Laudacja nadanIa tytułu doktora honoris causa aLessandro ... · światowego wzornictwa –...
Transcript of Laudacja nadanIa tytułu doktora honoris causa aLessandro ... · światowego wzornictwa –...
Laudacja II Promotora z okazjI nadanIa tytułu doktora honoris causa aLessandro mendInIemu
U r s z U l a s m a z a - G r a l a k
L a u d a c j a I I P r o m o t o r a z o k a z j I n a d a n I a t y t u ł u . . .2 4 7
Laudacja II Promotora z okazji nadania tytułu doktora honoris causa
Alessandro Mendiniemu
dr hab. Urszula Smaza-Gralak
Dziekan Wydziału Architektury Wnętrz i Wzornictwa
Promotor doktoratu honoris causa
dla Alessandra Mediniego
Wrocław, 1 grudnia 2014
Pani Minister, Panie Ambasadorze, Panie Prezydencie,
Magnificencje, czcigodny Doktorancie, dostojni Goście
Aleksandro Mendini jest jednym z najwybitniejszych projektantów
i artystów XX i XXI wieku, kreatorem nowego rozumienia sztuk,
performerem i wizjonerem, przeciwnikiem uniformizacji i prowo-
katorem dyskutującym z tradycją sztuki, krytykiem i twórcą teorii,
myślicielem i komentatorem rzeczywistości.
Otrzymał godność doktora honoris causa Politechniki Medio-
lańskiej, jest członkiem honorowym Bezalel Academy of Arts and
Design w Jerozolimie, trzykrotnym laureatem nagrody Compasso
d’Oro, został wyróżniony tytułem Chevalier des Arts et des Lettres
we Francji, w Nowym Jorku odznaczeniem Architectural League,
a ostatnio European Prize for Architecture w Chicago oraz innymi
nagrodami i wyróżnieniami.
W tym szczególnym miejscu i czasie gościmy wybitną indywi-
dualność sztuk różnych, człowieka, który niestrudzenie polemizuje
z kształtem otaczającego świata, który swoją niepowtarzalną oso-
bowością i unikalnym wymiarem twórczej aktywności wpłynął
na współczesne rozumienie działań artystycznych we wszystkich
U r s z u l a S m a z a - G r a l a k2 5 0
splątanych ze sobą przejawach, respektując delikatność, słabość,
wrażliwość i niedoskonałość natury ludzkiej. Fundamentalna rola
humanisty, jakim jest w swoich dokonaniach interdyscyplinarnych
i tworzeniu wizerunku dla innych kultur oraz symptomy uznania
na globalnym rynku sztuki projektowania predestynują go do miana
wielkiego intelektualisty naszych czasów.
Z ogromną satysfakcją przedstawiam Państwu ikonę i legendę
światowego wzornictwa – Alessandro Mendini, Maestro del Disegno.
Mistrz urodził się w Mediolanie i wychowywał w zamożnym
domu, którego przestrzeń i atmosfera były wypełnione sztuką. Każ-
dego dnia przebywał wśród fascynujących obrazów Alberta Savinio,
Andrei de Chirico i Giorgia de Chirico, Gina Severiniego, Massima
Campigliego, Giorgia Morandiego, Fortunata Depero oraz dzieł in-
nych włoskich malarzy, które znajdowały się w rodzinnej kolekcji.
Otoczenie, w którym dorastał, było nieobojętne dla kreatywno-
ści Mendiniego. Inspirowały go dokonania wybitnych architektów
transponujących naturę: Antonia Gaudiego i Ericha Mendelsohna
oraz humanistów i artystów wiedeńskich: Gustava Klimta, Arnolda
Schönberga, Sigmunda Freuda i Oskara Kokoschki, którzy byli jego
duchowymi mistrzami, co znajduje wyraz w całokształcie jego wie-
lowymiarowej twórczości.
