Kwartalnik Sądowy - Kwartalnik Sądowy - RADA...

RADA PROGRAMOWA

prof. dr hab. Andrzej Bulsiewicz

dr Dariusz Kala, Sędzia Sądu NajwyższegoMarian Kocon, Sędzia Sądu Najwyższego

Dariusz Kuberski, Prokurator Prokuratury Okręgowej w Bydgoszczydr Marek Machnij, Sędzia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

dr Maciej Piankowski, Sędzia Sądu Apelacyjnego w GdańskuAndrzej Siuchniński, Sędzia Sądu Najwyższego

Anna Skupna, Prezes Sądu Apelacyjnego w Gdańsku – przewodnicząca Rady Programowejdr hab. Jakub Stelina, prof. Uniwersytetu Gdańskiego

prof. dr hab. Jerzy Zajadło

KOLEGIUM REDAKCYJNE

Redaktor naczelnyJacek Pietrzak, Wiceprezes Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

Członkowie kolegium

Wiktor Gromiec, Sędzia Sądu Apelacyjnego w GdańskuRoman Kowalkowski, Sędzia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

Iwona Krzeczowska-Lasoń, Sędzia Sądu Apelacyjnego w GdańskuMaciej Plaskacz, Sędzia Sądu Rejonowego w Grudziądzu

Sekretarz redakcjiDawid Świeczkowski, asystent sędziego w Sądzie Apelacyjnym w Gdańsku

Redaktor wydawniczy i językowydr Emilia Kubicka

KorektorAneta Dąbrowska-Korzus

Redaktor języka angielskiegoBiruta Gruszecka

Wersją pierwotną (referencyjną) czasopisma jest wersja papierowa.

© Copyright by TNOiK „Dom Organizatora” – Toruń 2016ISSN 2353–5865

Adres redakcji: ul. Nowe Ogrody 28/29, 80-803 Gdańsktel. 785 456 113 (artykuły), 608 087 603 (orzecznictwo i bibliografia)

e-mail: [email protected]

Redakcja zastrzega sobie prawo do niepublikowania nadesłanych materiałów oraz ich redagowania i skracania.Redakcja nie zwraca materiałów niezamawianych.

WydawcaTowarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora” – Toruń

87-100 Toruń, ul. Czerwona Droga 8 / al. 500-lecia 31, tel. (56) 62 228 98

LISTA RECENZENTóW PUBLIKACJI Z 2016 R.

SSR Andrzej AntkiewiczSSR dr Piotr Gensikowski

SSR dr Agnieszka Knade-Plaskaczdr Emilia Kubicka

SSA dr Maciej Piankowskiprof. dr hab. Ryszard Stefański

SSO dr hab. Igor Zgoliński

Z głębokim żalem zawiadamiamy,że w dniu 3 grudnia 2016 roku

zmarł

prof. zw. dr hab. Andrzej Bulsiewicz

członek Rady ProgramowejKwartalnika Sądowego Apelacji Gdańskiej

K W A R T A L N I K S Ą D O W Y

I V / 2 0 1 6

A P E L A C J I G D A Ń S K I E J

5

SPIS TREŚCI

Anna Dalkowska, Powództwo opozycyjne w egzekucji administracyjnej 11

Jakub Litowski, Przedawnienie prawa do jednorazowego odszkodowania w ubezpieczeniach społecznych – uwagi polemiczne . . . . . . . . . . . 27

Dawid Świeczkowski, Wybrane zagadnienia dotyczące „samoistności” podstawy stosowania tymczasowego aresztowania określonej w art. 607k § 3 k.p.k. – uwagi na tle postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2014 r., I KZP 9/14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

Danuta Ciszewska, Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 9 marca 2016 r., III AUa 2034/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

Konrad Zacharzewski, Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 23 marca 2016 r., I ACa 951/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

Wybrane orzeczenia trybunałów międzynarodowych, Trybunału Konstytu-cyjnego i Sądu Najwyższego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Gdańsku i sądów apelacji gdańskiej 119

Przegląd bibliograficzny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289


I V / 2 0 1 6


7

WYKAZ OPUBLIKOWANYCH ORZECZEŃ

Prawo cywilne

21. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 29 kwietnia 2016 r., I ACa 328/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119Odpowiedzialność cywilna ubezpieczyciela w zakresie ubezpieczeń morskich

22. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 25 maja 2016 r., I ACa 1151/15. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153Zwrócenie uwagi sądu na uchybienia przepisom postępowania na pod-stawie art. 162 k.p.c. Zachowanie terminu do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu

23. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 9 października 2015 r., V ACa 263/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168Skarga pauliańska

Prawo karne

24. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 11 sierpnia 2016 r., II AKz 521/16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183Obowiązki sądu orzekającego w przedmiocie przejęcia do wykonania w Rzeczypospolitej Polskiej kary pozbawienia wolności orzeczonej przez sąd państwa członkowskiego Unii Europejskiej

Wykaz opublikowanych orzeczeń

8

25. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 12 kwietnia 2016 r., II AKa 435/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196Czyn z art. 62 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii jako przestępstwo trwałe

26. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 20 lipca 2016 r., II AKz 465/16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202Rozpoznanie zażalenia na postanowienie w przedmiocie środka zapobie-gawczego po wcześniejszym rozpoznaniu zażalenia wniesionego przez in-ną stronę na to samo postanowienie

27. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 27 lipca 2016 r., II AKzw 1343/16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211Postanowienie o zarządzeniu wykonania zastępczej kary pozbawienia wol-ności jako przeszkoda do rozstrzygnięcia w przedmiocie wniosku skaza-nego o rozłożenie grzywny na raty

28. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 7 września 2016 r., II AKzw 1328/16. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213Odpowiednie stosowanie przepisów o kosztach procesu w postępowaniu wykonawczym. Ponoszenie przez skazanego wydatków z tytułu ustano-wienia obrońcy z wyboru

29. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 15 czerwca 2016 r., II AKo 144/16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217Sąd właściwy do wydania europejskiego nakazu aresztowania w postępo-waniu wykonawczym

30. Wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 12 maja 2016 r., XIII Ka 308/16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221Pominięcie w toku całego postępowania sądowego jednego z dwóch wy-znaczonych w sprawie obrońców oskarżonego a uchybienie z art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k.

31. Wyrok Sądu Rejonowego w Słupsku z dnia 2 października 2015 r., XIV K 41/15. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225Warunki odpowiedzialności za przestępstwo z art. 163 § 1 k.k.

Wykaz opublikowanych orzeczeń

9

32. Wyrok Sądu Rejonowego w Ostródzie z dnia 3 lutego 2016 r., II K 451/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243Różnice między odpowiedzialnością karną lekarza i ratownika medycznego

33. Wyrok Sądu Rejonowego w Lęborku z dnia 18 marca 2015 r., II K 857/11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244Naruszenie obowiązków wynikających z przepisów Kodeksu pracy a od-powiedzialność za przestępstwo z art. 163 § 2 k.k.

34. Wyrok Sądu Rejonowego w Lęborku z dnia 31 lipca 2015 r., II K 277/14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244Naruszenie obowiązków pracodawcy dotyczących bezpieczeństwa i higie-ny pracy a odpowiedzialność za przestępstwo z art. 155 k.k.

Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych

35. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 22 września 2016 r., III AUa 680/16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Uiszczenie kwoty odpowiadającej kwocie przedawnionego zobowiązania składkowego a obliczenie okresów składkowych

36. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 22 września 2016 r., III AUa 765/16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260Zatrudnienie na podstawie spółdzielczej umowy o pracę a ustalanie upraw-nień emerytalnych na podstawie art. 32 w zw. z art. 184 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-łecznych

37. Wyrok Sądu Rejonowego w Ostródzie z dnia 31 marca 2016 r., IV P 188/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279Kryteria zaliczenia do pracowniczego stażu pracy okresów pracy w go-spodarstwie rolnym


I V / 2 0 1 6


11

d r A n n a D a l k o w s k aInstytut Prawa i Nauk o Bezpieczeństwie

Wydział Finansów i Zarządzania Wyższej Szkoły Bankowej w Gdańsku sędzia Sądu Rejonowego w Gdyni

POWóDZTWO OPOZYCYJNE W EGZEKUCJI ADMINISTRACYJNEJ

Bezpieczeństwo prawne stanowi jeden z priorytetów współczesne-go państwa. Zapewnienie stabilności prawnej w różnych płaszczyznach życia społecznego wyznacza podstawowy katalog obowiązków organów władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Konstytucyjny wy-miar demokratycznego państwa prawnego stwarza konieczność dostoso-wania dwóch – czasami z pozoru sprzecznych ‒ interesów: publiczno-prawnego i prywatnego. Równowaga między nimi, zwłaszcza w sferze stosowania środków przymusu wobec jednostki, jest koniecznym elemen-tem obowiązujących przepisów na etapie ich stanowienia i stosowania. Miejsce jednostki w procesie konkretyzacji i realizacji prawa materialne-go wyznaczają normy procesowe. Zasadnicze znaczenie wśród nich mają te, których celem jest doprowadzenie do przymusowego wykonania obo-wiązków przez zobowiązanego.

Celem opracowania jest prezentacja problemu dopuszczalności ochrony zobowiązanego w egzekucji administracyjnej w drodze po-wództwa opozycyjnego na podstawie art. 840 k.p.c. przed sądem po-

Anna Dalkowska

12

wszechnym oraz próba odpowiedzi na pytanie, czy powództwo przeciw- egzekucyjne stwarza zobowiązanemu realne poczucie i gwarancje bez-pieczeństwa prawnego we współczesnym państwie.

Powództwo opozycyjne, będące jednym z dwóch rodzajów powództw przeciwegzekucyjnych określonych art. 840–843 k.p.c.1, stanowi element merytorycznej ochrony dłużnika na wypadek niezgodnej z prawem egze-kucji. Egzekucja, utożsamiana w literaturze i orzecznictwie z przymusem, stanowi ważny instrument polityki państwa i gwarancję konstytucyjnej za-sady demokratycznego państwa prawa. Nakaz przestrzegania obowiązują-cych norm prawnych w równej mierze dotyczy wszystkich organów pań-stwa jak obywateli2. Z przymusem mamy do czynienia w sytuacji, gdy norma prawna „wyznacza komuś określone postępowanie bez pytania go o zdanie”, co zazwyczaj „uważane jest przez adresata normy za ogranicze-nie jego wolności”3. Założenie skuteczności egzekucji oznaczające mak-symalizację jej efektywności nie może stać jednak w sprzeczności w ideą prawa i potrzebą gwarancji ochrony praw jednostki4.

1. Rozgraniczenie egzekucji sądowej i administracyjnej

Typ stosunku prawnego, rodzaj obowiązku oraz pozycja prawno-ustrojowa właściwych organów stanowią kryteria do wyodrębnienia są-

1 Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 101 ze zm.); dalej: k.p.c. 2 Zob. A. Dalkowska, Zobowiązany w administracyjnym postępowaniu zabezpiecza-jącym, Sopot 2012, s. 28; J. Jendrośka, Zagadnienie prawne wykonania aktu admini-stracyjnego, Wrocław 1963, s. 245, według którego „wykonanie obowiązku leży prze-de wszystkim w interesie ogółu i zabezpieczenie wykonania tych obowiązków admini-stracyjnoprawnych jest sprawą zasadniczej wagi”. 3 Z. Ziembiński, Teoria prawa. Warszawa–Poznań 1972, s. 43. Autor wskazuje, że „postawienie kogoś w sytuacji przymusowej wtedy wpływać będzie w przewidziany sposób na postępowanie tej osoby, gdy uzna ona, że według jej oceny mniejszym złem jest postępować we wskazany sposób, niż narazić się na zło grożące w przypadku in-nego postępowania”. 4 M. Zimmermann, Pojęcie administracji publicznej a „swobodne uznanie”, War-szawa 2009, s. 60.

Powództwo opozycyjne w egzekucji administracyjnej

13

dowego5 i administracyjnego6 postępowania egzekucyjnego. Prawo ad-ministracyjne, recypując rozwiązania ukształtowane w prawie cywilnym, wykształciło właściwe jedynie dla relacji publicznoprawnych instytucje, które uzasadniają rozgraniczenie obu gałęzi. Podmiotowa relacja praw-na w stosunku administracyjnym oparta jest, w przeciwieństwie do sto-sunku cywilnego, o zasadę braku równorzędności. Oznacza ona, że or-gan administrujący – reprezentujący interes publicznoprawny – posiada kompetencję określoną w normach prawnych do jednostronnego kształ-towania sytuacji prawnej jednostki, to jest podmiotu administrowanego. Kryterium prawnoustrojowe wyodrębnienia prawa cywilnego i admini-stracyjnego określa standardy odróżniające postępowanie cywilnego od administracyjnego, bowiem to pierwsze opiera się na zasadzie niezawi-słości sędziowskiej7, a to drugie na zasadzie niezależności i podporząd-kowania organów administracji publicznej przepisom prawa8.

Kryterium rodzaju sprawy jako podstawy do wyodrębnienia postę-powania administracyjnego i cywilnego na etapie przymusowej realiza-cji obowiązku ma względny charakter9. Treść art. 1 pkt 1 k.p.a. wskazu-je, że przedmiot rozpoznania w postępowaniu administracyjnym stanowią te sprawy indywidualne, które są rozstrzygane w drodze decyzji admi-nistracyjnej. Podstawa normatywna nie dotyczy więc jedynie przedmio-tu, wynikającego ze stosunków opartych o brak równorzędności pod-miotowych. Pojęcie sprawa administracyjna zawiera również te rodzaje spraw, które choć nie wynikają ze stosunków administracyjnych, to zo-stały przekazane na drogę administracyjną z woli ustawodawcy. Analo-giczną sytuację określa art. 1 k.p.c, wskazując, że przedmiotem postępo-

5 Sądowe postępowanie egzekucyjne regulują przepisy art. 758–1088 k.p.c. 6 Administracyjne postępowanie egzekucyjne reguluje ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 599); dalej: u.p.e.a. 7 Art. 178 ust. 2 ustawy z dnia 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 78, poz. 483); dalej: Konstytucja RP. 8 Art. 76 Konstytucji RP. 9 Zob. A. Dalkowska, Egzekucja sądowa i administracyjna – kilka uwag na temat podobieństw i różnic, „Egzekucja Sądowa” 2014, nr 3–4, s. 98–100.

Anna Dalkowska

14

wania cywilnego są między innymi „inne sprawy, do których przepisy […] Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych”. Autonomia re-gulacji administracyjno- i cywilnoprawnej nie wyklucza istnienia wspól-nych wartości, do których należy przede wszystkim zapewnienie jed-nostce prawa do skutecznej ochrony10. Jednym z jej instrumentów jest powództwo opozycyjne.

Reasumując, rozgraniczenie płaszczyzny cywilnoprawnej i admini-stracyjnoprawnej nie jest definitywne. Możliwość „wzajemnego przeni-kania się” spraw wynikających ze stosunków cywilnoprawnych skiero-wanych na drogę postępowania administracyjnego i odwrotnie stanowi podstawę i punkt wyjścia do dopuszczalności powództw przeciwegzeku-cyjnych w stosunku do administracyjnych tytułów wykonawczych.

2. Środki ochrony sądowej zobowiązanego w egzekucji administracyjnej

Standardy demokratycznego państwa prawa wyznaczają koniecz-ność stworzenia katalogu środków prawnych, jako przeciwwagi do kom-petencji władczych. Ich rolą jest gwarancja legalności egzekucji, przy zachowaniu maksymalizacji jej efektywności. System środków ochro-ny zobowiązanego w egzekucji administracyjnej jest rozbudowany i może podlegać dyferencjacji w punktu widzenia różnych kryteriów11. Odgrywają one kluczową rolę, dając „możliwość podjęcia przez zobo-wiązanego czynności prawnej, która […] prowadzi do kontroli czynno-ści faktycznych i prawnych podejmowanych przez organy prowadzące postępowanie”12.

10 Zob. B. Adamiak [w:] R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel (red.), System pra-wa administracyjnego, t. IX: Prawo procesowe administracyjne, Warszawa 2014, s. 23. 11 J. Lang, Środki ochrony w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym, [w:] J. Niczyporuk, S. Fundowicz, J. Radwanowicz (red.), System egzekucji administracyj-nej, Warszawa 2004, s. 501. 12 Ibidem.


15

Dla przedmiotu niniejszego opracowania obejmującego powództwo opozycyjne jako środek prawny w egzekucji administracyjnej zasadnicze znaczenie ma podział środków ochrony według pozycji prawnoustrojo-wej organów właściwych do ich rozpoznania na środki ochrony admini-stracyjnej i środki ochrony sądowej. Właściwe określenie roli powództwa opozycyjnego w systemie środków prawnych wymaga wskazania ich ka-talogu, a najwłaściwszym narzędziem wydaje się wykres graficzny, któ-ry przedstawiono poniżej.

ŚRODKI OCHRONY W EGZEKUCJI ADMINISTRACYJNEJ

ADMINISTRACYJNE SĄDOWE

UREGULOWANE W U.P.E.A. UREGULOWANE W K.P.A. SĄD POWSZECHNY SĄD ADMINISTRACYJNY

SKARGA

POWÓDZTWOOPOZYCYJNE

ART. 840 K.P.C.

SKARGAPAULIAŃSKA

POWÓDZTWOEKSCYDENCYJNEART. 841 K.P.C.

Wykres 1. System środków ochrony w egzekucji administracyjnej13

Powyższy wykres, w którym będące przedmiotem analizy powódz-two opozycyjne znajduje się w dolnej linii po lewej stronie, obrazuje je-go miejsce jako środka ochrony zobowiązanego w egzekucji admini-stracyjnej, dającego „możliwość prawną podjęcia weryfikacji czynności egzekucyjnych”14. Służy przy tym ochronie zobowiązanego w zakresie

13 Zob. A. Dalkowska, Zabezpieczenie administracyjne należności pieniężnych w praktyce organów egzekucyjnych, Wrocław 2015, s. 257. 14 Zob. B. Adamiak [w:] B. Adamiak, J. Borkowski, Postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne, Warszawa 2013, s. 559.

Anna Dalkowska

16

zgodności z prawem czynności egzekucyjnych, „nie zaś zaskarżaniu spraw już ostatecznie lub prawomocnie rozstrzygniętych”15. Wykres ukazuje po-wództwo opozycyjne jako środek ochrony sądowej, który daje możliwość kwestionowania merytorycznej zasadności i dopuszczalności egzekucji ad-ministracyjnej. Środki te nie mają jednolitego charakteru z uwagi na fakt, iż sprawują ją zarówno sądy powszechne, jak i administracyjne. Od admi-nistracyjnych środków ochrony odróżnia je możliwość weryfikacji czyn-ności organu egzekucyjnego przez niezawisły sąd. Powództwo opozycyj-ne należy do grupy środków ochrony sądowej realizowanych przed sądem powszechnym i przysługujących jedynie zobowiązanemu16 jako adresato-wi władczych środków przymusu. Podstawa normatywna powództwa opo-zycyjnego zawarta w art. 840 k.p.c. nakazuje zaliczyć je do grupy po-wództw przeciwegzekucyjnych, o ukształtowanie prawa, wywołujących skutek konstytutywny w przypadku wyroku sądowego uwzględniającego powództwo. Brzmienie art. 840 k.p.c. i jego umiejscowienia w k.p.c. – w części III dzialu VI zatytułowanej Postępowanie egzekucyjne – wska-zują, że jest to środek ochronny dłużnika, w którym może on zakwe-stionować merytoryczną poprawność egzekucji na podstawie przesłanek wyczerpująco określonych w przywołanym przepisie.

Powództwo opozycyjne zmierza do pozbawienia wykonalności ty-tułu wykonawczego. Kwestią zasadniczej wagi dla praktyki sądowej jest dopuszczalność drogi sądowej w sprawie dotyczącej powództwa zobo-wiązanego o pozbawienie wykonalności administracyjnego tytułu wyko-nawczego będącego podstawą egzekucji administracyjnej lub sądowej. Brak definitywnego rozgraniczenia spraw cywilnoprawnych i administra-

15 Por. T. Jędrzejewski [w:] T. Jędrzejewski, M. Masternak, P. Rączka, Administra-cyjne postępowanie egzekucyjne, Toruń 2013, s. 235; A. Skoczylas, System środków prawnych w postępowaniu egzekucyjnym, [w:] R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel (red.), System prawa administracyjnego, t. IX: Prawo procesowe administracyjne, War-szawa 2014, s. 471. 16 R. Hauser, Ochrona obywatela w postępowaniu egzekucyjnym w administracji, Poznań 1988, s. 62.


17

cyjnych, a w ślad za nim spraw egzekucyjnych, nakazuje wyodrębnić trzy sytuacje dotyczące powództwa opozycyjnego. Kryterium ich dyferencja-cji jest rodzaj tytułu wykonawczego będącego podstawą egzekucji. Dwie z nich dotyczą dopuszczalności powództwa opozycyjnego w toku egze-kucji administracyjnej, trzecia zaś obejmuje przypadek prowadzenia eg-zekucji sądowej na podstawie administracyjnego tytułu wykonawczego wydanego w trybie art. 784 k.p.c.17 Kryterium rodzaju tytułu wykonaw-czego i trybu jego egzekucji upoważnia do wyodrębnienia następujących typów powództwa opozycyjnego: 1. Powództwa opozycyjne dotyczące obowiązku podlegającego egze-

kucji sądowej, której podstawą jest akt administracyjny zaopatrzony w sądową klauzulę wykonalności w trybie art. 784 k.p.c. w związ-ku z art. 777 pkt 3 k.p.c.

2. Powództwa opozycyjne dotyczące obowiązku podlegającego egze-kucji administracyjnej,

a. stwierdzonego administracyjnym tytułem wykonawczym wysta-wionym zgodnie z treścią art. 27 u.p.e.a.,

17 Zgodnie z art. 784 k.p.c. „celem uzyskania klauzuli wykonalności tytułu pocho-dzącego od organu administracji państwowej […] wierzyciel złoży sądowi w razie po-trzeby oprócz tytułu także zaświadczenie, że tytuł podlega wykonaniu”. W literaturze panuje zgodność co do tego, że wymieniony przepis obejmuje tytuły wykonawcze po-chodzące od organów administracji publicznej – rządowej i samorządowej. Regulacja ta znajduje zastosowanie do np.: 1) ostatecznych decyzji wydanych na podstawie nie-obowiązujących obecnie art. 163 § 3 i art. 160 § 4 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 23), na mocy których przyznano stronie odszkodowanie; 2) decyzji przyznającej odszkodowa-nie w związku z wywłaszczeniem nieruchomości na mocy art. 129 ust. 1 i 5 usta-wy z dnia 21 sierpnia 1997 r. (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 1774). Zob. uchwała SN z 7.02.1997 r., III CZP 1/97, OSNC 1997, nr 8, poz. 98. Zob. np. K. Golinowska [w:] J. Jankowski (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie egzekucyjne. Komentarz do art. 730–1088, Warszawa 2011, s. 566–567; A. Marciniak, K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego, t. III: Komentarz do art. 730–1088, Warszawa 2015, s. 499; K. Flaga-Gieruszyńska [w:] A. Zieliński (red.), Kodeks postępowania cy-wilnego. Komentarz, Warszawa 2016, s. 1489–1497.

Anna Dalkowska

18

b. której podstawą jest sądowy tytuł wykonawczy (art. 776 k.p.c.) i przekazany na drogę egzekucji administracyjnej na podstawie przepisów szczególnych zgodnie z art. 4 u.p.e.a.18

POWÓDZTWA OPOZYCYJNE

obowiązkipodlegające egzekucji sądowej

(art. 784 k.p.c. w zw. z 777 pkt 3 k.p.c.)

obowiązkipodlegające

egzekucji administracyjnej

obowiązkistwierdzone administracyjnym tytułem wykonawczym

(art. 27 u.p.e.a.)

obowiązki stwierdzonesądowym tytułem wykonawczym (art. 776 k.p.c.)i przekazane na drogę egzekucji administracyjnej

na podstawie przepisów szczególnychzgodnie z art. 4 u.p.e.a.

Wykres 2. Rodzaje powództw opozycyjnych według kryterium rodzaju obo-wiązku stwierdzonego tytułem wykonawczym będącym przedmiotem zaskar-żenia19

Przykłady obowiązków stwierdzonych sądowym tytułem egzekucyj-nym i przekazanych do przymusowej realizacji w trybie egzekucji admi-nistracyjnej występują w ustawie o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rze-czypospolitej Polskiej20. Zgodnie z art. 37 wymienionej ustawy „opłaty i opłaty pośrednie za używanie lokalu mieszkalnego zajmowanego przez żołnierza zawodowego, nieuiszczone w ustalonym terminie płatności, podlegają, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, przymusowe-mu ściągnięciu na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego zgod-nie z przepisami ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu eg-

18 Zgodnie z art. 4 u.p.e.a. „do obowiązków, które wynikają z decyzji, postanowień lub innych orzeczeń niż określone w art. 3 i art. 3a, stosuje się egzekucję administra-cyjną tylko wówczas, gdy odrębne ustawy tak stanowią”. 19 Opracowanie własne. 20 Ustawa z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypo-spolitej Polskiej (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 207).


19

zekucyjnym w administracji”. Na podstawie art. 45 ust. 1‒2 wskazanej regulacji „opróżnienia lokalu mieszkalnego, miejsca w internacie albo kwaterze internatowej zamieszkiwanych przez żołnierza wspólnie z inny-mi osobami dokonuje organ egzekucyjny, na wniosek dyrektora oddziału regionalnego, w trybie przepisów ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o po-stępowaniu egzekucyjnym w administracji”. Zgodnie z art. 170 ust. 5 Prawa wodnego21 przewiduje się również egzekucję administracyjną skła-dek i innych świadczeń wobec spółek wodnych.

Możliwość kwestionowania przez dłużnika merytorycznej prawid-łowości egzekucji sądowej prowadzonej na podstawie administracyjnego tytułu wykonawczego zaopatrzonego w sądową klauzulę wykonalności nie budzi wątpliwości. Uzyskanie bowiem przez wierzyciela klauzu-li w trybie art. 784 k.p.c. otwiera mu drogę egzekucji sądowej. Nale-ży jednak zaznaczyć, że kognicją sądu nadającego klauzulę wykonal-ności nie jest objęta merytoryczna kontrola administracyjnego tytułu wykonawczego. Potwierdza to orzecznictwo sądowe. W postanowieniu z 11 stycznia 2012 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku stwierdził, że prze-pis art. 784 k.p.c. „nie zawiera dyrektyw uprawniających Sąd do bada-nia tytułu administracyjnego pod względem merytorycznym, […] kogni-cja sądu ograniczona jest do badania pod względem formalnym istnienia administracyjnego tytułu wykonawczego”22. Dopuszczalność powódz-twa opozycyjnego w egzekucji administracyjnej wynika z braku defi-nitywnego rozgraniczenia administracyjnego i sądowego postępowania egzekucyjnego ze względu na rodzaj obowiązku. Powyższa konkluzja prowadzi do wniosku, że podstawą zaskarżenia w trybie powództwa opozycyjnego w egzekucji administracyjnej mogą być dwa rodzaje ty-tułów wykonawczych, wyodrębnione według pozycji ustrojowej orga-nu, który go wystawił: sądowy tytuł wykonawczy i administracyjny ty-tuł wykonawczy.

21 Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 469). 22 II Cz 27/12, Legalis nr 526619.

Anna Dalkowska

20

sąd

POWÓDZTWO OPOZYCYJNE ZOBOWIĄZANEGO (DŁUŻNIKA)

sądowy tytuł wykonawczy wierzycieladministracyjny

tytuł wykonawczy

Wykres 3. Rodzaje tytułów wykonawczych będących przedmiotem zaskarżenia w trybie powództwa opozycyjnego w egzekucji administracyjnej23

Sądowy tytuł wykonawczy – zdefiniowany w art. 776 k.p.c. jako tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności – stanowi pod-stawę egzekucji sądowej24. Zasadniczą rolę dla prawidłowości meryto-rycznej egzekucji sądowej pełni klauzula wykonalności, będąca „aktem sądowym, w którym sąd stwierdza, że tytuł egzekucyjny przedstawio-ny przez wierzyciela nadaje się do wykonania i że prowadzenie egze-kucji przeciwko dłużnikowi jest dopuszczalne”25. Stanowi ona w istocie rzeczy zezwolenie sądu na wszczęcie i prowadzenie egzekucji. Możli-wość merytorycznego kwestionowania sądowego tytułu wykonawczego na podstawie art. 840 k.p.c. wynika bezpośrednio z normy prawnej. Do-puszczalność powództwa przeciwegzekucyjnego konkretyzuje się z chwi-lą nadania mu klauzuli wykonalności, przy czym nie jest konieczne, aby postępowanie egzekucyjne było w toku. Brak jest przeszkód ku temu, aby dłużnik skorzystał z ochrony przeciwegzekucyjnej również na eta-pie poprzedzającym wszczęcie egzekucji i po jej zakończeniu. Żądanie pozbawienia wykonalności ma jednak uzasadnienie dopóty, dopóki ty-tuł jest wykonalny i wygasa z chwilą wygaśnięcia jego wykonalności, tj. z chwilą wyegzekwowania świadczenia objętego tytułem wykonaw-czym lub spełnienia świadczenia za pośrednictwem komornika26.

23 Opracowanie własne. 24 E. Wengerek, Sądowe postępowanie egzekucyjne w sprawach cywilnych, Warsza-wa 1978, s. 150. 25 Z. Szczurek [w:] Z. Szczurek (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Postępo-wanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz, Sopot 2013, s. 214. 26 Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego prawo do wytoczenia powództwa opozycyjnego dłużnik traci z chwilą wyegzekwowania świadczenia objętego tytułem wy-


21

Administracyjny tytuł wykonawczy stanowi podstawę wszczę-cia administracyjnego postępowania egzekucyjnego, bowiem zgodnie z art. 26 u.p.e.a. „organ egzekucyjny wszczyna egzekucję administra-cyjną na wniosek wierzyciela i na podstawie wystawionego przez niego tytułu wykonawczego, sporządzonego według ustalonego wzoru”. Rola i znaczenie tytułu wykonawczego wielokrotnie były przedmiotem anali-zy doktryn27 i orzecznictwa sądowego28, która doprowadziła do wypra-cowania jednolitego stanowiska. Tytuł wykonawczy, stanowiący doku-ment urzędowy pochodzący od wierzyciela publicznoprawnego29, nie pełni w egzekucji administracyjnej analogicznej roli jak tytuł wykonaw-czy w egzekucji sądowej. O ile bowiem ten ostatni pochodzi od sądu i zawiera rozstrzygnięcie kształtujące sytuację prawną stron, o tyle ad-ministracyjny tytuł wykonawczy, pochodzący od wierzyciela, z powodu braku w jego treści elementu decyzyjnego nie może być zaliczony do de-cyzji administracyjnych, postanowień, czy innych rozstrzygnięć organów

konawczym, por. postanowienie SN z 30.05.2014 r., II CSK 679/13, LEX nr 1475081; oraz wyroki SN: z 14.05.2010 r., II CSK 592/09, LEX nr 677750; z 4.04.2002 r., I PKN 197/01, „Wokanda” 2002, nr 12, poz. 27; z 17.11.1988 r., I CR 255/88, LEX nr 8929. 27 Zob. np. J. Wyporska-Frankiewicz [w:] J. P. Tarno (red.), Doradca podatkowy w egzekucji administracyjnej należności pieniężnych, Warszawa 2011, s. 80–86; A. Dal-kowska, Zabezpieczenie administracyjne…, s. 49 i n.; A. Miruć, J. Maćkowiak, Ty-tuł wykonawczy w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym, [w:] J. Niczyporuk, S. Fundowicz, J. Radwanowicz (red.), System egzekucji administracyjnej, Warszawa 2004, s. 35; A. Skoczylas, Postępowanie egzekucyjne w administracji, [w:] R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel (red.), System prawa administracyjnego, t. IX: Prawo pro-cesowe administracyjne, Warszawa 2014, s. 346. 28 Wyroki WSA w Olsztynie: z 21.05.2008 r., I SA/Ol 162/08, LEX nr 521781; z 16.01.2014 r., I SA/Ol 221/13, LEX nr 1426597; wyrok WSA w Lublinie z 13.03.2014 r., I SA/Lu 1352/13, LEX nr 1522308; wyrok NSA z 25.10.1996 r., SAB/Wr 1/96, LEX nr 27349. 29 Pojęcie wierzyciela zdefiniowano w art. 1a pkt 13 u.p.e.a., a w art. 5 określo-no konkretne organy administracji publicznej, które pełnią funkcje wierzycielskie wo-bec konkretnych obowiązków podlegających egzekucji administracyjnej. Na podstawie art. 5 § 1 u.p.e.a. wierzycielem jest podmiot „uprawniony do żądania wykonania w dro-dze egzekucji administracyjnej […] w odniesieniu do obowiązków wynikających z de-cyzji lub postanowień organów jednostek samorządu terytorialnego – właściwy do orze-kania organ I instancji”.

Anna Dalkowska

22

administracji publicznej30. Autorem administracyjnego tytułu wykonaw-czego jest wierzyciel, będący uczestnikiem stosunku administracyjnego i podmiotem „bezpośrednio zainteresowanym” w wykonaniu obowiąz-ku31. Pełni on podobną do wierzyciela cywilnego rolę w materialnym stosunku prawnym, lecz zupełnie różną w procesowym stosunku egze-kucyjnym. Jako podmiot utożsamiający interes publiczny nierzadko bo-wiem jest równocześnie organem egzekucyjnym, podczas gdy wierzyciel w egzekucji sądowej jest zawsze jej uczestnikiem. Administracyjny tytuł wykonawczy nie podlega zaskarżeniu w trybie zwykłych środków praw-nych32. Zobowiązanemu przysługuje jedynie specyficzny środek ochrony w postaci zarzutów na podstawie art. 33 u.p.e.a.33 Administracyjny ty-tuł wykonawczy jako podstawa egzekucji administracyjnej pełni w niej funkcję informacyjną, potwierdzając okoliczności obiektywne (wykonal-ny obowiązek34) i subiektywne (opinię wierzyciela o konieczności zasto-sowania środków przymusu).

Przedstawione wyżej różnice pomiędzy sądowym i administracyj-nym tytułem wykonawczym pozwalają na wyciągnięcie następujących wniosków. Przedmiotem powództwa opozycyjnego jest obowiązek w za-kresie jego istnienia lub wysokości35. Powództwo opozycyjne może być skierowane wobec obowiązku podlegającego egzekucji administracyj-

30 Zob. postanowienie NSA z 10.12.2013 r., II GZ 720/13, LEX nr 1420268, zgod-nie z którym „tytuł wykonawczy jest dokumentem urzędowym stanowiącym dowód nie-wykonania określonego obowiązku”. 31 Zob. A. Dalkowska, Rola organu wykonawczego gminy jako wierzyciela w eg-zekucji administracyjnej podatków lokalnych, [w:] J. Gliniecka, A. Drywa, E. Juchnie-wicz, T. Sowiński (red.), Finansowanie jednostek samorządu terytorialnego, Warszawa 2016, s. 289–301. 32 Por. P. Ostojski, W. Piątek, Egzekucja administracyjna świadczeń pieniężnych, Wrocław 2014, s. 82; A. Miruć, J. Maćkowiak, Tytuł wykonawczy…, s. 251. 33 Zob. A. Dalkowska, Zarzuty w postępowaniu egzekucyjnym w administracji – real-ny czy pozorny środek ochrony podatnika, „Przegląd Podatkowy” 2016, nr 6, s. 38–43. 34 Postanowienie NSA z 8.01.2014 r. II GSK 2415/13, LEX nr 1452758. 35 Zob. A. Skoczylas, Postępowanie egzekucyjne w administracji, [w:] R. Hau-ser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel (red.), System prawa administracyjnego, t. IXa 2014, s. 489.


23

nej, stwierdzonego zarówno administracyjnym tytułem wykonawczym, jak i sądowym tytułem wykonawczym, przekazanym do egzekucji admi-nistracyjnej na podstawie art. 4 u.p.e.a. Warunkiem dopuszczalności po-wództwa opozycyjnego skierowanego wobec obowiązku stwierdzonego administracyjnym tytułem wykonawczym jest nadanie mu sądowej klau-zuli wykonalności. W wyroku z 4 lutego 2004 r. Sąd Najwyższy stwier-dził, że „w drodze powództwa z art. 840 k.p.c. można zwalczać jedynie sądowy tytuł wykonawczy, i to bez względu na to, od jakiego organu po-chodzi tytuł egzekucyjny. Istotne jest tylko to, czy danemu tytułowi eg-zekucyjnemu sąd nadał klauzulę wykonalności. Powyższe stwierdzenie należy odnieść także do tytułu egzekucyjnego pochodzącego od orga-nu administracyjnego, któremu sąd nadał klauzulę wykonalności”36. Do-puszczalność powództwa opozycyjnego skierowanego przeciwko admini-stracyjnemu tytułowi wykonawczemu zaopatrzonemu w sadową klauzulę wykonalności nie jest bezwyjątkowa. Zakres kognicji sądu jest ograni-czony treścią art. 840 § 2 k.p.c. o brzmieniu: „Jeżeli podstawą egze-kucji jest tytuł pochodzący od organu administracyjnego, do stwierdze-nia, że zobowiązanie wygasło lub nie może być egzekwowane, powołany jest organ, od którego tytuł pochodzi”. Wskazana regulacja spowodo-wała wątpliwość w praktyce sądowej dotyczącą kwestii dopuszczalności oparcia powództwa opozycyjnego o podstawy określone w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., która stała się przedmiotem rozważań w cytowanym orze-czeniu Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2004 r., gdzie stwierdzono: „Treść art. 840 § 2 k.p.c. oznacza tylko tyle, iż jeśli powództwo o po-zbawienie administracyjnego tytułu wykonawczego oparte jest na art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., to stwierdzenie, że zobowiązanie wygasło lub nie mo-że być egzekwowane, musi pochodzić od organu administracyjnego, któ-ry ten tytuł wydał”37. Warto zacytować również wcześniejsze orzeczenie Sądu Najwyższego, gdzie przesądzono kwestię dopuszczalności drogi są-dowej w sprawie powództwa opozycyjnego przeciwko administracyjne-

36 Wyrok SN z 4.02.2004, I CK 6/03, OSNC 2005, nr 2, poz. 41. 37 Ibidem.

Anna Dalkowska

24

mu tytułowi wykonawczemu: „zawarte w art. 840 § 2 k.p.c. ogranicze-nie kognicji sądu dotyczy także powództwa z art. 840 § 2 pkt 3 k.p.c.38 Natomiast ograniczenie to nie dotyczy powództwa o pozbawienie wy-konalności administracyjnego tytułu wykonawczego opartego na art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c.”. Podobnie w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 7 września 1977 r. przesądzono, że „możliwość pozbawienia tytu-łu pochodzącego od organu administracyjnego, przewidziana w art. 840 § 2 k.p.c. w związku z § 1 tego przepisu powstaje wówczas, gdy ty-tuł ten podlega wykonaniu w drodze egzekucji sądowej i to tylko pod warunkiem stwierdzenia przez organ, od którego tytuł pochodzi, iż zo-bowiązanie dłużnika wygasło lub nie może być egzekwowane”39. Treść art. 840 § 2 k.p.c. nie uprawnia zatem do wniosku, że powództwo opo-zycyjne o pozbawienie wykonalności administracyjnego tytułu wykonaw-czego można oprzeć jedynie na podstawie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. Brak jest podstaw prawnych do wyłączenia możliwości kwestionowania ad-ministracyjnego tytułu wykonawczego na podstawie przesłanek określo-nych w art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. Warunkiem koniecznym pozostaje jednak uprzednie stwierdzenie administracyjnego wierzyciela, który wystawił ty-tuł wykonawczy, że zobowiązanie wygasło lub że nie może być egze-kwowane. Zaznaczyć trzeba, że wierzyciel, którym jest organ admini-stracji publicznej, nie zawsze jest w egzekucji administracyjnej organem egzekucyjnym.

Administracyjny tytuł wykonawczy wystawiony na podstawie art. 27 u.p.e.a. niezaopatrzony w sądową klauzulę wykonalności nie może być przedmiotem powództwa opozycyjnego w trybie art. 840 k.p.c. Stano-wi bowiem dla egzekucji sadowej jedynie tytuł egzekucyjny w rozumie-niu art. 777 k.p.c. Nie może więc stanowić podstawy do kwestionowania go w trybie powództwa o pozbawienie wykonalności. Niedopuszczalność powództwa opozycyjnego w powyższym przypadku rekompensuje dłuż-nikowi możliwość zaskarżenia tytułu w drodze zarzutów (art. 33 u.p.e.a.),

38 Uchwała SN z 10.08.1963 r., III CO 37/63, OSNC 1964, nr 5, poz. 89. 39 IV PZ 41/77, Legalis nr 20321.


25

wniosku o zawieszenie postępowania (art. 56 u.p.e.a.), wniosku o umo-rzenie postępowania (art. 59 u.p.e.a.) lub powództwa o ustalenie istnie-nia obowiązku (art. 2 § 3 u.p.e.a.). Środki te zapewniają mu merytorycz-ną ochronę w egzekucji administracyjnej.

3. Podsumowanie

Powództwo opozycyjne – o pozbawienie wykonalności administra-cyjnego tytułu wykonawczego – stanowi element merytorycznej ochrony dłużnika przed niezgodną z prawem egzekucją administracyjną. Uzupeł-nia katalog środków prawnych przewidzianych w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji i Kodeksie postępowania administracyjne-go. Jest dopuszczalne wobec administracyjnych tytułów wykonawczych, zaopatrzonych przez sąd w klauzulę wykonalności, oraz wobec sądo-wych tytułów wykonawczych egzekwowanych w trybie egzekucji admi-nistracyjnej. Jego cel stanowi pozbawienie wykonalności tytułu wyko-nawczego wobec dłużnika. Podstawy powództwa opozycyjnego określa art. 840 k.p.c. z tym zastrzeżeniem, że jeśli dłużnik kwestionuje istnie-nie lub wykonalność zobowiązania, to konieczne jest stwierdzenie po-wyższych przesłanek przez organ administracyjny, który jest autorem ty-tułu wykonawczego. Prawomocny wyrok pozbawiający administracyjny tytuł wykonalności prowadzi do bezprzedmiotowości egzekucji i stano-wi podstawę do umorzenia przez organ egzekucyjny postępowania eg-zekucyjnego na podstawie art. 59 u.p.e.a. Dopuszczalność powództwa o pozbawienie wykonalności administracyjnego tytułu wykonawczego zwiększa ochronę dłużnika w egzekucji administracyjnej. W praktyce jednak rola tego środka ochrony nie jest duża z uwagi na jego ograni-czony zakres przedmiotowy, sprowadzający się do możliwości kwestio-nowania tylko tych obowiązków cywilnoprawnych, które na podstawie art. 4 u.p.e.a. podlegają egzekucji administracyjnej lub wynikają z tytu-łów administracyjnych zaopatrzonych w sądową klauzulę wykonalności. Powództwo opozycyjne nie daje zobowiązanemu realnej ochrony w uwa-gi na wąski zakres przedmiotu zaskarżenia. Uzasadnione jest więc sfor-

Anna Dalkowska

mułowanie postulatu de lege ferenda zwiększenia zakresu kognicji sądu w zakresie tego powództwa także do innych obowiązków podlegających egzekucji administracyjnej.

Streszczenie

Dopuszczalność powództwa opozycyjnego dotyczącego administracyjne-go tytułu wykonawczego rodzi problemy w praktyce sądów powszechnych. Bę-dąc jednym z rodzajów powództwa przeciwegzekucyjnego, stanowi środek me-rytorycznej ochrony dłużnika przeciwko niezgodnej z prawem egzekucji. Brak definitywnego rozgraniczenia płaszczyzny cywilnej i administracyjnej w sto-sunkach społeczno-prawnych przesądza o możliwości zaskarżenia administra-cyjnych tytułów wykonawczych. Warunkiem dopuszczalności powództwa opo-zycyjnego jest nadanie administracyjnemu tytułowi wykonawczemu sądowej klauzuli wykonalności.

Summary

AN ANTI-ENFORCEMENT SUIT INITIATED BY A DEBTOR IN ADMINISTRATIVE ENFORCEMENT PROCEEDINGS

The admissibility of bringing a counterclaim referring to an administrative enforceable title causes many problems in common courts practice. Because of the fact that a counterclaim is one of a type of before-execution-action, it con-stitutes a way of substantive protection of the debtor against illegal execution. The lack of definitive distinguishing between civil and administrative area pre-judges the possibility of appealing administrative enforceable title. The condi-tion permitting a counterclaim is to give an administrative enforceable title by a competent court, the lack of which causes inadmissibility of a counterclaim.


I V / 2 0 1 6


27

d r J a k u b L i t o w s k isędzia Sądu Rejonowego w Toruniu

PRZEDAWNIENIE PRAWA DO JEDNORAZOWEGO ODSZKODOWANIA

W UBEZPIECZENIACH SPOłECZNYCH – UWAGI POLEMICZNE

Problematyka przedawnienia prawa do jednorazowego odszkodo-wania, regulowanego obecnie przez przepisy ustawy z dnia 30 paździer-nika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pra-cy i chorób zawodowych1, od wielu lat budziła kontrowersje i stanowiła przedmiot rozważań judykatury oraz przedstawicieli doktryny. Jeszcze pod rządem poprzednio obowiązujących aktów prawnych, statuujących ubezpieczenie wypadkowe, Sąd Najwyższy postulował odpowiednie sto-sowanie przepisów prawa cywilnego2 bądź przepisów Kodeksu pracy, w szczególności art. 291 k.p.3, i to również w odniesieniu do niepracow-

1 Tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 1242 ze zm.; dalej: ustawa. Por. W. Witoszko, Jednorazowe odszkodowanie z ubezpieczenia wypadkowego, Warszawa–Kraków 2010, rozdz. IX.1 i 2 oraz przytoczona w przyp. 434 i 459 literatura. 2 Zob. uchwałę 7 sędziów SN z 24.10.1969 r., III PZP 8/69, OSNC 1970, nr 3, poz. 41. 3 Por. uchwałę 7 sędziów SN z 17.10.1984 r., III PZP 29/84, OSNC 1985, nr 2–3, poz. 21. Zob. także wyroki: z 10.11.1988 r., II PRN 11/88, LEX nr 602650;

Jakub Litowski

28

niczych grup ubezpieczonych4. Równolegle podejmowane jednak były orzeczenia – w szczególności dotyczące świadczeń odszkodowawczych przysługujących z tytułu wypadku pozostającego w związku ze służbą wojskową – w których negowano możliwość stosowania, bezpośrednio lub w drodze analogii, przepisów art. 117 k.c. lub art. 291 k.p., wskazu-jąc, że roszczenia te należą do zakresu prawa ubezpieczenia (zaopatrze-nia) społecznego, stanowiącego odrębną gałąź prawa, samodzielnie regu-lującego znaczenie upływu czasu dla możliwości ich dochodzenia5.

Wydawać by się mogło, że ów spór jurydyczny został przez Sąd Najwyższy rozstrzygnięty w wyroku z dnia 8 sierpnia 2007 r.6, w któ-rym jednoznacznie i stanowczo opowiedziano się za nieprzedawnialnoś-cią prawa do jednorazowego odszkodowania. W orzeczeniu tym Sąd Najwyższy nawiązał do zapadłego wcześniej wyroku Trybunału Konsty-tucyjnego z dnia 24 kwietnia 2002 r.7, podważającego legalność istnie-jącego wówczas dychotomicznego podziału w zakresie odpowiedzialno-ści za skutki wypadku przy pracy8. W ocenie Sądu Najwyższego zmiana

z 26.11.1997 r., II UKN 348/97, OSNAP 1998, nr 16, poz. 492 oraz z 5.05.1998 r., II UKN 35/98, OSNAP 1999, nr 9, poz. 313. 4 Zob. uchwałę SN z 26.07.1979 r., III UZP 6/79, LEX nr 16413, w której uzna-no za wskazane zastosowanie art. 291 k.p. do jednorazowego odszkodowania przy-znawanego w ramach rolniczego ubezpieczenia społecznego. Por. nadto uchwałę SN z 27.07.1983 r., III UZP 7/83, OSNC 1984, nr 1, poz. 3, dopuszczającą skorzystanie z art. 117 i n. k.c. wobec jednorazowego odszkodowania przysługującego z racji wy-padku pozostającego w związku ze służbą wojskową. 5 Tak Sąd Najwyższy w wyrokach: z 4.09.1997 r., II UKN 215/97, OSNAP 1998, nr 12, poz. 377 i z 29.10.1997 r., II UKN 291/97, OSNAP 1998, nr 15, poz. 463. Sze-rzej na ten temat zob. J. Litowski, Wypadek przy pracy rolniczej w ubezpieczeniu spo-łecznym rolników, Toruń 2016, s. 346–349. 6 II UK 23/07, OSNAP 2008, nr 19–20, poz. 296. 7 P 5/01, Dz. U. Nr 78, poz. 718. 8 Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji RP prze-pis art. 32 ust. 1 pkt 1 i pkt 2 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z ty-tułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn. Dz. U. z 1983 r., Nr 30, poz. 144 ze zm.), który przewidywał obowiązek wypłaty jednorazowego odszkodowania przez uspołecznione zakłady pracy. Ograniczono w ten sposób grono podmiotów zobo-wiązanych do wypłaty jednorazowego odszkodowania wyłącznie do Zakładu Ubezpie-czeń Społecznych.

Przedawnienie prawa do jednorazowego odszkodowania...

29

stanu prawnego, dokonana przez TK i uwzględniona w obecnie obo-wiązującej ustawie, skłaniała do odrzucenia dotychczasowego dorob-ku judykatury, zaś ubezpieczeniowy charakter roszczenia o jednorazowe odszkodowanie wyklucza możliwość posługiwania się – w zakresie od-działywania upływu czasu na prawo do tego świadczenia – przepisami Kodeksu cywilnego lub Kodeksu pracy.

Stanowisko to zostało jednomyślnie zaaprobowane w doktrynie9, zyskało również pełną akceptację w praktyce orzeczniczej sądów po-wszechnych. Nie można jednak pomijać pewnej lakoniczności argumen-tacji przywołanej przez SN w przytoczonym judykacie, w którym ogra-niczono się w istocie wyłącznie do powołania się na ubezpieczeniową naturę roszczenia o jednorazowe odszkodowanie. Należałoby się zasta-nowić, czy zapatrywanie takie, a przede wszystkim wypływający z niego wniosek o nieprzedawnialności omawianego roszczenia, nie nosi w so-bie znamienia arbitralności. Czy sam charakter roszczenia, jego przy-należność do określonej gałęzi prawa, która ma przecież pewne związ-ki (choćby genetyczne) z prawem cywilnym i prawem pracy, wystarczy do formułowania dość stanowczej tezy o braku jakiegokolwiek wpływu upływu czasu na powyższe uprawnienie?

Pogląd wyrażony przez SN w wyroku z dnia 8 sierpnia 2007 r. wydaje się prima facie zasadny. Trzeba przede wszystkim zauważyć, że przepisy ustawy nie tylko nie przewidują terminu przedawnienia10, czy

9 Zob. W. Witoszko, Glosa do wyroku SN z 8 sierpnia 2007 r., II UK 23/07, OSP 2009, nr 11, poz. 113, a także eadem, Jednorazowe odszkodowanie…, rozdz. I.5 i IX.3; S. Samol, Komentarz do art. 11 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wy-padków przy pracy i chorób zawodowych, LEX 2009. Por. także D. Puślecki, Społecz-ne ubezpieczenie wypadkowe rolników. Zagadnienia prawne, Warszawa–Poznań 2011, s. 230–233. 10 Za taki nie można przecież uważać art. 6 ust. 3 ustawy. Przepis ten przewidu-je – względem wymienionych grup ubezpieczonych – przedawnienie, a w istocie wy-gaśnięcie niniejszego uprawnienia, jeżeli uprawniony nie ureguluje zaległości składko-wej w przewidzianym terminie, liczonym od dnia zaistnienia wypadku. Ma on w isto-cie charakter sankcyjny, wprowadzający określoną przesłankę negatywną (wykluczają-cą prawo do jednorazowego odszkodowania ex ante), co powinno prowadzić do okre-ślonych skutków wobec niesumiennych dłużników, którzy zalegają z określonymi płat-

Jakub Litowski

30

też – bardziej adekwatnego dla świadczeń ubezpieczeniowych – termi-nu zawitego11, z upływem którego wygasałoby prawo do jednorazowego odszkodowania. Nie tworzą również konstrukcji, która uwzględniałaby aspekt dawności jako jedną z przesłanek materialnoprawnych omawiane-go świadczenia, w szczególności niweczących prawo do niego lub w in-ny sposób oddziaływujących na owo uprawnienie. Nie zawierają zatem żadnej regulacji, której zastosowanie pozbawiałoby ubezpieczonego pra-wa do jednorazowego odszkodowania po upływie wyznaczonego okresu.

Nie powinno zarazem budzić wątpliwości, że jednorazowe odszkodo-wanie – wzorowane na odszkodowaniach przyznawanych w ramach cywilnoprawnej odpowiedzialności deliktowej12 – stanowi obecnie świadczenie prawa ubezpieczeń społecznych, nie zaś cywilnoprawne czy prawno- pracownicze. Prawo ubezpieczeń społecznych uznać natomiast trzeba za odrębną wobec prawa pracy oraz prawa cywilnego i równorzędną wobec nich gałąź prawa, obejmującą akty prawne (lub ich fragmenty) regulują-ce tzw. ubezpieczenie wypadkowe. Do konstrukcji i świadczeń z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych można stosować przepisy ustaw przyna-leżnych do innych gałęzi prawa jedynie w sytuacjach, w których przepisy ustaw ubezpieczeniowych posługują się pojęciami systemu prawa13, bądź

nościami, nie zaś dyscyplinować opieszałych wierzycieli w dochodzeniu przysługują-cego im uprawnienia. 11 Przepisy ustaw ubezpieczeniowych posługują się dość często pojęciem przedaw-nienia, lecz w istocie przewidują one terminy zawite. Określone roszczenia ubezpiecze-niowe nie przekształcają się bowiem – po upływie wyznaczonego okresu – w zobowią-zanie naturalne, lecz wygasają. Okoliczność tę bierze się przy tym pod uwagę z urzę-du, a nie na zarzut, zaś zobowiązany do spełnienia świadczenia nie ma wpływu na bieg terminu dawności czy na jego skutki, np. nie może się zrzec zarzutu przedawnienia. Co do różnicy między przedawnieniem a prekluzją zob. Z. Radwański, System prawa pry-watnego, t. II: Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2008, s. 571–573. 12 W okresie poprzedzającym formowanie się ubezpieczeń społecznych, w tym ubezpieczenia wypadkowego, skutki wypadków w zatrudnieniu kompensowane były na podstawie przepisów prawa cywilnego. Szerzej na ten temat zob. J. Loga, Wypadek przy pracy – pojęcie prawne, Warszawa 1981, s. 9–17. 13 Np. osoba fizyczna, osoba prawna, zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych, małżonek, miejsce zamieszkania. Pojęcia te – zazwyczaj – normują poszcze-gólne przepisy prawa cywilnego.


31

wówczas, gdy przepis ustawy ubezpieczeniowej, wprost lub w odpowied-ni (pośredni) sposób, odsyła do przepisów takiego aktu prawnego14. Nie ma więc podstaw do przyjmowania, że brak unormowania pewnych kwe-stii w ustawie ubezpieczeniowej daje asumpt do wypełnienia takiej lu-ki (rzeczywistej lub pozornej) przez nawiązanie do odpowiednich prze-pisów Kodeksu cywilnego lub Kodeksu pracy.

Wiąże się to ze specyfiką prawa ubezpieczeń społecznych. Przepi-sy aktów tej gałęzi prawa cechuje precyzyjne, dokładne i zwięzłe (bez nadużywania klauzul generalnych), jak również zupełne (kompletne) re-gulowanie poszczególnych instytucji lub przesłanek uzyskania określo-nego świadczenia15. Z uwagi na takie ich znamiona odrzuca się, co do zasady, potrzebę stosowania wykładni rozszerzającej, odwoływanie się do analogii bądź metod wnioskowania prowadzących do szerokiego in-terpretowania określonych norm. Zamiast tego preferuje się reguły wy-kładni językowej i właśnie im daje się prymat przed pozostałymi meto-dami wykładni. Nie można zatem braku przepisów odnoszących się do przedawnienia traktować jako luki, wymagającej skorzystania – w dro-dze analogii lub innych pozanormatywnych odesłań – z przepisów ko-deksów cywilnego lub pracy.

Nie ma przy tym znaczenia, że niektórzy ubezpieczeni podlegają ubezpieczeniom społecznym ze względu na pozostawanie (jako pracow-nicy) w stosunku pracy bądź z racji zawarcia umowy cywilnoprawnej (ja-ko zleceniobiorcy, usługodawcy itp.). Dane zdarzenie, sytuacja lub rela-cja prawna, w których ubezpieczony się znajduje i z uwagi na zaistnienie których podlega ubezpieczeniom, stanowi jedynie pewną causa powsta-nia stosunku ubezpieczenia, nie wpływającą jednak na jego prawa i obo-wiązki wynikające z tego stosunku. Te bowiem są ukształtowane wy-łącznie na podstawie przepisów ustaw ubezpieczeniowych. Jakakolwiek

14 Zob. np. art. 85 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 963); dalej: u.s.u.s. 15 Zob. T. Zieliński, Ubezpieczenia społeczne pracowników. Zarys systemu prawne-go – część ogólna, Warszawa–Kraków 1994, s. 83, 126.

Jakub Litowski

32

dywersyfikacja uprawnień i powinności poszczególnych ubezpieczonych – co do zasady niedopuszczalna w systemie ubezpieczeń społecznych16 – wynikać może wyłącznie z przepisów prawa ubezpieczeń społecznych17, zaś z przepisów pozaubezpieczeniowych aktów prawnych – jedynie dzię-ki wyraźnym odesłaniom normatywnym. Nie można zatem, tylko z uwa-gi na rodzaj więzi prawnej dającej postawę do objęcia ubezpieczeniem społecznym, stosować do poszczególnych ubezpieczonych art. 291 k.p. lub art. 117 i n. k.c.18

Akceptacja poglądu o nieprzedawnialności roszczenia o jednorazowe odszkodowanie nie może jednak prowadzić do aprobaty takiego stanu rze-czy. Dawność stanowi zjawisko mające wymiar systemowy, nie zaś zwią-zany z konkretną gałęzią prawa. Przepisy statuujące terminy przedawnie-nia lub zawite występują zatem zarówno w przepisach prawa cywilnego19 lub – genetycznie z nim powiązanego – prawa pracy20, jak również odno-szą się do wybranych instytucji prawa karnego21 czy administracyjnego22, a nawet prawa ubezpieczeń społecznych23. Ponadto przedstawiciele dok-tryny poszczególnych gałęzi prawa w podobny sposób starają się znaleźć uzasadnienie dla konstrukcji przedawnienia lub prekluzji, odwołując się do identycznych bądź aksjologicznie zbliżonych argumentów.

W nauce prawa cywilnego – choć dostrzega się kolizję dawno-ści z potocznym rozumieniem sprawiedliwości, a nawet logiką systemu praw podmiotowych24 – zwraca się uwagę na związane z nią pozytywne

16 Por. art. 2a u.s.u.s. 17 Zob. np. art. 11, 12 lub 47 ust. 1 u.s.u.s. 18 Zob. J. Litowski, Wypadek przy pracy…, s. 350–351. 19 Zob. np. art. 117, 229 § 1, art. 243, 4421, 552 czy 646 k.c. 20 Zob. art. 264 i 291 k.p. 21 Przedawnienie wymierzenia lub wykonania kary – art. 101 i 103 k.k. 22 Por. np. art. 161 § 4 k.p.a., art. 65 ust. 7 ustawy z dnia 19 marca 2004 r. – Pra-wo celne (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 858). 23 Np. art. 24 i 84 ust. 7 u.s.u.s., art. 67 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyń-stwa (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 159 ze zm.); dalej: ustawa zasiłkowa. 24 System ten opiera się bowiem na możliwości, a nie na obowiązku wykonywa-nia swego prawa. Dawność natomiast wywołuje taki skutek, jakby obowiązek realizacji


33

aspekty, przesądzające o potrzebie jej uwzględniania. Podkreśla się prze-de wszystkim konieczność stabilizacji długotrwałych stanów faktycznych, leżącej w interesie publicznym i sprzyjającej respektowaniu zasady pew-ności prawa. Długotrwałe stany faktyczne bywają bowiem o wiele częś-ciej zgodne z prawem niż z nim sprzeczne. Tymczasem znaczny upływ czasu rodziłby trudności dowodowe25, ze względu na utratę niektórych dowodów (np. dokumentów), niepamięć świadków itp., co mogłoby pro-wadzić do sytuacji, w których zapadałyby rozstrzygnięcia przypadkowe, tworzące stan sprzeczny z prawem.

Przedawnienie realizuje więc swoistą funkcję samooczyszczającą w systemie prawa (eliminując powództwa, które i tak zostałyby oddalo-ne, bądź takie, które mogłyby zostać uwzględnione niesłusznie), jak też dyscyplinującą opieszałego wierzyciela, mobilizującą go do szybkiej re-alizacji służących mu praw. Usuwa również stan niepewności po stronie dłużnika, który z upływem czasu przestaje (z mniej lub bardziej uspra-wiedliwionych pobudek) liczyć się z koniecznością zaspokojenia określo-nego roszczenia. Długotrwałość traktuje się zatem jako specyficzny czyn-nik legalizujący określone stany faktyczne, nawet niezgodne z prawem26.

Doktryna prawa karnego potrzebę uwzględnienia przedawnienia uzasadnia również nieprzezwyciężalnymi trudnościami dowodowymi (związanymi np. ze śmiercią lub niepamięcią świadków, zaginięciem do-kumentów), rodzącymi obawę wydania orzeczenia niewspółmiernego do rzeczywistości. Zwraca się też uwagę na zacieranie się z upływem czasu poczucia krzywdy zarówno w wymiarze społecznym, jak i jednostkowym (u pokrzywdzonego); wymierzenie kary może zatem stać się zbyteczne

praw podmiotowych stanowił immanentną część składową sytemu ich ochrony. Ponad-to trudne do pogodzenia wydaje się istnienie ważnego obowiązku prawnego po stronie zobowiązanego i jednoczesne udzielanie ochrony podmiotowi odmawiającemu zacho-wania się w sposób zgodny z treścią tego obowiązku. Tak Z. Radwański, System pra-wa prywatnego…, s. 575. 25 Przede wszystkim dla strony pozwanej, która nie musi się liczyć z potrzebą dłu-gotrwałego przechowywania dowodów. 26 Por. Z. Radwański, System prawa prywatnego…, s. 576–579.

Jakub Litowski

34

dla zadośćuczynienia poczuciu sprawiedliwości. Ponadto kara mogłaby nie spełniać funkcji prewencyjnej, a nawet stanowić krzywdę dla spraw-cy, który – z biegiem lat – mógł przewartościować swój stosunek do pra-wa. Doszłoby tym samym do dezaktualizacji sankcji27.

Za zrozumiałe uznać trzeba, że pojawiające się w poszczególnych gałęziach prawa konstrukcje oparte na zjawisku dawności znamionują dość istotne odrębności. Różnice te są nierzadko podyktowane różnorod-nością skutków wywoływanych przez te konstrukcje w relacjach społecz-no-prawnych lub w konkretnych sytuacjach prawnych poszczególnych jednostek. Odmienne będzie także ich podłoże aksjologiczne, wynikające ze specyfiki przedmiotu określonej regulacji, różnych wartości lub zasad determinujących kształt oraz przeznaczenie i cel danego unormowania. Pomimo owych naturalnych odrębności można jednak wskazać pewne uniwersalne wartości, spodziewane korzyści, a niekiedy oczekiwane za-grożenia, ze względu na które uwzględnia się upływ czasu przy ustalaniu istnienia prawa do danego świadczenia albo skorelowanego z nim obo-wiązku, bądź też przy rezygnacji z zastosowania określonej sankcji lub pociągnięcia danej osoby do odpowiedzialności. One właśnie nakazują postrzegać zjawisko dawności – na poziomie systemowym, nie zaś tyl-ko poszczególnych gałęzi prawnych – jako relewantne zdarzenie praw-ne, z którym trzeba się liczyć i z którym należy wiązać określone kon-sekwencje.

Taka potrzeba zachodzi także w prawie ubezpieczeń społecznych, czego przejawy dostrzec można we wskazanych wcześniej przepisach ustaw ubezpieczeniowych. Konieczność zastrzeżenia terminu zawitego28 do dochodzenia jednorazowego odszkodowania (nabywanego na podsta-wie przepisów ustawy lub ustaw szczególnych) czy innych świadczeń ubezpieczeniowych – w szczególności o charakterze krótkotrwałym (za-

27 Zob. N. Kłączyńska, Komentarz do art. 101 kodeksu karnego, LEX 2012, teza 1. 28 Z uwagi na specyfikę prawa ubezpieczeń społecznych, sposób finansowania i przyznawania świadczeń czy potrzeby przez nie zaspokajane właściwsze wydaje się wprowadzenie prekluzji niż przedawnienia.


35

siłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne) lub jednorazowym (zasiłek pogrzebowy) – można uzasadniać różnymi względami, zbieżnymi z ty-mi, dla których wprowadza się konstrukcje dawności w aktach prawnych pozostałych gałęzi prawa29.

Przekonujący argument stanowią niewątpliwie przywoływane wcześniej trudności dowodowe, tym większe, im dłuższa była przerwa między wystąpieniem danego zdarzenia lub stanu a wszczęciem postępo-wania zmierzającego do ich ustalenia i zweryfikowania, a tym samym – orzeczenia o określonym uprawnieniu, obowiązku, sankcji lub odpowie-dzialności danego podmiotu. Również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w tym dotyczących wypadków przy pracy, niejednokrot-nie niezbędne staje się przeprowadzenie – przez organ ubezpieczeniowy czy przez Sąd Ubezpieczeń Społecznych – postępowania dowodowego zmierzającego do ustalenia istnienia określonych przesłanek pozytyw-nych lub negatywnych30 czy wysokości przysługującego świadczenia31. Duży upływ czasu (kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat) może znacznie trudnić, a niekiedy nawet uniemożliwić ujawnienie rzeczywistego stanu faktycznego czy weryfikację prawdziwości wersji prezentowanej przez osobę domagającą się świadczenia.

Truizmem byłoby twierdzenie, że osoba ta – zainteresowana uzy-skaniem korzystnego dla siebie rozstrzygnięcia – podejmuje zazwyczaj wszelkie możliwe starania w celu osiągnięcia pożądanego rezultatu. Nie-rzadko prowadzi to do tendencyjnego lub wybiórczego (z pominięciem istotnych szczegółów) opisywania danej sytuacji, a nawet do przedsta-wiania nieprawdziwej wersji zdarzeń32. Sprawdzenie rzetelności twier-dzeń ubezpieczonego (lub innej osoby uprawnionej) wymaga właśnie przeprowadzenia szerszego postępowania dowodowego (niż tylko ze-

29 J. Litowski, Wypadek przy pracy…, s. 353–354. 30 Np. spowodowanie wypadku przy pracy umyślnie lub na skutek rażącego nie-dbalstwa albo pod wpływem określonych używek. 31 Np. procentowej wielkości uszczerbku na zdrowiu spowodowanego wypadkiem. 32 Np. powoływania się na zdarzenie, które w istocie nie wystąpiło lub zaistniało w zupełnie innych okolicznościach, pozbawiających je charakteru wypadku przy pracy.

Jakub Litowski

36

znania osoby bezpośrednio zainteresowanej), obejmującego także dowód z dokumentów (m.in. dokumentacji medycznej czy akt postępowania pro-wadzonego przez inne organy lub podmioty)33, zeznań naocznych świad-ków zdarzenia lub tzw. świadków „ze słyszenia” (tj. czerpiących wiedzę o zdarzeniu z relacji innych osób).

Dość często ustalenie prawa do jednorazowego odszkodowania staje się możliwe dopiero po uwzględnieniu wiadomości posiadanych wyłącz-nie przez grono specjalistów z danej dziedziny wiedzy34. Dowód z opinii biegłych może jednak – po upływie znacznego okresu i nagromadzeniu się w międzyczasie dodatkowych, niezwiązanych z określonym zdarze-niem czynników – okazać się niewystarczający do wyjaśnienia okolicz-ności istotnych dla danego przypadku. Zwłaszcza przy ustalaniu stanu zdrowia ubezpieczonego oraz bezpośrednich następstw określonego zda-rzenia (tj. związku przyczynowo-skutkowego między nim a dysfunkcja-mi stwierdzonymi w chwili badania) biegli mogą mieć znaczne trudności w jednoznacznym (i przez to miarodajnym) określeniu, które ze stwier-dzonych w dacie badania dolegliwości i schorzeń (i w jakim stopniu) stanowią konsekwencję wypadku, a za które z nich odpowiada proces zwykłego starzenia się organizmu lub wpływ innych czynników niezwią-zanych z wypadkiem35. Wspomniane trudności dowodowe dałoby się na-tomiast z pewnością wyeliminować, gdyby uprawniony wystąpił ze sto-sownym roszczeniem bez zbędnej zwłoki36.

Za uwzględnieniem zjawiska dawności przemawia również potrzeba zagwarantowania organowi ubezpieczeniowemu poczucia pewności i sta-

33 Np. akt sprawy karnej lub postępowania szkodowego prowadzonego przez towa-rzystwo ubezpieczeniowe w związku z kolizją drogową. 34 Np. opinia biegłych lekarzy, a wcześniej orzeczenie lekarzy określonego organu ubezpieczeniowego, wydaje się konieczna w sprawach, w których należy ustalić rodzaj, charakter oraz wielkość procentową uszczerbku na zdrowiu czy wpływ schorzenia sa-moistnego na zaistnienie zdarzenia wypadkowego (np. zawału mięśnia sercowego lub wylewu). 35 Np. indywidualne skłonności do określonych zmian wewnątrzustrojowych, tryb życia, sposób odżywiania, inne zdarzenia losowe czy nawet same warunki pracy. 36 Zob. J. Litowski, Wypadek przy pracy…, s. 354–355.


37

bilności finansowej, co można osiągnąć między innymi przez petryfikację stanów faktycznych trwających niezmiennie przez długi czas, a przez to zasługujących na utrwalenie. W przypadku osób, które przestały podle-gać ubezpieczeniu na długo przed wystąpieniem z roszczeniem o zapłatę jednorazowego odszkodowania, takie podejście wydaje się uzasadnione ze względu na zasadę wzajemności. Zakłada ona występowanie pewnej korelacji między składką opłacaną przez lub za ubezpieczonego (przez płatnika składek) i otrzymywanym przez niego – w razie spełnienia się ryzyka ubezpieczeniowego – świadczeniem.

Owa zależność cechuje przede wszystkim świadczenia krótkoter-minowe oraz jednorazowe, wypłacane z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego. Prawo do nich nabywa bowiem z reguły osoba ubezpie-czona37, tj. osoba, która w momencie ziszczenia się danego ryzyka pod-lega określonemu rodzajowi ubezpieczenia społecznego i która z tego względu w tym okresie ma obowiązek zapłaty składki przeznaczonej na finansowanie świadczeń dla uprawnionych znajdujących się w określonej potrzebie. Wskazana zasada ekwiwalentności realizuje się właśnie mię-dzy innymi przez opisaną koincydencję czasową między posiadaniem statusu ubezpieczonego i opłacaniem składki z tego tytułu a otrzymaniem świadczenia ubezpieczeniowego. Nabycie prawa do niego uwarunkowa-ne jest bowiem podleganiem ubezpieczeniu, a w konsekwencji – pono-szeniem przez samego uprawnionego kosztów tego ubezpieczenia (po-przez zapłatę składki)38.

W sytuacji, w której dana osoba występuje z wnioskiem o przyzna-nie prawa do jednorazowego odszkodowania po wielu latach od wystą-

37 Por. art. 6 ust. 1 pkt 1, 2 i 4 w zw. z art. 2 pkt 11 ustawy. Zob. także art. 1 ust. 1 i art. 2 ustawy zasiłkowej. 38 Przywoływana wzajemność nie oznacza jednocześnie możności żądania przez ubezpieczonego (po ustaniu ubezpieczenia) zwrotu składki w razie niewystąpienia w okresie trwania ubezpieczenia określonego zdarzenia losowego. Jedną z cech składki stanowi jej bezzwrotność. Ubezpieczony w zamian za nią może żądać wyłącznie świad-czenia, i to tylko wtedy, gdy dojdzie do spełnienia się przesłanek warunkujących pra-wo do niego. Zob. I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenie społeczne, t. 1: Część ogólna, Warszawa 2003, s. 47.

Jakub Litowski

38

pienia zdarzenia wypadkowego, nie posiadając przy tym już od dłuższego czasu statusu ubezpieczonego39, można by się zastanawiać nad dezaktua-lizacją jej uprawnienia. Roszczenie to bowiem w momencie jego zgłosze-nia nie znajduje pokrycia w składce, której osoba ta od dawna nie płaciła. Opłacone przez nią składki w okresie, gdy podlegała jeszcze ubezpiecze-niu, zostały natomiast wydatkowane na świadczenia przeznaczone dla in-nych osób. Uzyskanie przez nią jednorazowego odszkodowania trzeba by zatem postrzegać jako swoiste naruszenie zasady wzajemności, która nie zakłada przecież przymusu każdoczesnej odpłatności (nawet po ustaniu ubezpieczenia), a jedynie stworzenia dla ubezpieczonego, w okresie trwa-nia ubezpieczenia, pewnej osłony i gwarancji wypłaty świadczeń wów-czas, gdy – jeżeli ziści się dane ryzyko ubezpieczeniowe – zgłosi on or-ganowi taką potrzebę.

Należy zarazem zapewnić organowi ubezpieczeniowemu warunki umożliwiające bieżące wypłaty świadczeń dla osób aktualnie ubezpie-czonych, które wystąpiły (lub mogą wystąpić) z takim żądaniem. Prze-de wszystkim tym osobom trzeba – z racji posiadanego statusu ubezpie-czonego i opłacania z tego tytułu składek – stworzyć gwarancje dostępu do świadczeń przewidzianych przez system ubezpieczeń społecznych. W celu zabezpieczenia interesu majątkowego grupy ubezpieczonych, jak też zapewnienia płynności finansowej organu, winno się zastrzec termin zgłaszania stosownych roszczeń, tak by organ ubezpieczeniowy nie mu-siał liczyć się z koniecznością wypłaty świadczeń po wielu latach od wy-stąpienia zdarzenia aktualizującego dane uprawnienie.

Nieograniczona temporalnie odpowiedzialność organu nie tylko mogłaby zaburzyć jego zdolność płatniczą40, ale także utrudniałaby mu oszacowanie rozmiarów przewidywanych kosztów działalności. Pulę spo-dziewanych wydatków można bowiem z pewnym prawdopodobieństwem

39 Np. w związku z przejściem na rentę lub emeryturę. 40 Zwłaszcza gdy z roszczeniem występowałyby osoby od dłuższego już czasu nie-podlegające ubezpieczeniu wypadkowemu i za które – z tego względu – nie opłacano składek na fundusz wypadkowy, kumulujący środki finansowe m.in. na wypłatę jedno-razowych odszkodowań. Por. art. 55 pkt 4 u.s.u.s.


39

ustalić, znając liczbę uprawnionych do świadczeń (utożsamianych, za-zwyczaj, z osobami podlegającymi w danym okresie ubezpieczeniu), oraz przyjmując – dzięki zastosowaniu metod statystycznych – spodziewaną liczbę zdarzeń losowych, których skutkom przeciwdziałać miałyby wy-płacone świadczenia41.

Respektowanie zjawiska dawności z przywoływanych wyżej wzglę-dów wydaje się przy tym o tyle zasadne, że przewidziano termin prze-dawnienia składki (m.in. na ubezpieczenie wypadkowe), stanowiącej wzajemne świadczenie ubezpieczonego. Konstrukcję taką zawiera prze-pis art. 24 ust. 4 u.s.u.s., zastrzegający 5-letni okres przedawnienia dla należności z tytułu składek. Za nieekwiwalentne uznać by zatem trze-ba czasowe ograniczenie roszczenia o zapłatę składki na ubezpieczenie przy jednoczesnym dopuszczeniu możliwości bezterminowego zgłasza-nia żądania wypłaty świadczeń z tego ubezpieczenia, które miały prze-cież znaleźć pokrycie finansowe w owych składkach. Prowadziłoby to do naruszenia równości pozycji stron stosunku ubezpieczeniowego, sko-ro pozbawiono by jedną z nich możliwości powoływania się na upływ czasu i związaną z tym dezaktualizację jej obowiązków. Przedawnienie należności z tytułu składki winno więc zostać zrównoważone przez wy-gaśnięcie z upływem określonego czasu prawa do świadczenia finanso-wanego przez ową składkę.

Potrzebę wprowadzenia terminu zawitego dla omawianego roszcze-nia wywieść można także z samej funkcji i przeznaczenia świadczeń ubezpieczeniowych. Służą one przede wszystkim zaspokajaniu bieżących potrzeb powstałych w wyniku określonego zdarzenia losowego, usuwa-niu lub minimalizowaniu jego negatywnych konsekwencji42. Przyczynia się do tego niewątpliwie uproszczona konstrukcja tych świadczeń, dzięki obwarowaniu ich nieskomplikowanymi, schematycznymi i łatwo spraw-

41 J. Litowski, Wypadek przy pracy…, s. 355–357. 42 Np. jednorazowe odszkodowanie winno zostać przeznaczone na pokrycie kosz-tów leczenia i rehabilitacji poszkodowanego bądź zwiększone koszty jego funkcjono-wania tuż po wypadku. Z kolei zasiłek chorobowy ma zastąpić zarobek utracony w na-stępstwie choroby pozbawiającej ubezpieczonego na pewien czas zdolności do pracy.

Jakub Litowski

40

dzalnymi przesłankami, co umożliwia szybką weryfikację danego upraw-nienia, a tym samym – niezwłoczną wypłatę świadczenia. Taka ścisła korelacja świadczenia z potrzebą, której ono odpowiada i którą zaspoka-ja, wskazywałaby na konieczność jego wypłaty wtedy, gdy taka potrze-ba jeszcze istnieje43.

Wypada jednak zwrócić uwagę na dobrowolny charakter świadczeń ubezpieczeniowych. Nie przyznaje się ich (co do zasady), a w konse-kwencji – nie wypłaca, z urzędu, lecz na wniosek złożony przez upraw-nionego. Osoba ta może zarazem z różnych względów nie zgłaszać takie-go roszczenia, na przykład wtedy, gdy potrzeby zrodzone przez zdarzenie losowe zaspokoi w inny sposób lub z innego źródła44. Dopuścić zatem trzeba sytuację, w której uprawniony – mimo wystąpienia ryzyka ubez-pieczeniowego powodującego u niego pewien uszczerbek – nie zażąda od organu ubezpieczeniowego danego świadczenia, i to przez cały okres trwania skutków wywołanych przez określone zdarzenie losowe.

Za oczywiste uznać należy, że z upływem czasu słabną, a nawet zanikają, negatywne konsekwencje incydentów lub sytuacji, którym świadczenia ubezpieczeniowe – w szczególności o charakterze jednora-zowym lub krótkotrwałym – miały przeciwdziałać45. Okoliczność ta ma niewątpliwie wpływ na celowość przyznania określonego uprawnienia ubezpieczeniowego. Im mniej odczuwalna będzie potrzeba, którą dane świadczenia miałyby zaspokoić, tym bardziej bezzasadne stanie się ich wypłacenie. Sens owych świadczeń wyczerpuje się bowiem w zabezpie-czeniu danej osoby przed następstwami określonych ryzyk ubezpiecze-niowych; wraz z ich przeminięciem przestaje również istnieć cel przyzna-

43 Np. wypłata zasiłku chorobowego w okresie choroby, tj. w okresie utraty zdol-ności zarobkowania, a nie w czasie, gdy dana osoba może już na bieżąco uzyskiwać określony przychód. 44 Przeznaczając, przykładowo, na ten cel odszkodowanie uzyskane od towarzystwa ubezpieczeniowego. 45 Np. dochodzi do odzyskania zdolności do pracy, ustępują pewne dolegliwości oraz dysfunkcje w związku z podjętym leczeniem lub rehabilitacją czy też zmniejsza się poczucie krzywdy wywołanej śmiercią osoby bliskiej.


41

nia prawa do nich. Świadczenia ubezpieczeniowe mają nadto zapewnić realne wsparcie danej osobie, a więc w sposób rzeczywisty i wymierny równoważyć negatywne skutki zdarzeń losowych. Nie powinny natomiast stanowić zwykłego przysporzenia majątkowego, które – po ustaniu oko-liczności uzasadniających ich wypłacenie – ubezpieczony wydatkowałby na zupełnie inny cel, nierzadko sprzeczny z ich przeznaczeniem46.

Powyższe względy – trudności dowodowe, dezaktualizacja ekwi-walentności i funkcji świadczenia, a także konieczność zagwarantowania organowi ubezpieczeniowemu finansowej stabilizacji i pewnej przewi-dywalności – przemawiają za uwzględnieniem upływu czasu przy usta-laniu prawa do jednorazowego odszkodowania. W opozycji do takiego stanowiska nie można przywoływać samego charakteru jednorazowego odszkodowania. Świadczenie to ukształtowano, wzorując się – w okre-ślonym zakresie – na odszkodowaniu przewidzianym w ramach odpowie-dzialności deliktowej prawa cywilnego. Również potrzeby zaspokajane przez jednorazowe odszkodowanie, zarówno u osoby ubezpieczonej, jak i członków jej rodziny, pozostają w pewnym stopniu tożsame z zakre-sem szkody lub krzywdy wyrównywanej przez analogiczne świadczenia ujęte w art. 444 i 445 k.c.47, których przedawnialności nie sposób prze-cież kwestionować48. Ubezpieczeniowa natura tego świadczenia także nie wyklucza możności uwzględnienia zjawiska dawności, skoro bierze się je pod uwagę w odniesieniu do innych świadczeń ubezpieczeniowych, za-równo jednorazowych, jak i o charakterze okresowym.

Zastrzeżenie terminu do dochodzenia jednorazowego odszkodowa-nia wymagałoby, z podanych przyczyn, odpowiedniego znowelizowania przepisów ustawy. Z uwagi na charakter i skutki przepisów regulujących aspekt dawności w poszczególnych ustawach ubezpieczeniowych postu-

46 Zob. także J. Litowski, Wypadek przy pracy…, s. 357–358. 47 Szerzej na ten temat zob. W. Witoszko, Jednorazowe odszkodowanie…, rozdz. IX.3‒IX.6; U. Jackowiak, Wyrównanie szkód niemajątkowych spowodowanych wypadkami przy pracy, Poznań 1976, s. 52–74, 79–90. 48 Zob. art. 4421 k.c.

Jakub Litowski

42

lowałbym konstrukcję opartą na prekluzji, nie na przedawnieniu (w rozu-mieniu doktryny prawa cywilnego). Moim zdaniem jako racjonalny i wy-starczający – godzący interesy zarówno ubezpieczonego, jak i organu ubezpieczeniowego – przyjąć można termin zawity jednego roku, liczo-ny od daty dowiedzenia się o uszczerbku, tzn. od momentu jego ujaw-nienia. Ustalenie takiego momentu początkowego biegu terminu wydaje się właściwsze niż naliczanie go od dnia wystąpienia samego zdarzenia wypadkowego.

Nie zawsze bowiem uszczerbek spowodowany przez incydent wy-padkowy będzie zauważalny już w chwili wypadku (np. przy amputacji palca, wyłuszczeniu oka). Niekiedy skutki danego urazu ujawnią się do-piero po pewnym czasie49. Nadto samą długotrwałość danego uszczerb-ku, stanowiącą jedno z materialnoprawnych kryteriów prawa do jednora-zowego odszkodowania (przewidzianych w art. 11 ust. 1 ustawy), da się niejednokrotnie ustalić dopiero po upływie 6 miesięcy od daty wypadku. Wówczas staje się możliwa jednoznaczna ocena (m.in. przez ubezpieczo-nego), czy określona dysfunkcja utrzymuje się na tyle długo, że można ją kwalifikować jako uszczerbek opisany w art. 11 ust. 3 ustawy, a tym samym – czy zachodzą podstawy do wystąpienia do organu ubezpiecze-niowego ze stosownym żądaniem.

