P O Z N AŃ S K I E T O WA R Z Y S T W O P R Z Y J A C I Ó Ł N A U KPRZEKŁADY

Łacina umarła, niech żyje łacina!Mała historia wielkiego języka

Wilfried Stroh

Tłumaczenie z języka niemieckiegoAleksandra Arndt

WstępElżbieta Wesołowska

Antyk u TuwimaAleksandra Arndt

POZNAŃ 2013WYDAWNICTWO POZNAŃSKIEGO TOWARZYSTWA PRZYJACIÓŁ NAUK

Stroch.indd 3Stroch.indd 3 2014-03-20 10:11:162014-03-20 10:11:16

5

Spis treści

WprowadzenieWstęp (Elżbieta Wesołowska) 11Antyk u Tuwima (Aleksandra Arndt) 23

Motywy antyczne w poezji europejskiej przełomu XIX i XX wieku 24Antyk a sprawa polska 25Tańczący Sokrates, szalejący tłum 27Od założenia Miasta 29Jak zapamiętać imiona Muz 30Łacińskie anagramy, palindromy, tautogramy… 31Jaka jest zawartość poezji w poezji? Tuwim tłumaczem Horacego 32

Łacina umarła! Niech żyje łacina! Mała historia wielkiego językaIntroitus: Po co łacina? Po co ta książka? 53Ab ovo! Łacina wykluwa się z jaja 59

Łacińskie początki łaciny 59Rzym podbija świat 62Rzymska polityka językowa 64

Litt erae Latinae. Łacina staje się literaturą 69Znaczenie Rzymu dla literatury światowej 69Poezja epoki przedliterackiej 72Ojcowie literatury rzymskiej 74Greckie monstrum na rzymskiej scenie 77Podbój Grecji i jej literatury przez Rzym 80

Stroch.indd 5Stroch.indd 5 2014-03-20 10:11:162014-03-20 10:11:16

6

Non hominis nomen. Cyceroński cud 85Sensacyjny debiut: Cyceron obrońcą w sprawach karnych 85Sukces i klęska rzymskiego króla fi lozofi i 88Rzymski Platon 91Encyklopedia fi lozofi i 92Ostatnia bitwa o republikę 95Arcymistrz łaciny 97

Spes altera Romae. Urok Wergiliusza 99Spotkanie z geniuszem 99Profetyczne przesłanie w liryce pasterskiej 102O gospodarstwie rolnym w poezji 105Eneasz – rzymski bohater z misją 107

Saeculum Augustum. Rzymscy poeci na służbie u władcy 113Oktawian i młody Horacy 114Horacy, liryk nawrócony 116Liryka w służbie państwu 118Twórcy elegii miłosnej w państwie Augusta 120Owidiusz, enfant terrible 122

Urbi et orbi. Łacina językiem światowym 127Łabędzi lot wizją przyszłości 128Literatura łacińska w imperium rzymskim 130Język Rzymu wychowawcą ludzkości 132Nowe centra łaciny 134

Mors immortalis. Za sprawą własnej śmierci łacina osiąga nieśmiertelność 137Żywa łacina – przed Cyceronem 138„Martwa” łacina – po Cyceronie 140Śmierć w rozkwicie urody 142Łacina potoczna mową ludzi ulicy 144Domorosłe fi lozofowanie w łacinie potocznej 146Dźwięczna łacina, podsłuchana u ścian Pompejów 147

Ciceronianus, non Christianus. Korepetycje chrześcijan z łaciny 151Greckie początki chrześcijaństwa 151Chrześcijańska Afryka kolebką pierwszych łacinników 153Chrześcijaństwo i fi lozofi a po łacinie 155Narodziny w Betlejem łacińskiej Biblii 157Hieronim – pomiędzy Chrystusem a Homerem 159Augustyn odbiorcą opowieści gminu 160Mediolańskie pieśni oporu najstarszą liryką chrześcijańską 161