Mendini studiował architekturę na mediolańskiej Politechnice,
którą ukończył w 1959 roku. Do roku 1970 współpracował ze stowa-
rzyszeniem projektowania przemysłowego Nizzoli Associati. W 1973
stał się jednym z założycieli awangardowej szkoły wzornictwa i ar-
chitektury Global Tools, a w roku 1979 dołączył do Studia Alchimia,
gdzie pełnił funkcję głównego ideologa. W latach 1970–1976 był re-
daktorem pisma „Casabella”. Następnie założył czasopismo „Modo”,
w którym działał do roku 1981. W latach 1980–1985 został redaktorem
naczelnym pisma „Domus”, najstarszego, bo wydawanego od 1928
roku, w całości poświęconego wzornictwu i architekturze. Pismo było
L a u d a c j a I I P r o m o t o r a z o k a z j I n a d a n I a t y t u ł u . . .2 5 1
otwarte na dialog z ludźmi tworzącymi kulturę lat osiemdziesiątych.
Poza oficjalnym obiegiem Mendini redagował i wydawał także au-
torski magazyn „Ollo”, gdzie propagował swoją koncepcję banal de-
sign, którego wytwory podnosił do rangi dzieł sztuki.
Namiętność artysty do pisania i literatury przejawia się zarów-
no w zakresie tworzenia teorii i uprawiania krytyki artystycznej, jak
również w prowadzonej z dużym rozmachem i przez wiele lat dzia-
łalności redakcyjnej oraz wydawniczej. Jak sam twierdzi, pisanie ma
ścisły związek z projektowaniem i podkreśla: To dzięki pisaniu, a nie
rysunkowi, odnalazłem moją świadomość projektowania. W każdej ze
swoich wypowiedzi dawał dowody perfekcyjnego i precyzyjnego po-
sługiwania się językiem i znajomości retoryki, co służyło mu nie tyl-
ko do definiowania siebie samego pod względem teoretycznym, ale
przede wszystkim do interpretacji własnych idei i koncepcji wzor-
nictwa.
Równolegle z działalnością popularyzującą wzornictwo i sztukę
artysta podejmuje się licznych realizacji. Są wśród nich takie projek-
ty, które stawiają Mendiniego w pozycji outsidera w środowisku ar-
chitektów i projektantów. Tę sytuację skomentował uwagą, że włos-
ki design należy do awangardy, jeśli chodzi o podejście do sztuki, a jed-
nocześnie posiada cechy konserwatywne architektury. Jak piszą o nim
krytycy: Był tak pesymistycznie nastawiony do «ofiar architektury», lu-
dzi, którzy są przez nią zbrutalizowani i sparaliżowani, że postanowił
poświęcić się innym dyscyplinom.
Kontrowersyjnymi przedmiotami, zaprojektowanymi w połowie
lat siedemdziesiątych, […] ogłosił swój pogląd, że egzystencja artysty
jest pozbawiona perspektyw, co zademonstrował w kolażu bez koloru,
w którym ustawił swój portret obok fotografii więźnia obozu koncen-
tracyjnego w Mauthausen. Jednak, mimo głoszonych przez artystę
poglądów, był to okres najbardziej ekspresyjnego, awangardowego
i symbolicznego połączenia w wizualną całość projektowania i sztuki.
U r s z u l a S m a z a - G r a l a k2 5 2
Powstały wtedy kultowe obiekty: Ad uso spirituale – „przedmioty do
użytku duchowego” i „przedmioty poza czasem”, niezrównane w swej
mistrzowskiej i niekończącej się formie Mobile infinito oraz szczegól-
nie wyróżniający się filozoficzną wymową, a jednocześnie bliski czło-
wiekowi przedmiot, krzesło Lassú, zrealizowane w wielu technikach
i wymiarach – od pomnika mebla aż po piccola produzzione.
Jego inicjatywy w kreowaniu wizerunku kolejnych pism i ich
prowadzenia biegły równolegle ze stworzeniem manifestu i powsta-
niem grupy Alchimia, co w efekcie doprowadziło do powołania nurtu
designu radykalnego, architektury postmodernistycznej i włoskiej
transawangardy z lat 70. i 80. ubiegłego wieku. Zgodnie z prefero-
wanymi przez Alchimię zasadami, ale też odpowiadając na kultu-
rową pustkę produkowanych przemysłowo i masowo przedmiotów,
a także wychodząc naprzeciw oczekiwaniom konsumenta, Mendini
wprowadza do swoich projektów jaskrawe kolory i dekoracje z jednej
strony – z drugiej, odrzucając modernistyczny postulat czystej funk-
cjonalności, nadaje tym przedmiotom charakter dzieł sztuki. Owe
przedmioty-manifestacje mają na celu uświadomić odbiorcy, że już
nic całkowicie nowego nie może być zaprojektowane ponad to, co
zostało stworzone w przeszłości.