Taką datę początkową proponowanego terminu trzeba również uza-sadniać tym, że – stosownie do art. 11 ust. 4 ustawy – ocenę stopnia uszczerbku i jego związku z wypadkiem dokonuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji. Jak wynika z praktyki ZUS, wcześniejsze wystą-pienie z żądaniem zapłaty jednorazowego odszkodowania skutkowałoby wydaniem decyzji odmownej z uwagi na przedwczesność takiego żąda-nia i brak możliwości skierowania ubezpieczonego na badanie przepro-wadzane przez lekarza orzecznika ZUS. Już zatem chociażby ze wzglę-du na ten przepis wyznaczenie daty początkowej biegu terminu zawitego na dzień zaistnienia zdarzenia wypadkowego nie wydaje się prawidłowe. Pozostawałoby to w wyraźnej kolizji z przyjętym momentem początko-

49 Np. nowotwór powstały na skutek uderzenia w określoną część ciała.


43

wym, od którego możliwe stałoby się złożenie wniosku o zapłatę jedno-razowego odszkodowania50.

Nie należy się przy tym obawiać, że tak wyznaczony termin zawity nie spełni swojej funkcji i w dalszym ciągu ubezpieczony będzie mógł występować z żądaniem zapłaty jednorazowego odszkodowania po kil-kunastu lub kilkudziesięciu latach od daty wypadku. Trudno bowiem wy-obrazić sobie takie uszczerbki, których przejawy lub skutki nie ujawniły by się już w pierwszych latach po wypadku i nie zostałyby zdiagnozo-wane przez lekarzy w trakcie leczenia lub rehabilitacji.

Dla roszczeń odszkodowawczych związanych ze śmiertelnym wy-padkiem ubezpieczonego proponowałbym wprowadzenie rocznego ter-minu zawitego liczonego od daty jego zgonu, ewentualnie zastrzeżenie dwóch terminów prekluzyjnych: 6 miesięcy od dowiedzenia się o zgonie ubezpieczonego, nie później jednak niż rok od daty jego śmierci. Wpro-wadzenie takiej granicy temporalnej, liczonej od dnia śmierci ubezpie-czonego, pozwoli na stwierdzenie istnienia między uprawionym i zmar-łym ubezpieczonym więzi emocjonalnej lub ekonomicznej, uzasadniającej przyznanie prawa do jednorazowego odszkodowania. Naruszenie bowiem przez potencjalnie uprawnionego takiego terminu świadczyłoby o tym, że takie więzi de facto nie występowały albo były na tyle słabe, że nieuza-sadnione stawałoby się przyznanie tej osobie prawa do świadczenia na-leżnego z tytułu śmierci ubezpieczonego51.

Streszczenie

Przez wiele lat na płaszczyźnie orzeczniczej toczył się spór dotyczący wpływu zjawiska dawności na prawo do jednorazowego odszkodowania z ty-tułu wypadku przy pracy, zakończony wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia

50 Zob. także ostatni akapit uchwały SN z 17.10.1984 r., III PZP 29/84, OSNC 1985, nr 2–3, poz. 21, w którym stwierdzono, że termin ten winien być liczony od dnia, w którym poszkodowany doznał ewidentnego kalectwa (np. utraty ręki) lub w którym dowiedział się z kompetentnych źródeł o istocie swojego schorzenia jako konsekwen-cji wypadku przy pracy. 51 Co do przyjęcia identycznego rozwiązania w ustawie o ubezpieczeniu społecz-nym rolników zob. J. Litowski, Wypadek przy pracy…, s. 392–393.

Jakub Litowski

8 sierpnia 2007 r., II UK 23/07, w którym wykluczono możliwość jego prze-dawnienia. W artykule podjęta została próba oceny trafności takiego stanowiska, które zyskało powszechną aprobatę w judykaturze i doktrynie. Autor zgadza się z tezą, że obecny stan prawny uzasadnia ów pogląd, dostarczając na jego obronę dodatkowych argumentów natury językowej i systemowej. Zwraca jed-nak uwagę, odwołując się również do względów systemowych, jak i prakseo- logicznych, na istotne mankamenty takiego rozwiązania, związane z problema-mi dowodowymi, dezaktualizacją celu świadczenia oraz zaburzeniem stabilności funkcjonowania organu ubezpieczeniowego. Krytyczna ocena nieuwzględniania aspektu dawności zwieńczona zostaje sformułowaniem postulatów de lege fe-renda w zakresie proponowanych zmian normatywnych.

Summary

LIMITATION OF RIGHT TO ONE-OFF COMPENSATION IN SOCIAL INSURANCE – POLEMIC COMMENTS

For many years on the ground of case law, there had been a dispute re-lating to influence of the phenomenon of limitation of right to one-off compen-sation for accidents at work and the dispute ended with a judgement of the Su-preme Court on 8 August 2007, file No. II UK 23/07, which excluded possible limitation of the right. The article attempts to evaluate rightness of the opin-ion, which enjoyed common approval in jurisprudence and doctrine. The au-thor agrees with the thesis that the current legal status justifies the opinion pro-viding additional arguments of linguistic and systemic nature in favour of the same. However, referring to both systemic and praxeological aspects, the author indicates significant defects of the solution, which are connected with problems of proof, prescription of the purposes of the benefit and disruption of stability of functioning of an insurance authority. The critical assessment of a failure to consider the aspect of prescription is crowned with formulation of de lege ferenda postulates as regards proposed normative changes.


I V / 2 0 1 6


45

D a w i d Ś w i e c z k o w s k iasystent sędziego w Sądzie Apelacyjnym w Gdańsku

WYBRANE ZAGADNIENIA DOTYCZąCE „SAMOISTNOŚCI” PODSTAWY STOSOWANIA

TYMCZASOWEGO ARESZTOWANIA OKREŚLONEJ W ART. 607K § 3 K.P.K. – UWAGI NA TLE POSTANOWIENIA

SąDU NAJWYŻSZEGO Z DNIA 26 CZERWCA 2014 R., I KZP 9/14

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie wybranych zagad-nień związanych z problematyką przesłanek stosowania tymczasowe-go aresztowania wobec osoby ściganej w trybie europejskiego nakazu aresztowania (dalej: ENA) w celu przeprowadzenia przeciwko niej na terenie innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej postępowania karnego. Inspiracją dla podjęcia analizy w tym zakresie jest zarówno ob-serwacja praktyki orzeczniczej sądów powszechnych – w której można dostrzec rozbieżne podejście do zakresu analizy przesłanek uzasadniają-cych zastosowanie tymczasowego aresztowania w trybie przewidzianym w art. 607k § 3 k.p.k. – jak też poglądów przedstawicieli doktryny, gdzie również nie sposób odnaleźć jednolitego stanowiska. Przede wszystkim zaś zasadniczym zrębem dla tez niniejszego opracowania będą poszcze-

Dawid Świeczkowski

46

gólne aspekty wykładni przepisu art. 607k § 3 zd. 3 k.p.k. zaprezentowa-ne w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2014 r. wydanego w sprawie I KZP 9/141.

Punktem wyjścia dla podejmowanych kolejno rozważań jest treść wspomnianego art. 607k § 3 k.p.k., a zasadniczo jego zdania trzeciego. Przepis ten stanowi, że „na wniosek prokuratora sąd okręgowy może za-stosować tymczasowe aresztowanie, oznaczając jego termin na czas nie-zbędny do przekazania osoby ściganej. łączny okres stosowania tymcza-sowego aresztowania nie może przekroczyć 100 dni. Samoistną podstawą zastosowania tymczasowego aresztowania jest istnienie wydanego w in-nym państwie członkowskim Unii Europejskiej prawomocnego wyroku skazującego lub innej decyzji stanowiącej podstawę pozbawienia wolno-ści osoby ściganej”.

Przepis ten znajduje się w rozdziale 65b Kodeksu postępowania karnego, regulującym tryb procedowania w przypadku wystąpienia pań-stwa członkowskiego Unii Europejskiej o przekazanie osoby ściganej na podstawie europejskiego nakazu aresztowania. Z tego względu należy od-czytywać go w połączeniu z decyzją ramową Rady UE 2002/584/WSiSW z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między Państwami Członkowskimi2, której implementacja do polskiego porządku prawnego doprowadziła do zmian ustawodawczych m.in. w postaci dodania ww. rozdziału Kodeksu postę-powania karnego.

Przepis ten był poddawany analizie przez Sąd Najwyższy w związ-ku z zapytaniem Rzecznika Praw Obywatelskich ściśle związanym wy-łącznie z jednym zagadnieniem prawnym. RPO oczekiwał bowiem odpo-wiedzi na pytanie, czy sąd stosujący tymczasowe aresztowanie w ramach

1 OSNKW 2014, nr 8, poz. 60. 2 Dz. Urz. WE L 190 z 18.07.2002 r. Przepisy rozdziału 65b Kodeksu postępowa-nia karnego zostały wprowadzone ustawą z dnia 18 marca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz ustawy – Kodeks wykro-czeń (Dz. U. Nr 69, poz. 626) i weszły w życie 1 maja 2004 r.

Wybrane zagadnienia dotyczące „samoistności” podstawy stosowania...

47

procedury wykonywania ENA jest uprawniony do badania, czy zacho-dzi przesłanka ogólna stosowania środka zapobiegawczego, o której mo-wa w art. 249 § 1 k.p.k., czy też samo wydanie ENA należy uznać za wystarczające uprawdopodobnienie zarzutu popełnienia przestępstwa ro-dzące po stronie organu sądowego państwa wykonania ENA obowią-zek zastosowania tymczasowego aresztowania z wyłączeniem stosowa-nia art. 249 § 1 k.p.k.

Sąd Najwyższy, odmawiając – zresztą słusznie – odpowiedzi na tak zadane pytanie, podjął szeroko zakrojoną analizę art. 607k § 3 k.p.k.3, przedstawiając szereg tez, które wymagają jeśli nie krytycznego, to przy-najmniej uzupełniającego komentarza.

Zaczynając omawianie poszczególnych zagadnień od kwestii „sa-moistności” podstawy stosowania tymczasowego aresztowania, o której mowa w art. 607k § 3 k.p.k., trzeba przypomnieć, że Sąd Najwyższy swoją argumentację w tym zakresie rozpoczął od analizy językowej tego pojęcia. Nie można odmówić racji twierdzeniu, że przewidziana w oma-wianym przepisie „samoistność” podstawy stosowania tymczasowego aresztowania odnosi się do podstawy dowodowej pozbawienia wolności w postępowaniu służącym wykonaniu ENA, a więc przesłanki „dużego stopnia prawdopodobieństwa popełnienia zarzucanego czynu”.

W ten sposób ujął to też wprost Sąd Najwyższy, aczkolwiek po lek-turze dalszych wywodów nie sposób nie odnieść wrażenia, że leksykal-na wykładnia pojęcia „samoistnej podstawy zastosowania tymczasowego aresztowania” stała się punktem wyjścia do dalszych rozważań, sięgają-cych o wiele dalej niż tylko do podstawy dowodowej stosowania środków zapobiegawczych, o której mowa w art. 249 § 1 k.p.k. Szczególnie inte-resująco może przedstawiać się zagadnienie zakresu zastosowania normy

3 Jedynie na marginesie należy zatem odnotować, że zarzucając RPO brak związa-nia pytania prawnego z rozbieżnościami w interpretowaniu przez sądy znaczenia nor-matywnego art. 607 § 3 k.p.k., Sąd Najwyższy podjął próbę wykładni w możliwie sze-rokim zakresie, odbiegającym od zasadniczego problemu, którego rozwiązania oczeki-wał podmiot pytający.

Dawid Świeczkowski

48

wynikającej z art. 607k § 3 zd. 3 k.p.k. i jej stosunku do przesłanek szcze-gólnych tymczasowego aresztowania wymienionych w art. 258 k.p.k. Problematykę tę dostrzegł Sąd Najwyższy, podobnie jak zagadnienia łą-czące się z zastosowaniem pozostałych przepisów rozdziału 28 Kodek-su postępowania karnego, regulującego stosowanie środków zapobiegaw-czych, jak też przepisów zawierających przesłanki odmowy wykonania ENA, w szczególności art. 607p k.p.k., który zawiera przesłanki o cha-rakterze obligatoryjnym. Przedstawione tezy mogą poddawać w wątpli-wość początkowe założenie przyjęte przez Sąd Najwyższy, że „istnienie dokumentów wymienionych w art. 607k § 3 zd. 3 k.p.k., jeśli choć-by jeden z nich został powołany i załączony do ENA, stanowi podsta-wę samą w sobie, wystarczającą do zastosowania tymczasowego aresz-towania”. O ile bowiem stanowisko to można rozumieć przez pryzmat próby wyjaśnienia pojęcia „samoistnej podstawy zastosowania tymcza-sowego aresztowania”, o tyle uważna lektura całości uzasadnienia posta-nowienia w sprawie I KZP 9/14 prowadzi raczej do konkluzji, iż stoso-wanie izolacyjnego środka zapobiegawczego w trybie art. 607 § 3 k.p.k. może napotykać różnego rodzaju przeszkody, o których poniżej.

W pierwszej kolejności należy jednak poczynić kilka uwag odnoś-nie do stosunku art. 607 § 3 zd. 3 k.p.k. do przesłanki ogólnej tymcza-sowego aresztowania z art. 249 § 1 k.p.k. Generalnie nie budzi zastrze-żeń stanowisko, zgodnie z którym sam fakt wydania ENA oznacza, iż nie ma potrzeby weryfikowania podstawy dowodowej nakazu przy rozstrzy-ganiu w przedmiocie wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowa-nia. Jest ono bowiem powszechnie akceptowane tak w orzecznictwie – co trafnie zrecenzował Sąd Najwyższy – jak i wśród przedstawicieli dok-tryny4. Koronne argumenty za tym stanowią płynąca z przepisów decy-

4 Zob. przykładowo: P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępo-wania karnego, t. III: Komentarz do artykułów 468–682, Warszawa 2012, s. 768; B. Augustyniak [w:] D. Świecki (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. II, Warszawa 2013, s. 1161; M. Wąsek-Wiaderek, Dopuszczalność badania przesłanek wy-stąpienia z europejskim nakazem aresztowania przez sąd orzekający o jego wykonaniu,


49

zji ramowej Rady UE 2002/584/WSiSW zasada wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych oparta na dużym zaufaniu między państwami człon-kowskimi UE oraz faktyczny brak możliwości weryfikacji materiału do-wodowego leżącego u podstaw wydania ENA w państwie występującym z wnioskiem o przekazanie.

Powyższe nie zmienia jednak tego, że stosowanie tymczasowego aresztowania w trybie przewidzianym w art. 607k § 3 k.p.k. następuje jedynie w trakcie postępowania incydentalnego, toczącego się w ramach sprawy o przekazanie osoby ściganej na podstawie ENA. Nie powin-no zatem odbywać się w oderwaniu od oceny możliwych wyników tego postępowania (tj. w przedmiocie przekazania)5, tym bardziej, że w prak-tyce od momentu wydania rozstrzygnięcia w przedmiocie zastosowania tymczasowego aresztowania do czasu wydania postanowienia w przed-miocie przekazania (w terminach przewidzianych w art. 607m k.p.k.), a nawet do czasu wykonania takiego postanowienia (w terminach prze-widzianych w art. 607n k.p.k.) mogą ujawnić się dowody podważające podstawę, na której oparto ENA, w szczególności gdy chodzi o przeka-zanie osoby ściganej w celu przeprowadzenia postępowania karnego. Nie jest sytuacją abstrakcyjną przedstawienie przez obronę dowodów już na etapie między przesłuchaniem osoby ściganej a posiedzeniem sądu roz-strzygającego w przedmiocie zastosowania tymczasowego aresztowania. Nie jest także wykluczone, że to z inicjatywy sądu lub stron dojdzie do uruchomienia trybu uregulowanego w art. 607z k.p.k., przewidującego możliwość wezwania organu sądowego, który wydał nakaz europejski, do uzupełnienia informacji niezbędnych do podjęcia decyzji w przedmio-cie przekazania osoby ściganej. Obie sytuacje dotyczą oczywiście bar-dziej wydania orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie przeka-

[w:] K. Ślebzak, W. Wróbel (red.), Studia i analizy Sądu Najwyższego, t. II, Warsza-wa 2008, s. 141. 5 Na ten kontekst słusznie zwracała uwagę B. Nita-Światłowska, Podstawy sto-sowania tymczasowego aresztowania w związku z europejskim nakazem aresztowania, „Europejski Przegląd Sądowy” 2012, nr 7, s. 4–11.

Dawid Świeczkowski

50

zania, jednak nie pozostają bez wpływu na ocenę podstaw dowodowych stosowania tymczasowego aresztowania. Ten kontekst słusznie zresztą dostrzegł Sąd Najwyższy, przedstawiając szersze wywody w przedmio-cie związku przesłanki określonej w art. 607k § 3 k.p.k. z obligatoryjny-mi i fakultatywnymi przesłankami odmowy wykonania ENA (art. 607p i 607r k.p.k.), o czym nieco szerzej poniżej6.

Poruszone kwestie nie dotyczą, co oczywiste, weryfikacji materiału dowodowego stanowiącego podstawę wydania ENA w granicach wyzna-czonych przez art. 249 § 1 k.p.k., bowiem dowodami tymi sąd polski nie dysponuje. Rozstrzygając o normatywnym związku między art. 607k § 3 zd. 3 k.p.k. a wspomnianym art. 249 § 1 in fine k.p.k., nie można jed-nak pomijać tego, że pierwszy z przepisów nie wyklucza – przynajmniej w toku postępowania w sprawie przekazania osoby ściganej – stwierdze-nia, iż nie zachodzi duże prawdopodobieństwo sprawstwa odnośnie czy-nów, których dotyczy ENA. Takie uprawnienie sądu pojawia się jednak wyłącznie wtedy, gdy materiał dowodowy, na którym oparto decyzję sta-nowiącą podstawę pozbawienia wolności osoby ściganej, zostanie sku-tecznie podważony7. Inaczej rzecz ujmując, o ile art. 607k § 3 zd. 3 k.p.k. uprawnia do zastosowania tymczasowego aresztowania bez analizy do-wodów, jakiej w normalnym trybie (tj. w postępowaniu karnym toczącym się przed sądem polskim) wymaga art. 249 § 1 k.p.k., o tyle nie można wykluczyć, że przebieg postępowania w przedmiocie przekazania osoby

6 Ten aspekt omawianej problematyki szerszej analizie poddała B. Nita-Światłow-ska, Glosa do postanowienia SN z dnia 26 czerwca 2014 r., I KZP 9/14, „Państwo i Pra-wo” 2016, z. 5, s. 128–134. 7 Na możliwość weryfikacji ograniczonej do sprawdzenia, czy nie ujawniły się ważkie okoliczności, których nie znał sąd państwa wydania ENA, a których waga jest na tyle duża, że sprzeciwiają się one tymczasowemu aresztowaniu osoby ściganej, wskazywał już Sąd Apelacyjny w Katowicach w postanowieniu z 23.08.2006 r., II AKz 518/06, „Krakowskie Zeszyty Sądowe” 2007, z. 1, poz. 99. Za restrykcyjną formą we-ryfikacji dowodów stanowiących podstawę ENA opowiadała się także M. Wąsek-Wia-derek, Dopuszczalność badania przesłanek…, s. 141. Por. S. Steinborn [w:] L. K. Pa-przycki (red.), Komentarz aktualizowany do art. 607(k) Kodeksu postępowania karne-go, LEX 2015.


51

ściganej ENA może skutkować potrzebą weryfikacji stanowiska odnoś-nie do dowodów świadczących o popełnieniu przestępstwa i rezygnacji ze stosowania izolacyjnego środka zapobiegawczego.

Parafrazując dostrzeżone przez Sąd Najwyższy stanowisko Trybuna-łu Konstytucyjnego wyrażone na kanwie sprawy SK 26/088, trudno było-by odnaleźć argumenty pozwalające na zaakceptowanie sytuacji, w której sąd orzekający w przedmiocie zastosowania tymczasowego aresztowania wobec osoby, której dotyczy wniosek o przekazanie w celu przeprowa-dzenia postępowania, po ustaleniu, że zastosowanie tego środka zapobie-gawczego jest wykluczone ze względu na niespełnienie ogólnej podstawy tymczasowego aresztowania, nadal mógłby bazować na „samoistności” przesłanki przewidzianej w art. 607k § 3 zd. 3 k.p.k. W tym kontekście warto dodatkowo wskazać, że w przypadku ustania stanu dużego prawdo- podobieństwa, że osoba ścigana dopuściła się czynu zarzucanego jej na terytorium państwa członkowskiego UE, które wydało ENA, sąd był-by zobligowany do uchylenia tymczasowego aresztowania stosowane-go w postępowaniu dotyczącym przekazania, powołując się na stosowny przepis Kodeksu postępowania karnego. W takiej sytuacji z pewnością nie sposób stwierdzić, że ustała podstawa z art. 607k § 3 zd. 3 k.p.k., bo-wiem uchylenie prawomocnego wyroku skazującego, czy częściej decyzji stanowiącej podstawę pozbawienia wolności osoby ściganej, leży w ge-stii właściwego organu państwa wydania ENA. Wydaje się, że uprawnio-ne byłoby natomiast stwierdzenie, że izolacyjny środek zapobiegawczy nie może być w dalszym ciągu stosowany (czy zastosowany w ogóle) z uwagi na to, że nie zachodzi przesłanka ogólna tymczasowego aresz-towania, o której mowa w art. 249 § 1 k.p.k. W tym aspekcie „samo-istną” podstawę stosowania tymczasowego aresztowania, o której mowa

8 Wyrok TK z 5.10.2010 r., OTKA 2010, nr 8, poz. 73. Do tego wyroku nawiązu-je też B. Nita-Światłowska, Glosa do postanowienia SN…, która trafnie dostrzega, że Trybunał Konstytucyjny wyraził przekonujący pogląd, iż sąd orzekający w przedmio-cie wykonania europejskiego nakazu aresztowania nie ma otwartej drogi do prowadze-nia szczegółowego postępowania dowodowego w kwestii winy osoby ściganej.

Dawid Świeczkowski

52

w art. 607k § 3 zd. 3 k.p.k., można postrzegać bardziej jako przesłan-kę „swoistą”, stwarzającą domniemanie dużego stopnia prawdopodobień-stwa sprawstwa, jakiego wymaga się w przypadku stosowania wszyst-kich środków zapobiegawczych, aniżeli przesłankę zupełnie niezależną od art. 249 § 1 k.p.k., samodzielnie tworzącą odrębną i niewzruszalną całość.

Drugim zagadnieniem wymagającym krótkiego komentarza jest zwią-zek, jaki Sąd Najwyższy dostrzegł między art. 251 § 1 a art. 607k § 3 k.p.k. na płaszczyźnie wymogów stawianych treści postanowienia o zasto-sowaniu tymczasowego aresztowania. Również tu stanowisko opar- to na samoistności podstawy stosowania izolacyjnego środka zapobie-gawczego w toku postępowania, twierdząc, że jeśli taki właśnie charak-ter ma przesłanka z art. 607k § 3 k.p.k., to ten przepis – a nie art. 249 § 1 i art. 258 k.p.k. – powinien być powołany w postawie prawnej roz-strzygnięcia. Co ciekawe, Sąd Najwyższy dodał, że takie stanowisko nie wyklucza zastosowania innych przepisów rozdziału 28 Kodeksu postę-powania karnego. Niezbyt trafnie Sąd powiązał w tym miejscu podsta-wy prawne decyzji o zastosowaniu tymczasowego aresztowania z celem środków zapobiegawczych ujętym w art. 249 § 1 k.p.k. Nie ulega wąt-pliwości, że wskazany przepis zarówno przewiduje tzw. przesłankę ogól-ną, jak i wskazuje na cel tymczasowego aresztowania i innych środków zapobiegawczych, jakim jest zabezpieczenie prawidłowego toku postę-powania. To rozgraniczenie, podobnie jak przytaczane później przez Sąd Najwyższy argumenty związane z ratio legis tymczasowego aresztowa-nia w postępowaniu dotyczącym wykonania ENA, nie mają jednak za-sadniczego znaczenia dla rozstrzygnięcia, czy w podstawie prawnej po-stanowienia należy wskazywać na przepisy art. 249 § 1 i 258 k.p.k. czy też można poprzestać na art. 607k § 3 k.p.k.

Po raz kolejny można natomiast odnieść wrażenie, że Sąd Najwyż-szy, wskazując na brak podstaw do przywoływania jednego z przepisów rozdziału 28 Kodeksu postępowania karnego – tym razem art. 258 – na-kazuje jednocześnie sięgać do innego, mianowicie art. 257 statuujące-go zasadę tymczasowego aresztowania jako środka zapobiegawczego ja-


53

ko ultima ratio. Bezsprzecznie przepisy te pozostają w funkcjonalnym związku, skoro art. 258 przewiduje sytuacje, w których można stosować tymczasowe aresztowanie i inne środki zapobiegawcze, a art. 257 na-kazuje rozważnie, czy izolacyjny środek zapobiegawczy stanowi wyją-tek ograniczony do szczególnie uzasadnionych procesowo sytuacji. Wy-daje się nie budzić wątpliwości, że przy ocenie tego, który ze środków zapobiegawczych jest wystarczający dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, sąd jest zobowiązany do rozważenia znaczenia w da-nym postępowaniu okoliczności przewidzianych w kolejnych paragrafach art. 258 k.p.k. Perspektywę tak zakreślonej analizy zdaje się zresztą do-strzegać również Sąd Najwyższy, słusznie stwierdzając, że wydanie roz-strzygnięcia w przedmiocie wniosku o zastosowanie tymczasowego aresz-towania wymaga rozważenia, czy jest ono konieczne, zwłaszcza w celu uniemożliwienia osobie ściganej ucieczki przed zatrzymaniem i przeka-zaniem państwu wydania ENA. Jest to wprost odniesienie do przesłan-ki szczególnej tymczasowego aresztowania przewidzianej w art. 258 § 1 pkt 1 k.p.k., trafnie ujętej przez Sąd Najwyższy w kontekście specyfiki postępowania toczącego się w oparciu o przepisy rozdziału 65b Kodek-su postępowania karnego.

W kontekście obu przedstawionych wyżej zagadnień warto jedynie uzupełniająco dodać, że na aprobatę zasługuje pogląd Sądu Najwyższego, iż wszelkie wątpliwości wiążące się ze stosowaniem tymczasowego aresz-towania w postępowaniu dotyczącym przekazania osoby ściganej innemu państwu członkowskiemu UE należy rozstrzygać przez pryzmat wymogu stawianego przez przepisy decyzji ramowej Rady UE 2002/584/WSiSW, dotyczącego zabezpieczenia prawidłowego przebiegu tego postępowa-nia. Nie do końca trafna jest jednak konkluzja Sądu Najwyższego, że tymczasowe aresztowanie nie ma służyć bezpośrednio wykonaniu ENA. Rzecz jasna, nie sposób rozstrzygnąć na etapie zastosowania tymczaso-wego aresztowania, czy dojdzie do przekazania osoby ściganej państwu wydania ENA i nie taka jest rola sądu oceniającego wniosek prokurator-ski złożony w trybie art. 607k § 3 k.p.k. Nie można jednak zapominać, że właśnie perspektywa przekazania osoby ściganej w celu przeprowa-

Dawid Świeczkowski

54

dzenia przeciwko niej postępowania karnego lub wykonania kary pozba-wienia wolności albo innego środka polegającego na pozbawieniu wolno-ści jest częstokroć punktem odniesienia dla oceny celowości stosowania tymczasowego aresztowania9. Z art. 607 § 3 k.p.k. wprost wynika, że ter-min izolacyjnego środka zapobiegawczego oznacza się „na czas niezbęd-ny do przekazania osoby ściganej”, a przewidziany łączny okres stosowa-nia tego środka jest dostosowany do terminów orzekania w przedmiocie przekazania (wynikającego z art. 607m k.p.k.) i wykonania orzeczenia o przekazaniu (wynikającego z art. 607n § 1 i 2 k.p.k.)10. Z tych wzglę-dów nie można uznać, że ocena tego, czy stosowanie tymczasowego aresztowania jest konieczne, powinna abstrahować od ostatecznego ce-lu stawianego współpracy w oparciu o europejski nakaz aresztowania.

Powracając do zasadniczego nurtu rozważań, trzeba zauważyć, że pomimo tego, iż Sąd Najwyższy nie rozszerza tezy dotyczącej re-lacji między wymogami stawianymi przez art. 251 § 1 k.p.k. a treścią art. 607k § 3 zd. 3 k.p.k., problematykę tę ściśle połączył z poglądem do-tyczącym stosowania art. 258 k.p.k. w przypadku tymczasowego aresz-towania osoby ściganej ENA. Przechodząc od powyższej tematyki do – moim zdaniem – kluczowej tezy postanowienia wydanego w sprawie I KZP 9/14, Sąd Najwyższy stwierdził, że art. 607k § 3 zd. 3 k.p.k. sta-nowi lex specialis względem przepisów normujących podstawy stosowa-nia tymczasowego aresztowania w postępowaniu karnym, tj. art. 249 § 1 i art. 258 k.p.k., aczkolwiek stanowiska tego szerzej nie uzasadnił, po-przestawszy na odwołaniu do jednego z poglądów przedstawicieli dok-tryny11.

9 W tym kontekście S. Steinborn [w:] L. K. Paprzycki (red.), Komentarz aktuali-zowany… słusznie odwołuje się do celu, jaki ustawodawca europejski stawia państwu wykonania ENA – przekazania osoby ściganej. 10 Ten aspekt dostrzega również trafnie S. Steinborn [w:] L. K. Paprzycki (red.), Komentarz aktualizowany… 11 Sąd Najwyższy powołał się na stanowisko zaprezentowane w: P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania karnego…, s. 768 oraz przez B. Au-gustyniak [w:] D. Świecki (red.), Kodeks postępowania karnego…, s. 1161. Jeszcze w komentarzu pod red. P. Hofmańskiego w wydaniu z 2008 r., a więc przed zmianą


55

Tymczasem pośród przedstawicieli nauki prawa karnego procesowe-go można odnaleźć również szerszą analizę stosunku art. 607k § 3 k.p.k. do przepisów art. 249 § 1 i art. 258 k.p.k. W tym miejscu warto przyto-czyć stanowisko Sławomira Steinborna, który pochylając się nad prob-lematyką zakresu przesłanki tymczasowego aresztowania przewidzianej w art. 607k § 3 k.p.k., trafnie dostrzegł aż trzy możliwe kierunki wy-kładni tego przepisu: 1) jest on lex specialis tylko względem przepi-su art. 249 § 1 k.p.k.; 2) wyłącza zastosowanie zarówno art. 249 § 1, jak i art. 258 k.p.k.; 3) stanowi przepis szczególny tylko w odniesieniu do art. 258 k.p.k. Autor ten, słusznie dostrzegając kontekst konstytucyj-nie gwarantowanej wolności jednostki, zaproponował koncepcję, zgod-nie z którą art. 607k § 3 zd. 3 k.p.k. nie stanowi przepisu szczególne-go względem art. 249 § 1 in fine k.p.k. w zakresie przesłanki ogólnej i art. 258 k.p.k. w odniesieniu do przesłanek szczególnych12, a jedynie wprowadza ustawowe domniemanie istnienia ogólnej i szczególnej pod-stawy zastosowania tymczasowego aresztowania, w sytuacji gdy istnieje wydany w innym państwie członkowskim UE prawomocny wyrok skazu-jący lub inna decyzja stanowiąca podstawę pozbawienia wolności osoby ściganej13, w związku z czym możliwe jest wykazanie, że nie zachodzi przesłanka ogólna oraz żadna z przesłanek szczególnych tymczasowe-

art. 607 § 3 k.p.k. dokonaną na mocy ustawy nowelizującej z dnia 5 listopada 2009 r. (Dz. U. Nr 206, poz. 1589), opowiadano się za odpowiednim stosowaniem przepi-sów art. 249 § 1 i 258 k.p.k. Podobne stanowisko zajmowali w tym stanie prawnym T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Ko-mentarz, wyd. 5, Warszawa 2008, s. 1292; A. Górski, A. Sakowicz [w:] K. T. Bora-tyńska, A. Górski, A. Sakowicz, A. Ważny, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. 3, Warszawa 2009, s. 1400–1401; M. Wąsek-Wiaderek, Dopuszczalność badania przesłanek…, s. 140–141. Rozbieżność stanowisk judykatury przedstawia S. Steinborn [w:] L. K. Paprzycki (red.), Komentarz aktualizowany… 12 Zob. podobne stanowisko zajęte przez M. Warchoła [w:] Glosa do postanowie-nia Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 14 grudnia 2011 r., II AKz 811/11, „Studia Iu-ridica Lublinensia” 2013, vol. XX, s. 224–234. Autor ten wysuwa jednak zdecydowa-nie zbyt daleko idące wnioski dotyczące związku badania dowodów dla potrzeb oceny przesłanki z art. 249 § 1 k.p.k. z zasadą domniemania niewinności. 13 Podobne stanowisko zajął SA w Rzeszowie w postanowieniu z 5.02.2013 r., II AKz 17/13, LEX nr 1259742.

Dawid Świeczkowski

56

go aresztowania określonych w art. 258, a zatem tymczasowe areszto-wanie jest niedopuszczalne. Do przytoczonej propozycji interpretacyjnej odniosę się niżej, przy czym już w tym miejscu należy zaaprobować po-gląd S. Steinborna, który krytykuje możliwość przyjęcia, że wykładnia art. 607k § 3 zd. 3 k.p.k. powinna odbywać się w oderwaniu od postaw tymczasowego aresztowania przewidzianych w rozdziale 28 Kodeksu po-stępowania karnego.

W omawianym kontekście warto zresztą odnotować, że Sąd Naj-wyższy wykazał się pewnego rodzaju niekonsekwencją, bowiem w pod-sumowaniu rozważań podjętych na kanwie sprawy I KZP 9/14 wskazał już tylko, że „samoistna podstawa stosowania tymczasowego aresztowa-nia w tym postępowaniu [tj. uregulowanym przepisami rozdziału 65b Ko-deksu postępowania karnego – przyp. D.Ś.] została określona w wymie-nionym przepisie, stanowiącym lex specialis względem art. 249 § 1 k.p.k. in fine”. Przedstawione w międzyczasie argumentacja nie pozwala jednak w sposób jednoznaczny odkodować, które z tych stanowisk jest Sądowi Najwyższemu bliższe. Przede wszystkim nie wiadomo, czy bazuje on na swoistym domniemaniu istnienia podstaw określonych w art. 258 § 1 i 2 k.p.k., rozumianych jedynie w powiązaniu z celem, jakiemu ma słu-żyć tymczasowe aresztowanie w toku postępowania dotyczącego przeka-zania osoby ściganej na terytorium innego państwa członkowskiego UE. Nie jest również jasne, jak Sąd Najwyższy postrzega stosunek art. 607k § 3 k.p.k. do przepisów art. 249 § 1 i 258 k.p.k. w kontekście szeroko eksponowanych w uzasadnieniu postanowienia zasad ultima ratio najsu-rowszego środka zapobiegawczego i fakultatywności jego stosowania. To zagadnienie wydaje się istotne w szczególności w sytuacji rezygnacji ze stosowania tymczasowego aresztowania (nieuwzględnienia wniosku pro-kuratora lub uchylenia izolacyjnego środka zapobiegawczego), kiedy to powstaje pytanie o to, jakie względy decydują o takiej właśnie decyzji procesowej i jakie podstawy tymczasowego aresztowania tracą na aktu-alności, skoro „samoistna” podstawa z art. 607 § 3 zd. 3 k.p.k. (prawo-mocny wyrok skazujący lub inna decyzja stanowiąca podstawę pozba-wienia wolności osoby ściganej) niezmiennie trwa.


57

Odpowiedź na pytanie, w jaki sposób traktować przepis art. 258 k.p.k. w postępowaniu w przedmiocie wykonania ENA i czy w ogóle ma on ja-kiekolwiek znaczenie procesowe, należałoby rozpocząć od przypomnie-nia, że art. 607k § 3 zd. 3 k.p.k. nie wprowadza obowiązku stosowania tymczasowego aresztowania w toku tego postępowania14. Z uwagi na fakt, że przepis ten mówi o samoistnej podstawie najsurowszego środ-ka zapobiegawczego, rozstrzygnięcia wymaga, czy w takiej sytuacji mo-żemy opierać decyzję o zastosowaniu tymczasowego aresztowania na domniemaniu, że skoro podstawą do wydania ENA jest decyzja o po-zbawieniu wolności, to zwalnia nas to z analizy dotyczącej przesłanek szczególnych, przewidzianych w art. 258 k.p.k.

Harmonijna współpraca z innymi państwami członkowskimi UE, której jedną z podstaw jest wzajemne uznawanie decyzji sądowych, w tym decyzji o aresztowaniu, nie oznacza przecież przyzwolenia na au-tomatyczne stosowanie przez sąd polski środka zapobiegawczego pole-gającego na pozbawieniu wolności15. Jeżeli uwzględnić, że tymczasowe aresztowanie ma służyć zabezpieczeniu prawidłowego toku postępowa-nia dotyczącego wykonania ENA, to wydanie w innym państwie człon-kowskim UE decyzji stanowiącej podstawę pozbawienia wolności osoby ściganej zdaje się argumentem niewystarczającym. Wszak, jak stwierdza zresztą również Sąd Najwyższy, należy pamiętać, że stosowanie tymcza-sowego aresztowania ma służyć zabezpieczeniu prawidłowego toku po-stępowania w przedmiocie przekazania. Gdyby fakt wydania decyzji sta-nowiącej podstawę pozbawienia wolności osoby ściganej miał stanowić samodzielną i wystarczającą podstawę do stosowania izolacyjnego środ-ka zapobiegawczego, abstrahowalibyśmy jednocześnie od słusznie wyra-

14 Tak też S. Steinborn [w:] L. K. Paprzycki (red.), Komentarz aktualizowany…; podobnie SA w Katowicach w postanowieniu z 8.09.2010 r., II AKz 502/10, LEX nr 686869. 15 S. Steinborn [w:] L. K. Paprzycki (red.), Komentarz aktualizowany…; P. Hof-mański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania karnego…, s. 634–635; T. Grze-gorczyk, Kodeks postępowania karnego…, s. 1292; zob. też H. Kuczyńska, Europejski nakaz aresztowania, „Europejski Przegląd Prawa” 2004, nr 3, s. 89.

Dawid Świeczkowski

58

żanej przez Sąd Najwyższy zasady ultima ratio. W jaki inny sposób, jeśli nie przez ocenę rodzaju i charakteru obaw przyjmowanych za podstawę stosowania środków zapobiegawczych oraz nasilenia ich zagrożenia dla prawidłowego toku postępowania w przedmiocie przekazania, należało-by rozstrzygać, czy zastosować tymczasowe aresztowanie wobec osoby ściganej czy też wystarczające są inne środki?

Drugim zagadnieniem wiążącym się z możliwością odpowiednie-go stosowania art. 258 k.p.k. w postępowaniu regulowanym przepisami rozdziału 65b Kodeksu postępowania karnego jest problem domniemania utrudnienia toku tego postępowania płynącego z faktu, iż przeciwko oso-bie ściganej toczy się (lub zostało prawomocnie zakończone) postępowa-nie karne w innym państwie członkowskim UE. W orzecznictwie można spotkać się z poglądem, zgodnie z którym art. 607k § 3 k.p.k. nie wyma-ga oceny, czy osoba ścigana rzeczywiście ma zamiar utrudniać procedu-rę przekazania, czy też ukrywać się, bowiem z samej istoty poszukiwań w oparciu o ENA wynika, że osoba taka już utrudniła toczące się prze-ciw niej postępowanie16. O ile sama teza może budzić zastrzeżenia, gdyż zdaje się bazować na poddanym krytycznej ocenie automatyzmie stoso-wania tymczasowego aresztowania w trybie art. 607k § 3 k.p.k., o tyle nie można abstrahować od tego, że w rzeczywistości organy sądowe in-nych państw członkowskich UE nie są skłonne inicjować procedur ENA w przypadku przestępstw cechujących się nieznacznym stopniem szkod-liwości społecznej, gdzie realnie nie można prognozować, że osobie ści-ganej zostanie wymierzona surowa kara, lub też gdy istnieje alternatyw-na możliwość zagwarantowania, że postępowania karne będzie się toczyć z udziałem ściganego. Patrząc z tej perspektywy, można dostrzec pew-ne elementy, które przemawiałyby za przyjęciem stanowiska, że wyda-nie decyzji będącej podstawą pozbawienia wolności osoby ściganej sta-nowi swoiste ułatwienie w procesie uprawdopodabniania, że osoba ta jest

16 Zob. przykładowo postanowienie SA w Krakowie z 11.04.2011 r., II AKz 109/11, „Krakowskie Zeszyty Sądowe” 2011, z. 7–8, poz. 55. Stanowisko to zostało poddane krytyce przez S. Steinborna [w:] L. K. Paprzycki (red.), Komentarz aktualizowany…


59

zdolna do podjęcia działań mających na celu zakłócenie prawidłowego toku postępowania17.

W kontekście relacji między art. 607k § 3 zd. 3 a art. 258 k.p.k. warto dodatkowo zwrócić uwagę na możliwą do oceny sytuację, w któ-rej osoba ścigana podjęła działania, o których mowa w art. 258 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k., w toku postępowania w przedmiocie wykonania ENA. Już przy wydaniu rozstrzygnięcia w przedmiocie wniosku prokuratora o zastosowanie tymczasowego aresztowania może się okazać, że osoba ścigana podjęła próbę ucieczki przy zatrzymaniu, posługiwała się prze-robionymi lub podrobionymi dokumentami tożsamości czy też nie ma w Polsce stałego miejsca pobytu. Odwołanie się do tego rodzaju oko-liczności, bez osadzenia decyzji procesowej o tymczasowym aresztowa-niu również na podstawach prawnych z art. 258 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k., wydawać by się mogło niezrozumiałe. Jeszcze wyraźniej rysuje się sytu-acja, gdy wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania złożony w trybie art. 607k § 3 k.p.k. nie zostanie uwzględniony, a prawidłowy tok postępowania zostanie zabezpieczony przez zastosowanie wolnościo-wych środków zapobiegawczych (np. z powołaniem na zasadę ultima ra-tio z art. 257 § 1 k.p.k.), zaś następnie osoba ścigana podejmie którekol-wiek z działań sprecyzowanych w art. 258 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. Trudno sobie wyobrazić, że w takim przypadku przekonywający byłby argument, iż samoistną podstawę do zmiany środka zapobiegawczego i zastosowa-

17 M. Wąsek-Wiaderek [w:] Dopuszczalność badania przesłanek…, wskazuje na spotykaną w orzecznictwie sądów niemieckich koncepcję wzajemnego uznawania ist-nienia przesłanek stosowania tymczasowego aresztowania w procedurze przekazywa-nia osób ściganych w trybie ENA, gdzie tamtejsze prawo przewiduje wprost dwie prze-słanki tymczasowego aresztowania w postępowaniu ekstradycyjnym – obawę uciecz-ki i matactwa, a samo ryzyko skazania w państwie wydania nakazu uzasadnia istnienie tych przesłanek. Pogląd ten bazuje na założeniu, iż sąd państwa wydania nakazu mu-siał stwierdzić, że zachodzą przesłanki stosowania tego środka zapobiegawczego wska-zane w art. 5 ust. 1 lit. c EKPC, a na „wzajemne uznanie” takiej decyzji pozwala treść art. 1 ust. 3 decyzji ramowej Rady UE 2002/584/WSiSW, który zawiera swoistą klau-zulę obowiązku poszanowania praw podstawowych i podstawowych zasad prawa wy-rażonych w art. 6 Traktatu o Unii Europejskiej.

Dawid Świeczkowski

60

nia tymczasowego aresztowania stanowi decyzja o pozbawieniu wolno-ści osoby ściganej wydana przez inne państwo członkowskie UE, o któ-rej mowa w art. 607k § 3 zd. 3 k.p.k.

Reasumując tę część rozważań, można stwierdzić, że krytyczna oce-na stanowiska przyjmującego, że art. 607k § 3 k.p.k. stanowi lex spe-cialis wobec art. 258 k.p.k., ma uzasadnione podstawy. Sądy orzekające w przedmiocie tymczasowego aresztowania w postępowaniu dotyczącym wykonania ENA nie są bowiem zwolnione od oceny istnienia przesłanek szczególnych, o których mowa w art. 258 k.p.k., a jedynie są zobowiąza-ne do rozważenia, w jaki sposób na decyzję o możliwej izolacji proceso-wej osoby ściganej wpływa fakt wydania przez inne państwo członkow-skie UE decyzji stanowiącej podstawę pozbawienia wolności tej osoby, oraz do uwzględnienia celu, jaki postawiono przed art. 12 decyzji ramo-wej Rady UE 2002/584/WSiSW, a więc zagwarantowania przekazania osoby ściganej18. Z tych względów dyskusyjny pozostaje pogląd, iż nie jest istotne, czy analiza dotycząca konieczności zastosowania tymczaso-wego aresztowania w celu zapewnienia prawidłowego przebiegu postę-powania w przedmiocie przekazania będzie oparta o odpowiednie stoso-wanie art. 258 k.p.k.19

Omawiając zagadnienia stosowania tymczasowego aresztowa-nia w oparciu o art. 607k § 3 k.p.k., nie sposób nie poczynić chociaż-by kilku uwag dotyczących związku między wspomnianym przepisem a ustawowymi przesłankami odmowy wykonania ENA – obligatoryjnymi (art. 607p k.p.k.) i fakultatywnymi (art. 607r k.p.k.). Ten kontekst został trafnie dostrzeżony przez Sąd Najwyższy, który przedstawił zasługujące na aprobatę stanowisko, dające się w skrócie sprowadzić do tezy, iż per-spektywa wydania postanowienia o odmowie wykonania ENA z powo-

18 Art. 12 decyzji Rady UE 2002/584/WSiSW zobowiązuje właściwy organ państwa członkowskiego wykonującego ENA do podjęcia „wszelkich środków, jakie uważa za niezbędne, aby zapobiec ucieczce osoby ściganej”. 19 Tak B. Nita-Światłowska, Glosa do postanowienia SN… Warto jednak odnoto-wać, że autorka poddaje ocenie stanowisko Sądu Najwyższego w kontekście standar-dów konstytucyjnych i na takim tle przedstawia niniejszą tezę.


61

du jednej z ustawowych przeszkód nie pozwala na stosowanie izolacyj-nego środka zapobiegawczego, a osoba ścigana ma prawo dowodzić, że zaistniały okoliczności obligujące lub uprawniające sąd do wydania takiej właśnie decyzji w przedmiocie przekazania20. Trzeba jednocześnie przy-chylić się do stanowiska Sądu Najwyższego, że stwierdzenie wystąpienia przesłanki negatywnej, o której mowa w art. 607p § 1 pkt 5 k.p.k. (na-ruszenie praw i wolności człowieka i obywatela), jest szczególnie istot-ne i tę podstawę odmowy wykonania ENA należy pojmować szeroko, z uwzględnieniem standardów konstytucyjnych i konwencyjnych21.

Powyższy fragment uzasadnienia orzeczenia w sprawie I KZP 9/14 zyskuje dodatkowo na znaczeniu, jeśli uwzględni się niedawny wy-rok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawach połączo-nych przeciwko Pálowi Aranyosiemu (C-404/15) i Robertowi Căldăra-ru (C-659/15 PPU), gdzie odwołano się do konieczności poddania przez wykonujący ENA organ sądowy weryfikacji, czy osoba ścigana nie bę-dzie w państwie wydania ENA narażona na rzeczywiste niebezpieczeń-stwo nieludzkiego lub poniżającego traktowania w rozumieniu art. 4 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej22. Przytoczenie na kanwie pytania prawnego będącego przedmiotem rozpoznania w sprawie I KZP 9/14 argumentacji wiążącej się z zakresem stosowania przesłanki odmo-wy wykonania ENA określonej art. 607p § 1 pkt 5 k.p.k. stanowi zresz-tą nawiązanie do wcześniejszych judykatów Sądu Najwyższego, aczkol-wiek wiążących się bezpośrednio z ówczesnym brzmieniem art. 607t § 1 k.p.k., który przewidywał, że przekazanie osoby ściganej będącej obywatelem polskim albo korzystającej w RP z prawa azylu może nastą-pić pod warunkiem odesłania tej osoby na terytorium RP po prawomoc-

20 Por. również eadem, Podstawy stosowania tymczasowego aresztowania…, s. 4–11. 21 Zob. szerzej eadem, Ograniczenie ekstradycji po zmianie art. 55 Konstytucji RP a europejski nakaz aresztowania, „Przegląd Sejmowy” 2008, nr 2, s. 93–112; wyrok TK z 5.10.2010 r., SK 26/08, OTKA 2010, nr 8, poz. 73. 22 Wyrok TSUE z 5.04.2016 r. w związku z wnioskiem o wydanie orzeczenia w try-bie prejudycjalnym złożonym przez Hanseatisches Oberlandesgericht Bremen.

Dawid Świeczkowski

62

nym zakończeniu postępowania w państwie wydania ENA, bez względu na zgodę osoby ściganej23.

W omawianym kontekście warto jednak dostrzec, że Sąd Naj-wyższy stwierdził, iż wzorców kontroli dla oceny konstytucyjności art. 607k § 3 k.p.k. należy poszukiwać w art. 41 ust. 1 Konstytucji, a tak-że w art. 5 ust. 1 lit. f Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawo-wych wolności. O ile teza ta nie budzi wątpliwości, o tyle można mieć zastrzeżenia do dalszej części wywodu, w której Sąd Najwyższy sta-nął na stanowisku, iż samoistność podstawy aresztowania osoby ściganej przewidzianej w art. 607k § 3 k.p.k. wynika także z brzmienia wskazane-go wyżej przepisu EKPC. Pogląd ten uzasadniono, odwołując się do tre-ści art. 41 ust. 1 Konstytucji i art. 5 ust. 1 lit. f EKPC24, które wprost nie wymagają potwierdzenia podstawy prawnej tymczasowego aresztowa-nia przez ustalenie dalszych przesłanek. Zarazem Sąd Najwyższy zazna-czył jednak, że stosowanie najsurowszego ze środków zapobiegawczych powinno być każdorazowo kontrolowane w aspekcie proporcjonalności w stosowaniu ograniczeń w zakresie korzystania z praw i wolności kon-

23 Zob. postanowienia SN: z 12.09.2012 r., V KK 223/12, „Prokuratura i Prawo” 2013, nr 2, poz. 12, gdzie stwierdzono, że „dopiero brak zapewnienia w ogóle (wbrew woli ściganego) przez państwo wydania nakazu odesłania po prawomocnym zakończe-niu postępowania obywatela RP lub osoby korzystającej w niej z prawa azylu powinien skutkować odmową wykonania ENA, stosownie do treści art. 607p § 1 pkt 5 k.p.k.”, oraz z 12.09.2012 r., V KK 238/12, gdzie stwierdzono, że „praktyka […] organów są-dowych niektórych państw-członków Unii Europejskiej, sprowadzająca się do nieres-pektowania decyzji polskich sądów co do obowiązku przekazywania obywateli pol-skich (azylantów) na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej po prawomocnym zakończe-niu postępowania na terenie państwa wydania ENA, celem wykonania kary pozbawie-nia wolności lub środka polegającego na pozbawieniu wolności, może stanowić podsta-wę odmowy wykonania ENA, jeżeli – przykładowo – jego wykonanie, w konkretnym przypadku, naruszałoby wolności oraz prawa człowieka i obywatela (art. 607p § 1 pkt 5 k.p.k.)”. Od 1 lipca 2015 r. w treści art. 607t § 1 k.p.k. znajduje się warunek zgody osoby ściganej na zastrzeżenie przekazania zwrotnego z państwa wydania ENA. 24 Na konieczność uwzględniania standardów ochrony, w szczególności płynących z treści art. 5 EKPC, wskazuje również M. Wąsek-Wiaderek, Dopuszczalność badania przesłanek…


63

stytucyjnych25, a następnie odwołał się po raz kolejny do zasady ultima ratio unormowanej w art. 257 § 1 k.p.k.

Ten kierunek interpretacyjny, mający potwierdzać samoistność pod-stawy z art. 607k § 3 k.p.k., pomimo tego, że argumentacji przytoczonej w tym zakresie przyświecają słuszne intencje, wydaje się nie do końca trafny. Przywoływanie przepisów rangi konstytucyjnej czy konwencyjnej jako tych, które miałyby stawiać jakiekolwiek wymogi szczególne wa-runkujące stosowanie tymczasowego aresztowania, pomija charakter tego rodzaju przepisów, które przecież charakteryzują się znacznym stopniem ogólności, zawierają jedynie dyrektywy kierowane do ustawodawcy zwy-kłego i stanowią punkt odniesienia i wzorzec kontroli dla przepisów niż-szego rzędu. Niewątpliwie dopiero pogłębiona interpretacja art. 41 ust. 1 Konstytucji i art. 5 ust. 1 lit. f EKPC mógłaby przynieść odpowiedź na pytanie, czy poprzestanie na odwołaniu się do treści art. 607k § 3 zd. 3 k.p.k. jest wystarczające dla zastosowania tymczasowego areszto-wania wobec osoby ściganej czy też postępowanie zgodnie z zasadą pro-porcjonalności i traktowanie izolacyjnego środka zapobiegawczego ja-ko ultima ratio – dyrektyw powoływanych niejednokrotnie przez Sąd Najwyższy – wymagałoby jednak dalej idącej analizy, w szczególności uwzględniającej okoliczności, o których mowa w art. 258 k.p.k. Oce-na w tym zakresie przekraczała jednak ramy problemu rozstrzyganego w sprawie I KZP 9/14, a z uwagi na ograniczony charakter niniejszego opracowania nie będzie stanowić przedmiotu dalszych rozważań26.

25 Jest to słusznie cytowane stanowisko P. Hofmańskiego wyrażone w: L. Garlicki (red.), Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Komentarz, t. I, Warszawa 2010, s. 194. 26 Warto jedynie na marginesie przytoczyć stanowisko M. Wąsek-Wiaderek, Do-puszczalność badania przesłanek…, która uznała, że tymczasowe aresztowanie oso-by ściganej w toku postępowania w przedmiocie przekazania w trybie ENA jest legal-nym pozbawieniem wolności wymienionym w art. 5 ust. 1 lit. f EKPC, a przepis ten nie wymaga stwierdzenia uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa. Zdaniem M. Wąsek-Wiaderek „pozbawienie wolności osoby ściganej będzie legalne, jeżeli spełni ogólne kryteria określone w art. 5 ust. 1 EKPCz, czyli nastąpi w przypadkach i w try-bie przewidzianym przez prawo krajowe państwa wykonania nakazu”.

Dawid Świeczkowski

64

Reasumując, należy stwierdzić, że przedstawione rozważania wska-zują na możliwość alternatywnego podejścia do wykładni art. 607 § 3 zd. 3 k.p.k. w stosunku do tego zaprezentowanego przez Sąd Najwyż-szy. Szereg poglądów wyrażonych w uzasadnieniu postanowienia z dnia 26 czerwca 2014 r. w sprawie I KZP 9/14 może budzić zastrzeżenia, jed-nak nie powinno budzić wątpliwości, że interpretacja przepisów regulu-jących podstawy stosowania tymczasowego aresztowania w postępowa-niu dotyczącym wykonania ENA powinna uwzględnieniać specyfikę tego postępowania oraz standardy ochrony praw i wolności człowieka i oby-watela.

Streszczenie

Pojęcie samoistnej podstawy zastosowania tymczasowego aresztowania, o której mowa w art. 607k § 3 zd. 3 k.p.k., może być poddane wykładni z róż-nych perspektyw. Niniejszy artykuł, będący komentarzem uzupełniającym do stanowiska wyrażonego przez Sąd Najwyższy w sprawie I KZP 9/14, stano-wi próbę przedstawienia niektórych problemów interpretacyjnych, przed jakimi mogą stawać sądy polskie orzekające w postępowaniach w przedmiocie przeka-zania osób ściganych na podstawie ENA do innych państw członkowskich UE.

Przedstawiane zagadnienia wiążą się z zakresem możliwej analizy istnie-nia podstaw dowodowych tymczasowego aresztowania, potrzeby oceny przesła-nek szczególnych, o których mowa w art. 258 k.p.k., jak też związku między decyzją w przedmiocie zastosowania tymczasowego aresztowania a możliwym kształtem decyzji kończącej postępowanie zainicjowane wnioskiem o przekaza-nie osoby ściganej na podstawie ENA.

Analizie poddano również do problematykę standardów ochrony praw i wolności człowieka i obywatela, zasad proporcjonalności ich ograniczania, jak również zasady ultima ratio stosowania tymczasowego aresztowania jako czynników mających istotny wpływ na rozumienie przesłanki tymczasowego aresztowania przewidzianej w art. 607k § 3 zd. 3 k.p.k.


Summary

SELECTED ISSUES RELATING TO “AUTONOMY” OF GROUNDS FOR APPLICATION

OF TEMPORARY DETENTION SPECIFIED IN ART. 607K § 3 OF THE CODE OF CRIMINAL PROCEDURE

– COMMENTS RELATING TO A JUDGEMENT OF THE SUPREMECOURT AS OF 26 JUNE 2014, I KZP 9/14

The notion of autonomous grounds for application of temporary deten-tion as referred to in art. 607k § 3, sentence 3 of the Code of Criminal Proce-dure, may be subject to interpretation from various points of view. This article constitutes a supplementary comment to the opinion expressed by the Supreme Court on the case No. I KZP 9/14 as well as an attempt to present some prob-lems with interpretation possibly faced by Polish court issuing judgements in proceedings relating to surrendering of persons under EAW to other EU mem-ber states.

The presented issues are connected with the scope of possible analysis of existing evidence grounds for temporary detention, the need to evaluate special prerequisites referred to in art. 258 of the Code of Criminal Procedure as well as a relation between a decision on application of temporary detention and pos-sible shape of a decision ending the proceedings initiated with a request for sur-rendering of a person under EAW.

The analysis also covered problems of standards of protection of rights and freedoms of people and citizens, principles of proportionality of limitation of the same as well as ultima ratio principles of application of temporary de-tention measures as factors with significant influence upon understanding of the prerequisite for temporary detention as provided for in art. 607k § 3, sentence 3 of the Code of Criminal Procedure.


I V / 2 0 1 6


67

D a n u t a C i s z e w s k asędzia Sądu Okręgowego w Koszalinie

GLOSA DO WYROKU SąDU APELACYJNEGO W GDAŃSKU

Z DNIA 9 MARCA 2016 R., III AUA 2034/15

Sąd Apelacyjny w Gdańsku po rozpoznaniu w dniu 9 marca 2016 r. apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od wyroku Sądu Okręgowego Toruniu oddalił apelację w sprawie z odwołania od decyzji organu rento-wego odmawiającej ustalenia prawa do emerytury z tytułu pracy w wa-runkach szczególnych kierowcy ciągnika pracującego w rolnictwie. Sąd Apelacyjny w całości podzielił uzasadnienie Sądu Okręgowego w Toru-niu i doszedł do następującej konkluzji. 1. Obniżenie wieku emerytalnego niektórym grupom zawodowym uzasadnia się narażeniem osób należących do tych grup na szybsze niż przeciętne zrealizowanie się ryzyka emerytalnego z powodu wystąpienia w ich zawodach czynników negatywnych (szkodliwych dla zdrowia lub obniżających sprawność psychofizyczną), które prowadzą do wcześniej-szej niż zwykle utraty sił do wykonywania dotychczasowej pracy. Pra-wo do emerytury w wieku niższym wynika więc ze szczególnych właś-ciwości wykonywanej pracy. 2. Charakter pracy kierowcy ciągnika wykonującego wyłącznie trans-port oraz kierowcy ciągnika wykonującego w pewnych okresach wy-

Danuta Ciszewska

68

łącznie transport, w innych zaś naprzemiennie transport i prace polowe nie różni się – polega bowiem na kierowaniu określonym pojazdem me-chanicznym. Co więcej, praca polowa może być bardziej uciążliwa, pro-wadzona w znacznie cięższych warunkach niż praca kierowcy wykonu-jącego transport (np. na pochyło umiejscowionych polach i łąkach, na bagnistych terenach, przy użyciu maszyn wytwarzających duży hałas). Przy tej konstatacji, mając na względzie przytoczone stanowisko orzecz-nicze dotyczące znaczenia wyodrębnienia stanowiskowo-branżowego dla oceny charakteru pracy jako pracy w warunkach szczególnych, nie ma znaczenia, że prace kierowców ciągników ujęte zostały w dziale VIII rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wie-ku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze1 zatytułowanym W transporcie.

Orzeczenie zapadło na tle następującego stanu faktycznego: Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił ustalenia w trybie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych prawa do emerytury ubezpieczonemu pracującemu w przeszłości na stanowi-sku kierowcy ciągnika. Ustalił, że skarżący legitymuje się 25-letnim sta-żem ogólnym, osiągnął wiek przewidzany w ustawie, zaś w okresie od 11 marca 1975 r. do 28 lutego 1989 r. pracował jako kierowca ciągni-ka. Do jego obowiązków jako traktorzysty należało wykonywanie przy pomocy ciągnika wszystkich prac związanych z rolnictwem, takich jak opryski, orka, prace podczas żniw i kampanii buraczanej, wywożenie nie-czystości, bronowanie, kultywatorowanie. Przy pomocy ciągnika wyko-nywał także pracę w transporcie: woził zboże, buraki i wapno. Zimą przy sprzyjającej pogodzie orał pola, robił podorywki, rozsiewał wapno, obor-nik, wywoził nieczystości, woził zboże do magazynów.

W ocenie sądu I instancji taki stan faktyczny pozwalał na ustale-nie, że ubezpieczony, będąc zatrudniony jako traktorzysta polowy, pra-cował w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia Rady

1 Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.

Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 9 marca 2016 r....

69

Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pra-cowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.

Uzasadniając swoje stanowisko, wskazał, że ubezpieczony wykony-wał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązki traktorzysty, któ-ra to praca, ze względu na specyfikę, warunki, w jakich jest wykonywa-na, oraz uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia, powinna być uznana za pracę w warunkach szczególnych. W ocenie sądu nie należy odmiennie traktować zatrudnienia traktorzystów polowych od zatrudnienia traktorzy-stów transportowych, powołując się jedynie na stanowiskowo-branżowy charakter wyodrębnienia poszczególnych prac, bowiem kierowcy ciągni-ków muszą zdobyć szczególne uprawnienia do kierowania tymi pojazda-mi nie tylko z uwagi na ich większe gabaryty, ale i specyficzną obsługę (np. ze względu na dodatkowe oprzyrządowanie czy konieczność wy-konania specjalistycznych prac) oraz warunki, w jakich są prowadzone (zwiększony hałas, nadmierne drgania, nieutwardzone podłoże, po któ-rym się poruszają i związane z tym chociażby zapylenie). Zdaniem sądu to właśnie te specyficzne warunki pracy przy kierowaniu pojazdami ciąg-nikowymi zadecydowały, że prace kierowców ciągników zostały zaliczo-ne do prac wykonywanych w szczególnych warunkach, czyli o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości, wyma-gających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpie-czeństwo własne bądź otoczenia.

Jako kolejny argument sąd przywołał fakt, że pod pozycją 3 dzia-łu VIII wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Mi-nistrów z dnia 7 lutego 1983 r. poza pracą kierowców ciągników wy-mienione zostały również prace kierowców kombajnów i pojazdów gąsienicowych. Zaś doświadczenie życiowe wskazuje, że kombajny czy pojazdy gąsienicowe nie służą do transportu, nie są środkami transportu. Nie ulega wątpliwości, że kombajny są maszynami rolniczymi przezna-czonymi do wykonywania prac polowych. Tym samym kombajny, po-dobnie jak ciągniki, są przede wszystkim wykorzystywane w rolnictwie, głównie przy pracach polowych, nie zaś w transporcie. Podobnie pojaz-

Danuta Ciszewska

70

dy gąsienicowe, które są urządzeniami służącymi do poruszania się po terenach bagnistych, pustynnych czy niedostępnych ze względu na nad-mierną pochyłość lub niestabilność podłoża, jako że poruszają się z nie-znaczną prędkością, nie służą głównie do prac transportowych, lecz sto-sowane są powszechnie w wojsku oraz jako maszyny do robót ziemnych.

Okoliczności te w ocenie sądu pozwalają na uznanie, że ustawo-dawca, regulując tę materię w dziale VIII pod pozycją 3 wykazu A sta-nowiącego załącznik do cytowanego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., wziął pod uwagę, iż pracą w szczególnych wa-runkach jest też praca kierowcy kombajnu i kierowcy pojazdu gąsieni-cowego, które są typowymi pojazdami w rolnictwie, dosyć luźno zwią-zanymi z transportem w ścisłym tego słowa znaczeniu.

Sąd Apelacyjny w całości podzielił stanowisko sądu I instancji, a w konkluzji uznał, że przy kwalifikacji zatrudnienia jako pracy w wa-runkach szczególnych nie ma znaczenia branża, do jakiej dana praca przynależy. Istotny jest jedynie stopień jej szkodliwości czy uciążliwości.

Uważna analiza glosowanego orzeczena prowadzi do wniosku, że Sąd Apelacyjny w Gdańsku postawił kilka tez mających je uzasadnić: – po pierwsze: wskazał na konieczność wykazania uciążliwości wyko-nywanej pracy jako przesłanki do zaliczenia jej do prac o szczególnym charakterze; – po drugie: uznał, że praca traktorzysty wykonywana częściowo w transporcie, a częściowo przy pracach polowych nie różni się od pracy traktorzysty transportowego pod względem stopnia uciążliwości i w związ-ku z tym ma cechy pracy wykonywanej w warunkach szczególnych; – i wreszcie po trzecie (co już wynika z uzasadnienia wyroku): pra-ca kierowcy ciągnika, który zajmuje się wyłącznie czynnościami rolni-czymi, jest pracą wykonywaną w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wie-ku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.

Pierwsza z zaprezentowanych tez nie budzi wątpliwości. Jest ona w zasadzie powtórzeniem treści art. 32 ustawy o emeryturach i rentach


71

z FUS, który stanowi uzasadnienie do uznania prac uciążliwych dla zdro-wia za prace wykonywane w szczególnych warunkach lub o szczegól-nym charakterze. Dodać jednak należy, że przesłanka ta wprawdzie jest ważna, ale nie jedyna, stąd nie może stanowić samodzielnej podstawy do uznania danej pracy za wykonywaną w warunkach szczególnych.

Jeśli chodzi o drugą tezę, to trudno jednoznacznie stwierdzić, czy Sąd Apelacyjny miał na uwadze fakt łączenia pracy kierowcy ciągni-ka w transporcie i przy pracach polowych jako wyznacznik szczególne-go charakteru zatrudnienia czy też chciał podkreślić, że praca kierowcy ciągnika pracującego w rolnictwie jest równie ciężka jak praca kierowcy ciągnika pracującego w transporcie, i analogicznie przyjął, że skoro wy-konywanie jej przez kierowcę ciągnika w transporcie jest kwalifikowane jako praca w warunkach szczególnych, to taki sam przywilej przysługu-je kierowcy ciągnika pracującego w rolnictwie. Wydaje się, że chodzi ra-czej o tę drugą sytuację, to jest podkreślenie porównywalnej uciążliwości pracy na obu stanowiskach. Bowiem sam fakt łączenia różnych czynno-ści zawodowych nie ma bezpośredniego wpływu na ich określenie jako pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Wręcz przeciwnie, § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warun-kach lub szczególnym charakterze stanowi, że tylko praca wykonywana stale w pełnym wymiarze czasu pracy może być traktowana jako praca wykonywana w warunkach szczególnych. Zatem łączenie stanowisk trak-torzysty polowego i traktorzysty transportowego nie może stanowić prze-słanki do uznania jej za pracę wykonywaną w warunkach szczególnych.

Tym samym rozważenia wymaga twierdzenie o porównywalnej uciążliwości pacy na wymienionych stanowiskach (traktorzysty polowe-go i traktorzysty pracującego w transporcie).

Jakkolwiek rozważania Sądu Apelacyjnego na ten temat nie wyda-ją się przesądzające dla istoty zagadnienia, to skoro stanowią integral-ną część uzasadnienia, warto się do nich odnieść. Wątpliwości budzi już podstawa, na której Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyciągnął wniosek, że praca traktorzysty polowego jest cięższa (bądź równie ciężka) niż (jak)

Danuta Ciszewska

72

kierowcy ciągnika w transporcie. Nie przeprowadził bowiem na tę oko-liczność żadnego dowodu. W procesie cywilnym jedynie fakty powszech-nie znane nie wymagają dowodu. To samo dotyczy faktów znanych sądo-wi urzędowo, jednakże sąd powinien na rozprawie zwrócić na nie uwagę stron (art. 228 1 i § 2 kpc). Natomiast w wypadkach wymagających wia-domości specjalnych sąd zasięga opinii biegłych. Trudno uznać, że in-formacje o uciążliwości i szkodliwości pracy traktorzysty oraz jej wpły-wie na stan czynnościowy pracownika to fakty powszechnie znane bądź znane sądowi z urzędu. Sąd Apelacyjny w Gdańsku oparł swoje twier-dzenia na powszechnych opiniach bazujących na przekazach medialnych i popularnych wyobrażeniach o pracy traktorzysty. Trudno nawet uznać, że korzystał z jakiegokolwiek własnego doświadczenia. Tym samym nie sposób zgodzić się z zaprezentowaną tezą. Już tylko na marginesie moż-na dodać, że nie ma ona przesądzającego znaczenia dla omawianej kwe-stii, bowiem uciążliwość wykonywanej pracy nie jest jedyną przesłanką do uznania jej za wykonywaną w warunkach szczególnych.

I wreszcie dochodzimy do tezy trzeciej, która wydaje się kluczo-wa dla glosowanego wyroku: czy praca kierowcy ciągnika pracującego w rolnictwie jest pracą wykonywaną w warunkach szczególnych w rozu-mieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warun-kach lub szczególnym charakterze. Na tak postawione zagadnienie nale-ży odpowiedzieć zdecydowanie negatywnie.

Do uznania konkretnego rodzaju pracy lub pracy na pewnym stano-wisku za pracę wykonywaną w szczególnych warunkach lub w szczegól-nym charakterze nie wystarczy wykazanie, że jest ona ciężka (jakkolwiek należy zgodzić się z Sądem Apelacyjnym w Gdańsku, że okoliczność ta ma duże znaczenie). Kolejną niezbędną przesłanką pozostaje to, czy da-ne stanowisko zostało wymienione w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników za-trudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakte-rze oraz w wykazach stanowiących załącznik do tego rozporządzenia. Bowiem wykazy resortowe wydane na podstawie § 1 ust. 2 i 3 wspo-


73

mnianego rozporządzenia mają jedynie charakter informacyjny, technicz-no-porządkujący i uściślający. Jako takie mogą mieć jedynie znaczenie w sferze dowodowej, stanowiąc podstawę domniemania faktycznego2. Zatem jedynymi źródłami prawa określającymi uprawnienie do emerytu-ry z tytułu pracy w warunkach szczególnych są ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warun-kach lub w szczególnym charakterze. Artykuł 32 ustawy określa ogólne warunki niezbędne do uznania danej pracy za pracę w warunkach szcze-gólnych, zaś rozporządzenie uściśla je, wskazując konkretne stanowiska w poszczególnych branżach, na których praca uprawnia do wcześniejszej emerytury. Nie sposób przy tym nie zauważyć, że ustawodawca więk-szość stanowisk umiejscowił w konkretnych gałęziach gospodarki. Jedy-nie dział XIV zawiera wykaz odnoszący się do wszystkich branż, okre-ślony jako „prace różne”.

Zatem samo wymienienie w rozporządzeniu danego stanowiska czy rodzaju prac warunkujących przyznanie spornego prawa do emerytury nie może być interpretowane w sposób rozszerzający, tzn. w całkowitym oderwaniu od rodzaju branży, w której praca była wykonywana3. W tym miejscu wypada zauważyć, że wykazy resortowe, które w istocie mie-szały prace z poszczególnych gałęzi przemysłu, przestały być aktualne, zaś z obowiązującego rozporządzenia podział branżowy wynika w spo-sób oczywisty. Podobne stanowisko wyraził Sąd Apelacyjny w łodzi w wyroku z dnia 20 września 2012 r.4, stwierdzając, że wykaz A rozpo-rządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. ma charakter stanowi-skowo-branżowy i specyfika poszczególnych branż determinuje charak-ter świadczonych w nich prac i warunki, w jakich są wykonywane, ich uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia. Również Sąd Najwyższy w wy-

2 Zob. postanowienie SN z 22.03.2012 r., I UK 403/11, LEX nr 1214549. 3 Tak też wyrok SA w Wrocławiu z 19.04.2012 r., III AUa 222/12. 4 III AUa 205/12, LEX nr 1220575.

Danuta Ciszewska

74

roku z dnia 19 marca 2012 r. dostrzegł, że przyporządkowanie danego ro-dzaju pracy do określonej branży ma istotne znaczenie dla jej kwalifika-cji jako pracy w szczególnych warunkach. Umieszczenie prac o znacznej szkodliwości i uciążliwości w oddzielnych działach oraz poszczególnych stanowisk w ramach gałęzi gospodarki nie jest przypadkowe, gdyż należy przyjąć, że osoba na konkretnym stanowisku narażona jest na ekspozycję na czynniki szkodliwe w stopniu mniejszym lub większym w zależno-ści od tego, do którego działu przemysłu je zakwalifikujemy. Konieczny jest bezpośredni związek wykonywanej pracy z procesem technologicz-nym właściwym dla danego działu gospodarki. Zatem do uznania okre-ślonych prac za wykonywane w warunkach szczególnych potrzebne jest spełnienie dwóch przesłanek: po pierwsze, winny to być prace o znacz-nej szkodliwości, po drugie, takie, które są wymienione w § 4‒15 rozpo-rządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do niego. Przy czym nie wystarczy samo wskazanie stanowiska w rozporządzeniu, ale istotne jest też jego umiejscowienie w części dotyczącej określonej branży. Po-dobny wniosek można dostrzec w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyż-szego z dnia z dnia 13 lipca 2016 r.5

Odnosząc powyższe uwagi do głosowanego orzeczenia, należy z ca-łą mocą podkreślić, że praca kierowcy ciągnika wykonującego prace po-lowe i hodowlane nie została wymieniona w dziale Rolnictwo i przemysł spożywczy, do którego bez wątpienia przynależy. Jedynie w dziale Trans-port pojawia się stanowisko kierowcy ciągnika, ale jest to inna branża. Wobec niespełnienia warunku formalnego praca kierowcy ciągnika pra-cującego w rolnictwie nie może być uznana za świadczoną w warun-kach szczególnych; nawet gdyby przyjąć a priori za Sądem Apelacyjnym w Gdańsku, że praca traktorzysty transportowego jest równie ciężka jak praca traktorzysty polowego, to fakt ten nie może prowadzić do uznania, że traktorzysta polowy również pracuje w warunkach szczególnych w ro-zumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Nie jest

5 II UK 218/15, LEX nr 2108499.


75

to bowiem (jak wyżej podkreślono) jedyna przesłanka do takiej kwali-fikacji. Z treści przepisów rozporządzenia jasno wynika, że o kwalifika-cji określonego stanowiska decyduje nie tylko jego uciążliwość, ale rów-nież środowisko pracy. W konsekwencji nie jest uprawniony wniosek, że praca traktorzysty polowego jest tożsama z pracą kierowcy ciągnika pra-cującego w transporcie i jako taka uzyskuje przymiot pracy świadczonej w warunkach szczególnych.

Sąd Apelacyjny sformułował jeszcze jeden argument w jego ocenie potwierdzający trafność głoszonej tezy. Wskazał mianowicie na niekon-sekwencję ustawodawcy, który w wykazie A w dziale VIII pozycji 3 do-tyczącej transportu zawarł oprócz pracy kierowców ciągników i pojaz-dów gąsienicowych także pracę kierowców kombajnów. Podkreślił, że „urządzenie, jakim jest kombajn, jest maszyną rolniczą wykonującą pra-ce polowe”, zaś „zestawienie tych trzech rodzajów prac (kierowca ciągni-ka, kombajnu i pojazdu gąsienicowego) łączne pod pozycją 3 działu VIII spowodowane było uznaniem tych prac za prace wykonywane w warun-kach szczególnych ze względu na samo kierowanie tymi pojazdami”. Nie wyjaśnił przy tym, dlaczego uważa kombajny za maszyny stricte rolni-cze. Kombajn to maszyna zespołowa złożona z kilku mechanizmów wy-konująca różne czynności i wykorzystywana w wielu działach gospodar-ki. Jako przykład można wymienić kombajny górnicze, zrębowe, rolnicze i drogowe. Trudno dociec, z jakich powodów Sąd Apelacyjny ograniczył się do kombajnu rolniczego. Logiczniejsze wydaje się przyjęcie, że chodzi tu o kombajn drogowy, czyli maszynę służącą do układania nawierzchni jezdni i dróg. Wniosek taki wypływa wprost z faktu umieszczenia „kom-bajnu” w części wykazu dotyczącej transportu. Zaś szeroko rozumiany transport to zarówno przemieszczanie towarów z punktu A do punktu B, jak i wszelkie związane z tym szlaki komunikacyjne (transportowe). Za-tem wymienione w wykazie A w dziale VIII pozycji 3 kombajny i pojaz-dy gąsienicowe to urządzenia służące do budowy dróg, które nie mają nic wspólnego z maszynami rolniczymi, a zdecydowanie dotyczą transportu.

Podsumowując, należy podkreślić, że żaden z argumentów przywo-łanych przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku nie daje podstaw prawnych do

Danuta Ciszewska

76

uznania pracy kierowcy ciągnika wykonującego prace rolnicze za wyko-nywaną w warunkach szczególnych w rozumieniu obowiązujących prze-pisów, to jest ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz rozporządzenia z dnia 7 lu-tego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.

Już tylko na marginesie warto zwrócić uwagę na orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia z dnia 5 maja 2016 r.6, które wprost dotyczy kie-rowcy ciągnika. Sąd Najwyższy stwierdził w nim jednoznacznie, że nie ma żadnych podstaw do potraktowania prac polowych traktorzysty ja-ko prac w transporcie, o których mowa w wykazie A dziale VIII pozy-cji 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Prace uzna-ne za wykonywane w warunkach szczególnych bez względu na miejsce i rodzaj zostały bowiem wymienione w dziale XIV wykazu A i nie ma wśród nich stanowiska kierowcy ciągnika. Zatem dla zakwalifikowania pracy kierowcy ciągnika jako wykonywanej w warunkach szczególnych istotne znaczenie ma to, czy była ona wykonywania w transporcie czy w ramach rolniczych prac polowych.

Glosująca w całości zgadza się z przywołanym orzeczeniem. Jest ono bowiem powieleniem tezy o branżowości stanowisk wymienionych w przywołanym rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., którą już wcześniej Sąd Najwyższy prezentował. Argumenty zawarte za-równo w ostatnim wyroku, jak i poprzednich orzeczeniach, w sposób lo-giczny i zgodny z zasadami wykładni prawniczej przedstawiają interpre-tację przepisów.

Streszczenie

Glosa dotyczy orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 9 marca 2016 r., III AUa 2034/15. Autorka dokonuje analizy pracy kierowcy ciągnika wykonującego prace rolnicze w kontekście możliwości jej kwalifikowania jako pracy w warunkach szczególnych. Wywodzi, w przeciwieństwie do tezy wyni-

6 III UK 132/15, LEX nr 2057631.


kającej z wyroku SA w Gdańsku, że taka kwalifikacja w świetle obowiązują-cych przepisów nie jest możliwa.

Summary

THE GLOSS TO A JUDGEMENT OF THE APPEAL COURT IN GDANSK AS OF 9 MARCH 2016, III AUA 2034/15

The gloss relates to a judgement of the Appeal Court in Gdansk as of 9 March 2016, III AUa 2034/15. The author analyses work of an agricultural trac-tor operator, who performs agricultural works, in the context of possible qual-ification of the work as work in special conditions. Contrary to the thesis re-sulting from a judgement of the Appeal Court in Gdansk, the author claims that such qualification is not possible in the light of the current provisions of law.


I V / 2 0 1 6


79

d r h a b . K o n r a d Z a c h a r z e w s k iKatedra Prawa Cywilnego i Bankowego

Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

GLOSA DO WYROKU SąDU APELACYJNEGO W GDAŃSKU

Z DNIA 23 MARCA 2016 R., I ACA 951/151

Teza:Nietezowany.

I

W orzecznictwie sądów wyższych instancji w sprawach bankowo--giełdowych można natrafić na sprawy o wysokim stopniu złożoności jurydycznej oraz bardziej jednoznaczne. Niniejsza zalicza się do drugiej kategorii. Pomimo to opatrzenie uwagami glosatorskimi komentowane-go orzeczenia jest źródłem pozytywnych odczuć, zwłaszcza z uwagi na wyjątkową wyrazistość wywodu prawnego. Nie jest to wyłącznie zasługą stanu faktycznego o dość czytelnych konturach. Uchybienie banku można

1 Niepublikowany, dostępny w portalu www.orzeczenia.gdansk.sa.gov.pl.

Konrad Zacharzewski

80

nawet uznać za typowe. Pozwany bank świadczył w ramach tzw. pakietu usługi bankowości osobistej (privat banking). Dokonywał jednak czyn-ności wbrew treści dyspozycji wierzyciela (samodzielnie). Taka prakty-ka została zakwalifikowana przez Sąd Apelacyjny jako niewykonanie zo-bowiązania. Podstawowe wątki faktyczne i prawne zbiegły się w sposób korzystnie wpływający na ocenę finalną.

Gdyby po pierwszej lekturze uzasadnienia wyroku pokusić się o pró-bę sformułowania zasługującej na opublikowanie tezy, to mogłaby ona brzmieć następująco: Bank ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą za skutki czynności dokonanych bez dyspozycji posiadacza rachunku. Takie ujęcie istoty orzeczenia nie wpłynęłoby na szczególnie wydatne ugrunto-wanie się proklientowskiej tendencji w judykaturze. Żaden dłużnik – nie wyłączając banku – nie może bowiem bez stosownej podstawy działać z własnej inicjatywy ze skutkiem dla innego. Tembr orzeczenia zasługuje tym samym na aprobatę, ponieważ wpisuje się w nurt wypowiedzi trafnie identyfikujących podstawowe elementy stosunku obligacyjnego w ujęciu art. 353 k.c., rozumianego jako źródło powinności świadczenia zgodne-go z treścią zobowiązania. Naruszenie zasługującego na ochronę intere-su wierzyciela może in concreto polegać na dokonywaniu przez dłużnika czynności, na które wierzyciel nie dał wyraźnego przyzwolenia.

II

Pozwany bank związany z powodem stosunkiem obligacyjnym na podstawie umowy rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego (ROR) występował w klasycznej roli depozytowej oraz na podstawie odrębnej umowy z tej samej daty świadczył usługi bankowości prywatnej. Po-wód został zakwalifikowany do kategorii tzw. VIP. W ramach programu bankowości prywatnej (vipowskiej) bank zobowiązał się do świadcze-nia usług prowadzących do powiększenia majątku powoda – prezenta-cji możliwości inwestycyjnych, symulacji rentowności, informowania o zmianach na rynku pieniężnym, walutowym i kapitałowym, a także zaopatrywania klienta w analizy, raporty i prognozy.


81

W związku z zawarciem obu umów powód udzielił osobie praw-nej wskazanej przez pozwanego pełnomocnictwa do zawierania umów o świadczenie usług brokerskich i innych umów dotyczących świadczo-nych usług bankowości prywatnej, do przyjmowania zleceń na papiery wartościowe, w szczególności zleceń zakupu i sprzedaży instrumentów finansowych oraz dokonywania przelewów środków pieniężnych. Pełno-mocnik (osoba prawna) powoda działał przez osobistego doradcę. Oso-bisty doradca, jako osoba czynna pełnomocnika powoda, zawarł z nie-występującą w sprawie firmą inwestycyjną umowę o świadczenie usług brokerskich. Działając ze skutkiem dla powoda, powierzył firmie inwesty-cyjnej (wyodrębnionemu zespołowi) do zarządu znaczne środki pieniężne (doszło do przelewu z rachunku ROR na rachunek papierów wartościo-wych). Powód przekazywał do lokowania wszystkie środki gromadzone na jego rachunku w okresie obowiązywania umowy.

Z treści umowy o świadczenie usług bankowości prywatnej i zwią-zanego z nią pełnomocnictwa wynikało, że to powód podejmował decy-zje inwestycyjne, które pozwany miał jedynie wykonywać. Ani pozwany, ani pełnomocnik powoda działający przez osobistego doradcę, nie zosta-li upoważnieni do wykonywania czynności z własnej inicjatywy bez od-rębnej dyspozycji powoda. Pozwany bank miał jedynie możliwość samo-dzielnego dokonywania operacji wycofywania środków z poszczególnych instrumentów przed terminem ich zapadalności, pod warunkiem niespo-wodowania strat finansowych dla klienta.