Medium aevum. Ciemne średniowiecze łacińskie? 165Na kiedy przypada początek łacińskiego średniowiecza? 165Narodziny języków romańskich – upadek łaciny 167

Stroch.indd 6Stroch.indd 6 2014-03-20 10:11:172014-03-20 10:11:17

7

Ocalona łacina językiem numer dwa 170Łacina średniowieczna nie istnieje 173Twórcze średniowiecze: poezja rytmiczna 174

Studia humanitatis renata. Nowożytność rozpoczyna się pod znakiem Cycerona 197Humanizm i jego ojciec, Petrarka 180Humanitas i jej ojciec, Cyceron 182Cyceron podwójnym wzorem dla humanizmu Petrarki 184Odrodzenie łaciny z błota barbarzyństwa 186Studia humanitatis we Włoszech 190

O saeculum! O litt erae! Muzy przechodzą przez Alpy 195Skromne początki humanizmu w Niemczech 196Konrad Celtis zaprasza Apollina do Niemiec 198Poeta uwieńczony w Niemczech 200Nowa dydaktyka łacińska: uczniowskie rozmowy i teatr szkolny 201Autodemaskacja ciemnych mężów 204Ulrich von Hutt en, niemiecki patriota i łacinnik 206

Res et verba. Reformacja i humanizm łaciński 211Erazm, cud świata 212Czy także kobiety mogą uczyć się łaciny? 214Humanizm pedagogiczny i radykalizm kościelny 216Nowy program humanistyczny Melanchtona 219Praeceptor Germaniae 222Mała antologia poezji łacińskiej 224

Frangito barbitum! Jezuici – pomiędzy bogiem miłości i miłością do Boga 227Nie bójcie się ojca Filuciusa! 228Humanizm i pruderia na lekcjach łaciny 230Łaciński teatr dla każdego 233Z objęć Wenery prosto do piekła 235Sukcesy teatru jezuitów 237Jakub Balde: jezuita poetą miłości 238

O tempora, o mores! Łacina wychodzi z mody 243Europejski Helikon z lotu ptaka 244Piękne resztki poezji łacińskiej 247Dlaczego mowa ojczysta jest małżonką? 248Również świat nauki rezygnuje z łaciny 251Uczeni biorą lekcje niemieckiego 253Podmuch świeżego wiatru na lekcjach łaciny? 257

Non vitae sed scholae? Łacińskie lekcje tańca w epoce przemysłu 261Karol Marks i kondycja łaciny w okresie biedermeierowskim 262Czy łacina znowu jest w modzie? 263

Stroch.indd 7Stroch.indd 7 2014-03-20 10:11:172014-03-20 10:11:17

Lekcje łaciny: kształcenie czy zawężanie horyzontów? 264The Tyranny of Greece over Germany 266Herder, apostoł humanitaryzmu 267Reforma szkolnictwa Humboldta 270Chwali się grekę, wypędza łacinę 272Walory edukacyjne lekcji tańca 274Od humanitaryzmu do humanizmu 276

Romani an Germani? Łacina w Cesarstwie i później 279Humaniści – gorsi patrioci? 280Humaniści – gorsi chrześcijanie? 281Filologia i edukacja z perspektywy katedry uniwersyteckiej 283Łacina w okresie międzywojnia 286Co z latynistami na uniwersytetach? 288Łacina w powojennych Niemczech 290A dzisiaj? 292

Loquamur Latine! Łacina żywa 295Ciemiężony łacinnik 295Pionierzy łaciny w późnej erze nowożytnej 297Globalizacja po łacinie 299Jak to powiedzieć po łacinie? 300Współczesne muzy łacińskie 303Łacina w nowej muzyce 306Nauka łaciny żywej 307

Epilogus: Czar łaciny 311Wszystkie śmierci łaciny 311Czar łaciny 313Na co komu łacina? 315

Indeks osobowy 317

Stroch.indd 8Stroch.indd 8 2014-03-20 10:11:172014-03-20 10:11:17