Artysta chciał w ten sposób przeciwstawić się koncepcjom mo-
dernizmu, którego oczywistą konsekwencją stawał się dominujący
i wszechogarniający konsumpcjonizm. Niemożność tworzenia no-
watorskich form Mendini zastępuje wówczas dowcipną sekwencją
znaczeń, wzbogaconą elementami emocjonalnymi i duchowymi –
poezją, fetyszem i rytuałem jako istotnymi czynnikami wpływają-
cymi na proces projektowania i przeprojektowywania, w nieobojętny
i charakterystyczny dla jego twórczości sposób, który był inspirowa-
ny abstrakcyjną sztuką futurystów, kubistów, pointylistów i impre-
sjonistów. Sam będąc zagorzałym zwolennikiem eklektyzmu, trakto-
wał ten styl jako narzędzie pracy.
L a u d a c j a I I P r o m o t o r a z o k a z j I n a d a n I a t y t u ł u . . .2 5 3
Antydesign Mendiniego polegać będzie odtąd na niejednoznacz-
ności, mieszaniu stylów i konwencji oraz zabawnej, artystycznej
redefinicji przedmiotu. Klasyczne obiekty otrzymują nowe, współ-
czesne życie. Tak powstaje redesign produkowanych przemysłowo
krzeseł Michaela Thoneta, Marcela Breuera, Gia Pontiego, Charlesa
Renniego Mackintosha, Gerrita Rietvelda i Vernera Pantona. W hoł-
dzie dla Bauhausu powstaje Sofa Kandinsky, a z innych powodów,
najsłynniejsze z dzieł, fotel dla Prousta (Poltrona di Proust), który
przeszedł wiele transformacji i jest produkowany do dzisiaj w róż-
nych skalach i wariantach.
Przywołanie nazwiska Marcela Prousta w nazwie siedemnasto-
wiecznego fotela, pokrytego magiczną impresją barw podziwianych
na płótnach Paula Signaca, jest wsparciem tezy o istnieniu emocji
w odbiorze sztuki oraz poezji w świecie designu. Takie działanie, które
jest mistrzowską narracją, stało się jednocześnie szeptem i krzykiem
w ponadczasowym przesłaniu o poszukiwaniu straconego czasu.
W roku 1989, wzorem włoskich mistrzów krawieckich, wspólnie
z bratem Francesco, założył jedyną w swoim rodzaju pracownię Ate-
lier Mendini, która działa w Mediolanie od ponad 25 lat do dzisiaj.
Fundamentami działalności Atelier są otwartość, praca i współpraca.
Zwyczajem, jaki wprowadzili bracia Mendini, jest częste zapraszanie
do realizacji projektów ludzi młodych, twórców z wielu krajów na
różnych kontynentach, artystów z krajów Trzeciego Świata, artystów
sławnych i tych mniej znanych, malarzy, fotografików, projektan-
tów, pisarzy i architektów, a czasem też więźniów. Naturalną konse-
kwencją takiego aliansu strategicznego jest komplementarność od-
mian i stylów, partnerstwo międzynarodowe, a co więcej, reakcja na
praktyki monopolistyczne. Opierając idee projektowe o wspomniane
priorytety, Studio opracowuje duże projekty architektoniczne i wnę-
trzarskie, projekty przedmiotów do produkcji na szerszą skalę oraz
niskonakładowe lub wręcz pojedyncze egzemplarze.
U r s z u l a S m a z a - G r a l a k2 5 4
Nie sposób w tym miejscu nie wymienić choćby sztandarowej po-
zycji w pracy braci Mendinich – Muzeum Groninger na wyspie w ho-
lenderskim mieście Groningen, które okazało się być przestrzennym
kolażem, metafizycznym miejscem, realizacją zapisanych w ołów-
kowych szkicach wyobrażeń artysty o utopii, miejscu idealnym lub
nieistniejącym, w którym znalazły się: […] antyczne przedmioty razem
ze współczesnymi, małe z wielkimi, rzemiosło z wzornictwem przemysło-
wym, instalacje, dźwięki, fotografie, filmy i dokumenty związane ze sztu-
ką z najbardziej różniących się od siebie zakątków świata.
W Studio powstają też inne znaczące projekty architektoniczne,
w których dominuje koncepcja miejsc w przestrzeni publicznej o sil-
nym ładunku empatii, poetyki i symboliki. Atomowe piekło Hiroszi-
my zostało zinterpretowane w formie Torre del Paradiso poświęconej
ofiarom wybuchu jądrowego na wyspie. W atelier powstają także
projekty galerii, całych dzielnic, sieci sklepów, domów prywat-
nych i hoteli, fabryk i biurowców, kompleksów sportowych, parków
i dworców. Przedsięwzięciem, które stanowi syntezę zabawy z prze-
strzenią oraz trwającego nieustannie procesu integrowania twór-
ców i dyscyplin w komplementarną, niezwykle złożoną wizualnie
całość kompozycyjną, jest realizowany od wielu lat projekt przebu-
dowy kolejnych stacji metra w Neapolu. Mendini reżyseruje prze-
strzenny patchwork tworzony wspólnie z artystami pochodzącymi
z różnych kręgów kulturowych, posługujących się innymi języka-
mi, wyznających odmienne ideologie; tworzy w ten sposób pod-
ziemną i naziemną galerię sztuki oraz scenografię miasta w mie-
ście, podnosząc walor estetyczny miejsc publicznych jako sztukę
dostępną dla wszystkich.
Twórczy i poszukujący temperament Alessandra sprawia, że jego
dokonania obejmują także inne obszary artystycznej kreacji, nie tyl-
ko te z zakresu rysunku, malarstwa i rzeźby, projektowania wnętrz
i sztuki użytkowej, ale również mody, scenografii, muzyki i poezji.
L a u d a c j a I I P r o m o t o r a z o k a z j I n a d a n I a t y t u ł u . . .2 5 5
Artysta kreuje świat magicznych i bajecznych mebli, prototypów, ob-
razów, tekstów, scenerii, instalacji oraz sytuacji, złożonych i kontro-
wersyjnych, paradoksalnych i żartobliwych literacko, które trwają,
współegzystują i oddziałują totalnie na otoczenie.
Spektrum artystycznych dokonań w dorobku Maestra Mendi-
niego zawiera się w nienazwanej dotąd galaktyce, pomiędzy mikro
a makro, pomiędzy kreską a plamą, płaszczyzną a bryłą, statyką
a dynamiką, harmonią a kontrastem, światłem a barwą, pomiędzy
iluzją a rzeczywistością.
Przedmioty Mendiniego objawiają się zaskakującą stylizacją
formy, oryginalnym łączeniem materiałów lub barw pozornie do
siebie niepasujących, często szokują kontrowersyjnym detalem
wypowiedzi, nierzadko dyskusyjnym kalejdoskopem metafor i nie
tylko przez to są unikalne i rozpoznawalne. Kolory Mendiniego,
jak na płótnach impresjonistów, są oświetlone innym słońcem,
a jego obiekty wyróżnia radość i pasja tworzenia. Alessandro
mówi o sobie, że „czuje się wyspecjalizowanym amatorem”, częs-
to też bywa określany jako artysta, który się bawi, ale w bardzo
poważny sposób.
Wszechstronna działalność Mistrza dowodzi, że gdy Mendini się
bawi, nie chodzi mu o igraszki same w sobie, o kreatywne wytwory fanta-
zji, które inteligentnie sprzedaje na postmodernistycznym rynku, pełnym
przecież pięknych i pustych przedmiotów. Przedmioty i budynki projektu
Mendiniego mają w sobie moralną konsekwencję, ponieważ Mendini to
twórca, który mimo ogromnego sukcesu swych dzieł wciąż je podważa,
[…] i twardo stoi na stanowisku, że należy «malować, nie projektować»
i nieustannie poszukiwać w sobie myślenia wizualnego.
Artysta stworzył język wymyślonych form, znaków i symboli,
które nazwał stilemi. Ten abstrakcyjny alfabet, który sam opisał, stał
się dowcipną sygnaturą, a zarazem znakiem rozpoznawczym wielu
jego prac.
U r s z u l a S m a z a - G r a l a k2 5 6
Twierdząc, że wiek XX kończy się bez awangardy, Mendini two-
rzy prowokujące projekty, które zmieniają oblicze włoskiego designu
i poddają pod dyskusję dyktaturę „dobrej formy,” a także pozostają
w opozycji do intelektualnej i kulturowej pustki, którą przedstawiała
era industrialna. Wprowadza więc banał i kicz i tym samym wyraź-
nie przełamuje dotychczasowe myślenie o bel disegno. Uwarunkowa-
ne historią braki w produktach wzornictwa przemysłowego próbuje
konsekwentnie wypełniać swoimi pracami w celu […] wyswobodzenia
estetycznego języka formalnego i figuratywnego z getta sztuki wzniosłej
po to, aby przenieść go na grunt życia codziennego, ale też, uznając po-
wszechną dostępność sztuki, udowadnia, że na rynku jest miejsce
dla nowej kategorii sztuki użytkowej.
W czasie określanym jako epoka mechanicznej reprodukcji, Men-
dini staje się doradcą w firmie Alessi. Od tego momentu następuje
prawdziwa fuzja designu i sztuki. Za pomocą niezliczonych zabie-
gów ideowo-formalnych artysta tworzy wielotematyczne kolekcje
przedmiotów zaprojektowanych tak, aby najlepiej służyły celom, dla
których były przeznaczone – z tą jednak różnicą, że Mendini za każ-
dym razem niejako „obsadza je w nowych rolach”, a wykorzystując
ich warstwę wizualną, dodatkowo snuje wokół przedmiotu opowie-
ści, często odwołując się do tradycji, pamięci i konotacji innych niż
użytkowe. Odtąd granica dzieląca sztukę i projektowanie zostaje
zdecydowanie podważona.
Efektem współpracy z wieloma znanymi i uznanymi na rynku
sztuki wzorniczej firmami są wysmakowane serie mebli i przedmio-
tów, w tym obiektów codziennego użytku, ale i obiektów okazjonal-
nych, prowokujących lub kontrowersyjnych, często nie służących ni-
czemu, choć dla wszystkich tych, którzy chcieliby je mieć. Do wyróż-
niających się w tej mierze należą kolekcje inspirowane twórczością
wybranych artystów lub stylów: Museum Market, Tea & Coffee Piazza,
Tea & Coffee Towers oraz rzeźby do instalacji, głowy wojowników,
L a u d a c j a I I P r o m o t o r a z o k a z j I n a d a n I a t y t u ł u . . .2 5 7
antropomorficzne wazy, inne naczynia, przedmioty i akcesoria, aż po
te najbardziej znane, tworzące domowy pejzaż, kuchenne przybory
z serii Anna G, odwzorowujące sylwetkę i gesty kobiety, a przez to
mające wymowną ekspresję i… już dwudziestoletnią metrykę. Spe-
cjalną edycję przedmiotów Mendini dedykuje mężczyznom, propo-
nując im swoją własną, przeskalowaną normę wizualizacyjną, a na-
zywa ją Mobili per Uomo.
Każde z dzieł artysty, niezależnie od rodzaju obiektu, jego ska-
li, przeznaczenia i adresata, staje się medium łączącym przeszłość
z teraźniejszością, teraźniejszość z przyszłością i przeszłość z przy-
szłością.
Mając świadomość banalności, a wręcz kiczu przedmiotów pro-
dukowanych seryjnie, wyraża pogląd: Kicz jest nowym modelem estety-
ki. […] Obecność kiczu jest silna, nieunikniona, szeroko rozpowszechniona
i dominująca. […] Niezależnie od tego, jak bardzo nim pogardzamy, kicz
jest częścią ludzkiego losu. Cytując Milana Kunderę w dyskusji na te-
mat tego zjawiska, Włoch konstatuje: […] nie pozostaje nic innego, jak
estetykę kiczu wykorzystać.
Mendiniego nie interesuje, jak sam mówi, projektowanie, ale
wyrażanie problemów projektowania i sztuki. Najważniejszą rzeczą
w projektowaniu jest tworzenie przedmiotów z duszą. Od niepamiętnych
czasów na świecie obiekty posiadały dusze – zawierały wartości duchowe
całego gatunku ludzkiego i narodów. Seryjny produkt rewolucji przemy-
słowej wciąż poszukuje swojej utraconej duszy. Dzisiejsze obiekty desi-
gnerskie nie zasłużyły jeszcze na to, aby można je było umieścić obok
przedmiotów z antropologii historycznej. […] Oczywiste jest, że problem
nie tkwi w języku estetyki, a raczej w utopijnej i radykalnej zmianie w na-
szych sercach. Innymi słowy, to kwestia nowych modeli cywilizacji, które
zastępują wartości ekonomiczne ludzkimi.
Według Mendiniego sztuka jest dziś utopijną wizją świata lepszego
moralnie, jednym z głównych tematów refleksji i źródłem uczuć. Sztukę
U r s z u l a S m a z a - G r a l a k2 5 8
nie tylko należy podziwiać, szanować i opisywać, trzeba się z nią zaprzy-
jaźnić i zżyć, prawie tak jak z domownikiem. Oto dlaczego w każdym
domu jest tyle przedmiotów rytualnych.
Swoją niepowtarzalną osobowością Alessandro Mendini nazna-
czył wiele miejsc na kulturalnej mapie świata. W Polsce gości po raz
drugi. Jego obecność będzie kojarzona z tymi wydarzeniami, które
na zawsze już wpisały się w historię i kulturę naszego kraju. Rok
2004, kiedy przystępowaliśmy do Unii Europejskiej, i rok 2014, kiedy
jesteśmy w przededniu realizacji programu sztuk wizualnych w ra-
mach Wrocław Europejska Stolica Kultury 2016.
Kultura odzyskuje pamięć w postmodernizmie i nie chodzi tu
o historię sztuki, ale o historię tradycji i jej kulturowe hybrydy. Po-
dobne założenia były domeną twórców włoskiej transawangardy,
bowiem rodziła się ona na skutek kryzysu wartości kulturowych.
Artyści tego nurtu, programowo odrzucając imperatyw nowości na
korzyść przywrócenia pierwotnego sensu sztuce i artystom, wyraża-
li niepokoje swojej epoki.
Mendini obserwuje, komentuje i kreuje godny naśladowania,
oparty na ponadczasowych przesłaniach wizerunek świata, w któ-
rym żyjemy. Stymuluje nowe tendencje, w których fuzja designu
i sztuki oraz architektury i designu odnajduje swój rodowód w szla-
chetnych wartościach, kształtowanych przez stulecia od momentu,
kiedy człowiek uderzył kamieniem o kamień i rozniecił ogień.
W drugiej połowie XX w. wyrafinowana inteligencja człowieka
skrzyżowała się z mądrością natury.
Powracająca w każdym z dzieł artysty myśl o człowieku zagubio-
nym w beznadziejnym chaosie współczesnych czasów, wyrażona za
pomocą kolorowych powierzchni wolnych od uprzedzeń ideologicz-
nych i stylistycznych ograniczeń, które pulsują magią znaczeń i aso-
cjacji, tworzy inną wizję świata, takiego, w którym człowiek może od-
naleźć swoje miejsce w przestrzeni wyznaczonej przez niebo i ziemię,
L a u d a c j a I I P r o m o t o r a z o k a z j I n a d a n I a t y t u ł u . . .2 5 9
śmiertelność i nieśmiertelność. Byłoby więc ogromnym uproszcze-
niem nazwać go jedynie wielkim i innowacyjnym projektantem.
Na prośbę grupy młodych projektantów, by narysował, jak po-
strzega samego siebie, Mendini odpowiedział: Cóż, a więc dłonie w pre-
cyzyjnym geście. Do tego… ubiór Arlekina. Właśnie taki jestem.