Tymczasem pozwany przeprowadził z rachunku powoda liczne nie-uzgodnione transakcje. Niektóre z nich polegały na zakupie akcji powy-żej limitu ceny ustalonej podczas rozmowy telefonicznej z powodem. W innych wypadkach transakcje zakupu akcji nastąpiły w ogóle bez uzy-skania zgody powoda. W trakcie procesu o zapłacenie odszkodowania za nienależyte wykonanie zawartych między stronami umów wyszło na jaw, że w pozwanym banku miała miejsce awaria systemu nagrywania rozmów.

Konrad Zacharzewski

82

III

Na kanwie tego zgrubnie zarysowanego stanu faktycznego Sąd Ape-lacyjny rozwinął wywód prawny, przyjmując za własne ustalenia poczy-nione przez Sąd Okręgowy. Nie wchodząc w liczne – pominięte – niu-anse, należy zwrócić uwagę na argumentację decydującą o generalnych kierunkach rozstrzygnięcia.

W ocenie Sądu Apelacyjnego pozwany bank powinien wykazać, że dysponował zgodą powoda na dokonywanie kwestionowanych przez nie-go transakcji, ponieważ z tej okoliczności wywodził skutki prawne. Po-wód nie musiał natomiast wykazywać, że nie zlecił tych czynności. Cię-żar dowodu na okoliczność zgodności dokonywanych czynności z ich podstawą trwale spoczywał na pozwanym. Pozwany nie przedstawił jed-nak nagrań rozmów telefonicznych, z których wynikałoby, że powód wyraził zgodę na wszystkie kwestionowane transakcje. Jak się okazało, awaria systemu nagrywania rozmów telefonicznych w pozwanym banku, obejmująca okres wykonywania zobowiązania, nie została stwierdzona i usunięta w okresie współpracy, ponieważ wyszła na jaw dopiero w trak-cie procesu (aparatura nagrywająca zapewne uruchamiała się, ale nie re-jestrowała rozmów).

W ślad za tym Sąd Apelacyjny stwierdził, że pozwany w ramach nawiązanego stosunku umownego zobowiązał się do działania z najwyż-szą starannością. Jeżeli więc przez długi okres (niemal 10 miesięcy) rze-czywiście nie działał u niego system nagrywania rozmów telefonicz-nych, pozbawiając go możliwości dokumentowania zleceń klientów, to taka okoliczność świadczy o rażącym braku należytej staranności po je-go stronie. Taki brak nadzoru i kontroli nie może powodować korzyst-nych skutków prawnych dla pozwanego banku.

W konsekwencji Sąd Apelacyjny, za Sądem Okręgowym, uznał, że dokonane bez zgody powoda przelewy środków z rachunku oszczęd-nościowo-rozliczeniowego powoda na rachunek papierów wartościo-wych oraz zakup akcji bez zlecenia powoda lub na warunkach mniej


83

korzystnych niż wskazane w zleceniu rodzi odpowiedzialność odszko-dowawczą pozwanego: kontraktową (art. 471, 474 k.c.) lub deliktową (art. 415, 430 k.c.). Sąd Okręgowy, wywodząc, nawiązał też do wcześ-niejszych wypowiedzi judykatury, wskazując na to, że dokonanie przez bank przelewu środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku ban-kowym posiadacza bez polecenia tego posiadacza może stanowić delikt banku (art. 415 k.c.). Zarówno wypłata na rzecz osoby nieuprawnionej, jak i dokonanie przelewu bez zlecenia posiadacza rachunku świadczą nie tylko o nienależytym wykonaniu zobowiązania przez bank, lecz tak-że o naruszeniu przez pracowników banku ogólnego obowiązku należy-tej staranności wobec każdej osoby, z którą nawiązują kontakt w ramach swojej działalności zawodowej.

IV

Ponieważ wyrok nie został opublikowany ani nie została sformuło-wana teza, uwagi glosatorskie mogą przybrać nieco luźniejszą formę. Nie wdając się w polemikę (aprobatyczną bądź krytyczną) z oceną ustaleń faktycznych oraz argumentacją odzwierciedloną w uzasadnieniu wyroku, wystarczy wypunktować fragmenty uzasadnienia zasługujące na szcze-gólne zainteresowanie z uwagi na ich generalnie doniosły wydźwięk. Swobodnie skomentowane zostaną tylko trzy wybrane wątki – reklama-cyjny, doradczy oraz obliczeniowy.

Po pierwsze, w ślad za zarzutami pozwanego banku Sąd ustalił, że powód nie przeprowadził tzw. postępowania reklamacyjnego. W świetle art. 728 § 3 k.c. posiadacz rachunku bankowego jest obowiązany zgło-sić bankowi niezgodność zmian stanu rachunku lub salda w ciągu 14 dni od dnia otrzymania wyciągu z rachunku. Zaniechanie posiadacza rachun-ku w tym zakresie nie wpływa jednak na ocenę, czy może on zgłaszać roszczenia odszkodowawcze z tytułu nienależytego wykonania umowy zawartej między stronami. Reprezentując wskazane stanowisko, Sąd do-łączył do głównego nurtu poglądów na temat charakteru prawnego tzw. reklamacji w prawie cywilnym. W swej istocie tzw. reklamacja to nic

Konrad Zacharzewski

84

innego niż zgłoszenie roszczenia. Procedury reklamacyjne pod wzglę-dem szczegółów unormowane na poziomie wzorców umowy (regulami-nów) nie wpływają jednak na reżim zaskarżalności roszczeń. Zakreślony w przepisie art. 728 § 3 k.c. termin 14-dniowy nie skraca też ogólnych terminów przedawnienia.

Dla porządku warto zauważyć, że wskazane założenia są respek-towane przez przepisy ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywa-niu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i o Rzeczniku Finan-sowym2. Nie stanowią one jednak podstawy oceny zdarzeń składających się na stan faktyczny leżący u podstaw glosowanego wyroku, ponieważ ustawa weszła w życie dnia 11 października 2015 r. Ustawa określa prze-de wszystkim zasady rozpatrywania przez podmioty rynku finansowego reklamacji składanych przez klientów tych podmiotów (art. 1). Klient podmiotu rynku finansowego to między innymi będący osobą fizyczną klient banku (art. 2 ust. 1 pkt d). Reklamacja została zdefiniowana – na potrzeby ustawy – jako wystąpienie skierowane do podmiotu rynku fi-nansowego przez jego klienta, w którym klient zgłasza zastrzeżenia do-tyczące usług świadczonych przez ten podmiot (art. 2 pkt 2). W świetle art. 10 pkt 4 ustawy w przypadku nieuwzględnienia roszczeń wynikają-cych z reklamacji klienta treść odpowiedzi na reklamację powinna zawie-rać również pouczenie o możliwości wystąpienia z powództwem do sądu powszechnego ze wskazaniem podmiotu, który powinien być pozwany, i sądu miejscowo właściwego do rozpoznania sprawy.

V

Po drugie, Sąd ustalił, że na podstawie umowy o świadczenie usług bankowości prywatnej pozwany zobowiązał się do dokonywania na rzecz powoda czynności, których zakres nie stanowił doradztwa inwestycyjne-go, podatkowego lub prawnego, lecz był jedynie przedstawieniem moż-

2 Dz. U. z 2015 r., poz. 1348 ze zm.


85

liwości inwestowania, spośród których wyboru dokonywał klient. Ten wątek stanu faktycznego nie rzutował na ocenę prawną roszczeń powo-da i w sprawie miał znaczenie marginalne. Należy jednak zauważyć, że kwestia kwalifikacji prawnej wysoce wyspecjalizowanych usług wiedzy (doradztwa) nie w każdym przypadku jest wolna od wątpliwości.

Zamieszczenie w treści umowy (regulaminu) zastrzeżenia wyłą-czającego zakwalifikowanie świadczenia polegającego na udzielaniu in-formacji jako doradztwa sprowadza się do dość osobliwej konkluzji, że ex contractu doradztwo nie jest doradztwem. Ciężar skutków podejmo-wanych decyzji zostaje więc formalnie przerzucony przez profesjonali-stę na mniej zorientowanego w realiach kontrahenta, chociaż świadczenie „skrojonych na miarę” usług doradczych na rzecz szczególnie ważnego (z uwagi na zasobność) klienta tak naprawdę sprowadza się do wpływa-nia na sferę jego woli. Wskazówek, a nie informacji oczekuje zresztą klient. Tym różni się obowiązek informowania od obowiązku doradza-nia, że dłużnik zobowiązany do informowania komunikuje wierzycielo-wi stan faktyczny, natomiast dłużnik zobowiązany do udzielania porad wskazuje wierzycielowi sposób postępowania. Informacja odpowiada na pytanie „jak jest?”, natomiast porada odpowiada na pytanie „co robić?”3.

Doradztwo inwestycyjne jest jedną z czynności maklerskich (art. 69 ust. 2 pkt 5 u.o.i.f.4). W świetle art. 76 u.o.i.f. przedmiotowo istotne (esencjonalne) elementy treści umowy o doradztwo inwestycyjne obej-mują zobowiązanie do przygotowywania w oparciu o potrzeby i sytuację klienta i do przekazywania mu pisemnej lub ustnej rekomendacji doty-czącej kupna, sprzedaży, subskrypcji, wymiany, wykonania lub wykupu określonych instrumentów finansowych albo powstrzymania się od za-warcia transakcji dotyczących tych instrumentów, a także wykonania lub powstrzymania się od wykonania uprawnień wynikających z określone-

3 K. Zacharzewski [w:] M. Stec (red.), System prawa handlowego, t. IV: Prawo in-strumentów finansowych, Warszawa 2016, s. 861. 4 Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 94 ze zm.; dalej – u.o.i.f.

Konrad Zacharzewski

86

go instrumentu finansowego do zakupu, sprzedaży, subskrypcji, wymia-ny, wykonania lub wykupu instrumentu finansowego. Umowa vipowska, obejmująca in casu zobowiązanie pozwanego banku do świadczenia usług prowadzących do powiększenia majątku powoda, z powodzeniem mogłaby mieścić się w przedmiotowych granicach doradztwa inwestycyj-nego, chociażby z uwagi na przewidziany w jej treści obowiązek „pre-zentacji możliwości inwestycyjnych”.

Doradztwo inwestycyjne może być świadczone wyłącznie przez fir-my inwestycyjne licencjonowane przez Komisję Nadzoru Finansowego, chyba że w rachubę wchodzi zastosowanie jednego z wyłączeń. Na pod-stawie art. 70 ust. 2 pkt 1 u.o.i.f. wymóg uzyskania zezwolenia KNF nie odnosi się do banków z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które mogą bez zezwolenia na prowadzenie działalności maklerskiej wy-konywać m.in. czynności określone w art. 69 ust. 2 pkt 5 u.o.i.f., ale tyl-ko wówczas, gdy przedmiotem tych czynności są papiery wartościowe, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 2 u.o.i.f., lub inne niedopuszczone do obrotu zorganizowanego instrumenty finansowe oraz obligacje, o których mowa w art. 39p ust. 1 ustawy z dnia 27 października 1994 r. o autostra-dach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym5.

Bank nieprowadzący działalności maklerskiej może więc świadczyć usługi doradztwa inwestycyjnego w rozumieniu art. 76 u.o.i.f. wyłącz-nie w zakresie papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Pań-stwa lub Narodowy Bank Polski. W pozostałym zakresie, w odniesieniu do papierów wartościowych notowanych na rynkach zorganizowanych, bank nie może bezpośrednio świadczyć usług doradztwa inwestycyjnego. Może jednak występować w roli ogólnego doradcy (w ramach stosunku bankowości prywatnej), a w zakresie czynności wypełniających znamio-na doradztwa inwestycyjnego powinien posługiwać się, w ramach tzw. outsourcingu, innymi osobami (licencjonowanymi przez KNF).

Kontynuując ten – wtórny dla sprawy – wątek należy zauważyć, że trudności w jednoznacznym uchwyceniu granicy działań legalnych oraz

5 Tekst jedn. Dz. U. z 2012 r., poz. 931 ze zm.


87

sankcjonowanych przez KNF biorą się także stąd, że w odniesieniu do zawarcia umowy o doradztwo inwestycyjne nie została zastrzeżona przez ustawodawcę forma pisemna (art. 76 u.o.i.f.). De lege lata umowa o do-radztwo inwestycyjne może zostać zawarta ustnie, a także w sposób do-rozumiany, nie wyłączając przystąpienia do jej wykonywania („udzielenie porady bez pytania”). Świadczenie usługi doradztwa inwestycyjnego bez zezwolenia KNF, podobnie jak świadczenie innych usług maklerskich, jest podstawą wymierzenia sankcji karnej (na podstawie art. 178 u.o.i.f.).

W praktyce niesformalizowane ujęcie trybu zawarcia umowy do-radztwa inwestycyjnego jest źródłem dylematów kwalifikacyjnych. Wie-le wskazuje na to, że pozwany bank „z ostrożności” zastrzegł, że nie świadczy doradztwa inwestycyjnego, chociaż zakres jego zobowiązania umownego mógłby – w efekcie funkcjonalnej interpretacji postanowień umowy oraz oceny zastrzeżenia wyłączającego w świetle art. 58 § 3 k.c. – wskazywać na umocowanie przeciwnego przekonania. W jednym z ofi-cjalnych stanowisk Urząd KNF stwierdził, że zawarcie umowy o świad-czenie usługi doradztwa inwestycyjnego nie jest przesłanką konstytuują-cą faktyczne wystąpienie usługi doradztwa inwestycyjnego. Tego rodzaju okolicznością jest natomiast zachowanie firmy inwestycyjnej (osób dzia-łających w jej imieniu) w sposób wypełniający dyspozycję art. 76 u.o.i.f.6 Przy okazji rozważań na temat kwalifikacji zdarzeń faktycznych jako usługi doradztwa inwestycyjnego Urząd KNF stwierdził w tym samym miejscu, że umowa o doradztwo inwestycyjne może zostać zawarta „tak w formie ustnej, jak i pisemnej”.

VI

Po trzecie, Sąd Apelacyjny niedwuznacznie dał do zrozumienia, że szkoda majątkowa o wysokości zmieniającej się wraz z upływem czasu podlega naprawieniu w pełnej wysokości. Do takiego wymiaru sprowa-

6 Pismo DRK/WRM/485/7/7/69/2013/MK/PT z 3.9.2013 r., s. 4; www.knf.gov.pl.

Konrad Zacharzewski

88

dzają się bowiem ustalenia Sądu Okręgowego, przyjęte za własne przez Sąd Apelacyjny, wiążące się ze stwierdzeniem, że – w związku z za-rzutem pozwanego – bez sprzedaży akcji nie jest możliwa ocena wyso-kości szkody. Takie postawienie sprawy zmusiło powoda do sprzedaży w trakcie procesu posiadanych przez niego akcji w jednym – taki wnio-sek nasuwa się w miarę lektury uzasadnienia – celu, a mianowicie w ce-lu stworzenia podstawy zastosowania metody dyferencyjnej. Nie można było bowiem – co zapewne miał na uwadze pozwany, formułując zarzut – prawidłowo zastosować metody dyferencyjnej bez prawidłowo ustalo-nych wartości liczbowych dwóch elementów matematycznego działania odejmowania, tj. odjemnej i odjemnika.

Na pewnym etapie sprawy znany był tylko jeden z punktów wyj-ścia do przeprowadzenia obliczenia wysokości szkody – wartość środ-ków pieniężnych przeznaczonych na nabycie akcji wbrew dyspozycji po-woda. Do wykonania matematycznego działania odejmowania niezbędny był też drugi element – wartość środków pieniężnych uzyskanych ze zby-cia akcji przez powoda. Dopóki akcje pozostawały w majątku powoda, drugi składnik matematycznego działania odejmowania cechował się nie-pożądaną z perspektywy procesowej labilnością, ponieważ – jak wiado-mo – wartość akcji notowanych w obrocie giełdowym zmienia się wraz z upływem czasu. Wartości zmiennej nie można zaś podstawić do dzia-łania odejmowania w celu obliczenia wysokości szkody za pomocą pra-widłowo zastosowanej metody dyferencyjnej. Zasądzone odszkodowanie powinno opiewać na ustaloną kwotę wyrażoną w pieniądzu, nie zaś oscy-lować w widełkach „od – do”. Dopiero po spieniężeniu akcji można by-ło obliczyć wysokość szkody w majątku powoda, rozumianą jako „róż-nica między tym, co powinno znajdować się w majątku powoda, a tym, co faktycznie w nim się znalazło w wyniku dokonania przez pozwanego kwestionowanych w tej sprawie czynności”.

Sąd zauważył przy tej okazji, że nie jest możliwe ustalenie, w jakim dniu pomiędzy dwoma różnymi zdarzeniami (tu: data wygaśnięcia pełno-mocnictwa a data sprzedaży) można było najkorzystniej sprzedać akcje. Pozwany zarzucał mianowicie, że powód przyczynił się do zwiększenia


89

szkody, sprzedając akcje na mniej korzystnych warunkach. W konfronta-cji z tym argumentem Sąd nawiązał do opinii biegłego, który zauważył, że z posiadanych danych historycznych o cenach akcji nie można wypro-wadzać wniosków, kiedy w przeszłości należało podjąć decyzję o sprze-daży akcji. Ocena korzystności decyzji o sprzedaży akcji może nastąpić dopiero po pewnym czasie, a nie w chwili jej podejmowania. Z tego po-wodu Sąd Okręgowy oddalił wniosek pozwanego o dopuszczenie dowo-du z uzupełniającej opinii biegłego na okoliczność ustalenia najwyższej ceny, jaką można było uzyskać ze sprzedaży akcji w okresie pomiędzy dwoma różnymi zdarzeniami (tu: między wygaśnięciem pełnomocnictwa a datą sprzedaży akcji przez powoda).

Umiejętność osiągania zarobku w handlu giełdowym jest właś-ciwością indywidualną. Różni inwestorzy w identycznych warunkach rynkowych uzyskują różne wyniki inwestycyjne. Predyspozycje indy-widualne inwestorów nie podlegają sprowadzeniu do wspólnego mianow-nika, a próby stworzenia modelu „przeciętnego inwestora” (przeciętnego w ogóle albo przeciętnego w określonej kategorii) nie mają uzasadnienia7. Dlatego – jak wolno sądzić – oddalenie wniosku pozwanego o dopusz-czenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego na okoliczność ustalenia najwyższej ceny, jaką można było uzyskać ze sprzedaży akcji w okresie między dwoma różnymi zdarzeniami, nie stanowi zarzucalnego uchybie-nia proceduralnego. Wiele wskazuje bowiem na to, że konkluzja ewen-tualnie dopuszczonej in casu uzupełniającej opinii biegłego na wskazaną okoliczność byłaby trudna do utrzymania, ponieważ byłaby niemożliwa do postawienia. Prognozowanie najwyższej ceny ze sprzedaży akcji, ja-ką konkretny inwestor mógł uzyskać kiedyś, przypomina prognozowanie najwyższej ceny, jaką konkretny inwestor może uzyskać w dowolnym momencie w przyszłości. Trafnie zatem – jak wolno sądzić – wywo-dził biegły, że z posiadanych w chwili sporządzenia opinii danych hi-storycznych o cenach akcji nie można wyprowadzać wniosków, kiedy

7 Zob. K. Zacharzewski, Szkoda giełdowa i jej naprawienie, Toruń 2015, s. 401 i n.

Konrad Zacharzewski

90

w przeszłości należało podjąć decyzję o sprzedaży akcji. Specyfika spraw o naprawienie szkody giełdowej uwzględnia – oprócz innych złożonych czynników – także zmienność wysokości szkody w miarę upływu czasu, a także niepewność prognozy („nikt nie wie, co będzie jutro”), co prze-kłada się na ocenę przesłanki związku przyczynowego8.

Z generalną aprobatą można więc odnieść się do ustaleń Sądu, któ-ry stwierdził, że przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej nie jest sam fakt nienależytego wykonania zobowiązania (nieuzyskania zgody po-woda na dokonanie spornych czynności), ale istotne jest także to, czy w wyniku nienależytego wykonania zobowiązania doszło do wyrządze-nia mu szkody. Jak zauważył Sąd, przynajmniej hipotetycznie nie można przecież wykluczyć sytuacji, że w wyniku niezgodnego z treścią umowy zachowania pozwanego powód w ogóle nie poniósł szkody, a nawet uzy-skał korzyść. Oczywiste jest, że w takim wypadku nie można by mówić o odpowiedzialności odszkodowawczej powoda.

Zasygnalizowana przez Sąd – dość osobliwa na pierwszy rzut oka – prawidłowość wpisuje się jednak w schemat wariantów stanów faktycz-nych z elementem uszczerbku w majątku składającym się z notowanych papierów wartościowych. Rzeczywiście czasami jest tak, że niewykona-nie zobowiązania przez dłużnika jest źródłem zysku wierzyciela, wyni-kającego z pomyślnego kierunku zmian kursowych. Ocena prawna takiej sytuacji faktycznej (transformacja szkody w korzyść) z punktu widze-nia zasady naprawienia całej szkody wymagałaby szerszego komentarza9.

Streszczenie

Glosowane orzeczenie wzbudza zainteresowanie z uwagi na przeplatają-ce się wątki świadczonych na rzecz klienta czynności bankowych oraz – przez osobę powiązaną – czynności maklerskich. Dzięki takiej konfiguracji podmio-towej sprawa zwieńczona wyrokiem ma charakter hybrydowy pod względem faktycznym. Należy przyznać, że objęcie jedną kompleksową ofertą różnych

8 Obszernie ibidem, s. 264 i n. 9 Zob. obszernie ibidem, s. 322 i n.


usług świadczonych przez instytucje finansowe staje się obecnie zjawiskiem powszechnym. W takich sytuacjach na wypadek sporu na czoło wysuwają się problemy kwalifikacyjne, wiążące się z ustaleniem reżimu prawnego świadcze-nia oraz przejawów ewentualnego niewykonania zobowiązania.

Podstawowy problem prawny polegał na ustaleniu przez sąd konsekwencji dokonywania przez bank czynności ze skutkiem dla klienta, ale bez jego dys-pozycji. Sąd odmówił atrybutu legalności takim czynnościom i zasądził obo-wiązek naprawienia szkody przez zapłacenie odszkodowania. Orzeczenie wpi-suje się w główny nurt wypowiedzi judykatury, eksponując prawne położenie wierzyciela banku jako osoby decydującej o aktualizacji obowiązku spełnienia przez dłużnika pojedynczych świadczeń. Wobec orzeczenia opatrzonego uwa-gami komentatorskimi nie można skierować zasadniczych uwag krytycznych.

Summary

THE GLOSS TO A JUDGMENT OF THE APPEAL COURT IN GDANSK AS OF 23 MARCH 2016, I ACA 951/15

The judgement, to which the gloss is issued, raises interest in the con-text of intertwining issues of banking activities rendered to a customer as well as brokerage activities rendered by a related person. Owing to this configura-tion of subjects, the case crowned with a judgement has a hybrid character from a factual point of view. It should be acknowledged that covering various ser-vices rendered by financial institutions with one comprehensive offer, has be-come a common phenomenon. In such situations, in case of a dispute, special emphasis is given to qualification problems connected with determination of le-gal regime of a service as well as manifestations of a possible failure to per-form an obligation.

The fundamental legal problem involved a court’s determination of con-sequences of activities made by the bank for a customer, which, however, were performed without the customer’s order. The court refused to attribute legal sta-tus of such activities and ordered an obligation to redress the damage by pay-ment of damages. This judgement falls under the mainstream trends of state-ments made by jurisprudence, exposing only legal situation of a creditor of the bank as a person deciding on updating of an obligation to satisfy individual ser-vices by the debtor. No fundamental critical comments can be addressed to the judgement accompanied with comments.


I V / 2 0 1 6


93

WYBRANE ORZECZENIA TRYBUNAłóW MIĘDZYNARODOWYCH,

TRYBUNAłU KONSTYTUCYJNEGO I SąDU NAJWYŻSZEGO

1. TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI UNII EUROPEJSKIEJ

I Wyrok Trybunału (wielka izba)

z dnia 5 lipca 2016 r. Sofiyski gradski sad przeciwko Atanasowi Ognyanovowi

przy udziale Sofiyskiej gradskiej prokuratury Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym:

Sofiyski gradski sad (Sąd Miejski w Sofii, Bułgaria)

sprawa C‑614/14

1. Artykuł 267 TFUE i art. 94 regulaminu postępowania przed Trybu-nałem, rozpatrywane w świetle art. 47 akapit drugi i art. 48 ust. 1 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, należy interpretować w ten spo-sób, że stoją one na przeszkodzie przepisowi krajowemu interpretowane-mu w ten sposób, że zobowiązuje on sąd odsyłający do wyłączenia się z toczącej się sprawy ze względu na to, iż sąd ten przedstawił we wnio-

Wybrane orzeczenia trybunałów międzynarodowych…

94

sku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym okoliczności faktycz-ne i prawne tej sprawy. 2. Prawo Unii, w szczególności art. 267 TFUE, należy interpretować w ten sposób, że nie wymaga ono ani nie zakazuje, aby sąd odsyłają-cy dokonywał, po wydaniu orzeczenia w trybie prejudycjalnym, nowe-go wysłuchania stron oraz nowych czynności dowodowych mogących skłonić go do zmiany stwierdzeń odnoszących się do okoliczności fak-tycznych i prawnych, których dokonał w ramach wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, pod warunkiem że sąd ten w pełni uwzględni wykładnię prawa Unii przyjętą przez Trybunał Sprawiedliwo-ści Unii Europejskiej. 3. Prawo Unii należy interpretować w ten sposób, że stoi ono na prze-szkodzie temu, aby sąd odsyłający stosował przepis krajowy taki jak roz-patrywany w postępowaniu głównym, który został uznany za niezgodny z tym prawem. [źródło: curia.europa.eu]

II Wyrok Trybunału (czwarta izba)

z dnia 7 lipca 2016 r. Citroën Commerce GmbH przeciwko

Zentralvereinigung des Kraffahrzeuggewerbes zur Aufrechterhaltung lauteren Wettbewerbs eV (ZLW)

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: Bundesgerichtshof (Federalny Trybunał Sprawiedliwości, Niemcy)

sprawa C‑476/14

Artykuł 3 dyrektywy 98/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 lutego 1998 r. w sprawie ochrony konsumenta przez podawa-nie cen produktów oferowanych konsumentom w związku z art. 1 i art. 2 lit. a tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że koszty prze-mieszczenia pojazdu samochodowego od producenta do sprzedawcy, które obciążają konsumenta, powinny być uwzględnione w cenie sprzedaży te-go pojazdu podanej w reklamie zamieszczonej przez przedsiębiorcę, jeżeli

1. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

95

reklama ta, biorąc pod uwagę wszystkie jej cechy, stanowi w oczach kon-sumenta ofertę dotyczącą owego pojazdu. Do sądu odsyłającego należy zbadanie, czy wszystkie te przesłanki są spełnione. [źródło: curia.europa.eu]

III Wyrok Trybunału (pierwsza izba)

z dnia 7 lipca 2016 r. Genentech Inc. przeciwko Hoechst GmbH,

Sanofi‑Aventis Deutschland GmbH Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym:

Cour d’appel de Paris (Sąd Apelacyjny w Paryżu)

sprawa C‑567/14

Artykuł 101 TFUE należy interpretować w ten sposób, że nie sprze-ciwia się on temu, by na podstawie umowy licencyjnej, takiej jak umowa sporna w postępowaniu głównym, zobowiązać licencjobiorcę do uiszcza-nia opłaty za wykorzystanie opatentowanej technologii w całym okresie skuteczności tej umowy, w wypadku unieważnienia patentu objętego li-cencją albo braku jego naruszenia, w związku z tym, że licencjobiorca mógł swobodnie rozwiązać wspomnianą umowę z zachowaniem rozsąd-nego okresu wypowiedzenia. [źródło: curia.europa.eu]

IV Wyrok Trybunału (druga izba)

z dnia 7 lipca 2016 r. Emmanuel Lebek przeciwko Januszowi Dominowi

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: Sąd Najwyższy (Polska)

sprawa C‑70/15

1. Pojęcie „środka zaskarżenia” występujące w art. 34 pkt 2 rozporzą-dzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurys-dykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach


96

cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że obejmuje ono także wniosek o zwolnienie od skutków upływu terminu, w przypad-ku gdy upłynął termin do wniesienia zwykłego środka zaskarżenia. 2. Artykuł 19 ust. 4 akapit ostatni rozporządzenia (WE) nr 1393/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. dotyczące-go doręczania w państwach członkowskich dokumentów sądowych i po-zasądowych w sprawach cywilnych i handlowych („doręczanie dokumen-tów”) oraz uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1348/2000 należy interpretować w ten sposób, że wyłącza on zastosowanie przepisów pra-wa krajowego dotyczących składania wniosków o zwolnienie od skut-ków upływu terminu, w sytuacji gdy upłynął termin, w którym złożenie takich wniosków było dopuszczalne, taki jak termin określony w zawia-domieniu państwa członkowskiego, do którego odsyła ów przepis. [źród-ło: curia.europa.eu]

V Wyrok Trybunału (druga izba)

z dnia 7 lipca 2016 r. Hőszig Kft. przeciwko Alstom Power Thermal Services

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: Pécsi Törvényszék (Sąd w Peczu, Węgry)

sprawa C‑222/15

Artykuł 23 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądo-wych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych nale-ży interpretować w ten sposób, że klauzula prorogacyjna, taka jak sporna w postępowaniu głównym, która, po pierwsze, jest zawarta w warunkach ogólnych dostaw podmiotu zamawiającego, wymienionych w dokumen-tach stwierdzających fakt zawarcia umów przez strony oraz przekazanych na etapie zawierania umów, i która, po drugie, wskazuje jako sąd właś-ciwy sądy miasta państwa członkowskiego, spełnia wymogi sformułowa-ne w przywołanym przepisie dotyczące wyrażenia przez strony zgody na


97

obowiązywanie rzeczonej klauzuli prorogacyjnej oraz wymogi dotyczące precyzyjności jej treści. [źródło: curia.europa.eu]

VI Wyrok Trybunału (druga izba)

z dnia 14 lipca 2016 r. Granarolo SpA przeciwko Ambrosi Emmi France SA

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: Cour d’appel de Paris (Sąd Apelacyjny w Paryżu)

sprawa C‑196/15

1. Artykuł 5 pkt 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądo-wych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że powództwo o odszkodowanie wytoczone w związku z nagłym zerwaniem długotrwałych stałych stosunków han-dlowych, takie jak powództwo wytoczone w postępowaniu głównym, nie ma za przedmiot czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czy-nu niedozwolonego albo roszczenia wynikającego z takiego czynu w ro-zumieniu przywołanego rozporządzenia, jeżeli strony łączył dorozumia-ny stosunek umowny, przy czym ustalenia w tym zakresie musi dokonać sąd odsyłający. Ponadto dowód istnienia rzeczonego stosunku umowne-go musi być oparty na zbiorze zgodnych poszlak, wśród których powin-ny znaleźć się w szczególności: istnienie stałych długotrwałych stosun-ków handlowych, dobra wiara stron, regularność transakcji i ich ewolucja w czasie wyrażona ilościowo i wartościowo, ewentualne porozumienia dotyczące fakturowanych cen lub przyznanych rabatów oraz korespon-dencja stron. 2. Artykuł 5 pkt 1 lit. b rozporządzenia nr 44/2001 należy interpreto-wać w ten sposób, że długotrwałe stałe stosunki handlowe, takie jak roz-patrywane w postępowaniu głównym, należy kwalifikować jako „umowę sprzedaży rzeczy ruchomych”, jeżeli charakterystycznym zobowiązaniem w ramach danej umowy jest dostawa towarów, względnie jako „umowę


98

o świadczenie usług”, jeżeli zobowiązaniem tym jest świadczenie usług, czego ustalenie należy do sądu odsyłającego. [źródło: curia.europa.eu]

VII Wyrok Trybunału (dziesiąta izba)

z dnia 20 lipca 2016 r. Hans Maschek przeciwko Magistratsdirektion der Stadt Wien

– Personalstelle Wiener Stadtwerke Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym:

Verwaltungsgericht Wien (Sąd Administracyjny w Wiedniu)

sprawa C‑341/15

Wykładni art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu Europej-skiego i Rady z dnia 4 listopada 2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy należy dokonywać w ten sposób, że: – przepis ten stoi na przeszkodzie przepisowi prawa krajowego, takie-mu jak ten rozpatrywany w postępowaniu głównym, który pozbawia pra-wa do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop pracownika, którego stosunek pracy został rozwiązany wskutek złożenia przez niego wniosku o przejście na emeryturę i który przed rozwiązaniem stosunku pracy nie był w stanie wykorzystać przysługującego mu urlopu wypo-czynkowego; – pracownik, który przeszedł na emeryturę, ma prawo do ekwiwalentu pieniężnego za urlop, którego nie wykorzystał ze względu na brak moż-liwości wykonywania swoich obowiązków z powodu choroby; – pracownik, którego stosunek pracy zostaje rozwiązany na mocy po-rozumienia zawartego z jego pracodawcą, a który nadal pobiera wyna-grodzenie bez obowiązku świadczenia pracy w określonym okresie po-przedzającym jego przejście na emeryturę, nie ma prawa do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany w tym okresie urlop, chyba że nie mógł go wykorzystać z powodu choroby; – państwa członkowskie z jednej strony muszą podjąć decyzję o ewentualnym przyznaniu pracownikom prawa do urlopu wypoczynko-


99

wego w wymiarze wyższym niż minimalny okres czterech tygodni prze-widziany w art. 7 dyrektywy 2003/88. W takim wypadku państwa człon-kowskie mogą postanowić, że pracownikowi, który z powodu choroby nie mógł w pełni wykorzystać przysługującego mu urlopu wypoczynko-wego przed ustaniem jego stosunku pracy, przysługuje prawo do ekwiwa-lentu pieniężnego w wymiarze odpowiadającym takiemu dodatkowemu okresowi. Z drugiej strony państwa członkowskie muszą określić warun-ki przyznawania takiego ekwiwalentu. [źródło: curia.europa.eu]

VIII Wyrok Trybunału (piąta izba)

z dnia 28 lipca 2016 r. United Video Properties Inc. przeciwko Telenet NV

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: Hof van beroep te Antwerpen (Sąd Apelacyjny w Antwerpii)

sprawa C‑57/15

1. Artykuł 14 dyrektywy 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Ra-dy z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwia się on uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w sprawie w po-stępowaniu głównym, które przewiduje, że strona przegrywająca sprawę pokrywa koszty sądowe poniesione przez stronę wygrywającą, daje sę-dziemu orzekającemu w przedmiocie tych kosztów możliwość uwzględ-nienia specyfiki rozpatrywanej przez niego sprawy i zawiera system sta-wek ryczałtowych w zakresie kosztów adwokackich, pod warunkiem że stawki te zapewniają, by koszty ponoszone przez stronę przegrywającą były rozsądne, czego sprawdzenie należy do sądu odsyłającego. Jednak-że art. 14 tej dyrektywy sprzeciwia się uregulowaniu krajowemu przewi-dującemu stawki ryczałtowe, które – ze względu na zbyt niskie maksy-malne kwoty – nie zapewniają, by co najmniej znaczna i stosowna część rozsądnych kosztów poniesionych przez stronę wygrywającą została po-kryta przez stronę przegrywającą.


100

2. Artykuł 14 dyrektywy 2004/48 należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on przepisom krajowym przewidującym zwrot kosztów doradcy dysponującego wiedzą techniczną tylko w przypadku nieprawid-łowego zachowania strony przegrywającej, w zakresie, w jakim koszty te są bezpośrednio i ściśle związane z postępowaniem sądowym mającym na celu zapewnienie poszanowania prawa własności intelektualnej. [źród-ło: curia.europa.eu]

IX Wyrok Trybunału (pierwsza izba)

z dnia 28 lipca 2016 r. Milena Tomom przeciwko Ministerstvo spravodlivosti SR,

Pohotovosť s. r. o. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym:

Okresný súd Prešov (Sąd Rejonowy w Preszowie, Słowacja)

sprawa C‑168/15

1. Odpowiedzialność państwa członkowskiego za szkody wyrządzone jednostkom w wyniku naruszenia prawa Unii przez orzeczenie sądu kra-jowego może powstać jedynie wtedy, gdy orzeczenie to wydaje sąd tego państwa członkowskiego orzekający w ostatniej instancji, czego zbadanie w odniesieniu do sporu stanowiącego przedmiot postępowania główne-go należy do sądu odsyłającego. Jeśli tak jest, orzeczenie tego sądu kra-jowego orzekającego w ostatniej instancji może stanowić wystarczająco istotne naruszenie prawa Unii mogące powodować powstanie rzeczonej odpowiedzialności jedynie wtedy, gdy poprzez wydanie owego orzecze-nia wspomniany sąd w sposób oczywisty narusza obowiązujące prawo lub gdy naruszenie to zachodzi pomimo istnienia utrwalonego orzeczni-ctwa Trybunału w danej dziedzinie. 2. Zasady dotyczące naprawienia szkody wyrządzonej przez narusze-nie prawa Unii, takie jak odnoszące się do oszacowania wysokości ta-kiej szkody lub związku między żądaniem takiego naprawienia a innymi ewentualnie dostępnymi środkami prawnymi, ustalane są w prawie kra-


101

jowym każdego państwa członkowskiego z poszanowaniem zasad rów-noważności i skuteczności. [źródło: curia.europa.eu]

X Wyrok Trybunału (czwarta izba)

z dnia 28 lipca 2016 r. J. Z. przeciwko Prokuraturze Rejonowej Łódź‑Śródmieście

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: Sąd Rejonowy dla Łodzi‑Śródmieścia w Łodzi

sprawa C‑294/16 PPU

Artykuł 26 ust. 1 decyzji ramowej Rady 2002/584/WSiSW z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i pro-cedury wydawania osób między państwami członkowskimi, zmienio-nej decyzją ramową Rady 2009/299/WSiSW z dnia 26 lutego 2009 r., należy interpretować w ten sposób, że środki takie jak areszt domowy w wymiarze dziewięciu godzin na dobę w godzinach nocnych, połączo-ny z dozorem elektronicznym danej osoby za pomocą opaski elektronicz-nej, z obowiązkiem stawiennictwa codziennie lub kilka razy w tygodniu w komisariacie policji w określonych godzinach, a także z zakazem wy-stępowania o wydanie dokumentów umożliwiających podróż za granicę, nie są co do zasady – uwzględniając rodzaj, czas trwania, skutki i spo-sób wykonania całokształtu tych środków – do tego stopnia ograniczają-ce, by wywierały skutek w postaci pozbawienia wolności porównywalny z osadzeniem i tym samym zostały zakwalifikowane jako „zatrzymanie” w rozumieniu wspomnianego przepisu, czego sprawdzenie należy jednak do sądu odsyłającego. [źródło: curia.europa.eu]


102

XI Wyrok Trybunału (wielka izba)

z dnia 6 września 2016 r. w sprawie dotyczącej ekstradycji Alekseia Petruhhina

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: Augstākā Tiesa (Sąd Najwyższy, Łotwa)

sprawa C‑182/15

1. Artykuły 18 TFUE i 21 TFUE należy interpretować w ten sposób, że gdy do państwa członkowskiego, do którego przemieścił się będą-cy obywatelem innego państwa członkowskiego obywatel Unii, wniosek o ekstradycję skierowało państwo trzecie, z którym to pierwsze państwo członkowskie zawarło umowę o ekstradycji, to pierwsze państwo człon-kowskie powinno powiadomić państwo członkowskie, którego obywa-telem jest dana osoba, i w stosownym wypadku na żądanie tego ostat-niego państwa członkowskiego przekazać mu tego obywatela zgodnie z przepisami decyzji ramowej Rady 2002/584/WSiSW z dnia 13 czerw-ca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wy-dawania osób między państwami członkowskimi, zmienionej decyzją ra-mową Rady 2009/299/WSiSW z dnia 26 lutego 2009 r., pod warunkiem że to ostatnie państwo członkowskie jest zgodnie ze swym prawem krajo-wym właściwe, aby prowadzić przeciwko tej osobie postępowanie zwią-zane z czynami popełnionymi poza jego terytorium. 2. W wypadku gdy państwo trzecie skierowało do państwa członkow-skiego wniosek o ekstradycję obywatela innego państwa członkowskie-go, to pierwsze państwo członkowskie powinno rozpatrzyć, czy ekstra-dycja nie naruszy praw wskazanych w art. 19 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. [źródło: curia.europa.eu]


103

XII Wyrok Trybunału (druga izba)

z dnia 8 września 2016 r. GS Media BV przeciwko Sanoma Media Netherlands BV,

Playboy Enterprises International Inc., Britt Geertruidzie Dekker Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym:

Hoge Raad der Nederlanden (Sąd Najwyższy Niderlandów)

sprawa C‑160/15

Artykuł 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspek-tów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym na-leży interpretować w ten sposób, że aby ustalić, czy fakt umieszczenia w witrynie internetowej hiperłączy odsyłających do utworów chronionych – swobodnie dostępnych w innej witrynie internetowej bez zezwolenia podmiotu praw autorskich – stanowi „publiczne udostępnianie” w rozu-mieniu tego przepisu, należy określić, czy te hiperłącza zostały udostęp-nione bez celu zarobkowego przez osobę, która nie wiedziała lub nie mogła racjonalnie wiedzieć o bezprawnym charakterze publikacji tych utworów w tej innej witrynie internetowej, czy też przeciwnie, wspo-mniane hiperłącza zostały udostępnione w celu zarobkowym, w której to sytuacji należy domniemywać istnienie tej wiedzy. [źródło: curia.europa.eu]


104

XIII Wyrok Trybunału (dziesiąta izba)

z dnia 14 września 2016 r. Ana de Diego Porras przeciwko Ministerio de Defensa

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: Tribunal Superior de Justicia de Madrid

(Sąd Najwyższy Wspólnoty Autonomicznej Madrytu)

sprawa C‑596/14

1. Klauzulę 4 pkt 1 Porozumienia ramowego w sprawie pracy na czas określony, zawartego w dniu 18 marca 1999 r., stanowiącego załącznik do dyrektywy Rady 1999/70/WE z dnia 28 czerwca 1999 r. dotyczącej Porozumienia ramowego w sprawie pracy na czas określony, zawarte-go przez Europejską Unię Konfederacji Przemysłowych i Pracodawców (UNICE), Europejskie Centrum Przedsiębiorstw Publicznych (CEEP) oraz Europejską Konfederację Związków Zawodowych (ETUC), należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „warunków zatrudnienia” obej-muje odprawę, którą pracodawca jest zobowiązany wypłacić pracowni-kowi z powodu rozwiązania łączącej ich umowy o pracę na czas okre-ślony. 2. Klauzulę 4 porozumienia ramowego, które stanowi załącznik do dy-rektywy 1999/70, należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na prze-szkodzie obowiązywania uregulowania krajowego, takiego jak to rozpa-trywane w postępowaniu głównym, które odmawia wypłaty jakiejkolwiek odprawy z tytułu rozwiązania umowy o pracę pracownikowi zatrudnio-nemu na podstawie umowy o zastępstwo, mimo że dopuszcza ono wy-płatę takiej odprawy między innymi porównywalnym pracownikom za-trudnionym na czas nieokreślony. Sama okoliczność, że dany pracownik świadczył pracę na podstawie umowy o zastępstwo, nie może stanowić powodu o charakterze obiektywnym, pozwalającego uzasadnić odmowę przyznania wspomnianemu pracownikowi możliwości otrzymania takiej odprawy. [źródło: curia.europa.eu]

2. Europejski Trybunał Praw Człowieka

105

2. EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA

I Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

z dnia 5 lipca 2016 r. Ziembiński przeciwko Polsce

nr skargi 1799/07

[…] W orzecznictwie Trybunału dobrze ugruntowane jest, że grani-ce dopuszczalnej krytyki są szersze w stosunku do polityków niż w od-niesieniu do osoby prywatnej […]. Urzędnicy działający w ramach peł-nionej funkcji podlegają, podobnie jak politycy, szerszym granicom dopuszczalnej krytyki niż osoby prywatne. Jednak nie można powiedzieć, że urzędnicy sami świadomie poddają się ścisłej kontroli każdego ich sło-wa i czynu do takiego stopnia, jak czynią to politycy […].

W odniesieniu do klasyfikacji rzeczonych wypowiedzi Trybunał za-uważa, że sądy krajowe nie zajęły wyraźnego stanowiska w tym wzglę-dzie. Uznały one, że skarżący przekroczył granice rzetelnej krytyki i uciekł się do wyrażeń, które były lekceważące i obraźliwe. Wyrażenia te zostały następnie uznane za szkodliwe dla percepcji godności włas-nej powodów.

Trybunał zauważa, że ocena konieczności ingerencji w niniejszej sprawie nie może być oderwana od kontekstu i oczywistego celu kryty-ki skarżącego. Uważa ponadto, że przy analizie artykułu skarżącego po-winny być brane pod uwagę satyryczny charakter tekstu i ironia leżąca u jego podstaw. Stosowanie sarkazmu i ironii jest w pełni zgodne z wy-konywaniem swobody wypowiedzi dziennikarza. Okazuje się jednak, że sądy krajowe nie uwzględniają w wystarczającym stopniu tych cech, choć zauważają, że skarżący miał zamiar zadrwić z urzędników i wcześ-niej publikowany był ironiczny artykuł na ten sam temat. W tym kontek-ście Trybunał przypomina, że każda osoba, która bierze udział w publicz-nej debacie budzącej ogólne zainteresowanie – jak skarżący w niniejszej


106

sprawie – nie może przekraczać pewnych granic, w szczególności w od-niesieniu do poszanowania dobrego imienia i praw innych osób, przy czym pewien stopień przesady, a nawet prowokacji jest dozwolony. In-nymi słowy, dozwolony jest pewien stopień nieumiarkowania.

W opinii Trybunału, nie dokonując oceny każdego pojedynczego wy-rażenia zawartego w artykule, nie ma wątpliwości, że wyrażenia te sto-sowane w szczególnym kontekście artykułu pozostają w granicach do-puszczalnej przesady. Sądy krajowe nie uwzględniły wyrażeń zawartych w artykule skarżącego w kontekście artykułu jako całości. Trybunał zauwa-żył kilkakrotnie, że satyra jest formą ekspresji artystycznej i komentarzem społecznym, który, poprzez swoje nieodłączne cechy przesady i wypacze-nia rzeczywistości, w sposób oczywisty ma na celu sprowokowanie i wzbu-rzenie. W związku z tym jakakolwiek ingerencja w prawo do korzystania z tego środka wypowiedzi powinna zostać zbadana ze szczególną uwagą.

Wreszcie, charakter i surowość wymierzonej kary to czynniki, które należy wziąć pod uwagę przy ocenie proporcjonalności ingerencji. Cho-ciaż stosowanie sankcji karnych w sprawach o zniesławienie samo w so-bie nie jest nieproporcjonalne, to jednak charakter i surowość nałożonych kar stanowią czynniki, które należy brać pod uwagę, gdyż nie mogą one zniechęcać prasy lub innych uczestników debaty publicznej do zabiera-nia głosu w dyskusji o sprawach wzbudzających uzasadnione zaintereso-wanie publiczne. [źródło: www.ms.gov.pl]

II Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

z dnia 5 lipca 2016 r. Kurski przeciwko Polsce

nr skargi 26115/10

[…] Trybunał zauważa, że art. 10 § 2 Konwencji w niewielkim za-kresie dotyczy ograniczeń wypowiedzi politycznych lub debaty w kwe-stiach będących przedmiotem zainteresowania publicznego. […]

Trybunał odnotowuje fakt, że, podczas gdy zarzuty skarżącego wo-bec „Gazety Wyborczej” były bardzo poważne, zostały one poczynione

2. Europejski Trybunał Praw Człowieka

107

wobec gazety, która omawiając kwestie zainteresowania publicznego, jest aktywnie zaangażowana w debatę publiczną. W tym kontekście musi zo-stać podkreślona podstawowa funkcja, którą prasa spełnia w społeczeń-stwie demokratycznym. Chociaż prasa nie może przekraczać pewnych granic, jej obowiązkiem jest jednak nadanie – w sposób zgodny z jej obowiązkami i odpowiedzialnością – informacji i poglądów we wszyst-kich sprawach będących przedmiotem zainteresowania publicznego. Po-nadto wolność dziennikarska obejmuje także możliwość uciekania się do pewnej przesady, a nawet prowokacji. […] W tym kontekście Trybunał uważa, że dziennikarze i publicyści, jak również inne osoby aktywnie uczestniczące w życiu publicznym, powinni wykazywać większy stopień tolerancji na krytykę wobec nich. W związku z tym w systemie demo-kratycznym granice dopuszczalnej krytyki są znacznie szersze w odnie-sieniu do gazet niż w stosunku do osoby prywatnej. […]

Trybunał zauważa, że skoro skarżący aktywnie i publicznie skomen-tował sprawy bieżące, jego oświadczenie było częścią trwającej debaty w sprawach interesu publicznego i niewątpliwie podniósł kwestię zain-teresowania publicznego, czyli niezależności mediów w społeczeństwie demokratycznym. Trybunał przypomina w tym względzie, że Konwen-cja zapewnia ochronę wszystkim uczestnikom debaty w sprawach uza-sadnionego zainteresowania publicznego.

Trybunał nie jest właściwy do oceny, czy skarżący powołał się na dostatecznie dokładne i spójne informacje. Nie będzie również przedmio-tem rozstrzygnięcia, czy charakter i stopień zarzutów, które postawił, by-ły uzasadnione na podstawie faktycznej, na której on się oparł. Sądy kra-jowe są właściwe do oceny okoliczności faktycznych sprawy. Jednakże przy rozstrzyganiu takich zagadnień sądy krajowe powinny przestrzegać standardów wolności wypowiedzi zawartych w Konwencji.

Trybunał uważa, że skarżący był wyraźnie zaangażowany w debatę publiczną na temat ważnej kwestii. W związku z tym Trybunał nie jest w stanie zaakceptować poglądu sądów krajowych, zgodnie z którym od skarżącego wymagane było, aby udowodnił prawdziwość swoich twier-dzeń. Nie jest uzasadnione, w świetle orzecznictwa Trybunału i w oko-


108

licznościach niniejszej sprawy, wymaganie, aby skarżący spełnił bardziej wymagające standardy niż standard należytej staranności.

Realizując takie podejście, sądy krajowe skutecznie pozbawiły skar-żącego ochrony przyznanej mu na mocy art. 10. [źródło: www.ms.gov.pl]

3. TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

I Wyrok Trybunału Konstytucyjnego

z dnia 5 lipca 2016 r. sygn. akt P 131/15

Art. 84 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 121, 689, 978, 1037, 1066, 1240, 1268, 1269, 1506, 1649, 1830, 1893 i 2281 oraz z 2016 r., poz. 34 i 615) w zakresie, w jakim dopuszcza wydanie decyzji naka-zującej zwrot nienależnie pobranego świadczenia rehabilitacyjnego, bez względu na upływ czasu od daty wypłaty tego świadczenia, jest niezgod-ny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji. [Dz. U. z 2016 r., poz. 1247]

II Wyrok Trybunału Konstytucyjnego

z dnia 12 lipca 2016 r. sygn. akt K 28/15

1. Art. 6 § 2 zdanie drugie i § 3 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.) są zgodne z art. 63 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 32 Konstytucji Rze-czypospolitej Polskiej. 2. § 10 pkt 2 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 sierpnia 2003 r. w sprawie sposobów załatwiania wniosków, skarg i próśb osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych (Dz. U. z 2013 r., poz. 647) jest zgodny z art. 63 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 32 Konstytucji. [Dz. U. z 2016 r., poz. 1249]

3. Trybunał Konstytucyjny

109

III Wyrok Trybunału Konstytucyjnego

z dnia 11 sierpnia 2016 r. sygn. akt K 39/16

1. Art. 26 ust. 1 pkt 1 lit. g ustawy z dnia 22 lipca 2016 r. o Try-bunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1157) jest niezgodny z art. 197, art. 195 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z preambułą Konstytucji. 2. Art. 38 ust. 3–6 ustawy powołanej w punkcie 1 jest niezgodny z art. 10, art. 173, art. 188, art. 191 ust. 1 pkt 1–5 Konstytucji oraz z pre-ambułą Konstytucji. 3. Art. 61 ust. 3 ustawy powołanej w punkcie 1, w części obejmują-cej słowa: „W sprawach pytań prawnych, skarg konstytucyjnych i spo-rów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa”, jest niezgodny z art. 191 ust. 1 pkt 1–5 Konstytucji oraz z pre-ambułą Konstytucji. 4. Art. 61 ust. 6 ustawy powołanej w punkcie 1 jest niezgodny z art. 10, art. 173, art. 188 Konstytucji oraz z preambułą Konstytucji. 5. Art. 68 ust. 5–7 ustawy powołanej w punkcie 1 jest niezgodny z art. 188, art. 195 ust. 1 Konstytucji oraz z preambułą Konstytucji. 6. Art. 80 ust. 4 ustawy powołanej w punkcie 1 jest niezgodny z art. 190 ust. 2 Konstytucji. 7. Art. 83 ust. 1 ustawy powołanej w punkcie 1 rozumiany w ten spo-sób, że nie podważa skuteczności czynności procesowych dokonanych przed wejściem w życie tej ustawy, jest zgodny z art. 2 Konstytucji. 8. Art. 83 ust. 2 oraz art. 84–87 ustawy powołanej w punkcie 1 są niezgodne z art. 2, art. 10, art. 173 Konstytucji oraz z preambułą Kon-stytucji. 9. Art. 89 ustawy powołanej w punkcie 1 jest niezgodny z art. 10, art. 173, art. 190 ust. 2 Konstytucji. 10. Art. 90 ustawy powołanej w punkcie 1 jest niezgodny z art. 194 ust. 1 Konstytucji. [OTK ZU nr A/2016, poz. 71]


110

IV Wyrok Trybunału Konstytucyjnego

z dnia 27 września 2016 r. sygn. akt SK 11/14

Art. 79 ust. 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwoka-turze (Dz. U. z 2015 r., poz. 615, 1064, 1224, 1255 i 1311) jest zgodny z art. 70 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji Rzeczypo-spolitej Polskiej. [OTK ZU nr A/2016, poz. 74]

4. SĄD NAJWYŻSZY IZBA CYWILNA

I Uchwała Sądu Najwyższego

z dnia 7 lipca 2016 r. sygn. akt III CZP 32/16

Jeżeli wkład wniesiony do spółki z ograniczoną odpowiedzialnoś-cią należy do majątku wspólnego wspólnika i jego małżonka, również udział w spółce objęty przez wspólnika wchodzi w skład tego majątku. [źródło: www.sn.pl]

II Uchwała Sądu Najwyższego


Zbycie nieruchomości, o którym mowa w art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r., poz. 778), nie obejmuje utraty prawa własności działek gruntu wydzielonych pod drogi publiczne na podstawie art. 98 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościa-mi (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r., poz. 1774 ze zm.). [źródło: www.sn.pl]

4. Sąd Najwyższy

111

III Uchwała Sądu Najwyższego


Komornik sądowy, określając wysokość kosztów postępowania eg-zekucyjnego, nie może podwyższyć opłaty egzekucyjnej, ustalonej na podstawie art. 49 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komor-nikach sądowych i egzekucji (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r., poz. 790 ze zm.), o stawkę podatku od towarów i usług. [źródło: www.sn.pl]

IV Uchwała Sądu Najwyższego


Postępowanie administracyjne o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego, toczące się po stwierdzeniu nieważności decyzji odmawia-jącej ustanowienia własności czasowej nieruchomości objętej dekretem z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz. 279), nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody spowodowanej nieusta-nowieniem tego prawa unieważnioną decyzją (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). [źródło: www.sn.pl]

V Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2016 r.

sygn. akt III CZP 35/16

Bezzwrotny zasiłek celowy przyznany na podstawie art. 40 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 12 marca 2014 r. o pomocy społecznej (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r., poz. 930) nie podlega zaliczeniu na poczet świadcze-nia z umowy obowiązkowego ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstw rolnych od ognia i innych zdarzeń losowych (art. 59


112

ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubez-pieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczy-cieli Komunikacyjnych – tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 392 ze zm.). [źródło: www.sn.pl]

VI Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2016 r.


Umowa współwłaścicieli czasowo wyłączająca uprawnienie do znie-sienia współwłasności nie wiąże wierzyciela współwłaściciela będącego stroną tej umowy. [źródło: www.sn.pl]

VII Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2016 r.


Komornikowi sądowemu nie przysługuje zażalenie na postanowie-nie sądu rejonowego uchylające postanowienie komornika o ustaleniu wysokości opłaty egzekucyjnej i przekazujące sprawę do ponownego roz-poznania. [źródło: www.sn.pl]

VIII Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2016 r.


Akcjonariusze mniejszościowi przestają być akcjonariuszami spółki akcyjnej z dniem uiszczenia przez akcjonariuszy większościowych ceny wykupu ustalonej przez biegłego wybranego przez walne zgromadzenie (art. 418 § 3 w związku z art. 417 § 1 k.s.h.). [źródło: www.sn.pl]

4. Sąd Najwyższy

113

IX Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2016 r.


Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć także osoba, która ma być ubezwłasnowolniona. [źródło: www.sn.pl]

X Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2016 r.


O stwierdzeniu wykonalności wyroku sądu polubownego wydane-go w Rzeczypospolitej Polskiej lub ugody przed nim zawartej sąd ape-lacyjny orzeka na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego. [źródło: www.sn.pl]

XI Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2016 r.


W sprawie o opróżnienie lokalu mieszkalnego pozostającego w dys-pozycji organów Policji, wniesionej przez rozwiedzionego małżonka prze-ciwko drugiemu małżonkowi będącemu emerytem policyjnym, któremu lo-kal ten przydzielono w czasie trwania małżeństwa jako funkcjonariuszowi Milicji Obywatelskiej, dopuszczalna jest droga sądowa. [źródło: www.sn.pl]

XII Uchwały Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2016 r.

sygn. akt III CZP 45/16 i III CZP 46/16

Odwołanie w sprawie utraty członkostwa w kole łowieckim oraz nabycia lub utraty członkostwa w Polskim Związku łowieckim (art. 33


114

ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1995 r. – Prawo łowieckie – tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 1226 ze zm.) sąd okręgowy rozpoznaje jako sąd II instancji, stosując odpowiednio przepisy o apelacji. [źródło: www.sn.pl]

XIII Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2016 r.


Wierzyciel jest legitymowany do złożenia wniosku o wszczęcie po-stępowania o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej przez członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z powo-du niezgłoszenia przez niego w terminie wniosku o ogłoszenie upadło-ści tej spółki także wtedy, gdy wierzytelność wnioskodawcy powstała po zaprzestaniu pełnienia przez uczestnika funkcji członka zarządu. [źródło: www.sn.pl]

IZBA KARNA


skład 7 sędziów z dnia 24 sierpnia 2016 r.

sygn. akt I KZP 2/16

W postępowaniu toczącym się na podstawie przepisów ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumen-tach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 1388 ze zm.) sąd okręgowy wszystkie orzeczenia wydaje w składzie trzech sędziów. [źródło: www.sn.pl]

4. Sąd Najwyższy

115

II Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia 2016 r.

sygn. akt I KZP 4/16

Wyznaczenie obrońcy z urzędu na podstawie art. 80a § 2 k.p.k., w celu sporządzenia apelacji (art. 444 § 2 k.p.k.) – w brzmieniu tych przepisów z okresu od dnia 1 lipca 2015 r. do dnia 14 kwietnia 2016 r. – nakłada na sąd obowiązek doręczenia temu obrońcy odpisu wyroku z uzasadnieniem, od której to czynności rozpoczyna się dla niego bieg terminu zawitego do wniesienia apelacji, nawet jeżeli wyznaczenie to na-stąpiło po upływie terminu do jej wniesienia w odniesieniu do oskarżo-nego. [źródło: www.sn.pl]

IZBA PRACY, UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH I SPRAW PUBLICZNYCH


skład 7 sędziów z dnia 20 lipca 2016 r. sygn. akt III UZP 2/16

W sprawie o ustalenie istnienia bądź nieistnienia stosunku ubezpie-czenia społecznego lub jego zakresu (o objęcie obowiązkiem ubezpiecze-nia społecznego; o podleganie ubezpieczeniom społecznym) do niezbęd-nych kosztów procesu zalicza się wynagrodzenie reprezentującego stronę radcy prawnego, biorąc za podstawę zasądzenia opłaty za jego czynności z tytułu zastępstwa prawnego stawki minimalne określone w § 6 rozpo-rządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Pań-stwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustano-wionego z urzędu (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 490 ze zm.).


116

Sąd Najwyższy nadał uchwale moc zasady prawnej oraz ustalił, że przedstawiona wykładnia wiąże od dnia podjęcia uchwały. [źródło: www.sn.pl]

II Uchwała Sądu Najwyższego

z dnia 4 sierpnia 2016 r. sygn. akt I SPZP 1/16

Niedopuszczalna jest skarga na przewlekłość postępowania, której przedmiot stanowi zwłoka w nadaniu klauzuli wykonalności prawomoc-nemu nakazowi zapłaty wydanemu przez sąd rejonowy w postępowaniu upominawczym (art. 373 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. oraz art. 8 ust. 2 i art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na na-ruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygoto-wawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępo-waniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki – Dz. U. Nr 179, poz. 1843 ze zm.). [źródło: www.sn.pl]

III Uchwała Sądu Najwyższego

z dnia 4 sierpnia 2016 r. sygn. akt III UZP 11/16

Ubezpieczonemu przysługuje apelacja w sprawie o jednorazowe od-szkodowanie z tytułu wypadku przy pracy, jeśli sąd I instancji w części zmienił decyzję organu rentowego i nie oddalił odwołania w pozosta-łym zakresie (art. 367 § 1 k.p.c. w zw. z art. 47714 § 1 i 2 k.p.c.). [źród-ło: www.sn.pl]

IV Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 września 2016 r.

sygn. akt III PZP 7/16

Stroną pozwaną w sprawie z odwołania funkcjonariusza Służby Więziennej od orzeczenia oraz postanowienia kończącego postępowanie

4. Sąd Najwyższy

dyscyplinarne jest Skarb Państwa – jednostka organizacyjna, której kie-rownik wydał to orzeczenie lub postanowienie (art. 263 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej – tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r., poz. 713 ze zm. w związku z art. 67 § 2 k.p.c.), a sądem właściwym do rozpoznania odwołania jest sąd okręgowy (art. 17 § 1 pkt 1 k.p.c.). [źródło: www.sn.pl]

V Uchwała Sądu Najwyższego

skład 7 sędziów z dnia 28 września 2016 r.

sygn. akt III PZP 3/16

Wniesienie przez pracownika odwołania od wypowiedzenia (wystą-pienie z roszczeniami z tytułu naruszającego prawo wypowiedzenia umo-wy o pracę na podstawie art. 45 § 1 k.p.) nie jest warunkiem zasądze-nia na jego rzecz odszkodowania z art. 183d k.p. z tytułu dyskryminującej przyczyny wypowiedzenia lub dyskryminującej przyczyny wyboru pra-cownika do zwolnienia z pracy. [źródło: www.sn.pl]

VI Uchwała Sądu Najwyższego

skład 7 sędziów z dnia 28 września 2016 r.

sygn. akt III UZP 10/16

Składki na Fundusz Emerytur Pomostowych opłaca się także za pra-cownika wykonującego pracę w szczególnych warunkach lub o szcze-gólnym charakterze zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy (art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomo-stowych, tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r., poz. 965 ze zm.). [źródło: www.sn.pl]


I V / 2 0 1 6


119

ORZECZNICTWO SąDU APELACYJNEGO W GDAŃSKU

I SąDóW APELACJI GDAŃSKIEJ

PRAWO CYWILNE

21 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

z dnia 29 kwietnia 2016 r. sygn. akt I ACa 328/15

Skład orzekający:SSA Andrzej Lewandowski (przewodniczący)SSA Mirosław OżógSSO (del.) Elżbieta Milewska-Czaja (sprawozdawca)

Teza:Odpowiedzialność cywilna ubezpieczyciela w zakresie ubezpieczeń

morskich nie obejmuje skutków finansowych wynikających z odpowiedzial-ności karnej czy administracyjnej ze względu na cel i funkcję tej umowy.

Uzasadnienie

Powódki D. […] z siedzibą w V. (ad 1) oraz D. […] sp. z o.o. z sie-dzibą w G. (ad 2) wniosły pozew przeciwko T. […] S.A. z siedzibą w W.

Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Gdańsku i sądów apelacji gdańskiej

120

o zasądzenie od pozwanej solidarnie na ich rzecz kwoty 1.475.475,71 do-larów nowozelandzkich oraz kwoty 6.169,83 zł z ustawowymi odsetka-mi od dnia 17 grudnia 2009 r. do dnia zapłaty wraz z kosztami proce-su, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu podały, że we wrześniu 2007 r. P. […] S.A. jako ubezpieczający (którego uprawnienia w tym zakresie przeszły w późniejszym okresie na powódkę ad 2) zawarło z pozwaną umowę ubezpieczenia, w treści której jako ubezpieczonych wskazano na: P. […] S.A., powódkę ad 1 jako czarterującą na zasadzie bareboat, a także D. […] Ltd. oraz R. […] Ltd. Dodały przy tym, że 3 kwietnia 2007 r. po-zwana wystawiła stosowną do tego kontraktu polisę ubezpieczeniową, na mocy której ubezpieczeniem w okresie 1 kwietnia 2007 r. – 31 mar-ca 2008 r. objęty został m.in. statek „A. […]”, którego podmiotem czar-terującym była wówczas powódka ad 1. Wyjaśniły, że warunki i zakres ubezpieczenia określone zostały przez odwołanie się do standardowych ogólnych warunków ubezpieczenia pod nazwą Institute Fishing Vessel Clauses […] (Instytutowych Klauzul dla Statków Rybackich, dalej jako: IKSR), które zostały przez strony umowy zmodyfikowane w sposób po-dany w treści polisy. I tak, strony m.in. uzgodniły, że ubezpieczenie pod-lega prawu polskiemu i polskiej jurysdykcji, a w przypadku rozbieżności w interpretacji IKSR rozstrzygać miała wykładnia orzecznictwa i prakty-ki angielskiej, a ponadto – tekst angielski klauzul miał mieć pierwszeń-stwo przed ich polskim tłumaczeniem.

W dalszej kolejności wyjaśniły, że w dniach 3–4 września 2007 r. na statek „A. […]”, który znajdował się wówczas w porcie L. w Nowej Zelandii, weszli przedstawiciele Ministerstwa Rybołówstwa Nowej Ze-landii, którzy dokonali zabezpieczenia znajdujących się tam dokumentów i nośników elektronicznych, a przede wszystkim – zajęli ten statek. Na-stępnie podały, że 7 września 2007 r. nowozelandzkie Ministerstwo Ry-bołówstwa postawiło zatrudnionym przez powódkę ad 1 członkom załogi statku „A. […]”, tj. kapitanowi, technologowi i mistrzowi przetwórstwa, zarzuty naruszenia ich przepisów polegającego na „wyrzucaniu za burtę objętej systemem kwotowania miruny nowozeladzkiej (ryby)”, za które

Prawo cywilne

121

to czyny groziło wymierzenie oskarżonym bardzo wysokich kar pienięż-nych. Podkreśliły, że w związku z tym zdarzeniem powstało zagrożenie orzeczenia przez sąd przepadku statku, a ponadto – że nie tylko oskar-żeni, ale też powódki będą musiały zapłacić odpowiednią karę pieniężną. Dlatego też w celu uniknięcia, ewentualnie zmniejszenia wysokości szko-dy w tej postaci powódka ad 1 zleciła kancelarii prawnej O. […] Ltd. podjęcie czynności zmierzających do zwolnienia statku z aresztu oraz do reprezentowania ww. członków załogi statku „A. […]” w postępowaniu przed sądem zagranicznym. Dnia 20 września 2007 r. zgłoszono szkodę ubezpieczycielowi, ale ten odmówił zrefundowania ponoszonych kosztów wynikłych z opisanego wyżej zdarzenia, stwierdzając, iż pozostają one poza pokryciem polisowym i w tym zakresie powołał się na treść nastę-pujących klauzul: […] i […].

Niniejszym pozwem D. […] Ltd. i D. […] sp. z o.o. dochodzą za-płaty odszkodowania, na wysokość którego składają się poniesione przez nie koszty z tytułu: – usług świadczonych przez kancelarię O. […] Ltd. – poniesione w związku z przygotowaniem dowodów oraz prowadzeniem czynności operacyjnych przed sądem zagranicznym, gdzie koszt obsługi powódek przez tę kancelarię w sumie wyniósł 849.107,75 NZD; – usług świadczonych przez spółkę R. […] Ltd., która prowadziła czynności dochodzeniowo-śledcze w związku z zajęciem statku powódek oraz zarzutami postawionymi członkom załogi statku „A. […]”, gdzie koszt obsługi powódek przez tę spółkę w sumie wyniósł 50.142,42 NZD; – usług świadczonych przez spółkę H. […] Ltd., która zbierała dowody w ramach postępowania toczącego się przed sądem zagranicznym, gdzie koszt obsługi powódek przez tę spółkę w sumie wyniósł 200.632,46 NZD; – usług świadczonych przez F. C. – specjalistę z dziedziny prawa pub-licznego i praw człowieka, który brał udział w postępowaniu przed są-dem zagranicznym, w tym reprezentował oskarżonych, gdzie koszt ob-sługi powódek przez tego specjalistę w sumie wyniósł 67.500 NZD;


122

– usług świadczonych przez K. R. ze spółki G. […] – niezależne-go obserwatora, którego obecność była konieczna podczas przesłuchania członków załogi statku „A. […]”, gdzie koszt obsługi powódek przez tę spółkę w sumie wyniósł 3.693,75 NZD; – sporządzenia w ramach postępowania toczącego się przed sądem zagranicznym opinii ekspertów, tj. m.in. biegłego ds. rybołówstwa, bie-głego ds. meteorologii [M. […] Ltd.], biegłego inżyniera ds. przetwór-stwa, eksperta ds. technologii i konstrukcji oraz rybołówstwa handlo-wego, gdzie koszt obsługi powódek przez spółkę M. […] Ltd. w sumie wyniósł 1.440 NZD; – skorzystania w ramach postępowania toczącego się przed sądem za-granicznym z opinii naukowców i ekspertów z różnych dziedzin [m.in. dr S. G. z H. […] Ltd., B. […] Ltd., P. […], 4 […] Ltd., J. […] Ltd.] w celu wykazania bezpodstawności postawionych oskarżonym zarzutów i wykluczenia tego, iż statek łowił więcej niż raportował i że połowy te przekraczały możliwości przerobowe statku, gdzie koszt obsługi po-wódek przez naukowców i ekspertów z tych spółek w sumie wyniósł 63.196,50 NZD; – zakwaterowania i przelotów prawników z kancelarii O. […] Ltd. do Christchurch, gdzie odbywały się posiedzenia sądowe, przesłucha-nia świadków i inne czynności dowodowe, zakwaterowania i przelotów członków zespołu obrony, oskarżonych, świadków obrony oraz eksper-tów podczas procesu, jak też przelotu oskarżonych na trasie Polska–No-wa Zelandia– Polska (w celu skonsultowania się z reprezentującymi ich prawnikami); – przelotu prawnika z L. […] Ltd. na trasie Nowa Zelandia–Polska– –Nowa Zelandia (w celu odbycia rozmów z członkami załogi przed ich przesłuchaniem przez sąd zagraniczny), gdzie koszt obsługi powódek przez tę spółkę w sumie wyniósł 23.030,48 NZD; – usług świadczonych przez tłumaczy, którzy tłumaczyli najważniej-sze pisma w sprawie.

Podsumowując, powódki wywiodły, że obowiązek zrefundowania przez pozwaną kosztów z opisanego wyżej zdarzenia wynika wprost

Prawo cywilne

123

z treści zawartej umowy ubezpieczenia, a w szczególności z zapisów klauzul IKSR […] i […].

W odpowiedzi na pozew pozwana T. […] S.A. z siedzibą w War-szawie wniosła o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powódek na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa proceso-wego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew podała, że powołane w po-zwie podstawy prawne nie pozwalają na uwzględnienie roszczenia po-wódek o zwrot kosztów prawnych. Odnosząc się szczegółowo do każdej z nich, w pierwszym rzędzie wskazała, że skoro strona powodowa do-chodzi zwrotu kosztów prawnych, to nie znajdzie tu zastosowania klau-zula […], która dotyczy pokrycia ubezpieczeniowego za kary.

W dalszej kolejności stwierdziła, że w niniejszej sprawie niewątpli-wie zastosowanie znajdzie klauzula […], która ustala pokrycie ubezpie-czeniowe za koszty prawne poniesione dla uniknięcia swojej odpowie-dzialności, przewidując jednak warunkowość tego pokrycia w tym sensie, iż jest ono uzależnione od uprzedniej pisemnej zgody pozwanej. I w tym miejscu pozwana oświadczyła, że nie wyraziła zgody powódkom w tym zakresie, co jednak nie stanowi nieuprawnionego nadużycia prawa z jej strony. Wyjaśniła też, że omawiana klauzula (podobnie jak ta z pkt […]) zawarta jest w części warunków IKSR zatytułowanej Protection and In-demnity, gdzie wypunktowane zostały również wyjątki dotyczące ryzyk i kosztów nieobjętych ubezpieczeniem, a wśród nich – „kary lub grzyw-ny z tytułu nielegalnych połowów” (nielegalnego rybołówstwa). Tym sa-mym wywiodła, że skoro w przypadku tej sprawy dochodziło do illegal fishing, tj. do nielegalnego rybołówstwa, to wyklucza to jej odpowie-dzialność. Podkreśliła przy tym, że o tym, iż członkowie kierownictwa statku „A. […]” dopuścili się przełowienia (zbieżnego z pojęciem „prze-ładowania”, o którym mowa w treści klauzuli […]) i nielegalnego rybo-łówstwa (rozumianego szeroko jako dokonywanie połowów niezgodnie z prawem), przesądził już Sąd w C. w orzeczeniu z 12 marca 2009 r.

Następnie odniosła się do podstawy roszczenia z klauzuli 6.2.5 IKSR, stwierdzając, że ryzyko baraterii nie rozciąga się na straty finan-


124

sowe z tytułu odpowiedzialności cywilnej z klauzuli 20 Protection and Indemnity. Z tych powodów już, jej zdaniem, roszczenie z klauzuli […] jest nieuzasadnione. Ponadto wskazała, że zarzut baraterii powódki pod-niosły jedynie na użytek niniejszego procesu, bo gdyby było inaczej, to strona powodowa poczyniłaby odpowiednie kroki prawne przeciwko win-nym tego bezprawnego czynu. Abstrahując od tego, zaznaczyła, że do-datkową kwestią na tle ww. klauzuli pozostaje zarzut braku należytej sta-ranności ze strony powódek. Podała bowiem w wątpliwość, jakoby trzej członkowie załogi statku mieli działać samodzielnie, bez powiadomie-nia choćby powódek o tak ważnych na statku zdarzeniach. Jednoznacz-nie też podkreśliła, że pozostawałoby to niezgodne z racjonalną prakty-ką współcześnie panującą na świcie, w tym też w żegludze, gdzie środki łączności są aż nazbyt dobrze rozwinięte. Powołała się przy tym ponow-nie na treść orzeczenia sądu zagranicznego z 12 marca 2009 r., wska-zując, że sąd, odrzucając wniosek powódek o odstąpienie od konfiskaty statku, potwierdził winę armatora za nielegalne (wbrew prawu) praktyki. W efekcie tego, jak uznała, możliwe jest zarzucenie stronie powodowej braku należytej staranności z rozumieniu klauzuli […], co również wy-klucza odpowiedzialność pozwanej z tej podstawy.

Wyrokiem z 16 grudnia 2014 r. Sąd Okręgowy w G. oddalił powyż-sze powództwo i orzekł o kosztach procesu.

Sąd Okręgowy orzekając, oparł się na następującym stanie faktycz-nym i rozważaniach prawnych:

We wrześniu 2007 r. P. […] S.A. jako ubezpieczający (którego uprawnienia w tym zakresie przeszły w późniejszym okresie na powód-kę ad 2) zawarło z pozwaną T. […] S.A. umowę ubezpieczenia, w treści której jako ubezpieczonych wskazano na: P. […] S.A., powódkę ad 1 ja-ko czarterującą na zasadzie bareboat, a także D. […] Ltd. oraz R. […] Ltd. Do ww. umowy ubezpieczenia dnia 3 kwietnia 2007 r. pozwana T. […] S.A. w W. wystawiła ubezpieczającemu P. […] S.A. w G. polisę ubezpieczeniową nr […] na rzecz następujących ubezpieczonych: 1) P. […] S.A., 2) powódki ad 1 – D. […] Ltd. w V. (Malta),

Prawo cywilne

125

3) D. […] Ltd. w C. (Nowa Zelandia), 4) R. […] Ltd. w H. (Nowa Zelandia), 5) D. […] sp. z o.o. w G. w zakresie odnośnych praw i zaintereso-wań każdego z powyższych podmiotów. Przedmiotem ubezpieczenia zo-stały: kadłub i maszyny m.in. statku „A. […]” (r.b. […], BT […]), zaś okres ubezpieczenia trwał od 1 kwietnia 2007 r. do 31 marca 2008 r. Co do warunków ubezpieczenia w polisie powołano się na Institute Fis-hing Vessel Clauses […] (Instytutowych Klauzul dla Statków Rybackich) ze zmianami tam wprowadzonymi. I tak, w pkt […] polisy uzgodnio-no, że ubezpieczenie podlega polskiemu prawu i polskiej jurysdykcji, a w przypadku rozbieżności na tle interpretacji powołanych tam klauzul, szczególnie w związku z brakiem uregulowań w prawie polskim, powsta-łe spory strony mogły rozstrzygać, posługując się interpretacją wynika-jącą z angielskiego orzecznictwa i praktyki, jednak wnioski wynikające z tego nie mogły być sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi prze-pisami prawa i praktyką obowiązującą w Polsce. Natomiast w pkt […] polisy przyjęto, że tekst angielski klauzul ma pierwszeństwo przed ich polskimi tłumaczeniami. W pkt […] ogólnych warunków ubezpieczenia Institute Fishing Vessel Clauses […] (Instytutowych Klauzul dla Statków Rybackich, IKSR) – mających zastosowanie na zasadzie nadrzędności i pierwszeństwa tylko wobec odmiennych postanowień umowy ubezpie-czenia – wskazano, że ubezpieczenie pokrywa stratę lub szkodę w przed-miocie ubezpieczenia (czyli kadłubie i maszynach statku „A. […]”) spo-wodowaną przez baraterię ze strony kapitana, oficerów lub załogi, pod warunkiem że taka strata lub szkoda nie powstała na skutek braku nale-żytej staranności ze strony ubezpieczonego, właścicieli jednostki lub ar-matora (czyli m.in. powódek). W pkt […] zatytułowanym „Odpowie-dzialność cywilna armatora” wyszczególniono przypadki, w jakich TUiR Warta S.A. zgodziła się wypłacić ubezpieczonemu odszkodowanie. I tak, w pkt […] pozwana zgodziła się wypłacić powódkom odszkodowanie za koszty wynikłe z wypadków albo zdarzeń mających miejsce w okre-sie ubezpieczenia. Wśród tych kosztów w pkt […] i pkt […] wymienio-no – odpowiednio:


126

a) kary nałożone na jednostkę, na ubezpieczonego lub na kapitana, ofi-cera i członka załogi lub agenta jednostki, któremu ubezpieczony zwraca koszty, za wszelki czyn lub zaniechanie, lub złamanie prawa lub zarządzeń w zakresie eksploatacji jednostki, z tym że T. […] nie będzie zobowiązane zwrócić ubezpieczonemu żadnych kar, które wynikają z jakiegokolwiek czynu, zaniechania lub niedotrzymania zobowiązań przez ubezpieczonego, jego agentów i innych osób, za które ponosi odpowiedzialność, innych niż kapitan, oficer lub czło-nek załogi;

b) koszty prawne poniesione przez ubezpieczonego lub które ubez-pieczony może być zmuszony ponieść dla uniknięcia, zmniejsze-nia lub zakwestionowania swojej odpowiedzialności, o ile działa za uprzednią pisemną zgodą T. […]. W tej części ogólnych warunków ubezpieczenia wyszczególniono jednocześnie wyłączenia, przyjmu-jąc, że pomimo postanowień zawartych w zbiorze klauzul zawar-tych w pkt […] klauzula […] nie będzie obejmować odpowiedzial-ności pozwanej, kosztów lub wydatków m.in. za kary lub grzywny z tytułu przeładowania jednostki lub nielegalnych połowów (tak w pkt […]).W okresie ubezpieczenia, tj. od 1 kwietnia 2007 r. do 31 marca

2008 r., podmiotem czarterującym statek „A. […]” była powódka ad 1. W dniach 3–4 września 2007 r. na statek „A. […]”, który znajdował się wówczas w porcie L. w Nowej Zelandii, weszli przedstawiciele Mini-sterstwa Rybołówstwa Nowej Zelandii, którzy dokonali zabezpieczenia znajdujących się tam dokumentów i nośników elektronicznych, a prze-de wszystkim – zajęli ten statek. Pismem z 5 września 2007 r. powód-ka ad 1 jako dłużnik oraz R. […] Ltd. jako poręczyciel oświadczyły, że udzielają poręczenia celem zwolnienia statku „A. […]” spod aresztu. Sta-tek „A. […]” po zwolnieniu i podpisaniu listu zastawnego przez przed-stawicieli ww. podmiotów w dniu 7 września 2007 r. wyszedł w mo-rze w celu kontynuowania działalności połowowej w wyłącznej strefie ekonomicznej Nowej Zelandii. Dnia 7 września 2007 r. nowozelandz-kie Ministerstwo Rybołówstwa postawiło zatrudnionym przez powód-

Prawo cywilne

127

kę ad 1 członkom załogi, tj. kapitanowi J. P., technologowi W. P. i mi-strzowi przetwórstwa J. J., zarzuty popełnienia w okresie od 28 czerwca 2005 r. do 28 czerwca 2007 r. przestępstwa przeciwko Obszarowi ło-wisk 3 i 4, tj. poprzez naruszenie przepisów rozdziału 72 (1) i (4) oraz rozdziału 239 ustawy o rybołówstwie z 1996 r. oraz rozdziału 66 usta-wy o przestępstwach karnych z 1961 r., polegającego na porzuceniu lub wyrzuceniu do morza ryby („hoki”), dla której nie został ustanowiony wymiar ochronny i która podlega systemowi kontyngentowania. W celu uniknięcia ewentualnie zmniejszenia wysokości szkody powstałej na sku-tek ww. zdarzenia powódka ad 1 zleciła kancelarii prawnej O. […] Ltd. podjęcie czynności zmierzających do zwolnienia statku „A. […]” z aresz-tu oraz do reprezentowania trzech członków załogi tego statku w postę-powaniu przed Sądem C. w Nowej Zelandii. Dnia 19 września 2007 r. powódka ad 2 zgłosiła – w formie elektronicznej – szkodę ubezpieczy-cielowi w ramach „Odpowiedzialności cywilnej armatora”, prosząc jed-nocześnie o wyrażenie zgody na akceptację poniesienia przez armatora kosztów pomocy prawnej związanej z ograniczeniem szkody wywołanej zarzutami Ministerstwa Rybołówstwa w stosunku do kapitana, technolo-ga i mistrza oraz zajęciem statku. W odpowiedzi na pismo powódki ad 2 z 19 września 2007 r. pozwana odmówiła zrefundowania przyszłych kosztów prawnych wynikłych z opisanego wyżej zdarzenia. W uzasad-nieniu tego stanowiska pozwana powołała się na zapisy następujących klauzul: […], […] i […]. Wyjaśniła też, że kwestie interpretacji IKSR konsultowała z A. […] w Londynie (autorami klauzul), jak również po-siłkowała się w tym zakresie opinią B. […], i na tej podstawie przyjęła, iż fishing należy tu interpretować szeroko, czyli nie tylko jako czynność polegającą na trałowaniu i wydobywaniu ryb na pokład, lecz jako „ca-łokształt czynności związanych z dokonywaniem połowów w celach ko-mercyjnych, w tym czynności towarzyszące, takie jak m.in. obligatoryjne raportowanie”. Na gruncie tego uznała, że illegal fishing należy rozu-mieć jako „naruszenie przepisów w zakresie rybołówstwa, czyli jako ca-łokształt operacji/czynności wykonywanych w związku z wykonywaniem komercyjnych połowów”. Dnia 3 grudnia 2008 r. powódki zawezwały


128

pozwaną – bezskutecznie – do próby ugodowej przed Sądem Rejonowym Warszawa-Śródmieście w Warszawie. W dniu 12 marca 2009 r. Sąd w C. wymierzył oskarżonym członkom załogi statku „A. […]” kary grzywny z tytułu wyrzucania za burtę miruny w łącznej kwocie 147.000 NZD. W swoich uwagach sędzia sprawozdawca podał, że zdarzenie, jakiego dopuścili się oskarżeni członkowie załogi statku, polegało na zamierzo-nym działaniu przełowienia włącznie z manipulowaniem rejestrami pro-wadzonymi na tej jednostce (tiret 5). Za najważniejszy aspekt tej sprawy sędzia uznał zatem kwestię przełowienia oraz wynikłego z niego wyrzu-cenia ryby do morza (tiret 6). Niemniej w tirecie 53 odniósł się też bez-pośrednio do czynności podjętych przez spółkę D. […], stwierdzając, że jej działania były „całkiem zwykłe”, tj. spółka ta nie tyle okazała nie-dbałość, co poczyniła niewiele, jeśli w ogóle, w kierunku analizowania lub jakościowej oceny informacji wychodzącej z aresztowanej jednost-ki. W dalszej części przybliżania motywów swojego rozstrzygnięcia sę-dzia uznał nawet, że działania D. […] były „nieco zbyt ubogie” (tiret 55). Do dnia wniesienia niniejszego pozwu proces w tej sprawie […] nie zo-stał jeszcze zakończony. Pismem z 27 listopada 2008 r. powódki wezwa-ły pozwaną – bezskutecznie – do dobrowolnego spełnienia świadczenia, tj. wypłacenia odszkodowania za poniesioną przez nie szkodę w postaci kosztów prawnych uiszczonych w celu zakwestionowania ich odpowie-dzialności za zdarzenie w zw. z zagrożeniem orzeczenia przez sąd za-graniczny przepadku statku w kwocie 1.469.475,70 NZD oraz kwocie 6.169,83 zł. Ponowne wezwania do zapłaty powódki wystosowały do po-zwanej w pismach z 10 grudnia 2009 r. oraz 14 grudnia 2009 r.

Sąd I instancji uznał, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.W ocenie Sądu I instancji nie można było odmówić słuszności twier-

dzeniom pozwu co do tego, że w związku z zajęciem statku „A. […]” przez nowozelandzkie Ministerstwo Rybołówstwa i postawieniem trzem członkom załogi tego statku zarzutów dotyczących popełnienia przestęp-stwa przeciwko Obszarowi łowisk 3 i 4 tego kraju powstało zagrożenie, iż nie tylko oskarżeni, ale też powódki będą musiały ponieść wysokie ka-ry pieniężne z tego tytułu. Słusznie więc powódki wywiodły, że w ce-

Prawo cywilne

129

lu uniknięcia ewentualnie zmniejszenia (zminimalizowania) wysokości przyszłej kary konieczne było skorzystanie z usług kancelarii specjalizu-jącej się w sprawach morskich oraz usług innych ekspertów i biegłych, którzy dowodzili na ich korzyść w trakcie postępowania toczącego się przed sądem zagranicznym. Prawdą jest więc i to, że poczynione w tym kierunku przez powódki działania wiązały się ze znacznymi kosztami sądowymi, które ostatecznie obciążyły ubezpieczonych. Pozostawało to jednak bez znaczenia dla istoty rozpoznawanej sprawy. Zdarzenie, które zaszło w okresie ubezpieczenia, miało bowiem swoje źródło w nielegal-nych połowach, których zaistnienie wyłączyło odpowiedzialność pozwa-nej z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia.

Ustalenie zakresu pojęcia illegal fishing (tłum. jako „nielegalne po-łowy”), jakie zostało użyte w pkt […] ogólnych warunków ubezpieczenia Institute Fishing Vessel Clauses […] (Instytutowych Klauzul dla Statków Rybackich, IKSR), było kluczowe dla oceny zasadności wniesionego po-wództwa. Spór stron w istocie sprowadzał się bowiem do wyjaśnienia, czy definiens wyrażenia illegal fishing obejmuje całokształt czynności związanych z dokonywaniem połowów w celach komercyjnych (i w ta-kim ujęciu zawiera czynności związane z wyrzuceniem ryby za burtę), czy też ogranicza się ono wyłącznie do połowów spełniających określo-ne prawnie cechy (wśród których nie mieszczą się działania inne niż po-łowy rozumiane wąsko).

Na gruncie tak ustalonego stanu faktycznego, ze względu na podnie-siony zarzut w odpowiedzi na pozew, Sąd I instancji rozważał w przed-miocie możliwości zastosowania w okolicznościach niniejszej sprawy przypadku wyłączającego odpowiedzialność pozwanej polegającego na illegal fishing. Sąd Okręgowy na podstawie ustalonych faktów zbadał je-dynie zagadnienia związane z ww. instytucją prawną, pomijając w cało-ści kwestie dotyczące szkody i jej wysokości. Wyniki wnioskowania do-konanego przez Sąd w tym zakresie jednoznacznie bowiem potwierdziły zasadność stanowiska procesowego pozwanej.

Sąd I instancji wskazał, że do wykładni postanowień umowy ubez-pieczenia stron w pierwszej kolejności zastosowanie znajdowało pol-


130

skie prawo i polska jurysdykcja (tak w pkt […] polisy ubezpieczeniowej nr […]). I w tym kontekście uzupełnienia wymaga, że unijne rozporzą-dzenia i dyrektywy jako część prawa Unii Europejskiej, a zatem jako źródło powszechnie obowiązującego prawa i część krajowego porząd-ku prawnego, podlegają w powyższym zakresie bezpośredniemu stoso-waniu z mocy art. 87 ust. 1 i art. 91 ust. 1 Konstytucji RP. Dopiero zaś w przypadku rozbieżności na tle interpretacji powołanych tam klauzul, szczególnie w związku z brakiem uregulowań w prawie polskim, powsta-łe spory strony mogły rozstrzygać, posługując się interpretacją wynika-jącą z angielskiego orzecznictwa i praktyki, jednak wnioski wynikające z tego zabiegu nie mogły być sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa i praktyką obowiązującą w Polsce. W tym miejscu na szczególną uwagę zasługuje też zapis pkt […] polisy, gdzie przyjęto, że tekst angielski klauzul ma pierwszeństwo przed ich polskimi tłumacze-niami. Ma to kapitalne znaczenie w niniejszej sprawie, biorąc pod uwa-gę fakt, że illegal fishing z klauzuli […] IKSR przetłumaczono na język polski jako „nielegalne połowy”, a to właśnie owo definiendum stało się przedmiotem rozbieżnych interpretacji stron, co w efekcie końcowym do-prowadziło do przyjęcia przez nie odmiennych stanowisk.

Nie odnosząc się w tym miejscu do poprawności dokonanego w klauzulach IKSR tłumaczenia wyrażenia illegal fishing, Sąd Okręgo-wy wskazał, że w krajowych aktach prawnych nie zdefiniowano pojęcia „nielegalne połowy”. Niemniej pomocna w tym zakresie staje się regula-cja zawarta w art. 2 pkt 1 i pkt 2 ustawy z dnia 19 lutego 2004 r. o ry-bołówstwie (Dz. U. z 2014 r., poz. 1592 – tekst jedn.), w ramach której dokonano oznaczenia terminu „rybołówstwo”. I tak, krajowy ustawodaw-ca przyjął, że pojęcie „rybołówstwo” należy rozumieć szeroko, a mia-nowicie jako „rybołówstwo morskie, skup lub przetwórstwo na morzu organizmów morskich, połów organizmów morskich w celach nauko-wo-badawczych, szkoleniowych albo sportowo-rekreacyjnych, zarybia-nie oraz chów lub hodowlę ryb i innych organizmów morskich”. Tym samym, definiensem wyrażenia „rybołówstwo” objęty został „połów or-ganizmów morskich w morzach w celach zarobkowych” (bo tak pra-

Prawo cywilne

131

wodawca zdefiniował „rybołówstwo morskie” w pkt 2 art. 2 cytowa-nej ustawy), przy czym cele zarobkowe należy tutaj utożsamiać z celami komercyjnymi. A skoro tak, to oczywiste na gruncie tego aktu prawne-go pozostaje, że połów w ujęciu przedmiotowym stanowi nierozerwalny element rybołówstwa i jako taki nie powinien być definiowany w ode-rwaniu od niego (na taką interpretację wskazuje przynajmniej cel oma-wianej w tym miejscu regulacji). Wyraźnie wskazuje na to już nowy projekt ustawy z dnia 19 grudnia 2014 r. o rybołówstwie morskim (druk nr 2919), gdzie poprzez „dzień połowowy” oznacza się okres, w którym statek rybacki może przebywać poza portem w celu wykonywania rybo-łówstwa komercyjnego, nie dłuższy niż 24 godziny (połów jest tu zatem równoznaczny z rybołówstwem komercyjnym).

Definicji pojęcia „nielegalne połowy” nie umieszczono też w usta-wie z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym (Dz. U. z 2009 r., Nr 189, poz. 1471 – tekst jedn.), która wprawdzie nie miała-by w niniejszej sprawie bezpośredniego zastosowania ze względu na za-kres przedmiotowy, to jednak na jej kanwie możliwe byłoby ustalenie ram regulacyjnych w badanym obszarze. Ustawa o rybactwie śródlądo-wym wprowadza jedynie oznaczenie dla amatorskiego połowu ryb, które dotyczy stricte pozyskiwania ryb za pomocą wędki i kuszy, co nie może znaleźć odniesienia do połowów dokonywanych w celach komercyjnych, chociażby z tego względu, iż w połowach komercyjnych wykorzystywa-ne są odmienne metody pozyskiwania ryb. W sytuacji niewystarczające-go prawodawstwa krajowego i zupełnego braku jakichkolwiek poglądów orzecznictwa bądź judykatury w tym temacie w ocenie Sądu zasadne by-ło odwołanie się do przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 1005/2008 z dnia 29 września 2008 r. ustanawiającego wspólnotowy system za-pobiegania nielegalnym, nieraportowanym i nieuregulowanym połowom oraz ich powstrzymywania i eliminowania, zmieniające rozporządzenia (EWG) nr 2847/ 93, (WE) nr 1936/2001 i (WE) nr 601/2004 oraz uchy-lające rozporządzenia (WE) nr 1093/94 i (WE) nr 1447/1999 (Dz. Urz. UE L z 2008 r., Nr 286/1). Bo chociaż rozporządzenie to weszło w ży-cie po zdarzeniu będącym źródłem rozpoznawanego sporu stron (i jako


132

takie nie może znaleźć bezpośredniego zastosowania w sprawie), to ope-ruje legalną definicją illegal fishing – „nielegalnych połowów” – na grun-cie międzynarodowym, które oznaczają tutaj „nielegalną działalność po-łowową”, czyli połowy: a) odbywające się na wodach znajdujących się pod jurysdykcją dane-go państwa i prowadzone przez krajowe lub zagraniczne statki rybackie bez pozwolenia tego państwa lub z naruszeniem jego przepisów ustawo-wych i wykonawczych; b) prowadzone przez statki rybackie pływające pod banderami państw będących umawiającymi się stronami odpowiedniej regionalnej organi-zacji zarządzania rybołówstwem, ale niespełniające postanowień doty-czących środków ochrony i zarządzania przyjętych przez tę organizację i obowiązujących w tych państwach lub odpowiednich, mających zasto-sowanie przepisów prawa międzynarodowego lub c) prowadzone przez statki rybackie z naruszeniem prawa krajowego lub zobowiązań międzynarodowych, w tym również zobowiązań podję-tych przez państwa współpracujące z odpowiednią regionalną organiza-cją zarządzania rybołówstwem (tak w art. 2 pkt 2 rozporządzenia).

W tym ujęciu (powyższa definicja obowiązuje jednocześnie stro-ny Konwencji Narodów Zjednoczonych, a więc także Nową Zelandię) połów będzie najczęściej uznany za nielegalny, gdy dany statek nie po-siada stosownego świadectwa (zawierającego informacje o legalności produktów nim objętych) na pozyskiwanie określonego rodzaju produk-tów rybołówstwa (zob. też wyrok TS UE z 29 marca 2007 r., C-64/04, w części poświęconej licencjonowanym połowom). Idea wprowadzenia tak wąskiego pod względem rodzajowym kompromisu na gruncie pro-cesu decyzyjnego państw członkowskich do obowiązującego w UE po-rządku prawnego była uzasadniona potrzebą zagwarantowania właściwej eksploatacji żywych zasobów wodnych, która zapewnia zrównoważone warunki środowiskowe i społeczno-ekonomiczne. Innymi słowy, priory-tetowy cel omawianej regulacji odnosi się do międzynarodowego zarzą-dzania zasobami morskimi (w zakresie władztwa publicznego – wspól-notowego), a nie do ustalenia warunków funkcjonowania pojedynczych

Prawo cywilne

133

przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą w zakresie po-łowu i przetwórstwa ryb morskich. Niemniej zawarta w tym rozporzą-dzeniu definicja legalna „nielegalnych połowów” mogłaby znaleźć zasto-sowanie do niniejszej sprawy w zakresie pkt 2 a art. 2 in fine. Jest tam bowiem mowa o naruszeniu przez statki rybackie przepisów ustawowych i wykonawczych umawiającego się państwa (czyli również Nowej Ze-landii jako członka ONZ). A przecież wątpliwości Sądu nie mógł budzić fakt, że zatrzymani w strefie ekonomicznej Nowej Zelandii członkowie załogi statku „A. […]” dopuścili się naruszenia przepisów prawa nowo-zelandzkiego. Bezsprzecznie wskazuje na to rodzaj postawionych im za-rzutów, co do których – co ważne – przyznali się w całości, poddając się dobrowolnie karze (o czym świadczyli przesłuchiwani w sprawie świad-kowie, którym Sąd dał wiarę). Bez względu jednak na to, jak to zostało nakreślone we wstępnej części tego akapitu, rozporządzenie Rady (WE) nr 1005/2008 należy w przedmiotowej sprawie traktować wyłącznie ja-ko tło regulacyjne wobec zasad określonych przez strony postępowania w roku 2007 w pkt […] polisy ubezpieczeniowej.

W tym stanie rzeczy w ocenie Sądu I instancji konieczne było od-niesienie się do interpretacji spornej klauzuli wynikającej z angielskiego orzecznictwa i praktyki. Zanim jednak to nastąpi, Sąd zwraca uwagę na fakt, że fishing w języku angielskim oznacza dokładnie „pójść/chodzić na ryby”, ale używane jest również jako synonim rzeczownika 1) rybo-łówstwo, 2) wędkarstwo bądź 3) poławianie (zob. R. Bujalski, Angielsko--polski słownik orzecznictwa sądów europejskich, LEX/el. 2014, jak też J. Stanisławski (red.), Wielki słownik angielsko-polski, Wyd. Wiedza Po-wszechna, Warszawa 1964, s. 308). Powyższe implikuje więc fakt, że sło-wo fishing na gruncie języka polskiego winno być tłumaczone w pierw-szej kolejności jako „rybołówstwo, wędkarstwo”, a nie połów. A przecież zapis pkt […] polisy ubezpieczeniowej nr […] stanowi wprost – tekst angielski klauzul ma pierwszeństwo przed ich polskimi tłumaczeniami. To oznacza zaś, że rozstrzygając spór stron, Sąd winien mimo wszystko wziąć pod uwagę – kierując się względami semantycznymi – właściwe tłumaczenie wyrażenia illegal fishing, tj. nielegalne rybołówstwo.


134

W ocenie Sądu kwestia tłumaczenia na język polski zwrotu illegal fishing jako nielegalne rybołówstwo lub nielegalne połowy nie ma istot-nego znaczenia dla rozpoznania niniejszej sprawy. Istotna jest wyłącznie definicja illegal fishing. W aktach sprawy na kartach […] znajduje się opinia brytyjskiego stowarzyszenia dyspaszerów (Association of Average Adjusters w Londynie) – niezakwestionowana przez powódki – dotyczą-ca interpretacji wybranych klauzul IKSR. Wynika z niej jednoznacznie, że wyrzucenie ryby bez raportowania tego faktu jest nielegalne na grun-cie nowozelandzkiej ustawy o rybołówstwie z 1996 r. Stowarzyszenie dyspaszerów powołało się w tym kontekście na cel wyłączenia zawarte-go w polisie ubezpieczeniowej, stwierdzając, że nie ma podstaw do tego, aby interpretując słowa „prowadzenie połowu”, stosować jego definicję zawężoną do dwóch odrębnych czynności, tj. trałowania w poszukiwaniu ryb oraz podejmowania ryby. Podobna konstatacja wypływała z analizy opinii sporządzonej przez spółkę prawa angielskiego B. […], także nie-kwestionowanej przez stronę powodową, która wprost wywiodła, że za-miar spornej klauzuli był taki, aby ubezpieczyciel nie zapewniał pokrycia grzywien czy kar powstałych z nadmiernego załadunku czy nielegalnego rybołówstwa (nielegalnych połowów). Spółka ta stwierdziła przy tym, że z punktu prawa angielskiego określenie „nielegalne rybołówstwo” powin-no być interpretowane szeroko.

W tym miejscu podkreślenia jeszcze wymaga fakt, że w pkt […] po-lisy ubezpieczeniowej nr (…) wprost przyjęto, że w przypadku rozbież-ności na tle interpretacji powołanych tam klauzul, szczególnie w związku z brakiem uregulowań w prawie polskim, powstałe spory strony mo-gły rozstrzygać, posługując się interpretacją wynikającą z angielskiego orzecznictwa i praktyki. To z kolei oznacza, że przy wykładni spornej klauzuli należało brać pod uwagę, poza polskim prawem i orzeczni-ctwem, angielskie praktyki i orzecznictwo, nie zaś – jak próbowały to wykazać powódki – nowozelandzkie ustawodawstwo. W związku z tym należy zważyć, że treść i wykładnia nowozelandzkiej ustawy o rybołów-stwie z 1996 r. miała w tym przypadku znaczenie wyłącznie pomocnicze (co jednak nie zmienia faktu, że na jej kanwie członkowie załogi stat-

Prawo cywilne

135

ku „A. […]” dopuścili się czynów nielegalnego połowu) i jako takie nie przesądzały o kierunku rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.

Sąd I instancji przyjął, że na gruncie niniejszego sporu pojęcie „nielegalnych połowów” należy definiować szeroko, tj. jako nielegal-ne rybołówstwo, w zakresie którego to terminu niewątpliwie zawiera się całokształt czynności związanych z dokonywaniem połowów w ce-lach zarobkowych (komercyjnych) naruszających obowiązujące przepi-sy prawne. To z kolei implikuje fakt, że w rozpoznawanej sprawie za-stosowanie znajdzie klauzula […] IKSR wyłączająca odpowiedzialność pozwanej za kary lub grzywny z tytułu przeładowania jednostki lub nie-legalnych połowów. W konsekwencji zarzut powódek co do naruszenia przez pozwaną postanowień umowy ubezpieczenia, w tym zapisów klau-zul ogólnych warunków tego ubezpieczenia [zmodyfikowanych polisą nr […]] znajdujących się w pkt […] i […], był bezzasadny. W kontek-ście klauzuli […] IKSR zaznaczyć jednocześnie należy, że jej wykład-nia językowa i celowościowa prowadzi do odmiennych wniosków ani-żeli te zaproponowane w trakcie postępowania przez stronę powodową. W jej treści jednoznacznie przecież wskazano, że pozwana wypłaci po-wódkom odszkodowanie za koszty wynikłe z wypadków albo zdarzeń mających miejsce w okresie ubezpieczenia, w tym za koszty prawne po-niesione przez ubezpieczonego lub które ubezpieczony może być zmu-szony ponieść dla uniknięcia, zmniejszenia lub zakwestionowania swo-jej odpowiedzialności, o ile działa za uprzednią pisemną zgodą T. […]. Zwrot „o ile działa za uprzednią pisemną zgodą T. […]” nie pozostawia wątpliwości interpretacyjnych co do tego, że zgoda (akt woli) T. […] S.A. w tym zakresie winna zostać wyrażona przed momentem ponie-sienia tych kosztów. Z pewnością natomiast nie był to warunek zawie-szający, o jakim mowa w przepisach Kodeksu cywilnego. Sąd I instan-cji uznał, że nie jest to również warunek potestatywny. Odwołując się do niego, należy odróżnić sytuacje, w których: warunek jest częściowo zależny od woli podmiotu zaciągającego zobowiązanie, a częściowo od innych niezależnych od niego okoliczności (wola jest jednym z elemen-tów ziszczenia/nieziszczenia się warunku), wola podmiotu zobowiąza-


136

nego jest aktem inicjującym bieg zdarzeń, na których dalszy przebieg nie ma on wpływu, warunek jest zależny od okoliczności, na które pod-miot zobowiązany ma wprawdzie w jakimś zakresie wpływ, ale które nie odpowiadają cechom ustawowego warunku, warunek zależy od wyda-nia decyzji administracyjnej lub orzeczenia sądowego na wniosek (żąda-nie) stron umowy bądź osób trzecich, warunek zależy od woli dłużnika, wierzyciela albo obu stron równocześnie (warunek potestatywny na ko-rzyść dłużnika, wierzyciela bądź obu stron umowy). I właśnie ta ostatnia sytuacja dotyczy niniejszej sprawy, gdzie zachowanie pozwanej bezpo-średnio mogło umożliwić lub uniemożliwić spełnienie świadczenia. Owo zastrzeżenie podlega jednak ocenie w płaszczyźnie przesłanek wyznaczo-nych treścią art. 3531 k.c., z uwzględnieniem normatywnej konstrukcji warunku przewidzianej w art. 89 k.c., a to już przesądza za przyjęciem, iż w umowie ubezpieczenia strony dopuściły, aby o możliwości zwrotu kosztów prawnych jednostronnie i niezależnie od kontrahenta decydowa-ła pozwana. W odpowiedzi na pozew ubezpieczyciel oświadczył tymcza-sem, że nigdy takiej zgody nie wyraził i w związku z tym należy uznać, że pozwana nie zgodziła się na wypłatę odszkodowania powódkom na tej podstawie. Co więcej, odmowy takiej nie należy postrzegać w kate-goriach nieuprawnionej czy sprzecznej z zasadami współżycia społeczne-go, skoro przy układaniu wzajemnych umownych stosunków stron wyko-rzystano zasadę autonomii oraz swobody umów. Sąd uznał, że w świetle postanowień klauzuli […] pozwany zasadnie nie wyraził zgody na po-niesienie przez powódki kosztów prawnych.

Sąd I instancji wskazał również, że w rozpoznawanej sprawie nie znajdą zastosowania ani klauzula […] IKSR, ani klauzule […] i […] IKSR, ani też regulacje zawarte w Kodeksie morskim. Odnosząc się – odpowiednio – do wskazanych zapisów, w pierwszej kolejności należy wskazać, że akt baraterii jest nierozerwalnie związany z przedmiotem ubezpieczenia, a zdarzenie będące źródłem sporu stron nie dotyczy-ło jakiejkolwiek szkody w kadłubie czy maszynach statku „A. […]”. W dalszym rzędzie wyjaśnienia wymaga, że klauzule zawarte w pkt […] i […] IKSR stanowią wyłączenia odpowiedzialności pozwanej, a zatem –

Prawo cywilne

137

a contrario – nie mogą w takim samym zakresie przesądzać o obowiąz-ku wypłaty przez nią ubezpieczenia. Następnie wyszczególnienia wyma-ga fakt, że kapitan statku „A. […]” nie był właścicielem, armatorem czy czarterującym tę jednostkę objętą ubezpieczeniem (art. 321 § 1 k.m.). I w końcu – strona powodowa nie musiała w rzeczywistości wypłacać jakichkolwiek środków pieniężnych w celu ratowania przedmiotu ubez-pieczenia (tak w art. 327 k.m.). Statek „A. […]” jeszcze we wrześniu 2007 r. został wszakże zwolniony z aresztu i po podpisaniu listu zastaw-nego m.in. przez przedstawiciela powódki ad 1 wyszedł w morze w celu kontynuowania działalności połowowej w wyłącznej strefie ekonomicz-nej Nowej Zelandii.

Na podstawie przytoczonych regulacji prawnych oraz art. 805 § 1 i 2 pkt 1 a contrario k.c. Sąd orzekł jak w pkt I wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł w pkt II i III wyroku na podstawie art. 98 k.p.c., art. 108 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniosły powódki i zaskarżyły go w całości zarzucając mu: 1) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c. oraz posta-nowieniami warunków spornej umowy ubezpieczenia – w szczególności […] warunków zawartych w polisie – polegające na wadliwej wykładni pojęcia illegal fishing w oderwaniu od znaczenia, jakie powinno być mu nadane w kontekście reguł gramatyki języka angielskiego oraz znajdują-cych zastosowanie do tej wykładni przepisów ustawy Fisheries Act 1996 będącej częścią porządku prawnego Nowej Zelandii, skutkujące błędnym uznaniem, iż klauzula […] OWU przewiduje wyłączenie odpowiedzial-ności pozwanego za roszczenia dochodzone w niniejszym postępowaniu; 2) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w związku z postanowieniami warun-ków umowy ubezpieczenia – pkt […] i […] warunków zawartych w po-lisie ubezpieczeniowej – polegające na niestosowaniu do oceny mate-riału dowodowego i wykładni warunków spornej umowy ubezpieczenia bezwzględnie obowiązującego art. 12 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, co skutkowało rozstrzygnięciem wątpliwości wynikających z nieprecyzyjnego sformułowania illegal fis-


138

hing na korzyść pozwanego i spowodowało błędne uznanie braku odpo-wiedzialności ubezpieczeniowej pozwanego oraz oddalenie powództwa; 3) naruszenie art. 230 § 1 k.p.c. oraz art. 227 i art. 224 k.p.c. w związ-ku z art. 328 § 1 k.p.c. oraz postanowieniem […] OWU, polegające na bezpodstawnym uznaniu dowodów przedłożonych przez pozwanego za niekwestionowane i oparciu na nich całości rozstrzygnięcia przy jedno-czesnym pominięciu dowodów z dokumentów przedłożonych przez po-wodów, co skutkowało bezpodstawnym uznaniem, iż w przedmiotowej sprawie zachodzą okoliczności wyłączające odpowiedzialność ubezpie-czeniową pozwanego; 4) naruszenie art. 230 § 1 k.p.c. oraz art. 227 k.p.c. w zw. z art. 299 i n. k.p.c. w zw. z art. 65 § 1 k.c. i art. 60 k.c. i postanowieniem […] OWU, polegające na bezpodstawnym pominięciu i oddaleniu wniosków dowodowych służących ustaleniu faktów istotnych dla rozstrzygnięcia, co skutkowało bezpodstawnym uznaniem, iż w przedmiotowej sprawie po-zwany nie zaakceptował w wymagany sposób faktu ponoszenia wydat-ków przez powoda.

Wskazując na powyższe zarzuty, skarżący wnieśli o zmianę zaskar-żonego wyroku w całości poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 1.475.475,71 dolarów nowozelandzkich oraz 6.169,83 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 17 grudnia 2009 r. do dnia zapła-ty ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji wraz z pozostawieniem temu sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego oraz zasą-dzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjne-go, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Ponadto skarżący wnieśli o przesłuchanie w charakterze świadka M. S. na okoliczności wskazane w pozwie, przesłuchanie powoda i po-zwanego w charakterze stron na okoliczności wskazane w pozwie i prze-prowadzenie dowodów wskazanych w pozwie oraz dalszych pismach procesowych powodów.

W uzasadnieniu swojego stanowiska skarżący wskazali, że w toku postępowania przed sądem w Nowej Zelandii nie przedstawiono powo-

Prawo cywilne

139

dom jako armatorom żadnych zarzutów, natomiast prawo Nowej Zelan-dii przewidywało możliwość konfiskaty i przepadku całego statku, które-go członkowie załogi dopuszczają się czynów zabronionych niezależnie od winy samego armatora. Powodom groziło więc orzeczenie przepad-ku statku w związku z czynami członków załogi i dlatego też niezbędna była pomoc prawna w tym zakresie. Skarżący wskazali, że zakres poję-cia illegal fishing był sporny między stronami, a Sąd oparł się jedynie na interpretacji tej definicji wskazanej przez pozwanego i opartej na dwóch dokumentach opinii B. […] oraz opinii Stowarzyszenia Dyspaszerów, których w ocenie Sądu powodowie nie zakwestionowali, co jest sprzecz-ne z art. 230 k.p.c., albowiem przebieg rozprawy nie daje podstaw do uznania, że powodowie akceptowali powyższe opinie. Ponadto skarżący wskazali, że Sąd nie dokonał oceny opinii złożonej przez powodów wy-rażonej przez Przedstawiciela International Underwriting Association of London wskazującej na konieczność odwołania się do porządku prawne-go miejsca popełnienia czynu.

W ocenie skarżących uchylenie się przez Sąd I instancji od samo-dzielnej oceny zastosowania klauzuli […] ze względu na konieczność ustalenia, czy w danym konkretnym przypadku doszło do czynu określo-nego jako illegal fishing na gruncie ustawy Fisheries Act z 1996 r. i opar-cie się jedynie na opiniach prywatnych pozwanego, jest bezzasadne i skut-kuje nierozpoznaniem istoty sprawy. W ocenie skarżących wyrzucenie, pozbywanie się ryby przez statek jest przedmiotem odrębnej regulacji za-wartej w art. 72 Fisheries Act z 1996 r. Hipoteza norm zawartych w tym artykule abstrahuje od czynności opisanych w definicji połowu wskazanej przez skarżących. Z tej regulacji wynika wprost, iż wyrzucanie ryby nie musi być bezpośrednim następstwem połowu. Norma ta dotyczy sytuacji, jaka powstaje na późniejszym etapie ciągu technologicznego związanego z przetwarzaniem przedmiotu połowu. Tego typu działanie członków zało-gi podjęte bez wiedzy ubezpieczonego armatora objęte jest w ocenie skar-żących przedmiotowym ubezpieczeniem według klauzuli […].

Skarżący wskazali również, że wobec niejednoznaczności termi-nu illegal fishing należy mieć na uwadze regułę interpretacyjną zawartą


140

w art. 12 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpie-czeniowej, zgodnie z którą postanowienia sformułowane niejednoznacz-nie interpretuje się na korzyść ubezpieczającego.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie kosztów po-stępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego we-dług norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu.Należy wskazać, że zasadny okazał się zarzut naruszenia

art. 299 k.p.c. w zakresie oddalenia wniosku o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron. Sąd Apelacyjny uzupełnił postępowanie dowodowe w tym zakresie, dopuszczając dowód z przesłuchania stron oraz świad-ków zgłoszonych przez strony.

W ocenie Sądu Apelacyjnego stan faktyczny sprawy ustalony przez Sąd Okręgowy był prawidłowy i w tym zakresie Sąd Apelacyjny przyj-muje go za własny, uznając, że nie zachodzi potrzeba ponownego jego przytaczania. W uzupełnieniu jedynie w zakresie przeprowadzonych do-wodów przed Sądem Apelacyjnym należy ustalić, że strony zawierając umowę ubezpieczenia, prowadziły negocjacje, których przedmiotem by-ły jedynie kwestie finansowe, a w pozostałym zakresie, a w szczególno-ści klauzule […] ani […] nie były negocjowane indywidualnie. Ponadto w czasie zawierania umowy również nie stwarzała żadnych problemów interpretacyjnych definicja illegal fishing. Jak wynika z zeznań likwida-tora powódki ad 2, powódki nie otrzymały pisemnej zgody wyrażonej przez pozwanego na pokrycie kosztów prawnych wynikających z przed-miotowego zdarzenia. (dowód: zeznania świadków Z. F., M. L., A. K. oraz przedstawiciela powoda likwidatora K. R.)

Wobec kwestionowania przez stronę powodową prywatnych opinii przedłożonych przez pozwanych oraz regulacji zawartej w umowie ubez-pieczenia klauzuli […] Sąd Apelacyjny zwrócił się do Ministra Sprawied-liwości w trybie art. 1143 § 1 k.p.c. o przesłanie orzecznictwa i praktyki prawa angielskiego odnoszących się do definicji illegal fishing oraz na-

Prawo cywilne

141

desłanie aktu prawnego Marine Insurance Act z 1906 r. Nadesłane przez Ministerstwo Sprawiedliwości rozstrzygnięcia sądów angielskich okazały się jednak nieprzydatne do rozstrzygnięcia, albowiem nie dotyczyły sta-nów prawnych rozstrzygających znaczenie pojęcia illegal fishing w prak-tyce i orzecznictwie angielskim.

Należy wskazać, że zgodnie z klauzulą […] umowy ubezpieczenia ubezpieczyciel zgadza się zwrócić ubezpieczonemu wszelkie sumy wy-płacone przez ubezpieczonego jakiejkolwiek osobie z tego powodu, że ubezpieczony stał się prawnie odpowiedzialny jako armator jednostki za jakiekolwiek roszczenia, żądania odszkodowania lub wydatki, w przy-padkach gdy taka odpowiedzialność wynika z przyczyn wymienionych poniżej, na skutek wypadku lub wydarzenia, które miało miejsce w cza-sie trwania ubezpieczenia:

[…] koszty prawne poniesione przez ubezpieczonego lub które ubezpieczony może być zmuszony ponieść dla uniknięcia, zmniejszenia lub zakwestionowania swojej odpowiedzialności, o ile działa za uprzed-nią pisemną zgodą ubezpieczyciela.

Natomiast klauzula […] zawiera wyłączenia odpowiedzialności i nie obejmuje odpowiedzialności, kosztów lub wydatków za:

[…] kary lub grzywny z tytułu przeładowania jednostki lub niele-galnych połowów.

Zgodnie z umową ubezpieczenia w klauzuli […] strony ustaliły, że niniejsze ubezpieczenie podlega prawu polskiemu i polskiej jurys-dykcji. W przypadku rozbieżności na tle interpretacji wyżej powołanych klauzul, szczególnie w związku z brakiem uregulowań w prawie pol-skim, powstałe spory strony mogą rozstrzygać, posługując się interpre-tacją wynikającą z angielskiego orzecznictwa i praktyki, jednak wnioski wynikające z powyższego nie mogą być sprzeczne z bezwzględnie obo-wiązującymi przepisami prawa i praktyką obowiązującą w Polsce. Zgod-nie z klauzulą […] tekst angielski klauzul ma pierwszeństwo przed ich polskimi tłumaczeniami. Skoro, jak wskazał Sąd I instancji, brak ure-gulowań dotyczących definicji pojęcia illegal fishing w prawie polskim, jak również ze względu na datę zdarzenia w prawie wspólnoty europej-


142

skiej, należy sięgnąć do interpretacji wynikającej z orzecznictwa i prak-tyki angielskiej.

W zakresie klauzuli […] działania kapitana i załogi mieszczą się w definicji zawartej w umowie ubezpieczenia, ale ubezpieczenie pokry-wa stratę lub uszkodzenie ubezpieczonego przedmiotu, czyli statku, spo-wodowane przez załogę, tzn. że tylko statek jest chroniony klauzulą […]. Kapitan i załoga nie są przedmiotem ubezpieczenia w tej klauzuli. Pra-widłowo więc Sąd I instancji wskazał, że na tej podstawie nie można uznać odpowiedzialności pozwanego za powyższe zdarzenie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie doszło do naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c. oraz postanowieniami warun-ków spornej umowy ubezpieczenia – w szczególności […] warunków zawartych w polisie – polegających na wadliwej wykładni pojęcia ille-gal fishing.

Skarżący upatruje nieprawidłowego rozumienia powyższej definicji w braku odniesienia tej definicji do prawa Nowej Zelandii, tj. Fisheries Act z 1996 r. Należy wskazać, że powyższy akt prawny definiuje rybo-łówstwo jako chwytanie, podejmowanie lub pozyskiwanie ryby, organi-zmów żywych wodorostów i obejmuje wszelkie działania, co do których można w sposób uzasadniony oczekiwać, że spowodują schwytanie, pod-jęcie lub pozyskanie ryby oraz wszelkie czynności wspierające lub przy-gotowujące do czynności opisanych w niniejszej definicji. Art. 72 tej re-gulacji zabrania pozbywania się ryby, a wyrzucanie ryby musi być objęte raportowaniem przedsiębiorstwa zgodnie z art. 230. Są to w rozumieniu tejże ustawy czyny nielegalne. Powyższa ustawa ustala system zarządza-nia kwotami połowowymi i całkowitą wielkość połowu, zapewnia też obowiązek dokładnego raportowania i posiadania przez przedsiębiorstwo połowowe rocznego zezwolenia połowowego ACE. Zgodnie z art. 72.1 ryba, na połów której nie ustalono wielkości legalnej, nie może być wy-rzucana za burtę, a art. 72.3 zezwala na to, że każda ryba, która nie ma legalnego wymiaru, może być wyrzucana do wody, ale musi być sporzą-dzony raport (brak raportowania). Miruna (ryba) podlega systemowi za-rządzania kwotami połowu, a nie ustalono jej rozmiaru legalnego, więc

Prawo cywilne

143

nie może ona być leganie odprowadzona do morza, a więc wyrzucenie ryby bez raportowania tego faktu zgodnie z ustawą jest nielegalne. Ra-portowanie o pozbyciu się ryby (połowu) jest operacją wspierającą chwy-tanie, podejmowanie czy pozyskiwanie ryby w rozumieniu Fisheries Act z 1996 r., skoro jest uregulowane tą właśnie ustawą.

Niewątpliwe jest w niniejszej sprawie, że zdarzeniem, które spo-wodowało koszty prawne, o które toczy się spór, wynikają bezpośrednio z zachowania się kapitana i członków załogi, którzy dobrowolnie poddali się karze wobec popełnienia czynów zabronionych w postaci bezprawne-go wyrzucania ryb za burtę (art. 72 Fisheries Act) oraz pominięcie infor-macji o zwrocie – brak raportowania (art. 230 Fisheries Act).

Zgodnie z art. 41 Insurance Act z 1906 r. każde przedsięwzięcie morskie jest legalne. Postępowanie członków załogi wbrew uregulowa-niom ustawy Fisheries Act było więc nielegalne, albowiem naruszało pra-wodawstwo Nowej Zelandii. Natomiast zgodnie z definicją Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i rolnictwa FAO przedstawioną w Międzynarodowym Planie Działania (IPOA) na temat połowów NNN (nielegalne, nieraportowane, nieuregulowane) połowy nielegalne to takie połowy, które odbywają się na wodach znajdujących się pod jurysdykcją danego państwa i prowadzone są przez statki rybackie bez zezwolenia te-go państwa lub z naruszeniem jego przepisów ustawowych i wykonaw-czych. Polska, jak i Nowa Zelandia są członkami ONZ oraz jej agen-dy FAO. Również zgodnie ze sprawozdaniem Parlamentu Europejskiego w sprawie wdrożenia wspólnotowego planu działań na rzecz zwalcza-nia nielegalnych, nieraportowanych i nieuregulowanych połowów z dnia 29 stycznia 2007 r. przez „połowy nielegalne” należy rozumieć działal-ność statków łamiących przepisy ustawowe i wykonawcze państw nale-żących do regionalnej organizacji zarządzania łowiskami. Niewątpliwie w ocenie Sądu Apelacyjnego, mając na uwadze definicje dotyczące „nie-legalnych połowów”, zdarzenie, z którego powodowie wywodzą swoje roszczenie, wynika z nielegalnych połowów, tj. illegal fishing, albowiem dotyczy popełnienia czynów zabronionych ustawą – Fisheries Act, a więc łamiących przepisy ustawowe Nowej Zelandii.


144

Należy wskazać, że celem wyłączenia w umowie ubezpieczenia jest zapewnienie, że ubezpieczyciel nie będzie płacił grzywien i kosz-tów, które wynikły z tego, że przedsiębiorstwo połowowe działa nielegal-nie w trakcie operacji połowu z powodu zachłanności kupieckiej. Intencją stron nie było więc wyłączenie oddzielnie czynności samego trałowania w poszukiwaniu ryb i jej podejmowania od operacji wspomagających, tj. postępowanie zgodne zakazami o niepozbywaniu się ryb i koniecznoś-cią postępowania zgodnie z wymogami raportowania tegoż wyrzucania. Okoliczności nielegalnego zrzutu ryby oraz braku raportowania wyrzu-cania ryb nie mogą być oddzielone od połowu jako całości. Wskazują na to uregulowania prawne powołane przez Sąd I instancji, opinie prywat-ne Stowarzyszenia Dyspaszerów i B. […] oraz wskazane powyżej defi-nicje FAO i Parlamentu Europejskiego. Otóż illegal fishing to całokształt czynności związanych z dokonywaniem połowów w celach komercyj-nych, a wiec również zawiera czynności związane z przełowieniem i wy-rzucaniem ryby za burtę. Sztuczne rozdzielanie samego poławiania ryb od czynności wspomagających połowy, a więc nie tylko chwytanie ryby, ale również przetwarzanie i pozbywanie się ryby w wyniku przełowienia, jak to zostało ustalone przez Sąd Nowej Zelandii, mieści się w definicji illegal fishing. Należy wskazać, że wyrzucenie ryby za burtę jest czyn-nością następczą złowienia ryby i nie miałoby miejsca w sytuacji bra-ku połowu ryby. Jest czynnością związaną z połowem w celach handlo-wych, jaki był wykonywany przez statek rybacki „A. […]”. Jak wynika z wyroku Sądu Nowej Zelandii, „wyrzucenie ryb było umyślne”. Należy też zwrócić uwagę na sformułowanie „nielegalne” jako określające spo-sób połowów. Niewątpliwie nielegalność jako sprzeczność z ustalonym porządkiem prawnym jest istotą tego zagadnienia. Należy wskazać, że ubezpieczenia dotyczą przedsięwzięć gospodarczych legalnych, a umo-wa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej obejmuje szkody będące następstwem przewidzianego w umowie wypadku lub zdarzenia niewąt-pliwie legalnego w świetle przepisów prawa.

Należy wskazać, że zgodnie z art. 820 k.c. przepisów o umowie ubezpieczenia zawartych w tytule XXVII nie stosuje się do ubezpieczeń

Prawo cywilne

145

morskich, tak więc zastosowanie w niniejszej sprawie mają przepisy doty-czące ubezpieczeń morskich zawartych w Kodeksie morskim. Sąd Okrę-gowy mylnie więc wskazał jako podstawę rozstrzygnięcia art. 805 k.c., jednakże nie miało to wpływu na orzeczenie, gdyż odpowiada ono prawu.

Zgodnie z art. 292 § 1 k.m. przez umowę ubezpieczenia morskie-go ubezpieczyciel zobowiązuje się w zamian za składkę ubezpiecze-niową wypłacić odszkodowanie za szkody poniesione wskutek niebez-pieczeństw, na jakie przedmiot ubezpieczenia jest narażony w związku z żeglugą morską. Niebezpieczeństwa związane z żeglugą morską obej-mują swoim zakresem ryzyka morza i ryzyka na morzu. Pierwsze to niebezpieczeństwa o charakterze naturalnym (sztormy, huragany, trudne warunki nawigacji). Natomiast drugie to ryzyka na morzu, które można podzielić na trzy grupy: 1) niebezpieczeństwa o charakterze społecznym (piraci, działania wojenne); 2) niebezpieczeństwa wynikające z zawod-ności urządzeń technicznych czy nawigacyjnych; 3) niebezpieczeństwa wynikłe ze słabości ludzkiej (błędy, zaniedbania, brak wymaganej sta-ranności ze strony członków załogi) (por. Komentarz do art. 292 k.m. M. Adamowicz). Natomiast zgodnie z art. 293 § 1 k.m. przedmiotem ubezpieczenia morskiego może być każdy interes majątkowy związa-ny z żeglugą morską i dający się ocenić w pieniądzach, a § 2 wskazu-je, że między innymi w szczególności przedmiotem ubezpieczenia może być zobowiązanie z tytułu odpowiedzialności cywilnej. Natomiast zgod-nie z art. 320 k.m. ubezpieczyciel odpowiada za szkody będące bezpo-średnim następstwem niebezpieczeństw objętych umową ubezpieczenia. W żegludze chodzi przede wszystkim o odpowiedzialność za kary za naruszenie przepisów dotyczących ochrony środowiska, bezpieczeństwa żeglugi lub rybołówstwa i za tego rodzaju kary odpowiedzialność ubez-pieczyciela jest wyłączona. Odpowiedzialność cywilna ubezpieczyciela w zakresie ubezpieczeń morskich nie obejmuje skutków finansowych wy-nikających z odpowiedzialności karnej czy administracyjnej ze względu na cel i funkcję tej umowy. Umowa zawarta między stronami nie mo-że być interpretowana w sposób oderwany od natury i funkcji umowy ubezpieczeniowej. Należy zwrócić uwagę na treść umowy w szerszym


146

kontekście niż tylko zapis klauzuli […]. Klauzula […] dotyczy odpo-wiedzialności cywilnej armatora, a klauzula […] wyłączeń tej odpowie-dzialności. Niewątpliwie odpowiedzialność cywilna ze swej istoty doty-czy wszelkich zdarzeń związanych z szeroko rozumianymi stosunkami cywilnymi w zakresie odpowiedzialności armatora, natomiast wyłącze-nia zawarte w klauzuli […] dotyczą enumeratywnie wyliczonych wyłą-czeń odpowiedzialności cywilnej i tak w klauzuli […] odpowiedzialność cywilna nie obejmuje kosztów i wydatków za kary lub grzywny z tytu-łu przeładowania jednostki lub nielegalnych połowów. Strony, zwiera-jąc umowę o tej treści, przewidziały więc wyłączenie odpowiedzialności w związku z nielegalnymi połowami, jednakże ta klauzula nie była ne-gocjowana indywidualnie i została w całości przejęta z IKSR, a więc nie stwarzała problemów interpretacyjnych w momencie zawierania umowy. Nie można również nie zauważyć, że powstanie regulacji dotyczących NNN miało na celu z jednej strony ochronę środowiska naturalnego, a z drugiej uwzględnienie rozwoju gospodarczego państw i zrównowa-żenie tych dwóch celów, a w szczególności zapobieżenie rabunkowej gospodarce w zakresie rybołówstwa. Skoro, jak wynika z zeznań stron, polisa i klauzule nie były uzgadniane indywidualnie, a uzgodnienia doty-czyły jedynie kwestii finansowych, to należy uznać, że strony uzgodniły treść umowy ubezpieczenia podczas negocjacji w formie i treści zwartej w umowie oraz inkorporowanych IKSR. Jak wynika z zeznań świadków i przedstawiciela strony powodowej, klauzule […] i […] nie były nego-cjowane przez strony i zostały zaaprobowane przez nie bez żadnych wąt-pliwości.

Przy ocenie Instytutowych Klauzul Statków Rybackich (IKSR) na-leży wziąć pod uwagę zarówno ryzyka objęte ubezpieczeniem, jak i wy-łączenia, gdyż wspólnie określają one zakres ryzyka. Klauzule instytu-towe zawierają całość ustaleń dotyczących formułowania ryzyk objętych umową ubezpieczenia i należy brać pod uwagę brzmienie całości klauzul, a nie tylko ich części. Ryzyka to niebezpieczeństwa połączone z wyłącze-niami i wspólnie określają one zakres ryzyk objętych umową ubezpiecze-nia. Należy wziąć pod uwagę to, że celem polisy ubezpieczeniowej jest

Prawo cywilne

147

udzielenie ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności cywilnej armato-ra określonej w klauzuli […], a nie udzielenie ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności, kosztów lub wydatków dotyczących kary lub grzyw-ny z tytułu przeładowania jednostki lub nielegalnych połowów (pkt […]).

Statki ubezpieczone zgodnie z IKSR są wykorzystywane do ce-lów handlowych. Właściciele lub zarządy są bezpośrednio zaangażowani w połowy, jak wynika z klauzuli […], a więc są zaangażowani w przed-sięwzięcia związane wyłącznie z połowami, które podlegają przepisom. Naruszenie tych przepisów może prowadzić do zajęcia statku. Naturalną rzeczą jest, że ubezpieczyciele oferujący ubezpieczenie od odpowiedzial-ności cywilnej powinni odmówić ubezpieczenia statku, którego właści-ciele podejmują ryzyko zaangażowania się w takie przedsięwzięcia, które naruszają przepisy, jakim przedsięwzięcia te podlegają. Jest to rozsąd-ne w sensie handlowym. Znaczenie odpowiednich sformułowań jest ro-zumiane potocznie w przyjęty przez większość osób sposób i dlatego nie ma powodu, aby wyrażeniu illegal fishing nadać jakąś szczególnie ograniczoną wykładnię. Skarżący w tym zakresie powołują się na pis-mo przedstawiciela Ministerstwa Rybołówstwa oraz pismo prokuratora – przedstawiciela Ministerstwa Rybołówstwa Nowej Zelandii z 10 lute-go 2009 r., z których wynika, że nie postawiono członkom załogi zarzu-tu nielegalnych połowów w rozumieniu prawodawstwa Nowej Zelandii. Należy jednak wskazać, że do oceny pojęcia illegal fishing należy stoso-wać zgodnie z umową ubezpieczenia rozumienie tego terminu w prawie polskim lub w braku prawa polskiego należy wziąć pod uwagę orzecz-nictwo i praktykę angielską. Tak wiec twierdzenia skarżącej, że należy uznać pogląd praktyki wyrażony przez I. […], że definicji pojęcia illegal fishing należy poszukiwać w lokalnym prawodawstwie, tj. Fisheries Act, za niezasadny. Niewątpliwie więc załączone do akt prywatne opinie Sto-warzyszenia Dyspaszerów i B. […] są właściwe do oceny pojęcia ille-gal fishing, albowiem wyrażają one stanowisko praktyki angielskiej, któ-re wiąże strony na podstawie klauzuli […] umowy ubezpieczenia.

Niezasadny jest w ocenie Sądu Apelacyjnego również zarzut na-ruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w związku z postanowieniami warunków


148

umowy ubezpieczenia – pkt […] i […] warunków zawartych w poli-sie ubezpieczeniowej – polegające na niestosowaniu do oceny materia-łu dowodowego i wykładni warunków spornej umowy ubezpieczenia bezwzględnie obowiązującego art. 12 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, co skutkowało rozstrzygnięciem wątpliwości wynikających z nieprecyzyjnego sformułowania illegal fis-hing na korzyść pozwanego i spowodowało błędne uznanie braku odpo-wiedzialności ubezpieczeniowej pozwanego. Otóż jak wynika z klauzuli […] umowy, umowa ubezpieczenia podlega prawu polskiemu i polskiej jurysdykcji, jednakże w klauzuli tej zawarto też wyjątki. Otóż w sytua-cji rozbieżności na tle interpretacji klauzul, szczególnie w związku z bra-kiem regulacji w prawie polskim, a taką sytuację mamy w niniejszej sprawie, powstałe spory należy rozstrzygać, posługując się interpretacją wynikającą z angielskiego orzecznictwa i praktyki. Jak wskazano wy-żej, orzecznictwa w zakresie rozumienia pojęcia illegal fishing nie ma, a więc należy wziąć pod uwagę praktykę wynikającą z prywatnych opi-nii Stowarzyszenia Dyspaszerów i B. […]. Owszem, wnioski nie mogą być sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa i prak-tyką obowiązującą w Polsce. Definicja pojęcia illegal fishing, tj. nielegal-nych połowów, w prawie polskim w czasie zdarzenia nie istniała, a więc interpretacja tego pojęcia dokonana przez Sąd I instancji i podzielana przez Sąd Apelacyjny nie jest sprzeczna z prawem polskim ani praktyką.

Zgodnie art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalno-ści ubezpieczeniowej ogólne warunki umów oraz umowa ubezpieczenia powinny być formułowane jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Nato-miast ust. 3 wskazuje, że postanowienie sformułowane niejednoznacznie interpretuje się na korzyść ubezpieczającego, ubezpieczonego, uposażo-nego lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia. Skarżący nie wskazu-ją, jakie postanowienia umowy ubezpieczenia są sformułowane niejed-noznacznie, a jedynie uważają, że pojęcie illegal fishing powinno być wykładane w sposób postulowany przez powodów jako ubezpieczonych, tj. w sposób wąski, uniemożliwiający powoływanie się na ten zapis ubez-pieczycielowi, gdyż jest on nieprecyzyjny. Należy wskazać, że pojęcie il-

Prawo cywilne

149

legal fishing nie jest pojęciem niejasnym. Jak wynika ze wskazanej wy-żej praktyki angielskiej oraz wykładni Parlamentu Europejskiego czy też FAO, agendy ONZ, rozumienie tego pojęcia jest jednoznaczne przez wszystkie te instytucje i obejmuje wszelkie połowy, które odbywają się na wodach znajdujących się pod jurysdykcją danego państwa i prowa-dzone są przez statki rybackie bez zezwolenia tego państwa lub z na-ruszeniem jego przepisów ustawowych i wykonawczych. Nawet wska-zywane przez stronę skarżącą pisma dotyczące interpretacji stosowania odpowiedniego prawa nie definiują tego pojęcia w inny sposób niż przy-jęty przez Sąd I instancji i podzielany przez Sąd Apelacyjny. Ponadto w dacie zawarcia umowy definicja pojęcia illegal fishing nie była przed-miotem negocjacji między stronami, żadna ze stron nie wskazywała na niejasność tego sformułowania, tak więc strony rozumiały ten zapis jed-noznacznie, na co wskazuje zachowanie stron przy zawarciu umowy, skoro strony bez zmian w tym zakresie inkorporowały Klauzule Insty-tutowe Statków Rybackich, natomiast inne klauzule zostały zmodyfiko-wane przez strony, na co wskazuje polisa. Ponadto ustawa o działalności ubezpieczeniowej nie wskazuje na interpretacje poszczególnych pojęć, lecz na interpretację postanowień umownych sformułowanych niejedno-znacznie, a więc w rozumieniu tego przepisu należałoby uznać, że nie-jednoznacznie jest sformułowana np. klauzula […] czy też klauzula […], na co skarżąca nie wskazuje.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie doszło do narusze-nia art. 230 § 1 k.p.c. oraz art. 227 i art. 224 k.p.c. w związku z art. 328 § 1 k.p.c. oraz postanowieniem […] polegającego na bezpod-stawnym uznaniu dowodów przedłożonych przez pozwanego za niekwe-stionowane i oparciu na nich całości rozstrzygnięcia przy jednoczesnym pominięciu dowodów z dokumentów przedłożonych przez powodów, co skutkowało bezpodstawnym uznaniem, iż w przedmiotowej sprawie za-chodzą okoliczności wyłączające odpowiedzialność ubezpieczeniową po-zwanego.

Należy wskazać, że zarzut naruszenia art. 230 k.p.c. w ocenie Sądu Apelacyjnego jest niezasadny. Zgodnie z art. 230 k.p.c., gdy strona nie


150

wypowie się do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd mając na uwa-dze wyniki całej rozprawy, może te fakty uznać za przyznane. W świetle art. 230 k.p.c. sąd może uznać za przyznane przez stronę niezaprzeczo-ne twierdzenia strony drugiej tylko w wypadku, gdy takie domniemanie przyznane jest uzasadnionym wszechstronnym rozważeniem wszystkich okoliczności sprawy. Naruszenie art. 230 k.p.c. istnieje jedynie wtedy, gdy sąd przyjmie za ustalone bez przeprowadzania postępowania dowodo-wego, okoliczności faktyczne wskazane przez stronę, a zakwestionowane przez stronę przeciwną. W niniejszej sprawie nie miało to miejsca. Nato-miast Sąd I instancji prawidłowo przy ustalaniu stanu faktycznego wziął pod rozwagę wszystkie okoliczności sprawy, jakie ujawniły się w postę-powaniu dowodowym. Co prawda Sąd Okręgowy nie dokonał oceny do-kumentów prywatnych złożonych przez powódki wskazanych w apela-cji, jednak uzupełniając to, Sąd Apelacyjny ocenił przedłożone prywatne dokumenty w postaci pisma prokuratora – przedstawiciela Ministerstwa Rybołówstwa Nowej Zelandii z 10 lutego 2009 r., oraz pisma przedsta-wiciela Ministerstwa Rybołówstwa jako prywatne poglądy podpisanych przez poszczególne osoby pism zgodnie z art. 245 k.p.c. Natomiast po-glądu praktyki wyrażonego przez International Underwriting Association nie można było wziąć pod uwagę, albowiem zwierała ona jedynie ogól-ne wskazówki dotyczące uregulowań prawnych obwiązujących na terenie Zjednoczonego Królestwa, a więc było to nieprzydatne do rozstrzygnięcia. Jednakże jak wskazano wyżej, poglądy tych osób nie miały wpływu na rozstrzygnięcie, albowiem nie stanowiły orzecznictwa lub praktyki angiel-skiej, zgodnie z którymi należy badać umowę ubezpieczenia. Natomiast opinia Stowarzyszenia Dyspaszerów – twórców Instytutowych Klauzul Statków Rybackich – oraz opinia B. […] – angielskiej kancelarii prawnej specjalizującej się w ubezpieczeniach morskich – są poglądami prakty-ki angielskiej i nie zostały w żaden sposób przez skarżących podważone. Odmienne stanowisko zawarte w poglądach wskazanych przez skarżących nie może być wzięte pod uwagę z przyczyn wskazanych wyżej.

Ponadto nie doszło również do naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., zgod-nie z którym uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie pod-

Prawo cywilne

151

stawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodo-wej, oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepi-sów prawa. Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może być zasadny tylko w wyjątkowych okolicznościach, w których treść uzasadnienia orzecze-nia sądu uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, któ-ry doprowadził do wydania orzeczenia. O uchybieniu art. 328 § 2 k.p.c. można by mówić jedynie wtedy, gdyby uzasadnienie zaskarżonego orze-czenia nie zawierało danych pozwalających na kontrolę tego orzecze-nia (por. postanowienie SN z 21 listopada 2001 r., I CKN 185/01, LEX nr 52726). W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskar-żonego orzeczenia ustalił fakty, które uznał za udowodnione, wskazał dowody, na których się oparł, oraz przyczyny, dla których innym dowo-dom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnił podsta-wę prawną wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

W ocenie Sądu Apelacyjnego umowę ubezpieczenia należy inter-pretować ściśle, a więc należy uznać, że klauzula […] dotyczy jedynie zwrotu przez T. […] wszelkich sum wypłaconych przez Ubezpieczone-go z tytułu kosztów prawnych poniesionych przez Ubezpieczonego lub które Ubezpieczony może być zmuszony ponieść dla uniknięcia, zmniej-szenia lub zakwestionowania swojej odpowiedzialności, o ile działa za uprzednią pisemną zgodą T. […]. Skarżący wskazuje, że jest to warunek potestatywny i w jego ocenie przewidziany w klauzuli […] wymóg for-my pisemnej nie ma wpływu i nie zamyka możliwości wyinterpretowania treści takiego oświadczenia woli z dokumentów sporządzonych w formie pisemnej. Jednakże należy wziąć pod uwagę zeznania strony powodowej K. R., z których jednoznacznie wynika, że pozwana nigdy nie wyraziła pisemnej zgody na poniesienie kosztów prawnych wynikłych ze zdarze-nia w dniach 23 i 28 czerwca 2007 r., dotyczących wyrzucania ryby za burtę i braku raportowania, za które członkowie załogi statku rybackie-go „A. […]” zostali skazani wyrokiem Sądu Nowej Zelandii z 12 mar-ca 2009 r.


152

Warunek w rozumieniu art. 89 k.c. to zdarzenie przyszłe i nie-pewne. Zgoda pisemna zobowiązanego na wydatki związane z koszta-mi prawnymi wynikłymi z nielegalnych połowów jest takim warunkiem rozwiązującym i nie jest sprzeczna z ustawą. Nie ma tutaj zastosowa-nia art. 94 k.c. Warunek ubezpieczeniowy jest zdarzeniem, które strony umowy ubezpieczenia określiły jako przyczynę uzasadniającą odpowie-dzialność zakładu ubezpieczeń. Swoboda kształtowania stosunku umow-nego umożliwia ułożenie go w taki sposób, że ochroną ubezpieczeniową będzie objęta tylko odpowiedzialność cywilna ubezpieczającego powsta-ła przy zachowaniu określonych wymagań dodatkowych (por. wyrok SN z 22 maja 2009 r., III CSK 300/08). Dopuszczalne jest co do zasady do-konanie czynności prawnej zawierającej zastrzeżenie, że jej skutek zale-ży od skorzystania z uprawnienia lub woli wykonującego zobowiązanie, a zdarzenie zależne od zachowania strony może polegać na spełnieniu lub niespełnieniu świadczenia. Zastrzeżenie to podlega ocenie na pod-stawie art. 3531 k.c. z uwzględnieniem normatywnej konstrukcji wskaza-nej w art. 89 k.c. Warunek w rozumieniu tego przepisu to składnik sto-sunku prawnego, mający formę postanowienia jako elementu czynności prawnej, który uzależnia jej skuteczność prawną od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Postanowienie takie przybiera postać zastrzeżenia o zna-czeniu accidentale negotii. Warunkowa czynność prawna skutkuje zwią-zaniem stron czynnością prawną dopóty, dopóki zdarzenie prawne i nie-pewne się nie ziści. Oznacza to, że oświadczenia stron są definitywne w chwili zawarcia umowy i tylko jej skuteczność zależna jest od spełnie-nia warunku (postanowienie 7 sędziów SN z 22 marca 2013 r., III CZP 85/12). Odnosząc te wskazania do niniejszej sprawy, należy uznać, że warunek pisemnej zgody T. […] na wydatki związane z kosztami praw-nymi jest prawnie dopuszczalny i należy taki warunek badać na podsta-wie art. 3531 k.c. Sąd Apelacyjny przeprowadził dowód z przesłuchania stron oraz świadków na tę okoliczność. Należało uznać, że strony ułoży-ły stosunek prawny w postaci umowy ubezpieczenia w taki sposób, który dopuszczał zastrzeżenie warunku wynikającego z klauzuli […]. Zgodnie z art. 3531 k.c. podmioty mogą kształtować swobodnie treść zobowiąza-

Prawo cywilne

153

nia w granicach określonych w tym artykule, a więc musi ono być zgod-ne z przepisami prawa, zasadami współżycia społecznego i właściwością (naturą) stosunku. Przepis ten nakazuje jednocześnie, aby poddawać ba-daniu nie tylko treść, ale i cel zobowiązania przy ocenie, czy strony do-konały czynności prawnej we wskazanych granicach wyznaczonych im przez zasadę swobody umów. W ocenie Sądu Apelacyjnego zapis odpo-wiedzialności zawarty w klauzuli […], dotyczący pisemnej zgody ubez-pieczyciela na poniesienie kosztów prawnych poniesionych przez ubez-pieczonego dla uniknięcia, zmniejszenia lub zakwestionowania swojej odpowiedzialności jest dozwolony w świetle uregulowań Kodeksu cy-wilnego, tj. art. 89 k.c. i art. 3531 k.c. Wskazując na powyższe, nale-żało uznać, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie na mocy art. 6 k.c. w zw. z art. 292 § 1 k.m. w zw. z art. 320 k.m. oraz posta-nowieniami umowy ubezpieczenia w szczególności klauzul […] i […] oraz […] i […].

Mając na uwadze powyższe, należało orzec jak w sentencji na mo-cy art. 385 k.p.c. W pkt I sprostowano nazwy stron zgodnie z odpisami KRS na mocy art. 350 § 1 k.p.c.

[…]


z dnia 25 maja 2016 r. sygn. akt I ACa 1151/15

Skład orzekający:SSA Dorota Gierczak (przewodniczący, sprawozdawca)SSA Małgorzata ZwierzyńskaSSO (del.) Leszek Jantowski

Teza I:Po zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, dokonanej ustawą

z dnia 16 września 201l r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381),


154

straciły aktualność poglądy judykatury, zgodnie z którymi możliwość powoływania się przez stronę procesu, działającą bez profesjonalnego pełnomocnika, na uchybienia przepisom postępowania przez sąd nie by-ła warunkowana zgłoszeniem zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c. Wska-zaną ustawą dodano do Kodeksu postępowania cywilnego art. 210 § 21 o brzmieniu: „Sąd poucza stronę występującą w sprawie bez adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii General-nej Skarbu Państwa o treści art. 162, 207, 217, 229 i 230”. W związku z powyższym zasadna jest konkluzja, że poczynając od 3 maja 2012 r., pouczenie strony, działającej bez profesjonalnego pełnomocnika, o tre-ści m.in. art. 162 k.p.c., skutkuje stosowaniem wobec niej rygorów te-goż przepisu, oczywiście poza wymogiem wskazywania przez taką stronę konkretnych przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, których naru-szenie nastąpiło.

Teza II:Nie ma podstaw do przyjęcia zachowania terminu z art. 88 § 2 k.c.

w zw. z art. 61 § 1 k.c. do skutecznego złożenia oświadczenia woli o uchyleniu się od skutków prawnych wcześniejszego oświadczenia wo-li złożonego pod wpływem błędu w sytuacji powołania się, po upływie wynikającego z art. 88 § 2 k.c. terminu, na treść pozwu złożonego z za-chowaniem tegoż terminu i domagania się uznania jego treści, niewyra-żającej wprost oświadczenia, o którym mowa w art. 88 § 1 k.c., jako ta-kiegoż oświadczenia.

Uzasadnienie

Powódka M. T. w pozwie skierowanym przeciwko M. T. (2) do-magała się ustalenia nieważności umowy o częściowy podział majątku wspólnego, zawartej w dniu 23 października 2004 r. przed notariuszem W. O. w kancelarii notarialnej w G. Rep. A nr […]. W uzasadnieniu po-zwu powódka powołała się na art. 82–84 k.c., wskazując, że umowę tę zawierała, będąc w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji z uwagi na zaburzenia psychiczne, załamanie nerwowe i ciężką

Prawo cywilne

155

depresję, którą wywołało u niej ujawnienie informacji z życia jej męża – pozwanego, a nadto na błąd wywołany przez pozwanego, a dotyczący sytuacji na rynku nieruchomości w Polsce.

Pozwany, w odpowiedzi na pozew, wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki na swoją rzecz kosztów postępo-wania, w tym kosztów zastępstwa prawnego.

Wyrokiem z 19 października 2015 r. Sąd Okręgowy w G. oddalił powództwo i odstąpił od obciążania powódki kosztami zastępstwa pro-cesowego pozwanego. Sąd I instancji ustalił, że strony zawarły związek małżeński w 1976 r. Umową sprzedaży z 30 sierpnia 2001 r. pozwany nabył do majątku wspólnego stron prawo własności niezabudowanej nie-ruchomości, stanowiącej działkę budowlaną, położonej w G. przy ul. […] róg ul. […], stanowiącej działkę nr […] karta mapy […], Bp, obsza-ru 1647 m2 za cenę 190.000 zł. W decyzji z 7 lipca 2003 r. Pierwszego Urzędu Skarbowego w G. określono wartość tej nieruchomości na dzień zawarcia powyższej umowy na kwotę 222.180 zł. Od 2003 r., kiedy po-wódka dowiedziała się o związku pozwanego z inną kobietą, małżonko-wie pozostawali w separacji faktycznej. W związku z tą sytuacją powód-ka załamała się, zaczęła się leczyć u psychologa, a później psychiatry. W tym czasie podjęła próbę samobójczą. W czerwcu 2004 r. pozwany wystąpił z inicjatywą podziału wspólnego majątku, przedstawiając dwie propozycje. Proponował, by powódce przypadła albo działka w P. oraz cały majątek w Niemczech, albo ww. działka w G., obciążona wówczas hipoteką na kwotę 200.000 zł na rzecz banku, w związku z kredytem w kwocie około 80.000 zł. Powódka ostatecznie zdecydowała, że nie jest zainteresowana działką w G., wobec czego w podziale miała jej przypaść nieruchomość w P. oraz majątek w Niemczech. W związku z tym w dniu 23 października 2004 r. przed notariuszem W. O. w kancelarii notarialnej w G. strony zawarły umowę majątkową małżeńską, na podstawie której wyłączyli w swoim małżeństwie ustrój wspólności ustawowej i wprowa-dzili rozdzielność majątkową. Tegoż dnia strony zawarły umowę o częś-ciowy podział majątku wspólnego, na podstawie której prawo własności w opisanej nieruchomości położonej w G., objętej księgą wieczystą KW


156

nr […] SR w G. przypadło na wyłączną własność pozwanego, a powódce prawo własności nieruchomości położonej w P., stanowiącej niezabudo-wane działki numer: […], […] i […], łącznego obszaru 3,7102 ha obję-tej księgą wieczystą KW nr […] SR w L. Jednocześnie stający oświad-czyli, że dokonali tym aktem podziału całego ich majątku dorobkowego położonego w Polsce, że nie są wzajemnie zobowiązani do dokonania ja-kichkolwiek dopłat oraz że nie mają już wobec siebie żadnych roszczeń z tego tytułu. W § 5 umowy pozwany zagwarantował powódce, że wie-rzyciel hipoteczny nie będzie dochodzić od niej spłaty kredytu, zabez-pieczonego hipoteką wpisaną w księdze wieczystej KW nr […] SR w G. Stający określili łączną wartość przedmiotu umowy na kwotę 245.000 zł, w tym nieruchomości objętej księgą wieczystą KW nr […] na kwotę 200.000 zł i nieruchomości objętej księgą wieczystą KW nr […] na kwo-tę 45.000 zł. Następnie strony poczyniły uzgodnienia dotyczące ich ma-jątku dorobkowego w Niemczech, w postaci domu w miejscowości L., na którego zakup zaciągnięto kredyt w wysokości około 155.000 eu-ro, oraz samochodu, które zgodnie z porozumieniem miały przypaść po-wódce. W dacie zawarcia ww. umowy z 23 października 2004 r. powód-ka nie znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli w zakresie dokonywanej czynności prawnej. Małżeństwo stron rozwiązano przez rozwód wyrokiem z 23 li-stopada 2005 r. Ostatecznie powódka stała się wyłączną właścicielką do-mu w L. w 2006 r.

Stan faktyczny w sprawie Sąd ustalił na podstawie wskazanych w uzasadnieniu wyroku dowodów, dokonując tamże oceny zgromadzo-nego w sprawie materiału dowodowego. Z uwagi na fakt, że kwestia oce-ny, czy powódka w dacie zawierania umowy o częściowy podział mająt-ku znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli w zakresie dokonywanej czynności prawnej, była kluczowa dla rozstrzygnięcia sporu między stronami, Sąd decydujące znaczenie przypisał opinii biegłych z zakresu psychiatrii i psychologii jako osób dysponujących wiedzą fachową w tym zakresie. Sąd uznał, że sporządzona przez nie opinia odpowiada tezie dowodowej,

Prawo cywilne

157

biegli przy jej wydawaniu uwzględnili całość dokumentacji powódki zgromadzonej w aktach sprawy i w oparciu o nią oraz znajdujący się w aktach pozostały materiał dowodowy, w tym informacje uzyskane w trakcie przeprowadzonego badania powódki, w sposób jasny, jedno-znaczny i kategoryczny odpowiedzieli na pytanie postawione przez Sąd. Sąd miał na uwadze, że powódka zgłosiła wątpliwości co do treści opi-nii, w szczególności co do uwzględnienia przez biegłe treści przedstawio-nych przez nią zaświadczeń specjalistów niemieckich, niemniej w opi-niach uzupełniających obie biegłe podkreśliły, że wydając opinię, wzięły pod uwagę powyższe i ponownie podtrzymały wnioski wyrażone w pierwszej opinii. Sąd również uznał, że brak sprzeczności między treś-cią tych zaświadczeń a opinią, nieuzasadnione jest bowiem założenie, że każda osoba, która leczy się z powodu zaburzeń nastroju czy zaburzeń depresyjnych, ma zniesioną zdolność do świadomego i swobodnego wy-rażenia woli. Skoro biegłe, będące profesjonalistami w swoich dziedzi-nach, na podstawie danych zawartych w zaświadczeniach oraz opisu za-chowania powódki, poczynionego przez świadków czy same strony, uznały, że powódka nie znajdowała się w stanie wyłączającym świado-me albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli w zakresie doko-nywanej czynności prawnej, Sąd nie znalazł podstaw do zakwestionowa-nia ich wniosku. Ostatecznie, biorąc pod uwagę treść opinii i jej uzasadnienie, Sąd ocenił, że została ona sporządzona profesjonalnie i rze-telnie, zgodnie z obowiązującymi standardami i aktualnym stanem wie-dzy, przez specjalistów w swojej dziedzinie o dużym doświadczeniu za-wodowym, w związku z czym w pełni podzielił wnioski w niej zawarte. Powyższe stało również u podstaw oddalenia wniosku powódki o do-puszczenie dowodu z opinii innego zespołu biegłych. W konsekwencji Sąd jako niewiarygodne ocenił zeznania powódki w zakresie, w jakim odmiennie niż biegli oceniła stan swojej świadomości w dacie zawarcia kwestionowanej przez nią umowy, choć dał jej wiarę co do twierdzeń, w których opisywała historię swego związku i okoliczności, które stały się powodem zawarcia tej umowy czy też później rozstania stron i za-kończenia ich związku. W tym też zakresie Sąd dał wiarę pozwanemu,


158

który przyznawał, że rzeczywiście doszło do rozpadu jego związku z po-wódką oraz że był w tym czasie związany z inną kobietą, a także, że był inicjatorem uregulowania spraw związanych z ich majątkiem wspólnym. Jego zeznania w tym zakresie znalazły potwierdzenie w korespondencji, której kopia znajduje się w aktach sprawy, a w której proponował on do-konanie tego podziału. Natomiast jego twierdzenia co do ustalenia war-tości nieruchomości w R. korespondowały z treścią operatu szacunkowe-go złożonego przez niego, jak również złożoną przez powódkę kopią decyzji podatkowej z 2003 r. Zdaniem Sądu w ustalonych okolicznoś-ciach faktycznych powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Wobec argumentów podniesionych przez powódkę na uzasadnienie roszczenia o ustalenie nieważności spornej umowy Sąd za podstawę swych rozwa-żań przyjął art. 82 k.c. oraz art. 84 k.c. Cytując art. 82 k.c. i dokonując jego wykładni, Sąd wskazał, że o istnieniu stanu wskazywanego w tym przepisie w przypadku powódki nie może być mowy, o czym przesądzi-ła jednoznaczna opinia biegłych z zakresu psychologii i psychiatrii. Mi-mo zdiagnozowanych aktualnie zaburzeń adaptacyjnych, pod postacią za-burzeń nastroju uwarunkowanych wieloprzyczynowo, kategorycznie ocenili oni, że w dacie zawarcia umowy powódka nie znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli w zakresie dokonywanej czynności. Sąd podkreślił, że, w jego ocenie, wnioski te nie są sprzeczne z treścią zaświadczeń przed-łożonych przez powódkę, a dotyczących jej terapii prowadzonej w Niem-czech. Jedynie ustalenie stanu zupełnego braku świadomości bądź swo-body powoduje nieważność oświadczenia woli złożonego w tym stanie. Nie każde zaś zaburzenie nastroju czy nawet zaburzenie depresyjne ta-kim stanem skutkuje – innymi słowy, mimo istnienia pewnych zaburzeń, a nawet podjęcia ich leczenia, osoba, u której je zdiagnozowano, nadal może być w stanie świadomie podejmować decyzje. To przesądzili bie-gli. Ich ocena koresponduje z zeznaniami świadków i pozwanego, z któ-rych wynika, że powódka, mimo niewątpliwie trudnej życiowo sytuacji, w jakiej się znalazła, funkcjonowała w życiu codziennym w miarę pra-widłowo – w tym czasie była związana z innym mężczyzną, przyjecha-

Prawo cywilne

159

ła z nim do Polski, uczestniczyła czynnie w spotkaniu rodzinnym. Sąd zwrócił uwagę, że nikt z najbliższych ani osób z jej otoczenia nie po-wziął wówczas wątpliwości co do stanu jej świadomości, choć każdy, co oczywiste, zauważał jej zdenerwowanie. Nikt też nie powstrzymywał jej od zawarcia umowy z pozwanym z tego właśnie względu. Wątpliwości jej siostry wynikały raczej z podejrzeń, że pozwany będzie chciał oszu-kać powódkę, a nie z tego, że ona sama nie będzie miała świadomości tego, co podpisuje. O braku świadomości nie może w tej sytuacji prze-sądzać również dysproporcja świadczeń po obu stronach umowy, na któ-rą powołuje się powódka, a która, jej zdaniem, świadczy o tym, że nie była ona w stanie podejmować racjonalnych decyzji co do swojego ma-jątku. Sąd wskazał, że nie można treści tej umowy oceniać, abstrahując zupełnie od tego, że podział dotyczył wyłącznie części majątku małżon-ków – nie obejmował w ogóle majątku znajdującego się na terenie Nie-miec, który ostatecznie w całości przypadł właśnie powódce. Wprawdzie rzeczywiście powódka zmuszona była spłacać kredyt zaciągnięty na za-kup nieruchomości w Niemczech, jednakże nie zmienia to faktu, że to jej przysługuje wyłącznie prawo własności tego domu. Poza tym na dzień zawierania umowy o podział częściowy majątku również nieruchomość w G. była obciążona hipoteką związaną z kredytem, który spłacał pozwa-ny. Natomiast nieruchomość w P. nie była w żaden sposób obciążona. Powódka wskazywała nadto, że oświadczenia woli zostały przez nią zło-żone pod wpływem błędu wywołanego przez pozwanego co do sytuacji na rynku nieruchomości. Zagadnienie błędu jako wady oświadczenia wo-li reguluje art. 84 k.c. Dokonując jego wykładni, Sąd stwierdził, że po-wódka wskazywała, że błąd po jej stronie dotyczył oceny rzeczywistej wartości nieruchomości w G., która, jej zdaniem, była wyższa niż wska-zana w akcie notarialnym. Sąd podkreślił, że na tę okoliczność powódka nie zgłosiła żadnych wniosków dowodowych, Sąd więc nie prowadził postępowania dowodowego w tym zakresie, a jej twierdzenia uznał za niewykazane. Złożone do sprawy dokumenty prywatne w postaci opera-tu szacunkowego, kopii decyzji I US w G., potwierdzają raczej, że war-tość wskazana w akcie notarialnym, tj. 190.000 zł, była wartością przy-


160

najmniej zbliżoną do rynkowej. Nadto, jak wynika z korespondencji załączonej do akt, pozwany już w czerwcu 2004 r. przesłał powódce pro-pozycję podziału majątku, a z jego zeznań wynika, że miała ona do wy-boru dwa rozwiązania i sama wybrała jedno z nich. Zdaniem Sądu po-wódka miała wystarczająco dużo czasu, by zorientować się w wartości wspólnych nieruchomości. Sąd dodał, że istotne jest, że ich wycena do-konywana była w roku 2004 r. i strony nie mogły wówczas przewidzieć, że w niedalekiej przyszłości ceny nieruchomości znacznie wzrosną, zwłaszcza wartość działki w G., co związane jest z jej atrakcyjnym po-łożeniem. Na wzrost ten niewątpliwie wpłynęły również działania podję-te już po zawarciu spornej umowy przez pozwanego, które wiązały się z uzyskaniem odpowiednich pozwoleń, uporządkowaniem i zagospoda-rowaniem działki, w tym zabudowaniem jej domem mieszkalnym. Dzi-siejsza, ewentualna, dysproporcja między wartościami nieruchomości nie ma żadnego znaczenia dla oceny ważności umowy kwestionowanej w sprawie niniejszej, dla której istotny był dzień jej zawarcia. Co istot-ne, prawo polskie przewiduje możliwość unieważnienia czynności praw-nej dokonanej pod wpływem błędu, podstępu i groźby jedynie przez zło-żenie odpowiedniego oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia woli. Powódka w ogóle nie wskazywała na fakt złożenia takiego oświadczenia, przez co przyjąć należy, że oświadcze-niem tym może być dopiero sam pozew. Tymczasem w myśl art. 88 § 2 k.c. uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu – z upływem roku od jego wykrycia […], przy czym termin ten jest zacho-wany wyłącznie wówczas, jeżeli oświadczenie o uchyleniu się zostało doręczone drugiej stronie przed jego upływem. Powódka nie udowodni-ła zachowania tego terminu i nie potrafiła wskazać, od kiedy powzięła ewentualną informację o błędzie. Wobec powyższego na podstawie art. 82 k.c. i art. 84 k.c. a contrario Sąd oddalił powództwo, o czym orzekł jak w punkcie 1 wyroku. O kosztach postępowania Sąd orzekł w punkcie 2, na podstawie art. 102 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiodła powódka, zarzuca-jąc: naruszenie prawa procesowego, które miało wpływ na jego treść:

Prawo cywilne

161

art. 217 § 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c., po-legające na oddaleniu wniosku dowodowego powódki o powołanie in-nych biegłych do sporządzenia opinii na okoliczność stanu psychicznego powódki w dniu podpisania aktu notarialnego częściowego działu spad-ku w dniu 23 października 2004 r., w sytuacji gdy pierwsza opinia spo-rządzona w sprawie nie mogła zostać uznana za wartościową dowodowo, ze względu na szereg braków w niej występujących, a w sprawie zaist-niała konieczność uzyskania wiadomości specjalnych; art. 233 § 1 k.p.c., polegające na bezzasadnym przyjęciu, że sporządzona w sprawie opi-nia biegłych jest profesjonalna i rzetelna, mimo jej lakoniczności, bra-ku odniesienia się do obszernej dokumentacji medycznej przedstawionej przez powódkę oraz bardzo krótkiego czasu badania, co doprowadziło do błędnego ustalenia, że powódka dnia 23 października 2004 r. nie znaj-dowała się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli; w konsekwencji naruszenie prawa materialne-go: art. 82 k.c., polegające na bezzasadnym uznaniu, że w dniu 23 paź-dziernika 2004 r., podpisując akt notarialny o częściowym dziale majątku wspólnego powódka nie znajdowała się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Jednocześnie powódka wniosła o rozpoznanie, na podstawie art. 380 k.p.c., postanowienia Sądu Okręgowego z 28 października 2015 r. oddalającego wniosek dowodowy powódki o dopuszczenie dowodu z zespołu innych biegłych – stawiając takie same zarzuty jak powyższej, a nadto, na podstawie art. 382 k.p.c., wniosła o przeprowadzenie dowodu z opinii innego zespołu biegłych psy-chiatrów i psychologów na okoliczność ustalenia, czy powódka w dniu 23 października 2004 r. znajdowała się w stanie wyłączającym świado-me lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli na skutek depresji i przyjmowanych leków oraz z nałożeniem na biegłych obowiązku odnie-sienia się do dokumentacji medycznej powódki i wpływu przyjmowanych przez nią leków na zdolność swobodnego i świadomego podejmowania decyzji i wyrażania woli, a nie tylko ich wyszczególnienia w opinii.

Wskazując na powyższe, skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uznanie, że akt notarialny częściowego działu majątku


162

wspólnego z 23 października 2004 r. jest nieważny, a nadto zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów sądowych, w tym kosztów za-stępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzupełnieniu apelacji powódka podniosła także zarzuty związa-ne z naruszeniem art. 84 k.c.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie na koszt skarżącej.


Apelacja nie jest zasadna.Rozpoznając przedmiotową sprawę, Sąd ad quem podziela ustale-

nia faktyczne będące podstawą zaskarżonego orzeczenia i, przyjmując za własne, czyni podstawą także dla swojego orzeczenia, z zastrzeżeniami wynikającymi z poniższych rozważań.

Analizując wywiedzioną przez powódkę apelację, Sąd Odwoławczy rozważał wniosek dowodowy zgłoszony w postępowaniu apelacyjnym oraz poprzedzający go wniosek zgłoszony w trybie art. 380 k.p.c. i nie znalazł podstaw do uwzględniania któregokolwiek z nich.

Bezsporne w sprawie jest, że powódka żądanie pozwu wywodzi-ła z zaistnienia po jej stronie w dniu zawierania z pozwanym umo-wy o częściowy podział majątku wspólnego (wskazywany w apelacji dział spadku Sąd traktuje jako omyłkę pisarską) w dniu 23 październi-ka 2004 r. wad oświadczenia woli, wskazując w pierwszej kolejności na brak świadomości lub swobody. Powyższe skarżąca wywodziła, wskazu-jąc na swój stan psychiczny, związany z ujawnioną zdradą pozwanego, rozstaniem stron, rozkładem ich małżeństwa. Podnosiła, że leczyła się psychiatrycznie, a lekarze, pod opieką medyczną których pozostawała, stwierdzali u niej wskazany brak świadomości i swobody przy składaniu ww. dnia spornego oświadczenia woli.

Ustalając stan faktyczny w niniejszej sprawie, Sąd Okręgowy, w oparciu m.in. o dowód w postaci opinii biegłych sądowych – psycho-loga i lekarza psychiatry, oceniając powyższy dowód jako wiarygodny, odpowiadający wymogom opinii sądowych, stwierdził, że brak podstaw

Prawo cywilne

163

do przyjęcia, w ww. dniu zawierania przedmiotowej umowy, zaistnienia u powódki stanu wyłączającego jej świadomość lub swobodę w trakcie składania oświadczenia woli.

Podstawowy zarzut apelacji, łącznie z ww. wnioskami w trybie art. 380 k.p.c. i art. 382 k.p.c., sprowadza się, zdaniem Sądu II instan-cji, do podważania wniosków opinii biegłych sądowych oraz domagania się dopuszczenia dowodu z opinii sądowej innych biegłych sądowych – psychologa i lekarza psychiatry na okoliczność stanu zdrowia psychicz-nego apelującej w dniu 23 października 2004 r.

Skarżąca wprost wskazuje w wywiedzionej apelacji, że nie zgłosiła zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c. w toku rozprawy, na której Sąd I in-stancji oddalił jej wniosek dowodowy w zakresie kolejnej opinii biegłych psychiatry i psychologa, zdając sobie sprawę z konsekwencji wynikają-cych z tego przepisu w sytuacji braku właściwego zastrzeżenia. Jedno-cześnie w odwołaniu wskazuje się na fakt, że powódka działała wów-czas bez profesjonalnego pełnomocnika, a nadto że brak zastrzeżenia nie powinien mieć żadnego znaczenia, bowiem zadaniem Sądu jest ustalenie prawdy materialnej i wydanie sprawiedliwego wyroku, a „Sąd Okręgo-wy w G. wiedząc, jak miałka jest opinia sporządzona przez biegłe, nie powinien oddalać wniosku dowodowego powódki”.

W związku z powyższym Sąd II instancji wskazuje, że po zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, dokonanej ustawą z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektó-rych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381), w jego ocenie, straciły aktualność poglądy judykatury, zgodnie z którymi możliwość powoływa-nia się przez stronę procesu, działającą bez profesjonalnego pełnomocni-ka, na uchybienia przepisom postępowania przez sąd nie była warunko-wa zgłoszeniem zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c. Wskazaną ustawą dodano do Kodeksu postępowania cywilnego art. 210 § 21 o brzmieniu: „Sąd poucza stronę występującą w sprawie bez adwokata, radcy prawne-go, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Pań-stwa o treści art. 162, 207, 217, 229 i 230”. W związku z powyższym zasadnym, według tegoż Sądu, jest konkluzja, że poczynając od 3 ma-


164

ja 2012 r. pouczenie strony, działającej bez profesjonalnego pełnomocni-ka, o treści m.in. art. 162 k.p.c., skutkuje stosowaniem wobec niej rygo-rów tegoż przepisu, oczywiście poza wymogiem wskazywania przez taką stronę konkretnych przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, których naruszenie nastąpiło.

W sprawie niniejszej nie ma wątpliwości, że nastąpiło prawidłowe pouczenie powódki przez Sąd Okręgowy w trybie art. 210 § 21 k.p.c., w tym o treści art. 162 k.p.c., co wynika wprost z zarządzeń z 14 listopada 2013 r. oraz z 4 lutego 2014 r. i treści pouczenia. Nadto Sąd ten powyż-sze pouczenie powtórzył na rozprawie 28 września 2015 r., po wydaniu w jej trakcie postanowienia oddalającego wniosek dowodowy powódki.

W konsekwencji, według Sądu ad quem, brak omawianego zastrze-żenia skutkuje uznaniem, że skarżąca nie może skutecznie podważać ww. postanowienia Sądu a quo z 28 września 2015 r. Skutkiem powyższego wniosku jest kolejny – o niezasadności żądania w trybie art. 380 k.p.c., a także przeprowadzenia omawianego dowodu w toku postępowania ape-lacyjnego.

Zacytowane wyżej twierdzenia odwołania o „miałkości” opinii bie-głych w kontekście dążenia sądu do ustalenia prawdy materialnej i wy-dania sprawiedliwego wyroku, a tym samym jego obowiązku uwzględ-nienia przedmiotowego wniosku dowodowego, nie mogą, w zaistniałej sytuacji procesowej, zostać uznane za trafne.

Mimo powyższego Sąd Apelacyjny uznał, że nawet gdyby Sąd ten teoretycznie podzielił stanowisko odwołania w zakresie braku konse-kwencji prawnych niezgłoszenia przez skarżącą wskazywanego zastrze-żenia, to i tak brak podstaw do uwzględnienia zarówno wskazywanych już wniosków, jak i zarzutów apelacji odnoszących się do nieprawidło-wej oceny przez Sąd Okręgowy opinii biegłych sądowych wydanej w ni-niejszej sprawie.

Zarówno w toku procesu przez Sądem a quo, jak i w apelacji, stro-na powodowa podnosi, że przedłożyła obszerną dokumentację medyczną, z której w sposób jednoznaczny wynika, że w dacie zawierania spornej umowy miała zniesioną świadomość i swobodę wyrażania woli.

Prawo cywilne

165

W ocenie Sądu Apelacyjnego powyższe twierdzenie nie odpowia-da stanowi faktycznemu.

Analiza dokumentów znajdujących się w aktach przedmiotowej sprawy prowadzi do stanowczego wniosku, że nie ma wśród nich żad-nego odpowiadającego dacie zawieranej umowy o częściowy podział ma-jątku wspólnego czy też odnoszącego się wprost lub choćby w sposób pośredni do tego okresu.

Powódka przedstawiła dokumenty medyczne z 15 stycznia 2013 r., bez daty, niepodpisane, odnoszące się do zdarzeń z okresu wrzesień 2011 r. – listopad 2012 r., z 5 maja 2014 r., z 8 sierpnia 2002 r., z 25 stycznia 2003 r., z 12 czerwca 2014 r., z 31 lipca 2014 r., z 5 maja 2015 r.

W tym miejscu Sąd ten wskazuje, że nie uwzględniał ewentualnych dodatkowych dokumentów sporządzonych w języku niemieckim i nie-przetłumaczonych na język polski przez tłumacza przysięgłego.

Lektura powyższych dokumentów prowadzi do konkluzji, że część z nich odnosi się do stanu zdrowia powódki z okresu znacznie przekra-czającego okres października 2004 r. Oczywiste zatem musi pozostać, że te dokumenty nie mogły stanowić podstaw analizy Sądu pod kątem sta-nu zdrowia psychicznego powódki w okresie zawierania przedmiotowej umowy o częściowy podział majątku wspólnego.

Dokument z 25 lutego 2013 r. wydany przez lekarza pierwszego kontaktu, zatem niemającego wiedzy specjalnej z dziedziny psychiatrii, obejmuje okres leczenia od lipca 2002 r., wskazuje na problemy zdro-wotne powódki od 2001 r., ale jednocześnie podaje, że stan jej zdrowia psychicznego był zmienny. Diagnoza w zakresie ciężkiej depresji nie zo-stała dokładnie ujęta w czasie, bowiem stwierdzono, że „ciężka depresja mojej pacjentki trwała wiele lat, aż do czasu, kiedy jej życie prywatne – zdrada męża, porzucenie, samodzielne podejmowanie odpowiedzialno-ści za wspólne decyzje – zostało przez nią psychicznie uporządkowane”. Następny dokument z 15 maja 2014 r. został sporządzony przez psycho-loga i wskazuje na objęcie powódki terapią psychologiczną od 1 lutego 2002 r., jednak nie odnosi się do żadnych konkretnych zdarzeń czy te-rapii z października 2004 r. Dokument z 29 kwietnia 2014 r. pochodzi


166

z Centrum […]. Wynika z niego, że skarżąca była pod jego opieką od 22 lipca 2002 r., wskazane są informacje odnoszące się do życia osobi-stego powódki, przywołano fakt próby skontaktowania powódki z tera-peutą. Kolejny dokument (z daty jak wyżej) wskazuje na próbę samo-bójczą powódki i pobyt w okresie od 25 stycznia 2003 r. do 27 stycznia 2003 r. w szpitalu. Wskazano w nim, że według konsultacji psychiatrycz-nej skarżąca ma depresję z wrażliwą do histeryczną strukturą podstawo-wą psychiki, że przyjęcie do szpitala psychiatrycznego zostało przez po-wódkę odrzucone, przy braku podstaw do przymusowego skierowania. Dokument z 27 czerwca 2014 r. został sporządzony przez lekarza psy-chiatrę i wskazuje, że apelująca jest jego pacjentką od sierpnia 2003 r., że wówczas znajdowała się w ciężkiej depresji, że terapia psychiatrycz-na przebiegała równolegle z terapią psychologiczną.

W związku z treścią powyższych dokumentów sąd odwoławczy stwierdza, że zarzuty apelacji, jakoby Sąd a quo nie wziął pod uwa-gę licznych, szczegółowych dokumentów medycznych powódki, które w sposób stanowczy stwierdzają jej stan psychiczny w dacie sporządze-nia omawianego aktu notarialnego, czy choćby w okresie do tej daty zbliżonym, nie odpowiadają prawdzie. Dokumenty te potwierdzają, że w wyniku różnego rodzaju problemów rodzinnych, majątkowych, w tym zdrady męża, rozstania małżonków, rozwodu itp. powódka pozostawała w depresji czy też była w stanie innych zaburzeń zdrowia psychicznego. Okoliczności te Sąd Okręgowy ustalił i brał pod uwagę przy rozważaniu zasadności powództwa. Brak jednak w sprawie jakichkolwiek dowodów, w postaci dokumentacji medycznej z okresu spornego oświadczenia wo-li, pozwalających na skuteczną weryfikację opinii sądowej psychiatrycz-no-psychologicznej sporządzonej w niniejszej sprawie. Ani biegłe opi-niujące już w tej sprawie, ani żaden inny zespół biegłych sądowych nie może bowiem opiniować w oparciu o stan, który nie jest poparty żad-nym materiałem dowodowym, a z taką sytuacją, co do okresu paździer-nika 2004 r., mamy do czynienia w niniejszej sprawie. W konsekwencji postanowienie Sądu I instancji oddalające omawiany wniosek dowodo-wy powódki jest w pełni zasadne.

Prawo cywilne

167

W tym stanie rzeczy Sąd II instancji oddalił wniosek dowodowy po-wódki zgłoszony w apelacji. Pełnomocnik powódki nie zgłosił w stosun-ku do tego postanowienia zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c.

Konkludując, Sąd ad quem uznał, że skarżąca nie wykazała, by w da-cie sporządzania, w formie aktu notarialnego przed notariuszem W. O., umowy częściowego podziału majątku wspólnego dnia 23 października 2004 r. stan jej zdrowia psychicznego był tego rodzaju, że spełniał prze-słanki braku świadomości lub swobody, o których mowa w art. 82 k.c.

W konsekwencji brak podstaw do uznania za zasadne roszczenia pozwu uznania powyższej umowy za nieważną z przyczyn wskazanych w tym przepisie.

W uzupełnieniu apelacji powódka podnosiła także zarzut narusze-nia art. 84 k.c., twierdząc, że omawiane oświadczenie woli złożyła pod wpływem błędu wywołanego przez pozwanego. W piśmie procesowym z 20 listopada 2015 r. skarżąca stwierdziła: „proszę potraktować mój po-zew do Sądu z 1 marca 2013 r. jako oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia woli”, wskazując, uprzednio, że o „dokonaniu błędu” dowiedziała się w styczniu 2013 r.

W kontekście tego stanowiska apelującej Sąd ad quem wskazu-je, że zgodnie z art. 88 § 1 k.c. „Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu […], następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piś-mie” i § 2 „Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu – z upływem roku od jego wykrycia […]”. Dodatkowo wskazać należy na art. 61 § 1 k.c. normujący chwilę skuteczności złożenia innej osobie oświadczenia woli.

Porównując treść tych przepisów z ww. stanowiskiem skarżącej, Sąd Apelacyjny stwierdza, że brak podstaw do przyjęcia zachowania terminu z art. 88 § 2 k.c. w zw. z art. 61 § 1 k.c. do skutecznego zło-żenia oświadczenia woli o uchyleniu się od skutków prawnych wcześ-niejszego oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu w sytuacji powołania się, po upływie wynikającego z art. 88 § 2 k.c. terminu, na treść pozwu złożonego z zachowaniem tegoż terminu i domagania się


168

uznania jego treści, niewyrażającej wprost oświadczenia, o którym mo-wa w art. 88 § 1 k.c., jako takiegoż oświadczenia.

W ocenie tegoż Sądu za oświadczenie powódki o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli złożonego w umowie o częściowy podział majątku wspólnego z 23 października 2004 r. można ewentualnie przy-jąć dopiero jej oświadczenie wyrażone w powołanym piśmie z 20 listopa-da 2015 r. Powyższe skutkuje uznaniem, że oświadczenie to jest bezsku-teczne wobec niedochowania terminu wskazywanego w art. 88 § 2 k.c. w zw. z art. 61 § 1 k.c.

Konkludując, Sąd Apelacyjny stwierdza, że powołane w piśmie pro-cesowym z 20 listopada 2015 r. zarzuty sprowadzają się do kwestio-nowania opinii biegłych sądowych sporządzonej w niniejszej sprawie, która to opinia stanowiła jedną z podstaw ustaleń faktycznych, a w re-zultacie wniosków prawnych Sądu I instancji, co jak wykazano wyżej, nie znajduje żadnego uzasadnienia w materiale dowodowym w sprawie zgromadzonym. W związku z powyższym brak podstaw do podziele-nia podniesionych tam zarzutów zarówno naruszeń prawa procesowego, jak i materialnego. Powyżej wyjaśniono także przyczyny niemożliwości uwzględnienia zarzutu naruszenia art. 84 k.c.

Biorąc pod uwagę poczynione rozważania, Sąd Apelacyjny uznał zaskarżone orzeczenie za odpowiadające prawu, a apelację za bezzasadną i w konsekwencji oddalił ją, na podstawie art. 385 k.p.c., przy orzecze-niu o kosztach postępowania apelacyjnego w myśl art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c.


z dnia 9 października 2015 r. sygn. akt V ACa 263/15

Skład orzekający:SSA Roman Kowalkowski (przewodniczący, sprawozdawca)SSA Artur LesiakSSO (del.) Anna Daniszewska

Prawo cywilne

169

Teza I:Użycie w art. 530 k.c. słów „zamiar pokrzywdzenia” jest nieprzy-

padkowe i pokazuje, że ustawodawca zamierzał zaakcentować szczegól-ną naganność zachowania dłużnika i przydać temu zachowaniu koniecz-ność istnienia po stronie dłużnika zamiaru bezpośredniego polegającego na chęci i dążeniu do pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli.

Teza II:Przepis art. 530 k.c., inaczej niż to czyni art. 527 § 1 k.c., podwyż-

sza kryteria oceny krzywdzącego charakteru dokonanej czynności i – od-miennie, niż przyjęto dla czynności dokonywanych po to, aby uniemoż-liwić zaspokojenie już istniejących zobowiązań – wymaga, aby działanie dłużnika cechowało świadome dążenie do osiągnięcia celu w postaci przyszłej niewypłacalności w obliczu mogących powstać w przyszłości zobowiązań.

Teza III:Konieczna na gruncie art. 530 k.c. ocena wymaga postawienia py-

tania, czy podejmując czynność prawną dłużnik miał na względzie jakiś inny cel poza pokrzywdzeniem przyszłych wierzycieli. Jeśli kwestiono-wana czynność, na tle sytuacji podmiotu jej dokonującego, ma jakieś ra-cjonalne uzasadnienie, a skutek krzywdzący jest jedynie dodatkowym, choć przewidywalnym, efektem tej czynności, zaskarżenie nie będzie usprawiedliwione.

Uzasadnienie

Wyrokiem 3 listopada 2014 r. Sąd Okręgowy w T. uznał za bezsku-teczną w stosunku do powoda R. P. umowę darowizny zawartą 18 grud-nia 2008 r. przed notariuszem B. G. (akt notarialny Repertorium A nr […] między D. O., a pozwanym P. O. – celem zaspokojenia wierzytelności powoda wobec D. O. wynikających z prawomocnego wyroku Sądu Okrę-gowego w T. z 28 listopada 2011 r., wydanego w sprawie o sygn. akt […] i orzekł o kosztach postępowania.


170

Uzasadniając swoje rozstrzygnięcie, ustalił, że umową darowizny z 18 grudnia 2008 r., zawartą pomiędzy D. O. a pozwanym P. O., pozwa-ny nabył prawo własności nieruchomości położonej w T. przy ul. […], dla której Sąd Rejonowy w T. prowadzi księgę wieczystą o numerze […]. Przedmiot darowizny wyczerpywał wówczas cały majątek odrębny D. O. Obdarowany jest synem D. O. W momencie dokonania darowizny obda-rowany dopiero co uzyskał pełnoletniość, właśnie rozpoczynał studia, na stałe zamieszkiwał w B.

Powód R. P. świadczył pracę na rzecz prowadzącego działalność gospodarczą D. O. od sierpnia 2005 r. do sierpnia 2006 r., a także od 1 września 2009 do 31 grudnia 2009 r. oraz od 12 kwietnia 2011 r. do 31 stycznia 2011 r. D. O., począwszy od 2009 r., nie płacił powodowi całego należnego wynagrodzenia za pracę.

W marcu 2011 r. D. O. oraz jego wspólnik w interesach R. M. przy-szli do powoda z żądaniem podpisania oświadczenia mającego dokumen-tować fakt, że wszystkie roszczenia powoda z tytułu stosunku pracy zo-stały zapłacone. Podczas wizyty była żona powoda uciekła do kuchni, gdyż bała się D. O. oraz R. M. Strony uzgodniły zapłatę około 6000 zł za 2009 r. i powód podane mu oświadczenie podpisał.

Prawomocnym wyrokiem z 28 listopada 2011 r., wydanym w spra-wie […], Sąd Okręgowy w T. – IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Spo-łecznych zasądził od D. O. na rzecz powoda kwotę 99.414,50 zł tytu-łem zaległego wynagrodzenia za pracę (za okres od 23 kwietnia 2010 r. do 31 stycznia 2011 r.), diet (za 196 dni) oraz kosztów noclegu (rów-nież za 196 dni).

Powód w oparciu o powyższy wyrok wszczął przeciwko D. O. egze-kucję. Postępowanie egzekucyjne postanowieniem komornika z 21 grud-nia 2012 r. zostało umorzone z powodu bezskuteczności egzekucji.

Prawomocnym wyrokiem z 5 lutego 2014 r., wydanym w spra-wie […], Sąd Okręgowy w T. – I Wydział Cywilny – odda-lił powództwo D. O. przeciwko powodowi o pozbawienie w całości wykonalności tytułu wykonawczego wyroku Sądu Okręgowego w T. – IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 28 listopada 2011 r.

Prawo cywilne

171

wydanego w sprawie […] zasądzającego od D. O. na rzecz powoda kwotę 99.414,50 zł.

Czyniąc te ustalenia, wskazał, że ustalony stan faktyczny, w więk-szości bezsporny, potwierdzony został stosownymi dokumentami, dowo-dem z przesłuchania powoda, częściowo też – pozwanego oraz świadka D. O. Sąd miał też na względzie wybrane karty z akt: KW nr […] pro-wadzonej przez Sąd Rejonowy w T. oraz sprawy egzekucyjnej o sygn. […] prowadzonej przez Komornika Sądowego T. S. działającego przy Sądzie Rejonowym w T.

Sąd uznał za wiarygodny dowód z przesłuchania powoda. Zezna-nia jego były spójne i logiczne, nie zawierały sprzeczności, znalazły po-twierdzenie w odpowiednim zakresie, w stosownych dokumentach urzę-dowych i prywatnych, których domniemanie autentyczności wynikające z art. 245 k.p.c., a w odniesieniu do dokumentów urzędowych również zgodności z prawdą tego, co zostało w nich zaświadczone, wynikające z art. 244 k.p.c. – nie zostały podważone.

Na mocy z art. 230 k.p.c. Sąd uznał za bezsporne okoliczności fak-tyczne przytoczone w pozwie, odpowiedzi na pozew oraz dalszych pis-mach procesowych, którym strona przeciwna nie zaprzeczyła, gdyż nie budziły wątpliwości co do zgodności z prawdziwym stanem rzeczy i zna-lazły potwierdzenie w pozostałym materiale procesowym zgromadzonym w sprawie.

Dowodowi z przesłuchania pozwanego Sąd dał wiarę jedynie częś-ciowo. W ocenie Sądu pozwany jako obdarowany starał się ukryć rze-czywisty powód dokonania darowizny. Jego oświadczenia są sprzeczne. Najpierw stwierdził, iż w 2008 r. mieszkał w darowanym domu, później – iż w 2008 r. przebywał na stałe w B.

Podobnie, a nawet jeszcze surowiej ocenił zeznania świadka D. O. Świadek ten odnośnie do swoich działań jako przedsiębiorcy zasłaniał się niepamięcią i to co do istotnych okoliczności (np. co do sposobu zaprze-stania działalności jak wspólnik pod firmą „A.”); czasem też zeznawał sprzecznie, między innymi stwierdził, że w 2011 r. podczas przedłoże-nia powodowi oświadczenia do podpisu miał ze sobą pieniądze i rozli-


172

czył się z powodem, później zaś oświadczył, iż „nie było tam kwoty, bo ona nie była do końca uzgodniona”. W ocenie Sądu świadek ten, mający żywotny interes w rozstrzygnięciu sprawy na korzyść pozwanego, zezna-wał tendencyjnie i nieprzekonywająco. Niemniej jednak – co w gruncie rzeczy jest najbardziej istotne dla rozpoznawanej sprawy – świadek ze-znał, iż w momencie dokonywania darowizny nie miał żadnego innego odrębnego majątku i w tym zakresie Sąd dał wiarę jego twierdzeniom.

Powód roszczenie swoje wywodził z treści art. 527 i n. k.c., czyli z przepisów normujących tak zwaną skargę pauliańską.

Zgodnie z art. 527 § 1 k.c., gdy wskutek czynności prawnej dłużni-ka dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała ko-rzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świa-domością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Czyn-ność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, je-żeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynno-ści (§ 2).

W art. 528 k.c. ustawodawca złagodził przesłanki uznania czynności za bezskuteczną, stanowiąc, że jeżeli wskutek czynności prawnej dokona-nej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowa-niu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. W wypadku więc nieodpłatne-go nabycia prawa przez osobę trzecia jej stan psychiczny pozostaje bez znaczenia dla możliwości uznania zaskarżonej czynności za bezskutecz-ną. Jest to wyraz ogólnej zasady polskiego prawa cywilnego, które za-pewnia mniejszą ochronę osobom nabywającym prawa nieodpłatnie niż osobom nabywającym je odpłatnie.

Korzyścią majątkową uzyskaną bezpłatnie w rozumieniu art. 528 k.c. jest każda korzyść, w zamian za którą osoba trzecia nie

Prawo cywilne

173

spełniła ani nie zobowiązała się spełnić jakiegokolwiek ekwiwalentnego świadczenia w ramach jakiegokolwiek stosunku prawnego. Korzyść ta może być uzyskana w wyniku darowizny oraz każdego innego przyspo-rzenia, pod warunkiem że osoba, która dokonała tego przysporzenia, nie otrzymała w zamian korzyści majątkowej stanowiącej jego ekwiwalent (por. A. Rzetecka-Gil, komentarz do art. 528 kodeksu cywilnego, teza 6, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. III: Zobowiązania – część ogólna, LEX 2011). W niniejszej sprawie poza sporem było, iż pozwany P. O. korzyść majątkową (prawo własności nieruchomości położonej w T. przy ul. […]) uzyskał bezpłatnie – w drodze darowizny.

Zgodnie z art. 530 zd. pierwsze k.c. przepisy artykułów poprzedza-jących stosuje się odpowiednio, w wypadku gdy dłużnik działał w za-miarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. W tym wypadku ustawa zaostrza przesłanki uznania czynności za bezskuteczną, bowiem dłużnik musi już działać nie tyle ze świadomością pokrzywdzenia takich wierzy-cieli, ile z zamiarem ich pokrzywdzenia.

Uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzy-cieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej czynności (art. 534 k.c.).

Powód w pełni wykazał, że przysługuje mu względem D. O. wie-rzytelność. Wynika ona ze stosunku pracy i potwierdzona została prawo-mocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w T. – IV Wydział Pracy i Ubez-pieczeń Społecznych z 28 listopada 2011 r. Wierzytelność ta powstała po dokonaniu darowizny. W kontekście powyższego bez znaczenia pozosta-je to, iż powód w marcu 2011 r. podpisał oświadczenie, jakoby nie przy-sługiwałyby mu względem D. O. żadne roszczenia.

Powód dochował również terminu, o którym mowa w art. 534 k.c. Zaskarżona przez niego czynność miała miejsce 18 grudnia 2008 r. Powód zaś wystąpił z żądaniem uznania czynności za bezskuteczną 18 czerwca 2013 r. Niewątpliwie wniósł więc powództwo przed upływem 5 lat od chwili dokonania darowizny.

W ocenie Sądu powyższa umowa darowizny została dokonana „z pokrzywdzeniem wierzyciela”. Czynność prawna dłużnika bowiem


174

ma być uważana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzyciela zawsze wtedy, gdy skutkiem tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo też – stał się niewypłacalny w stopniu wyższym, niż był przed dokona-niem danej czynności.

Niewypłacalność, o której mowa w art. 527 § 2 k.c., to aktualny – w chwili orzekania – brak możliwości wywiązywania się z zobowiązań finansowych. Oznacza on obiektywny stan majątku dłużnika, wykazany wszelkimi dostępnymi środkami dowodowymi, powodujący, że egzeku-cja prowadzona zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej od dłużnika. W doktrynie wskazuje się też, że dłużnik jest niewypłacalny, gdy cały jego majątek nie wystarcza na pokrycie długów (por. A. Rzete-cka-Gil, komentarz do art. 527 kodeksu cywilnego, teza 30, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. III: Zobowiązania – część ogólna, LEX 2011). Pokrzywdzenie powstaje na skutek takiego stanu faktycznego majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie za-spokojenia wierzyciela. Dla skorzystania przez wierzyciela ze skargi pau-liańskiej wystarczy, że niewypłacalność dłużnika uniemożliwia zaspoko-jenie wierzytelności tego wierzyciela.

W ocenie Sądu taka sytuacja miała miejsce w tej sprawie. Nie ma najmniejszych wątpliwości, że D. O. jest w chwili obecnej niewypłacal-ny. W toku postępowania ustalono, że jego majątek w żaden sposób nie wystarcza na pokrycie długu powoda. Prowadzone z wniosku powoda przeciwko dłużnikowi postępowanie egzekucyjne zostało umorzone z po-wodu braku majątku, zaś zadłużenie dłużnika względem powoda wyno-si 99.414,50 zł. Pozwany zaś nie wykazał, by dłużnik posiadał jakiekol-wiek inne mienie, które mogłoby służyć zaspokojeniu powoda.

W sprawie należało w ocenie Sądu przyjąć, że D. O., dokonując da-rowizny, działał z zamiarem pokrzywdzenia przyszłego wierzyciela. Sąd Okręgowy podziela przeważające w orzecznictwie stanowisko, zgodnie z którym zamiar pokrzywdzenia, wymagany przez art. 530 k.c., nie powi-nien podlegać zawężającej wykładni, gdyż z konieczności rzeczy czyni-łoby to iluzoryczną ochronę przyszłych wierzycieli. Dlatego świadomość

Prawo cywilne

175

możliwego pokrzywdzenia jest również wystarczająca do przyjęcia za-miaru pokrzywdzenia, albowiem działanie ludzkie obejmuje w zasadzie nie tylko następstwa zamierzone, ale i te, których jakkolwiek nie chce się wywołać, przewiduje się jako możliwe, a zarazem objęte wolą. Oznacza to, że zamiar pokrzywdzenia przyjąć należy także u tego, kto w chwili dokonywania czynności liczył się z tym, że w związku z jego działalnoś-cią może mieć wierzycieli i że czynność jego może być połączona z ich krzywdą (por: np. wyrok SN z 7 lutego 2008 r., V CSK 434/2007, LEX nr 393901 cytowany w: A. Rzetecka-Gil, komentarz do art. 530 kodeksu cywilnego, teza 6, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. III: Zobowiązania – część ogólna, LEX 2011).

Jak stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 6 marca 2009 r. (II CSK 592/08, LEX nr 494007): „uregulowanie art. 530 k.c. jest potwierdzeniem szerokiej ochrony wierzyciela, która dotyczy zarów-no zobowiązań istniejących w chwili dokonywania czynności rozporzą-dzającej, jak również tych, które powstaną w przyszłości. Wprowadza jednak równowagę pomiędzy zabezpieczeniem interesów przyszłego wie-rzyciela i dłużnika przez ograniczenie swobody dysponowania majątkiem jedynie do rozmyślnego dążenia do uwolnienia się od spełnienia zobo-wiązania, którego powstanie w przyszłości jest realne. Nie ma podstaw do przyjęcia, że zakresem ochrony przyszłego wierzyciela nie jest obję-ta taka sytuacja, w której dłużnik rozporządza jedynym istotnym skład-nikiem swojego majątku, posiadając zobowiązania związane z prowadzo-ną działalnością gospodarczą”.

Przedstawione rozważania prowadzą do wniosku, że umowa daro-wizny z 18 grudnia 2008 r. została dokonana w zamiarze pokrzywdze-nia przyszłego wierzyciela – to jest powoda.

W ocenie Sądu D. O. jako osoba prowadząca działalność gospodar-czą powinien był co najmniej przewidywać jako możliwe, a zarazem ob-jęte jego wolą, to, iż dokonanie darowizny może pokrzywdzić jego przy-szłych pracowników (wierzycieli) – w tym powoda.

Oczywiste jest, że prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się z ryzykiem finansowym, tym bardziej gdy zatrudnia się pracowników.


176

D. O. z pewnością był tego świadom. Po drugie, o zamiarze darczyńcy świadczy fakt przyznany przez niego osobiście, że w momencie dokony-wania darowizny jej przedmiot wyczerpywał cały jego majątek odrębny. Pozostałe mienie D. O. (o ile w ogóle takie posiadał – okoliczność ta nie została w sprawie wykazana) było przedmiotem wspólności ustawowej małżeńskiej, z której – co do zasady – egzekucja ewentualnych zobowią-zań jednego z małżonków może być utrudniona. Po trzecie, darowizna została dokonana na rzecz syna stron, właśnie rozpoczynającego studia, na stałe zamieszkującego w innym mieście. Jej racjonalnym motywem nie mogło więc być zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych pozwanego.

Mając na uwadze powyższe rozważania, należało stwierdzić, że w analizowanej sytuacji procesowej zostały spełnione wszystkie prze-słanki skargi pauliańskiej. Wskutek czynności prawnej dłużnika (daro-wizny D. O.) dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela (powoda) oso-ba trzecia (pozwany) uzyskała korzyść majątkową. Obdarowany uzyskał korzyść majątkową bezpłatnie, bez znaczenia więc było, czy wiedział on lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć, że dłuż-nik działał z zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela (art. 528 k.c. w zw. z art. 530 k.c.). Darczyńca (D. O.) działał zaś w zamiarze pokrzywdze-nia przyszłego wierzyciela (powoda).

W przedmiocie kosztów procesu Sąd w pkt 2 wyroku orzekł na podstawie przepisu art. 98 § 1 k.p.c. w myśl zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwo-tę 4.428 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Na powyższą kwotę zło-żyły się: wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu powoda w wysokości 3.600 zł powiększone o należną stawkę VAT wynoszącą 23%.

Niezależnie od powyższego rozliczeniu podlegały koszty, których z uwagi na sądowe zwolnienie strona powodowa pierwotnie nie ponio-sła. Składała się na nie suma 4.971 zł tytułem opłaty sądowej od pozwu – Sąd w pkt 3 wyroku nakazał pobrać ją od pozwanego na rzecz Skar-bu Państwa. Nastąpiło to na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.) w zw. z art. 98 § 1 k.p.c.

Prawo cywilne

177

W apelacji pozwany domagał się zmiany wyroku i oddalenia po-wództwa, zarzucając naruszenie prawa materialnego, tj. art. 530 k.c. przez błędną jego wykładnię i przyjęcie, że dłużnik z dwuletnim wy-przedzeniem antycypował pojawienie się własnej niewypłacalności i do-konując darowizny, działał z zamiarem pokrzywdzenia wierzycieli przy-szłych, w sytuacji gdy stan niewypłacalności powstał u niego około dwa lata po dokonaniu czynności, a jego przyczyną była choroba uniemożli-wiająca prowadzenie działalności gospodarczej.

Zarzucił również naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. polegające na prze-kroczeniu zasady swobody oceny materiału dowodowego sprawy i przy-jęciu, że darczyńca w chwili dokonywania darowizny nie miał innego majątku, gdy z twierdzeń pozwu wynika, że w tym czasie był właścicie-lem siedmiu samochodów ciężarowych, czemu pozwany nie zaprzeczył, uznając ten fakt za przyznany.

Przekroczenie wspomnianej zasady polegało nadto na pominięciu twierdzeń pozwanego i darczyńcy o przyczynach dokonania darowizny wyłączających możliwość uznania tej czynności za dokonaną z zamiarem pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli.

Naruszenie tej zasady wynikało także z pominięcia materiału dowo-dowego w postaci zeznań podatkowych darczyńcy świadczących o jego dobrej kondycji finansowej w chwili dokonywania darowizny.


Apelacja zasadnie zarzucała, że zarówno ocena zebranych dowo-dów, jakiej dokonał Sąd Okręgowy, jak również dokonana w ich świetle ocena skuteczności powództwa były wadliwe.

Wypada przypomnieć, że skarga pauliańska, uregulowana w art. 527–534 k.c., jest szczególnym środkiem ochrony wierzyciela przed nieuczciwymi, a zatem niezasługującymi na aprobatę i ochronę za-chowaniami dłużnika, który uszczupla swój majątek, po to aby uniemoż-liwić zaspokojenie swoich długów. Ta generalna uwaga, chociaż również aktualna, to jednak doznaje istotnej modyfikacji, gdy ocena zachowania dłużnika dokonującego czynności prawnej pomniejszającej stan jego ma-


178

jątku jest dokonywana na gruncie art. 530 k.c., albowiem skutek tego za-chowania dotknął zobowiązań dłużnika powstałych w przyszłości, a więc nieistniejących w chwili podejmowania ocenianej czynności. Owa mo-dyfikacja dotyczy ustawowych warunków stosowania przepisu, szczegól-nie przesłanki związanej ze świadomością krzywdzącego charakteru do-konywanej czynności. Przepis, inaczej bowiem niż to czyni art. 527 k.c., podwyższa kryteria owej oceny i odmiennie, niż przyjęto dla czynności dokonywanych, po to aby uniemożliwić zaspokojenie już istniejących zobowiązań, wymaga, by działanie dłużnika cechowało świadome dąże-nie do osiągnięcia celu w postaci przyszłej niewypłacalności w obliczu mogących powstać zobowiązań. W literaturze przedmiotu takie zacho-wanie, spełniające ustawowe kryteria określone w art. 530 k.c., określa się mianem „przygotowania i zorganizowania swojej niewypłacalności”, co jednoznacznie wskazuje na ukierunkowane na osiągnięcie tego celu działanie (por. M. Pyziak-Szafnicka, Ochrona wierzyciela w razie niewy-płacalności dłużnika, Warszawa 1995, s. 124).

Wskazuje się również, że konieczna na gruncie art. 530 k.c. ocena wymaga postawienia pytania, czy podejmując czynność prawną, dłużnik miał na względzie jakiś inny cel poza pokrzywdzeniem przyszłych wie-rzycieli. Jeśli nie, akcja pauliańska odniesie skutek. Jeśli jednak kwestio-nowana czynność, na tle sytuacji podmiotu jej dokonującego, ma jakieś racjonalne uzasadnienie, a skutek krzywdzący jest jedynie dodatkowym, choć przewidywalnym efektem tej czynności, zaskarżenie nie będzie usprawiedliwione (por. op. et loc. cit.).

Wypada powtórzyć za autorką cytowanej wcześniej publikacji, iż istotne dla oceny charakteru regulacji przyjętej w art. 530 k.c. jest to, że inaczej niż na gruncie innych instytucji regulowanych w Kodeksie cywil-nym, gdzie nie różnicuje się nasilenia winy jako przesłanki odpowiedzial-ności, w art. 530 k.c. dla jej określenia ustawodawca użył słów „zamiar pokrzywdzenia”. Wniosek stąd płynie taki, że chciał w tym przypadku zaakcentować szczególną naganność działania dłużnika i w konsekwen-cji przewidział konieczność istnienia po stronie dłużnika zamiaru bezpo-średniego chęci pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli (op. et loc. cit.).

Prawo cywilne

179

Prowadzi to do wniosku, że skoro dokonano czynności przed po-wstaniem zobowiązania, to wierzyciel przyszły zasługuje na ochronę tyl-ko wyjątkowo, albowiem mógł – co do zasady – zapoznać się ze stanem majątkowym kontrahenta i mógł uniknąć pokrzywdzenia.

Podczas oceny zaskarżonego wyroku i trafności jego argumenta-cji nasuwa się spostrzeżenie, że nie tylko Sąd Okręgowy błędnie odczy-tał sens i znaczenie regulacji przyjętej w art. 530 k.c., ale również nie nadał istotnego znaczenia okolicznościom faktycznym stanowiącym tło kwestionowanej czynności oraz okolicznościom związanym z sytuacją materialną dłużnika w chwili jej dokonywania. Trafnie bowiem zarzu-ca apelacja, że już z treści pozwu wynikało, iż w chwili dokonywania czynności dłużnik miał znaczny majątek, który stanowił zabezpiecze-nie mogących powstać zobowiązań. Nie ma żadnego znaczenia dla roz-strzygnięcia to, że nieruchomość darowana synowi dłużnika była jedy-nym istotnym składnikiem jego majątku osobistego. To ustalenie Sądu Okręgowego niczego nie wyjaśnia i nie może mieć, wbrew odmiennym wnioskom zaskarżonego wyroku, decydującego znaczenia dla oceny sku-teczności powództwa.

Sąd Apelacyjny w wyniku uzupełniającego przesłuchania darczyń-cy potwierdził przyznane przez powoda w pozwie fakty posiadania przez dłużnika w czasie dokonywania kwestionowanej czynności znacznego majątku w postaci samochodów ciężarowych wykorzystywanych w pro-wadzonym przez niego przedsiębiorstwie. To, że były objęte majątkową wspólnością małżeńską jego i żony, nie pozbawiało wierzycieli możliwo-ści uzyskania z nich zaspokojenia. Prowadzenie egzekucji wymagało je-dynie podjęcia dodatkowych czynności.

Dlatego już z tej tylko przyczyny nie można kwalifikować kwe-stionowanej czynności jako prowadzącej do powstania stanu niewypła-calności dłużnika, co błędnie ocenił Sąd Okręgowy, przydając niczym nieuzasadnione istotne znaczenie stwierdzeniu, że darowana nierucho-mość stanowiła jedyny ważny składnik majątku osobistego dłużnika, i pomijając, że jego majątek, aczkolwiek wspólny, był znacznych roz-miarów.


180

Co więcej, nie nadał oczekiwanego waloru podnoszonym przez po-zwanego i jego ojca okolicznościom związanym z dokonaniem darowi-zny domu, a dotyczących motywacji darczyńcy, czyli celu dokonywanej darowizny. Te twierdzenia, potwierdzone przez J. O., dziadka pozwane-go, w trakcie przesłuchania przed Sądem Apelacyjnym co do istniejącej w rodzinie tradycji przekazywania spornej nieruchomości z chwilą uzy-skania pełnoletniości na rzecz upełnoletniającego się syna, tradycji za-komunikowanej dłużnikowi, który się do niej zastosował, przekonują, iż głównym celem działania dłużnika była chęć zadośćuczynienia jej, nie zaś „przygotowanie swojej niewypłacalności”, tym bardziej, co nie było zresztą kwestionowane, że darczyńca nie miał kłopotów finansowych, je-go przedsiębiorstwo funkcjonowało prawidłowo, zaś trudności i później-sza niewypłacalność to konsekwencja wypadku komunikacyjnego, któ-remu uległ w styczniu 2011 r., a więc ponad dwa lata po dokonaniu kwestionowanej czynności.

Nie sposób więc przyjąć, aby sporna darowizna została dokonana w warunkach pozwalających stosować rygory wynikające z art. 530 k.c.

Inny wniosek Sądu Okręgowego nie zasługuje na akceptację. Przy przyjętej przez ten sąd wykładni treści art. 530 k.c. przepis nie pełniłby szczególnej roli, jaką nadał mu ustawodawca, wprowadzając wspomnia-ny wcześniej wymóg celowego, a więc świadomego i ukierunkowanego na osiągnięcie określonego celu działania przyszłego dłużnika. Jedynie przewidywanie możliwości zaistnienia negatywnych konsekwencji po-dejmowanego działania, jak założył Sąd Okręgowy, nie wystarcza, przy prezentowanym wcześniej rozumieniu znaczenia i roli tego przepisu, aby można było kwalifikować podejmowane działania jako spełniające wa-runki art. 530 k.c. Przy innym rozumieniu owej regulacji, a więc takiej, którą prezentował Sąd Okręgowy, każde działanie polegające na pozby-ciu się wartości materialnych istotnych i ważkich dla kondycji finanso-wej podmiotu prawnego zawsze prowadzić musiałoby do uwzględniania przyszłego powództwa z art. 530 k.c., gdyby przyszłe wierzytelności nie mogły być zaspokojone, ale nie taki jest cel omawianej regulacji. Nie-dorzeczność takiego rozwiązania jawi się w sposób oczywisty, albowiem

Prawo cywilne

181

jego przyjęcie ograniczałoby obrót prawny i niweczyło cel podejmowa-nych w nim czynności.

Dlatego jedynie ukierunkowane działanie podmiotu prawa, podej-mowane świadomie z zamiarem wywołania określonego skutku w posta-ci przyszłej niewypłacalności, realnie mogącej wystąpić, uzasadnia żąda-nie oparte na art. 530 k.c. Nie ma jednak uzasadnionych powodów, aby każde wyzbycie się istotnego składnika majątku traktować jako zmierza-jące do wywołania ustawowego skutku przewidzianego w art. 530 k.c., tylko dlatego że w przyszłości doprowadziło do niewypłacalności pod-miotu dokonującego czynności. ów ustawowy zamiar wywołania takie-go skutku przez dokonującego czynności jest niewątpliwy i wynika, jak wskazano wcześniej, wprost z brzmienia art. 530 k.c.

Poza tym nie ma żadnych racjonalnych powodów, aby w sposób szczególny chronić przyszłych wierzycieli, stosując liberalną wykładnię przepisu art. 530 k.c., pomijającą swoistą i inną od przyjętej we wcześ-niejszych przepisach o skardze pauliańskiej konstrukcję tylko dlatego, aby zapewnić im ochronę ich roszczeń, nieistniejących w chwili doko-nywania kwestionowanej czynności. Potrzebę i możliwość stosowania li-beralnej wykładni warunków stosowania art. 530 k.c. osłabia przywoła-ny już wcześniej argument dotyczący działań zapobiegliwego kontrahenta dłużnika. Otóż każdy podmiot, wchodząc w określone relacje prawne z innym podmiotem prawa cywilnego lub je kontynuując, powinien za-dbać o swoje prawa, oceniając ewentualną przyszłą wydolność finanso-wą kontrahenta, zależną niewątpliwie od stanu jego majątku. Tym samym nie ma potrzeby udzielania mu specjalnej ochrony, takiej samej jakiej udziela się dłużnikom, których wierzytelności istnieją w chwili doko-nywania kwestionowanej czynności. Tak by jednak było, gdyby podzie-lić argumentację prawną zaskarżonego wyroku. Sąd Okręgowy bowiem z faktu przewidywania przez dłużnika możliwości powstania przyszłej niewypłacalności wyprowadził wniosek o krzywdzącym charakterze do-konanej w tej sprawie darowizny, pomijając swoistą i nieprzypadkową treść art. 530 k.c., odwołującego się do przesłanki „działania z zamia-rem pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli”. Jaką temu zwrotowi należy nadać treść, wyjaśniono już wcześniej.


182

Aprobowanie liberalnej wykładni przepisu, jaką przyjął Sąd Okrę-gowy, pomijając inne jeszcze okoliczności decydujące o skuteczności powództwa, prowadziłoby do paraliżu obrotu prawnego, albowiem każ-dy podmiot prawa cywilnego wchodzący w relacje z innymi podmiota-mi, mogące skutkować jego ewentualną przyszłą odpowiedzialnością, nie mógłby swobodnie dysponować swoim majątkiem, albowiem jego działa-nia mogłyby być uznane za spełniające warunki art. 530 k.c. Zresztą isto-tą relacji pomiędzy podmiotami wchodzącymi w stosunki cywilnoprawne jest swobodne realizowanie czynności obrotu, a taką są umowy przenie-sienia własności również istotnych składników ich majątku. Stąd potrze-ba negatywnej reakcji na tego typu zachowania musi być ograniczona do szczególnych sytuacji, a więc takich, gdy z całą pewnością można podmiotowi prawa cywilnego postawić zarzut, że wyzbycie się istotne-go składnika jego majątku, prowadzące w przyszłości do jego niewypła-calności, zostało dokonane po to, aby taki cel osiągnąć. Tylko bowiem przy takim rozumieniu pojęcia „działał w zamiarze pokrzywdzenia” unik-nie się wyłączenia z obrotu prawnego (zakwestionowania) jego typowych czynności prawnych, dotykających majątku potencjalnego dłużnika.

Wspomniane wcześniej rozumienie pojęcia „działał w zamiarze pokrzywdzenia” implikuje również niedostrzeganą przez Sąd Okręgowy konsekwencję w postaci rozkładu ciężaru dowodu. Otóż zgodnie z regu-lacją przyjętą w art. 6 k.c. to osoba, która z faktu wywodzi skutki praw-ne, powinna udowodnić jego istnienie. Zatem to nie pozwany powinien wykazywać, że nie było zamiarem i celem darczyńcy doprowadzenie do skutku w postaci przygotowania przyszłej niewypłacalności w obliczu mogących powstać zobowiązań, tylko rzeczą powoda było wykazanie, że taki charakter miała skarżona czynność i taki zamiar przyświecał dar-czyńcy. Tymczasem powód nie tylko przyznał w pozwie, że dłużnik miał jeszcze inny – poza darowaną nieruchomością – majątek, to w ogóle nie prowadził postępowania dowodowego mającego wykazać ów naganny zamiar darczyńcy. Prowadzenie postępowania dowodowego w tym kie-runku było konieczne, zważywszy, że z treści art. 530 k.c. nie wynika, aby istniało domniemanie działania dłużnika w takich warunkach.

Prawo karne

183

Powód tymczasem z porównania faktu dokonania darowizny z niemożnością zaspokojenia późniejszych roszczeń, realizowanych po upływie prawie czterech lat od tej daty, wyprowadza spełniający warunki domniemania wniosek o działaniu dłużnika z zamiarem po-krzywdzenia przyszłych wierzycieli. Takiej bezpośredniej zależności jednak nie ma i dlatego rzeczą powoda było wykazanie, że zamiarem dłużnika było pozbycie się majątku, aby uniemożliwić przyszłym wie-rzycielom zaspokojenia ich wierzytelności. Temu zadaniu powód nie sprostał i chociażby już z tego powodu powództwo nie powinno być uwzględnione.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny zaskarżony wyrok zmie-nił i powództwo oddalił, o czym orzekł na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

[…]

PRAWO KARNE

24 Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

z dnia 11 sierpnia 2016 r. sygn. akt II AKz 521/16

Skład orzekający:SSA Sławomir Steinborn

Teza I:W razie stwierdzenia niezasadności podniesionego przez obroń-

cę zarzutu dotyczącego głównego rozstrzygnięcia i jednoczesnego bra-ku wskazania w środku odwoławczym odrębnych zarzutów co do obję-tego zakresem zaskarżenia rozstrzygnięcia ściśle z nim związanego sąd odwoławczy nie ma obowiązku przeprowadzenia kontroli tego drugie-go rozstrzygnięcia pod kątem jakiegokolwiek uchybienia określonego w art. 438 k.p.k., lecz powinien jedynie zbadać, czy nie jest ono do-tknięte uchybieniami określonymi w art. 433 § 1 in fine k.p.k.


184

Teza II:Istnieć musi ścisły związek między zakresem przejęcia wyroku

wydanego w państwie członkowskim Unii Europejskiej do wykonania w Rzeczypospolitej Polskiej a zakresem żądania władz państwa człon-kowskiego wynikającego z zaświadczenia dołączonego do tego prawo-mocnego wyroku. Nie jest zwłaszcza prawidłowe posługiwanie się w po-stanowieniu wydanym w trybie przepisów rozdziału 66g k.p.k. ogólną formułą mówiącą o przejęciu do wykonania wyroku (orzeczenia) bez jednoczesnego dookreślenia, jaka kara lub inny środek zostaje przejęty do wykonania. Przedmiotem postępowania jest bowiem kwestia wyko-nania w Rzeczypospolitej Polskiej prawomocnie orzeczonej kary pozba-wienia wolności, a zatem sąd uznając wniosek państwa członkowskiego Unii Europejskiej za zasadny, powinien orzekać o przejęciu takiej kary do wykonania w Rzeczypospolitej Polskiej.

Teza III:Do obliczenia kary pozbawienia wolności przejętej do wykonania

w Rzeczypospolitej Polskiej na mocy przepisów rozdziału 66g k.p.k., zgodnie z art. 611tg § 6 k.p.k., zastosowanie mają przepisy prawa pol-skiego, w tym art. 12c k.k.w.

Teza IV:Artykuł 114 § 4 k.k. ma zastosowanie wyłącznie w odniesieniu

do przejęcia do wykonania kary orzeczonej w państwie obcym innym niż państwo członkowskie Unii Europejskiej, a więc do przejęcia kary do wykonania w trybie konwencyjnym (na przykład na podstawie kon-wencji strasburskiej z 1983 r. o przekazywaniu osób skazanych). Stano-wi on bowiem element procedury exequatur, jaka przeprowadzana jest po przejęciu orzeczenia do wykonania w Polsce, na co wskazuje wy-raźnie odesłanie do tego przepisu zawarte w art. 611c § 2 k.p.k. Jeże-li natomiast przedmiotem orzekania jest przejęcie do wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej w państwie członkowskim Unii Eu-ropejskiej, zastosowanie ma przepis art. 611tl § 1 k.p.k., który łącznie

Prawo karne

185

z art. 607s § 4 k.p.k. w sposób wyczerpujący reguluje kwestię dostoso-wania do polskiego porządku prawnego orzeczenia o karze pozbawie-nia wolności.

Uzasadnienie

Postanowieniem z 19 lipca 2016 r. Sąd Okręgowy w B. przejął do wykonania wyrok Sądu Krajowego do Spraw Karnych (Landesgericht für Strafsachen) w G. (Republika Austrii) z 22 października 2015 r. w spra-wie […], skazujący T. C. na karę 4 lat pobawienia wolności oraz określił, że przypisane mu czyny podlegają zakwalifikowaniu według prawa pol-skiego jako przestępstwa z art. 279 § 1 k.k. w związku z art. 91 § 1 k.k. w związku z art. 65 § 1 k.k. Ponadto Sąd Okręgowy zastosował wobec skazanego tymczasowe aresztowanie na okres trzydziestu dni, licząc od dnia przekroczenia granicy Rzeczpospolitej Polskiej.

Na powyższe postanowienie zażalenie wniósł obrońca skazane-go, zaskarżając punkt pierwszy, drugi i trzeci. Skarżący zarzucił obra-zę przepisu art. 611tk § 3 pkt 3 lit. a k.p.k. oraz przepisów art. 249 § 1, art. 258 § 1 pkt 1 w związku z art. 611to § 3 k.p.k. i jednocześnie wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez odmowę przejęcia do wy-konania wyroku Sądu Krajowego do Spraw Karnych w Graz w sprawie […] oraz o uchylenie tymczasowego aresztowania wobec T. C.


Argumentacja przedstawiona w zażaleniu nie jest zasadna, jednak wywołało ono skutek o tyle, że umożliwiło przeprowadzenie z urzędu korektury zaskarżonego postanowienia.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie jest przekonujący zarzut obroń-cy skazanego, iż Sąd Okręgowy dopuścił się obrazy art. 611tk § 1 pkt 3 lit. a k.p.k., polegającego na tym, że orzeczono o przejęciu do wykona-nia wyroku Sądu Krajowego do Spraw Karnych w G. w sytuacji, gdy skazany T. C., choć jest obywatelem polskim, to jednak nie ma stałe-go ani czasowego miejsca pobytu w Polsce oraz nie wyraził zgody na przekazanie i odbywanie kary pozbawienia wolności na terytorium Rze-


186

czypospolitej Polskiej. Argumentacja skarżącego, że skazanego nie łączą – poza obywatelstwem – żadne więzy Polską, gdyż ośrodek jego życio-wych interesów (osobistych i gospodarczych) znajduje się właśnie w Au-strii, i jednocześnie deklaruje on chęć pozostania w tym kraju po odby-ciu kary pozbawienia wolności, jest całkowicie chybiona. Należy bowiem wskazać, iż brak zgody skazanego nie stanowi w niniejszej sprawie ne-gatywnej przesłanki przejęcia kary do wykonania, zaś przejęcie kary po-zbawienia wolności nie następuje na tej podstawie, że skazany jest oby-watelem polskim i posiada w Polsce stałe lub czasowe miejsce pobytu. Zgodnie bowiem z treścią art. 611tk § 1 pkt 3 lit. b k.p.k. zgoda skaza-nego na przekazanie nie jest wymagana w przypadku, gdy została wo-bec niego wydana decyzja o wydaleniu lub deportacji na terytorium Rze-czypospolitej Polskiej. Jak zaś wynika z treści zaświadczenia, o którym mowa w art. 4 decyzji ramowej Rady 2008/909/WSiSW z 27 listopada 2008 r. o stosowaniu zasady wzajemnego uznawania wyroków w spra-wach karnych skazujących na karę pozbawienia wolności lub inny środek polegający na pozbawieniu wolności w celu wykonywania tych wyroków w Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE L z dnia 5 grudnia 2008 r., nr 327, s. 27), które zostało przekazane przez władze austriackie, w stosunku do T. C. orzeczono zakaz pobytu na czas określony wynoszący 10 lat, na podstawie decyzji Urzędu Federalnego do Spraw Obcokrajowców i Azy-lu, Dyrekcja Regionalna w S. z 3 lutego 2016 r., która uprawomocniła się 8 lutego 2016 r., w sprawie o sygn. […].

Jednocześnie wskazać należy, że stosownie do treści art. 6 ust. 2 lit. b decyzji ramowej Rady 2008/909/WSiSW zgoda osoby skazanej na przekazanie wyroku w celu jego uznania i wykonania kary nie jest wy-magana w przypadku, gdy wyrok wraz z zaświadczeniem jest przeka-zywany do państwa członkowskiego, do którego osoba skazana będzie deportowana po zwolnieniu jej z wykonania kary na podstawie nakazu o wydaleniu lub deportacji będącego częścią wyroku lub decyzji sądu albo organu administracyjnego lub jakiegokolwiek innego środka będą-cego następstwem wyroku. Z kolei art. 4 ust. 1 lit. b cytowanej decy-zji stanowi, iż bez konieczności uzyskania zgody skazanego (co wynika

Prawo karne

187

z odesłania do treści cytowanego art. 6 ust. 2 lit. b decyzji ramowej Ra-dy 2008/909/WSiSW), w sytuacji gdy osoba skazana przebywa w pań-stwie wydającym lub państwie wykonującym, wyrok wraz z zaświadcze-niem może być przekazany do państwa członkowskiego, którego osoba skazana jest obywatelem, ale w którym nie mieszka, i do którego będzie deportowana po zwolnieniu jej z wykonania kary na podstawie nakazu o wydaleniu lub deportacji będącego częścią wyroku lub decyzji sądowej albo administracyjnej lub jakiegokolwiek innego środka będącego na-stępstwem wyroku. Treść wskazanych przepisów decyzji ramowej Rady 2008/909/WSiSW została implementowana w art. 611tk § 1 pkt 3 k.p.k. Zarówno z jego struktury, jak i treści jasno wynika, że posiadanie oby-watelstwa polskiego i jednocześnie stałego lub czasowego miejsca po-bytu na terytorium RP oraz wydanie decyzji o wydaleniu lub deporta-cji stanowią odrębne (rozłączne) przesłanki uzasadniające przejęcie kary pozbawienia wolności do wykonania pomimo braku zgody skazanego na przekazanie. Nawet więc brak miejsca pobytu w Rzeczypospolitej Pol-skiej nie stoi na przeszkodzie dopuszczalności przejęcia orzeczenia o ka-rze pozbawienia wolności do wykonania, jeżeli wobec skazanego w pań-stwie wydania orzeczenia wydano decyzję o wydaleniu lub deportacji.

W świetle powyższych regulacji nie ulega wątpliwości, że zgoda skazanego na przejęcie orzeczonej wobec niego kary pozbawienia wol-ności do wykonania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie jest wymagana. W przedmiotowej sprawie istotny pozostaje bowiem przede wszystkim fakt, że wobec skazanego T. C. wydana została decyzja o za-kazie pobytu na terytorium Republiki Austrii, co skutkuje wydaleniem go z terytorium tego państwa. Podstawą prawną dla podjęcia decyzji o do-puszczalności przejęcia do wykonania kary pozbawienia wolności jest art. 611tk § 1 pkt 3 lit. b k.p.k., który – interpretowany łącznie z cytowa-nymi przepisami decyzji ramowej Rady 2008/909/WSiSW – nie uzależ-nia oceny zasadności wniosku od ustaleń w przedmiocie miejsca pobytu skazanego i więzów łączących go z państwem występującym o przeka-zanie kary do wykonania. W tym stanie całkowicie bez znaczenia jest zatem, czy skazany ma czy też nie ma miejsca pobytu na terytorium RP,


188

jak również to, że jego ośrodek interesów życiowych znajduje się w Au-strii oraz że odbywanie kary pozbawienia wolności w Republice Austrii będzie pozwalało na osiągnięcie w pełniejszym wymiarze celów wycho-wawczych i zapobiegawczych kary wobec skazanego. Wydana przez wła-dze austriackie decyzja o zakazie pobytu na terytorium Republiki Austrii kary skutkowałaby najpóźniej po zwolnieniu z zakładu karnego wydale-niem skazanego z jej terytorium, a to oznacza, że skazany nie mógłby pobytu na terytorium Republiki Austrii kontynuować i pogłębiać swoich życiowych więzów z tym terytorium. Z tego względu prawodawca euro-pejski w decyzji ramowej Rady 2008/909/WSiSW, a w ślad za nim usta-wodawca polski przewidują możliwość przejęcia kary pozbawienia wol-ności do wykonania orzeczonej wobec takiego skazanego, nawet jeśli nie wyraża on zgody na przekazanie.

Obrońca skazanego zaskarżył również punkt drugi sentencji posta-nowienia w przedmiocie określenia kwalifikacji prawnej czynów przypi-sanych skazanemu oraz kary podlegającej wykonaniu w Polsce, jednak nie sprecyzował bliżej, w czym upatruje nieprawidłowości tego rozstrzyg-nięcia. Wniesiony środek odwoławczy ogranicza się bowiem jedynie do objęcia zakresem zaskarżenia – obok rozstrzygnięcia zawartego w punk-cie pierwszym – także rozstrzygnięcia zawartego w punkcie drugim po-stanowienia, natomiast nie zawiera on żadnego odrębnego zarzutu odwo-ławczego dotyczącego tego ostatniego. łączne zaskarżenie tych dwóch wskazanych rozstrzygnięć oraz sformułowanie jednego zarzutu, kwestio-nującego istotę postanowienia, a więc decyzję o przejęciu kary pozbawie-nia wolności do wykonania, wskazuje, że obrońca zaskarżył rozstrzygnię-cie zawarte w punkcie drugim, dotyczące określenia kwalifikacji prawnej czynu, jako rozstrzygnięcie będące konsekwencją rozstrzygnięcia zawar-tego w punkcie pierwszym. Między tymi dwoma rozstrzygnięciami ist-nieje bowiem ścisły związek, który przejawia się w tym, że w razie uzna-nia zasadności zarzutu wymierzonego w rozstrzygnięcie co do kwestii przejęcia kary pozbawienia wolności do wykonania i jego uchylenia swo-ją podstawę utraciłoby również rozstrzygnięcie zawarte w punkcie dru-gim postanowienia. W tym sensie objęcie zakresem zaskarżenia punktu

Prawo karne

189

drugiego postanowienia było całkowicie trafne. Brak odrębnego zarzutu co do tego rozstrzygnięcia rodzi jednak pytanie o zakres kontroli, jak po-winna być przeprowadzona. Trzeba tu bowiem zwrócić uwagę, że zgod-nie z art. 433 § 1 k.p.k. sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia, a jeżeli w środku odwoławczym zostały wskazane zarzuty stawiane rozstrzygnięciu – również w granicach podniesionych zarzutów, uwzględniając treść art. 447 § 1–3 k.p.k., a w zakresie szerszym w wy-padkach wskazanych w art. 435, art. 439 § 1, art. 440 i art. 455 k.p.k. Z powyższym unormowaniem wiąże się przepis art. 427 § 1 k.p.k., który nakłada na obrońcę obowiązek wskazania w środku odwoławczym zarzu-tów stawianych zaskarżonemu rozstrzygnięciu. Z powyższych unormo-wań wynika, że w razie stwierdzenia niezasadności podniesionego przez obrońcę zarzutu dotyczącego głównego rozstrzygnięcia i jednoczesne-go braku wskazania w środku odwoławczym odrębnych zarzutów co do objętego zakresem zaskarżenia rozstrzygnięcia ściśle z nim związanego sąd odwoławczy nie ma obowiązku przeprowadzenia kontroli tego dru-giego rozstrzygnięcia pod kątem jakiegokolwiek uchybienia określone-go w art. 438 k.p.k., lecz powinien jedynie zbadać, czy nie jest ono do-tknięte uchybieniami określonymi w art. 433 § 1 in fine k.p.k. W ocenie Sądu Apelacyjnego rozstrzygnięcie zawarte w punkcie drugim zaskarżo-nego postanowienia jest wolne od takich uchybień.

Pomimo prawidłowości co do istoty rozstrzygnięcia zawartego w punkcie pierwszym zaskarżonego postanowienia w ocenie Sądu Ape-lacyjnego wymagała ono jednak dokonania korekty z urzędu. Należy bo-wiem zauważyć, że Sąd Okręgowy sformułował swoje rozstrzygnięcie w punkcie pierwszym postanowienia następująco: „przejąć do wykonania wyrok Sądu Krajowego ds. Karnych w G. (Republika Austrii) z 22 paź-dziernika 2015 r. w sprawie o sygn. […], mocą którego T. C., syn L. i G., urodzony […] roku w G. skazany został za czyny […]”. Taka formuła może być rozumiana w ten sposób, że do wykonania w Rzeczypospolitej Polskiej przejęty zostaje cały wyrok Sądu Krajowego do Spraw Karnych w G. z 22 października 2015 r. Tymczasem dołączone do niego przez władze austriackie zaświadczenie, o którym mowa w art. 611tg § 3 k.p.k.,


190

jednoznacznie wskazuje, że do wykonania przejęta ma zostać wyłącznie orzeczona tym wyrokiem wobec skazanego T. C. kara 4 lat pozbawienia wolności. Zarówno tytuł, jak i treść przepisów rozdziału 66g k.p.k. rów-nież nie pozostawiają wątpliwości, iż przedmiotem postępowania w nim uregulowanego jest kwestia wykonania w Rzeczypospolitej Polskiej pra-womocnie orzeczonej kary pozbawienia wolności. W tej mierze kluczo-we znaczenie ma przepis art. 611tl § 1 k.p.k., który szczegółowo określa kwestie, jakie powinny zostać rozstrzygnięte przez sąd w postanowieniu wydawanym w przedmiocie wystąpienia państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie kary pozbawienia wolności. Wyraźnie w nim mowa, że „Orzekając o wykonaniu kary pozbawienia wolności, sąd okre-śla kwalifikację prawną czynu […]”. Wprawdzie ustawodawca nie jest konsekwentny w stosowanej przez siebie terminologii, gdyż w niektórych przepisach rozdziału 66g k.p.k. mówi o wykonaniu orzeczenia, jednak z reguły z dookreśleniem „orzeczenie, o którym mowa w art. 611tg § 1”. Wskazuje to zatem jasno, że w trybie przepisów tego rozdziału sąd jest uprawniony do orzekania wyłącznie w przedmiocie przejęcia do wyko-nania kary pozbawienia wolności lub też innymi słowy w przedmiocie przejęcia do wykonania orzeczenia (rozstrzygnięcia) skazującego na ka-rę pozbawienia wolności. Na gruncie przedmiotowej sprawy kwestia ta nie ma zaś znaczenia jedynie stylistycznego, skoro wyrok Sądu Krajowe-go do Spraw Karnych w G. z 22 października 2015 r. zawiera nie tylko orzeczenie o skazaniu T. C. na karę pozbawienia wolności, lecz jeszcze inne rozstrzygnięcia, które potencjalnie mogą podlegać wykonaniu, m.in. zobowiązanie skazanego do zapłaty określonych kwot pieniężnych na rzecz oskarżyciel posiłkowych oraz obciążenie skazanego kosztami po-stępowania karnego. Należy zaś mieć na względzie, że przepisy Kodeksu postępowania karnego przewidują odrębny tryb wykonania orzeczonych w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej kar o charakterze pieniężnym (zobacz art. 611ff § 1 k.p.k.), a władze austriackie nie wystę-powały o przejęcie do wykonania innych rozstrzygnięć zawartych w wy-roku Sądu Krajowego do Spraw Karnych w G. z 22 października 2015 r. Reasumując, istnieć zatem musi ścisły związek między zakresem prze-

Prawo karne

191

jęcia wyroku wydanego w państwie członkowskim Unii Europejskiej do wykonania w Rzeczypospolitej Polskiej a zakresem żądania władz pań-stwa członkowskiego wynikającego z zaświadczenia dołączonego do tego prawomocnego wyroku. Nie jest zwłaszcza prawidłowe posługiwanie się w postanowieniu wydanym w trybie przepisów rozdziału 66g k.p.k. ogól-ną formułą mówiącą o przejęciu do wykonania wyroku (orzeczenia) bez jednoczesnego dookreślenia, jaka kara lub inny środek zostaje przejęty do wykonania. Przedmiotem postępowania jest bowiem kwestia wykonania w Rzeczypospolitej Polskiej prawomocnie orzeczonej kary pozbawienia wolności, a zatem sąd, uznając wniosek państwa członkowskiego Unii Europejskiej za zasadny, powinien orzekać o przejęciu takiej kary do wy-konania w Rzeczypospolitej Polskiej. W związku z powyższym prawid-łowe rozstrzygnięcie zawarte w początkowej części punktu pierwszego zaskarżonego postanowienia powinno brzmieć: „przejąć do wykonania w Rzeczypospolitej Polskiej karę 4 (czterech) lat pozbawienia wolno-ści prawomocnie orzeczoną wyrokiem Sądu Krajowego do Spraw Kar-nych w G. (Republika Austrii) z 22 października 2015 r. w sprawie […] wobec T. C., syna L. i G., urodzonego […] roku w G., za czyny […]”.

Nieprawidłowe okazało się również zawarte w punkcie pierwszym rozstrzygnięcie dotyczące określenia wymiaru przejmowanej do wyko-nania kary pozbawienia wolności. Sąd Okręgowy posłużył się tu sfor-mułowaniem „skazany na karę czterech lat pozbawienia wolności (łącz-nie 1461 dni pozbawienia wolności)”. Trzeba zauważyć, że wyrok Sądu Krajowego do Spraw Karnych w G. z 22 października 2015 r. zawie-ra wyłącznie określenie wymiaru orzeczonej kary pozbawienia wolności w latach, natomiast wskazanie liczby dni znalazło się w pkt i dołączo-nego do tego wyroku zaświadczenia i jest zapewne wynikiem przelicze-nia dokonanego przez władze austriackie. Z treści art. 611tl § 1 k.p.k. wynika jasno, że sąd orzekając o wykonaniu kary pozbawienia wolności, uprawniony jest do dokonania zmiany wymiaru przejmowanej do wyko-nania kary wyłącznie w sytuacji określonej w art. 607s § 1 k.p.k. Ozna-cza to, że w pozostałych przypadkach sąd związany jest wymiarem tej kary, co powoduje, że w postanowieniu o przejęciu kary do wykonania


192

również powinien ten wymiar określić dokładnie w taki sam sposób, jak zostało to uczynione w orzeczeniu, na mocy którego wymierzono przej-mowaną karę. Dołączane do orzeczenia zaświadczenie, o którym mowa w art. 611tg § 3 k.p.k., ma zapewnić sądowi orzekającemu w przedmio-cie przejęcia kary do wykonania wszelkie informacje niezbędne do roz-strzygnięcia sprawy (zobacz art. 611tk § 3 pkt 1 k.p.k.), a zatem ma ono przede wszystkim charakter informacyjny. Wskazane w nim informacje dotyczące długości kary, w tym zwłaszcza obliczony przez władze pań-stwa wydania orzeczenia okres kary pozbawienia wolności w dniach, je-żeli była ona wymierzona w innych jednostkach czasu, oraz data zakoń-czenia odbywania w tym państwie kary (część i pkt 2 zaświadczenia) nie mają charakteru wiążącego dla sądu rozstrzygającego w przedmiocie przejęcia kary do wykonania. Taki charakter ma bowiem wyłącznie treść orzeczenia, którym prawomocnie wymierzono karę pozbawienia wolno-ści, jaka ma zostać przejęta do wykonania.

Mając na uwadze powyższe, trzeba zauważyć, że wskazanie w sen-tencji zaskarżonego postanowienia wymiaru przejmowanej do wykona-nia kary również w dniach mogłoby spowodować wątpliwości co do rze-czywistej długości okresu pozbawienia wolności, jaki skazany powinien w Rzeczypospolitej Polskiej odbyć z tytułu przejętej do wykonania ka-ry. Zgodnie bowiem z art. 12c k.k.w., jeżeli kara lub inny środek podle-gający wykonaniu według przepisów Kodeksu karnego wykonawczego są określone w latach, przyjmuje się w postępowaniu wykonawczym, że rok liczy się za dni 365. Oznacza to, że kara 4 lat pozbawienia wolności w myśl prawa polskiego to 1460 dni. Zgodnie zaś z art. 611tg § 6 k.p.k., jeżeli przepisy rozdziału 66g k.p.k. nie stanowią inaczej, przy wykony-waniu orzeczeń skazujących na karę pozbawienia wolności stosuje się przepisy prawa polskiego. Odpowiada to regule przewidzianej w art. 17 ust. 1 decyzji ramowej Rady 2008/909/WSiSW, który stanowi, że wy-konanie kary podlega prawu państwa wykonującego. Wynika z powyż-szego, że przejętą do wykonania karę pozbawienia wolności wykonuje się w taki sam sposób jak karę orzeczoną przez polski sąd, a więc zgod-nie z przepisami Kodeksu karnego wykonawczego i innych obowiązują-

Prawo karne

193

cych w Rzeczypospolitej Polskiej aktów prawnych. Wniosek powyższy znajduje potwierdzenie także w treści art. 244 k.k.w. Podkreślić należy, że chodzi tu nie tylko o kwestie natury techniczno-organizacyjnej, doty-czące osadzenia i pobytu skazanego w zakładzie karnym, lecz o wszel-kie reguły mające zastosowanie do wykonania kary, tak jakby kara ta została orzeczona przez polski sąd. Z przepisów decyzji ramowej Ra-dy 2008/909/WSiSW, zwłaszcza z art. 17 ust. 1, wynika jasno, że cho-dzi tu również o tak istotne kwestie jak zasady dotyczące warunkowe-go przedterminowego zwolnienia. W konsekwencji należy przyjąć, że do obliczenia kary pozbawienia wolności przejętej do wykonania w Rze-czypospolitej Polskiej na mocy przepisów rozdziału 66g k.p.k., zgod-nie z art. 611tg § 6 k.p.k., zastosowanie mają przepisy prawa polskiego, w tym art. 12c k.k.w.

Mając na uwadze powyższe względy, Sąd Apelacyjny dokonał od-powiedniej zmiany punktu pierwszego zaskarżonego postanowienia, uznając, że wprowadzone korekty są korzystne dla skazanego, a utrzy-manie takiego rozstrzygnięcia w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe, gdyż rodziłoby ono poważne niebezpieczeństwo zaistnienia wątpliwości co do rzeczywistego zakresu przejętego do wykonania orzeczenia oraz okresu pozbawienia wolności, jaki powinien w Polsce odbyć skazany.

Przechodząc do zarzutu dotyczącego punktu trzeciego zaskarżonego postanowienia, należy wskazać, że zdaniem Sądu Apelacyjnego chybiona jest również argumentacja skarżącego podająca w wątpliwość słuszność zastosowania wobec skazanego tymczasowego aresztowania na okres trzydziestu dni od dnia przekroczenia granicy Rzeczypospolitej Polskiej. W przekonaniu Sądu Apelacyjnego obawa podejmowania przez T. C. bezprawnych prób ingerencji w prawidłowy tok czynności zmierzających do wprowadzenia do wykonania kary pozbawienia wolności jawi się jako realna. Zauważyć bowiem należy, że – co stanowiło w istocie podstawę zarzutu przeciwko zasadności decyzji przejęcia kary do wykonania – ska-zany nie posiada stałego miejsca pobytu na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej oraz deklaruje, że swoje centrum życiowe ma w Austrii. Dlatego też zastosowanie środków o charakterze wolnościowym nie stanowiłoby


194

wystarczającej gwarancji, że skazany nie podejmie prób ucieczki i ukry-wania się przed polskim wymiarem sprawiedliwości. Podkreślenia rów-nież wymaga, że dodatkową okolicznością przemawiającą za zastosowa-niem tymczasowego aresztowania jest wymiar pozostającej do wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej w wymiarze 4 lat. Co oczywiste, nieuchronna perspektywa poniesienia surowych konsekwencji prawno-karnych może tym bardziej aktywizować skazanego do działań ukierun-kowanych na ich uniknięcie.

Na marginesie Sąd Apelacyjny pragnie zwrócić uwagę, że błędnie Sąd Okręgowy uczynił podstawą rozstrzygnięcia zawartego w pkt 2 po-stanowienia przepis art. 114 § 4 k.k. oraz na jego podstawie orzekł, że do wykonania przejętej kary nie należy stosować obostrzeń wynikają-cych z treści art. 65 § 1 k.k. Art. 114 § 4 k.k. ma bowiem zastosowa-nie wyłącznie w odniesieniu do przejęcia do wykonania kary orzeczonej w państwie obcym innym niż państwo członkowskie Unii Europej-skiej, a więc do przejęcia kary do wykonania w trybie konwencyjnym (na przykład na podstawie konwencji strasburskiej z 1983 r. o przeka-zywaniu osób skazanych). Stanowi on bowiem element procedury exe-quatur, jaka przeprowadzana jest po przejęciu orzeczenia do wykonania w Polsce, na co wskazuje wyraźnie odesłanie do tego przepisu zawarte w art. 611c § 2 k.p.k. Jeżeli natomiast przedmiotem orzekania jest prze-jęcie do wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej w państwie członkowskim Unii Europejskiej, zastosowanie ma przepis art. 611tl § 1 k.p.k., który łącznie z art. 607s § 4 k.p.k. w sposób wyczerpujący regu-luje kwestię dostosowania do polskiego porządku prawnego orzeczenia o karze pozbawienia wolności. Już choćby porównanie treści wskaza-nych przepisów wskazuje, że w art. 114 § 4 k.k. chodzi o określenie na nowo kary podlegającej wykonaniu w oparciu o treść wyroku wydanego przez sąd państwa obcego, karę grożącą za taki czyn w polskim prawie, okres rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą, przy uwzględnie-niu różnic na korzyść skazanego. Tymczasem z przepisu art. 611tl § 1 w związku z art. 607s § 4 k.p.k. wynika, że polski sąd nie określa ka-ry na nowo, lecz jest związany wymiarem przejmowanej do wykonania

Prawo karne

195

kary pozbawienia wolności, a możliwość dokonania zmiany jej wymiaru ma wyłącznie wówczas, gdy kara ta przekracza górną granicę ustawowe-go zagrożenia przewidzianego za dany czyn w prawie polskim. Przepi-sy te, poza sytuacją określoną w art. 611tl § 2, nie przewidują żadnego innego przypadku, kiedy dopuszczalna byłaby zmiana przejmowanej do wykonania kary pozbawienia wolności. Jak już zaś wskazywano, zgod-nie z art. 611tg § 6 k.p.k., jeżeli przepisy rozdziału 66g k.p.k. nie stano-wią inaczej, przy wykonywaniu orzeczeń skazujących na karę pozbawie-nia wolności stosuje się przepisy prawa polskiego, co dotyczy również zasad, na jakich stosowana jest instytucja warunkowego przedterminowe-go zwolnienia z wykonania kary pozbawienia wolności. Wskazuje na to również treść art. 17 ust. 3 i 4 decyzji ramowej Rady 2008/909/WSiSW, z której wynika, że właściwy organ państwa wydającego może zwró-cić się o udzielenie informacji o obowiązujących przepisach dotyczą-cych przedterminowego lub warunkowego zwolnienia w państwie wy-konującym, zaś oba państwa członkowskie mogą postanowić, że decyzje w sprawie przedterminowego lub warunkowego zwolnienia mogą rów-nież uwzględniać te przepisy prawa krajowego, wskazane przez państwo wydające, zgodnie z którymi dana osoba ma prawo do przedterminowe-go lub warunkowego zwolnienia w określonym momencie. W zaświad-czeniu władze austriackie nie wskazały, iż pragną otrzymać informację o przepisach prawa polskiego mających zastosowanie do warunkowego przedterminowego zwolnienia, co jednoznacznie wskazuje, że kwestia ewentualnych różnic w tym zakresie między prawem polskim a prawem austriackim nie została przez te władze uznana za istotną, a tym samym dopuściły one zastosowanie do skazanego ewentualnych odmiennych re-guł prawa polskiego. Pomimo jednak wadliwości rozstrzygnięcia zawar-tego w punkcie drugim zaskarżonego postanowienia, jego korekta by-ła niemożliwa, z uwagi na kierunek wniesionego środka odwoławczego i zakaz wynikający z art. 434 § 1 k.p.k. Sąd Apelacyjny uznał jedynie za stosowne wskazać na tę wadę zaskarżonego postanowienia, aby Sąd Okręgowy uniknął jej w przyszłości w analogicznych sprawach.

[…]


196


z dnia 12 kwietnia 2016 r. sygn. akt II AKa 435/15

Skład orzekający:SSA Alina Miłosz-Kloczkowska (przewodniczący)SSA Dorota WróblewskaSSO (del.) Anna Makowska-Lange (sprawozdawca)

Teza:Warunkiem zakwalifikowania czynu sprawcy jako wyczerpującego

znamiona przestępstwa określonego w art. 62 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii jest rzeczywiste dyspono-wanie przez niego tą samą, znaczną ilością środków lub substancji regu-lowanych ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii w konkretnym czasie, wywołanie jego jednorazowym zachowaniem i ewentualnym utrzyma-niem przez niego tego bezprawnego stanu. Czyn ten jest zaliczany do przestępstw trwałych, co wyklucza możliwość popełnienia go „na raty”.

Uzasadnienie

[…]


Apelacje adw. R. K. – obrońcy oskarżonych: W. S., M. P., D. S. i ł. Z. – wskazujące na to, iż wydane przez Sąd Okręgowy w S. orze-czenie w stosunku do wskazanych wyżej osób dotknięte jest bezwzględ-ną przyczyną odwoławczą, okazały się zasadne.

Stosownie do treści art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia sąd odwoławczy uchyla zaskarżone orzeczenie, jeżeli zacho-dzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, określona między

Prawo karne

197

innymi w art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k., a zatem gdy nastąpiło przedawnienie karalności czynu.

Sąd I instancji zakwalifikował czyny oskarżonych W. S., M. P., D. S. i ł. Z. z art. 62 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdzia-łaniu narkomanii. Zgodnie z tym przepisem, kto, wbrew przepisom usta-wy, posiada środki odurzające lub substancje psychotropowe, podlega ka-rze pozbawienia wolności do lat 3.

Tymczasem zgodnie z treścią art. 101 § 1 k.k. karalność przestęp-stwa zagrożonego karą pozbawienia wolności do 3 lat ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło 5 lat.

Stosownie natomiast do treści art. 102 k.k., jeżeli w okresie przewi-dzianym w art. 101 k.k. wszczęto postępowanie przeciwko osobie, karal-ność popełnionego przez nią przestępstwa zagrożonego karą do 3 lat po-zbawienia wolności ustaje z upływem 5 lat od zakończenia tego okresu, zatem okres karalności przestępstwa ulega wydłużeniu o 5 lat, ale jedynie wówczas, gdy w okresie przewidzianym w art. 101 k.k. wszczęto postę-powanie przeciwko osobie w sposób określony w art. 313 § 1 i 2 k.p.k.

Należy zatem stwierdzić, iż postanowienia o przedstawieniu zarzu-tów w stosunku do oskarżonych W. S., M. P., D. S. i ł. Z. zostały wyda-ne w dniu 22 maja 2013 r., zatem po upływie 5 lat od daty popełnienia przypisanych im czynów, co sprawia, iż termin przedawnienia ich karal-ności nie uległ wydłużeniu o kolejne 5 lat.

Sąd Okręgowy w S. przypisał oskarżonym W. S. i M. P. posiada-nie środków odurzających w postaci marihuany w okresie od końca la-ta 2002 r. do 2004 r., zaś D. S. i ł. Z. posiadanie w tym samym okresie środków odurzających i substancji psychotropowych.

Tych ustaleń nie kwestionował oskarżyciel, gdyż apelacja proku-ratora w stosunku do wskazanych wyżej osób, choć według deklaracji skarżącego została zwrócona przeciwko rozstrzygnięciu o karze, w isto-cie sprowadzała się do zarzutu bezzasadnego zwolnienia ich od kosztów procesu.

Niejako na marginesie wywodów skierowanych przeciwko roz-strzygnięciu odnoszącemu się do oskarżonego K. F. prokurator stwier-


198

dził, że przypisane również oskarżonym W. S., M. P., D. S. i ł. Z. ilości posiadanych przez nich środków regulowanych ustawą o przeciwdziała-niu narkomanii winny skutkować uznaniem ich za znaczne i zmianą kwa-lifikacji prawnej ich czynów na art. 62 ust. 2 u.p.n.

W przekonaniu prokuratora bowiem „nie sposób z obowiązujących przepisów wywodzić, że oskarżony musi dla przyjęcia kwalifikowanej przez ilość środków odurzających kwalifikacji prawnej posiadać je jed-nocześnie, wystarczające jest ujęcie sumy jego zachowań jako czynu cią-głego z art. 12 k.k. Wszak istotą instytucji czynu ciągłego jest popełnia-nie go niejako na raty” (s. 12 apelacji prokuratora).

Nie sposób jednak podzielić wskazanego wyżej poglądu. Jego za-kwestionowanie oznacza również niepodzielenie przez instancję odwoław-czą przyjętej w opisach czynów przypisanych oskarżonym W. S., M. P., D. S. oraz ł. Z. w części dyspozytywnej wyroku konstrukcji, jakoby wskazani wyżej oskarżeni w okresie od końca lata 2002 r. do 2004 r. w C. posiadali środki odurzające i substancje psychotropowe, wbrew prze-pisom ustawy, „działając w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru”, co skutkowało uzupełnieniem kwalifikacji prawnej ich czynów o art. 12 k.k., ale przede wszystkim zsumowaniem posiada-nych przez nich środków na przestrzeni całego wskazanego wyżej okresu.

Warto zatem przypomnieć, iż czyn ciągły określony w art. 12 k.k. polega na dopuszczeniu się przez sprawcę w krótkich odstępach czasu dwóch lub więcej zachowań, będących realizacją jednego, powziętego z góry zamiaru. Obejmuje on wielość zachowań składających się na jedno przestępstwo, przy czym przystępując do realizacji pierwszego zachowa-nia, składającego się na ciągłość, sprawca powinien obejmować wszyst-kie zachowania objęte tym znamieniem, a kompleks zachowań traktowa-ny jest jako integralna i nierozerwalna całość (uzasadnienie uchwały SN z 21 listopada 2001 r., I KZP 29/01, OSNKWR 2002, poz. 2).

Chodzi zatem o realizację jednorodnych działań, tyle że podejmo-wanych etapowo, na raty.

Powyższa konstrukcja nie znajduje zastosowania do tak zwanych przestępstw trwałych, do których zalicza się przestępstwo nielegalnego

Prawo karne

199

posiadania środków odurzających i substancji psychotropowych. Nieuza-sadnione pozostaje zatem uzupełnianie kwalifikacji prawnej przestępstw trwałych o art. 12 k.k., który nie znajduje zastosowania do czynów wy-wołanych jednorazowym zachowaniem się sprawcy.

Jej przyjęciu w realiach dowodowych niniejszej sprawy sprzeciwia-ły się poczynione przez sąd orzekający w I instancji i niekwestionowa-ne przez skarżących ustalenia, iż oskarżeni we wskazanym wyżej okresie spotykali się i składali na zakup regulowanych ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii środków, które nabywali na własny użytek i wspólnie kon-sumowali. Oczywiste jest, iż po zużyciu danej partii środków odurzają-cych już ich nie mieli, a zatem nie władali nimi, nie posiadali ich w ro-zumieniu art. 62 u.p.n.

W tym miejscu Sąd Apelacyjny dostrzega konieczność podkreśle-nia, iż stosownie do treści uchwały 7 sędziów SN z 27 stycznia 2011 r., wydanej w sprawie I KZP 24/10, posiadaniem środka odurzającego lub substancji psychotropowej w rozumieniu art. 62 ustawy z dnia 21 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii jest każde władanie takim środ-kiem lub substancją, a więc także związane z jego użyciem lub zamia-rem użycia. Każda bowiem forma posiadania narkotyków, niezależnie od jego celu lub czasu trwania, stanowi karalne posiadanie w rozumie-niu art. 62 u.p.n. Ustawodawca nie wprowadził w tym zakresie żadnej dyferencjacji, zatem okoliczność, czy sprawca posiada narkotyki w celu samodzielnego użycia – niezwłocznie albo w określonym odstępie cza-su – jest pozbawiona znaczenia, gdyż każdorazowo takim zachowaniem realizuje znamiona przestępstwa z art. 62 u.p.n. Prowadzące do powyż-szego wniosku rezultaty wykładni językowej zostały potwierdzone od-wołaniem się przez Sąd Najwyższy do reguł wykładni systemowej we-wnętrznej i zewnętrznej oraz wykładni historycznej. Powyższy pogląd nie budził kontrowersji wśród stron niniejszego postępowania, co zwal-nia Sąd Apelacyjny z dalszego argumentowania jego słuszności.

Jakkolwiek pojęcie przestępstwa trwałego zostało wypracowane przez doktrynę, jego praktyczne zastosowanie w niniejszej sprawie nie budzi wątpliwości.


200

Polega ono na wywołaniu jednorazowym zachowaniem się spraw-cy stanu bezprawnego i utrzymywaniu go, przy czym już samo jego wy-wołanie stanowi dokonanie przestępstwa. Bezprawność rozpoczyna się z podjęciem czynności sprawczej, w tym wypadku nabyciem środka (bo od tego momentu oskarżeni znajdowali się w jego posiadaniu), a kończy z jej ustaniem, co w realiach niniejszej sprawy oznaczało jego zużycie.

Warto w tym miejscu przywołać pogląd wyrażony w wyroku SN z 2 grudnia 2011 r., IV KK 202/11: „Przestępstwem trwałym są działania polegające na wytworzeniu i utrzymywaniu przez sprawcę takiego stanu, który od jego powstania aż do chwili zakończenia jest tym samym prze-stępstwem w każdym momencie jego trwania. Ten stan bezprawia spo-wodowany jest jednym czynem, a nie powtarzającymi się wieloma za-machami na określone dobro prawne. Stan ten może zostać przerwany przez samego sprawcę lub inną osobę bądź poprzez zastosowanie środ-ków prawnych”.

Analizując w dalszym ciągu opisy czynów przyjęte przez Sąd Okręgowy w S. w zakresie wskazanych w nich ilości, sąd odwoławczy stwierdził, iż można by je uznać za prawidłowe jedynie wówczas, gdyby w całym okresie od końca lata 2002 r. do 2004 r. każdy z oskarżonych rzeczywiście dysponował przypisaną mu ilością środków odurzających, czy jak w przypadku oskarżonych D. S. i ł. Z. – środków odurzających i substancji psychotropowych. Tylko bowiem w takim przypadku został-by spełniony wymóg wytworzenia i utrzymywania przez tych oskarżo-nych takiego bezprawnego stanu, który od jego powstania aż do chwili zakończenia byłby tym samym przestępstwem w każdym momencie je-go trwania, czyli „trwałby” w tej samej postaci.

Natomiast sumowanie środków odurzających posiadanych i używa-nych przez oskarżonych W. S., M. P., D. S. i ł. Z. w poszczególnych dniach wskazanego okresu „od końca lata do 2004 r.” należy ocenić ja-ko zabieg nieuprawniony. Nabywanie, a tym samym posiadanie kolej-nych środków odurzających czy substancji psychotropowych przez wska-zanych wyżej oskarżonych odbywało się dopiero po zużyciu poprzedniej partii. Nie sposób do ilości substancji regulowanej ustawą o przeciwdzia-

Prawo karne

201

łaniu narkomanii, która na dzień nabycia kolejnej partii wynosiła zero, bo została zużyta, dodawać kolejnych ilości – aktualnych również jedynie do chwili ich zużycia. Jeśli bowiem składniki dodawania wynoszą zero, to pozostają bez wpływu na wynik końcowy.

Do przestępstw trwałych zaliczane jest również posiadanie bez wy-maganego zezwolenia broni palnej i amunicji.

Nie budzi zastrzeżeń, iż posiadanie w określonym czasie konkretnej jednostki broni palnej bez wymaganego zezwolenia, przerwane wskutek pozbycia się jej przez sprawcę lub zabezpieczenia przez organy ścigania, w przypadku dysponowania w terminie późniejszym przez tę samą oso-bę inną jednostką broni palnej bez tegoż zezwolenia nie uzasadnia przy-jęcia, że w całym okresie sprawca dysponował dwiema sztukami broni palnej, tylko w określonym czasie posiadał po jednym, konkretnym jej egzemplarzu.

Powyższy przykład osadzony w realiach niniejszej sprawy, jakkol-wiek odnoszących się do innego oskarżonego, obrazuje zdaniem Sądu Apelacyjnego, istotę przestępstwa trwałego, nakazując dla ustalenia ilo-ści środków odurzających posiadanych przez konkretnego oskarżonego przyjmowanie tych ilości, które rzeczywiście posiadał w danym czasie.

Reasumując, należy stwierdzić, że oskarżeni W. S., M. P., D. S. i ł. Z. nie dopuścili się czynu ciągłego, lecz we wskazanym okresie wie-lokrotnie posiadali środek regulowany ustawą o przeciwdziałaniu nar-komanii, który wspólnie zażywali. Ilość tego środka, wystarczająca dla jednorazowego użycia w dawce zdolnej wywołać u nich skutek inny niż medyczny, nie uzasadniała, bynajmniej, uznania jej za znaczną.

Trzeba podzielić słuszne stanowisko adw. ł. K., które z przyczyn, które zostaną niżej omówione, nie znajdowało jednak zastosowania do sytuacji oskarżonego K. F., iż w realiach dowodowych niniejszej sprawy należało potraktować zachowania wskazanych wyżej oskarżonych jako odrębne przestępstwa, nie zaś jako czyn ciągły. Aktualnie jednak z uwa-gi na upływ terminu przedawnienia rozważania w tym przedmiocie stra-ciły na znaczeniu.

[…]


202


z dnia 20 lipca 2016 r. sygn. akt II AKz 465/16


Teza:Wcześniejsze rozpoznanie przez sąd odwoławczy zażalenia na po-

stanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego nie stoi na prze-szkodzie rozpoznaniu skutecznie wniesionego przez inną stronę zażalenia na to samo postanowienie. Sąd odwoławczy jest bowiem zobligowany do rozpoznania tego drugiego zażalenia.

Uzasadnienie

Postanowieniem z 30 czerwca 2016 r. Sąd Okręgowy w G. uchy-lił tymczasowe aresztowanie wobec oskarżonego B. S. pod warunkiem złożenia poręczenia majątkowego w kwocie 50.000 zł. Na to postano-wienie w dniu 6 lipca 2016 r. (data nadania pisma) zażalenie wniósł peł-nomocnik oskarżyciela posiłkowego […] sp. z o. o., podnosząc zarzuty naruszenia art. 258 § 2 k.p.k. polegającego na nieuzwzględnieniu samo-istnej przesłanki stosowania tymczasowego aresztowania w postaci gro-żącej oskarżonemu surowej kary, naruszenia art. 258 § 1 pkt 2 k.p.k. po-przez przyjęcie, że w sprawie nie zachodzi uzasadniona obawa matactwa ze strony oskarżonego, oraz naruszenia art. 266 § 2 k.p.k. poprzez ustale-nie kwoty poręczenia majątkowego w kwocie rażąco niskiej w stosunku do wysokości wyrządzonej szkody. Skarżący wniósł o zmianę zaskarżo-nego postanowienia i zastosowanie tymczasowego aresztowania, ewen-tualnie o podwyższenie kwoty poręczenia majątkowego.

Prawo karne

203


Na wstępie należy zauważyć, że postanowieniem Sądu Apelacyjne-go w G. z 13 lipca 2016 r., sygn. akt […], wydanym na skutek rozpozna-nia wcześniejszego zażalenia Prokuratora Rejonowego w S., utrzymano w mocy wskazane postanowienie Sądu Okręgowego w G. z 30 czerw-ca 2016 r. Rodzi to konieczność rozstrzygnięcia kwestii dopuszczalności rozpoznania zażalenia pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych domi-nuje pogląd, że wcześniejsze rozpoznanie zażalenia na określone posta-nowienie powoduje z uwagi na przeszkodę procesową w postaci powa-gi rzeczy osądzonej niedopuszczalność rozpoznania kolejnego zażalenia na to samo orzeczenie, wniesionego przez inny podmiot. Stosownie bo-wiem do treści art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone. Wspomniana przesłanka dotyczy nie tylko orzeczeń, którymi rozstrzygnięto o głównym przedmio-cie postępowania karnego (kwestie winy i kary), ale także zaskarżalnych decyzji incydentalnych. Wedle tego zapatrywania konsekwencją prawo-mocności orzeczenia jest zakaz kolejnego orzekania w tej samej kwestii prawnej niezależnie od tego, co było przyczyną braku równoczesnego rozpoznania środków odwoławczych (zob. uchwała SN z 21 paździer-nika 2003 r., I KZP 31/03, OSNKW 2003, nr 11–12, poz. 95; postano-wienie SN z 6 września 2005 r., WZ 66/05, OSNKWR 2005, poz. 1613; postanowienie SA w Krakowie z 25 stycznia 2007 r., II AKz 33/07, LEX nr 268883; postanowienie SA w Białymstoku z 23 sierpnia 2012 r., II AKz 259/12, LEX nr 1213916; w piśmiennictwie tak również K. Dąb-kiewicz, Glosa do postanowienia SA we Wrocławiu z dnia 11 grudnia 2009 r., II AKz 633/09, OSA 2012, z. 12, poz. 125).

Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie, uwzględniając realia przed-miotowej sprawy, nie podziela powyższego stanowiska. Przemawiają za powyższym następujące powody.


204

Nieprzekonujący w ocenie Sądu jest przede wszystkim główny ar-gument przyjmowany w orzecznictwie, iż z chwilą wydania przez sąd odwoławczy orzeczenia co do pierwszego środka odwoławczego mamy już do czynienia z prawomocnym rozstrzygnięciem, co powoduje, że tworzy się stan powagi rzeczy osądzonej, o którym mowa w art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., i niedopuszczalne jest wniesienie lub rozpoznanie kolejne-go środka odwoławczego od orzeczenia pierwszoinstancyjnego. Znacz-na liczba postanowień incydentalnych wydawanych w toku procesu, a zwłaszcza postanowienia dotyczące środków przymusu, ma charakter postanowień niestanowczych (odwoływalnych), a więc nie ma w ogóle zdolności do uprawomocnienia się rozumianej jako wykreowanie stanu powszechnie nazywanego prawomocnością formalną i materialną. Sko-ro mogą one być zmienione poza trybem odwoławczym, często nawet w sytuacji, kiedy nie zajdą nowe okoliczności, to trudno traktować je ja-ko decyzje mające ostateczny charakter, jak się to często ujmuje – będą-ce „ostatnim słowem” w określonej kwestii, co jest przecież istotą prawo-mocności. Można jedynie mówić o ich niezaskarżalności, jednak w żaden sposób nie tworzą one stanu powagi rzeczy osądzonej i nie wywołują skutków, o jakich mowa w art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. Szczególnie widocz-ne jest to w odniesieniu do postanowień w przedmiocie środków zapo-biegawczych, skoro zastosowany środek może w każdym czasie podle-gać zmianie lub uchyleniu (zob. art. 253 § 1 k.p.k.). W orzecznictwie wskazuje się, że postanowienie o zastosowaniu środka zapobiegawczego nie nabiera nigdy cechy prawomocności materialnej i może być z urzę-du zawsze uchylone lub zmienione w toku postępowania (zob. uzasad-nienie uchwały SN z 22 czerwca 1999 r., I KZP 20/99, OSNKW 1999, nr 7–8, poz. 43).

Nawet jednak, gdyby uznać, że w odniesieniu do pewnej katego-rii postanowień można mówić o ich prawomocności materialnej (np. po-stanowienie o uchyleniu tymczasowego aresztowania), to należy zwró-cić uwagę, że warunkiem uzyskania prawomocności jest niezaskarżalność w drodze zwyczajnych środków odwoławczych, określana niekiedy mia-nem prawomocności formalnej. Oznacza to, że w razie gdy skutecznie

Prawo karne

205

zostaną wniesione środki odwoławcze od określonego orzeczenia, to tym samym powstrzymują one możliwość uzyskania prawomocności przez to orzeczenie (zarówno prawomocności formalnej, jak i w konsekwen-cji prawomocności materialnej). Dopiero ich rozpoznanie i wydanie roz-strzygnięcia przez sąd odwoławczy spowoduje, że powstanie stan pra-womocności. Wcześniejsze rozpoznanie jednego z wniesionych środków odwoławczych i nawet utrzymanie zaskarżonego orzeczenia w mocy nie może spowodować, że to zaskarżone orzeczenie prawomocność uzyska, skoro nadal do rozpoznania pozostaje inny środek odwoławczy wnie-siony od tego samego orzeczenia. Wniesienie środka odwoławczego ma bowiem charakter sui generis warunku zawieszającego uprawomocnie-nie, a więc dopóki nie zostaną rozpoznane wszystkie środki odwoław-cze, orzeczenie nie może uzyskać prawomocności, a w konsekwencji nie może ono rodzić skutku w postaci powagi rzeczy osądzonej (art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.).

Przyjęty w przepisach Kodeksu postępowania karnego model kon-troli odwoławczej opiera się na założeniu, że dokonywana jest ona przede wszystkim w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzu-tów (art. 433 § 1 k.p.k.). Wcześniejsze rozpoznanie zatem jednego ze środków odwoławczych wcale zatem nie musi oznaczać, że zdezaktu-alizowały się zarzuty i argumenty podniesione w kolejnym środku od-woławczym. Nawet jeżeli sąd odwoławczy po rozpoznaniu środka odwo-ławczego utrzyma zaskarżone orzeczenie w mocy, oczywiste jest, że jest to utrzymanie wyłącznie w zakresie, w jakim sąd odwoławczy rozpozna-wał sprawę. Sąd odwoławczy nie może bowiem orzekać w szerszym za-kresie, niż wynika to z reguły określonej w art. 433 § 1 k.p.k., a więc i jego orzeczenie wydane po rozpoznaniu środka odwoławczego nie mo-że mieć szerszego zakresu.

Dodatkowym ograniczeniem dla kognicji sądu odwoławczego roz-poznającego pierwszy środek odwoławczy jest również instytucja zaka-zu reformationis in peius. Zgodnie z art. 434 § 1 k.p.k. sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego wyłącznie w razie stwierdzenia uchybień podniesionych w środku odwoławczym, chyba że środek od-


206

woławczy nie pochodzi od oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika i nie podniesiono w nim zarzutów albo ustawa nakazuje wydanie orze-czenia niezależnie od podniesionych zarzutów. W przedmiotowej sprawie wniesione przez prokuratora zażalenie na niekorzyść oskarżonego obej-mowało przede wszystkim zarzuty kwestionujące samą decyzję o uchyle-niu tymczasowego aresztowania. Tymczasem w zażaleniu pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego oprócz zarzutów dotyczących tej kwestii pod-niesiono także zarzut dotyczący wysokości sumy poręczenia majątkowe-go. Sąd Apelacyjny orzekający co do zażalenia prokuratora, wobec braku odpowiedniego zarzutu, nie mógł zatem poddać kontroli rozstrzygnięcia dotyczącego wysokości sumy poręczenia majątkowego. W przeciwnym razie naruszyłby zakaz orzekania na niekorzyść oskarżonego przewidzia-ny w art. 434 § 1 k.p.k. Z uwagi na obowiązujące od dnia 15 kwietnia 2016 r. brzmienie art. 440 k.p.k., w którym do ściśle wskazanych sytu-acji ograniczono możliwość orzekania na niekorzyść oskarżonego poza granicami zaskarżenia i podniesionych zarzutów, wykluczone było rów-nież badanie tej kwestii z urzędu.

Trzeba też zwrócić uwagę na wnioski płynące z treści przepi-sów procesowych regulujących postępowanie zażaleniowe. Przepis art. 252 § 3 k.p.k. przewiduje obowiązek rozpoznania zażalenia na po-stanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania nie później niż przed upływem 7 dni od przekazania sądowi zażalenia wraz z niezbędny-mi aktami. Jednocześnie z art. 463 § 2 k.p.k. wynika nakaz przekazania zażalenia do sądu odwoławczego w ciągu 48 godzin liczonych od mo-mentu wpłynięcia zażalenia. Tym samym niedopuszczalne byłoby wstrzy-mywanie się przez prezesa sądu a quo z przekazaniem zażalenia oraz przez sąd ad quem z jego rozpoznaniem, w oczekiwaniu na upływ ter-minów do wniesienia zażalenia w stosunku do pozostałych osób upraw-nionych do zaskarżenia postanowienia. Skoro ustawodawca wprowadza nakaz niezwłocznego rozpoznania środka odwoławczego, to nie można zakładać, że tym samym godzi się na to, że w razie wniesienia środków odwoławczych od tego samego postanowienia w różnym czasie, co prze-cież z różnych przyczyn w praktyce się zdarza i nie musi być wynikiem

Prawo karne

207

braku czyjejkolwiek staranności (np. z uwagi na długi okres doręczenia podlegającego zaskarżeniu postanowienia lub przesyłki zawierającej śro-dek odwoławczy), rozpoznanie wcześniej wniesionego środka odwoław-czego spowoduje niedopuszczalność rozpoznania środka późniejszego. Zaakceptowanie takiej konsekwencji byłoby w istocie akceptowaniem sy-stemowej sprzeczności między regulacjami Kodeksu postępowania kar-nego. Tymczasem żaden przepis nie zwalnia organu odwoławczego od rozpoznania skutecznie wniesionego zażalenia przez uprawnioną stronę, nawet jeżeli nastąpiło to już po rozpoznaniu wcześniejszego zażalenia na tę samą decyzję procesową. Sytuacje, kiedy należy pozostawić środek odwoławczy bez rozpoznania, są określone w art. 430 § 1 k.p.k. i brak wśród nich analizowanej sytuacji. Z kolei przepis art. 433 § 2 k.p.k. na-kazuje rozważenie przez sąd odwoławczy wszystkich wniosków i zarzu-tów wskazanych w środku odwoławczym. Pominięcie niektórych z nich dopuszczalne jest wyłącznie w warunkach określonych w art. 436 k.p.k. Przepis ten nie obejmuje sytuacji, gdy rozpoznano już jeden, wcześniej-szy środek odwoławczy od tego samego orzeczenia.

W kontradyktoryjnym procesie karnym strony mają prawo do walki o korzystne dla nich rozstrzygnięcie, a jednym z instrumentów temu słu-żących jest możliwość wnoszenia środków zaskarżenia. Nakaz lojalnego traktowania stron procesowych i respektowania ich prawa do kwestiono-wania decyzji procesowych przemawia więc za tym, aby sąd odwoław-czy merytorycznie rozpoznał każdy skutecznie wniesiony środek odwo-ławczy, zwłaszcza że późniejsze wniesienie środka procesowego nie jest wynikiem okoliczności, za które odpowiada skarżący. Realizacja upraw-nień procesowych przez stronę nie może być uzależniona od okoliczności przypadkowych, takich jak moment doręczenia stronom orzeczenia pod-legającego zaskarżeniu, czas wniesienia środka odwoławczego przez in-ną stronę, czy moment przystąpienia sądu odwoławczego do rozpozna-nia wcześniejszego środka odwoławczego. W przeciwnym razie mogłoby to oznaczać istotne ograniczenie konstytucyjnego prawa do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji (art. 78 Konstytucji RP). Pod-kreślenia w tym kontekście wymaga, że w przedmiotowej sprawie zaża-


208

lenia zostały wniesione przez dwie różne strony procesowe: oskarżyciela publicznego oraz oskarżyciela posiłkowego, a nie jak to najczęściej mia-ło miejsce w sprawach, w których prezentowane było stanowisko o nie-dopuszczalności rozpoznania kolejnego zażalenia, podmioty występują-ce w ramach tej samej strony procesowej: oskarżony i jego obrońca lub dwóch obrońców. Nierozpoznanie zażalenia pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego byłoby zatem pozbawionym racji, istotnym ograniczeniem jego uprawnień procesowych.

Należy też podzielić trafny pogląd, że wydanie drugiego postano-wienia sądu odwoławczego, odnoszące się do tego samego postanowie-nia sądu I instancji w kwestii tymczasowego aresztowania, nie będzie rodzić komplikacji procesowych i oznaczać współistnienia dwóch iden-tycznych lub różnych decyzji sądu odwoławczego w tym samym przed-miocie. Przy decyzjach incydentalnych problem taki nie istnieje, bowiem decyzja wcześniejsza ulega wówczas dezaktualizacji i zawsze wykona-niu podlega decyzja późniejsza (zob. postanowienie SA we Wrocławiu z 11 grudnia 2009 r., II AKz 633/09, LEX nr 534445).

Trzeba również wskazać, że linia orzecznicza przyjmująca niedo-puszczalność rozpoznania kolejnego zażalenia na to samo postanowienie nie ma charakteru jednolitego, gdyż przyjmowane są odmienne rozstrzyg-nięcia w tym względzie (zob. postanowienie SA we Wrocławiu z 11 grud-nia 2009 r., II AKz 633/09, LEX nr 534445), jak również spotkała się ona w przeważającej mierze z krytyczną oceną piśmiennictwa (zob. kry-tyczne glosy: do postanowienia SN z 26 listopada 2002 r., III KZ 47/02, OSNKW 2003, nr 3–4, poz. 35 – R. Kmiecik, OSP 2003, nr 10, poz. 129 oraz do uchwały SN z 21 października 2003 r., I KZP 31/03, OSNKW 2003, nr 11–12, poz. 95 – J. Izydorczyk, „Palestra” 2004, z. 9–10, s. 250 i nast.; A. Skuza, „Państwo i Prawo” 2004, z. 12; A. Ziębiński, „Prze-gląd Sądowy” 2007, nr 1; D. Orkiszewska, O rzekomej „prawomocno-ści” postanowień w przedmiocie środków zapobiegawczych, „Przegląd Sądowy” 2014, nr 1, s. 77 i n.; S. Steinborn, W kwestii niejednoczes-nego rozpoznania środków odwoławczych wniesionych od tego samego orzeczenia, [w:] P. Hofmański, P. Kardas, P. Wiliński (red.), Fiat iusti-

Prawo karne

209

tia pereat mundus. Księga jubileuszowa poświęcona Sędziemu Sądu Naj-wyższego Stanisławowi Zabłockiemu z okazji 40-lecia pracy zawodowej, Warszawa 2014, s. 535 i n.).

Reasumując, należy uznać, że wcześniejsze rozpoznanie przez sąd odwoławczy zażalenia na postanowienie w przedmiocie środka zapobie-gawczego nie stoi na przeszkodzie rozpoznaniu skutecznie wniesionego przez inną stronę zażalenia na to samo postanowienie. Sąd odwoławczy jest bowiem zobligowany do rozpoznania tego drugiego zażalenia.

Przyjmując powyższe stanowisko, Sąd uznał za uzasadnione mery-toryczne rozpoznanie zażalenia pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego.

W odniesieniu do zarzutów naruszenia art. 258 § 2 k.p.k. i art. 258 § 1 pkt 2 k.p.k. Sąd uznał, że z uwagi na zbliżoną treść za-rzutów zawartych w zażaleniu oskarżyciela publicznego i rozpoznanie ich przez Sąd Apelacyjny postanowieniem z 13 lipca 2016 r. nie zacho-dzi potrzeba zaprezentowania szerszej argumentacji. W ocenie Sądu ad quem zarzuty skarżącego są niezasadne. Fakt, że oskarżonemu grozi su-rowa kara, nie oznacza, że dalsze stosowanie tymczasowego aresztowa-nia jest obowiązkowe. Sąd musi tu uwzględniać nakazy płynące z treści art. 253 § 1 i art. 258 § 4 k.p.k., a więc uwzględniać przy stosowaniu środków zapobiegawczych aktualny stan sprawy. Zabezpieczenie mate-riału dowodowego w postępowaniu przygotowawczym, przejście proce-su karnego do fazy postępowania jurysdykcyjnego, rozpoczęcie rozpra-wy głównej i przesłuchanie na niej oskarżonego, jego przyznanie się do winy nakazują dokonanie nowej oceny potrzeby stosowania środków za-pobiegawczych oraz rodzaju środka, który jest wystarczający do zabez-pieczenia prawidłowego toku dalszego procesu. W świetle powyższego również argumenty skarżącego dotyczące istnienia obawy matactwa są w ocenie Sądu Apelacyjnego nieprzekonujące. Decyzja Sądu I instancji o zmianie tymczasowego aresztowania na poręczenie majątkowe w tym kontekście jest decyzją w pełni prawidłową.

Przechodząc do podniesionego przez skarżącego zarzutu, jako-by ustalając kwotę poręczenia majątkowego w wysokości pozostającej w rażącej dysproporcji do wyrządzonej szkody, Sąd Okręgowy dopuś-


210

cił się naruszenia art. 266 § 2 k.p.k., wskazać należy, że w ocenie Są-du Apelacyjnego w niniejszym składzie na aprobatę zasługuje ten nurt orzecznictwa, który przyjmuje, że wysokość poręczenia majątkowe-go winna uwzględniać nie tylko wagę stawianych zarzutów i charak-ter popełnionego czynu, ale także możliwości oskarżonego i jego stan majątkowy. Chodzi bowiem o to, by z jednej strony realnym i dostęp-nym czynić możliwość skorzystania z takiego środka zapobiegawczego, a z drugiej, by wysokość poręczenia majątkowego pozostawała w od-powiedniej proporcji do jego sytuacji majątkowej i była w stanie skło-nić go do spełniania obowiązków wynikających z prawa karnego pro-cesowego, stwarzając przymus psychiczny w postaci groźby przepadku przedmiotu poręczenia (zob. postanowienie SA w Krakowie z 22 listo-pada 2012 r., II AKz 496/12, KZS 2012, nr 12, poz. 59). W świetle po-wyższego Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do podzielenia poglądu autora zażalenia, iż orzeczona przez Sąd I instancji suma poręczenia jest rażąco niska. W istocie, jak trafnie wywodzi skarżący, poręczenie mająt-kowe ma na celu rzeczywiste, a nie iluzoryczne powstrzymanie oskarżo-nych przed podjęciem bezprawnych działań utrudniających postępowa-nie, jednak celem tego środka zapobiegawczego nie jest – wbrew temu, co zdaje się sugerować autor zażalenia – naprawienie szkody wyrządzo-nej przestępstwem. Temu bowiem służy możliwość złożenia wniosku o orzeczenie obowiązku naprawienia szkody oraz ewentualne zastoso-wanie zabezpieczenia majątkowego na mieniu oskarżonego. Tym samym nie sposób podzielić uzasadniającego omawiany zarzut argumentu, że dobrze sytuowani członkowie rodziny oskarżonego mogą zaciągnąć kre-dyty i zapłacić wyższą niż orzeczona sumę poręczenia, skoro postępo-wanie może być wystarczająco zabezpieczone sumą wyznaczoną w za-skarżonym postanowieniu. W konsekwencji Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że poręczenie w wysokości 50.000 zł odpowiada aktualnym możliwościom majątkowym oskarżonego oraz okolicznościom zarzuca-nych mu czynów oraz zagwarantuje, że oskarżony nie będzie ryzyko-wał jej utraty, podejmując bezprawne działania zmierzające do utrudnia-nia postępowania.

Prawo karne

211

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny orzekł jak w pkt 1 części dyspozytywnej postanowienia.

[…]


z dnia 27 lipca 2016 r. sygn. akt II AKzw 1343/16


Teza:Rozstrzyganie kwestii modyfikacji formy wykonania grzywny, ta-

kiej jak rozłożenie na raty, czy też kwestii umorzenia grzywny, w sy-tuacji gdy w mocy pozostaje postanowienie o zarządzeniu wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności za tę grzywnę, jest bezprzedmio-towe. W konsekwencji postępowanie incydentalne w przedmiocie wnio-sku skazanego o rozłożenie grzywny na raty podlegać powinno umorze-niu na podstawie art. 15 § 1 k.k.w. z uwagi na zaistnienie okoliczności wyłączającej postępowanie.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z 17 listopada 2011 r. w sprawie […] skazał T. S. między innymi na karę grzywny w wymiarze 200 sta-wek dziennych po 10 zł każda. Postanowieniem z 1 grudnia 2014 r. Sąd Okręgowy rozłożył skazanemu spłatę grzywny, opłaty sądowej i kosz-tów postępowania wykonawczego na raty. Wobec ustalenia, że skaza-ny jest pozbawiony wolności, Sąd Okręgowy postanowieniem z 27 mar-ca 2015 r. odwołał skazanemu T. S. rozłożenie na raty spłaty grzywny i należności sądowych, zaś postanowieniem z 18 maja 2015 r. zarządził wykonanie wobec niego kary zastępczej 100 dni pozbawienia wolności w miejsce nieuiszczonej grzywny.


212

Aktualnie skazany wniósł o ponowne rozłożenie spłaty grzywny na raty, przedstawiając argumentację na poparcie wniosku. Sąd Okręgowy w G. zaskarżonym postanowieniem ten wniosek rozpoznał, jednak nie znalazł podstaw do jego uwzględnienia.

Niezależnie od zarzutów zażalenia zaskarżone postanowienie na-leżało zmienić, gdyż postępowanie w przedmiocie wniosku jest niedo-puszczalne i podlega umorzeniu na podstawie art. 15 § 1 k.k.w. Nale-ży bowiem zwrócić uwagę, że konsekwencją zarządzenia na podstawie art. 46 § 1 k.k.w. wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności w za-mian za grzywnę jest to, że orzeczona prawomocnym wyrokiem grzyw-na nie podlega wykonaniu, a w jej miejsce wykonuje się zastępczą karę pozbawienia wolności. Nie mamy zatem tu do czynienia z modyfika-cją formy wykonania kary grzywny, jak jest to chociażby w przypad-ku rozłożenia grzywny na raty, lecz z zastępczym jej wykonaniem po-przez (zastępczą) karę pozbawienia wolności. W konsekwencji dalszym przedmiotem postępowania wykonawczego jest już wyłącznie zastępcza kara pozbawienia wolności, a kwestia wykonania grzywny w jej pod-stawowej formie może „odżyć” wyłącznie w sytuacji, gdyby doszło do zmiany lub uchylenia wcześniejszego postanowienia o zarządzeniu wy-konania zastępczej kary pozbawienia wolności. Wcześniejsze rozważanie przez sąd przesłanek określonych w art. 49 § 1 k.k.w., w tym m.in., czy natychmiastowe wykonanie grzywny pociągnęłoby dla skazanego lub je-go rodziny zbyt ciężkie skutki, nie ma jakichkolwiek racji i byłoby za-wieszone w próżni, skoro w zamian za grzywnę wykonaniu podlega za-stępcza kara pozbawienia wolności. Oznacza to, że rozstrzyganie kwestii modyfikacji formy wykonania grzywny, takiej jak rozłożenie na raty, czy też kwestii umorzenia grzywny, w sytuacji gdy w mocy pozostaje posta-nowienie o zarządzeniu wykonania zastępczej kary pozbawienia wolno-ści za tę grzywnę, jest bezprzedmiotowe. Skoro bowiem kara grzywny została zamieniona na zastępczą karę pozbawienia wolności, nie istnie-je przedmiot postępowania, co do którego można by orzekać. W konse-kwencji postępowanie incydentalne w przedmiocie wniosku skazanego o rozłożenie grzywny na raty podlegać powinno umorzeniu na podsta-

Prawo karne

213

wie art. 15 § 1 k.k.w. z uwagi na zaistnienie okoliczności wyłączającej postępowanie.

Jednocześnie należy podkreślić, że powyższe zapatrywanie nie ozna-cza, iżby kwestia rozłożenia grzywny na raty nie mogła już w żadnym ra-zie być przedmiotem rozstrzygania w postępowaniu wykonawczym. Jest to jednak uzależnione od uprzedniego uchylenia w trybie art. 24 § 1 k.k.w. postanowienia o zarządzeniu wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności. Może to nastąpić zarówno na wniosek skazanego, jak i z urzę-du. Nie można zatem wykluczyć i takiej sytuacji, kiedy impulsem do uchylenia z urzędu takiego postanowienia będzie wniosek skazanego o rozłożenie grzywny na raty i podniesione w nim okoliczności wskazu-jące na to, że sytuacja majątkowa skazanego uległa istotnej zmianie i re-alne jest wykonanie grzywny, w tym poprzez spłatę jej w ratach.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny orzekł jak w części dys-pozytywnej postanowienia.

[…]


z dnia 7 września 2016 r. sygn. akt II AKzw 1328/16


TezaDla rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu nie ma znacze-

nia to, że wnioskodawca inicjujący postępowanie incydentalne na etapie wykonawczym wykazał co do zasady trafność wysuwanego żądania i za-padło orzeczenie zgodne z jego wnioskiem. Wobec braku odmiennych unormowań w postępowaniu wykonawczym na mocy art. 1 § 2 k.k.w. odpowiednie zastosowanie znajdują przepisy art. 627 k.p.k. i art. 632 pkt 2 a contrario k.p.k., co oznacza, że co do zasady kosztami sądowy-


214

mi obciążony powinien zostać skazany, chyba że zachodzą przesłanki do zwolnienia go od obowiązku ich zapłaty, jak również sam skazany pono-si wydatki z tytułu ustanowienia obrońcy z wyboru.

Uzasadnienie

Postanowieniem z 27 czerwca 2016 r. Sąd Okręgowy udzielił ska-zanemu J. G. warunkowego zwolnienia z odbycia reszty kar pozbawie-nia wolności, których koniec przypadał na dzień 15 października 2017 r., jednocześnie rozstrzygając o okresie próby i związanych z nim obowiąz-kami, a także zwolnił skazanego od kosztów sądowych, którymi obcią-żył Skarb Państwa.

Postanowieniem z 27 lipca 2016 r. Sąd Apelacyjny w G. utrzymał w mocy wyżej wskazane postanowienie, zaś kosztami sądowymi za po-stępowanie odwoławcze obciążył Skarb Państwa.

W przedmiotowej sprawie J. G. korzystał z pomocy obrońcy z wy-boru – adw. M. L. Wnioskiem z 5 sierpnia 2016 r. obrońca substytu-cyjny skazanego – adw. A. B. wystąpiła o zasądzenie na rzecz J. G. zwrotu kosztów ustanowienia obrońcy z wyboru w postępowaniu wyko-nawczym, powołując się na fakt, iż sądy obu instancji obciążyły koszta-mi sądowymi Skarb Państwa. Obrońca podniosła jednocześnie, że adw. M. L. uczestniczył w obu posiedzeniach, przygotował całość korespon-dencji w sprawie oraz odbył ze skazanym liczne konsultacje.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego wniosek obrońcy J. G. nie zasługuje na uwzględnienie.

Z treści art. 626 § 1 k.p.k. wynika, że o kosztach procesu rozstrzyga sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie. Zgodnie z art. 616 § 1 k.p.k. do kosztów procesu należą: koszty sądowe (pkt 1) oraz uzasadnione wy-datki stron, w tym z tytułu ustanowienia w sprawie jednego obrońcy lub pełnomocnika (pkt 2). Nie ulega przy tym wątpliwości, że określo-ny w art. 626 § 1 k.p.k. obowiązek rozstrzygnięcia o kosztach proce-su rozciąga się także na postępowanie wykonawcze (art. 1 § 2 k.k.w.). O rozstrzygnięciu o kosztach postępowania wykonawczego mówi wprost art. 626 § 2 k.p.k., przewidując, że orzeczenie w tym przedmiocie wyda-

Prawo karne

215

je odpowiednio sąd I instancji lub sąd odwoławczy, tzn. ten sąd, przed którym te koszty powstały.

Odnosząc się do wniosku obrońcy J. G., trzeba w pierwszej ko-lejności wyjaśnić, że z samego faktu, iż sądy obu instancji obciążyły kosztami sądowymi Skarb Państwa, nie sposób wywodzić podstaw do zasądzenia na rzecz skazanego zwrotu wydatków z tytułu ustanowienia obrońcy. Wszak powołany już wyżej art. 616 § 1 k.p.k. różnicuje po-śród kosztów procesu koszty sądowe i uzasadnione wydatki stron, wprost przewidując, że do drugiej z kategorii należą koszty z tytułu ustanowie-nia w sprawie jednego obrońcy. O ile więc sądy orzekające w sprawie zainicjowanej wnioskiem o udzielenie J. G. warunkowego przedtermino-wego zwolnienia rozstrzygnęły w przedmiocie kosztów sądowych, nie zajęto dotychczas stanowiska odnośnie do pozostałych kosztów procesu. Upatrywanie przez obrońcę we wskazanym rozstrzygnięciu podstawy do zasądzenia na rzecz skazanego kosztów ustanowienia obrońcy z wyboru jest zatem nieporozumieniem.

Zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia wniosku obrońcy ma nato-miast ustalenie, wedle jakich reguł następuje w postępowaniu wykonaw-czym zasądzenie kosztów procesu w zakresie uzasadnionych wydatków strony poniesionych w toku postępowania incydentalnego, skoro w Ko-deksie karnym wykonawczym brak odrębnej regulacji w tym zakresie. Nie ulega bowiem wątpliwości, że do kosztów powstałych w toku postę-powania wykonawczego nie odnosi się już rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów procesu zawarte w prawomocnym wyroku skazującym lub in-nym orzeczeniu kończącym postępowanie jurysdykcyjne. Kwestia ta mu-si więc zostać rozstrzygnięta autonomicznie w danym postępowaniu in-cydentalnym. Wobec braku odpowiedniej regulacji w Kodeksie karnym wykonawczym stosownie do reguły wyrażonej w art. 1 § 2 k.k.w. odpo-wiednie zastosowanie mają tu zatem zasady orzekania o kosztach proce-su określonych w Kodeksie postępowania karnego. W pierwszej kolejno-ści należy zaś zwrócić uwagę na przepis art. 627 k.p.k., z którego wynika reguła, iż od skazanego w sprawach z oskarżenia publicznego sąd zasą-dza koszty sądowe na rzecz Skarbu Państwa. Z kolei z treści art. 632


216

pkt 2 k.p.k. wynika, że jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, w razie unie-winnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania koszty procesu po-nosi w sprawach z oskarżenia publicznego Skarb Państwa. Niewątpliwie w zasadniczym nurcie procesu karnego, gdzie dochodzi do rozstrzyg-nięcia w przedmiocie odpowiedzialności karnej osoby oskarżonej za za-rzucany jej czyn, art. 632 k.p.k. stanowi podstawę do żądania zwrotu ze Skarbu Państwa uzasadnionych wydatków jedynie w przypadku prze-widzianych w tym przepisie rozstrzygnięć. Z tego przepisu w powią-zaniu ze wskazanym już art. 627 k.p.k. wynika więc reguła, iż skazany w sprawie z oskarżenia publicznego ponosi wydatki z tytułu ustanowie-nia obrońcy z wyboru i nie może żądać ich zwrotu od Skarbu Państwa.

Przechodząc do rozstrzygnięcia, czy wskazana reguła może zna-leźć odpowiednie zastosowanie w postępowaniu o udzielenie warunko-wego przedterminowego zwolnienia, należy zwrócić uwagę, że w przed-miotem tego postępowania jest rozstrzygnięcie kwestii zastosowania tego środka probacyjnego w stosunku do osoby, która ma status skazanego prawomocnym wyrokiem sądu. Przepisy Kodeksu karnego wykonawcze-go nie przewidują zaś normy ustanawiającej regułę, w myśl której o za-sądzeniu na rzecz strony postępowania incydentalnego (np. skazanego) poniesionych przez nią wydatków, w tym z tytułu ustanowienia obroń-cy, miałoby przesądzać jedynie to, czy zapadło korzystne dla niej roz-strzygnięcie. Innymi słowy, dla rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu nie ma znaczenia to, że wnioskodawca inicjujący postępowanie incydentalne na etapie wykonawczym wykazał co do zasady trafność wysuwanego żądania i zapadło orzeczenie zgodne z jego wnioskiem. Wobec braku odmiennych unormowań w postępowaniu wykonawczym na mocy art. 1 § 2 k.k.w. odpowiednie zastosowanie znajdują przepi-sy art. 627 k.p.k. i art. 632 pkt 2 a contrario k.p.k., co oznacza, że co do zasady kosztami sądowymi obciążony powinien zostać skazany, chy-ba że zachodzą przesłanki do zwolnienia go od obowiązku ich zapłaty, jak również sam skazany ponosi wydatki z tytułu ustanowienia obrońcy z wyboru. Zbliżone stanowisko prezentowane jest również w orzeczni-ctwie i piśmiennictwie, gdzie wskazuje się, że skazany powinien zwró-

Prawo karne

217

cić Skarbowi Państwa wydatki wyłożone (tymczasowo) na postępowanie incydentalne w stadium wykonawczym, jeśli nie są one objęte zwolnie-niem ustawowym (zob. postanowienie SA w Krakowie z 29 września 1999 r., II AKz 431/99, KZS 1999, nr 8–9, poz. 63; K. Postulski, Orze-kanie o kosztach sądowych w postępowaniu wykonawczym, „Prokuratura i Prawo” 2013, nr 10, s. 109).

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny rozstrzygnął jak w sentencji postanowienia.


z dnia 15 czerwca 2016 r. sygn. akt II AKo 144/16

Skład orzekający:SSA Włodzimierz Brazewicz

Teza:Nie do zaakceptowania jest stanowisko, zgodnie z którym w po-

stępowaniu wykonawczym europejski nakaz aresztowania winien wy-dać ten sąd, w okręgu którego nastąpiło skazanie. Należałoby wówczas dojść do wniosku, że przykładowo, w wypadku wykonywania wyroku łącznego, europejski nakaz aresztowania winny wydawać różne sądy okręgowe właściwe z uwagi na miejsce orzekania co do skazanego. Ta-kie stanowisko pozostaje w oczywistej sprzeczności z zasadą rozpozna-nia sprawy w rozsądnym terminie. Także idea wydania decyzji ramo-wej w przedmiocie europejskiego nakazu aresztowania, mająca służyć przyspieszeniu przekazywania osób ściganych, jak i § 331 regulaminu urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 2316) prze-mawiają za dokonaniem takiej wykładni pojęcia „właściwy miejscowo sąd okręgowy”, zgodnie z którym w postępowaniu wykonawczym właś-ciwym sądem będzie ten sąd okręgowy, w okręgu którego to postępo-wanie się toczy.


218

Uzasadnienie

W dniu 2 marca 2016 r. Sąd Okręgowy w E. będący Sądem Peni-tencjarnym zwrócił się do Sądu Okręgowego w O. o wydanie europej-skiego nakazu aresztowania w stosunku do A. D., skazanego wyrokiem Sądu Rejonowego w O. z 20 listopada 2006 r., sygn. akt […] oraz Sądu Rejonowego w S. z 17 grudnia 2013 r., sygn. akt […] – wobec niezgło-szenia się skazanego do odbycia kary po upływie okresu udzielonej mu przerwy w jej wykonaniu.

Postanowieniem z 23 marca 2016 r. Sąd Okręgowy w O. […] uznał się za niewłaściwy miejscowo i wniosek o wystąpienie do organu sądo-wego w Holandii przekazał do Sądu Okręgowego w E.

Sąd Okręgowy w E. wszczął z Sądem Okręgowym w O. spór do-tyczący właściwości miejscowej. Przedmiotem sporu jest rozstrzygnięcie kwestii, który z sądów jest właściwy w świetle treści art. 607a k.p.k. do wydania europejskiego nakazu aresztowania.


Właściwym do rozpoznania sprawy w przedmiocie wydania euro-pejskiego nakazu aresztowania jest Sąd Okręgowy w E.

Aby wyjaśnić stanowisko przyjęte przez Sąd Apelacyjny, skupić się należy ponownie na literalnym brzmieniu art. 607a k.p.k. Zgodnie z nim w razie podejrzenia, że osoba ścigana za przestępstwo podlegające jurys-dykcji polskich sądów karnych może przebywać na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej, właściwy miejscowo sąd okręgowy, na wniosek prokuratora, a w postępowaniu sądowym i wykonawczym – z urzędu lub na wniosek właściwego sądu rejonowego, może wydać eu-ropejski nakaz aresztowania […].

Powołane unormowanie wskazuje, że uprawniony do wydania eu-ropejskiego nakazu aresztowania jest wyłącznie właściwy miejscowo sąd okręgowy, przy czym znaczenie nadrzędne w kontekście wykład-ni art. 607a k.p.k. ma prosty podział sądowego procesu karnego na etap postępowania jurysdykcyjnego i wykonawczego. W przekonaniu Sądu

Prawo karne

219

Apelacyjnego w Gdańsku pojęcie „właściwy miejscowo sąd okręgo- wy” winno być odmiennie rozumiane w kolejnych stadiach tego postę-powania.

Jeżeli – tak jak w tym przypadku – sprawa pozostaje w fazie po-stępowania wykonawczego i sąd okręgowy będący sądem penitencjar-nym czerpie swoją właściwość z miejsca, w którym przebywa skazany, a jednocześnie inna jest właściwość sądu okręgowego związana z miej-scem wydania podlegającego wykonaniu orzeczenia, sądem właściwym do wydania europejskiego nakazu aresztowania będzie sąd, przed którym obecnie toczy się postępowanie sądowe (wykonawcze), tj. Sąd Okręgo-wy w E.

Sąd Apelacyjny w tym zakresie podziela stanowisko wyrażone w doktrynie (S. Steinborn, Komentarz aktualizowany do art. 607(a) Ko-deks postępowania karnego, LEX/el 2015, stan prawny: 7 maja 2015 r.).

Takiej wykładni nie przeczy powołane w postanowieniu Sądu Okrę-gowego w E. orzecznictwo sądów (postanowienia SA w Katowicach: z 11 października 2006 r., II AKz 643/06, LEX nr 217013; z 27 ma-ja 2009 r., II AKz 343/09, LEX nr 519626), albowiem dokładna analiza każdego z wytypowanych przez ten Sąd judykatów nie pozwala na przy-jęcie, iż wydane one zostały w analogicznym stanie faktycznym, gdzie sądem okręgowym właściwym do udzielenia przerwy w wykonaniu ka-ry pozbawienia wolności będzie inny sąd niż ten, w okręgu którego za-padł podlegający wykonaniu wyrok.

Z kolei Sąd Apelacyjny w Gdańsku nie podziela stanowiska wy-rażonego w uzasadnieniu postanowienia SA w Krakowie z 7 sierpnia 2014 r. II AKo 106/14 (teza KZS 2014, nr 9, poz. 46), które zostało pop-arte również przez część doktryny (A. Orłowska, M. Czapski, Właści-wość sądu w zakresie Europejskiego Nakazu Aresztowania postępowaniu wykonawczym, „Prokuratura i Prawo” 2010, nr 5), że w fazie wykonania orzeczenia sądem właściwym do wydania europejskiego nakazu areszto-wania będzie ten sąd, którego właściwość zostanie ustalona na podstawie przepisów swoistych dla tego postępowania, a zatem w oparciu o Kodeks karny wykonawczy (art. 3 § 1 k.k.w.).


220

Słuszne wydaje się tutaj uznanie, że skoro procedura wystąpienia do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o przekazanie osoby ści-ganej na podstawie europejskiego nakazu aresztowania została komplek-sowo uregulowana w Rozdziale 65a k.p.k., a o właściwości sądu upo-ważnionego do wydania nakazu traktuje art. 607a k.p.k. tego rozdziału oraz przepisy ogólne o właściwości, i jednocześnie zasięgiem swym prze-pis ten wyraźnie obejmuje także postępowanie wykonawcze, to brak ra-cjonalnego uzasadnienia dla ustalania właściwości sądu okręgowego od-rębnie wedle zasad przyjętych w Kodeksie karnym wykonawczym (por. postanowienie SA w Warszawie z 4 marca 2010 r., II AKz 138/10, KZS 2011, nr 6, poz. 67; S. Steinborn, op. cit.).

Zważywszy jednocześnie na treść § 331 ust. 1 regulaminu urzę-dowania sądów powszechnych z dnia 23 grudnia 2015 r. (Dz. U. z 2015 r., poz. 2316), Sąd Okręgowy w E. winien objąć europej-skim nakazem aresztowania zarówno wyrok Sądu Rejonowego w O. z 20 listopada 2016 r., sygn. akt […], jak też wyrok Sądu Rejono-wego w S. z 17 grudnia 2013 r. sygn. akt […].

Uznając za słuszne stanowisko zaprezentowane w postanowieniu Sądu Okręgowego w E., należałoby dojść do wniosku, że na przykład w wypadku wykonywania wyroku łącznego europejski nakaz aresztowa-nia mogłyby wydawać różne sądy okręgowe właściwe z uwagi na miej-sca orzekania co do skazanego. Takie stanowisko pozostaje w jawnej sprzeczności z zasadą rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie. Tak-że wskazany przez Sąd Okręgowy w E. § 331 regulaminu urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 2316) przemawia za do-konaniem takiej wykładni pojęcia „właściwy miejscowo sąd okręgowy”, zgodnie z którym w postępowaniu wykonawczym właściwym sądem bę-dzie ten sąd okręgowy, w okręgu którego to postępowanie się toczy.

Mając powyższe na uwadze, orzeczono jak w części dyspozytyw-nej postanowienia.

Prawo karne

221

30 Wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 12 maja 2016 r. sygn. akt XIII Ka 308/16

Skład orzekający:SSO Leszek Mering (przewodniczący, sprawozdawca)SSO Tomasz PanasiukSSO Beata Stępniak

Teza I:Fakt pominięcia w toku całego postępowania sądowego jednego

z dwóch wyznaczonych w sprawie obrońców oskarżonego nie stanowi uchybienia opisanego w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. nawet wówczas, gdyby obrona miała charakter obligatoryjny. Użycie w przepisie słowa „obrońca” stanowi wyjątek i nie jest możliwe stosowanie wykładni rozszerzającej. Jeżeli oskarżony jest reprezentowany jedynie przez jednego z dwóch wy-znaczonych w sprawie obrońców, brak udziału jednego obrońcy wskutek niezawiadomienia go o przesłaniu aktu oskarżenia i terminach rozpraw, nie stanowi uchybienia o randze bezwzględnej przyczyny odwoławczej.

Teza II:Zaniechanie zawiadomienia jednego z dwóch wyznaczonych obroń-

ców o czynnościach procesowych należy uznać za naruszenie przepisów postępowania, w tym przede wszystkim art. 6 k.p.k. Przewidziana przez ustawodawcę możliwość ustanowienia trzech obrońców w ramach pra-wa do obrony obliguje sąd do respektowania tego prawa. Całkowite po-minięcie jednego z wyznaczonych obrońców w toku postępowania jest uchybieniem mającym istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku.

Uzasadnienie

[…]


222

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacje wywiedzione przez oskarżonego i jego obrońców okazały się o tyle zasadne, iż musiały skutkować uchyleniem zaskarżonego wyro-ku i przekazaniem sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd odwoławczy w trybie art. 436 k.p.k. ograniczył rozpoznanie środków odwoławczych do poszczególnych uchybień podniesionych w apelacjach, a omówionych niżej, albowiem rozpoznanie w tym zakre-sie jest wystarczające do wydania orzeczenia, a rozpoznanie ewentual-nych innych uchybień podniesionych w środkach odwoławczych byłoby przedwczesne dla dalszego toku postępowania.

Przed omówieniem tego z zarzutów podniesionych w apelacjach, który Sąd Okręgowy uznał za zasadny, warto jednak odnieść się – z po-wodu ich wagi i potencjalnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy – do części z zarzutów, które nie zasługują na uwzględnienie.

Jeden z nich dotyczy kwestii ewentualnych wątpliwości co do po-czytalności oskarżonego, jakie zdaniem obrońców ujawniły się w toku postępowania sądowego i które implikowały dopuszczenie przez Sąd Rejonowy dowodu z opinii dwóch biegłych lekarzy psychiatrów w celu ustalenia stanu zdrowia psychicznego R. S.

Przypomnieć trzeba, że wyłącznie w gestii organu procesowego – w tym przypadku sądu – leży ocena w tym zakresie. Sąd dokonuje ta-kiej oceny, mając na uwadze całokształt okoliczności sprawy. W przed-miotowej sprawie Sąd I instancji – pomimo przedłożonej przez obrońcę kopii zaświadczenia o pobycie oskarżonego w szpitalu psychiatrycznym – uznał, że nie występują wątpliwości co do stanu psychicznego oskar-żonego R. S. i ocenę tę Sąd odwoławczy podziela. Sam fakt złożenia przez oskarżonego oświadczenia, iż leczył się psychiatrycznie, czy też fakt poddania się oskarżonego badaniom psychiatrycznym w innej spra-wie nie musi determinować zaistnienia uzasadnionych wątpliwości co do poczytalności oskarżonego, o których mowa w art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k. Jeżeli bowiem ocena całokształtu okoliczności sprawy, której to oceny organ może dokonać dopiero wraz z pojawieniem się oświadczenia (in-

Prawo karne

223

formacji o badaniu sądowo-psychiatrycznym odnoszonym do konkretne-go czynu), nie pozwala wywieść uzasadnienia dla powstania w związ-ku z tym wątpliwości co do poczytalności oskarżonego, to nie może być mowy o potrzebie powoływania biegłych psychiatrów (podobnie SN: w wyroku z 9 lutego 2006 r., III KK 116/05, OSNwSK 2006, nr 1, poz. 314 czy w postanowieniu z 11 kwietnia 2013 r., III KK 446/12, LEX nr 1308133).

Przedłożone przez obrońcę lakoniczne oświadczenie o pobycie R. S. w szpitalu psychiatrycznym jawi się jako niewystarczające, aby takie wątpliwości powziąć. Sam oskarżony oświadczył w toku postępowania przygotowawczego, że nie był wcześniej leczony psychiatrycznie i nie kwestionował tego ustalenia na rozprawie. Również zachowanie R. S. w toku postępowania przed Sądem I instancji oraz sposób składania wy-jaśnień, nie odbiegały od normy. W konsekwencji w ocenie Sądu odwo-ławczego w tym zakresie nie doszło do obrazy przepisów postępowania, wbrew zarzutom apelacji.

Z powyższym wiąże się ocena kolejnego zarzutu, tj. wystąpie-nia bezwzględnej przyczyny odwoławczej przewidzianej w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k., tj. „pominięcia” jednego z obrońców oskarżonego w to-ku postępowania sądowego w sytuacji, gdy istniały uzasadnione wąt-pliwości co do poczytalności R. S. Bezsporne jest, że oskarżony w to-ku postępowania przygotowawczego udzielił pełnomocnictwa do obrony dwóm obrońcom: M. N. i A. D. Jednak, zapewne na skutek przeoczenia, jednego z obrońców – adw. A. D. nie zawiadamiano o przesłaniu aktu oskarżenia do sądu, jak również o terminach rozpraw. Przede wszystkim zauważyć jednak należy, że – jak już powyżej zaznaczono – w spra-wie nie istniały uzasadnione wątpliwości w zakresie zdrowia psychicz-nego oskarżonego, a tym samym nie zachodziła konieczność wyzna-czenia mu obrońcy z urzędu. Już ten fakt powoduje, że opisany wyżej zarzut jest niezasadny. Nadto opisana sytuacja procesowa nie stanowiła-by uchybienia o randze bezwzględnej przyczyny odwoławczej określonej w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. nawet wówczas, gdyby obrona oskarżonego miała charakter obligatoryjny. Wszak ustawodawca w dyspozycji cyto-


224

wanego przepisu użył liczby pojedynczej „obrońca”, a przepis ten, jako statuujący wyjątek, wykładni rozszerzającej nie może podlegać. W ra-zie obrony obligatoryjnej brak udziału w rozprawie odwoławczej jedne-go z ustanowionych obrońców, niezawiadomionego przez sąd o terminie rozprawy, jeżeli w rozprawie tej bierze udział inny obrońca, nie stano-wi – z reguły – uchybienia o randze bezwzględnej przyczyny odwoław-czej określonej w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. Takie uchybienie wystąpiłoby jedynie wówczas, gdyby w rozprawie nie brał udziału żaden z ustano-wionych obrońców (podobne stanowisko – SN w wyroku z 14 listopada 2013 r., II KK 154/13, OSNKW 2014, nr 3, poz. 27).

I

Wymienione wyżej uchybienie w postaci zaniechania zawiadamia-nia drugiego obrońcy z wyboru o czynnościach procesowych należy uznać za naruszenie przepisów postępowania, w tym przede wszystkim art. 6 k.p.k. w zw. z art. 77 k.p.k., art. 117 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 140 k.p.k., które mogło mieć wpływ na treść wyroku, a tym samym powo-duje, że zaskarżony wyrok ostać się nie może.

Całkowite „pominięcie” drugiego obrońcy w toku postępowania są-dowego, w konsekwencji którego nie wziął on w ogóle udziału w roz-prawie głównej, nie może być ocenione jako uchybienie, które nie mogło mieć istotnego wpływu na treść zaskarżonego wyroku. Skoro ustawo-dawca przewidział w ramach prawa do obrony możliwość ustanowienia trzech obrońców (art. 77 k.p.k.), to obowiązkiem organów procesowych jest je respektować. Analiza akt sprawy prowadzi do wniosku, że na eta-pie postępowania pierwszoinstancyjnego nie dostrzeżono, że oskarżony R. S. ustanowił dwóch obrońców z wyboru, co spowodowało zawiado-mienie o przesłaniu aktu oskarżenia do sądu i o pierwszym terminie roz-prawy (jak również następnych) jedynie jednego z nich. […]

Zaniechanie Sądu uniemożliwiło w praktyce wywiązywanie się przez obrońcę ze swojej roli, a tym samym w oczywisty sposób po-gorszyło sytuację procesową oskarżonego, co mogło mieć bezpośrednie przełożenie na wynik postępowania w I instancji. Przeprowadzenie roz-

Prawo karne

225

prawy pod nieobecność jednego z obrońców oskarżonego w sytuacji, gdy nie został on zawiadomiony o jej terminie, jest niedopuszczalne i stanowi rażące naruszenie art. 117 § 1 i 2 k.p.k. Bez znaczenia pozostaje także fakt, iż reprezentujący interesy oskarżonego obrońca adwokat M. N. był zawiadamiany o terminach czynności procesowych i prawidłowo wywią-zywał się z obowiązków obrońcy (podobnie – SN w wyroku: z 11 paź-dziernika 2006 r., IV KK 193/06 OSNwSK 2006, nr 1, poz. 1915.1; z 21 maja 2013 r. III KK 435/12, LEX nr 1331335 czy z 9 lipca 1998 r., V KKN 207/97, OSNKW 1998, nr 7–8, poz. 37, „Monitor Prawniczy” 1998, nr 10, poz. 7, Biuletyn SN 1998, nr 8, poz. 7).

II

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 437 § 1 i 2 k.p.k. i art. 438 pkt 2 k.p.k. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w G. do ponownego rozpozna-nia. […]

31 Wyrok Sądu Rejonowego w Słupsku

z dnia 2 października 2015 r. sygn. akt XIV K 41/15

Skład orzekający:SSR Joanna Hetnarowicz-Sikora

Teza:W sytuacji, gdy zachowanie się sprawcy (polegające na działaniu

albo zaniechaniu) zmierzające bezpośrednio do dokonania czynu zabro-nionego opisanego w art. 163 § 1 k.k. nie zostanie ukończone, a więc nie dojdzie do sprowadzenia niebezpiecznego zdarzenia dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich rozmiarach (sic!), spraw-ca ponosić będzie odpowiedzialność karną za usiłowanie na podstawie art. 13 § 1 k.k., tzn. w granicach zagrożenia karnego, jakie zostało prze-


226

widziane za przestępstwo, którego usiłował się dopuścić; np. spraw-ca usiłował spowodować zawalenie się budowli, co jednak mu się nie udało. Odpowiednio potraktować należy także spowodowanie pożaru. […]) Okoliczność pod postacią wczesnego podjęcia akcji gaszenia og-nia zapobiegająca rozszerzeniu się ognia i jego przerodzeniu w pożar, o którym mowa w art. 163 § 1 pkt 1 k.k., nie może automatycznie pro-wadzić do oceny przestępnego zachowania się sprawcy wyłącznie jako sprowadzenia bezpośredniego niebezpieczeństwa pożaru w rozumieniu art. 164 k.k., zwłaszcza jeśli do spowodowania pożaru jako takiego obiektywnie doszło.

Uzasadnienie

[…]W tym miejscu podjąć należy rozważania na temat kwalifikacji

prawnej czynu przypisanego oskarżonemu.Przede wszystkim zauważyć należy, że oskarżyciel publiczny zarzu-

cił oskarżonemu popełnienie czynu z art. 163 § 1 pkt 1 k.k.Zgodnie z treścią art. 163 § 1 pkt 1 k.k. działa bezprawnie ten, kto

sprowadza zdarzenie, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób al-bo mieniu w wielkich rozmiarach, mające postać pożaru. Na wymie-nione zachowanie przestępne składają się dwa elementy: sprowadzenie pożaru (skutek bliższy) i spowodowanie przez nie zagrożenia dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich rozmiarach (skutek dal-szy). Dla realizacji znamion czynu z art. 163 § 1 pkt 1 k.k. konieczne jest przy tym wystąpienie obu tych elementów. Kryminalizacji poddano bowiem w tym przepisie stan, w którym zaistniałe zdarzenie wywołało stan zagrożenia dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wiel-kich rozmiarach.

Podkreślić przy tym trzeba, że dla bytu tego przestępstwa nie jest konieczne nastąpienie efektywnej szkody w mieniu w znacznych roz-miarach, bowiem art. 163 k.k. wymaga, aby zdarzenie groziło niebezpie-czeństwem dla dóbr w tym przepisie wymienionych, o czym świadczy zwrot „zdarzenie, które zagraża” (wyrok SN z 1 października 1972 r.,

Prawo karne

227

III KR 114/72, OSNKW 1973, nr 2–3, poz. 36). Słusznie Sąd Najwyż-szy zwrócił uwagę, że „Katastrofalne wydarzenie wymienione w dyspo-zycji art. 163 k.k. musi zagrażać bezpieczeństwu powszechnemu, ale nie-koniecznie sprowadzić efektywne skutki w postaci ofiar w ludziach czy szkód w mieniu” (wyrok SN z 26 kwietnia 1971 r., II KR 31/71). Czyn-ność mającą doprowadzić do któregokolwiek z tych zdarzeń określono czasownikiem „sprowadza”. Pojęcie to – z punktu widzenia lingwistycz-nego – oznacza „spowodowanie, wywołanie jakichś następstw” (H. Zgół-kowa (red.), Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. 40, Poznań 2003, s. 97). Wobec tego sprowadzeniem zdarzenia jest każde zachowa-nie, które wywołuje je bezpośrednio lub pośrednio. Trafnie w doktrynie przyjmuje się, że sprowadzeniem jest: „każde spowodowanie lub wywo-łanie zdarzenia albo inaczej mówiąc, jakiekolwiek zachowanie się, które-go skutkiem jest to zdarzenie” (I. Andrejew, [w:] I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter, Kodeks karny, Warszawa 1973, s. 416). Zauważyć też należy, że ustawodawca penalizuje zachowanie polegające na sprowadzeniu zda-rzenia mającego postać pożaru.

Pojęcie „pożar” nie zostało zdefiniowane, a w doktrynie i judykatu-rze jest różnie rozumiane. Przyjmowano, że pożarem jest: 1) ogień szerzący się z siłą żywiołową i w związku z tym pożarem nie jest każdy ogień (J. Makarewicz, Kodeks karny z komentarzem i orzecz-nictwem, Lwów 1938, s. 500); 2) ogień o większej rozciągłości, zdolny zniszczyć ludzkie mienie i na-razić na niebezpieczeństwo życie ludzkie (L. Peiper, Komentarz do Ko-deksu karnego i Prawa o wykroczeniach, Kraków 1936, s. 437); 3) ogień o wielkich rozmiarach, obejmujący z siłą żywiołową mienie ruchome i nieruchome (M. Siewierski, Kodeks karny. Komentarz, War-szawa 1958, s. 285); 4) wzniecenie ognia w takich warunkach, kiedy zachodzi możliwość rozpętania jego siły żywiołowej i przeniesienia jej na inne przedmioty (W. Makowski, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1937, s. 612); 5) samorzutne i niekontrolowane rozprzestrzenianie się ognia, powo-dujące straty materialne (B. Hołyst, Kryminalistyczna…, s. 9).


228

Z powyższego wynika zatem, że pożar charakteryzuje się nagłością, gwałtownością i możliwością rozprzestrzenienia się na duży zasięg. Mu-si to być ogień o wielkich rozmiarach, a więc taki, który ogarnął przed-mioty w takim rozmiarze, że opanowanie go wymaga znacznych wysił-ków (Z. Młynarczyk, Glosa do wyroku SN z 13.5.1971 r., IV KR 68/71, OSPiKA 1972, nr 7–8, s. 364–365). Pamiętać przy tym trzeba, że po-jęcie „pożar” nie może być utożsamiane ze słowem „ogień”. W języku polskim przez „pożar” rozumie się bowiem „ogień obejmujący większą przestrzeń” (H. Zgółkowa (red.), Praktyczny słownik współczesnej pol-szczyzny, t. 32, Poznań 2001, s. 117), a „ogień” oznacza „zjawisko wy-dzielania się ciepła i światła towarzyszące paleniu się ciał, postrzega-ne w postaci płomieni i żaru” (S. Skorupka, H. Anderska, Z. łempicka (red.), Mały słownik języka polskiego, Warszawa 1968, s. 498). Różnica między „pożarem” a „ogniem” polega na rozmiarze zjawiska (B. Sygit, Pożar w aspekcie prawnokarnym i kryminologicznym, Warszawa–Poznań 1981, s. 53). Słusznie zauważa się w doktrynie, że ogień ma charakter statyczny i wygaśnie, gdy nie będzie podsycany, pożar zaś ma charak-ter dynamiczny, zdolny do przeobrażeń (E. Szwedek, Przestępstwo spro-wadzenia pożaru (art. 138 k.k.), „Nowe Prawo” 1975, nr 6, s. 787). Za-sadnie Sąd Najwyższy przyjął, że: „Pożarem nie jest jakikolwiek ogień, lecz tylko ogień w znacznych rozmiarach, rozprzestrzeniający się z si-łą żywiołową, szerzący się ze znaczną siłą i o tak dużych rozmiarach, że stwarza konkretne, realne i bezpośrednie niebezpieczeństwo dla ży-cia lub zdrowia osób i mienia” (wyrok SN z 11 grudnia 1978 r., II KR 269/78, OSNKW 1979, nr 5, poz. 55). „Jednym z kryteriów oceny, czy wystąpił pożar, a więc ogień o znacznych rozmiarach, jest sposób jego ugaszenia, polegający na uczestnictwie w akcji ratowniczej wielu ludzi lub użyciu szczególnych środków specjalistycznych” (wyrok SA w Bia-łymstoku z 4 września 1997 r., II AKa 87/97, OSA 1998, nr 5, poz. 25). Z całą mocą podkreślić trzeba, że na określenie pożaru nie ma żadnego wpływu klauzula zawarta w art. 163 § 1 in principio k.k., polegająca na zagrożeniu życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich rozmia-rach. Statuuje ona bowiem przestępność zdarzenia, a nie należy do cech

Prawo karne

229

konstytutywnych pożaru. Zdarzenia wymienione w tym przepisie mają charakter przestępny tylko wówczas, gdy stwarzają zagrożenie dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich rozmiarach. Brak jakich-kolwiek podstaw do wiązania tego zagrożenia z definicją pożaru, czy in-nych zdarzeń wymienionych w tym przepisie (B. Sygit, Pożar w aspek-cie prawno karnym…, s. 51).

Przekładając powyższe na grunt przedmiotowej sprawy, wskazać trzeba, iż A. G. w dniu 18 października 2014 r. poprzez podpalenie mieszkania nr […] stanowiącego własność […] sp. z o. o. z siedzibą w S. wywołał pożar. Na powyższe wskazuje zarówno sama treść opinii biegłego z zakresu pożarnictwa R. D., który w treści swej opinii wska-zywał na żywiołowy charakter zdarzenia. Biegły zaznaczył, iż pożar mu-siał w lokalu bardzo szybko się rozprzestrzeniać i był bardzo intensyw-ny, zważywszy na intensyfikację zniszczeń. Biegły wskazał nadto, że wstępne ugaszenie pożaru nie zajęło dużo czasu, choć zniszczenia obję-ły duży obszar mieszkania, co świadczy o tym, że pożar rozwijał się in-tensywnie. Biegły z zakresu pożarnictwa zauważył także, że stosunkowo wczesne wykrycie ognia, wezwanie straży pożarnej, jej szybki przyjazd na miejsce zdarzenia i sprawnie przeprowadzona akcja gaśnicza zapobie-gły rozprzestrzenieniu się ognia, który mógł w krótkim czasie przenieść się na inne przedmioty, zwłaszcza jeśli zważy się na materiały budow-lane użyte w tym budynku – słomiano-gliniany strop, kasetony sufitowe z tworzywa sztucznego, nadpalenie się sufitu w mieszkaniu. W tej sy-tuacji nie sposób zanegować, iż w realiach niniejszej sprawy doszło do wzniecenia pożaru. Doszło przecież do spowodowania ognia w znacz-nych rozmiarach w warunkach, w których istniały realne możliwości na-tychmiastowego rozprzestrzenienia się tego ognia i zagrożenia życiu lub zdrowiu ludzkiemu albo mieniu w znacznych rozmiarach – gdyby nie został ugaszony (porównaj w tym zakresie wyrok SN z 13 maja 1971 r., IV KR 68/71, „Nowe Prawo” 1972, nr 3, s. 520, w którym mowa na-wet o spowodowaniu ognia w niewielkich rozmiarach i kwalifikowaniu go jako pożaru).

Zdarzenie z 18 października 2014 r. miało więc postać pożaru.


230

Dla realizacji znamion czynu z art. 163 § 1 pkt 1 k.k. nie wystar-cza jednak ustalenie, iż doszło do wzniecenia pożaru i tym samym wy-wołania skutku bliższego zdarzenia. Art. 163 § 1 pkt 1 k.k. statuuje bo-wiem przestępność pożaru tylko w sytuacjach, gdy zdarzenia wymienione w tym przepisie stwarzają zagrożenie dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich rozmiarach. Zagrożenie życia lub zdrowia wie-lu osób albo mienia w wielkich rozmiarach jest przy tym następstwem sprowadzenia pożaru i określa jego skutek dalszy.

W tym miejscu należy zatem pochylić się nad analizą znamienia po-legającego na sprowadzeniu owego bezpośredniego niebezpieczeństwa, by dokonać ewentualnej subsumpcji ustalonego stanu faktycznego pod owo znamię.

Kodeks karny nie definiuje znamienia „wiele osób” oraz „mienia w wielkich rozmiarach”, dlatego należy kierować się wykładnią języ-kową tych pojęć. I tak słowo „wiele” znaczy tyle co „w wielkiej licz-bie, w znacznej ilości, dużo” (M. Arct, Słownik ilustrowany języka pol-skiego, t. 2, Warszawa 1916) lub „dużo, mnóstwo, znaczna liczba, ilość” (H. Zgółkowa (red.), Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. 45, Poznań 2004, s. 265). Porównanie tych dwóch zaimków liczebnych po-zwala skonstatować, że zwrot „wiele” obejmuje więcej niż 9, a zatem w analizowanym zwrocie chodzi o co najmniej 10 osób (J. Wojciechow-ski, Kodeks karny: komentarz, orzecznictwo, Warszawa 1997, s. 285; O. Górniok, [w:] A. Wąsek, Kodeks karny: część szczególna, t. 2: Ko-mentarz do artykułów 222–316, Warszawa 2005, s. 140; M. Surkont, Pra-wo karne. Podręcznik dla studentów administracji, Sopot 1998, s. 163; R. A. Stefański, Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu i w komunikacji. Rozdział XX i XXI Kodeksu karnego. Komentarz, War-szawa 2000, s. 30; M. Bojarski, [w:] M. Bojarski, J. Giezek, Z. Sienkie-wicz (red.), Prawo karne materialne. Część ogólna i szczególna, Warsza-wa 2010, s. 478; M. Kulik, [w:] M. Mozgawa, Kodeks karny: komentarz, Warszawa 2014, s. 410; B. Sygit, Konstrukcja…, s. 425; idem, Pojęcie „pożaru”…, s. 275–276; idem, Ocena…, s. 301; wyrok SA w Lublinie z 2 lutego 2004 r., II AKa 421/03, „Prokuratura i Prawo” 2004, nr 11–12,

Prawo karne

231

poz. 24). Ustawa wymaga, by było zagrożone życie lub zdrowie, lecz nie precyzuje, o jakiego rodzaju szkodę na zdrowiu chodzi. W przepisie mo-wa ogólnie o zagrożeniu zdrowia, co pozwala przyjąć, że chodzi o ja-kikolwiek stopień uszkodzeń ciała. Niebezpieczeństwo to musi zagrażać nastąpieniem jakichkolwiek uszkodzeń wielu osobom (E. Szwedek, Prze-stępstwo sprowadzenia…, s. 791).

Podobnie nieostry i ocenny charakter ma znamię „mienie w wielkich rozmiarach”. Użycie przez ustawodawcę w tym przepisie zwrotu „mie-nie w wielkich rozmiarach” wskazuje, że chodziło o scharakteryzowanie zasięgu, rozległości, skali zdarzenia, których wyznacznikiem jest zarów-no ilość przedmiotów majątkowych, jak i wartość zagrożonego mienia. Trafnie Sąd Najwyższy zauważył, że „Gdyby ustawodawca chciał wiązać szkodę spowodowaną pożarem z wartością spalonego mienia, to użyłby określenia »mienie znacznej wartości« (ob. »mienie wielkiej wartości«), użycie zaś określenia »mienie w znacznych rozmiarach« (ob. »mienie w wielkich rozmiarach«) wskazuje na to, że ustawodawca punkt ciężko-ści przerzuca raczej na rodzaj mienia, które uległo spaleniu, a nie na jego wartość” (wyroki SN: z 16 sierpnia 1973 r., IV KR 179/73, OSNPG 1974, nr 2, poz. 21; z 31 stycznia 1973 r., I KR 404/72, OSNPG 1973, nr 7, poz. 95). Za takim rozumieniem tego zwrotu przemawia przede wszystkim wykładnia językowa. Słowo „rozmiar” oznacza „wielkość da-nego obiektu mierzona w określonych jednostkach lub poprzez porów-nanie do czegoś” (H. Zgółkowa (red.), Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. 36, Poznań 2002, s. 390). Oczywiście wartość material-na mienia może być uznana za jedno z kryteriów do ustalenia rozmia-rów zagrożenia. Sąd Najwyższy zwracał uwagę, że: „odnoszące się bo-wiem tutaj do mienia pojęcie zagrożenia »w znacznych rozmiarach« (ob. »w wielkich rozmiarach«) kształtuje się nie tylko według kryteriów ocen-nych opartych na pieniężnie określonych wartościach, ale w pierwszym rzędzie na podstawie takich czynników wymiernych jak siła żywiołowa ognia, zwartość zabudowy i bliskość innych obiektów od źródła ognia, potencjalne możliwości podjęcia szybkiej i skutecznej akcji przeciwpoża-rowej, warunki atmosferyczne i innych” (wyroki SN: z 25 lipca 1973 r.,


232

IV KR 142/73, OSNKW 1974, nr 1, poz. 13; z 16 czerwca 1977 r., III KR 136/77, niepubl.). Podkreślano, że pojęcie to obejmuje swym za-kresem pewną określoną liczbę przedmiotów majątkowych, która powin-na być traktowana jako minimalna wartość graniczna dla tego pojęcia, lecz jednocześnie zwracano uwagę, że w ruchu drogowym nie chodzi o wielość przedmiotów uszkodzonych czy zagrożonych szkodą w wyni-ku katastrofy, ale o przedmioty o określonej wartości, których suma po-zwala wnioskować o zagrożeniu tych wartości w znacznych rozmiarach (W. Kubala, Znamię wartości w przepisach Kodeksu karnego z 1969 r., „Nowe Prawo” 1978, nr 4, s. 540). W orzecznictwie przyjmowano, że „dla oceny tej istotne znaczenie mogą mieć takie okoliczności, jak cha-rakter budynku (dom mieszkalny), pora dnia (noc), dostęp do miejsca sprowadzonego pożaru (strych), liczba zagrożonych obiektów lub przed-miotów majątkowych, ich charakter, np. dom kultury, most, znacze-nie, użyteczność, a także wartość materialna” (wyrok SN z 24 czerwca 1971 r., III KR 64/71, OSNKW 1971, nr 11, poz. 174). Słusznie wska-zuje się, że: „Skoro więc w art. 163 § 1 pkt 1 k.k. mówi się o »wiel-kich rozmiarach mienia«, to jedną ze wskazówek ułatwiających podjęcie ustaleń, iż chodzi właśnie o takie rozmiary może być definicja »mienia wielkiej wartości«, do której odwołuje się również określenie »szkody w wielkich rozmiarach« z art. 115 § 6 i 7 k.k.” (wyrok SA w Lublinie z 8 października 1998 r., II AKa 133/98, „Prokuratura i Prawo” 1999, nr 11, poz. 15 z glosą aprobującą J. Kuleszy, „Prokuratura i Prawo” 2000, nr 9, s. 77–83; wyroki SN: z 6 marca 1980 r., II KR 302/79, nie-publ.; z 21 lutego 1974 r., II KR 303/73, niepubl.; z 14 listopada 1984 r., III KR 282/84, OSNPG 1985, nr 3, poz. 33). Jest nią – w myśl tego prze-pisu – szkoda, której wartość w chwili popełnienia czynu zabronionego przekracza 200.000 zł. Reasumując zatem, o tym, czy zagrożenie dotyczy mienia o wielkich rozmiarach, decydują okoliczności zindywidualizowa-nego konkretnego przypadku, przy czym w ocenie tej mogą być pomoc-ne takie okoliczności, jak liczba zagrożonych obiektów lub przedmiotów majątkowych, ich charakter, znaczenie użyteczności, a także wartość ma-terialna (wyroki SN: z 27 stycznia 1972 r., IV KR 312/71, OSNPG 1972,

Prawo karne

233

nr 4, poz. 65; z 27 lipca 1984 r., IV KR 176/84, OSNPG 1985, nr 3, poz. 34).

Przekładając powyższe na grunt przedmiotowej sprawy, wskazać należy, że biegły z zakresu pożarnictwa R. D. kategorycznie wskazał, iż z uwagi na szybkie ugaszenie pożaru i zakres ognia ograniczony do jed-nego mieszkania nie można uznać, aby pożar wywołany w dniu 18 paź-dziernika 2014 r. zrealizował skutek dalszy w postaci zagrożenia życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach. Nie została zatem spełniona przesłanka pozwalająca kwalifikować zachowanie A. G. w kategoriach dokonania przestępstwa sprowadzenia zdarzenia powszech-nie niebezpiecznego. Należało jednak rozważyć, czy w ustalonym stanie faktycznym nie doszło do zachowania mieszczącego się w innej niż do-konanie postaci stadialnej przestępstwa kwalifikowanego z art. 163 § 1 pkt 1 k.k. tudzież – do zachowania kwalifikowanego z art. 164 § 1 k.k. polegającego na sprowadzeniu bezpośredniego niebezpieczeństwa zdarze-nia określonego w art. 163 § 1 k.k.

W pierwszej kolejności zatem należy skupić się na analizie znamion czynu z art. 164 § 1 k.k. w kontekście ich odmienności wobec czynu z art. 163 § 1 k.k. Oto więc przestępstwo z art. 164 k.k. polegające na sprowadzeniu przez sprawcę bezpośredniego niebezpieczeństwa określo-nego zagrożenia odróżnia od czynu przestępnego spowodowania niebez-piecznych zdarzeń (art. 163 k.k.) bliskość zagrożenia dla życia lub zdro-wia wielu osób albo mienia w wielkich rozmiarach. Sprowadzenie przez sprawcę bezpośredniego niebezpieczeństwa zdarzenia jest stworzeniem stanu poprzedzającego owo zdarzenie, które ostatecznie może wcale nie wystąpić; np. z powodu ugaszenia ognia (sic!) w zarodku przez straż po-żarną, dzięki czemu nie doszło do pożaru (tak również R. A. Stefański, [w:] A. Wąsek, R. Zawłocki (red.), Kodeks karny. Część szczególna, t. I, Warszawa 2010, s. 526). Przy przestępstwie opisanym w art. 164 k.k. istnieje dopiero realne bezpośrednie niebezpieczeństwo nastąpienia za-grożenia dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich roz-miarach; natomiast przy czynie z art. 163 k.k. tego typu zagrożenie ma już miejsce.


234

Niebezpieczeństwo określonego zdarzenia jako następstwo zacho-wania się sprawcy. Sprawca swoim zachowaniem doprowadza do stanu, który bezpośrednio zagraża wystąpieniem danego zdarzenia powszechnie niebezpiecznego dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wiel-kich rozmiarach. Następstwem zachowania się sprawcy jest niebezpie-czeństwo zaistnienia takiego zdarzenia (zob. wyrok SN z 3 lipca 1953 r., II K 279/53, „Państwo i Prawo” 1953, z. 11, poz. 749). Sąd Najwyż-szy, posługując się przykładem pożaru, określił bezpośrednie jego nie-bezpieczeństwo jako realne, np. z powodu naruszenia przepisów przeciw-pożarowych w zakresie zabezpieczenia przeciwpożarowego stacji paliw (wyrok SN z 4 października 1984 r., I KR 222/84, OSNPG 1985, nr 4, poz. 54). Zauważyć należy, że w art. 164 § 1 k.k. nie wymieniono zda-rzeń, w których sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa pod-dano kryminalizacji, a określono je przez odesłanie do zdarzeń wymie-nionych w art. 163 § 1 k.k. Zastosowana przez ustawodawcę metoda legislacyjna polegająca na użyciu zwrotu odsyłającego, sprowadzająca się do wymienienia art. 163 § 1 k.k., dowodzi, że przestępstwem jest sprowadzenie niebezpieczeństwa któregokolwiek z tych zdarzeń. Chodzi więc o wytworzenie takiej sytuacji, która w normalnym biegu wydarzeń obiektywnie doprowadzi do powstania stanu bezpośrednio grożącego powstaniem zdarzenia w postaci jednego z wymienionych w poprzed-nim przepisie. Ma to być taka sytuacja, która – niezależnie od ingerencji człowieka – może przekształcić się w każdej w chwili w takie zdarze-nie. Do istoty tego przestępstwa nie należy nastąpienie zdarzenia po-wszechnie niebezpiecznego, lecz wystarczy sprowadzenie takiej sytua-cji, w której zdarzenie to bezpośrednio zagraża (J. Bafia, K. Mioduski, M. Siewierski, Kodeks karny. Komentarz, t. II, 1987, s. 52). „Różnica między sprowadzeniem pożaru w rozumieniu art. 164 § 1 k.k. a sprowa-dzeniem bezpośredniego niebezpieczeństwa takiego pożaru w rozumieniu art. 163 § 1 k.k. polega zatem na tym, że w pierwszym przypadku spraw-ca w sposób zawiniony powoduje pożar mający cechy powszechności, zaś w drugim przypadku sprawca sprowadza realne niebezpieczeństwo takiego pożaru na skutek m.in. naruszenia przepisów przeciwpożarowych

Prawo karne

235

w zakresie obowiązku zakładania urządzeń piorunochronnych, czyszcze-nia przewodów kominowych, zabezpieczenia przeciwpożarowego budyn-ków, stacji paliw płynnych, kontroli stanu bezpieczeństwa pożarowego itp.” (wyrok SN z 4 października 1984 r., I KR 222/84, OSNPG 1985, nr 4, poz. 54). Krótko mówiąc – z realizacją znamion czynu zabronionego art. 164 § 1 k.k. mielibyśmy do czynienia już w momencie pozostawienia niedopałka papierosa obok rozlanej plamy benzyny w budynku miesz-kalnym, nie zaś w momencie, gdy ów niedopałek w zetknięciu z benzy-ną spowodował rozżarzenie pożaru. „Zawinione spowodowanie pożaru mieści się bowiem w dyspozycji przepisu art. 164 k.k., jednakże isto-tę przestępstwa z tego artykułu wypełnia już samo zawinione, istniejące obiektywnie, realne, a nie abstrakcyjne sprowadzenie niebezpieczeństwa pożaru. Realność niebezpieczeństwa pożaru zachodzi wtedy, gdy określo-ne działanie lub zaniechanie stwarza stan bezpośrednio grożący wybu-chem pożaru” (wyrok SN z 11 marca 1968 r., I KR 272/67, OSNKW 1968, nr 10, poz. 112). Sąd w niniejszym składzie przeanalizował stany faktycz-ne konkretnych spraw, w których doszło do uznania zachowania spraw-cy jako wyczerpującego znamiona czynu z art. 164 § 1 k.k., i ustalił, iż przyjmowano, że umyślne sprowadzenie niebezpieczeństwa pożaru mia-ło miejsce w razie: 1) zapalenia zapałek i szmaty zmoczonej w benzynie w garażu trak-torowym, przesyconym benzyną i smarami (wyrok SN z 6 listopada 1951 r., I K 525/51, „Państwo i Prawo” 1952, z. 2, s. 346), 2) opuszczenia konwojowanego wagonu z palącą się w nim świe-cą wśród łatwopalnych materiałów (wyrok SN z 28 marca 1952 r., I K 1195/51, „Państwo i Prawo” 1952, z. 6, s. 36), 3) ustawienia traktora z uruchomionym silnikiem w odległości zale-dwie kilku metrów od stodoły, gdzie znajdowało się zboże w słomie i to w czasie, gdy wiatr wiał od miejsca, gdzie ustawiono traktor w kierun-ku stodoły (wyrok SN z 9 maja 1952 r., I K 1193/51, „Państwo i Pra-wo” 1952, z. 12, s. 903), 4) pozostawienia traktora przy omłocie zboża bez nadzoru, w wyniku czego wydobywające się iskry z rury wydechowej padały na leżącą obok


236

słomę (wyrok SN z 20 lutego 1953 r., I K 999/52, OSNCiK 1953, nr 4, poz. 57).

Jak zatem widać z przytoczonych konkretnych przypadków – spro-wadzenie niebezpieczeństwa zdarzenia określonego w art. 163 k.k. jest fazą poprzedzającą wejście w realizację znamion czynu z art. 163 k.k.

W związku z tą konstatacją zasadne jest więc dokonanie analizy re-lacji pomiędzy treścią art. 164 § 1 k.k. a usiłowaniem dokonania prze-stępstwa z art. 163 § 1 k.k. Z punktu widzenia określenia strony przed-miotowej sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa zdarzenia niebezpiecznego może bowiem przypominać formę stadialną usiłowa-nia dokonania przestępstwa opisanego w art. 163 § 1 k.k., ponieważ w obydwu przypadkach nie dochodzi do sprowadzenia niebezpiecznego zdarzenia. Różnica pomiędzy tymi przepisami wynika jednak w sposób wyraźny z treści strony podmiotowej oraz strony przedmiotowej (zob. R. A. Stefański, [w:] A. Wąsek, R. Zawłocki (red.), Kodeks karny: część szczególna, t. I: Komentarz do artykułów 117–221, Warszawa 2010, s. 530). Strona podmiotowa odróżnia od siebie omawiane przepisy, gdyż przy usiłowaniu dokonania przestępstwa z art. 163 § 1 k.k. sprawca dążył do wywołania pożaru, natomiast w przypadku czynu z art. 164 § 1 k.k. jego zamiar ograniczony byłby do sprowadzenia bezpośredniego niebez-pieczeństwa pożaru (zob. wyrok SN z 30 maja 1974 r., II KR 18/74, [w:] K. Janczukowicz, Kodeks karny z orzecznictwem, s. 415–416; tak samo wyrok SN z 22 listopada 1983 r., IV KR 234/83, OSNPG 1984, nr 4, poz. 25). Treść zamiaru należy przy tym ustalać, uwzględniając wszyst-kie okoliczności zdarzenia i dane dotyczące osoby sprawcy” (wyrok SN z 21 stycznia 1980 r., I KR 352/79, [w:] K. Janczukowicz, Kodeks karny z orzecznictwem, s. 415). Pamiętać przy tym trzeba, że w przypadku czy-nu z art. 163 § 1 k.k. w fazie jego dokonania sprawca dąży do wywoła-nia pożaru, a w przypadku czynu z art. 164 k.k. natomiast ogranicza swój zamiar jedynie do stadium go poprzedzającego, to jest do sprowadzenia bezpośredniego niebezpieczeństwa pożaru” (wyrok SN z 30 maja 1974 r., II KR 18/74 [w:] K. Janczukowicz, Kodeks karny z orzecznictwem, s. 465; wyrok SN składu 7 sędziów z 7 grudnia 1976 r., VI KRN 369/76,

Prawo karne

237

OSNKW 1977, nr 4–5, poz. 37; wyrok SN z 21 stycznia 1980 r., I KR 352/79, Legalis).

W sytuacji zatem, gdy zachowanie się sprawcy (polegające na dzia-łaniu albo zaniechaniu) zmierzające bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego opisanego w art. 163 § 1 k.k. nie zostanie ukończone, a więc nie dojdzie do sprowadzenia niebezpiecznego zdarzenia dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich rozmiarach (sic!), spraw-ca ponosić będzie odpowiedzialność karną za usiłowanie na podstawie art. 14 § 1 k.k., tzn. w granicach zagrożenia karnego, jakie zostało prze-widziane za przestępstwo, którego usiłował się dopuścić; np. sprawca usiłował spowodować zawalenie się budowli, co jednak mu się nie udało. Odpowiednio potraktować należy także spowodowanie pożaru. Zdaniem Sądu Najwyższego, jeżeli „ogień nie osiągnął jeszcze takiej siły żywio-łowej, aby mógł przerodzić się w pożar, i został w zarodku ugaszonym, to działanie sprawcy, który ów ogień rozniecił, może być zakwalifikowa-ne – w razie istnienia zamiaru z jego strony – jedynie jako usiłowanie sprowadzenia pożaru, o którym mowa w art. 163 § 1 pkt 1 k.k.” (wyrok SN z 11 grudnia 1978 r., II KR 269/78, OSNKW 1979, nr 5, poz. 55; tak samo też: wyrok SN z 20 grudnia 1971 r., IV KR 277/71, Biuletyn SN 1972, nr 2, poz. 27; wyrok składu 7 sędziów SN z 21 listopada 1972 r., V KRN 374/72, OSNPG 1973, nr 6, poz. 67; wyrok SN z 5 stycznia 1973 r., III KR 272/72, OSNKW 1973, nr 6, poz. 77; wyrok składu 7 sędziów z 7 grudnia 1976 r., VI KRN 369/76, OSNKW 1977, nr 4–5, poz. 37 z glosą E. Szwedka, s. 169, ale też wyrok SA w Katowicach z 18 lutego 1993 r., II AKR 24/93, OSA 1993, nr 6, poz. 30; wyrok SA w Krakowie z 21 lutego 1991 r., II AKR 10/91, „Krakowskie Zeszyty Są-dowe” 1991, nr 3, poz. 13; wyrok SA w Krakowie z 19 sierpnia 1993 r., II AKR 109/93, „Krakowskie Zeszyty Sądowe” 1993, nr 9, poz. 8; wy-rok SA w Lublinie 7 września 2000 r., II AKa 149/00, OSA 2000, nr 11, poz. 78). Należy zatem z całą mocą podkreślić, że okoliczność pod po-stacią wczesnego podjęcia akcji gaszenia ognia zapobiegająca rozszerze-niu się ognia i jego przerodzeniu w pożar, o którym mowa w art. 163 § 1 pkt 1 k.k., nie może automatycznie prowadzić do oceny przestępnego za-


238

chowania się sprawcy wyłącznie jako sprowadzenia bezpośredniego nie-bezpieczeństwa pożaru w rozumieniu art. 164 k.k., zwłaszcza jeśli do spowodowania pożaru jako takiego obiektywnie doszło. Z drugiej strony, okoliczność, że spowodowany ogień nie przybrał większych rozmiarów w postaci pożaru zagrażającego życiu i zdrowiu oraz mieniu w znacz-nych rozmiarach, decyduje także o tym, że nie można konkretnej osobie przypisać dokonania przestępstwa z art. 163 § 1 k.k., albowiem nie nastą-pił wyżej opisany skutek konieczny dla bytu omawianego przestępstwa w postaci dokonania. Jedyną konstrukcją prawną, jaką można przyjąć w takiej sytuacji – po rozważeniu wszystkich dodatkowych okoliczno-ści sprawy, takich jak zamiar oskarżonego, podjęte przez niego działania i zachowanie po popełnieniu przestępstwa – jest konstrukcja odwołująca się do stadialnej postaci przestępstwa z art. 163 k.k., tj. usiłowania (po-równaj w tym zakresie stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wy-roku z 5 stycznia 1973 r., wskazujące na to, że „w sytuacji, gdy sprawca wzniecił ogień, chcąc spowodować pożar lub też godząc się na jego spo-wodowanie, a ogień ten został ugaszony, zanim przerodził się w pożar, zachodzi usiłowanie przestępstwa określonego w art. 163 § 1 k.k. w po-zornym zbiegu z dokonaniem przestępstwa określonego w art. 164 k.k.”, III KR 272/72, OSNKW 1973, nr 6, poz. 77).

Przekładając powyższe na grunt przedmiotowej sprawy, wskazać należy, że A. G. z rozmysłem i świadomie wzniecił pożar w pokoju swej córki P. G., po czym opuścił mieszkanie, chcąc, by pożar strawił cały lo-kal mieszkalny, co wynika wprost z wypowiedzi oskarżonego formuło-wanych w rozmowie telefonicznej z E. Z. (1) bezpośrednio po wznie-ceniu ognia, gdy oskarżony oświadczył byłej partnerce, iż zrobił to, co zapowiadał, czyli „spalił mieszkanie”. W sposób oczywisty – zważywszy na usytuowanie mieszkania w bloku wielorodzinnym oraz popołudniową porę, w czasie której co do zasady ludzie przebywają w domach – A. G. miał też świadomość tego, że pożar ów przenieść się może na inne lokale mieszkalne, a w fazie rozgorzenia zagrozi bezpośrednio lokatorom tych mieszkań. Co do tych ostatnich oskarżony miał przy tym świadomość, iż co najmniej kilkoro sąsiadów, w tym mieszkająca za ścianą W. B.,

Prawo karne

239

to osoby starsze i niedołężne, niezdolne do samodzielnego poruszania się, w tym do samodzielnej ucieczki. Wnioskowanie o wiedzy oskarżo-nego w tym zakresie wynika chociażby z faktu, iż A. G. mieszkał w wy-mienionym bloku od wielu lat i znał swych sąsiadów, z W. B. utrzymy-wał nadto kontakt, interesując się jej stanem i wyręczając ją w drobnych zakupach właśnie z uwagi na niezdolność do samodzielnego poruszania się. W samym mieszkaniu A. G. wybrał jako miejsce wzniecenia pożaru pokój córki, w którym znajdowały się liczne przedmioty palne, w tym – w dużym nagromadzeniu, bo w workach foliowych – ubrania pokrzyw-dzonych, co pozwalało na łatwe i stosunkowo szybkie rozprzestrzenienie się ognia. Konstrukcja przedwojennego budynku budowanego w typo-wej dla owych terenów technologii stropów drewnianych, z tynkiem na matach trzcinowych, w połączeniu z kasetonami sufitowymi z tworzywa sztucznego w pokoju P. G. i z wysłużoną instalacją elektryczną w budyn-ku i funkcjonującą w nim instalacją gazową w oczywisty sposób sprzy-jała przy tym niekontrolowanemu rozprzestrzenieniu się ognia, o czym będący osobą dojrzałą i mający doświadczenie w sektorze budowlano-re-montowym oskarżony wiedział. Powyższe wskazuje, iż oskarżony obej-mował swą świadomością spowodowanie swym zachowaniem zagrożenia dla życia i zdrowia wielu osób oraz mienia w wielkich rozmiarach i pod-jął działania zmierzające bezpośrednio do urzeczywistnienia owego za-grożenia. Do takiego wniosku skłania także jego zachowanie po wzniece-niu ognia: A. G. opuścił mieszkanie, nie przejmując się w żaden sposób bezpieczeństwem sąsiadów, w czasie akcji gaśniczej nie demonstrował w żaden sposób troski o innych mieszkańców kamienicy, a przeciwnie – jak opisują jego zachowanie świadkowie – stał on w pobliżu kamieni-cy, komentując wydarzenie i śmiejąc się. W tej sytuacji okoliczność, że wczesne podjęcie akcji gaszenia ognia zapobiegło rozszerzeniu się ognia i jego przerodzeniu się w pożar, o którym mowa w art. 163 § 1 k.k., nie może sama w sobie prowadzić do oceny zachowania się oskarżonego ja-ko tylko sprowadzenia bezpośredniego niebezpieczeństwa pożaru w ro-zumieniu art. 164 § 1 k.k., skoro o zamiarze oskarżonego nakierowanym na sprowadzenie pożaru, o jakim mowa w art. 163 § 1 k.k., przesądza-


240

ją w realiach niniejszej sprawy działania podjęte przez samego oskarżo-nego w celu jego bezpośredniego urzeczywistnienia, nie zaś zasięg og-nia oraz rozmiary spowodowanej szkody. Jakkolwiek zatem poza sporem w przedmiotowej sprawie pozostaje fakt, iż pożar bezpośrednio zagraża-jący życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach rzeczywiście w kamienicy przy ul. […] nie nastąpił, to jednak nie moż-na mówić tu o braku obiektywnych środków do jego wywołania, a jedy-nie o szczęśliwym zbiegu okoliczności, w sytuacji, gdy sam pożar stwa-rzał realną możliwość powstania skutku dalszego w postaci zagrożenia dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich rozmiarach, do którego to skutku nie doszło wyłącznie wobec sprawnej i szybkiej akcji gaśniczej (porównaj w tym zakresie wyrok SA w Katowicach z 27 lipca 2000 r., II AKa 146/00, „Prokuratura i Prawo” 2000, nr 3, poz. 2). Spo-wodowanie pożaru nawet o niewielkich rozmiarach w warunkach, w któ-rych pożar ten rozprzestrzeniałby się i zniszczyłby co najmniej mienie w znacznych rozmiarach, gdyby nie nastąpiło jego stłumienie w zarod-ku, stanowi już samo w sobie usiłowanie sprowadzenia pożaru w rozu-mieniu art. 163 § 1 pkt 1 k.k.

Z ustaleń poczynionych w niniejszej sprawie wynika przy tym, że w czasie, gdy A. G. wzniecił ogień w mieszkaniu nr […], w całym dwu-skrzydłowym budynku znajdowało się 26 osób, z czego 11 znajdowało się w tym skrzydle budynku, w którym usytuowane było palące się mieszka-nie. Zatem, nawet przy zastosowaniu bardzo surowych kryteriów pojęcia „wiele osób”, uzasadniony jest wniosek, że liczba osób znajdujących się w budynku, których życie lub zdrowie mogło zostać zagrożone działa-niem oskarżonego, wskazuje na istnienie w chwili zdarzenia przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego z art. 163 § 1 pkt 1 k.k. Jeżeli nadto dalej przyjąć, że pożarem zagrożony został budy-nek mieszkalny o znacznych rozmiarach, w którym to budynku znajdowa-ło się 14 lokali mieszkalnych, wyposażonych w meble i sprzęt gospodar-stwa domowego, stanowiące miejsce zamieszkania i podstawę egzystencji oraz dobytek czternastu rodzin, to nie sposób uznać, by w takim wy-padku nie można mówić o zagrożeniu mienia w wielkich rozmiarach,

Prawo karne

241

o którym mowa w art. 163 § 1 k.k. Tym samym uznać należy, iż czyn oskarżonego A. G. wyczerpywał znamiona występku z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 163 § 1 pkt 1 k.k. Przyjęcie w takim wypadku jedynie wy-stępku zniszczenia mienia z art. 288 § 1 k.k. oraz występku z art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt zdecydowa-nie nie oddawałoby stopnia społecznej szkodliwości czynu i jego krymi-nalnej zawartości, nawet jeśli przyjąć, iż podpalenie w takim wypadku stanowiłoby przy wymiarze kary istotną okoliczność obciążającą (porów-naj w tym zakresie: wyrok SA w Katowicach z 18 października 2001 r., II AKa 372/01, „Prokuratura i Prawo” 2002, nr 7, poz. 28).

Zauważyć nadto należy, że w realiach niniejszej sprawy pomiędzy art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 163 § 1 k.k. a art. 288 § 1 k.k. wystąpił zbieg kumulatywny. Zachowanie się A. G. w zakresie dążenia do spo-wodowania niebezpiecznego zdarzenia poległo wszakże jednocześnie na zniszczeniu i uczynieniu niezdatnymi do użytku cudzych rzeczy (zob. M. Kulik, [w:] M. Mozgawa (red.), Kodeks karny: praktyczny komentarz, Warszawa 2010, s. 343). Jak wynika przecież z zeznań świadka P. G. i z zeznań świadka E. Z. (1), w wyniku spalenia zniszczeniu uległo mie-nie należące do P. G. o łącznej wartości 19.720 zł oraz mienie należą-ce do E. Z. (1) o łącznej wartości 29.370 zł. Z kolei z zeznań świadka J. K. wynika, iż w wyniku spalenia, okopcenia i osmolenia zniszczeniu uległy: wnętrze lokalu mieszkalnego nr […] i wnętrze klatki schodowej prowadzącej do tego lokalu. łączne straty z tego tytułu wyniosły kwotę 24.121,70 zł na szkodę Przedsiębiorstwa […] Sp. z o.o. w S. W wyniku spalenia zniszczeniu uległa także wewnętrzna instalacja elektryczna bu-dynku. Straty z tego tytułu wynosiły kwotę 2.852,70 zł na szkodę Przed-siębiorstwa […] Sp. z o.o. w S. Ustalone powyżej zniszczenia dokonane zostały przez A. G., który dążąc do osiągnięcia celu w postaci zniszcze-nia mieszkania, a zatem również wszystkich znajdujących się w nim rze-czy ruchomych, wzniecił pożar. To zachowanie A. G. wypełnia znamiona występku z art. 288 § 1 k.k. Zgodnie wszakże z treścią art. 288 § 1 k.k. działa bezprawnie ten, kto cudzą rzecz niszczy, uszkadza lub czyni nie-zdatną do użytku.


242

Dalej zauważyć należy, że A. G. uśmiercił poprzez spalenie dwa szynszyle o wartości łącznej 180 złotych należące do P. G. i znajdujące się w chwili wzniecenia pożaru w mieszkaniu, o czym oskarżony wie-dział. Tymczasem zgodnie z treścią art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierp-nia 1997 r. o ochronie zwierząt działa bezprawnie ten, kto zabija lub znęca się nad zwierzęciem z naruszeniem art. 6 ust. 1 art. 33 lub art. 34 ust 1–4. Uśmiercenie szynszyli poprzez ich spalenie narusza dyspozycje art. 6 ust. 1, art. 33 i art. 34 ustawy o ochronie zwierząt, a tym samym wyczerpuje znamiona czynu z art. 35 ust. 1 cytowanej ustawy.

Skoro zaś oskarżony jednym czynem wyczerpał znamiona kilku przestępstw stypizowanych Kodeksie karnym i ustawach pokrewnych, stwierdzić należało, że oskarżony popełnił jeden czyn zabroniony kwalifi-kowany z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 163 § 1 pkt 1 k.k. i art. 288 § 1 k.k. i art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 856) przy zastosowaniu art. 11 § 2 k.k.

Tak kwalifikowany czyn oskarżonego został przez niego popełniony umyślnie w formie zamiaru bezpośredniego (dolus directus). „Dla przypi-sania sprawcy popełnienia przestępstwa z art. 163 § 1 pkt 1 k.k. w posta-ci umyślnego sprowadzeniem pożaru wystarczające jest wszakże ustale-nie, iż świadomością obejmował znamiona spowodowania pożaru, a więc zdarzenia zagrażającego życiu i zdrowiu wielu osób albo mieniu w wiel-kich rozmiarach, nie musi natomiast uświadamiać sobie pełnego zakresu jego wielkości, bowiem to z uwagi na istotę żywiołu jest najczęściej nie-przewidywalne” (wyrok SA w Katowicach z 17 stycznia 2006 r., II AKa 421/06, „Krakowskie Zeszyty Sądowe” 2007, nr 5, poz. 66). W realiach przedmiotowej sprawy A. G. umyślnie usiłując sprowadzić zdarzenie powszechnie niebezpieczne, obejmował zamiarem wszystkie znamiona przestępstwa, a więc zarówno sprowadzenie samego zdarzenia, jak i za-grożenie dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich roz-miarach. Wynika to z faktu, iż dokonał on zaprószenia ognia w budynku wielorodzinnym, o takiej porze dnia, gdy w mieszkaniach co do zasady przebywają ich mieszkańcy, podkładając przy tym ogień w miejscu na-gromadzenia palnych przedmiotów. Oskarżony, wywołując pożar, dążył

Prawo karne

243

do zniszczenia łóżka córki, a przy tym wnętrza pokoju, a to ścian, sufi-tu, stolarki okiennej i drzwiowej, w sytuacji gdy równocześnie w innych pomieszczeniach mieszkania znajdowało się bardzo wiele łatwopalnych przedmiotów wykonanych z tworzyw sztucznych. Oskarżony chciał za-tem wywołać pożar i do tego skutku bliższego dążył bezpośrednio. Z ca-łą mocą podkreślić przy tym trzeba, że skutki dalsze w postaci zagro-żenia życia lub zdrowia wielu osób oraz mienia w wielkich rozmiarach objęte były zamiarem ewentualnym: oskarżony godził się na wystąpie-nie skutku w postaci bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia wie-lu osób albo mienia w wielkich rozmiarach, choć jego wystąpienia nie chciał bezpośrednio. Jednakowoż uniknięcie w takich warunkach (blok mieszkalny) sprowadzenia niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia wie-lu osób albo mienia w wielkich rozmiarach jest tak mało prawdopodob-ne, że w procesie umysłowym dorosłego i normalnego człowieka prze-widywanie skutku kojarzy się niemal z nieuchronnością jego nastąpienia i bezpodstawne jest przypuszczenie, iż uda się go uniknąć.

[…]

32 Wyrok Sądu Rejonowego w Ostródzie

z dnia 3 lutego 2016 r. sygn. akt II K 451/15

Skład orzekający:SSR Artur Borowy

Teza:Inaczej kształtuje się odpowiedzialność lekarza gwaranta, a inna jest

odpowiedzialność ratownika medycznego za narażenie pacjenta na utratę życia i odpowiedzialność ta musi być definiowana w odniesieniu do mo-mentu czasowego, w którym on działał.


244

33 Wyrok Sądu Rejonowego w Lęborku

z dnia 18 marca 2015 r. sygn. akt II K 857/11

Skład orzekający:SSR Aleksandra Szumińska

Teza:Naruszenie reguł postępowania, zawartych w przepisach art. 207 § 1

i 2 k.p. w zw. z art. 3041 k.p., 2373 k.p., poprzez dopuszczenie przez oskarżonego do pracy osób nieposiadających wymaganych kwalifikacji i umiejętności i zlecenie prac polegających na spaleniu odpadów drewnia-nych w kominku wybudowanym niezgodnie z przepisami Prawa budow-lanego osobom nieposiadającym odpowiedniej wiedzy pozostaje w ade-kwatnym związku przyczynowym ze sprowadzonym pożarem, wskutek którego uległo spaleniu mienie w wielkich rozmiarach, którego z pew-nością nie przerywa ani nie deformuje włączenie się innych, zewnętrz-nych okoliczności, które niewątpliwie w tej sprawie zaistniały i były to okoliczności obiektywnie utrudniające sprawne przeprowadzenie akcji gaśniczej w postaci niewystarczającej wydajności hydrantów.

34 Wyrok Sądu Rejonowego w Lęborku

z dnia 31 lipca 2015 r. sygn. akt II K 277/14

Skład orzekający:SSR Aleksandra Szumińska

Teza:Wykonywanie pracy na innej podstawie niż stosunek pracy nie zmie-

nia obowiązków ciążących na przedsiębiorcy wobec pracowników, gdyż


245

zgodnie z art. 304 § 1 k.p. pracodawca jest obowiązany zapewnić bez-pieczne i higieniczne warunki pracy, o których mowa w art. 207 § 2 k.p., również osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy. Tym samym niezapewnienie prawid-łowej organizacji pracy przy kopaniu ziemniaków za pomocą maszyny rolniczej oraz wprowadzenie organizacji pracy polegającej na zbieraniu przez pracowników ziemniaków w pobliżu pracującego kombajnu, jako niezgodne z § 19 ust. 2 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Gospodar-ki Żywnościowej z dnia 12 stycznia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze ciągników, maszyn, narzędzi i urządzeń technicznych stosowanych w rolnictwie, z którego wynika bezwzględny zakaz przebywania osób w strefie działania kombajnu, skutkuje odpo-wiedzialnością za nieumyślne spowodowanie śmierci osoby wykonującej pracę na podstawie umowy zlecenia, wskutek najechania na nią kombaj-nu, tj. rodzi to odpowiedzialność z art. 155 k.k.

PRAWO PRACY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH


z dnia 22 września 2016 r. sygn. akt III AUa 680/16

Skład orzekający:SSA Daria Stanek (przewodniczący, sprawozdawca)SSA Grażyna CzyżakSSO (del.) Joanna Siupka-Mróz

Teza:Uiszczenie kwoty odpowiadającej kwocie przedawnionego, a zatem

– stosownie do art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o syste-mie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 59 § 1 pkt 9 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa – wygasłego zobowiązania


246

składkowego nie wpływa na możliwość zakwalifikowania okresów, za które te przedawnione składki były należne, jako okresów składkowych.

Uzasadnienie

Decyzją z 22 lipca 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Od-dział w T., po rozpoznaniu wniosku G. D. z 16 lipca 2015 r., odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury.

G. D. nie zgodził się z powyższą decyzją, wnosząc od niej odwo-łanie.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podtrzymał swoje do-tychczasowe stanowisko w sprawie i wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w T. wyrokiem z 11 lutego 2016 r. oddalił odwoła-nie G. D. (sygn. akt […]).

Sąd Okręgowy orzekał na postawie następujących ustaleń faktycz-nych i rozważań prawnych.

G. D. urodził się w dniu […]. Ubezpieczony nie jest członkiem ot-wartego funduszu emerytalnego. Z zawodu ubezpieczony jest elektro-monterem.

Począwszy od dnia 27 października 1975 r. do dnia 13 paździer-nika 1977 r., G. D. odbywał służbę wojskową. Od dnia 14 października 1977 r. do dnia 1 listopada 1977 r. G. D., po odbyciu służby wojskowej, nie wykonywał pracy.

W okresie od dnia 1 października 1973 r. do dnia 31 sierpnia 2003 r. G. D. był zatrudniony w […] sp. z o.o. – Zakład […] w J., w pełnym wymiarze czasu pracy. W okresie zatrudnienia ubezpieczony wykony-wał pracę: elektromontera stażysty, elektromontera, elektromontera linii i urządzeń elektroenergetycznych, elektromontera urządzeń elektroakcyj-nych i elektroenergetycznych, starszego elektromontera oraz specjalisty elektromontera.

Pozostając zatrudnionym w […] sp. z o.o., ubezpieczony korzystał z urlopu bezpłatnego w następujących przedziałach czasu i dniach: od dnia 10 sierpnia 1981 r. do dnia 14 sierpnia 1981 r., od dnia 2 kwietnia 1990 r. do dnia 30 kwietnia 1990 r., od dnia 27 sierpnia 1992 r. do dnia


247

9 października 1992 r., od dnia 9 czerwca 1993 r. do dnia 30 czerwca 1993 r., w dniu 28 sierpnia 1993 r., w dniu 18 września 1993 r., w dniu 16 października 1993 r., w dniu 11 grudnia 1993 r., w dniu 22 stycz-nia 1994 r., w dniu 15 października 1994 r. oraz w dniu 29 październi-ka 1994 r.

Przez cały okres zatrudnienia w […] sp. z o.o. ubezpieczony wy-konywał pracę w warunkach szczególnych, o których mowa w przepi-sie § 4 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szcze-gólnych warunkach lub szczególnym charakterze.

W okresie od dnia 1 października 1991 r. do dnia 1 sierpnia 2003 r. ubezpieczony prowadził działalność gospodarczą pod nazwą […], przy czym działalność ta podlegała przejściowemu zawieszaniu: od dnia 17 stycznia 1997 r. do dnia 7 sierpnia 1997 r., od dnia 1 września 1997 r. do dnia 3 lutego 1998 r., od dnia 20 lutego 1998 r. do dnia 13 marca 1998 r., od dnia 20 maja 1998 r. do dnia 18 września 1998 r. oraz od dnia 1 lutego 2000 r. do dnia 13 kwietnia 2000 r.

W okresie od dnia 1 października 1991 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. G. D. nie podlegał ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.

Począwszy od dnia 2 września 2003 r. do dnia 7 listopada 2004 r., ubezpieczony figurował w rejestrze osób bezrobotnych prowadzonym przez Powiatowy Urząd Pracy w G.

W okresie od dnia 2 września 2004 r. do dnia 30 listopada 2004 r. G. D. był zatrudniony w […] sp. z o.o. W okresie od dnia 1 grudnia 2004 r. do dnia 15 listopada 2005 r. pozostawał on z wymienioną spół-ką w stosunku zlecenia, zaś od dnia 16 listopada 2005 r. pozostaje z tym podmiotem w stosunku pracy.

W dniu 16 lipca 2015 r. ubezpieczony wniósł o przyznanie eme-rytury.

Sąd Okręgowy stwierdził, że stan faktyczny rozpoznanej sprawy nie budził wątpliwości. Przedmiotem sporu między organem rentowym a ubezpieczonym było ustalenie, czy ubezpieczony spełnił wszystkie po-


248

stawione przez ustawodawcę wymogi uprawniające do przyznania tzw. emerytury w warunkach szczególnych.

Zgodnie z art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 748) ubez-pieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytu-ra po osiągnięciu wieku – w przypadku mężczyzn – 60 lat, jeżeli w dniu 1 stycznia 1999 r. spełnili łącznie niżej wymienione warunki: 1) osiągnęli okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat, 2) posiadają co najmniej 15-letni okres wykonywania pracy w szcze-gólnych warunkach lub w szczególnym charakterze zgodnie z rozporzą-dzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku eme-rytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a nadto nie przystąpili do otwartego fundu-szu emerytalnego, a w przypadku przystąpienia – złożyli wniosek o wy-kreślenie z funduszu i przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpie-czeń Społecznych, na dochody budżetu państwa.

Stosowne regulacje w przedmiocie wieku emerytalnego, rodzajów prac lub stanowisk oraz warunków, na podstawie których przysługuje pra-wo do wcześniejszej emerytury, znajdują się w rozporządzeniu Rady Mini-strów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnych charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm., powoływana dalej jako rozporzą-dzenie Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników za-trudnionych w szczególnych warunkach). Natomiast wykazy prac wykony-wanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zostały zawarte w wykazach A i B stanowiących załączniki do ww. rozporządze-nia. Nadto w § 1 ust. 2 tegoż rozporządzenia w przedmiocie sprecyzowa-nia stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnym wa-runkach, ustawodawca odsyła do odpowiednich przepisów resortowych.

Przekładając powyższe na grunt rozpoznanej sprawy, Sąd Okręgo-wy stwierdził, że G. D. z dniem 27 lutego 2015 r. ukończył 60 lat, udo-


249

wodnił, że będąc zatrudnionym w […] sp. z o.o. przez ponad 15 lat, wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym cha-rakterze oraz nie jest on członkiem otwartego funduszu emerytalnego.

Dla uzyskania uprawnień emerytalnych na podstawie cytowane-go przepisu ustawy emerytalnej konieczne jest nadto – jak wskazał Sąd Okręgowy – legitymowanie się wynoszącym 25 lat okresem składkowym i nieskładkowym.

Regulacje dotyczące zasad ustalania okresów składkowych i nie-składkowych zawarte zostały w przepisie art. 5 ustawy emerytalnej. Prze-pis art. 6 tejże ustawy szczegółowo wymienia okresy, które są traktowane przez ustawodawcę jako składkowe, zaś przepis art. 7 w sposób enume-ratywny podaje okresy uznawane za nieskładkowe.

Sąd I instancji podkreślił, że organ rentowy w sposób niebudzący zastrzeżeń ustalił, że G. D. legitymuje się wynoszącym 24 lata, 11 mie-sięcy i 7 dni stażem ubezpieczeniowym, wobec niedoliczenia do owej sumy okresów składkowych i nieskładkowych okresu przebywania przez ubezpieczonego na urlopie bezpłatnym w czasie, gdy był on zatrudnio-ny w […] sp. z o.o. i jednocześnie prowadził on pozarolniczą działal-ność gospodarczą, nie uiszczając z tego tytułu składek na ubezpieczenie społeczne.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że w podanym wyżej okresie kwestie pod-legania przez osoby prowadzące działalność gospodarczą ubezpieczeniom społecznym regulowała ustawa z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (Dz. U. z 1989 r., Nr 46, poz. 250 ze zm.). Zgodnie z przepisem art. 1 wymienionego aktu prawnego ubezpieczony jako osoba fizyczna pro-wadząca pozarolniczą działalnością gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, podlegał w tym zakresie obowiąz-kowemu ubezpieczeniu społecznemu. Owego obowiązku ubezpieczenio-wego nie wyłączał fakt pozostawania przez ubezpieczonego w stosunku zatrudnienia. Wątpliwości w tym zakresie nie pozostawia treść wyroku Sądu Najwyższego z 15 listopada 1998 r., wydanego w sprawie pod syg-naturą II UKN 329/98, z treści którego wynika, że prowadzenie dzia-


250

łalności gospodarczej w okresie urlopu bezpłatnego (art. 174 k.p.) po-woduje obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą. Przebywanie na urlopie bezpłat-nym nie jest bowiem zatrudnieniem, które zwalnia od objęcia ubezpiecze-niem osób prowadzących działalność gospodarczą, ponieważ już z samej nazwy tego urlopu wynika, że pracownik nie otrzymuje wówczas wyna-grodzenia, a pracodawca nie ma w tym okresie obowiązku odprowadza-nia składek na ubezpieczenie pracownicze. Nie ma w tym żadnej sprzecz-ności z przepisami Kodeksu pracy, stanowiącymi o urlopie bezpłatnym.

Zgodnie z treścią przepisu pkt 1 ust. 4 art. 5 ustawy emerytalnej przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty dla płatników składek zo-bowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie uwzględnia się okresu, za który nie zostały opłacone skład-ki, mimo podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i ren-towemu w tym okresie.

Zgodnie z dyspozycją ust. 5 art. 5 ustawy emerytalnej przytoczony wyżej przepis ma zastosowanie także wobec ubezpieczonych zobowiąza-nych do opłacania składek na własne ubezpieczenia społeczne za okres przypadający także przed dniem wejścia w życie ustawy emerytalnej.

W tym miejscu Sąd I instancji wskazał na przepisy ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecz-nych (Dz. U. z 6 grudnia 1986 r.), który to akt prawny obowiązywał w czasie, gdy zaktualizował się po stronie ubezpieczonego obowiązek uiszczenia składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, w okresach korzystania z urlopu bezpłatnego.

Zgodnie z brzmieniem przepisu ust. 3 art. 33 wymienionej ustawy należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne pracowników ule-gają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym składka stała się wymagalna.

Regulacja ta, przy uwzględnieniu treści przepisu art. 34 wymie-nionej wyżej ustawy, winna być stosowana odpowiednio do należnych, na podstawie odrębnych przepisów, składek na ubezpieczenie społeczne osób niebędących pracownikami.


251

Sąd Okręgowy zauważył, że obowiązki G. D. w zakresie obo-wiązkowego uiszczania składek na ubezpieczenia społeczne, w związ-ku z prowadzoną działalnością gospodarczą, powstawały w czasie, gdy korzystał on z urlopu bezpłatnego – wtedy też organ rentowy uzyskiwał tytuł domagania się od ubezpieczonego zapłaty tychże składek. Podany obowiązek ubezpieczonego istniał każdorazowo przez 5 lat od dnia uzy-skania przez określone świadczenie ubezpieczeniowe statusu wymagal-ności. G. D. był zatem zobligowany do uiszczenia nawet najpóźniej wy-magalnych składek ubezpieczeniowych do dnia 29 października 1999 r. Do tego też momentu istniała po stronie ubezpieczonego zaległość z ty-tułu składek na ubezpieczenia społeczne.

Sąd podkreślił, że dokonana przez ubezpieczonego wpłata była w istocie spełnieniem na rzecz organu rentowego świadczenia nienależ-nego, którego organ rentowy nie mógł uznać za realizację istniejącego niegdyś obowiązku. W czasie, gdy ubezpieczony dokonał wpłaty kwoty w wysokości obliczonej przez organ rentowy, nie istniała po jego stro-nie jakakolwiek zaległość, na poczet której należałoby ową uiszczoną sumę zaliczyć. Sąd Okręgowy wyjaśnił, że nie można było także uznać, że zwiększył się wymiar okresu składkowego, który umożliwiałby uzna-nie, że ubezpieczony spełnił wszystkie ustawowe warunki dla przyzna-nia emerytury w warunkach szczególnych. W orzecznictwie sądowym powszechnie przyjmuje się, że opłacenie zaległych składek na ubezpie-czenia emerytalne i rentowe z tytułu prowadzenia działalności gospo-darczej umożliwia uwzględnienie okresu, którego dotyczyły jako okresu składkowego (tak np. SA w Katowicach w wyroku z 12 czerwca 2008 r., III AUa 2065/07). Przyjęcie powyższego stanowiska na gruncie rozpo-znanej sprawy nie było jednak możliwe z tego to powodu, że w dacie dokonania przez ubezpieczonego wpłaty podanej wyżej kwoty nie istnia-ły po jego stronie żadne zaległości, na poczet których kwota ta mogła-by zostać zaliczona.

Marginesowo Sąd zaznaczył, że organ rentowy nie był w isto-cie uprawniony do domagania się od ubezpieczonego zapłaty kwoty 1.402,71 zł, albowiem w dniu 6 listopada 2015 r., kiedy organ rentowy


252

wystosował do Sądu Okręgowego pismo w tym zakresie, nie istniał ty-tuł prawny umożliwiający organowi rentowemu kierowanie takich żądań.

Uwzględniwszy powyższe ustalenia, Sąd Okręgowy stwierdził, że G. D. nie spełnił, wobec nieuzyskania do dnia 1 stycznia 1999 r. 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych. wszystkich ustawowych wymo-gów koniecznych dla przyznania emerytury w warunkach szczególnych.

Z tego też powodu Sąd I instancji uznał, że wniesione odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie, bowiem zaskarżona decyzja organu rentowego była prawidłowa i odpowiadała prawu.

Apelację od wyroku wywiódł ubezpieczony, wnosząc o jego uchy-lenie i włączenie do jego stażu okresu przebywania na urlopie bezpłat-nym w łącznym wymiarze 2 miesięcy i 13 dni. Zgodnie ze wskazaniem K. Merytorycznej ZUS wpłacił on bowiem na wskazany rachunek ban-kowy zadłużenie w kwocie 1.402,71 zł, w tym odsetki.


Apelacja ubezpieczonego podlega oddaleniu jako bezzasadna.Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było prawo G. D. do eme-

rytury z art. 184 w zw. z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, uzależnione od ustalenia – wobec spełnienia przez wnioskodawcę pozo-stałych przesłanek – czy ubezpieczony na dzień 1 stycznia 1999 r. legi-tymował się 25-letnim okresem składkowym i nieskładkowym.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w powyższym zakresie Sąd Okręgo-wy w sposób prawidłowy ustalił stan faktyczny w oparciu o zgromadzo-ny w sprawie materiał dowodowy, zaś w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy do-wodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił on też błędów w rozumowaniu w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwa-lifikacji prawnej, albowiem prawidłowo zinterpretował i zastosował od-powiednie przepisy prawa.

Sąd Apelacyjny zaakceptował zatem w całości – niekwestionowa-ne zresztą przez strony – ustalenia faktyczne Sądu I instancji, traktując je jak własne, nie widząc w związku z tym konieczności ich ponownego


253

szczegółowego przytaczania (por. wyrok SN z 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNP 1999, nr 24, poz. 776).

Sąd odwoławczy w pełni podziela także ocenę prawną, jakiej do-konał Sąd I instancji.

Uzupełniając rozważania Sądu I instancji, Sąd Apelacyjny wska-zuje, że jeśli chodzi o okres niewykonywania przez G. D. pracy po-między zwolnieniem z zasadniczej służby wojskowej a podjęciem pracy, tj. od 14 października 1977 r. do 1 listopada 1977 r., nie ma podstaw do jego kwalifikowania ani jako okresu składkowego, ani jako okresu nie-składkowego. Przepis art. 120 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o po-wszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 44, poz. 220 ze zm.) pozwala wprawdzie – po spełnieniu warunków w nim określonych – na wliczenie okresu odbywania czynnej służby wojsko-wej do okresu zatrudnienia wymaganego do nabywania lub zachowa-nia uprawnień wynikających ze stosunku pracy. Nie daje on jednak pod-staw, aby okres ten uwzględnić jako okres składkowy bądź nieskładkowy w myśl przepisów ubezpieczeniowych. Przepisy ustawy emerytalno-ren-towej precyzyjnie określają, które okresy można uznać za składkowe i nieskładkowe, w tym art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy stanowi, iż za okresy składkowe uważa się okresy czynnej służby wojskowej w Wojsku Pol-skim lub okresy równorzędne, albo okresy zastępczych form tej służby. Przepis ten wyraźnie zatem wskazuje, że do okresów składkowych moż-na zaliczyć okres czynnej służby wojskowej, a nie okres przerwy po-między jej odbyciem a podjęciem pracy (por. wyroki SA w Katowicach: z 17 lutego 2005 r., III AUa 2692/03, Biuletyn SAKa 2005, nr 3, poz. 30 i z 20 października 2005 r., III AUa 1336/04, LEX nr 175549).

Przechodząc do zasadniczego spornego w niniejszej sprawie zagad-nienia, przypomnieć wypada, że stosownie do treści art. 5 ust. 4 pkt 1 i ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty dla płatników składek, zobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenia emerytalne i rentowe, nie uwzględnia się okresu, za który nie zostały opłacone składki, mimo podlegania obo-wiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w tym okresie. Re-


254

gulacja ta ma odpowiednie zastosowanie wobec ubezpieczonych zobo-wiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenie społeczne za okres przypadający przed dniem wejścia w życie ustawy.

Jak prawidłowo ustalił Sąd I instancji, G. D. od dnia 1 października 1973 r. do dnia 31 sierpnia 2003 r. zatrudniony był na podstawie umo-wy o pracę, w pełnym wymiarze czasu pracy, w […] sp. z o.o. – Zakład […] w J. W trakcie przedmiotowego zatrudnienia ubezpieczony korzystał z urlopu bezpłatnego w następujących przedziałach czasu i dniach: od dnia 10 sierpnia 1981 r. do dnia 14 sierpnia 1981 r., od dnia 2 kwietnia 1990 r. do dnia 30 kwietnia 1990 r., od dnia 27 sierpnia 1992 r. do dnia 9 października 1992 r., od dnia 9 czerwca 1993 r. do dnia 30 czerwca 1993 r., w dniu 28 sierpnia 1993 r., w dniu 18 września 1993 r., w dniu 16 października 1993 r., w dniu 11 grudnia 1993 r., w dniu 22 stycz-nia 1994 r., w dniu 15 października 1994 r. oraz w dniu 29 październi-ka 1994 r.

Równolegle ze stosunkiem pracy – od dnia 1 października 1991 r. do dnia 1 sierpnia 2003 r. – ubezpieczony prowadził działalność gospo-darczą, którą okresowo zawieszał: od dnia 17 stycznia 1997 r. do dnia 7 sierpnia 1997 r., od dnia 1 września 1997 r. do dnia 3 lutego 1998 r., od dnia 20 lutego 1998 r. do dnia 13 marca 1998 r., od dnia 20 ma-ja 1998 r. do dnia 18 września 1998 r. oraz od dnia 1 lutego 2000 r. do dnia 13 kwietnia 2000 r.

W związku ze zbiegiem tytułów ubezpieczenia G. D. – co do za-sady – nie podlegał od dnia 1 października 1991 r. do dnia 31 grud-nia 1998 r. ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działal-ności gospodarczej. Zgodnie bowiem z art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników i niektó-rych innych osób prowadzących działalność zarobkową na własny rachu-nek i ich rodzin (tekst jedn. Dz. U. z 1983 r., Nr 31, poz. 147 ze zm.) (dla porządku należy wskazać, że ustawą nowelizującą z dnia 24 ma-ja 1989 r., Dz. U. Nr 32, poz. 169, nazwa ustawy otrzymała brzmienie: „o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodar-czą oraz ich rodzin”) – ubezpieczeniu nie podlegały osoby prowadzą-


255

ce działalność określoną w art. 1, które były równocześnie pracowni-kami zatrudnionymi w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa wymiaru obowiązującego w danym zawodzie albo były objęte odrębny-mi przepisami w zakresie zaopatrzenia emerytalnego lub ubezpieczenia społecznego.

Wyjaśnić jednak należy, że podleganie obowiązkowemu ubezpiecze-niu społecznemu w ramach stosunku pracy oznacza, że pracodawca ma obowiązek opłacania składek za pracownika, który jest u niego zatrudnio-ny, co z kolei skutkuje zaliczeniem takich okresów do „okresów skład-kowych”, od których zależą w przyszłości świadczenia emerytalno-rento-we, zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z FUS. Tymczasem okres urlopu bezpłatnego, zgodnie z art. 174 § 2 k.p., stanowi przerwę w rea-lizacji obowiązków i praw pracowniczych u pracodawcy, a zatem praco-dawca nie ma obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne pracownika. W konsekwencji okres ten nie jest ani okresem składkowym, ani okresem nieskładkowym wedle ustawy emerytalnej.

Prawdą jest zatem, że osoba prowadząca pozarolniczą działalność nie podlegała przed dniem 29 grudnia 1999 r. obowiązkowemu ubez-pieczeniu z tego tytułu, jeżeli podlegała obowiązkowemu ubezpiecze-niu społecznemu z tytułu pozostawania w stosunku pracy. Skoro jednak w okresie urlopu bezpłatnego pracownik nie podlega takiemu obowiąz-kowemu ubezpieczeniu, to – jeśli równocześnie prowadzi pozarolniczą działalność – automatycznie realizuje obowiązek podlegania ubezpiecze-niu z tego tytułu (por. wyrok SA w Katowicach z 4 października 2005 r., III AUa 1383/04, LEX nr 175551).

Sąd I instancji prawidłowo zatem ocenił, że wnioskodawca, pro-wadzący działalność gospodarczą, w czasie udzielonego mu na podsta-wie art. 174 k.p. urlopu bezpłatnego podlegał ubezpieczeniu społeczne-mu osób prowadzących działalność gospodarczą na podstawie art. 22 i 23 ww. ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecz-nym rzemieślników i niektórych innych osób prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek i ich rodzin (później: o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą i ich rodzin).


256

G. D. nie podlegał wyłączeniu z tego ubezpieczenia na podstawie art. 2 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy, ponieważ w spornym okresie nie był równocześ-nie z prowadzoną działalnością gospodarczą pracownikiem zatrudnionym w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa wymiaru obowiązują-cego w danym zawodzie. Jak już wyżej wskazano, przebywanie na ur-lopie bezpłatnym nie jest zatrudnieniem, które zwalnia od objęcia ubez-pieczeniem osób prowadzących działalność gospodarczą.

Już z samej nazwy tego urlopu wynika, że pracownik nie otrzymu-je wówczas wynagrodzenia, a pracodawca nie ma w tym okresie obo-wiązku odprowadzania składek na ubezpieczenie pracownicze. Ponadto pracownik przebywający na bezpłatnym urlopie zachowuje status pra-cownika, ale jest zwolniony od świadczenia pracy, nie może zatem być równocześnie zatrudniony w wymiarze co najmniej połowy czasu pracy (por. uzasadnienie wyroku SN z 25 listopada 1998 r., II UKN 329/98, OSNP 2000, nr 1, poz. 39).

Sąd Okręgowy trafnie także ocenił, że wobec przedawnienia skła-dek na ubezpieczenia społeczne ze sporne okresy ich uiszczenie przez ubezpieczonego w dniu 24 listopada 2015 r. nie może zostać uznane za dopełnienie obowiązku składkowego i stanowiło w istocie spełnienie na rzecz organu rentowego świadczenia nienależnego.

Do określenia terminu przedawnienia należności składkowych na-leży stosować przepisy obowiązujące w okresie, kiedy konkretne skład-ki stały się wymagalne, przy czym – jak stanowił art. 23 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin – osoby prowadzące działalność obowiązane były opłacać składki na ubezpieczenie za każdy miesiąc ubezpieczenia.

Przepis art. 12b ust. 3, obowiązującej do dnia 31 grudnia 1986 r. – tj. w czasie, gdy aktualizował się, w związku z korzystaniem z urlo-pu bezpłatnego, obowiązek opłacania przez wnioskodawcę składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej – ustawy z dnia 13 kwietnia 1960 r. o zmianach właściwości w dziedzi-nie ubezpieczeń społecznych, rent, zaopatrzeń opieki społecznej (Dz. U. Nr 20, poz. 119 ze zm.) stanowił, iż należności z tytułu składek na ubez-


257

pieczenie społeczne ulegają przedawnieniu po 5 latach, licząc od dnia, w którym składka stała się wymagalna.

Stosownie natomiast do treści art. 33 ust. 3 obowiązującej od dnia 1 stycznia 1987 r. ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i fi-nansowaniu ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 42, poz. 202 ze zm.) należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne pracowników ule-gają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym skład-ka stała się wymagalna. Przepis art. 34 cyt. ustawy stanowi, że przepis art. 33 stosuje się odpowiednio do należnych, na podstawie odrębnych przepisów, składek na ubezpieczenie społeczne osób niebędących pra-cownikami, chyba że przepisy te stanowią inaczej.

Również art. 24 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o syste-mie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 963 ze zm.) w pierwotnym brzmieniu, obowiązującym do dnia 30 grudnia 1999 r., ustanawiał 5-letni termin przedawnienia należności z tytułu skła-dek (z zastrzeżeniem terminu 10-letniego w przypadku przerwania biegu przedawnienia, co nie miało miejsca w rozpoznawanej sprawie).

W realiach niniejszej sprawy oznacza to, że – jak prawidłowo usta-lił Sąd I instancji – ubezpieczony obowiązany był do zapłaty, a Zakład Ubezpieczeń Społecznych uprawniony do dochodzenia najpóźniej wyma-galnych składek ubezpieczeniowych z tytułu prowadzonej przez wniosko-dawcę działalności gospodarczej do dnia 29 października 1999 r. (ostatni dzień urlopu bezpłatnego ubezpieczonego w spornym okresie przypadał na dzień 29 października 1994 r.). Uiszczenie przez wnioskodawcę kwo-ty odpowiadającej kwocie wygasłego zobowiązania składkowego ponad dwadzieścia lat po jego wygaśnięciu nie rodzi żadnych skutków praw-nych, w szczególności nie umożliwia zakwalifikowania okresów, za któ-re te przedawnione składki były należne, jako okresy składkowe.

Stosownie do art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o sy-stemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 963) w zw. z art. 59 § 1 pkt 9 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r., poz. 749 ze zm.) przedawnienie należności z tytułu składek sprawia, że zobowiązanie składkowe wyga-


258

sa. Odpada tym samym podstawa świadczenia. Wygaśnięcie zobowiąza-nia składkowego powoduje, że płatnik składek nie jest już zobowiązany do zapłaty składki, a organ rentowy, nie mając tytułu prawnego, nie jest uprawniony do jej pobierania. Jak wskazał Sąd Najwyższy, upływ termi-nu przedawnienia zobowiązania składkowego wyznacza granicę czaso-wą, poza którą niemożliwa staje się egzekucja zobowiązania podatkowe-go, a jego dobrowolne uiszczenie powoduje powstanie nadpłaty. Płatnik składek nie ma możliwości zrzeczenia się przedawnienia zobowiązania składkowego. Stąd też nie można się domagać od organu rentowego, aby przyjął przedawnione składki w oparciu o zasadę wyrażoną w art. 32 Konstytucji RP (por. wyrok SN z 12 lutego 2010 r., II UK 181/09, LEX nr 590233). Przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie przewidują możliwości zrzeczenia się przedawnienia, co wynika z odmiennego skutku, jaki wywołuje przedawnienie składek w stosun-ku do przedawnienia zobowiązań cywilnoprawnych. Przedawnienie zo-bowiązań cywilnoprawnych, uwzględniane wyłącznie na zarzut strony, powoduje przekształcenie ich w zobowiązania naturalne, skutkiem cze-go, chociaż zobowiązanie istnieje nadal (nie wygasa), nie jest możliwe ich dochodzenie od osoby zobowiązanej. Z kolei zrzeczenie się zarzu-tu przedawnienia prowadzi do przeobrażenia z mocy prawa zobowiąza-nia naturalnego w zaskarżalne roszczenie – zobowiązanie zupełne (por. wyroki SN: z 12 października 2006 r., I CSK 119/06, LEX nr 395217, z 19 marca 2002 r., IV CKN 917/00, LEX nr 54485).

Podobne stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w łodzi w wyroku z 12 września 2012 r., III AUa 238/12 (LEX nr 1220578). Wskazał, że na stosunek ubezpieczenia społecznego składa się obowiązek składko-wy płatnika oraz obowiązek wypłaty określonych w ustawie świadczeń przez ZUS. Konieczność zapewnienia stabilizacji stosunków ubezpiecze-nia społecznego, a w konsekwencji pewność obrotu prawnego wymaga stosowania instytucji przedawnienia w odniesieniu do ciążącego na płat-niku obowiązku składkowego. Przedawnienie należności z tytułu skła-dek ma przy tym w prawie ubezpieczeń społecznych odmienny charakter prawny niż w prawie prywatnym, jest to bowiem przedawnienie o cha-


259

rakterze administracyjnym. Skoro przedawnienie składek nie powodu-je przekształcenia zobowiązania w naturalne, jak w stosunkach cywilno-prawnych, lecz jego wygaśnięcie, to odpada podstawa świadczenia i nie jest możliwe zrzeczenie się korzystania z przedawnienia, a więc po stro-nie ZUS zachodzi brak tytułu prawnego do pobierania składek. Prze-dawnienie jest także cenzurą czasową, poza którą niemożliwa staje się egzekucja zobowiązania, a dobrowolne uiszczenie zobowiązania skutku-je powstaniem nadpłaty. Podobnie jak w innych dziedzinach prawa ad-ministracyjnego przedawnienie w ubezpieczeniach społecznych oznacza wygaśnięcie obowiązku składkowego, a nie jedynie wykluczenie możli-wości przymusowego dochodzenia należności. Wynika to z art. 31 usta-wy w powiązaniu z art. 59 § 1 pkt 9 i § 2 pkt 5 ustawy z dnia 29 sierp-nia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r., Nr 8, poz. 60 ze zm.).

Niezależnie od powyższego Sąd Apelacyjny wskazuje, że miał na względzie, iż art. 16 ust. 1 i 2 przywoływanej już ustawy z dnia 18 grud-nia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą i ich rodzin (w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 mar-ca 1995 r.) stanowił, iż w razie zalegania przez osobę prowadzącą dzia-łalność z opłatą należnych składek na ubezpieczenie na kwotę przekra-czającą trzymiesięczną składkę, świadczenia, o których mowa w art. 5 pkt 1–3, nie przysługują do czasu opłacenia w całości zaległych skła-dek, a jeżeli osoba, która nabyła prawo do pobierania emerytury, renty inwalidzkiej lub renty chorobowej, nie opłaciła składek na ubezpiecze-nie za okres poprzedzający nabycie tego prawa, zaległe składki potrąca się z należnych świadczeń na zasadach ustalonych przepisami o zaopa-trzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin w okresie potrącania za-liczek wypłaconych na poczet świadczeń. Należy jednak zwrócić uwagę, że aktualnie obowiązujące przepisy w zakresie ubezpieczenia społeczne-go z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej nie zawierają analo-gicznego unormowania.

Fakt rzeczywistego odprowadzenia składki na ubezpieczenie spo-łeczne, która była składką nienależną, nie czyni z okresu, za który zo-


260

stała ona opłacona, okresu składkowego, a jedynie skutkuje roszczeniem o zwrot nienależnie uiszczonej składki (por. wyrok SA w Katowicach z 8 maja 2008 r., III AUa 1397/07, LEX nr 491126). Takie świadcze-nie nienależne może także zostać zaliczone przez organ rentowy na po-czet innych (wymagalnych bądź przyszłych) należności płatnika (art. 24 ust. 6a i ust. 6d ustawy systemowej).

Odnosząc się na zakończenie do niewątpliwego wprowadzenia ubezpieczonego w błąd przez pozwanego, który w piśmie z 2 listopa-da 2015 r. poinformował go, iż opłacenie składek na ubezpieczenia spo-łeczne za sporne okresy we wskazanej kwocie skutkowałoby nabyciem prawa do emerytury w szczególnych warunkach z jednoczesnym wezwa-niem wnioskodawcy do zapłaty tej kwoty na rachunek bankowy organu, Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że działanie to stanowiło złamanie zasa-dy zaufania obywatela do państwa – organ państwowy udzielił bowiem ubezpieczonemu informacji, a następnie, gdy strona podjęła działania na podstawie uzyskanych informacji i w zaufaniu do ich treści, podjął dzia-łania niezgodne z ich treścią (vide: stanowisko komórki merytorycznej z 14 stycznia 2016 r. – k. 45 a.s.). Niemniej jednak, wskazane powy-żej uchybienie pozostaje bez wpływu na rozstrzygnięcie niniejszej spra-wy, które musi nastąpić na podstawie i w ramach obowiązujących prze-pisów prawa.

W tym stanie rzeczy, uznając apelację ubezpieczonego za bezzasad-ną, Sąd Apelacyjny oddalił ją na podstawie art. 385 k.p.c., jak w sentencji.


z dnia 22 września 2016 r. sygn. akt III AUa 765/16

Skład orzekający:SSA Daria Stanek (przewodniczący, sprawozdawca)SSA Grażyna CzyżakSSO (del.) Joanna Siupka-Mróz


261

Teza:Członkowie spółdzielni pracy zatrudnieni w nich na podstawie spół-

dzielczej umowy o pracę są pracownikami w rozumieniu kodeksowym – art. 2 k.p. – i tego rodzaju okresy zatrudnienia podlegają uwzględnie-niu przy ustalaniu uprawnień emerytalnych na podstawie art. 32 w zw. z art. 184 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Uzasadnienie

Decyzją z 17 kwietnia 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Od-dział w G. odmówił ubezpieczonemu R. R. przyznania prawa do emery-tury z uwagi niewykazania co najmniej 15-letniego stażu pracy w szcze-gólnych warunkach lub wykonywania pracy o szczególnym charakterze.

Od powyższej decyzji odwołał się ubezpieczony, postulując o jej zmianę poprzez przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury. Na po-twierdzenie swojego stanowiska skarżący przedstawił dowód z osobo-wych źródeł, wskazując personalia świadków.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego oddalenie, powtarzając argumenty zawarte w uzasadnie-niu zaskarżonej decyzji i nie znajdując podstaw do jej zmiany.

Sąd Okręgowy w G. VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 3 lutego 2016 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury z tytułu pracy w wa-runkach szczególnych od dnia 1 lutego 2015 r. (pkt I), nie stwierdził od-powiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt II), a nadto zasądził od pozwanego organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy orzekał na podstawie następujących ustaleń faktycz-nych i rozważań prawnych.

R. R. urodził się dnia […], wiek 60 lat ukończył w dniu […]. Z za-wodu jest spawaczem.


262

Od dnia 2 kwietnia 1973 r. do 31 sierpnia 1984 r. wnioskodawca był zatrudniony w Zakładzie Produkcji […] w W. na stanowisku spawa-cza. Był zatrudniony w systemie akordowo-premiowym. Ubezpieczony wówczas zajmował się spawaniem elektrycznym elementów konstrukcji stalowych, takich jak bramy, elementy rusztowań oraz sporadycznie cię-ciem gazowym. Praca odbywała się w systemie zmianowym. Czas pracy wynosił od 8 do 12 godzin. Miejscem pracy zasadniczo była hala produk-cyjna, na której jednocześnie swoje obowiązki wykonywało od 25 do 30 spawaczy. Praca na hali była w warunkach hałasu, ciągłej pracy maszyn, zadymienia. Nie było klimatyzacji, wyciągu ani masek do oddychania. Spawacze ubrani byli w fartuchy ochronne i maski spawalnicze. Elemen-ty w postaci dwunastometrowych ceowników spawane były na podwórzu przez dwie osoby wykonujące prace związane ze spawaniem, przy czym jedna z osób przytrzymywała i dociskała elementy stalowe, druga nato-miast je łączyła. Spawacze wykonujący te zajęcia zmieniali się co kilka dni. Pracownicy przygotowywali sobie elementy do spawania w zakresie odmierzania i przymierzania ich, a także przytrzymywania. Otrzymywali dodatek za pracę w szkodliwych warunkach, a także mleko. Równolegle z ubezpieczonym pracę na stanowisku spawacza wykonywał E. U., za-trudniony w Zakładzie Produkcji […] w W. od dnia 10 września 1974 r. do dnia 31 marca 1985 r., który otrzymał świadectwo pracy w szczegól-nych warunkach i w związku z wliczeniem okresu zatrudnienia do wy-maganego otrzymał emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach. W końcowym okresie zatrudnienia z wnioskodawcą jako ślusarz praco-wał także D. S., który do dzisiaj pracuje u następcy prawnego Zakładu Produkcji […] w W. Z uwagi na likwidację zakładu ubezpieczony nie zdążył uzyskać świadectwa pracy w szczególnych warunkach.

Od dnia 6 lipca 1987 r. do dnia 31 sierpnia 1989 r. R. R. był za-trudniony w […] Usługowej Spółdzielni Pracy w G. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kotlarz-spawacz, gdzie zajmował się remontem i konserwacją kotłów przemysłowych. Z tego tytułu otrzy-mał świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach, obej-mujące cały ww. okres, z adnotacją o umieszczeniu stanowiska pracy


263

w dziale XIV, poz. 2 pkt 5 wykazu stanowiskowego stanowiącego za-łącznik nr 1 do uchwały nr 80 Zarządu Centralnego Związku […] z dnia 30 czerwca 1983 r. W okresie tego zatrudnienia ubezpieczony spawał kotły przemysłowe. Przez początkowy okres pracował wspólnie z E. U., który następnie zrezygnował. Byli członkami spółdzielni. Stanowisko pracy wnioskodawcy zostało nazwane „kotlarz-spawacz” z tego wzglę-du, że przygotowanie kotłów przemysłowych do obróbki spawalniczej wymagało specjalistycznego szkolenia. Praca wnioskodawcy polegała na odczyszczeniu elementu łączonego spoiwem, usunięciu zbędnych części, a następnie złączeniu całości za pomocą automatu spawalniczego. Spawa-no elektrycznie, cięto gazowo. Nie było możliwe oddzielnego wykonywa-nia czynności związanych z czyszczeniem kotłów i pracą spawacza. Nie było osób, które zajmowałyby się przygotowywaniem kotłów do remon-tu. Czynności te z uwagi na charakterystykę budowy kotłów przemysło-wych były ze sobą integralnie powiązane i wykonywał je spawacz. Czas pracy wynosił od 12 do 24 godzin przez 7 dni w tygodniu, poza niedzie-lą, gdy czas pracy wynosił 8 godzin. Nie było przerw w wykonywaniu pracy, tylko zmiany pracowników. Co dwa tygodnie odbywały się po-dróże służbowe, w czasie których w całej Polsce ubezpieczony wykony-wał prace związane ze spawaniem kotłów przemysłowych. Pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Kotły miały niewielkie wymiary, pra-ca wymagała wejścia do środka i wewnętrznej obsługi. Niejednokrotnie prace wykonywano na wysokościach. Warunki pracy charakteryzowały: kurz, pył, dym, brud, wysokie temperatury w granicach 50º C. Skarżą-cy otrzymywał dodatek za pracę w warunkach szkodliwych oraz mleko.

Sąd Okręgowy na wstępie swoich rozważań wskazał treść przepisów regulujących przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury, tj. art. 32 i 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm., w brzmie-niu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2012 r.) oraz § 4 ust. 1 rozporzą-dzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczegól-nym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Dalej Sąd I instan-


264

cji wskazał na judykaturę Sądu Najwyższego, zgodnie z którą przyjmu-je się, że praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dzien-nie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warun-kach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienio-nych w wykazie stanowiącym załącznik do wskazanego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (por. wyroki SN: z 14 wrześ-nia 2007 r., III UK 27/07, OSNP 2008, nr 21–22, poz. 325; z 19 wrześ-nia 2007 r., III UK 38/07, OSNP 2008, nr 21–22, poz. 329; z 6 grud-nia 2007 r., III UK 66/07, LEX nr 483283; z 22 stycznia 2008 r., I UK 210/07, OSNP 2009, nr 5–6, poz. 75 i z 24 marca 2009 r., I PK 194/08, LEX nr 528152). Owo rozporządzenie w § 2 ust. 1 stanowi, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach w nim określo-nych są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szcze-gólnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze cza-su pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Z mocy § 4 ust. 1 rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych wa-runkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeże-li spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wyno-szący 60 lat dla mężczyzn i ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

W ocenie Sądu Okręgowego bezsporne w sprawie było, iż ubezpie-czony osiągnął wymagany prawem wiek (60 lat) oraz okres zatrudnienia (minimum 25 lat na dzień 1 stycznia 1999 r.), a nadto nie przystąpił do OFE. Okolicznością wymagającą rozważenia było natomiast, czy odwo-łujący spełnił warunek świadczenia pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w okresie co najmniej 15 lat. Przy czym or-gan rentowy zaliczył ubezpieczonemu do wymaganego 15-letniego stażu pracy jedynie 2 lata, 10 miesięcy i 27 dni, na które składało się zatrud-nienie w Zakładach […] w S. oraz w […] sp. z o.o. w G. z wyłączeniem okresów pobierania wynagrodzenia za czas choroby po dniu 14 listopa-da 1991 r. Pozwany nie uwzględnił okresu od dnia 2 kwietnia 1973 r. do dnia 31 sierpnia 1984 r., wynoszącego 11 lat, 4 miesiące i 29 dni


265

z tytułu zatrudnienia w Zakładzie Produkcji […] w W. oraz okresu od dnia 6 lipca 1987 r. do dnia 31 sierpnia 1989 r., wynoszącego 2 lata, 1 miesiąc i 26 dni z tytułu zatrudnienia w […] Spółdzielni Pracy w G.

Przeprowadzone postępowanie dowodowe, zdaniem Sądu Okręgo-wego, wykazało, że w spornym okresie od dnia 2 kwietnia 1973 r. do dnia 31 sierpnia 1984 r. ubezpieczony pracował w Zakładzie Produkcji […] w W. jako spawacz stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Kwe-stionując powyższy okres, organ rentowy powołał się na brak świade-ctwa pracy w szczególnych warunkach oraz brak możliwości ustalenia, że odwołujący się wykonywał pracę spawacza codziennie w pełnym wy-miarze czasu pracy. Odwołujący się szczegółowo wyjaśnił okoliczności zaistnienia braku świadectwa w dokumentacji, co wynikało z likwida-cji pracodawcy. Potwierdziły to zeznania E. U., który wskazał na niepo-rządek w dokumentacji zakładu […] w W., nieprawidłowe wydawanie świadectw pracy i zrelacjonował dotkliwe skutki tych zdarzeń dla byłych pracowników, którzy z uwagi na nieprawidłową nomenklaturę (np. ozna-czanie stanowisk pracy jako „spawacz-ślusarz”) oraz zaniechanie wyda-wania świadectw pracy w szczególnych warunkach wszystkim uprawnio-nym mają problemy z uzyskaniem wcześniejszej emerytury. Przy czym E. U., wykonujący równolegle pracę spawacza wraz z wnioskodawcą, uzyskał świadectwo z tytułu pracy w szczególnych warunkach i otrzy-mał z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wcześniejszą emeryturę. W oce-nie Sądu I instancji ubezpieczony nie może ponosić odpowiedzialności za zaniechania byłego pracodawcy. Nie budzi również wątpliwości, że praca była wykonywana w szczególnych warunkach, a nadto w warun-kach trudnych i szkodliwych o dużym natężeniu hałasu, w oparach tok-sycznych substancji i innych szkodliwych czynników. Przeprowadzone przed Sądem postępowanie dowodowe wykazało, że odwołujący praco-wał jako spawacz, wykonując spawanie elektryczne i gazowe w ramach spawania elementów konstrukcji stalowych. W tym czasie legitymował się odpowiednimi uprawnieniami. Przedsiębiorstwo […] w W. zajmowa-ło się m.in. wykonywaniem konstrukcji stalowych. Odwołujący w tym czasie nie wykonywał żadnych prac ślusarskich, ale jako spawacz, spa-


266

wając elektrycznie elementy konstrukcji metalowych, w różnych warun-kach atmosferycznych, przy naświetlaniu i dodatkowo na wysokościach, za co otrzymywał dodatek finansowy za warunki szkodliwe, jak również mleko. Sąd ferując oceny, miał na względzie pomocniczy charakter prac wykonywanych okresowo przez skarżącego, które nie były możliwe do zrobienia przez jedną osobę, a mianowicie przytrzymywanie i dociska-nie dwustukilogramowych ceowników o długości dwunastu metrów, któ-re były obrabiane na podwórzu przez dwóch pracowników. Z uwagi jed-nak na bezpośredni kontakt z oprzyrządowaniem spawalniczym, wymogi w zakresie zabezpieczeń oraz system rozliczania tych zadań przez bryga-dzistę Sąd uznał, że skarżący również jako pomocnik spawacza bezpo-średnio uczestniczył w pracy spawacza i jego czynności były immanen-tnie związane z procesem spawalniczym. W judykaturze przyjmuje się, że określenie „prace przy spawaniu”, zawarte w pkt 12, Działu XIV wy-kazu A rozporządzenia z 1983 r., obejmuje prace wykonywane w prze-biegu procesu spawania. „Takie rozumienie rozważanego zwrotu wynika z jego wykładni językowej, prowadzącej do wniosku, że […] obejmu-je ona czynności związane ze spawaniem”, a użycie określenia „»przy spawaniu« zamiast terminu »spawacz« pozwala objąć nim także prace wykonywane w przebiegu procesu spawania przez pracowników niebę-dących spawaczami” (por. wyrok SN z 2 sierpnia 2012 r. II UK 16/12, niepubl. Natomiast w wyroku z 8 czerwca 2011 r., I UK 393/10, nie-publ., Sąd Najwyższy przyjął, że za prace „przy spawaniu” mogą być uznane prace wykonywane przez osoby zatrudnione nie tylko na stano-wisku spawacza, pod warunkiem jednakże, że uczestniczą one w proce-sie spawania).

Zdaniem Sądu Okręgowego analogiczną argumentację przytoczyć należy względem zatrudnienia ubezpieczonego od dnia 6 lipca 1987 r. do dnia 31 sierpnia 1989 r. w […] Usługowej Spółdzielni Pracy w G. W tym zakresie organ rentowy wskazał na konieczność wykonywania pracy kotlarza bądź spawacza w pełnym zakresie. W ocenie Sądu po przeanalizowaniu zeznań ubezpieczonego oraz świadka E. U. nie budzi wątpliwości, że wnioskodawca wykonywał stale i w pełnym wymiarze


267

czasu pracę spawacza. Prace konserwacyjne kotłów spawalniczych kon-centrowały się wokół spawania elektrycznego i gazowego elementów metalowych. Natomiast sam dodatek „kotlarz” nie charakteryzował funk-cji pełnionej przez ubezpieczonego, ponieważ w […] Spółdzielni Pracy nie było osób zajmujących się czyszczeniem kotłów. E. U. wskazywał, że ówcześnie stosowana technologia pozwalała na chemiczne czyszczenie osadów i zasadniczo praca „kotlarza” była już swoistym anachronizmem. Natomiast charakterystyka pracy w kotłach przemysłowych z uwagi na ciężkie warunki i stosowany do ich budowy proces technologiczny wy-magała od spawaczy dodatkowego szkolenia. Wykonywane przez spa-waczy czynności przygotowawcze były immanentnie związane z pracą spawalniczą i polegały na odczyszczaniu elementu szykowanego do ze-spojenia. Z uwagi na wymiary kotłów nie było możliwe powierzenie tych czynności innym osobom, ponieważ jednocześnie w kotle mogła prze-bywać tylko jedna osoba. Sąd I instancji dodał, że ubezpieczony szcze-gółowo opisał warunki pracy, jako mające miejsce w wysokiej tempe-raturze, o dużym stopniu natężenia hałasu i w otoczeniu szkodliwych substancji. Norma czasu pracy wynosiła zasadniczo 12 godzin, co do-datkowo potęgowało szkodliwość warunków. Argumentację tę wspiera dodatkowo fakt, że w świadectwie pracy znajdującym się w archiwum wskazano „spawacza” jako stanowisko pracy, którą ubezpieczony wyko-nywał w […] Spółdzielni Pracy oraz wskazanie przez prezesa […] Spół-dzielni Pracy konieczności posiadania przeszkolenia na stanowisku „kot-larza” jako warunku dopuszczenia do spawania kotłów przemysłowych. Sąd uznał, że rację miał również odwołujący, że zarówno stanowisko „spawacza”, jak i „kotlarza” zostały wymienione w poz. 12 pkt 1–4 dzia-łu XIV wykaz A załącznika Uchwały Nr 80 Zarządu Centralnego Związ-ku […] z dnia 30 czerwca 1983 r.

Odnośnie do regulacji resortowej Sąd Okręgowy wskazał, że ju-rydycznie utrwalony jest pogląd, iż przepisy resortowe, o których trak-tuje § 1 ust. 2 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., nie stanowią źródła prawa w rozumieniu art. 87 Konstytucji RP, a określenie stano-wisk w tych aktach ma znaczenie techniczne i nie jest rezultatem two-


268

rzenia, tylko stosowania prawa. Zarządzeniom resortowym przypisuje się charakter informacyjny, techniczno-porządkujący, uściślający. Mogą one więc być pomocne przy dokonywaniu wykładni oraz kwalifikacji stano-wisk pracy określonych w załączniku do rozporządzenia (por. postano-wienia SN: z 22 marca 2012 r., I UK 403/11, LEX nr 1214549; z 14 lu-tego 2008 r., I UK 313/07, niepubl.; wyrok SA w Gdańsku, III AUa 573/09, POSAG 2010, nr 1, poz. 5, s. 139). Oznacza to, że wykonywa-nie pracy na stanowisku określonym w zarządzeniu resortowym, któ-rej nie wymieniono w wykazie A załącznika do rozporządzenia z 7 lute-go 1983 r., nie uprawnia do uzyskania emerytury na podstawie art. 184 w zw. z art. 32 ustawy emerytalnej. Jednakże w przypadku gdy rozpo-rządzenie określa stanowisko pracy w sposób ogólny, a zarządzenie re-sortowe uściśla charakter pracy, to wówczas nie dochodzi do przekrocze-nia granic regulacji wskutek ustalenia, że ubezpieczony wykonywał pracę w warunkach szczególnych na stanowisku wskazanym w rozporządzeniu, a stypizowanym w przepisach resortowych. Odmiennie natomiast ocenia się wykraczanie w wykazach resortowych poza materię rozporządzenia Rady Ministrów i ustanawianie nowych stanowisk pracy. Brak w zarzą-dzeniu resortowym danego stanowiska pracy, wymienionego w rozporzą-dzeniu, nie pozbawia oczywiście możliwości przyznania prawa do eme-rytury. Podsumowując, zarządzenia resortowe nie stanowią źródła prawa, a więc nie można z nich wywodzić uprawnień emerytalnych, ale na eta-pie stosowania prawa dopuszcza się posiłkowanie ich treścią dla wykład-ni i właściwej kwalifikacji stanowisk pracy określonych w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.

W ocenie Sądu Okręgowego charakter prac wykonywanych przez odwołującego w spornych okresach pozwala zaliczyć je do prac w szcze-gólnych warunkach określonych w omawianym wyżej rozporządzeniu z dnia 7 lutego 1983 r. Do prac w szczególnych warunkach należą bo-wiem prace wymienione w wykazie A, Dziale XIV pkt 12, tj. prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowodorowym. Wo-bec tego Sąd stwierdził, że organ rentowy niezasadnie odmówił zalicze-nia do stażu pracy w szczególnych warunkach spornych okresów.


269

W dalszej części Sąd I instancji, powołując się na wyrok SA we Wrocławiu z 19 kwietnia 2012 r. (III AUa 188/12, LEX nr 1163533), wskazał, że Spółdzielnie Pracy zatrudniały i zatrudniają pracowników w oparciu o spółdzielczą umowę o pracę. Obowiązek taki wynika wprost z treści art. 182 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdziel-cze (tekst jedn. Dz. U. z 2003 r., Nr 188, poz. 1848). Zgodnie z brzmie-niem § 1 tego przepisu spółdzielnia i członek spółdzielni mają obowiązek pozostawania ze sobą w stosunku pracy. Poza wyjątkami przewidziany-mi w przepisach ustawy odmowa nawiązania stosunku pracy lub pozo-stawania w takim stosunku stanowi naruszenie istotnych praw i obowiąz-ków wynikających ze stosunku członkostwa. Natomiast zgodnie z § 2 cytowanego przepisu członek ma prawo do zatrudnienia stosownie do swoich kwalifikacji zawodowych i osobistych oraz aktualnych możliwo-ści gospodarczych spółdzielni. § 3 stanowi natomiast, że stosunek pracy pomiędzy spółdzielnią a jej członkiem nawiązuje się przez spółdzielczą umowę o pracę. Zgodnie z treścią art. 2 k.p. pracownikiem jest osoba za-trudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Oznacza to, że pracownikami w zna-czeniu kodeksowym są członkowie spółdzielni pracy zatrudnieni w nich na podstawie spółdzielczej umowy o pracę. Prawo spółdzielcze nie nazy-wa ich wprawdzie pracownikami, jednakże osoby te mają status pracow-niczy w rozumieniu Kodeksu pracy, zgodnie z postanowieniem powoła-nego wyżej art. 2 k.p. Jednocześnie – co znamienne – członkowie innych spółdzielni niż spółdzielnie pracy (m.in. rolniczych spółdzielni produk-cyjnych, co podkreślał pozwany w uzasadnieniu apelacji) nie są pracow-nikami w rozumieniu art. 2, jeśli nie są w nich zatrudnieni na podsta-wie umów o pracę.

Reasumując, Sąd Okręgowy stwierdził, że ubezpieczony udowod-nił co najmniej 15-letni okres zatrudnienia w szczególnych warunkach na dzień 1 stycznia 1999 r., ogólny staż pracy wynoszący powyżej 25 lat, jak również ukończył 60 lat i nie przystąpił do OFE.

Wobec tego Sąd Okręgowy przychylił się do żądania ubezpieczone-go i przyznał mu prawo do emerytury na podstawie art. 47714 § 2 k.p.c.


270

od dnia 1 lutego 2015 r. – zgodnie z art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej (pkt I wyroku) oraz nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania zaskarżonej decyzji (pkt II wyroku). W tym przedmiocie Sąd wskazał na brzmienie art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej, ze wskazaniem, iż przez wyjaśnienie „ostatniej niezbędnej okoliczności” trzeba rozumieć wyjaśnienie ostatniej okoliczności koniecznej do ustalenia samego istnienia prawa wniosko-dawcy do świadczenia. Wydanie przez organ rentowy niezgodnej z pra-wem decyzji odmawiającej wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej z prawem, w szczególności gdy ubez-pieczony wykazał wszystkie przesłanki świadczenia, oznacza, że opóź-nienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby nie można było mu za-rzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa (por. wyrok SN z 25 stycznia 2005 r., I UK 159/04, OSNP 2005, nr 19, poz. 308). Wy-danie jednak błędnej decyzji w sytuacji, gdy organ rentowy nie dyspono-wał wystarczającym materiałem dowodowym pozwalającym na ustalenie prawa wnioskodawcy do żądanego świadczenia, nie skutkuje obciąże-niem organu odpowiedzialnością z tego tytułu. Sąd Okręgowy wskazu-jąc, że do ustalenia prawa ubezpieczonemu do emerytury doszło dopiero na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w toku postępowa-nia sądowego, w szczególności na podstawie akt osobowych, nie znalazł podstaw do stwierdzenia odpowiedzialności pozwanego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Nadto w pkt III wyroku orzeczono o kosztach po myśli art. 98 k.p.c. w związku z § 12 ust 2 i § 2 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawied-liwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwoka-ckie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.). W oce-nie Sądu w rozważanym przypadku zasadne było zasądzenie od pozwa-nego organu rentowego jako strony przegrywającej kwoty 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, uwzględniając uzasadniony na-kład pracy pełnomocnika ubezpieczonego.


271

Apelację od wyroku wywiódł pozwany organ rentowy, zaskarża-jąc go w części w zakresie co do pkt I i III. Zakład Ubezpieczeń Spo-łecznych zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego oraz postę-powania: art. 184 w zw. z art. 32 ustawy emerytalnej oraz przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wie-ku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. Nr 8, póz. 43 ze zm.) – zwłaszcza § 1 i § 4 ww. rozporządzenia w związku z art. 182 usta-wy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz. U z 2016 r., poz. 21); art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego wy-jaśnienia okoliczności sprawy skutkujące niewłaściwą oceną stanu fak-tycznego.

W odpowiedzi na apelację ubezpieczony wniósł o jej oddalenie. […]


Apelacja pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie zasłu-guje na uwzględnienie.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było, czy wnioskodawca spełnił kumulatywne przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytu-ry w wieku obniżonym, przewidzianej w art. 184 ustawy z dnia 17 grud-nia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-nych (obecnie Dz. U. z 2016 r., poz. 887 ze zm.) w zw. z art. 32 tej ustawy, w szczególności przesłankę legitymowania się 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych. Przy tym zauważyć należy, że apelu-jący organ rentowy ostatecznie nie negował charakteru pracy ubezpieczo-nego wykonywanej w spornych okresach poddanych ocenie przed Sądem I instancji. Stanowisko pozwanego w wywiedzionej apelacji sprowadza-ło się do kwestionowania okresu pracy ubezpieczonego od dnia 6 lipca 1987 r. do dnia 31 sierpnia 1989 r. w […] Usługowej Spółdzielni Pracy jako okresu zaliczanego do stażu pracy w warunkach szczególnych. Za-kład Ubezpieczeń Społecznych swoje twierdzenie oparł na rodzaju umo-wy łączącej ubezpieczonego z ww. spółdzielnią, podnosząc, iż był to


272

spółdzielczy stosunek pracy, który wyklucza możliwość uwzględnienia tego okresu zatrudnienia do stażu pracy w warunkach szczególnych przy ustalaniu uprawnień do wcześniejszej emerytury. Organ rentowy jedno-cześnie podkreślił, iż prawo do emerytury w obniżonym wieku przysłu-guje jedynie pracownikom.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy ustalił stan faktyczny w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał do-wodowy, zaś w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił on też błędów w rozumowaniu w zakresie za-równo ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, albowiem pra-widłowo zinterpretował i zastosował odpowiednie przepisy prawa.

Sąd Apelacyjny zaakceptował zatem ustalenia faktyczne Sądu I in-stancji, traktując je jak własne, nie widząc w związku z tym konieczno-ści ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyrok SN z 5 li-stopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNP 1999, nr 24, poz. 776).

Sąd odwoławczy podziela także ocenę prawną, jakiej dokonał Sąd I instancji, uznając ją za wyczerpującą, a tym samym nie ma po-trzeby powtarzać w całości trafnego wywodu prawnego (por. wyroki SN: z 16 lutego 2006 r., IV CK 380/05, LEX nr 179977; z 16 lutego 2005 r., IV CK 526/04, LEX nr 177281).

Nie znajduje uzasadnienia zarzut braku wszechstronnego wyjaśnie-nia okoliczności sprawy, który – jak wskazuje organ rentowy – skutkował niewłaściwą oceną stanu faktycznego. Sąd Apelacyjny w pełni aprobu-je wyrok Sądu Okręgowego, u podstaw którego legły ustalenia, iż ubez-pieczony w spornych okresach zatrudnienia stale i w pełnym wymiarze czasu wykonywał pracę w szczególnych warunkach, zgodnie z rozporzą-dzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., czego ostatecznie po-zwany organ nie kwestionował.

Niemniej jednak w kontekście ustaleń Sądu I instancji Sąd Ape-lacyjny dla uściślenia przypomina, że niezbędną cechą pozwalającą na uznanie danego zatrudnienia za wykonywane w szczególnych warunkach w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. jest wy-


273

konywanie pracy stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Intencją ustawodawcy przy tworzeniu § 2 ust. 1 powołanego rozporządzenia było zawężenie zakresu okresów szczegól-nych tylko do tych, w których praca w warunkach szczególnych była fak-tycznie wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązu-jącym na danym stanowisku pracy. A zatem tylko okresy wykonywania zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy kreują i wypełniają wery-fikowalne kryterium uznania pracy o cechach znacznej szkodliwości dla zdrowia albo znacznego stopnia uciążliwości, lub wymagającej wyso-kiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Taki sam warunek odnosi się do wymagania stałego wy-konywania takich prac, co oznacza, że krótsze dobowo (nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu pracy na danym stanowisku) i niestałe świadczenie pracy wyklucza dopuszczalność uznania pracy za świadczo-ną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskutek niespełnienia warunku stałej znacznej szkodliwości dla zdrowia lub sta-łego znacznego stopnia uciążliwości wykonywanego zatrudnienia (por. wyrok SN z 19 września 2007 r., III UK 38/07, OSNP 2008, nr 21– –22, poz. 329). Tożsame stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 8 czerwca 2011 r. (I UK 393/10, LEX nr 950426), wskazując, iż: „Pra-ca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pra-cownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalają-cych na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wyka-zie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r.”.

Mając na uwadze realia niniejszej sprawy, Sąd odwoławczy zwra-ca także uwagę na uzasadnienie wyroku SN z 28 sierpnia 2014 r. (II UK 537/13, LEX nr 1521351), w którym Sąd ten podkreślił, że pewna trud-ność interpretacyjna może powstać wówczas, gdy określenie pracy jako wykonywanej w warunkach szczególnych nie dotyczy czynności jedno-rodzajowych, lecz praca wskazana w wykazie jest kompilacją różnych czynności. Może ona polegać na równoczesnym wykonywaniu prac sta-nowiących integralną część większej całości, dającej się zakwalifikować


274

pod określoną pozycję wykazu pracy w szczególnych warunkach. Wtedy warunek pełnego wymiaru czasu przewidziany dla tej pracy jest spełnio-ny, gdy wszystkie czynności – łącznie wypełniając w całości pełny wy-miaru czasu pracy – podlegają choćby zbliżonemu narażeniu na szkod-liwe, uciążliwe lub wymagające wysokiej sprawności warunki. Możliwe jest także łączenie w przebiegu dniówki prac o różnym charakterze pole-gające na wykonywaniu nie jednego, lecz kilku rodzajów pracy w szcze-gólnych warunkach, wymienionych w wykazie. W takim wypadku do czasu pracy w warunkach szczególnych czas równolegle wykonywa-nych czynności zalicza się tylko wtedy, gdy różne prace wszystkie łącz-nie lub każda z osobna odpowiadają pracom w szczególnych warunkach i wszystkie razem są wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pra-cy (por. wyroki SN: z 27 stycznia 2012 r., II UK 103/11, niepubl. i z 24 stycznia 2013 r., III UK 47/12, niepubl.).

Jeżeli zaś pracy w szczególnych warunkach towarzyszą inne czyn-ności pracownicze, Sąd Najwyższy w wyrokach: z 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, niepubl., z 5 maja 2009 r., I UK 4/09, niepubl. oraz z 11 marca 2009 r., II UK 243/08, niepubl., wyjaśnił, że warunek peł-nego zatrudnienia należy odnosić tylko do tych czynności, które wyko-nywane są w warunkach bezpośrednio narażających na czynniki szkod-liwe dla zdrowia, i uwzględniać w wymiarze czasu pracy tylko te inne czynności, które są ściśle związane z pracą w szczególnych warunkach, stanowiąc integralną część tej pracy, albo są wykonywane incydental-nie, w rozmiarze nieznaczącym dla wymiaru pracy w warunkach szcze-gólnych.

Wobec tego przypomnieć należy, że zgodnie z ustaleniami Są-du I instancji, które Sąd odwoławczy w pełni akceptuje, ubezpieczony od dnia 2 kwietnia 1973 r. do dnia 31 sierpnia 1984 r. był zatrudniony w Zakładzie Produkcji […] obudowy […] w W., w którym przez cały okres zatrudnienia stale i w pełnym wymiarze czasu pracy zajmował się spawaniem elementów metalowych. Wobec tego nie budziło wątpliwości, iż ubezpieczony w tym okresie wykonywał pracę w warunkach szcze-gólnych wymienioną w Dziale XIV pkt 12 (Prace przy spawaniu […])


275

wykazu A stanowiącego załącznik cytowanego rozporządzenia z 1983 r. Odmiennych ustaleń nie mogła również wywołać okoliczność, iż ubez-pieczony w trakcie tego okresu zatrudnienia niekiedy zajmował się czyn-nościami spawalniczymi mającymi charakter pomocniczy, które z uwagi na wielkość elementów musiały być wykonywane przez dwóch spawa-czy, którzy jednocześnie uczestniczyli przy spawaniu. Zatem te czynności były nie tylko – jak słusznie wskazał Sąd I instancji – immanentnie zwią-zane z procesem spawalniczym, ale również stanowiły integralną część obowiązków spawacza. Do tego sam ubezpieczony dodatkowo wyjaśnił na rozprawie przed Sądem Apelacyjnym, iż przy tego rodzaju pracach spawacze niekiedy jednocześnie spawali jeden element po przeciwnych stronach w celu zapobiegnięcia deformacji. Zatem nie budziło wątpliwo-ści, iż ten okres zatrudnienia ubezpieczonego należało zaliczyć do stażu pracy w warunkach szczególnych.

Odnosząc się do kolejnego okresu pracy ubezpieczonego od dnia 6 lipca 1987 r. do dnia 31 sierpnia 1989 r. w […] Usługowej Spół-dzielni Pracy w G., zauważyć należy, że charakter pracy ubezpieczo-nego również nie pozostawał sporny. W ustaleniach stanu faktycznego Sąd I instancji słusznie przyjął, że ubezpieczony w tym okresie wyko-nywał jednocześnie pracę spawacza i kotlarza, które zostały wymienio-ne w wykazie A, Dziale XIV pkt 2 (Prace oczyszczaczy przemysłowych kotłów parowych i wodnych) i pkt 12 (Prace przy spawaniu […]) wyka-zu A ww. rozporządzenia. Do tego te stanowiska pracy zostały wymienio-ne w przepisach resortowych, w przypadku ubezpieczonego, tj. Uchwa-le Nr 80 Zarządu Centralnego Związku […] z dnia 30 czerwca 1983 r. W świetle tego czynności polegające na odczyszczaniu elementu kotłów szykowanego do zespolenia stanowiły odrębną czynność, przy czym rów-nież zaliczaną do pracy w warunkach szczególnych z tytułu stanowiska kotlarza. Na kanwie przedmiotowej sprawy zachodzi tego rodzaju sytu-acja, gdyż ubezpieczony w trakcie tego okresu zatrudnienia wykonywał jednocześnie pracę spawacza i kotlarza, co nie przeczy twierdzeniu, iż wykonywał tego rodzaju pracę stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.


276

Ostatecznie ocena charakteru obowiązków ubezpieczonego na rzecz tej spółdzielni była bezsporna.

Co do tego okresu zatrudnienia ubezpieczonego istota sporu spro-wadzała się do oceny materialno-prawnej w przedmiocie możliwości uwzględnienia do stażu pracy w warunkach szczególnych przy ustalaniu uprawnień do wcześniejszej emerytury okresu pracy na podstawie spół-dzielczej umowy o pracę. Zakład Ubezpieczeń Społecznych manifesto-wał, iż zgodnie z przytoczonymi na wstępie przepisami ustawy emerytal-nej i rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. prawo w obniżonym wieku z tytułu pracy w warunkach szczególnych przysługuje jedynie pracowni-kom, do których nie można zaliczyć pracownika zatrudnionego na pod-stawie spółdzielczej umowy o pracę.

Pogląd pozwanego organu rentowego nie zyskał aprobaty Sądu Apelacyjnego.

Podzielając ustalenia Sądu Okręgowego, Sąd odwoławczy zważył, że ubezpieczony w spornym okresie był członkiem spółdzielni i praco-wał na podstawie spółdzielczej umowy o pracę, czego pozwany również nie kwestionował.

W pierwszej kolejności podkreślić należy, iż stosownie do treści art. 182 § 1 zd. 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdziel-cze (obecnie tekst jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 21 ze zm.) spółdzielnia i członek spółdzielni mają obowiązek pozostawania ze sobą w stosun-ku pracy. Zgodnie z § 3 tego przepisu stosunek pracy pomiędzy spół-dzielnią a jej członkiem nawiązuje się przez spółdzielczą umowę o pra-cę. W takim stanie rzeczy nie budzi wątpliwości, iż Prawo spółdzielcze rozróżnia wyraźnie dwa stosunki prawne łączące członka ze spółdzielnią: stosunek członkostwa i stosunek pracy, które są ze sobą ściśle powiąza-ne. Spółdzielcza umowa o pracę nie może być nawiązana z osobą, która nie jest członkiem spółdzielni. Z drugiej zaś strony Prawo spółdzielcze przewiduje prawo i obowiązek członka spółdzielni pracy do pozostawa-nia ze spółdzielnią w stosunku pracy (M. Gersdorf, J. Ignatowicz, Prawo spółdzielcze. Komentarz, s. 281). Przyjęcie pracownika spółdzielni pracy w poczet jej członków prowadzi do rozwiązania pracowniczego stosun-


277

ku pracy na mocy porozumienia stron i nawiązania spółdzielczej umowy o pracę (por. wyrok SN z 7 grudnia 1999 r., I PKN 385/99, OSNP 2001, nr 8, poz. 268). Zasadą ustawową jest zatrudnienie członka przez spół-dzielnię poprzez zawarcie z nim spółdzielczej umowy o pracę i trwanie tej umowy przez cały czas członkostwa, czyli dopóki pracownik pozo-staje członkiem spółdzielni (R. Golat, St. Pracow. 2014, nr 7, poz. 1–4, Spółdzielcza umowa o pracę, teza nr 2). Sąd Najwyższy również wska-zał, iż charakterystyczną cechą spółdzielni pracy, wynikającą z prawa spółdzielczego, jest powiązanie członkostwa w spółdzielni z obowiąz-kiem pozostawania w stosunku pracy ze spółdzielnią (por. postanowie-nie SN z 25 listopada 2009 r. w sprawie II CZ 59/09, Monitor Spółdziel-czy 2010, nr 3, s. 61-62).

Sąd Apelacyjny przy tym w pełni podziela stanowisko wyrażone przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z 19 kwietnia 2012 r. (III AUa 188/12, LEX nr 1163533), zgodnie z którym pracownikami w rozumieniu kodeksowym są członkowie spółdzielni pracy zatrudnie-ni w nich na podstawie spółdzielczej umowy o pracę. Prawo spółdziel-cze nie nazywa ich wprawdzie pracownikami, jednakże osoby te mają status pracowniczy w rozumieniu Kodeksu pracy, zgodnie z postanowie-niem art. 2 k.p. Natomiast członkowie innych spółdzielni niż spółdzielnie pracy (m.in. rolniczych spółdzielni produkcyjnych) nie są pracownikami w rozumieniu art. 2, jeśli nie są w nich zatrudnieni na podstawie umów o pracę. Podobne stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyro-ku z 14 kwietnia 2015 r. (III AUa 1949/14, LEX nr 17111388). Do tego Sąd Najwyższy dodał, iż członek spółdzielni pracy nie może pozostawać ze spółdzielnią w stosunku pracy (por. wyrok z 5 maja 1999 r., I PKN 677/98, OSNP 2000, nr 14, poz. 537).

Konkludując, należy stwierdzić, iż członkowie spółdzielni pracy za-trudnieni w nich na podstawie spółdzielczej umowy o pracę są pracow-nikami w rozumieniu kodeksowym – art. 2 k.p. – i tego rodzaju okresy zatrudnienia podlegają uwzględnieniu przy ustalaniu uprawnień emerytal-nych na podstawie art. 32 w zw. z art. 184 ustawy o emeryturach i ren-tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.


278

Przekładając powyższe na grunt niniejszej sprawy, bezsporne było, iż ubezpieczony w spornym okresie wykonywał pracę na podstawie spół-dzielczej umowy o pracę. Pozwany organ rentowy błędnie jednak inter-pretował status osoby pozostającej w takim stosunku prawnym, odma-wiając jej – z pominięciem przede wszystkim normy art. 2 k.p. – statusu pracownika. W świetle powyższych rozważań nie ulega zaś wątpliwo-ści, że świadczenie przez wnioskodawcę pracy na podstawie spółdziel-czej umowy o pracę przesądza o jego statusie pracownika w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W takim stanie rze-czy nie ma zatem przeszkód, aby ten okres został zaliczony do stażu pra-cy w warunkach szczególnych przy ustalaniu uprawnień do wcześniej-szej emerytury. Uwzględnienie tego okresu – tak jak słusznie przyjął Sąd Okręgowy – skutkuje legitymowaniem się przez skarżącego przesłanką 15 lat pracy w warunkach szczególnych, a w konsekwencji kumulatyw-nym wykazaniem przesłanek do przyznania świadczenia emerytalnego w obniżonym wieku.

Na marginesie jedynie nad uwagę zasługuje, iż analiza argumenta-cji przedstawionej w apelacji organu rentowego prowadzi do wniosku, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych błędnie utożsamia członkostwo w spół-dzielni pracy z członkostwem w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, co prowadzi do stawiania nieuzasadnionych zarzutów. Istotnie bowiem do okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie wlicza się okresu pracy wykonywanej w ramach członkostwa w rol-niczej spółdzielni produkcyjnej. Jej członek nie jest bowiem pracowni-kiem, a tylko on ma prawo do wcześniejszej emerytury (por. np. wyrok SN z 25 kwietnia 2012 r., I UK 384/11, LEX nr 1212661). Zatrudnienie wynikające ze stosunku członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyj-nej nie odpowiada warunkom opisanym w art. 22 § 1 k.p., bowiem z je-go istoty wynikają prawa i obowiązki niewystępujące w stosunku pra-cy, a wynikające z art. 138 i n. prawa spółdzielczego (por. wyrok SA w Gdańsku z 12 lutego 2013 r., III AUa 1360/12, LEX nr 1289747). Po-między członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej a spółdzielnią nie zachodzi odrębny od statusu członkostwa stosunek pracy (por. wyrok SA


279

w Szczecinie z 11 września 2012 r., LEX nr 1220638). Członek rolniczej spółdzielni produkcyjnej nie może pozostawać z tą spółdzielnią w pra-cowniczym stosunku zatrudnienia (por. wyrok SN z 8 grudnia 2009 r., I UK 186/09, OSNP 2011, nr 13–14, poz. 189).

W tym stanie rzeczy, uznając apelację organu rentowego za bez-zasadną, Sąd Apelacyjny oddalił ją na podstawie art. 385 k.p.c., jak w punkcie 1 wyroku.

[…]

37 Wyrok Sądu Rejonowego w Ostródzie

z dnia 31 marca 2016 r. sygn. akt IV P 188/15

Skład orzekający:SSR Aleksandra Dąbrowska

Teza:Praca w indywidualnym gospodarstwie rolnym osoby uczącej się

w szkole położonej w innej miejscowości aniżeli gospodarstwo rolne, w którym osoba ucząca się zamieszkuje, w szczególności oddalonej o kilkadziesiąt kilometrów od tego gospodarstwa, nie wypełnia przesłan-ki stałości pracy w gospodarstwie rolnym, o której mowa w art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn. Dz. U. z 1998 r., Nr 7, poz. 25 ze zm.), a stanowi jedynie doraźną pomoc w wykonywaniu prac rolniczych. Brak zatem możliwo-ści do zaliczenia do pracowniczego stażu pracy okresów pracy w gospo-darstwie rolnym w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz. U. Nr 54, poz. 310).

Uzasadnienie

Powódka A. U. złożyła pozew przeciwko Starostwu Powiatowemu w D. o zaliczenie do okresu warunkującego nabycie prawa do dodat-


280

ku za wysługę lat (stażu pracy) okresu od 4 września 1993 r. do 19 ma-ja 1998 r., od 14 grudnia 1998 r. do 23 września 1999 r., od 24 września 2000 r. do 31 grudnia 2002 r. oraz o wyrównanie dodatku stażowego za wcześniejsze lata, tj. od stycznia 2011 r. do października 2015 r. w kwocie 8.800,53 zł brutto. Wniosła również o zasądzenie kosztów procesu. […]

Pozwane Starostwo Powiatowe w D. wniosło o oddalenie powódz-twa oraz zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa proce-sowego. […]

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:Powódka A. U. zatrudniona jest w Starostwie Powiatowym w D.

na stanowisku Powiatowego Rzecznika Konsumentów, w wymiarze 3/5 etatu.

Pismem z 23 stycznia 2014 r. powódka zwróciła się do Sekreta-rza Urzędu Gminy w R. o wystawienie zaświadczenia potwierdzające-go okresy pracy w gospodarstwie rolnym przy ul. […] w R. w okre-sie od 4 września 1993 r. do 19 maja 1998 r., od 14 grudnia 1998 r. do 23 września 1999 r., od 24 września 2000 r. do 31 grudnia 2002 r. Powódka wskazała, że w okresie od 28 grudnia 1990 r. do 16 kwiet-nia 1998 r. właścicielami gospodarstwa byli J. D. i T. D., natomiast od 17 kwietnia 1998 r. do 27 lipca 2005 r. A. D., E. D. i T. D. Od 28 lipca 2005 r. właścicielką tego gospodarstwa jest powódka. Powódka wskaza-ła, że od urodzenia przebywała w tym gospodarstwie i pracowała w nim od ukończenia 16. roku życia, czyli od 1993 r., i była to praca w peł-nym wymiarze. Wskazała, że zamieszkuje w bliskim sąsiedztwie gospo-darstwa, tj. dwa domy dalej.

W dniu 24 stycznia 2014 r. J. L. i W. H. złożyli w Urzędzie Gminy w R. zeznanie, że w okresach od 4 września 1993 r. do 19 maja 1998 r., od 14 grudnia 1998 r. do 23 września 1999 r., od 24 września 2000 r. do 31 grudnia 2002 r. powódka wykonywała pracę w gospodarstwie rolnym przy ul. […] w R., pracując w charakterze domownika w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Formularz zeznań został wypełniony przez powódkę, a własno-ręczność podpisów świadków potwierdził Sekretarz Gminy M. K.


281

W dniu 28 stycznia 2014 r. Urząd Gminy w R. wydał powódce za-świadczenie, w którym zaświadczył, że dane dotyczące okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym nie mogą być potwierdzone, po-nieważ dokumenty z tamtych lat zostały zarchiwizowane.

W dniu 29 stycznia 2014 r. powódka złożyła wniosek o zaliczenie do okresu pracy warunkującego nabycie prawa do dodatku za wysługę lat następujących okresów: – od 4 września 1993 r. do 19 maja 1998 r., – od 14 grudnia 1998 r. do 23 września 1999 r., – od 24 września 2000 r. do 31 grudnia 2002 r.

Powódka oświadczyła, iż w ww. okresach wykonywała pracę w in-dywidualnym gospodarstwie rolnym położonym w R. przy ul. […]. Do wniosku powódka załączyła zeznania dwóch świadków, zaświadczenie Urzędu Gminy w R., pismo z 23 stycznia 2014 r., oświadczenie wnio-skodawcy w sprawie zatrudnienia w gospodarstwie rolnym.

Pismem z 4 lutego 2014 r. pozwany odmówił powódce zalicze-nia do stażu pracy okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rol-nym w charakterze domownika, informując, iż brak podstaw do uznania wskazanych okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy. Pozwany stwierdził, że zeznania świadków w jednoznaczny sposób nie potwierdzają stałego charakteru pracy w go-spodarstwie rolnym w charakterze domownika. Ponadto w ocenie po-zwanego powódka nie wykazała, iż okres pobierania nauki w szkole po-nadgimnazjalnej i szkole wyższej nie miał wpływu na okres pracy stałej w gospodarstwie rolnym w charakterze domownika.

Pismem z 4 lutego 2014 r. powódka zwróciła się ponownie do pra-codawcy o zaliczenie do stażu pracy okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym, wskazując, że pobierała naukę w szkole podsta-wowej, średniej i na studiach wyższych. Podkreśliła, powołując się na orzecznictwo sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego, że sam fakt uczęszczania do szkoły w innej miejscowości, jeżeli miejscowość ta znaj-duje się w bliskiej odległości od gospodarstwa, nie wyklucza stałej pra-cy w gospodarstwie rolnym. Wskazała, że do szkoły średniej dojeżdża-


282

ła w bliskiej odległości, ale po szkole stale pracowała w gospodarstwie. Następnie ukończyła studia wyższe w trybie zaocznym i stale pracowa-ła w gospodarstwie. Podkreśliła, iż była domownikiem rolnika w rozu-mieniu przepisów ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spo-łecznym rolników.

Pismem z 1 kwietnia 2014 r. pracodawca odmówił wliczenia do sta-żu pracy okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym.

Pismem z 5 kwietnia 2014 r. powódka podtrzymała swój wniosek o zaliczenie okresów pracy w gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy. Pismem z 12 maja 2014 r. pozwany odmówił.

Pismem z 12 października 2015 r. powódka zwróciła się do pozwa-nego o wyrównanie zaległego dodatku stażowego.

Pismem z 26 października 2015 r. pozwany odmówił.W latach 1992–1996 roku powódka pobierała naukę w Liceum

Ogólnokształcącym […] w I., oddalonym od jej rodzinnej miejscowości o około 40 km. Następnie w latach 1996–2001 studiowała na Wydziale Prawa i Administracji w T. (odległość od R. 110 km).

Gospodarstwo rolne położone w R. przy ul. […] w okresie od 1 września 1993 r. do 13 maja 1998 r. stanowiło własność J. D., sy-na J. i M. oraz T. D., syna J. i M. w udziałach po ½ części. W okre-sie od 13 maja 1998 r. do 31 grudnia 2003 r. współwłaścicielami ww. gospodarstwa rolnego w udziale ½ części byli: T. D., syn J. i M., oraz w udziale po ¼ części A. D., córka J. i M., oraz E. D., córka J. i M. Ogólna powierzchnia gospodarstwa wynosiła 3,1060 ha. W jego skład wchodziły działki oznaczone numerami ewidencyjnymi […]. W okre-sach od 4 września 1993 r. do 19 maja 1998 r., od 14 grudnia 1998 r. do 23 września 1999 r., od 24 września 2000 r. do 31 grudnia 2002 r. po-wódka nie pracowała stale w gospodarstwie rolnym przy ul. […] w R.

A. U. nie figuruje w ewidencji osób podlegających ubezpieczeniu społecznemu rolników w KRUS Oddział Regionalny w O. oraz jego pod-ległych placówkach terenowych.


283

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo podlegało oddaleniu. […]Analizę zasadności roszczenia powódki i jednocześnie argumentacji

pozwanego rozpocząć należy od wyjaśnienia, że problematykę zalicza-nia do pracowniczego stażu pracy okresów pracy w gospodarstwie rol-nym regulują przepisy ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okre-sów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz. U. Nr 54, poz. 310). Jak wynika z art. 1 ust. 1 tej usta-wy, ilekroć przepisy prawa lub postanowienia układu zbiorowego pracy, albo porozumienia w sprawie zakładowego systemu wynagradzania prze-widują wliczanie do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracow-nika wynikające ze stosunku pracy, okresów zatrudnienia w innych za-kładach pracy, do stażu tego wlicza się pracownikowi także: 1) okresy prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pra-cy w takim gospodarstwie, prowadzonym przez współmałżonka; 2) przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy po ukoń-czeniu 16. roku życia w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez ro-dziców lub teściów, poprzedzające objęcie tego gospodarstwa i rozpoczę-cie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem, 3) przypadające po dniu 31 grudnia 1982 r. okresy pracy w indywi-dualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumie-niu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.

Okresy pracy, o zaliczenie których powódka wnosi w przedmioto-wej sprawie do pracowniczego stażu pracy, obejmują okresy po 31 grud-nia 1982 r., a zatem o których mowa w art. 1 ust. 1 pkt 3 ustawy.

Zgodnie z art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpie-czeniu społecznym rolników (tekst jedn. Dz. U. z 1998 r., Nr 7, poz. 25, ze zm.) przez domownika rozumie się osobę bliską rolnikowi, która: a) ukończyła 16 lat, b) pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim są-siedztwie,


284

c) stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rol-nikiem stosunkiem pracy.

Powyższa ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników nie defi-niuje pojęcia osoby bliskiej, jednakże nawet wykładnia językowa wska-zuje, iż chodzi tu o relacje natury osobistej, więzy pokrewieństwa bądź osoby pozostające w faktycznie bliskich stosunkach uczuciowych. Osoba bliska rolnikowi to nie osoba mieszkająca w bliskim sąsiedztwie. Zgod-nie z wyrokiem SA w Szczecinie z 5 czerwca 2012 r., III AUa 164/12, LEX nr 1378640, nie jest domownikiem rolnika – w rozumieniu art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rol-ników – osoba, która nie jest mu osobą bliską, nie łączą ich żadne wię-zy pokrewieństwa ani stosunki uczuciowe, a rolnik jest wyłącznie sąsia-dem osoby ubezpieczonej. Z redakcji art. 6 pkt 2 wynika, iż dla uznania danej osoby za domownika najpierw musi zostać spełniona przesłanka bycia osobą bliską rolnikowi, a w dalszej kolejności łącznie przesłanki opisane w punktach a–c. Z kolei „bliskie sąsiedztwo” oznacza zamiesz-kiwanie na tyle blisko gospodarstwa rolnego, aby w każdej chwili moż-na było przystąpić do wykonywania czynności – pracy, a więc może to oznaczać zamieszkiwanie w bezpośrednim sąsiedztwie, kilka domów da-lej lub w ostateczności w tej samej miejscowości (wsi) – tak wyrok WSA w Warszawie z 8 czerwca 2010 r., SA/Wa 136/10.

Odnosząc się do pojęcia „stała praca”, warto przywołać wyrok NSA z 22 maja 2015 r. w sprawie I OSK 3005/13, w uzasadnieniu którego Na-czelny Sąd Administracyjny wskazał, że „w orzecznictwie i w piśmienni-ctwie przyjmuje się, że wykonywanie tzw. stałej pracy w gospodarstwie rolnym co do zasady nie wyklucza innych form aktywności domowni-ka. Przepisy ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. nie przewidują wymogu, aby praca w gospodarstwie rolnym stanowiła jedyne zajęcie domowni-ka. Należy zatem podzielić pogląd, że samo kształcenie się w dziennej, wieczorowej czy zaocznej szkole ponadpodstawowej nie wyklucza jesz-cze możliwości zakwalifikowania pracy wykonywanej w gospodarstwie rolnym jako stałej. O świadczeniu stałej pracy w gospodarstwie rolnym z pewnością nie może być mowy jedynie wówczas, gdy osoba bliska rol-


285

nikowi pobiera naukę w szkole znajdującej się w znacznej odległości od miejsca położenia gospodarstwa i miejsca zamieszkania wnioskodawcy. Nie pozwala to bowiem na codzienny powrót do domu i wiąże się z ko-niecznością zamieszkania na przykład w internacie lub akademiku. Za-tem samo łączenie nauki w szkole z pracą w gospodarstwie rolnym – co do zasady – nie stanowi przeszkody do zaliczenia okresu wykonywanej w gospodarstwie pracy do stażu pracowniczego, o ile zostanie wykazane, że stała praca rzeczywiście w gospodarstwie rolnym była wykonywana. Takie stanowisko od dawna prezentowane jest piśmiennictwie prawni-czym (zob. E. Szemplińska, Praca w gospodarstwie rolnym a uprawnie-nia pracownicze, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1998, nr 6, s. 32 oraz T. Śmigiewicz-Podgórska, Praca na roli a świadczenia pracowni-cze, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 1993, nr 2, s. 14). Dla oceny, czy praca w gospodarstwie rolnym miała charakter stały, nie wy-starczy jedynie ustalenie, że osoba bliska rolnikowi wykonywała czy mo-gła wykonywać jakiekolwiek zabiegi agrotechniczne związane z produk-cją rolną, realizując w ten sposób dyspozycje rolnika prowadzącego dane gospodarstwo rolne. W rachubę nie może wchodzić każda pomoc i w każ-dym rozmiarze. Istotny wpływ na możliwość zakwalifikowania pomocy jako stałej pracy i na obowiązek zaliczenia okresu wykonywania takich czynności do stażu służby (pracy) ma również zakres pomocy świadczo-nej przez domowników. Nie ma żadnych racjonalnych przesłanek do aż tak liberalnego traktowania osób bliskich rolnika, by nawet drobne prace domownika wykonywane przez niego w gospodarstwie rolnym, w czasie wolnym od nauki czy innych zajęć zawodowych, należało bezwzględnie uznawać za stałą pracę w omawianym znaczeniu. Stanowiłoby to nad-mierne uprzywilejowanie osób świadczących jakąkolwiek pomoc w go-spodarstwie rolnym w stosunku do pracowników (wyroki SN: z 7 listopa-da 1997 r., II UKN 318/97, LEX nr 33101 i z 15 czerwca 2010 r., II CSK 37/10, LEX nr 852536 oraz NSA z 22 maja 2014 r., I OSK 1234/13, LEX nr 1578853 i wyrok WSA w Warszawie z 22 kwietnia 2013 r., II SA/Wa 5/13, LEX nr 1317090). W warunkach wiejskich dzieci rolnika na ogół pomagają swym rodzicom czy dziadkom w prowadzeniu gospo-


286

darstwa rolnego. Nie oznacza to jednak, że każde z nich może w przy-szłości skorzystać z omawianego przywileju. Gdyby taki był zamysł usta-wodawcy, to określone profity pracownicze połączyłby on nie ze stałą pracą w gospodarstwie, lecz w istocie z zamieszkiwaniem z rolnikiem na terenie jego gospodarstwa rolnego. Zakres świadczonej pomocy nie może być zatem obojętny dla oceny, czy pomoc ta może być rzeczy-wiście uznana za stałą pracę w gospodarstwie rolnym. Drobne czynno-ści, nawet systematycznie wykonywane w ramach rodzinnego podziału obowiązków, oraz inne, ale świadczone okazjonalnie, nie stanowią stałej pracy w gospodarstwie rolnym. O stałej pracy można mówić tylko wte-dy, gdy pomoc na rzecz rolnika była świadczona w rozmiarach rzeczy-wiście istotnych dla funkcjonowania gospodarstwa. Zatem przy ustaleniu stażu pracowniczego nie uwzględnia się każdej pomocy w prowadzeniu gospodarstwa rolnego. Zaliczeniu podlega tylko praca stała o istotnym znaczeniu dla prowadzonej działalności rolniczej. Doraźna pomoc, zwy-czajowo świadczona przez członków rodziny rolnika, nie stanowi stałej pracy w gospodarstwie rolnym, a tym samym pracy mającej wpływ na wysokość wysługi lat ustalanej dla celów pracowniczych. Celem ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. i ustawy o ubezpieczeniu społecznym nie było stworzenie dodatkowych przywilejów dla wszystkich członków rodziny rolnika pomagających mu w prowadzeniu gospodarstwa rolnego. Powo-łana ustawa z dnia 20 lipca 1990 r. w swoim tytule i treści jednoznacznie odnosi się do okresów pracy w gospodarstwie, które podlegają zaliczeniu do stażu pracy, tak jak inne okresy służby i zatrudnienia wykonywane-go w pełnym wymiarze czasu pracy. Ustawodawca w art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. również położył akcent na pracę, która – cho-ciaż wykonywana poza stosunkiem pracy – ma bezwzględnie mieć cha-rakter stały. Dlatego też nie każda pomoc udzielana rolnikowi, lecz wy-łącznie stała praca w omawianym znaczeniu podlega zaliczeniu do stażu pracowniczego, z którym prawodawca wiąże określone uprawnienia pra-cownicze, w tym wymierne profity finansowe.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt okoliczności faktycznych rozpoznawanej sprawy, wskazać należy, że z przeprowadzonego postę-


287

powania dowodowego wynika w sposób niebudzący wątpliwości Sądu, że powódka nie pracowała stale w gospodarstwie rolnym przy ul. […] w R., które w okresie objętym pozwem należało do J. D. i T. D. (wujo-wie powódki), a następnie do A. D. i E. D. (kuzynki powódki), a nie – wbrew twierdzeniem powódki – do jej babki. Powódka mieszkała w bli-skim sąsiedztwie rzeczonego gospodarstwa i z racji więzów rodzinnych bywała w nim, wykonując pewne prace na rzecz rodziny, jednakże nie – jak twierdziła – w pełnym wymiarze czasu pracy.

W przedmiotowej sprawie zgodzić się należy z poglądem pozwane-go, iż nie jest możliwe, aby powódka, ucząc się, wykonywała jednocześ-nie pracę w gospodarstwie rolnym. Zaoferowany przez strony postępowa-nia materiał dowodowy nie pozwalał na jednoznaczną ocenę, czy A. U. we wskazanym w pozwie okresie rzeczywiście świadczyła na rzecz swo-ich wujków, a następnie swoich kuzynek taką pomoc, którą obiektywnie można byłoby zakwalifikować jako stałą pracę domownika w rozumie-niu ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zważyć bowiem na-leży, że powódka po 16. roku życia pobierała naukę w szkole średniej w I., a następnie kontynuowała naukę na studiach wyższych w T. Z ze-znań świadków W. H. i J. L. wynika, że bywali oni sporadycznie na tere-nie gospodarstwa rolnego, w którym miała pracować powódka. Mieszka-ją bowiem w odległości około 10 km od tego gospodarstwa. Świadkowie nie byli w stanie jednoznacznie stwierdzić, ile godzin dziennie powód-ka pracowała w gospodarstwie rolnym, ile czasu poświęcała na naukę. Trudno zatem uznać w świetle ich zeznań, że ewentualna praca wyko-nywana przez powódkę w gospodarstwie rolnym wujków (a później ku-zynek) miała charakter stały, tym bardziej że z zeznań świadka M. L. wynika, iż powódka nie pracowała w gospodarstwie rolnym. Zeznania świadka jawią się w tym zakresie jako wiarygodne, albowiem jak ze-znał, jego „grunty graniczą z gospodarstwem przez miedzę”, świadek od 1975 r. stale pracuje w gospodarstwie sąsiadującym z gospodarstwem przy ul. […] i „za każdym razem widzi, co się dzieje na polu”. Świadek nie widział nigdy powódki przy pracach polowych. Widywał natomiast jej babkę – F. U. Nadto świadek zeznał, że pociąg do szkoły I. powódka miała około godz. 7.00, a wracała w okolicach godz. 16.00.


W ocenie Sądu praca powódki w gospodarstwie rolnym nie mo-gła być pracą o charakterze stałym, ponieważ powódka w okresie na-uki w szkole średniej w I. przeznaczała kilka godzin dziennie na zaję-cia w szkole, na dojazdy oraz konieczność domowego przygotowania się do obowiązków szkolnych, a następnie kontynuowała naukę na studiach wyższych w T., w odległości około 110 km od jej miejsca zamieszka-nia. Zatem jej praca w gospodarstwie wujków, a następnie kuzynek mia-ła charakter jedynie pomocy w wykonywaniu typowych obowiązków do-mowych.

Doraźna pomoc w wykonywaniu typowych obowiązków domo-wych, zwyczajowo wymaganych od dzieci jako członków rodziny rol-nika, nie stanowi zaś stałej pracy w gospodarstwie rolnym zaliczanej do stażu ubezpieczeniowego (zob. wyrok SN z 10 maja 2000 r., II UKN 535/99, OSNP 2001, nr 21, poz. 650).

Biorąc pod uwagę powyższe, Sąd powództwo oddalił. […]

* * *

SPROSTOWANIE

Niniejszym informujemy, że w Kwartalniku Sądowym Apelacji Gdańskiej nr 3/2016, na stronie 214 błędnie oznaczono członków skła-du orzekającego w sprawie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku o sygn. akt III AUa 1830/15.

Do składu orzekającego w wymienionej sprawie należeli: Sędzia Sądu Apelacyjnego Grażyna Czyżak (jako przewodniczący), Sędzia Sądu Apelacyjnego Aleksandra Urban (a nie – jak błędnie wskazano – Alek-sandra Stanek) oraz Sędzia Sądu Apelacyjnego Daria Stanek (jako spra-wozdawca).

Za powstałą omyłkę pisarską przepraszamy.


I V / 2 0 1 6


289

PRZEGLąD BIBLIOGRAFICZNY

(wybrane opracowania za okres od 1 kwietnia 2016 r. do 30 czerwca 2016 r.)

I. PRAWO CYWILNE I POSTĘPOWANIE CYWILNE

KOMENTARZE, MONOGRAFIE, PODRĘCZNIKI:

1. Bieliński A. K., Pannert M., Prawo rodzinne, wyd. 2, Warszawa 2016: C. H. Beck

2. Bieranowski A., Bogdalski P., Goettel M., Prawo cywilne. Zarys wykła-du, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

3. Cnota Z., Gura G., Grabowski T., Kurowska E., Zasady i tryb ustala-nia świadczeń/roszczeń (odszkodowania i zadośćuczynienia) w przypadku zdarzeń medycznych. Komentarz, Warszawa 2016: C. H. Beck

4. Dąbrowska J., Zaskarżanie uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

5. Dumkiewicz M., Odpowiedzialność odszkodowawcza za podejmowa-nie wadliwych uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

6. Ereciński T. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. III: Postępowanie rozpoznawcze, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

7. Ereciński T. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. IV: Postępowanie rozpoznawcze. Postępowanie zabezpieczające, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

8. Ferenc‑Szydełko E. (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach po-krewnych. Komentarz, wyd. 3, Warszawa 2016: C. H. Beck

Przegląd bibliograficzny

290

9. Flaga‑Gieruszyńska K., Postępowanie cywilne. Komentarz praktycz-ny dla sędziów i pełnomocników procesowych, wyd. 2, Warszawa 2016: C. H. Beck

10. Gil P., Zaskarżenie przed sądem czynności upadłego dokonanych z po-krzywdzeniem wierzycieli masy upadłości, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

11. Głowacki A., Zalewski C., Postępowanie restrukturyzacyjne. Komentarz praktyczny. Wzory pism i przykłady postępowań restrukturyzacyjnych, Warszawa 2016: C. H. Beck

12. Gniewek E., Machnikowski P. (red.), Zarys prawa cywilnego, wyd. 2, Warszawa 2016: C. H. Beck

13. Gołaczyński J., Szostek D. (red.), Informatyzacja postępowania cywilne-go. Komentarz, Warszawa 2016: C. H. Beck

14. Gołba Z., Służebności gruntowe, drogowe, osobiste i przesyłu, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

15. Grabowska‑Toś A., Wancke P., Ustawa o przekształceniu prawa użytko-wania wieczystego w prawo własności nieruchomości. Komentarz, War-szawa 2016: C. H. Beck

16. Gromek K., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, wyd. 5, Warsza-wa 2016: C. H. Beck

17. Gudowski J. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. 2: Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

18. Gutowski M. (red.), Kodeks cywilny, t. II: Komentarz do art. 450–1088, Warszawa 2016: C. H. Beck

19. Hadyna P., Wpływ podziału nieruchomości na hipotekę na udziale we współwłasności, Warszawa 2016: C. H. Beck

20. Hrycaj A., Filipiak P., Geromin M., Groele B. (red.), Restrukturyzacja i upadłość przedsiębiorstw, Warszawa 2016: C. H. Beck

21. Ignaczewski J. (red.), Alimenty, wyd. 4, Warszawa 2016: C. H. Beck 22. Kamińska‑Krawczyk K., Koszty postępowania egzekucyjnego prowadzo-

nego przez komornika sądowego, Warszawa 2016: Wolters Kluwer 23. Klich A., Dowód z opinii biegłego w postępowaniu cywilnym. Biegły le-

karz, Warszawa 2016: C. H. Beck 24. Kosek M., Powództwo prokuratora w sprawach niemajątkowych z zakre-

su prawa rodzinnego, Warszawa 2016: C. H. Beck 25. Machowska A. (red.), Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe, Warsza-

wa 2016: Wolters Kluwer

I. Prawo cywilne i postępowanie cywilne

291

26. Oleszko A., Prawo o notariacie. Komentarz, t. I: Ustrój notariatu, War-szawa 2016: Wolters Kluwer

27. Pietrzkowski H., Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. V: Po-stępowanie egzekucyjne, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

28. Piszcz A., Namysłowska M., Ustawa o zmianie ustawy o ochronie konku-rencji i konsumentów z 5.8.2015 r. Komentarz, Warszawa 2016: C. H. Beck

29. Reiwer R., Wyłączenie sędziego w procesie cywilnym, Warszawa 2016: C. H. Beck

30. Studzińska J., Cioch P., Postępowanie cywilne, wyd. 4, Warszawa 2016: C. H. Beck

31. Uliasz M., Postępowanie w sprawach o zabezpieczenie spadku, spis in-wentarza i wykaz inwentarza, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

32. Urbańska‑Łukaszewicz A., Wykonywanie prawa własności nierucho-mości przez małżonków pozostających w ustawowym ustroju małżeńskim a ochrona rodziny, Warszawa 2016: C. H. Beck

33. Witosz A. J. (red.), Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

34. Załucki M. (red.), Egzekucja z majątku spadkowego. Ograniczona i nie-ograniczona odpowiedzialność za długi spadkowe, Warszawa 2016: Wol-ters Kluwer

35. Zieliński A., Postępowanie cywilne. Kompendium, wyd. 15, Warszawa 2016: C. H. Beck

36. Zieliński A., Rozwód. Materialnoprawne podstawy rozwodu oraz postę-powanie odrębne w sprawie o rozwód. Komentarz praktyczny z orzeczni-ctwem. Wzory pism procesowych, wyd. 2, Warszawa 2016: C. H. Beck

ARTYKUŁY, RECENZJE:

1. Aksamitowska‑Kobos M., Praktyczne aspekty sporządzania i przekazy-wania za granicę wniosków sądów polskich o udzielenie pomocy prawnej w sprawach cywilnych – cz. I, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 12

2. Bagińska E., Dopuszczalność dochodzenia przez osoby bliskie zadość-uczynienia w związku z doznaniem poważnej szkody na osobie przez bez-pośrednio poszkodowanego, „Iustitia” 2016, nr 2

3. Balmas A., Publiczna ochrona praw pacjenta, „Państwo i Prawo” 2016, z. 4 4. Bezdna W., Stosunek podporządkowania w rozumieniu art. 430 k.c.,

„Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 6


292

5. Bieranowski A., Dekompozycja konstrukcji zasiedzenia w nowym reżimie ograniczeń nabycia własności nieruchomości rolnej – zagadnienia węzło-we i uwagi de lege ferenda, „Rejent” 2016, nr 5

6. Bierecki D., Transgraniczne połączenie spółdzielni. Uwagi dotyczą-ce utworzenia spółdzielni europejskiej (societas coopera tiva europaea) w świetle prawa polskiego, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2016, z. 2

7. Borkowska M., Dochodzenie należności z weksla gwarancyjnego, „Mo-nitor Prawniczy” 2016, nr 12

8. Borkowski G., Cienka kapitalizacja a umowa cash poolingu – orzeczenie kwartału, „Glosa” 2016, nr 2

9. Buszman D., Działanie lub zaniechanie sprzeczne z prawem lub postano-wieniami umowy spółki jako przesłanka odpowiedzialności odszkodowaw-czej członków zarządu na podstawie art. 293 k.s.h., „Przegląd Prawa Han-dlowego” 2016, nr 5

10. Cudny Ł., Uchwała w przedmiocie wyrażenia zgody na dochodzenie roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przy zawiązaniu spółki lub sprawowaniu zarządu albo nadzoru, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 4

11. Czabański J., Walutowe klauzule waloryzacyjne w umowach kredytów hi-potecznych. Analiza problemu, „Palestra” 2016, nr 6

12. Czereda A. J., Dopuszczalność przenoszenia wpisów z dawnej księgi wie-czystej, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 11

13. Czerwińska‑Kora K., Pojęcie nieruchomości rolnej jako wyznacznik za-sad obrotu nieruchomościami rolnymi, „Rejent” 2016, nr 6

14. Dębski B., Powrót sprzedaży konsumenckiej do Kodeksu cywilnego – praktyczne implikacje i teoretyczne problemy, „Palestra” 2016, nr 5

15. Dolniak‑Mądrzycka P., Odpowiedzialność osób zarządzających przedsię-biorcą w świetle nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumen-tów, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2016, z. 2

16. Duda S., Termin upadku zabezpieczenia roszczenia pieniężnego zabezpie-czonego poprzez obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przy-musową, „Palestra” 2016, nr 4

17. Ferenc B., Karolczyk P., Śmierć wspólnika spółki jawnej – wybrane za-gadnienia dotyczące konsekwencji prawnych, „Rejent” 2016, nr 6

18. Fortuński W., Warunek w umowie przedwstępnej – wybrane zagadnienia na tle praktyki notarialnej, „Rejent” 2016, nr 5


293

19. Franczak P., Powiernicze posiadanie udziałów a ustawa o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 7

20. Girdwoyń A., Charakter prawny instytucji wyzysku, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 12

21. Goździaszek Ł., Udzielenie zabezpieczenia w elektronicznym postępowa-niu upominawczym, „Polski Proces Cywilny” 2016, nr 2

22. Grochowski M., Rabaty posprzedażowe – granice swobody umów na tle art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k., „Palestra” 2016, nr 4

23. Grochowski M., Zwrot kosztów dochodzenia należności w transakcjach handlowych – dyspozytywność i jej granice, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 7

24. Grykiel J., Ograniczenia obrotu nieruchomościami rolnymi oraz prawa-mi udziałowymi w spółkach po nowelizacji ustawy o kształtowaniu ustro-ju rolnego, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 12

25. Gurgul S., Kłopoty z instytucją odpowiedzialności za niezłożenie w ter-minie wniosku o ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy, „Monitor Prawni-czy” 2016, nr 7

26. Jakowlew A., Wpływ ogłoszenia upadłości dłużnika na wierzytelności w walutach obcych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 4

27. Janczarek Sz., Swoboda wypowiedzi profesjonalnych pełnomocników – standardy europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawo-wych wolności, „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2016, nr 2

28. Janda P., Konkurencja wierzycieli osobistych w postępowaniu upadłoś-ciowym po nowelizacji, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 5

29. Janiszewska B., Przedawnienie roszczeń o zapłatę za kształcenie w szko-łach wyższych, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 7

30. Jasiński K., Odstąpienie od umowy przeniesienia ogółu praw i obowiąz-ków w spółce osobowej a odpowiedzialność wspólnika przystępującego, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 5

31. Kadrowicz E., Zdolność sądowa stowarzyszenia zwykłego w postępowa-niu cywilnym, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 9

32. Kawałek J., Kilka uwag na temat stosowania art. 187 § 1 pkt 3 k.p.c., „Palestra” 2016, nr 6

33. Klecha P., Przejęcie przez wierzyciela nieruchomości na własność w to-ku uproszczonej egzekucji, „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2016, nr 2


294

34. Korpalski M., Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów o ujemnym oprocentowaniu kredytu, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 5

35. Korzeniak A., Relacja przepisów ustawy – Prawo zamówień publicznych oraz Kodeksu cywilnego dotyczących umowy o podwykonawstwo w zakre-sie robót budowlanych, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 8

36. Kotowicz B., Najważniejsze zmiany wprowadzane przez nowelizację ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, które wejdą w życie od 17 kwietnia 2016 r., „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2016, nr 4

37. Kraczek J., Zakres związania sądu żądaniem wniosku o ubezwłasnowol-nienie, „Palestra” 2016, nr 5

38. Krasnodębska‑Tomkiel M., Nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów – istota i spodziewane skutki najważniejszych zmian, „Mo-nitor Prawniczy” 2016, nr 11

39. Krawczyk A., Skuteczność powołania się na business judgment rule dla obrony pozwanego w procesie z art. 299 ustawy z 15.09.2000 r. – Kodeks spółek handlowych, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 5

40. Kruczkowski Z., Pacocha M., Zabezpieczenia roszczeń przed sądem po-lubownym – uwagi praktyczne i wnioski de lege ferenda, „Przegląd Pra-wa Handlowego” 2016, nr 6

41. Kruszewski A., Wykorzystanie nagrań wykonanych bez zgody osoby na-grywanej w postępowaniu cywilnym, „Palestra” 2016, nr 6

42. Kruszewski A. K., Forma oświadczeń woli składanych przy użyciu pro-filu zaufanego ePUAP po nowelizacji norm dotyczących spółki z ograni-czoną odpowiedzialnością, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 4

43. Kuberska W., Ustne uzasadnienie wyroku w postępowaniu cywilnym, „Iu-stitia” 2016, nr 2

44. Kudła J., Jurysdykcja krajowa w sprawach dotyczących umów konsumen-ckich w świetle europejskich norm jurysdykcyjnych, „Polski Proces Cywil-ny” 2016, nr 2

45. Kuniewicz Z., Tomczyk A., Odpowiedzialność z tytułu effusum vel de-iectum a zalanie pomieszczenia na niższej kondygnacji, „Przegląd Sądo-wy” 2016, nr 4

46. Kuźmicka‑Sulikowska J., Elektroniczne postępowanie upominawcze a dochodzenie roszczeń przedawnionych, „Przegląd Ustawodawstwa Go-spodarczego” 2016, nr 4


295

47. Kuźmicka‑Sulikowska J., Przerwanie biegu przedawnienia roszczeń przez wszczęcie mediacji, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologicz-ny” 2016, z. 2

48. Kuźmicka‑Sulikowska J., Zarachowanie świadczenia dłużnika na rzecz roszczenia przedawnionego na gruncie art. 451 k.c., „Przegląd Sądowy” 2016, nr 6

49. Lisowska S., Brak organu powołanego do reprezentowania pozwanej osoby prawnej a sytuacja procesowa powoda w postępowaniu cywilnym, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 11

50. Łolik M., Klauzule indemnifikacyjne w praktyce obrotu gospodarczego, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 6

51. Machnikowski P., Pełnomocnictwo opiekuńcze w pracach Komisji Kody-fikacyjnej Prawa Cywilnego w latach 2012–2015, „Rejent” 2016, nr 5

52. Maliszewska‑Nienartowicz J., Postępowanie o wydanie europejskiego poświadczenia spadkowego – nowe obowiązki sądów państw członkow-skich Unii Europejskiej, „Europejski Przegląd Sądowy” 2016, nr 5

53. Matusik G., Status prawny zarządcy i kuratora ustanowionego na pod-stawie art. 102 k.r.o., „Rejent” 2016, nr 4

54. Mączyńska M., Nowelizacja ustawy o postępowaniu w sprawach nielet-nich – zagadnienia wybrane, „Palestra” 2016, nr 5

55. Mrówczyński M., Zawieszenie sądowego postępowania rozpoznawczego w sprawach cywilnych ze względu na rozstrzygnięcia wydane w postępo-waniu upadłościowym i w postępowaniu restrukturyzacyjnym, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 6

56. Mucha A., Unijny system rejestrów handlowych i jego implementacja do prawa polskiego po uchwaleniu dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/17/UE z 13 czerwca 2012 r., „Ruch Prawniczy, Ekonomicz-ny i Socjologiczny” 2016, z. 2

57. Napierała J., Przeniesienie siedziby polskiej spółki kapitałowej za grani-cę jako przyczyna jej rozwiązania w świetle Kodeksu spółek handlowych i swobody przedsiębiorczości, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjolo-giczny” 2016, z. 2

58. Nestorowicz M., Przegląd orzecznictwa europejskiego w sprawach me-dycznych (w latach 2013–2014 – wybrane orzeczenia), „Przegląd Sądo-wy” 2016, nr 4


296

59. Nestorowicz M., Zadośćuczynienie pieniężne na rzecz poszkodowanych w stanie wegetatywnym na skutek śpiączki mózgowej (na tle wyroku Sądu Najwyższego z 16.04.2015 r., I CSK 434/14), „Przegląd Sądowy” 2016, nr 6

60. Nowacki A., Zysk i strata w spółce komandytowej, „Przegląd Prawa Han-dlowego” 2016, nr 4

61. Olaś A., Czy dopuszczalność skargi kasacyjnej od wyroku w sprawie ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego podlega ograniczeniom z art. 398(2) k.p.c. – uwagi na tle ustawy z 10.09.2015 r. o zmianie nie-których ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązy-wania sporów, „Polski Proces Cywilny” 2016, nr 2

62. Olaś A., Umorzenie elektronicznego postępowania upominawczego na wniosek powoda po nowelizacji z 10.7.2015 r. – cz. II, „Monitor Prawni-czy” 2016, nr 7

63. Olszewski A., Zawiadomienie wspólnika wypowiadającego umowę spółki jawnej o uzgodnieniu w przedmiocie dalszego trwania spółki, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 4

64. Orecki M., Przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego w pol-skim procesie cywilnym. Uwagi na tle postanowienia Sądu Najwyższego z 28.01.2015 r. (I CSK 533/14) oraz wybranego orzecznictwa sądów po-wszechnych, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 4

65. Orszyński K., Zapis zwykły alternatywny, „Rejent” 2016, nr 4 66. Pasko K., Odstąpienie od umowy z powodu naruszenia zobowiązania

w wypadku umów o charakterze ciągłym, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 5 67. Pazdan M., Notarialne poświadczenie dziedziczenia po zmianach z 2015

roku, „Rejent” 2016, nr 5 68. Pietrzyk F., Modyfikacja zasad przekształcania prawa użytkowania wie-

czystego nieruchomości w prawo własności po wyroku Trybunału Konsty-tucyjnego z 10.03.2015 r., „Rejent” 2016, nr 6

69. Pinior P., Odpowiedzialność za szkody wyrządzone spółce zależnej, „Prze-gląd Prawa Handlowego” 2016, nr 5

70. Pinkalski Z., Incydentalne wykorzystanie utworu chronionego prawem autorskim – analiza zakresu art. 29(2) ustawy o prawie autorskim i pra-wach pokrewnych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 4

71. Pisuliński J., O niektórych osobliwościach obrotu nieruchomościami rol-nymi, „Rejent” 2016, nr 5


297

72. Piszcz A., Czynności kontrolne tzw. tajemniczego klienta według ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, „Przegląd Ustawodawstwa Gospo-darczego” 2016, nr 5

73. Płocha A., Wyrok ETPCz stwierdzający naruszenie art. 6 ust. 1 EKPCz a wznowienie postępowania cywilnego w polskim porządku prawnym, „Polski Proces Cywilny” 2016, nr 2

74. Podkowik J., Konstytucyjna zasada równości i zakaz dyskryminacji w prawie cywilnym, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2016, z. 2

75. Popardowski P., Spółki kapitałowe w orzecznictwie Sądu Najwyższego z drugiego półrocza 2015 r. – przegląd orzecznictwa, „Glosa” 2016, nr 2

76. Pyrzyńska A., Nieważność czynności prawnej – uwagi na tle art. 6 usta-wy o ochronie konkurencji i konsumentów, „Państwo i Prawo” 2016, z. 5

77. Rajski J., Problemy umów dotyczących lokali mieszkalnych zawieranych przez spółdzielnie mieszkaniowe z ich członkami, „Przegląd Prawa Han-dlowego” 2016, nr 5

78. Rakoczy B., Domniemanie dobrej wiary przy zasiedzeniu służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu i zasiedzeniu słu-żebności przesyłu, „Rejent” 2016, nr 6

79. Rauchut P., Wpływ kodeksowego modelu dożywocia na inne stosunki ali-mentacji umownej, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokura-tury” 2016, z. 2

80. Romanow Sz., Ochrona hipoteki, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2016, z. 2

81. Sawarska M., Zakres uprawnień, które przechodzą na nabywcę udziału (udziałów) wraz ze zbywanym prawem udziałowym, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 8

82. Sekunda P., Nowe zasady stosowania i obliczania odsetek w obrocie cy-wilnoprawnym, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 6

83. Sieradzka M., Tymczasowy środek ochrony zbiorowych interesów konsu-mentów, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2016, nr 5

84. Sieradzka M., Uprawnienie do nakazania publikacji decyzji w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów niezależnie od stwierdzenia potrzeby usunięcia jej skutków, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2016, nr 4

85. Sikora K., Sporne problemy dotyczące decyzji zobowiązujących w unijnym i polskim prawie konkurencji, „Europejski Przegląd Sądowy” 2016, nr 4


298

86. Sobota A., Nasciturus jako strona postępowania cywilnego, „Rejent” 2016, nr 4

87. Solarski Sz., Nowelizacja zasad odpowiedzialności za długi spadkowe w prawie polskim – analiza krytyczna, „Palestra” 2016, nr 4

88. Sroczyński J., Misselling: nowy rodzaj zakazanej praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarcze-go” 2016, nr 4

89. Stawicka E., Czy złożenie zawezwania do próby ugodowej powoduje, że przedawnienie po przerwaniu spowodowanym tą czynnością biegnie na nowo od daty wpływu do sądu pisma inicjującego procedurę przewidzia-ną w art. 185 k.p.c., czy też od momentu stwierdzenia przez sąd, że do za-warcia ugody nie doszło?, „Palestra” 2016, nr 5

90. Stelmach B., Roszczenie współwłaściciela o wynagrodzenie za nieupraw-nione korzystanie z rzeczy wspólnej przez innego współwłaściciela, „Kwar-talnik Prawa Prywatnego” 2016, z. 2

91. Strugała R., Prywatnoprawne skutki naruszenia zakazu nierównego trak-towania – uwagi de lege lata i de lege refenda, „Europejski Przegląd Są-dowy” 2016, nr 4

92. Sudnik‑Hryniewicz B., Zwrot opłaty od pozwu w elektronicznym postę-powaniu upominawczym – wybrane zagadnienia, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2016, z. 2

93. Surma A., Wpływ ogłoszenia upadłości na postępowanie arbitrażowe w świetle ustawy – Prawo restrukturyzacyjne, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 9

94. Szanciło T., Premie pieniężne i podobne opłaty jako przedmiot czynu nie-uczciwej konkurencji – uwagi polemiczne, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 4

95. Szanciło T., Solidarna odpowiedzialność inwestora za zapłatę wynagro-dzenia za roboty budowlane, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2016, z. 2

96. Szczepanowski P., Instytucja zastrzeżeń do protokołu – art. 162 k.p.c. – praktyczne aspekty, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 10

97. Szczepańska K., Prokura łączna niewłaściwa w spółkach kapitałowych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 6

98. Szczurowski T., Charakter okoliczności wymienionych w art. 15 ust. 1 pkt 1–5 z.n.k.u., „Monitor Prawniczy” 2016, nr 11

99. Szczurowski T., Legitymacja do zaskarżania uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych podmiotów niewymienionych w art. 250 oraz art. 422 § 2


299

Kodeksu spółek handlowych, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2016, nr 5

100. Śladkowski M., Powództwo o pozbawienie (ograniczenie) wykonalności tytułu wykonawczego a powództwo o obniżenie (ustalenie nieistnienia) obowiązku alimentacyjnego, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 9

101. Śledzikowski M., Translatywne nabycie statusu komandytariusza w ra-mach spółki komandytowej, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 5

102. Walasik M., Wynagrodzenie pełnomocnika procesowego kilku współ-uczestników formalnych, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 7

103. Węgrzynowski Ł., Charakter współuczestnictwa procesowego członków konsorcjum, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 5

104. Wilejczyk M., Przyczyna rezerwowa – niedopuszczalny prezent dla oso-by odpowiedzialnej za szkodę, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 6

105. Witczak P., Prawna sytuacja matek zastępczych, „Iustitia” 2016, nr 2106. Wolwiak I., Zawieszenie postępowania egzekucyjnego na podstawie

art. 820(3) § 1 k.p.c., „Przegląd Sądowy” 2016, nr 5107. Wołowski P., Charakterystyka uproszczonych postępowań restrukturyza-

cyjnych, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 8108. Wołowski P., Problematyka spełnienia świadczenia pieniężnego wyrażo-

nego w walucie obcej w przypadku ogłoszenia upadłości dłużnika, „Pań-stwo i Prawo” 2016, z. 6

109. Woźniak R., Ponownie o charakterze prawnym propozycji nabycia obli-gacji, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 6

110. Woźniak R., Wpływ zbycia przedsiębiorstwa na stosunek zobowiązanio-wy z obligacji, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2016, nr 4

111. Wójcik J., Zawity czy instrukcyjny charakter pięciodniowego terminu z art. 8 § 3 ustawy z 25.02.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy – roz-ważania prawnoporównawcze, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 5

112. Zagrobelny K., Uwagi o przenoszeniu praw z umowy przedwstępnej, „Re-jent” 2016, nr 4

113. Zamojski Ł., Postępowanie o wpis do KRS a uwierzytelnienie dokumen-tu na podstawie art. 129 k.p.c., „Monitor Prawniczy” 2016, nr 9

114. Zembrzuski T., Obowiązek notariusza przedstawienia dokumentu na za-rządzenie sądu w postępowaniu cywilnym, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 11


300

115. Ziółkowski M., Wtórna zdolność odróżniająca jako przesłanka udziele-nia prawa ochronnego na znak towarowy, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 6

GLOSY:

1. Bik M., Opłata od skargi kasacyjnej. Glosa do postanowienia Sądu Naj-wyższego z 24.04.2015 r. (II CZ 15/15), „Przegląd Sądowy” 2016, nr 4

2. Ciechorski J., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 15 stycznia 2014 r., I ACa 922/13, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 6

3. Ciechorski J., Przesłanki umieszczenia bez zgody w szpitalu psychiatrycz-nym w trybie wnioskowym – glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 6.08.2014 r. (V CSK 145/14), „Glosa” 2016, nr 2

4. Czarnecki S., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 18 lutego 2015 r., I ACa 966/14 [o indosie na wekslu], „Palestra” 2016, nr 4

5. Dziurda M., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 24 czerwca 2015 r., II CSK 506/14, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 4

6. Gliniecki B., Zaskarżanie tzw. uchwał negatywnych walnego zgromadze-nia spółki akcyjnej – glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 3.06.2015 r. (V CSK 592/14), „Glosa” 2016, nr 2

7. Horach J., Termin początkowy naliczania odsetek od należności z tytułu zachowku – glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 7.05.2014 r. (I ACa 1397/13), „Glosa” 2016, nr 2

8. Iwański W., Nadużycie prawa podmiotowego. Glosa do wyroku Sądu Naj-wyższego z 14.01.2015 r. (I CSK 19/14), „Przegląd Sądowy” 2016, nr 5

9. Justyński T., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego – Izba Cywil-na z dnia 6 sierpnia 2015 r., V CSK 635/14, „Orzecznictwo Sądów Pol-skich” 2016, nr 6

10. Kaflik P., Możliwość uznania transakcji opcji walutowej za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego i w konsekwencji nieważnej na pod-stawie art. 58 § 2 k.c. – glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Warsza-wie z 1.04.2015 r. (I ACa 1431/14), „Glosa” 2016, nr 2

11. Kaliński M., Glosa do uchwały z 22.11.2013 r., III CZP 72/13 (bieg ter-minu przedawnienia roszczenia z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania), „Państwo i Prawo” 2016, z. 4


301

12. Kisielińska J., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 29.04.2015 r., IV CSK 459/14, „Rejent” 2016, nr 4

13. Krakowiak M., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 26 czerwca 2015 r., I CSK 311/14, „Orzecznictwo Sądów Pol-skich” 2016, nr 6

14. Krawczyk A., Kowalska A., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 21 czerwca 2013 r., I CSK 597/12 [o przyznanym żołnierzowi prawie do kwatery stałej jako składniku majątku wspólnego małżonków], „Pale-stra” 2016, nr 4

15. Kruk N. M., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 18.03.2015 r., I ACa 903/14, „Rejent” 2016, nr 6

16. Krzeszowiak A., Dopuszczalność podziału gruntu przez użytkownika wie-czystego – glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 13.03.2015 r. (III CZP 116/14), „Glosa” 2016, nr 2

17. Księżak P., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 17 września 2014 r., I CSK 682/13, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 6

18. Łajdus M., Kohutek K., Zastrzeżenie wyłączności wynajmu lokalu wiel-kopowierzchniowego a zakaz z art. 101 ust. 1 TFUE – glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 26.11.2015 r. w sprawie C-345/14 SIA „Ma-xima Latvija” przeciwko Konkurences padome, „Glosa” 2016, nr 2

19. Łazarska A., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 18 listopada 2015 r., III CSK 237/15, „Orzecznictwo Sądów Pol-skich” 2016, nr 5

20. Maliszewska J., Tarkowski M., Glosa do uchwały składu siedmiu sę-dziów Sądu Najwyższego z 18 września 2013 r., III CZP 13/13 [o wyroku sądu stwierdzającego sprzeczność z ustawą uchwały zgromadzeń wspól-ników spółek kapitałowych], „Palestra” 2016, nr 4

21. Mężykowska A., Prawo międzynarodowe nie może stanowić wyłącznej podstawy do wywodzenia roszczeń restytucyjnych w braku właściwych przepisów krajowych – glosa do postanowienia Europejskiego Trybuna-łu Praw Człowieka w sprawach Jolanta i Bogusław Mach przeciwko Pol-sce (skarga nr 68750/11) oraz Zdzisław Woźny przeciwko Polsce (skarga nr 70720/11), „Europejski Przegląd Sądowy” 2016, nr 6

22. Naworski J. P., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 maja 2015 r., III CSK 283/14, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 4


302

23. Nestorowicz M., Glosa do wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 12 maja 2015 r., I ACa 204/15, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 5

24. Nycz P., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 13 grud-nia 2012 r., II AKa 258/12 [o przewłaszczeniu w małżeństwie], „Palestra” 2016, nr 5

25. Pilich M., Uzgodnienie jurysdykcji sądu do rozpoznania sprawy rodzi-cielskiej w państwie innym niż państwo zwykłego pobytu dziecka w chwi-li wszczęcia postępowania. Glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 12.11.2014 r. (C-656/13), „Polski Proces Cywilny” 2016, nr 2

26. Rakoczy B., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 6 czerwca 2014 r., III CZP 107/13, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 5

27. Rososzczuk A., Informowanie pacjenta o ryzyku powikłań badania przeprowadzanego w celu wczesnego rozpoznania chorób nowotworo-wych (kolonoskopii). Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 15.01.2015 r. (I ACa 856/14), „Przegląd Sądowy” 2016, nr 6

28. Skowyra J., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 28 li-stopada 2014 r., I ACa 538/14 [o rażąco nagannym zachowaniu w rozu-mieniu art. 58 § 2 k.r.o.], „Palestra” 2016, nr 5

29. Sokołowska D., Właściwość rzeczowa sądu w sprawach o ochronę praw autorskich – glosa do postanowienia SN z 26 lutego 2015 r. (III CZ 6/15), „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2016, nr 5

30. Szczepanowska‑Kozłowska K., Czy znak renomowany zawsze ma re-nomę? – glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 16.10.2014 r. (III CSK 275/13), „Glosa” 2016, nr 2

31. Śledzikowski M., Podjęcie uchwały o przedłużeniu mandatu członkom zarządu per facta concludentia – glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 4.03.2015 r. (IV CSK 340/14), „Glosa” 2016, nr 2

32. Wernicka K., Czy opis patentowy ujawnia wzór wspólnotowy? – glosa do wyroku Sądu (UE) (siódma izba) z 15.10.2015 r. w sprawie T-251/14 Pro-marc Technics s.c. Tomasz Pokrywa, Rafał Natorski przeciwko Urzędowi Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego (znaki towarowe i wzory) (OHIM), „Glosa” 2016, nr 2

33. Wróbel A., Glosa do postanowienia z 20.11.2013 r., I CSK 329/13 (za-wieszenie biegu terminu do odrzucenia spadku w imieniu małoletniego), „Państwo i Prawo” 2016, z. 4


303

34. Zedler F., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 24 września 2015 r., V CSK 689/14, „Orzecznictwo Sądów Pol-skich” 2016, nr 4

35. Zedler F., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 19 marca 2015 r., IV CSK 368/14, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 5

II. PRAWO KARNE I PROCES KARNY


1. Bieńkowska B. T., Jędrzejewski Z., Problemy współczesnego prawa kar-nego. Część pierwsza, Warszawa 2016: C. H. Beck

2. Bieńkowska E., Mazowiecka L. (red.), Konwencja o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. Komentarz, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

3. Bojarski T., Kruk E., Skrętowicz E., Postępowanie w sprawach nielet-nich. Komentarz, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

4. Dąbkiewicz K., Kodeks karny wykonawczy. Komentarz do nowelizacji 2016, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

5. Długosz J., Ustawowa wyłączność i określoność w prawie karnym, War-szawa 2016: C. H. Beck

6. Filar M. (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2016: Wolters Kluwer 7. Gardocka T., Jagiełło D., Medyczne prawo karne, Warszawa 2016: C. H.

Beck 8. Giezek J., Kardas P. (red.), Obiektywne oraz subiektywne przypisanie

odpowiedzialności karnej, Warszawa 2016: Wolters Kluwer 9. Hofmański P., Stefański R. A. (red.), System prawa karnego procesowe-

go, t. X: Postępowanie przygotowawcze, Warszawa 2016: Wolters Kluwer 10. Jakimowicz W. (red.), Przewodnik po prawie karnym, Warszawa 2016:

Wolters Kluwer 11. Królikowski M., Ostrowski M., Prawo karne – część szczególna. Orzecz-

nictwo, wyd. 2, Warszawa 2016: C. H. Beck 12. Kurowski K., Zgoliński I., Prawo karne i prawo karne skarbowe. Kazu-

sy z rozwiązaniami, Warszawa 2016: Wolters Kluwer


304

13. Lachowski J. (red.), Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. 2, War-szawa 2016: C. H. Beck

14. Lachowski J., Marek A., Prawo karne. Zarys problematyki, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

15. Marek A., Konarska‑Wrzosek V., Prawo karne, wyd. 11, Warszawa 2016: C. H. Beck

16. Nawrocki M., Miejsce popełnienia czynu zabronionego, Warszawa 2016: C. H. Beck

17. Pawelec K., Zarys metodyki pracy obrońcy i pełnomocnika w sprawach przestępstw i wykroczeń drogowych, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

18. Sakowicz A. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. 7, Warszawa 2016: C. H. Beck

19. Świecki D. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz do zmian, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

20. Zdybel R., Funkcja wykrywcza i dowodowa postępowania karnego, War-szawa 2016: C. H. Beck


1. Banaszak P., Obrona konieczna a przestępstwo bójki, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2016, z. 2

2. Bek D., Sitarz O., Uwagi do rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 maja 2015 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 4

3. Bieńkowska E., Ochrona ofiar przestępstw w sytuacjach transgranicznych – regulacje polskie na tle wymogów prawa unijnego, „Prokuratura i Pra-wo” 2016, nr 5

4. Bojańczyk A., Czy decyzja o wyznaczeniu obrońcy z urzędu zawsze w sposób kompletny określa zakres jego obowiązków procesowych?, „Pa-lestra” 2016, nr 4

5. Bojańczyk A., Informacja, opinia czy stanowisko: jaki ma być efekt pra-cy obrońcy z urzędu wyznaczonego do postępowań określonych w przepi-sie art. 84 § 3 k.p.k.?, „Palestra” 2016, nr 6

6. Brzozowski S., Wykorzystywanie dowodów uzyskanych w toku kontroli operacyjnej w kontekście art. 168b Kodeksu postępowania karnego, „Pa-lestra” 2016, nr 6

II. Prawo karne i proces karny

305

7. Budyn‑Kulik M., Kulik M., Z zagadnień współdziałania przestępnego. Uwagi na gruncie art. 281 k.k., „Palestra” 2016, nr 6

8. Byczyk M., Uchylenie art. 59a k.k. a zagadnienie „zniesionej społecznej szkodliwości czynu zabronionego”, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2016, z. 2

9. Choromańska A., Mediacja w zmienionym modelu postępowania karne-go, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 4

10. Czarnecki P., Skarga na wyrok sądu odwoławczego. (Non)sens nowego rozdziału 55a Kodeksu postępowania karnego?, „Czasopismo Prawa Kar-nego i Nauk Penalnych” 2016, z. 2

11. Czerniak D., Obowiązki państwa wobec ofiar zgwałcenia na tle orzecz-nictwa strasburskiego, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 6

12. Czichy K., Czynny żal w prawie karnym skarbowym – uwagi de lege fe-renda, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 5

13. Derek M., Nieumyślne spowodowanie śmierci płodu ludzkiego w świet-le etyki i polskiego prawa karnego, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2016, z. 2

14. Drajewicz D., Posiedzenie przygotowawcze w znowelizowanym kodeksie postępowania karnego, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 6

15. Drajewicz D., Tymczasowe aresztowanie w znowelizowanym kodeksie po-stępowania karnego, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 5

16. Duży J., Pośredni zakaz reformationis in peius a podstawowy cel proce-su karnego, „Państwo i Prawo” 2016, z. 5

17. Eichstaedt K., Niezachowanie należytej ostrożności przy korzystaniu z dróg wewnętrznych, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 6

18. Eichstaedt K., Znaczenie opinii prywatnej w postępowaniu karnym, „Pro-kuratura i Prawo” 2016, nr 4

19. Filipczak M., Zakres kryminalizacji przygotowania – między teorią a dog-matyką prawa karnego, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 4

20. Gronowska B., Długoterminowe kary pozbawienia wolności a poszano-wanie życia rodzinnego skazanych w orzecznictwie Europejskiego Trybu-nału Praw Człowieka, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 4

21. Iwanicki T., Możliwość wykorzystania „dowodów nielegalnych” w postę-powaniu cywilnym w świetle orzecznictwa oraz doktryny, „Palestra” 2016, nr 5

22. Jasiński A., Nietypowy „mały świadek koronny”, „Palestra” 2016, nr 4


306

23. Jezusek A., „Domniemanie winy” w prawie karnym materialnym a pro-cesowe domniemanie niewinności, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i So-cjologiczny” 2016, z. 2

24. Jezusek A., Niektóre aspekty powszechnego obowiązku udzielenia pomo-cy organom prowadzącym postępowanie karne, „Palestra” 2016, nr 6

25. Juszka K., Wpływ kształtu wyroku warunkowo umarzającego postępowa-nie karne na efektywność instytucji warunkowego umorzenia postępowa-nia karnego, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 6

26. Karnat J., Blokada środków na rachunku bankowym w związku z podej-rzeniem wykorzystania działalności banku do gromadzenia środków zwią-zanych z przestępstwem innym niż pranie pieniędzy albo finansowanie ter-roryzmu w praktyce prokuratorskiej, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 6

27. Kilińska‑Pękacz A., Przestępstwo porzucenia dziecka, „Prokuratura i Pra-wo” 2016, nr 4

28. Kotowski W., Śmiertelne potrącenie pieszej, „Palestra” 2016, nr 4 29. Kotowski W., Zawinione najechanie motocyklisty na zawracającego kie-

rującego samochodem osobowym, „Palestra” 2016, nr 6 30. Kowalewska‑Łukuć M., Ocenny charakter znamion przestępstw narko-

tykowych, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2016, z. 2 31. Kowalska B., Kontradyktoryjne postępowanie karne – najważniejsze

zmiany w postępowaniu dowodowym, „Państwo i Prawo” 2016, z. 4 32. Krakówka A., Kilka uwag na temat kompensacji szkody w postępowaniu

karnym po zmianach z 2015 r., „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2016, nr 2

33. Kremens K., Przesłuchanie świadka na rozprawie w świetle nowelizacji kodeksu postępowania karnego, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 4

34. Kusion M., Działalność artystyczna a ocena stopnia społecznej szkodli-wości czynu, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2016, z. 2

35. Latos M., Zażalenie na postanowienie w przedmiocie właściwości, „Prze-gląd Sądowy” 2016, nr 6

36. Legutko‑Kasica A., Prowokacja w prawie karnym, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 6

37. Ligęza‑Turlakiewicz M., Turlakiewicz G., Granice kreatywnego zacho-wania menadżerów w kontekście art. 296 § 1a k.k., „Prokuratura i Pra-wo” 2016, nr 5


307

38. Lipski M., Kolizja odpowiedzialności za przestępny skutek w przypadku współdziałania wielu osób w procesie leczenia, „Czasopismo Prawa Kar-nego i Nauk Penalnych” 2016, z. 2

39. Łakomy A., Zakres związania prokuratora zasadą prawdy materialnej w znowelizowanym kodeksie postępowania karnego, „Prokuratura i Pra-wo” 2016, nr 4

40. Machalica‑Drozdek K., Drozdek A., Wszczęcie postępowania przygo-towawczego w sprawie karnej skarbowej a zawieszenie biegu terminu przedawnienia dochodzenia należnego cła, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 4

41. Maciejko W., Badania fonoskopijne, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 6 42. Małecki M., Nieostrożność w konstrukcji przestępstwa nieumyślnego,

„Prokuratura i Prawo” 2016, nr 5 43. Małecki M., Co zmienia nowelizacja art. 37b k.k.?, „Czasopismo Prawa

Karnego i Nauk Penalnych” 2016, z. 2 44. Mierzwa P., Karalność nadużyć na rynku kapitałowym w świetle ustawy

o obrocie instrumentami finansowymi, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 5 45. Muszyńska A., Łucarz K., Umorzenie postępowania karnego według

art. 62a ustawy z 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, „Ruch Prawni-czy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2016, z. 2

46. Nawrocki M., Znaczenie wieku sprawcy niejednochwilowego czynu za-bronionego (uwagi w związku z orzecznictwem Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych), „Palestra” 2016, nr 4

47. Nowicki K., Ograniczenia stosowania zakazu reformationis in peius w związku z nielojalnym zachowaniem oskarżonego, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 5

48. Nycz P., Strona podmiotowa wykroczenia z art. 93 § 3 k.w., „Państwo i Prawo” 2016, z. 6

49. Ochman P., Karnoprawna ochrona podejmowania działalności finanso-wej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2016, z. 2

50. Ochnio A. H., Konfiskata korzyści z przestępstwa – nowe rozwiązania w prawie Unii Europejskiej (część I), „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 4

51. Ochnio A. H., Konfiskata korzyści z przestępstwa – nowe rozwiązania w prawie Unii Europejskiej (część II), „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 5

52. Paprzycki L. K., Rec.: E. W. Pływaczewski, Filipkowski W., Rau Z. (red.), Przestępczość w XXI wieku. Zapobieganie i zwalczanie, cz. 1, Problemy


308

prawno-kryminologiczne, cz. 2, Problemy technologiczno-informatyczne, Warszawa 2015, „Państwo i Prawo” 2016, z. 4

53. Pawelec K. J., Wyjaśnienia i zeznania obciążające w znowelizowanej pro-cedurze karnej. Zagadnienia wybrane, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 6

54. Piotrowski M., Krytycznie o trybie ścigania przestępstwa zgwałcenia, „Palestra” 2016, nr 6

55. Postulski K., Uchylanie się od odbycia kary ograniczenia wolności, „Pa-lestra” 2016, nr 6

56. Potejko P., Zawiadomienie oskarżonego o terminie rozprawy, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 7

57. Raglewski J., Praktyczne konsekwencje podwyższenia granic wymiaru niektórych środków penalnych wobec sprawców przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądowni-ctwa i Prokuratury” 2016, z. 2

58. Rychlewska A., O przepisie art. 168a k.p.k. jako przyzwoleniu na korzy-stanie w ramach procesu karnego z dowodów zdobytych w sposób niele-galny, „Palestra” 2016, nr 5

59. S. Waltoś, Rec.: E. W. Pływaczewski, Filipkowski W., Rau Z. (red.), Prze-stępczość w XXI wieku. Zapobieganie i zwalczanie, cz. 1, Problemy praw-no-kryminologiczne, cz. 2, Problemy technologiczno-informatyczne, War-szawa 2015, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 4

60. Siwek K., Pojęcie „ujawni” w art. 60 § 3 k.k. (uwagi na tle postanowie-nia Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2013 r., sygn. III KK 235/13), „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 6

61. Skwarczyński H., Praktyczne aspekty kontradyktoryjności w nowej for-mule po reformie procedury karnej ustawą z 27.9.2013 r. i z 20.2.2015 r., „Monitor Prawniczy” 2016, nr 8

62. Stefańska B. J., Przestępstwa związane z manipulacją genetyczną w hi-szpańskim prawie karnym, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 4

63. Steppa W., Zasada ne bis in idem a idealny zbieg przestępstwa i wykro-czenia, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 5

64. Szwedowski A., Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu jako jeden z przedmiotów zabezpieczenia majątkowego, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 6

65. Szymanowski T., System dozoru elektronicznego w wykonywaniu kary po-zbawienia wolności, „Palestra” 2016, nr 6


309

66. Tomkiewicz M., Moc dowodowa podsłuchów nielegalnych, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 9

67. Urbaniak‑Mastalerz I., Niegierewicz A., Kilka słów o nowelizacji Ko-deksu postępowania karnego z 11.3.2016 r., „Monitor Prawniczy” 2016, nr 10

68. Wantoła M., Odpowiedzialność przedsiębiorców będących osobami fi-zycznymi oraz osób przez nich zatrudnionych za przestępstwo biernej ko-rupcji gospodarczej (art. 296a § 1 k.k.), „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2016, z. 2

69. Wolska A., Bagiński Ł., Problematyka prawna obrotu tzw. dopalaczami, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2016, z. 2

70. Zagrodnik J., Zasadnicze tendencje we współczesnej polityce kryminalnej w zakresie zwalczania drobnej przestępczości, „Państwo i Prawo” 2016, z. 6

71. Zoll A., Zmiany w zakresie środków probacyjnych (ustawa nowelizująca Kodeks karny z 11 marca 2016 r.), „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2016, z. 2

72. Żbikowska M., Czy żądanie oskarżonego złożone w trybie art. 185a k.p.k. należy rozpatrywać jak zwykły wniosek dowodowy?, „Palestra” 2016, nr 4

73. Żbikowska M., Właściwość funkcjonalna Sądu Najwyższego do rozpozna-wania zażaleń w postępowaniu okołokasacyjnym, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 6

GLOSY:

1. Barczak‑Oplustil A., Glosa do wyroku Sądu Okręgowego w Słupsku z dnia 20 stycznia 2015 r., sygn. VI Ka 624/14 (dot. wykładni art. 156 § 1 pkt 2 k.k.), „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 6

2. Bojańczyk A., Postępowanie kasacyjne w procesie karnym. Glosa do po-stanowienia Sądu Najwyższego z 11.12.2013 r. (IV KK 402/13), „Przegląd Sądowy” 2016, nr 5

3. Gadecki B., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 13 listopada 2014 r., II AKa 178/14, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 5

4. Giedrewicz‑Niewińska A., Prawo pracowników do uczestnictwa w orga-nach spółki powstałej w wyniku transgranicznego połączenia – glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 20.06.2013 r. w sprawie C-635/11


310

Komisja Europejska przeciwko Królestwu Niderlandów, „Europejski Prze-gląd Sądowy” 2016, nr 5

5. Gurgul J., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 4 września 2014 r., sygn. II AKa 269/14 (dot. zamiaru zabójstwa), „Proku-ratura i Prawo” 2016, nr 4

6. Juszczyk Ł., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 30 września 2015 r., I KZP 8/15, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2016, z. 2

7. Kolendowska‑Matejczuk M., Glosa do uchwały składu 7 sędziów Są-du Najwyższego – Izba Karna z dnia 28 stycznia 2016 r., I KZP 16/15, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 5

8. Kukuła Z., Glosa do wyroku SA w Rzeszowie z 22.1.2015 r., II AKa 116/14, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2016, z. 2

9. Kukuła Z., Prowadzenie spraw majątkowych jako jedno ze znamion od-powiedzialności karnej za nadużycie zaufania. Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 11.12.2014 r. (II AKa 362/14), „Przegląd Sądowy” 2016, nr 6

10. Kulik M., Kwalifikacja czynu. Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Ka-towicach z 27.06.2013 r. (II AKa 147/13), „Przegląd Sądowy” 2016, nr 4

11. