por. chociażby monograficzny zeszyt (Kodalyowski) cza-

sopisma „Wychowanie Muzyczne w Szkole” nr 2/2003. Wyd. UMCS w Lublinie, Lublin. ⁹ Por. również monograficzny, Gordonowski zeszyt tegoż czaso-

pisma (Nr 3/2004).¹⁰ Por. na przykład Psychologiczne podstawy kształcenia muzycz-nego pod redakcją Marii Manturzewskiej i Małgorzaty Chmu-rzyńskiej, AMFC w Warszawie, Warszawa 1999.

nauczania, zaczęły powstawać jego zagraniczne odpo-wiedniki¹¹.

I w tym miejscu zamknąć można (choć – przyznajemy – bardzo nieszczelnie) krąg muzycznej psychologii i pe-dagogiki teoretycznej z wielkim dorobkiem i doświad-czeniem praktycznym, z próbami teoretycznego ogar-nięcia tego dorobku i doświadczenia przez niektórych wybitnych muzyków i pedagogów – praktyków. Niech usymbolizowaniem takiego dorobku będzie działalność pedagogiczna i publikacje Profesor Reginy Smendzianki,

¹¹ Mamy na myśli na przykład Instytut Pedagogiki Muzycznej, powołany właśnie w 1992 roku w Paderborn, w Niemczech, po-wiązany zarówno z tamtejszych Uniwersytetem, jak i Akademią Muzyczną, a także jeszcze wcześniej powstały, w roku 1985 – In-stytut Pedagogiki Muzycznej we Francji, w „miasteczku mu-zycznym” La Villette pod Paryżem.

która zawsze rozumiała potrzebę rozwijania przez wyż-szą uczelnię muzyczną nie tylko działalności artystycz-no-pedagogicznej, ale i naukowej w tym zakresie; także potrzebę powoływania w uczelni dla tych celów wyspe-cjalizowanych struktur, czemu niejednokrotnie dawała wyraz zarówno wtedy, gdy była rektorem warszawskiej PWSM, jak i później. Podobnie można określić postawę i rolę naszego Wielkiego Przyjaciela i Promotora, Profe-sora Tadeusza Wrońskiego, jednego z założycieli i pierw-szego przewodniczącego Rady IPM. Jemu i Jego pamięci słowa tego wprowadzenia poświęcamy.

Maria ManturzewskaWojciech Jankowski

Warszawa, luty 2005

xiii

* urodzony(a)† zmarły(a)AA Agencja AutorskaAGH Akademia Górniczo-Hutnicza AK Armia KrajowaAM Akademia Muzyczna AMFC Akademia Muzyczna im. Fryderyka

Chopina w Warszawie ARTOS Państwowa Organizacja Imprez

Artystycznychartyst. artystyczny ASP Akademia Sztuk Pięknych ATK Akademia Teologii Katolickiej AWF Akademia Wychowania Fizycznego BBC British Broadcasting CorporationBN Biblioteka Narodowa b.m.r. bez miejsca i roku wydaniaBTM Białostockie Towarzystwo Muzyczne BUW Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego CD compact discCEA Centrum Edukacji Artystycznej CIA Confederation Internationale

des AccordeonistesCK Centralny Komitet COK Centralny Ośrodek Kultury COMUK Centralny Ośrodek Metodyki

Upowszechniania Kultury COPSA Centralny Ośrodek Pedagogiczny

Szkolnictwa Artystycznego CPARA Centralna Poradnia Artystycznego Ruchu

AmatorskiegoCRZZ Centralna Rada Związków Zawodowychcz. częśćCZSA Centralny Zarząd Szkół Artystycznychdoc. docentdr doktordruk. drukowany, drukowaneds. do sprawDTM Dolnośląskie Towarzystwo Muzyczne dyr. dyrektor, dyrekcjaEM Encyklopedia Muzyczna

EMI Electric and Musical Industries EPTA European Piano Teachers Association

(Europejskie Stowarzyszenie Nauczycieli Fortepianu)

ESTA European String Teachers Association (Europejskie Stowarzyszenie Nauczycieli Skrzypiec)

filh. filharmoniaFIM Fédération International des Musicians

(Międzynarodowe Stowarzyszenie Muzyków)

FN Filharmonia Narodowafort. fortepian, fortepianowyGiW Gebethner i Wolffgł. głos, głosy GTM Galicyjskie Towarzystwo Muzycznehab. habilitowany h.c. honoris causaIBP Instytut Badań PedagogicznychIKN Instytut Kształcenia Nauczycieli IKNiBO Instytut Kształcenia Nauczycieli i Badań

Oświatowych IM Instytut Muzyczny im. imienia instr. instrumentalny IPM Instytut Pedagogiki Muzycznej IPS Instytut Programów SzkolnychIS Instytut Sztuki ISME International Society for Music Education

(Międzynarodowe Stowarzyszenie Wychowania Muzycznego)

itp. i temu podobnek. koło (blisko) kamer. kameralny KAW Krajowa Agencja Wydawnicza KBK Krajowe Biuro Koncertowe KC Komitet Centralny KEN Komisja Edukacji Narodowejkier. kierownik KIK Klub Inteligencji Katolickiejkl. klasa

WYKAZ SKRÓTÓW I OZNACZEŃ

xiv

konserw. konserwatorium KTM Konserwatorium Towarzystwa MuzycznegoKUL Katolicki Uniwersytet LubelskiKW Komitet Wojewódzkil. lataLIM Ludowy Instytut Muzyczny lit. literaturaLO Liceum Ogólnokształcące LP Liceum Pedagogiczne LWP Ludowe Wojsko Polskie ŁTM Łódzkie Towarzystwo Muzyczne m. miasto m.in. między innymi MDK Młodzieżowy Dom Kultury MEN Ministerstwo Edukacji Narodowej MID Materiały Informacyjno-Dyskusyjne MIDEM Marché International du Disque

et de l’Edition Musicale m.in. między innymimies. miesięcznik MKiS Ministerstwo Kultury i SztukiMNSWiT Ministerstwo Nauki, Szkolnictwa

Wyższego i TechnikiMOiW Ministerstwo Oświaty i Wychowania MP Materiały Pomocnicze dla Nauczycieli

Szkół i Ognisk ArtystycznychMSWiN Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego

i NaukiMSZ Ministerstwo Spraw ZagranicznychMTMW Międzynarodowe Towarzystwo Muzyki

Współczesnejmuz. muzyczna/y MWRiOP Ministerstwo Wyznań Religijnych

i Oświecenia Publicznegonadzw. nadzwyczajnyNK Nasza KsięgarniaNOSPRiT Narodowa Orkiestra Symfoniczna

Polskiego Radia i Telewizjinp. na przykład nr numer NRD Niemiecka Republika Demokratycznant. na tematoddz. oddział ogólnopol. ogólnopolski oo. ojcowie [zakonni]OOP Orderu Odrodzenia Polski ok. około op. opus oprac. opracowanie, opracowany ork. orkiestra, orkiestrowyORMUZ Organizacja Ruchu MuzycznegoOZMP Okręgowy Zespół Metodyczno-

-Programowy PAA „Pagart” Państwowa Agencja Artystyczna „Pagart” PAN Polska Akademia Nauk PAP Polska Agencja PrasowaPAU Polska Akademia Umiejętności PCK Polski Czerwony Krzyż

pd. południowy(a)PIS Państwowy Instytut Sztuki PIW Państwowy Instytut WydawniczyPIST Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej PKM Państwowe Konserwatorium Muzyczne PKPS Polski Komitet Pomocy SpołecznejPKWN Polski Komitet Wyzwolenia NarodowegoPLM Państwowe Liceum Muzyczne PLSP Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych PMRN Prezydium Miejskiej Rady Narodowej POA Państwowe Ognisko Artystycznepodst. podstawowa/ypol. polska/i POM Państwowe Ognisko Muzyczne POSM Państwowa Ogólnokształcąca Szkoła

Muzyczna pow. powiat p.p. pułk piechotyPP. przedsiębiorstwo państwowePPR Polska Partia RobotniczaPPSM Państwowa Podstawowa Szkoła Muzyczna PR Polskie Radio PRiTV Polskie Radio i TelewizjaPRL Polska Rzeczpospolita Ludowa prof. profesorprzew. przewodnicząca/y pseud. pseudonim PSM Państwowa Szkoła Muzyczna PSPŚ Polskie Stowarzyszenie Pedagogów ŚpiewuPŚSM Państwowa Średnia Szkoła Muzyczna pt. pod tytułem PTM Polskie Towarzystwo Muzyczne PTMW Polskie Towarzystwo Muzyki

WspółczesnejPTP Polskie Towarzystwo PsychologicznePTTK Polskie Towarzystwo Turystyczno-

-Krajoznawcze PWM Polskie Wydawnictwo Muzyczne PWN Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWRN Prezydium Wojewódzkiej Rady

NarodowejPWSFiT Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa

i TeatralnaPWSFTiTV Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa,

Teatralna i Telewizyjna w Łodzi PWSM Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna PWSSP Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk

Plastycznych PWST Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna PZChiO Polski Związek Chórów i Orkiestr PZPR Polska Zjednoczona Partia Robotnicza PZŚiI Polski Związek Śpiewaczy

i InstrumentalnyPZWS Państwowe Zakłady Wydawnictw

Szkolnych R. Rocznik / Rok RAI Radiotelevisione Italiana RCA Radio Corporation of America

xv

red. redakcja, redaktor, redakcyjnyRFN Republika Federalna Niemiecrkp. rękopis RP Rzeczpospolita PolskaRSW Robotnicza Spółdzielnia WydawniczaRWSA Rada Wyższego Szkolnictwa

Artystycznego s. strona/ySAP Stowarzyszenie Akordeonistów Polskich s.b.n. strona bez numeruSD Stronnictwo DemokratyczneSGPiS Szkoła Główna Planowania i Statystyki SM Szkoła MuzycznaSN Studium Nauczycielskie SOA Społeczne Ognisko Artystyczne SOM Społeczne Ognisko Muzyczne SP Szkoła Podstawowa SPAL Stowarzyszenie Polskich Artystów

Lutników SPAM Stowarzyszenie Polskich Artystów

MuzykówSPATiF Stowarzyszenie Polskich Artystów

Teatralnych i Filmowychss. siostry [zakonne] St. Zjedn. Stany Zjednoczone Ameryki Północnejst. stopień st. lic. stopnia licealnego [w tytule źródła] st. podst. stopnia podstawowego [w tytule źródła]stow. stowarzyszeniesymf. symfoniczny ŚSM Średnia Szkoła Muzycznaśw. święty/at. tom TiFC Towarzystwo imienia Fryderyka Chopina TiFL Towarzystwo imienia Ferenca LisztaTPD Towarzystwo Przyjaciół Dzieci TV Telewizja TVP Telewizja PolskaTW Teatr WielkiTWP Towarzystwo Wiedzy Powszechnej tzw. tak zwana/e/yUAM Uniwersytet im. Adama Mickiewicza

w Poznaniu UJ Uniwersytet Jagielloński w Krakowie UJK Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie UKSW Uniwersytet Kardynała Stefana

Wyszyńskiego w WarszawieUŁ Uniwersytet Łódzki UMCS Uniwersytet im. Marii Curie-Skłodowskiej

w Lublinie UNESCO Organizacja Narodów Zjednoczonych

do spraw Oświaty, Nauki i Kulturyuniw. uniwersytet UW Uniwersytet Warszawski w. wiekWDK Wojewódzki Dom Kultury

WDMP Wydawnictwo Dawnej Muzyki Polskiej WEP „Wielka Encyklopedia Powszechna”wg według WK Wydział KulturyWKiS Wydział Kultury i Sztukiwłaśc. właściwie, właściwywoj. województwo, wojewódzki wok. wokalny WOSPR Wielka Orkiestra Symfoniczna Polskiego

RadiaWOSPRiTV Wielka Orkiestra Symfoniczna Polskiego

Radia i Telewizji WP Wojsko Polskie WRN Wojewódzka Rada Narodowa WSiP Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne WSM Wyższa Szkoła Muzyczna WSN Wyższa Szkoła Nauczycielska WSP Wyższa Szkoła PedagogicznaWTM Warszawskie Towarzystwo Muzyczne wych. muz. wychowanie muzyczne wyd. wydanie, wydawca, wydał, wydawnictwo wydz. wydział wykł. wykładowca YMCA Young Men’s Christian Association z d. z domu z. zeszyt/y ZAiKS Zrzeszenie Autorów i Kompozytorów

Scenicznych ZAKR Związek Autorów i Kompozytorów

Rozrywkowychzam. zamężna ZASP Związek Artystów Scen Polskichzast. zastępcaZBOWiD Związek Bojowników o Wolność

i Demokrację ZG Zarząd Główny ZHP Związek Harcerstwa Polskiego ZKP Związek Kompozytorów Polskich ZMP Związek Młodzieży PolskiejZMS Związek Młodzieży Socjalistycznej ZMW Związek Młodzieży Wiejskiej ZN Zeszyty Naukowe ZNP Związek Nauczycielstwa PolskiegoZZŚiI Zjednoczenie Polskich Zespołów

Śpiewaczych i InstrumentalnychZSA Zarząd Szkół Artystycznych MKiSZSM Zespół Szkół MuzycznychZSP Zrzeszenie Studentów PolskichZSRR Związek Socjalistycznych Republik

Radzieckichzwycz. zwyczajnyZZM Związek Zawodowy Muzyków ZZPIA Związek Zawodowy Pracowników

Instytucji ArtystycznychZZPKiS Związek Zawodowy Pracowników Kultury

i Sztuki

xvi

Almanach... Mieczysława Hanuszewska, Bogusław Schaeffer Almanach polskich kompozytorów współczesnych.

AM Gdańsk (50 lat) Akademia Muzyczna im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku 1947-1997. Księga Jubileuszowa.AM Katowice (1980) Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach. Katowice 1980.AM Katowice (1988) Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach. Katowice 1988. AM Łódź (1991) Z dziejów Akademii Muzycznej w Łodzi (Materiały historyczne). Część I. Państwowa

Wyższa Szkoła Muzyczna 1945-1975.AM Łódź (1998) Z dziejów Akademii Muzycznej w Łodzi. Łódź 1998.AM Poznań Akademia Muzyczna w Poznaniu w latach 1920-1995.AM Wrocław Akademia Muzyczna im. K. Lipińskiego we Wrocławiu 1948-1988. Suplement.Biuletyn COPSA „Biuletyn Centralnego Ośrodka Pedagogicznego Szkolnictwa Artystycznego”.Dyrygenci polscy... Leon Tadeusz Błaszczyk Dyrygenci polscy i obcy w Polsce działający w XIX i XX w. Ekspertyza... Podstawowe uwarunkowania dostępu dzieci i młodzieży do kultury muzycznej: eksper-

tyza naukowa wykonana przez Akademię Muzyczną im. F. Chopina w Warszawie z ini-cjatywy Polskiej Rady Muzycznej.

EM (PWM) Encyklopedia Muzyczna, red. Elżbieta Dziębowska.EM (PWN) Encyklopedia Muzyki, red. Andrzej Chodkowski.EMTA „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne”.Encyklopedia Ziemi Wileńskiej Encyklopedia Ziemi Wileńskiej. Wileński słownik biograficzny.Flet od A do Z Eugeniusz M. Towarnicki i inni. Flet od A do Z. GLB Bogdan Snoch Górnośląski Leksykon Biograficzny. GroveD Grove’s Dictionary of Music and Musicians. London 1954.Kalejdoskop estradowy… Zbigniew Adrjański Kalejdoskop estradowy 1944-1989.KMP „Kronika Miasta Poznania”.Kontrabas od A do Z Tadeusz Pelczar Kontrabas od A do Z.Kraków muzyczny... Kraków muzyczny 1918-1939.Księga... Marian Fuks Księga sławnych muzyków pochodzenia żydowskiego.Leksykon kompozytorów XX wieku Mieczysława Hanuszewska, Andrzej Trzaskowski, Zygmunt Wachowicz Leksykon kom-

pozytorów XX wieku...Leksykon operowy Jan Stanisław Witkiewicz Leksykon operowy. Łoza Stanisław Łoza (red.). Czy wiesz, kto to jest? Łoza (1983) Jak wyżej – uzupełnienia. Łódzkie środowisko Bęben Aleksandra, Kowalska-Zając Ewa, Szoka Marta Łódzkie środowisko kompozy-

torskie 1945-2000. Leksykon...M „Muzyka”.MEM (1960) Mała encyklopedia muzyki, red. Józef W. Reiss.MEM (1968) Mała encyklopedia muzyki, red. Stefan Śledziński.MGG Encyklopedia Die Musik in Geschichte und Gegenwart.MID Materiały Informacyjno-Dyskusyjne.MP Materiały Pomocnicze dla Nauczycieli Szkół i Ognisk Artystycznych.Mus. Gal. II Lešek Mazepa Pričinki do istorii muzičnoi osviti v Schidnoj Galičini. W: Muzika Galiči-

ni / Musica Galiciana Tom II. Muzyka polska 1796-1863 Zdzisław Jachimecki Muzyka polska od roku 1796 do roku 1863. Muzyka żydowska... Isaschar Fater Muzyka żydowska w Polsce w okresie międzywojennym. Nestorzy... Nestorzy polskiej pianistyki. Studia i materiały pod red. Marii Szraiber. NGroveD (1980) The New Grove’s Dictionary of Music and Musicians.NGroveD (2001) The New Grove’s Dictionary of Music and Musicians, 2nd edition.NMus Das Neue Musiklexikon.Okręt: R. Rocznik Naukowo-Literacko-Artystyczny (encyklopedyczny) na Rok 1905. Pod red. Wła-

dysława Okręta.Oto artyści... Magdalena Dziadek, Lilianna M. Moll Oto artyści pełnowartościowi, którzy są kobieta-

mi... (K. Stromenger 1931). Polskie kompozytorki 1816-1939. PLM Kraków 50 lat Państwowego Liceum Muzycznego im. Fryderyka w Krakowie. 1946-1996. Mono-

grafia jubileuszowa.PLM Łódź X-lecie Państwowego Liceum Muzycznego w Łodzi.PM „Poradnik Muzyczny”.Polish Contribution... Leon Thaddeus Blaszczyk Polish Contribution to the musical life of America. POSM Lublin Państwowa Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna I i II stopnia 1944-1974.

xvii

PRM „Polski Rocznik Muzykologiczny”.PSB Polski Słownik Biograficzny.PSM Gdańsk Państwowa Szkoła Muzyczna stopnia Podstawowego i Licealnego im. F. Nowowiejskiego

w Gdańsku ul. Gnilna 3 1950-1990. PSM Katowice 50 lat Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Mieczysława Karłowicza w Kato-

wicach 1945-1995.PSM Kraków 40 lat Państwowej Szkoły Muzycznej im. St. Wiechowicza w Krakowie.PSM Krzeszowice XX-lecie Państwowej Szkoły Muzycznej im. Zygmunta Noskowskiego w Krzeszowicach. PSM Lublin Jubileusz 25-lecia Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Tadeusza Szeligowskiego

w Lublinie.PSM Opole Państwowa Szkoła Muzyczna im. Fryderyka Chopina w Opolu. Dwudziestolecie działalności.PSM Szczecin Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Tadeusza Szeligowskiego w Szczecinie 50 – lat. PSM Warszawa 50 lat Szkoły Muzycznej im. Józefa Elsnera w Warszawie. PSM I i II st. Lublin (25 lat) Jubileusz 25-lecia Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Tadeusza Szeligowskiego

w Lublinie.PSM I i II st. Lublin (30 lat) XXX lat Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Tadeusza Szeligowskiego w Lub-

linie. PSM II st. Kraków Państwowa Szkoła Muzyczna II stopnia im. Władysława Żeleńskiego w Krakowie.

50 lat. PSM st. podst. i lic. Lublin Państwowa Szkoła Muzyczna Stopnia Podstawowego i Licealnego im. Karola Lipińskie-

go w Lublinie. Jubileusz 50-lecia Szkoły. Rok jubileuszowy 1944-1994. PWSM Gdańsk Rocznik Informacyjny 1975/1976 oraz Dodatek. 4, Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna

w Gdańsku. PWSM Gdańsk (30 lat) Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna w Gdańsku. Rocznik Informacyjny 5 1947-1977.

XXX lat PWSM.PWSM Katowice (30 lat) 30 lat Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach 1929-1959. PWSM Katowice (35 lat) XXXV lat Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach.PWSM Kraków (75 lat) 75 lat Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie.PWSM Poznań (40 lat) 40-lecie Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Poznaniu 1920-1960. PWSM Poznań (50 lat) 50 lat Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Poznaniu – 1920-1970.PWSM Warszawa (150 lat) 150 lat Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie. PWSM Wrocław Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna we Wrocławiu w latach 1949-1973. Fakty i dokumenty. Riemann Riemann Musik-Lexikon.RM „Ruch Muzyczny”.Róg od A do Z Józef Pawłowski Róg od A do Z. SBTP Słownik biograficzny teatru polskiego.Skrzypce i skrzypkowie... Józef Reiss Skrzypce i skrzypkowie...Słownik (Lublin) Słownik biograficzny miasta Lublina. Skrzypce od A do Z Jerzy Kusiak Skrzypce od A do Z. SM im. F. Chopina Warszawa Szkoła Muzyczna imienia Fryderyka Chopina w Warszawie...SMP Słownik muzyków polskich, red. J. Chomiński. SPP Stanisław Dybowski Słownik Pianistów Polskich.Straty osobowe… Maria Rutkowska, Edward Serwański Straty osobowe polskiego środowiska muzyczne-

go w latach 1939-1945.ŚSz „Śpiew w Szkole”.Thompson The International Cyclopedia of Music and Musicians, red. Oskar Thompson. Wiolonczela od A do Z Roman Suchecki Wiolonczela od A do Z. WMSz „Wychowanie Muzyczne w Szkole”.WPrz „Wychowanie w Przedszkolu”.Women Composers Aaron I. Cohen (red.) International Encyclopedia of Women Composers.Wrocław od A do Z... Zygmunt Antkowiak Wrocław od A do Z. Wrocławscy kompozytorzy… Leon Hanek Wrocławscy kompozytorzy, muzykolodzy i publicyści. WSB Wielkopolski Słownik Biograficzny.Z muzyką w świat… Państwowa Szkoła Muzyczna Stopnia Podstawowego i Licealnego im. Karola Lipińskie-

go w Lublinie. Z muzyka w świat 1944-1984. ZN Zeszyt Naukowy, Zeszyty Naukowe.ZSM Toruń 80 lat szkół muzycznych w Toruniu 1921-2001. ŻM „Życie Muzyczne”.

ABŁAMOWICZ-MEYEROWA Stanisława (*10.06.1876 Kra-ków – †14.01.1948 Kraków). Naukę gry na fort. rozpo-częła pod kierunkiem ojca, a kontynuowała u Włady-sława Żeleńskiego i Bolesława Domaniewskiego w KTM w Krakowie (dyplom w 1894). Umiejętności pianistycz-ne doskonaliła prywatnie u Jerzego Lalewicza, a teo-retyczne u Feliksa Nowowiejskiego. Od 1897 prowadziła Towarzystwo Muzyczne i SM w Bro-dach. Od 1909 mieszkała ponownie w Krakowie, gdzie w l. 1914-1929 i w 1948 prowadziła kl. fort. IM. ● Pianist-ka – solistka i kameralistka, przez wiele lat występowała na licznych koncertach w Krakowie, a podczas II wojny światowej – na koncertach konspiracyjnych. W 1946 odbył się w Krakowie jubileusz 50-lecia Jej pra-cy artystycznej. Lit. Almanach muzyczny Krakowa... I, s. 112; Józef Reiss Jubileusz Sta-nisławy Abłamowicz-Meyerowej „Dziennik Polski” 1946 nr 336; PWSM Kraków (75 lat); Z dziejów nauczania muzyki w Krakowie... s. 216; PSM II st. Kraków, s. 56; Kraków muzyczny... s. 237.

ADAMCZAK Walenty (*6.02.1885 Gacia, pow. Przeworsk – †22.04.1956 Opole). Ukończył szkołę organistowską w Przemyślu, naukę gry na organach kontynuował pod kierunkiem Mieczysława Sołtysa w Konserwatorium GTM we Lwowie (dyplom 1909). Studia w zakresie mu-zyki kościelnej i dyrygentury odbywał w Szkole Muzyki Kościelnej w Ratyzbonie.Prof. gry organowej, solfeżu i śpiewu chóralnego w Kon-serwatorium GTM i w Lwowskim IM (późniejszym Lwowskim Konserwatorium Muzycznym im. K. Szyma-nowskiego), nauczyciel muzyki w gimnazjach lwowskich. Po II wojnie światowej działał jako pedagog w Opolu (1946-1951 dyr. Miejskiej Szkoły Muzycznej im. K. Szyma-nowskiego, późniejszej PSM, nauczyciel przedmiotów teo-retyczno-muz. i kier. chóru). ● Organista i regens chórów w katedrze ormiańskiej, dyrygent chórów amatorskich. Autor pieśni chóralnych i opracowań muzyki wokalnej.Lit. Dyrygenci polscy...; Państwowa Szkoła Muzyczna im. Fryderyka Cho-pina w Opolu. Dwudziestolecie działalności. Opole 1966, s. 8, 12, 13; Ży-cie muzyczne województwa opolskiego s. 74; Leszek Mazepa Konserwa-torium Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie. W: Lwów. Miasto, społeczeństwo, kultura. T. 2, s. 417.

ADAMCZEWSKI Jerzy Sergiusz (*8.10.1921 Warszawa – †28.01.2006 Warszawa). Pochodził z rodziny artystycz-nej (ojciec był artystą malarzem). Studia wok. odbywał w l. 1942-1944 w studio operowym Wiktora Bregy’ego w Warszawie, a w 1945 u Giulii Tess jako stypendysta w Accademia per Perfezionamento di Canto we Wło-szech, którą po sześciomiesięcznych studiach ukończył z odznaczeniem; umiejętności wokalne doskonalił także w Berlinie pod kierunkiem Waltera Felsensteina.Od 1946 wykł. reżyserii operowej w PWSM (AMFC) w Warszawie. ● Wybitny śpiewak (baryton), aktor i re-żyser, laureat II nagrody na Międzynarodowym Konkur-sie Wykonań Muzycznych w Genewie (1947). Debiutował w 1946, w l. 1947-1952 występował w operze poznańskiej, od 1953 w Operze Warszawskiej, także w operetce war-szawskiej i Komische Oper w Berlinie. Często występo-wał na koncertach w kraju i za granicą (Albania, Austria, Czechosłowacja, Szwajcaria, Włochy, ZSRR) oraz w PR. Przetłumaczył teksty wielu pieśni i librett operowych. Podczas okupacji niemieckiej pracował wykonując buty (otrzymał dyplom mistrza szewskiego). Odznaczony Krzyżem „Polonia Restituta”.Lit. SMP; EM (PWM); A.A. Pożegnanie (1921-2006), Jerzy Sergiusz Adam-czewski „Gazeta Wyborcza” (Stołeczna) z 25-26.02.2006, s. 7.

ADAMOWICZ-KASZUBA Teresa (*7.09. 1952 Poznań). Ukończyła PWSM w Poz-naniu w kl. akordeonu Włodzimierza Lecha Puchnowskiego i Henryka Krzemieńskiego (dyplom z wyróżnie-niem 1976) oraz kulturoznawstwo na Wydz. Historycznym UAM (dyplom 1983). Uzyskała również dyplom PSM

II st. w zakresie fort. głównego (1986). Doktor. Uczestni-czyła w Międzynarodowych Mistrzowskich Kursach Akor-deonowych Jeunesses Musicales w Baranowie Sandomier-skim (1975) i Białymstoku (1976, 1977, 1985, 1988).Działalność pedagogiczną rozpoczęła w 1972 prowadząc kl. akordeonu w poznańskich: PPSM (1972-1981 i od 1985), PSM II st. (1976-1978) i ZSM (PSM I i II st., od 1978). Jej uczniowie zajmują czołowe miejsca na konkursach

a

krajowych i zagranicznych m.in. R. Ciesielski (Między-rzecz 1981, I nagroda), Maciej Kowalczyk (Międzyrzecz 1986, I nagroda; konkurs taśmowy organizowany przez Confederation Internationale des Accordeonistes, Ho-landia 1987, III nagroda), Rafał Molęgoński, Zbigniew Tyci. Juror Ogólnopolskiego Konkursu Akordeonowego w Międzyrzeczu (1981, 1986) oraz lokalnych konkursów akordeonowych w Poznaniu (1984, 1987), Głogowie (1986, 1987), Międzyrzeczu (1985), Suwałkach (1987), współor-ganizatorka Międzynarodowego Konkursu Akordeono-wego organizowanego przez CIA (Łódź 1978) oraz orga-nizatorka dziecięcego pokazu muzyki akordeonowej na Międzynarodowym Kongresie ISME (Warszawa 1980). Wykł. na kursach metodycznych COPSA dla nauczycie-li gry na akordeonie (1984-1987), konsultant metodycz-ny w PSM I st. w Goleniowie, Nowym Tomyślu, Lesznie (1987-1988). Ekspert szkół muz. w zakresie nauczania gry na akordeonie. ● Autorka licznych oprac., adaptacji lite-ratury fort. i korekt transkrypcji akordeonowych dla ce-lów dydaktycznych (zakres PSM I i II st. – wyd. PWM). Koncertowała jako solistka i z zespołem kameralnym, wzięła udział w ok. 600 audycjach dla młodzieży szkol-nej, dokonała nagrań archiwalnych dla PR i TV.Uhonorowana m.in. odznaką „Za Zasługi dla Miasta Po-znania” (1982), „Zasłużony Działacz Kultury” (1985), „Za Zasługi dla Województwa Poznańskiego” (1988), Nagrodą Artystyczną Młodych im. S. Wyspiańskiego za szczegól-ne osiągnięcia w edukacji muz. dzieci i młodzieży (1987, zespołowa). Publikacje: Z przebiegu konkursów akordeonowych w Klingenthal PM 1977, 1980; Podstawowe problemy tran-skrybowania na akordeon PM 1985; Problemy akordeoni-styki w szkolnictwie muzycznym I i II stopnia, drogi ich rozwiązywania PM 1989 nr 3 s. 8-10.

ADAMOWSKI Juliusz (*30.03.1935 Prze-myśl). W 1955 ukończył PLM we Wroc-ławiu, następnie PWSM we Wrocławiu w kl. fort. Włodzimierza Obidowicza (dyplom 1963). Sześciokrotnie brał udział w mistrzowskich kursach pianistycznych Wiktora Mierżanowa w Dusznikach Zdroju i we Wrocławiu (od 1983).

W l. 1959-2001 pedagog (wykł. od 1970, st. wykł. od 1974, doc. kontraktowy 1981-1984) PWSM (AM) we Wrocła-wiu: prowadził kl. fort. ogólnego na Wydz. Wychowa-nia Muzycznego (Wydz. Edukacji Muzycznej), Wydz. In-strumentalnym (kierunek pedagogiczny ) i okresowo na Wydz. Teoretyczno-Pedagogicznym i Wokalnym, fort. na Wydz. Instrumentalnym (kierunek pedagogiczny) oraz przedmioty teoretyczno-muz. (literatura muz. dla piani-stów, metodologia pracy naukowej), był też pianistą-ilu-stratorem na wykładach form muz. i pianistą na lekcjach dyrygowania. Kier. sekcji fort. ogólnego Katedry Forte-pianu i Akompaniamentu AM we Wrocławiu (od 1981). Przewodniczący kilku komisji senackich. Uczył gry na fort. ok. 200 studentów, doprowadził do dyplomu ok. 100. Promotor kilkunastu prac magisterskich. Wśród jego

uczniów wyróżniła się Tatiana Kaliczok (Puchar Rekto-ra AMFC za najlepsze wykonanie utworu F. Chopina, AMFC Warszawa 2000). Emerytowany w 1999. Wykład inauguracyjny w AM we Wrocławiu, 1979 („Rola i metodyka nauczania gry à vista we współczesnej peda-gogice fortepianowej”) i 1985, na kursach dla nauczycie-li szkół muz. I st. oraz na Międzynarodowych Mistrzow-skich Kursach Pianistycznych w Dusznikach Zdroju i we Wrocławiu (od 1983), na międzynarodowej sesji nauko-wej „Muzyka fortepianowa” (AM Gdańsk 1979) i na se-minarium poświęconym grze à vista (AM Warszawa 2004), referat rozpoczynający Międzynarodową Kon-ferencję „Liszt 2000”, Budapeszt maj 1999, wykład i se-minarium w konserw. w Sankt Petersburgu (2001) nt. funkcjonowania fortepianu i roli jakości przygotowa-nia instrumentu dla pedagogiki i wykonawstwa piani-stycznego. Brał udział w przygotowaniach projektów ak-tów prawnych dotyczących szkolnictwa muz. wszystkich stopni. Autor programu nauczania literatury fort. i fort. ogólnego AM we Wrocławiu, wielu artykułów i kilkuna-stu prac dotyczących życia muz. i działalności tejże uczel-ni i życia muz. regionu oraz m.in. memoriału w sprawie instrumentarium muzycznego w Polsce (1981). Inicjator, organizator i juror trzech Międzynarodowych Konkur-sów Pianistycznych im. F. Liszta we Wrocławiu, czterech Ogólnopolskich Konkursów Pianistycznych na stypendia im. F Liszta i 27 (w tym 12. międzynarodowych) kursów pianistycznych organizowanych przez TiFL.Ma duże zasługi na polu upowszechniania kultury muz.: przygotował i zrealizował kilka tysięcy koncertów umu-zykalniających, kilkaset koncertów słowno-muz. i po-nad 100 specjalnych koncertów dla środowisk osób nie-pełnosprawnych, w których występował jako prelegent i pianista. ● Solista i kameralista, występował na estra-dzie i dokonał nagrań radiowych oraz telewizyjnych. Od 1975 rzeczoznawca fortepianów i pianin z ramie-nia MKiS. Współzałożyciel i pierwszy (od 1989 do chwili obecnej) prezes Towarzystwa im. Ferenca Liszta w Polsce. Aktyw-ny członek SPAM (członek ZG), członek DTM, Dolno-śląskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, aktywny członek ZZPKiS (m.in. przew. Sekcji Szkolnictwa Arty-stycznego Zarządu Okręgowego i członek ZG), ogólno-pol. zespołu NSZZ „Solidarność” zajmującego się proble-matyką wyższego szkolnictwa artyst. i przygotowującego projekt przedmiotowej ustawy (1980), członek-założyciel Regionalnego Komitetu Porozumiewawczego Stowarzy-szeń Naukowych i Twórczych we Wrocławiu (1980). Od-znaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1976), Krzyżem Ka-walerskim OOP (1986), Medalem KEN (1986), Brązowym Medalem Zasłużony Kulturze – „Gloria Artis” (2006), uhonorowany odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1974), odznaką „Zasłużony dla Województwa Wrocław-skiego i Miasta Wrocławia” (1978), Złotą Odznaką SPAM (1979), medalami za zasługi dla Brzegu, Obornik Śląskich i Dolnośląskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. W 1998 otrzymał Medal od władz Republiki Węgierskiej „Pro Cultura Hungarica”. Laureat Nagrody III st. (1974)

i II st. (1986) Ministra Kultury i Sztuki za szczególne osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze i artystyczne (1978) oraz Nagrody Muzycznej Wrocławia w kategorii osobowości muzycznych (2001). W 2004 obchodził we Wrocławiu 50-lecie działalności artystycznej i otrzymał Nagrodę Specjalną Ministra Kultury.Publikacje: Działalność artystyczna wrocławskiej PWSM w pierwszym XXV-leciu jej istnienia. W: PWSM Wrocław s. 31-50; Gra á vista na fortepianie, podręcznik, PWSM, Katedra Fortepianu, Wrocław 1979, 255, [1] s., nuty, MP z. 186 COPSA, Warszawa 1982, 255 s. oraz W: Muzyka for-tepianowa IV AM Gdańsk 1981 s. 365-385; Kursy profeso-ra Mierżanowa RM 1984 nr 15 s. 24-25; Kierunki działal-ności AM im. K. Lipińskiego we Wrocławiu „Życie Szkoły Wyższej” 1985 nr 11 s. 91-98, PWN 1986; Dolnośląskie To-warzystwo Muzyczne w 40-leciu PRL Dolnośląskie Towa-rzystwo Społeczno-Kulturalne, Wrocław 1987; Towarzy-stwo im. Liszta po dwóch latach RM 1991 nr 15 s. 1-2.Lit. PWSM Wrocław, s. 14, 25, 37, 62, 65, 67, 68, 73, 89-90, 102; AM Wrocław, Suplement, s. 25-26; I Międzynarodowy Konkurs Pianistycz-ny im. Liszta we Wrocławiu. Mówi Juliusz Adamowski – prezes Towarzy-stwa im. Liszta i sekretarz Jury. Rozmawiał Kazimierz Kościukiewicz. RM 1999 nr 25 s. 19-20; Who is Who w Polsce 2003.

ADAMSKA Krystyna (*4.01.1945 Lwów). Ukończyła Wydz. Wychowania Muzycznego PWSM we Wrocławiu w kl. dyrygentury Jerzego Zabłockiego (dyplom 1967) oraz Podyplomowe Studium Korepetycji Wokalnej we Wrocławiu (1977). Działalność pedagogiczną prowadzi od 1967 w PWSM (AM) we Wrocławiu (zajęcia z kształcenia słuchu oraz akompaniator-korepetytor). Sprawowała pieczę arty-styczną nad spektaklami uczelnianymi w l. 1981 i 1988, w l. 1974-1975 wykł. Ośrodka Metodycznego Śląskiego Okręgu Wojskowego. ● Ceniona akompaniatorka instru-mentalistów i wokalistów m.in. na konkursach zagranicz-nych. Brała udział w kursach wok. interpretacji muzyki oratoryjnej i kantatowej (Wrocław 1984, 1985), Konkursie Jana Kiepury, konkursach instrumentalistów LWP (Świe-radów Zdrój 1976-1982) i innych; 1967-1969 korepetytor Opery Wrocławskiej. Współpracowała z PAA „Pagart”, KBK; dokonała nagrań archiwalnych dla PR i TV. Uczest-nik sympozjów poświęconych problematyce akompania-mentu oraz roli artysty-akompaniatora.Członek SPAM. Odznaczona m.in. Złotym Krzyżem Za-sługi, odznaką „Zasłużony Działacz Kultury”, Złotą Od-znaką „Zasłużony dla Miasta Wrocławia i Województwa Wrocławskiego”. Publikacje: Rola korepetycji w procesie kształcenia artysty-wokalisty ZN nr 8 PWSM we Wrocławiu, 1975. Lit. AM Wrocław, s. 19, 26, 65, 66; Kto jest kim w Polsce 1989, 1993.

ADAMSKA Zofia (*9.12.1903 Kraków – †12.01.1988 War-szawa). Pochodziła z rodziny o tradycjach muzycznych (ojciec i siostra – muzycy). Od 1914 pobierała lekcje gry początkowo na fort., a potem na wiolonczeli w Samarze u Konstantego Przeździeckiego. Od 1918 studiowała w SM im. F. Chopina w Warszawie, następnie w Konserwato-rium Warszawskim, początkowo u Nudelmanna, a po

roku – u Elego Kochańskiego, w l. 1923-1929 w Con-servatoire Royal de Musique w Brukseli u George’a Pi-tscha (1925 dyplom jako wiolonczelistka, 1929 dyplom ze złotym medalem jako muzyk kameralista). Pracę pedagogiczną rozpoczęła przed II wojną światową, będąc m.in. w 1931 wykł. Ogniska Wakacyjnego w Krze-mieńcu. W czasie wojny udzielała w Warszawie prywat-nych lekcji gry na wiolonczeli; 1956-1964 nauczyciel gry na wiolonczeli w PWSM w Krakowie (od 1963 zast. prof.), 1959/60 – w PŚSM tamże, 1962-1973 w PWSM w Warsza-wie (doc. od 1963); w 1963 osiadła w Warszawie. W l. 1965-1968 dojeżdżała do Poznania, gdzie w PWSM prowadziła kl. wiolonczeli. Do jej uczniów należą m.in. Witold Ga-łązka, Zbigniew Liebig, Krzysztof Okoń, Róża Proć-Pa-derewska, Elżbieta Przechacka-Lejk i Andrzej Sylwester

Zieliński. Od 1973 na emeryturze. ● Już podczas stu-diów w Belgii grała w zespołach muzycznych i w orkie-strach. Laureatka I nagrody Konkursu im. Henry von Cutsema (1929) i innych. Ożywioną działalność solistycz-ną i kameralistyczną prowadziła po powrocie do kra-ju, w l. 1934-1939 aktywnie uczestniczyła w koncertach ORMUZ-u. Występowała jako solistka w wielu krajach Europy (i w Korei), po wojnie także jako członek Kwar-tetu Krakowskiego, którego w 1946 była współzałoży-cielką wraz z mężem, Stanisławem Tawroszewiczem. W l. 1946-1949 koncertmistrz ork. filh. w Krakowie. Do-konała wielu nagrań radiowych. Po śmierci matki w 1923 grała w kinach, operetce i kabarecie „Czarny Kot” w ce-lach zarobkowych. Autorka transkrypcji i opracowań wiolonczelowych (wyd. PWM).Odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi (1956) i Krzyżem Kawalerskim OOP (1975). Laureatka nagrody II st. Mi-nistra Kultury i Sztuki za osiągnięcia dydaktyczno-wy-chowawcze (1973). Muzyczne tradycje rodzinne kontynuuje syn Jan.Lit. PWSM Poznań (50 lat), s. 107; PWSM Kraków (75 lat); EM (PWM); Wiolonczela od A do Z s. 228-229; Z dziejów nauczania muzyki w Krako-wie... s. 228; Tomasz Grabuś Pedagodzy wiolonczeliści warszawskiej uczel-ni muzycznej. Praca dyplomowa, AMFC w Warszawie (maszynopis); Iwona Wołłowicz Zofia Adamska – monografia życia i działalności. Praca dyplomowa, AMFC w Warszawie, Wydz. Zamiejscowy w Białymstoku, 1989; PSM II st. Kraków, s. 56; Zofia Peret-Ziemlańska Zofia Adamska (1903-1988). Wspomnienie „Gazeta Wyborcza” (Stołeczna) z 11.09.2001; Wspomnienia o muzykach... s. 11-12.

ADAMUS Henryk Konrad (*19.02.1880 Warszawa – †13.10. 1950 Warszawa). Pochodził ze znanej rodziny muzy-ków warszawskich. Jego ojciec – Zenobiusz Adamus – był skrzypkiem. Studia muz. odbył w warszawskim IM w kl. Antoniego Cinka (wiolonczela) i Zygmunta Nos-kowskiego (kompozycja; dyplom 1900). W l. 1904-1905 studiował w Królewskim Konserwatorium Muzycznym w Lipsku w kl. Juliusza Klengla (wiolonczela) i S. Krehla (kompozycja).W l. 1913-1914 nauczyciel gry na wiolonczeli i dyr. SM im. F. Chopina w Kaliszu. Pracę pedagogiczną kontynu-ował w l. trzydziestych też jako nauczyciel gry na wio-lonczeli. Wiolonczelista TW w Warszawie (1899-1904, 1909-1911, po 1914); w czasie pobytu w Lipsku grał także w ork. Gewandhausu; 1905-1911 solista Filharmonii

Warszawskiej. W l. 1911-1914 dyr. Kaliskiego Towarzy-stwa Muzycznego. ● Dyrygent chórów Opery Warszaw-skiej (1919-1922), kier. muz. i dyrygent Miejskich Teatrów Dramatycznych (1921-1929). Pozostawił liczne kompozy-cje sceniczne (m.in. operę Sumienie czyli Pierwsze łzy), ork., kamer., solowe, a także prace o charakterze peda-gogicznym (m.in. Ćwiczenia z wielkim palcem na wio-lonczelę), częściowo zachowane w rkp. w zbiorach BN w Warszawie.Laureat nagrody II st. Ministra Kultury i Sztuki za osiąg-nięcia dydaktyczno-wychowawcze (1973).Lit. MEM (1960); Jan Prosnak Szkolnictwo muzyczne w Polsce... M 1963 nr 3 s. 14; SMP; Dyrygenci polscy...; Riemann; NMus; SBTP; EM (PWM); Włodzimierz Pigła W sprawie Adamusa RM 1981 nr 4 s. 6-7; Wioloncze-la od A do Z s. 229-230; Roman Iżykowski Nauczanie muzyki w Łodzi (1806-1918) ZN nr 12 AM w Łodzi, 1984 s. 198.

ALBRECHT Irena (*7.04.1943 Sopot). W 1962 ukończyła kl. altówki PLM w Gdańsku, a następnie PWSM tamże w kl. altówki Mieczysława Śmilgina (dyplom w 1968). Brała udział w let-nim kursie mistrzowskim w Weimarze w kl. P. Lukacsa, pod którego kierun-kiem odbyła również studia podyplo-

mowe w budapeszteńskiej AM (1974-1975). W 1988 prze-prowadziła przewód kwalifikacyjny II st. w zakresie gry na altówce. Pracę pedagogiczną rozpoczęła w 1971 w ŚSM w Toru-niu. Także nauczycielka PPSM i PLM w Gdańsku. Od 1977 prowadzi kl. altówki w AM tamże (adiunkt 1980, doc. 1987, w 1996 otrzymała tytuł prof.). Jej uczniami są m.in.: Piotr Bertling, Agata Józefowicz, Małgorzata Ko-walska, Marcin Nałęcz-Niesiołowski. Wykł. na Między-narodowych Kursach Muzycznych w Łańcucie (1985, 1990-2004). Juror Ogólnopolskich Przesłuchań Skrzyp-ków i Altowiolistów Szkół Muzycznych II stopnia oraz Konkursu Altowiolistów im. J. Rakowskiego w Poznaniu. ● W l. 1968-1981 solistka-kameralistka „Cappelli Bydgo-stiensis” – z zespołem tym występowała w wielu krajach Europy. W 1981 pracowała w Teatro Communale we Flo-rencji. Od wielu lat koncertuje w duecie z Emilią Grażyń-ską w kraju i za granicą. Lit. PWSM Gdańsk (30 lat), s. 33, 126, 137; AM Gdańsk (50 lat), s. 59, 63, 64, 68, 162; Kto jest kim w Polsce 2004; Międzynarodowe Kursy Mu-zyczne... s. 41.

ALLINA (Allinówna) Stefania (*19.11.1895 Łódź – †20.04.1988 Warszawa). Z po-chodzenia Czeszka, pol. obywatelstwo otrzymała w 1931. W l. 1910-1917 studio-wała w warszawskim Konserwatorium Muzycznym w kl. fort. Aleksandra Mi-chałowskiego (dyplom 1917) oraz w kl. muzyki kościelnej Józefa Surzyń-

skiego. Studiowała kompozycję w WSM im. F. Chopina pod kierunkiem Felicjana Szopskiego (1918-1919) i Kazi-mierza Sikorskiego. Naukę kontynuowała w Berlinie (1922-1928) u Egona Petriego (fort.) i Hugo Leichten-

tritta (teoria, kompozycja). Uczestniczyła w kursie mi-strzowskim Edwina Fischera w Poczdamie (1937). Prowadziła kl. fort. w IM Warszawskim (od 1917), Śląskim Konserwatorium Muzycznym w Katowicach (1929-1939). Podczas II wojny światowej aktywnie uczestniczyła w ak-cji tajnego nauczania w Warszawie. Po wojnie prowadzi-ła kl. fort. w PWSM (1945-1970, doc. 1956) oraz PSM II st. im. M. Karłowicza (1959-1967) tamże. Wśród jej 22 ab-solwentów znaleźli się kompozytorzy i pianiści: Edwar-da Chojnacka, Jan Gawlas, Włodzimierz Kutrzeba, Piotr Paleczny, Michał Spisak, Wiesław Szlachta, Czesław Stańczyk, Józef Świder, Stanisław Tomczyński. Od 1970 na emeryturze. Wieloletni konsultant OZMP i COP-SA. ● W l. przedwojennych prowadziła działalność publi-cystyczną (artykuły w „Śląskich Wiadomościach Muzycz-nych”). Koncertowała w Warszawie (od 1918), Krakowie, Berlinie, Pradze, od 1935 w duecie z Władysławą Mar-kiewiczówną; dokonała licznych nagrań dla PR. Otacza-ła opieką muz. młodych pianistów, organizowała koncer-ty. Autorka utworów fortepianowych (wiele rkp. spłonęło podczas Powstania Warszawskiego). W 1939-1944 brała udział w tajnej akcji kulturalnej w Warszawie. Po Powsta-niu Warszawskim była więźniem obozów niemieckich. Po wyzwoleniu Wrocławia zgłosiła się do grupy kulturalno-naukowej Uniwersytetu Wrocławskiego (Wydz. Muzyko-logiczny). Brała udział w odbudowie uczelni, zajmowa-ła się zabezpieczaniem instrumentów muz. i ratowaniem magazynów muzycznych. Uczestniczyła w licznych kon-certach w powojennym Wrocławiu.Aktywny członek ZZM, ZZPKiS, TiFC, SPAM (od 1959). Odznaczona Krzyżem Kawalerskim OOP (1954), uhono-rowana Złotą Odznaką SPAM (1971), Złotą Odznaką „Za-służonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego”, na-grodą II st. Ministra Kultury i Sztuki (1965) za szczególne osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze. Publikacje: O metodzie pracy pedagogicznej Edwina Fischera „Śląskie Wiadomości Muzyczne” 1938 nr 8 s. 63-64; Pamięci Aleksandra Michałowskiego „Śląskie Wiadomości Muzyczne” 1938 nr 12 s. 91-92; Aleksander Michałowski ZN nr 10 PWSM w Katowicach, 1969 s. 21-28. Kompozycje na fort. Prelu-dium, Kaprys (1925), Wariacje d-moll (1926), Karnawał czeski, Ballada, 3 Etiudy (1927), Czytelnik, Warszawa 1951 i inne.Lit. Zakończenie roku w Śląskim Konserwatorium Muzycznym w Kato-wicach – popis uczniów prof. Allinówny – klasa fortepianu „Śląskie Wia-domości Muzyczne” 1939 nr 7 s. 54; PWSM Katowice, s. 89; SMP; Alicja Rutkowska Działalność pedagogiczna Instytutu Muzycznego Warszaw-skiego (1860-1918) PWSM w Warszawie, 1967 s. 100; PWSM Katowice (35 lat); Women Composers (82); Jolanta Bauman-Szulakowska Polska kultu-ra muzyczna na Śląsku Górnym i Cieszyńskim w latach 1922-1939 PWSM w Katowicach; AM Katowice (1980); Oto artyści... s. 46, 51-52; SPP.

ALTBERG Emma Tekla (*14.01.1889 Płock – †4.07.1983 Warszawa). Począt-kowo gry na fort. uczyła ją matka, Pau-lina A. z d. Golde, z zawodu nauczy-cielka muzyki. W 1905 pobierała lekcje fort. u Katarzyny Jaczynowskiej w konserw. w Warszawie. Była także uczennicą Aleksandra Michałowskie-

go. W 1906-1909 studiowała nauki społeczne w Genewie i filozofię w Bernie, a następnie w 1909-1914 grę na fort. u Blanche Selvy w Schola Cantorum w Paryżu. Studia te uzupełniała w Petersburgu oraz w 1926 i 1928 na kursach u Wandy Landowskiej w St-Leu-La Forêt k. Paryża i Paula Brunolda w Paryżu. Działalność pedagogiczną rozpoczęła w okresie I wojny światowej, udzielając prywatnych lekcji, a następnie dzia-łając w ramach Warszawskiego Robotniczego Stowarzy-szenia Przyjaciół Dzieci (1918-1939). W 1939-1940 i 1944-1945 zatrudniona jako nauczycielka gry na fort. w szkole muzycznej (dawne konserw.) w Wilnie. Od 1945 związa-na z placówkami szkolnictwa muz. w Łodzi: IM, Śred-nią oraz WSM (następnie PWSM), w której działała w l. 1945-1967 (emerytowana 1961) prowadząc kl. fort., po-wstałą z jej inicjatywy kl. klawesynu oraz wykłady z za-kresu metodyki nauczania gry na fort. Tytuł prof. nadzw. uzyskała w 1956. Wśród jej absolwentów kl. fort. i kl. kla-wesynu są Maria Chawryłło, Alicja Goździńska, Janina Gruczyńska, Danuta Kleczkowska, Czesław Majewski, Elżbieta Nieznańska, Irena Pietrachowicz-Sieradzka, Krystyna Popławska, Bogdan Przedecki, Barbara Strze-lecka, Irena Zalewska. ● Prowadziła działalność publicy-styczną i wydawniczą, była jednym z najlepszych kryty-ków muz. Warszawy okresu międzywojennego (recenzje w „Expressie Porannym” w l. 1931-1939). Największe zna-czenie mają jej artykuły o charakterze metodycznym pi-sane po II wojnie światowej. Cel popularyzatorski miały omówienia nowości wydawniczych, w tym wydawnictw pedagogicznych PWM (w M i RM w l. pięćdziesiątych). Opublikowała wiele zbiorów ćwiczeń i wyborów utwo-rów XVI-XX w. (głównie dla początkujących), red. 23 po-zycji wydawniczych. Członek Polskiego Stowarzyszenia Muzyków Pedagogów, członek-założyciel Stowarzyszenia Miłośników Dawnej Muzyki (1926).Odznaczona Krzyżem Oficerskim OOP. Znaczenie jej działalności polega m.in. na rozpropago-waniu niepopularnej w okresie powojennym muzyki kla-wesynowej, rozbudzeniu zainteresowania muzyką dawną, opublikowaniu utworów pedagogicznych stanowiących podstawowy repertuar szkół muz. I st. oraz wykształce-niu wielu pedagogów muzycznych.Publikacje: Popisy szkół muzycznych „Świat” 1935 nr 26 s. 708, „Tygodnik Ilustrowany” 1939 nr 13 s. 356; Polscy pia-niści Warszawa 1947, 16 s.; Co dać uczniom do grania PM 1947 nr 6-7 s. 17-18; Co dać uczniom do grania w drugim roku nauki na fortepianie PM 1948 nr 1 s. 15-17; Repertuar fortepianowy w trzecim roku nauczania PM 1948 nr 3 s. 18-19; Słów kilka metodyce fortepianowej w zarysie historycz-nym PM 1952 nr 3 s. 7-10; Z wydawnictw pedagogicznych PWM M 1953 nr 5-6 s. 95-99; Wydawnictwa pedagogiczne na fortepian M 1955 nr 3-4 s. 57-61; Metodyka wiecznie żywa PM 1961 nr 9 s. 17-19, nr 10 s. 13-15, nr 11 s. 14-16, nr 12 s. 17-19, 1962 nr 1 s, 12-13, nr 4 s. 12-14, nr 5 s. 7-8, nr 7-8, s.; Kla-wikord PM 1963 nr 7-8; Klawesyn PM 1963 nr 9; Piano forte PM 1963 nr 10; Co wiemy o ozdobnikach J.S. Bacha RM 1979 nr 26 s. 8-11; artykuły (m.in. Zagrożona Placówka „Express Poranny” z 5 VII 1933) i recenzje koncertowe.

Opracowania redakcyjne. Na fort.: Wybór łatwych utwo-rów klasycznych dla początkujących Warszawa 1946, 21950; 313 wprawek na fort. (z Zofią Romaszkową), Warszawa 1947, 21950, wyd. nowe Kraków 1957, 91992; Czytanki mu-zyczne. Łatwe utwory różnych autorów na fortepian dla po-czątkujących, z. I-V, Warszawa 1949-1953, wyd. nowe z. I, Kraków 1956, 131996, z. II, 1956, 101996, z. III, 1958, 91990, z. IV, 1965, 61990; Zbiór utworów mistrzów XVIII w. na fortepian i klawesyn Warszawa 1949, 31953; Zbiór łatwych utworów kompozytorów rosyjskich i radzieckich Warsza-wa 1953; 4 utwory polskich kompozytorów współczesnych na fortepian dla młodzieży Kraków 1954, 21960; 6 utwo-rów polskich kompozytorów współczesnych na fortepian dla dzieci Kraków 1954, 31957; T. Baird Mała suita dziecię-ca na fortepian Kraków 1954, 41981; L. Kaszycki Wariacje dziecięce na fortepian Kraków 1954, 21967; Wybór utworów z XVII i XVIII w. na fort., z. I, Kraków 1956, 81990, z. II, 1957; W. Raczkowski Miniatury dla dzieci i młodzieży na fortepian Kraków 1960; Studium gry polifonicznej na for-tepian Kraków 1964; J. Kuhnau II sonata „Dawid i Saul” na fortepian lub organy Kraków 1966; Muzyka na instru-menty klawiszowo-strunowe (z XVI-XVII-XVIII w.) Kra-ków 1981. Na fort. na 4 ręce: Wybór łatwych utworów na 4 ręce (z Zofią Romaszkową), Warszawa 1946, wyd. 2 uzu-pełnione z. I, Warszawa 1951, z. II, 1952; Wybór utworów na fort. na 4 ręce (z Zofią Romaszkową), Kraków 1963, 71996; Francuski wachlarzyk Kraków 1967, 21997; Wybrane utwo-ry kompozytorów francuskich Kraków 1967. Na skrzypce i fort.: D. Scarlatti 2 sonaty Warszawa 1950; J.S. Bach So-naty (z Ireną Dubiską), z. I-II, Kraków 1961-1965.Lit. SMP; MEM (1968); Who’s who in Poland (1982); EM (PWM); Bar-bara Strzelecka Wspominając Emmę Altberg RM 1984 nr 2 s. 26; Lu-cjan Cieślak Emma Altberg – pedagog i działacz społeczny ZN nr 14 AM w Łodzi, 1987; AM Łódź, s. 70, 71; Iwona Filant Emma Altberg – pia-nistka, klawesynistka, pedagog i publicystka. Praca magisterska, AMFC w Warszawie, (maszynopis); EM (PWN); SPP.

ALTKORN Helena Maria, z d. Lisicka (*2.09.1893 Lwów – †19.01.1977 Kra-ków). Ukończyła kurs wyższy Konser-watorium GTM we Lwowie w kl. fort. Vilema Kurza (dyplom z wynikiem ce-lującym w 1914), a następnie kurs kon-certowy tamże jako uczennica V. Kurza i Jerzego Lalewicza (dyplom 1920).

Pracę pedagogiczną rozpoczęła w 1915 w Konserwato-rium GTM (PTM) we Lwowie, gdzie do 1924 prowadziła kurs średni fort.; 1924-1939 prof. kursu wyższego i kon-certowego. W l. 1940-1941 i 1944-1946 nauczycielka Pań-stwowego Konserwatorium im. Łysenki we Lwowie oraz szkoły średniej i dziecięcej (po wojnie jako doc. Wydz. Fortepianu). W 1946 zamieszkała w Krakowie, gdzie nie-przerwanie – również po odejściu na emeryturę w 1966 – prowadziła kl. fort. PŚSM im. W. Żeleńskiego (PSM II st.) w l. 1946-1972; była też kier. sekcji fortepianu w tej Szko-le. Wśród jej uczniów są Zbigniew Bujarski i Jerzy Łukowicz. ● W 1919 uzyskała Dyplom Honorowy Wiel-kiego Uznania na konkursie pianistycznym im. I.J. Pade-rewskiego w Lublinie.

Członek SPAM (od 1958). Odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim OOP.Lit. SMP; PSM II st. Kraków, s. 56.

AMBROZIAK Rajmund (*23.01.1932 Łódź – †20.05.1996 Łódź). Naukę gry na fort. rozpoczął podczas okupacji niemieckiej u Antoniego Dobkiewicza w Łodzi. W 1951 ukończył PSM II st. u tegoż pedagoga, a następnie kształ-cił się w łódzkiej PWSM w kl. fort. Marii Wiłkomir-skiej i w kl. kameralistyki Kiejstuta Bacewicza (oba dyplomy w 1958); w 1962 ukończył ponadto kl. śpiewu solowego w tej uczelni.Działalność pedagogiczną prowadził od 1953 w Łodzi jako nauczyciel gry na fort., akompaniamentu i przedmiotów teoretyczno-muz. w: SOA (1953-1955), PSM I st. (1959-1961), PSM II st. (1957-1980); od 1955 związany z PWSM (AM) w Łodzi (1972-1981 początkowo prodziekan, a następnie dziekan Wydz. Wokalno-Aktorskiego, którego był współ-twórcą, kier. Katedry Wokalistyki, kier. Katedry Kame-ralistyki, członek Katedry Muzyki Kameralnej); od 1972 konsultant w zakresie praktyki akompaniatorskiej i kore-petytorskiej Wydz. Wokalno-Aktorskiego PWSM; prof. na-dzw. od 1988, prof. zwycz. od 1993. Spośród jego uczniów i zespołów kameralnych wyróżnili się m.in. Teresa Czekaj, Marek Czeszek, Krystyna Gorzelniak, Elżbieta Różycka, Piotr Saciuk, trio fort. PLM w Łodzi (I nagroda na XXIII Ogólnopolskim Konkursie Zespołów Kameralnych Szkół Muzycznych II st., Wrocław 1993). W l. 1961-1964 korepe-tytor w TW w Łodzi. Rzeczoznawca i juror wielu ogólno-pol. konkursów kameralnych i wok. dla uczniów średnich szkół muz. i studentów PWSM (1968-1980). Współpra-cownik COPSA, kier. podkomisji ds. edukacji dzieci i mło-dzieży, koordynator szkolenia wok.-aktorskiego (Bułgaria 1973, NRD 1978) oraz współautor (z Eugeniuszem Sąsiad-kiem) planu studiów Wydz. Wokalno-Aktorskiego i pro-gramu nauczania Wydz. Wokalnego w szkołach muz. II st. Wykł. na Zimowym Kursie Wokalnym w Duszni-kach Zdroju. Członek Rady Społecznej Wyższych Uczelni Artystycznych przy WRN m. Łodzi. ● Solista i kamerali-sta występujący w Polsce i za granicą, dokonał nagrań dla PR i TV. Ceniony akompaniator solistów na konkursach (dyplomy dla najlepszego akompaniatora w Monachium, Genewie, S’Hertogenbosch, Tuluzie, Budapeszcie, Wrocła-wiu w l. 1960-1974). W l. 1980-1989 dyr. i kier. artyst. Tea-tru Muzycznego w Łodzi. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim OOP, Krzyżem Ofi-cerskim OOP, Srebrnym Krzyżem Zasługi, uhonorowany odznakami „Zasłużony Działacz Kultury”, Odznaką i Na-grodą Miasta Łodzi i indywidualnymi nagrodami I i III st. (1968) Ministra Kultury i Sztuki.Publikacje: Rola i ranga korepetytora ZN nr 4 PWSM w Łodzi, 1976; Wydział III – Wokalno-Aktorski w latach 1970-1974. W: AM Łódź, cz. I.Lit. AM Łódź (1991), s. 50; Zmarł Rajmund Ambroziak RM 1996 nr 12 s. 3; AM Łódź, s. 96; SPP.

AMBROŻEWICZ Maria (*23.09.1898 Chocim – †15.04.1993 Kraków). Pseud. artyst. „Maria Atta”. Gry na fort. uczy-

ła się początkowo w Czerniowcach, w 1916 rozpoczę-ła studia w konserw. w Odessie u prof. Łapczyńskiego, a po jego śmierci kontynuowała naukę u Teofila Richte-ra (ojca Światosława Richtera). Dyplom ukończenia tej uczelni uzyskała w 1922; 1928-1929 doskonaliła umiejęt-ności u Józefa Śliwińskiego w Warszawie. Pracę pedagogiczną rozpoczęła przed II wojną świato-wą, w l. 1923-1944 udzielała lekcji prywatnych, w grudniu 1945 podjęła pracę nauczyciela Miejskiej SM (potem PSM I st.) w Kłodzku, prowadząc kl. fort., a następnie, od 1952 do przejścia na emeryturę – w PŚSM we Wrocławiu (kier. sekcji fort.). W l. 1952-1956 prowadziła kursy metodycz-ne dla nauczycieli w Łagowie, Wrocławiu i Białobrzegach (zagadnienia interpretacji utworu muz., pedalizacja i me-lizmatyka). ● Po studiach, po powrocie w rodzinne stro-ny do miejscowości Bielce (obecnie w Mołdawii), rozpo-częła aktywną działalność koncertową. Występowała na antenie „Radio Moldowa”, „Radio Bukareszt” (regularne koncerty w l. 1941-1942), koncertowała też na estradach Rumunii, ZSRR, Niemiec i innych krajów. Po powrocie do Polski po II wojnie światowej i zamieszkaniu na sta-łe w Polanicy, a potem we Wrocławiu, równolegle z pe-dagogiką nadal (do 1952) czynnie uprawiała zawód ar-tystki-pianistki.Lit. Piotr Oczkowski Maria Ambrożewicz (1898-1993) RM 1993 nr 19 s. 3.

ANDRUCHOWICZ Franciszek (*1.12.1895 Komarowce na Bukowinie, obecnie Słobodzie Komorestie – †15.12.1972 Zabrze). W 1922 przeniósł się na Śląsk. Naukę muz. pod-jął w dzieciństwie, 1926-1931 kształcił się w IM oraz PKM w Katowicach w zakresie gry na skrzypcach. W 1931 złożył egzamin państw. w Konserwatorium PTM we Lwowie, 1933 egzamin dyplomowy w Poznaniu w tej specjalności.Pracę pedagogiczną rozpoczął w 1918 na Bukowinie w szkolnictwie ogólnokształcącym, kontynuował ją na Śląsku w l. 1922-1939. Po II wojnie światowej, wydelego-wany do Zabrza, początkowo pracował jako kier. WK Za-rządu Miejskiego, a w 1945-1950 jako organizator, zało-życiel i pierwszy dyr. szkoły muz. I i II st. W l. 1950-1964 nauczyciel kl. skrzypiec PŚSM w Gliwicach. ● Równole-gle z pracą pedagogiczną w okresie powojennym pro-wadził działalność jako dyrygent i kier. zorganizowanej przez siebie ork. symf., a w l. 1945-1948 również Chóru im. F. Chopina.Aktywny działacz ZZM (założyciel i prezes w Zabrzu), członek SPAM (od 1961), członek honorowy „Byłych Więźniów Twierdzy Zakroczymskiej” (od 1948).

ANDRZEJEWSKI Waldemar (*13.11.1938 Poznań). Ukończył PLM w Poznaniu w kl. fort. Ireny Wyrzykowskiej-Mon-delskiej (1957), a następnie PWSM tam-że w kl. fort. Gertrudy Konatkow-skiej (dyplom z wyróżnieniem 1962).Od 1963 związany z poznańską PWSM (AM) jako pedagog – początkowo asy-

stent prof. Konatkowskiej, a po jej śmierci – I. Wyrzy-kowskiej-Mondelskiej. W 1968 przeprowadził przewód

I st. na adiunkta, w 1972 przewód II st. w AM w Krakowie. Doc. 1972, prof. nadzw. 1987, prof. zwycz. 1992. Prorektor (1972-1981), rektor (1981-1987), 1987-1999 kier. Katedry Fortepianu. Wykł. kaliskiej filii UAM (1991 prof. nadzw., 1998 prof. zwycz.), PLM i „Szkoły Talentów” w Poznaniu. Współpracował ze szkołami muz. I i II st. w Kaliszu. Wie-lu jego uczniów zdobyło nagrody na międzynarodowych i krajowych konkursach pianistycznych, m.in. Jacek Kor-tus, J. Kostrzewski, Zbigniew Raubo, B. Rottermund oraz Joanna Marcinkowska – laureatka 12 konkursów (m.in. I nagroda na II Międzynarodowym Konkursie Piani-stycznym „Arthur Rubinstein in Memoriam”, Bydgoszcz 1996). Konsultant szkół muzycznych z ramienia OZMP, juror krajowych i międzynarodowych konkursów piani-stycznych. Członek RWSA (1988-1991, 1993-1996, od 1996 zast. przewodniczącego). ● Koncertujący pianista i kame-ralista, prowadzi ożywioną działalność w kraju i za gra-nicą (Belgia, Holandia, Niemcy, Włochy). Wielokrotny uczestnik prestiżowych imprez muz. – Festiwalu Muzy-ki Dawnej w Bydgoszczy, Festiwalu Muzyki Kameralnej w Kaliszu, Poznańskiej Wiosny Muzycznej. Dokonał pra-wykonań utworów kompozytorów współczesnych. Autor artykułów z dziedziny szkolnictwa muz. i wykonaw-stwa fort. (ZN AM w Poznaniu, Kronika Wielkopolska).Członek TiFC. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1972), Krzyżem Kawalerskim OOP (1984), Krzyżem Ofi-cerskim OOP, uhonorowany odznakami: Gryf Pomorski (1984), „Zasłużony Działacz Kultury” (1985), nagroda-mi III (1974, za osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze), II (1980) i I st. (1982, 1987) Ministra Kultury i Sztuki.Publikacje: Poznańska uczelnia muzyczna – jej rola w roz-woju i upowszechnianiu kultury muzycznej „Kronika Wiel-kopolska” 1987 nr 2-3 s. 158-163.Lit. PWSM Poznań (50 lat), s. 106, 145, 155, 156, 181; Who is Who w Pol-sce 2002, 2003; Kto jest kim w Polsce 2004; SPP.

ANKUDOWICZ Lidia (*1902 Połtawa, Rosja – †12.11.1998 Warszawa), Rosjanka osiadła w Polsce. Ukończyła kon-serw. w Kijowie (1927) w kl. fort. N. Dubasowa. Prowadziła kl. fort. w PSM w Kaliszu (1928-1929 i 1934-1935), w PSM we Wrocławiu (1947-1953) oraz PPSM we Wrocławiu (1953-1969). Spośród jej uczniów wyróżnił się m.in. Jan Piprer (Wrocław 1958, I miejsce na wojewódz-kim przeglądzie uczniów szkół muz. I st.). Członek SPAM.

ANTONIAK Marian (*22.07.1901 Warszawa – †4.02.1973 So-pot). W 1921 podjął naukę gry na fort. i na organach, oraz teorii w warszawskim Konserwatorium Muzycznym, stu-diował również na Wydz. Nauczycielskim. Dyplom tej uczelni uzyskał w 1928. W l. 1941-1944 odbył tajne stu-dia muzykologiczne na UJ, zakończone w 1945 egzami-nem magisterskim.W 1929 podjął pracę nauczyciela muzyki w Polskim Gim-nazjum Macierzy Szkolnej i w Polskim Konserwatorium Muzycznym Macierzy Szkolnej w Wolnym Mieście Gdań-sku, gdzie pracował do 1931. Do 1939 również nauczy-ciel Gimnazjum w Grudziądzu, SN w Kościerzynie oraz

LP w Wejherowie. Do Gdańska powrócił w 1945, gdzie kontynuował działalność pedagogiczną: 1945-1948 jako dyr. LP w Gdańsku-Wrzeszczu, następnie – nauczyciel Gimnazjum i LO w Oliwie. Od 1949 pracował w szkol-nictwie muz. – w PWSM w Sopocie i równocześnie, do 1965 w PLM w Gdańsku (dwukrotnie był dyr.). W gdań-skiej PWSM pracował do momentu przejścia na emery-turę w 1966, od 1954 na stanowisku zast. prof., prowadząc zajęcia z literatury muz., form, harmonii, instrumento-znawstwa i akustyki. Dwukrotnie, w l. 1951-1952 (przez 8 miesięcy) i 1954-1957 dziekan Wydz. Kompozycji i Te-orii Muzyki. Będąc na emeryturze podjął pracę w PSM II st. w Gdyni, gdzie był nauczycielem do roku 1970.Lit. PWSM Gdańsk (30 lat), s. 10, 33, 78-79; Lech Mokrzecki Gdańskie tradycje wychowania i oświaty muzycznej ZN nr 26 AM w Gdańsku, 1987 s. 5-15; PSM Gdańsk, s. 30; AM Gdańsk (50 lat), s. 38, 91, 138, 146.

ARGASIŃSKA-CHOYNOWSKA Stanisława (*31.05.1888 Stanisławów – †19.03.1961 Kraków). Studia wok. odbyła w Dreź-nie w szkole śpiewu Adeliny Paschalis-Souvestre, pianistyczne – w lwowskim Konserwatorium GTM w kl. Vilema Kurza.W l. 1916-1922 prowadziła we Lwowie

własną prywatną szkołę śpiewu. Nauczycielka śpiewu so-lowego w lubelskim IM. Od 1948 prowadziła kl. śpiewu solowego PŚSM w Katowicach, w l. 1954-1959 – PWSM tamże, a w l. 1950-1957 ponadto w PŚSM (PSM II st.) im. W. Żeleńskiego i 1954-1959 – w PWSM w Krakowie. Jej uczniami są m.in.: Jerzy Drozd, Jadwiga Romańska (I nagroda, Monachium 1956), Zofia Stachurska, Kry-styna Szostek-Radkowa, Teresa Wessely-Mackiewicz. Sopranistka o bogatej karierze solistycznej. Debiutowa-ła w 1912, 1916-1922 primadonna Opery Lwowskiej, od 1917 występowała w Operze Warszawskiej oraz do 1939 na koncertach w Ameryce Pd., Austrii, Bułgarii, Estonii, Francji, Niemczech, Rumunii, Szwajcarii, Szwecji. W 1932 opuściła scenę, po wojnie koncertowała jako śpiewacz-ka estradowa.Lit. SMP; PWSM Kraków (75 lat); SBTP; EM (PWM); AM Katowice (1980); MEM (1981); Z dziejów nauczania muzyki w Krakowie...s. 228; Wiesława Pośpiech Z dziejów religijnej kultury muzycznej Lublina w la-tach 1918-1939. Praca magisterska, Instytut Muzykologii KUL, Lublin 1986, 179 s. (maszynopis); EM (PWN); PSM II st. Kraków, s. 56; Leszek Mazepa Szkolnictwo muzyczne we Lwowie (XV-XX w.). W: Lwów. Mia-sto, społeczeństwo, kultura. T. 1, s. 24.

ARNOLD Róża HERSZTAJN-ARNOLD Róża

ARTYKIEWICZ Andrzej (*21.10.1955 Łódź). W 1974 ukończył z wyróżnie-niem PLM w Łodzi w kl. fort. Czesła-wa Kapczyńskiego, a następnie AM w Gdańsku w kl. Zbigniewa Śliwiń-skiego (dyplom w 1978).Pracę pedagogiczną podjął podczas studiów, w 1978 w PSM st. Podstawo-

wego i Licealnego w Gdańsku, a w 1979 także w gdańskiej

AM prowadząc fort. i akompaniament (od 1982 asystent, od 1988 adiunkt). Wśród jego licznych wychowanków jest wielu laureatów konkursów krajowych i międzynarodo-wych, m.in. Joanna Duda, Aleksandra Mozgiel (I nagroda na konkursie EPTA w Krakowie i inne), Leszek Możdżer, Ewa Rytel. Konsultant CEA. Juror konkursów krajowych i międzynarodowych (Francja, Guadeloupe), autor pro-gramów konkursowych. ● Laureat konkursów na sty-pendia artystyczne TiFC (1972 i 1975) oraz Festiwalu Pia-nistyki Polskiej w Słupsku (1979). Prowadzi działalność koncertową współpracując z Polską Filharmonią Kame-ralną Wojciecha Rajskiego oraz występując jako solista w kraju i za granicą. Lit. AM Gdańsk (50 lat), s. 68, 146.

ARTYSZ Elżbieta, z d. Wiercioch (*9.11. 1936 Warszawa). W 1953 ukończyła SM I st. nr 2 im. F. Chopina w Warszawie, a w 1958 kl. fort. warszawskiej PŚSM nr 2 im. F. Chopina. Studia na Wydz. Historycznym UW z zakresu muzyko-logii ukończyła w 1962 pod kierunkiem Zofii Lissy.

Działalność pedagogiczną rozpoczęła w 1959, do 1972 pracując jako nauczyciel przedmiotów ogólnomuz. PSM II st. nr 1 w Warszawie. W l. 1972-1982 nauczyciel i dyr. PSM II st. nr 2, od 1982 prowadzi tamże zajęcia z histo-rii muzyki. Jako prelegent muz. ponad 30 lat współpra-cowała z filharmoniami, operami, festiwalem Jeunesses Musicales i KBK. ● Założyciel Stowarzyszenia Polskiej Młodzieży Muzycznej – Jeunesses Musicales (1965-1973 przew. ZG). W ramach Stowarzyszenia aranżowała semi-naria z udziałem wybitnych kompozytorów i muzykolo-gów; zorganizowała 10 międzynarodowych obozów muz. w Olsztynie i 8 festiwali Jeunesses Musicales w Często-chowie. Wygłosiła szereg referatów (m.in. Belgrad 1970, Kongres Upowszechniania Kultury Muzycznej – War-szawa 1979, Sztokholm 1981, Radziejowice 1989, Wrocław 1990). Brała udział w sympozjach organizowanych przez TiFC, Instytut Muzykologii UW, ZKP i AMFC. Recenzo-wała programy nauczania szkół muz. II st. Opublikowała wiele artykułów w RM, „Roczniku Chopinowskim” i biu-letynie „Chopin in the World”.Aktywny członek SPAM (m.in. 1974-1976 wiceprezes Sek-cji Pedagogów i członek ZG) i TiFC (prezes 1981-1986). Od 1985 pełni funkcję wiceprezydenta Światowej Fede-racji Towarzystw Chopinowskich, w 2000 ponownie wy-brana sekretarzem generalnym tejże Federacji. Odzna-czona m.in. Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem KEN (1993), odznaką „Zasłużony Działacz Kultury”, uhono-rowana nagrodami I i II st. Ministra Oświaty i Wycho-wania, nagrodą I st. Ministra Kultury i Sztuki (1993) za osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze. W 1980 otrzy-mała Nagrodę ZKP, a w 1975 Nagrodę im. M. Andrze-jewskiej. Żona Jerzego Artysza.Publikacje: Miejsce i zadania średniej szkoły muzycznej w systemie szkół artystycznych. Materiały z Kongresu Upo-

wszechniania Kultury Muzycznej, Warszawa 1979; Praco-wity lipiec Jeunesses Musicales RM 1969 nr 19 s. 7-9.Lit. SM im. F. Chopina Warszawa, s. 60; PSM Warszawa, s. 185; Mówi El-żbieta Artysz sekretarz generalny Międzynarodowej Federacji Towarzystw Chopinowskich. Rozmawiała Julita Kosińska. RM 2005 nr 17 s. 5.

ARTYSZ Jerzy (*18.11.1930 Sochaczew). Naukę muzyki rozpoczął w 1942. W 1954 ukończył kl. śpiewu solowe-go PŚSM nr 2 im. F. Chopina w War-szawie, a w 1959 – z wyróżnieniem – kl. śpiewu solowego Marii Halfter w warszawskiej PWSM. Ponadto był uczniem kl. skrzypiec Gabrieli Ja-

błońskiej w tejże uczelni. Umiejętności wok. doskona-lił w Wenecji i 1963-1965 w Mediolanie u Marii Carbo-ne-Rossini.Pracę pedagogiczną rozpoczął w 1976 AMFC w Warsza-wie, już jako znany artysta; 1976-1980 pracował również we wrocławskiej AM jako pedagog w śpiewu solowego. Prof.; 1984-1986 prorektor, od 1996 kier. Katedry Woka-listyki AMFC. Wyróżniający się uczniowie to: Jolanda Auyanet (Touluza – I nagroda), Sylwester Kostecki, Jan Monowid, Anna Radziejowska, Jadwiga Rappé, Artur Ste-fanowicz (Rzym – I nagroda), Jadwiga Stępień. Organiza-tor Escola d’Opera de Barcelona w Hiszpanii. W l. 1978-1981 wykł. Międzynarodowych Kursów Interpretacji Muzyki Baroku we Wrocławiu, 1980, 1982 – Kursu Inter-pretacji Muzyki Oratoryjnej i Kantatowej, w l. 1984-1992 pięciokrotnie prowadził kursy w Conservatorio Profesio-nal de Musica w Tarragonie (Hiszpania), 1989-1992 dyr. artystyczny Letniej Szkoły Operowej przy Teatre Fortuny (Reus – Hiszpania) kontynuowanej w l. 1994-1995 w Bar-celonie; ponadto wygłosił szereg referatów na semina-riach i sesjach naukowych w kraju i za granicą. Uczestnik wielu komisji kwalifikacyjnych, programo-wych i innych. Wielokrotny juror konkursów krajo-wych i zagranicznych (Busseto, Barcelona, Tuluza, Ge-newa, Konkurs im. A. Didura, 1979 i Konkurs im. Ady Sari w Nowym Sączu), przewodniczący jury II Konkur-su im. S. Moniuszki (1995). Autor publikacji w Zeszytach literackich i w ZN AM we Wrocławiu. ● Wybitny solista scen operowych w kraju i za granicą (baryton) – m.in. laureat konkursów wok. w Moskwie (III nagroda, 1957), Tuluzie (II Grand Prix, 1959), Genewie (II nagroda, 1960). Występy sceniczne rozpoczął w 1960 w Operze Łódz-kiej, kontynuując je w l. 1964-1990 w warszawskim TW, równocześnie występując (1965-1970) w Operze Kame-ralnej – także jako asystent reżysera. Od 1960 nieprze-rwanie występuje również za granicą – w teatrach ope-rowych i jako wykonawca estradowy; propagator pol. muzyki współczesnej; występował niemal we wszystkich krajach europejskich oraz w Izraelu, Kanadzie, St. Zjedn., w ZSRR. Dokonał nagrań płytowych (m.in. dla firmy Harmonia Mundi) i telewizyjnych (w tym dla telewizji szwajcarskiej).W l. 1973-1975 i 1979-1980 członek Rady Muzyki przy Mi-nistrze Kultury i Sztuki.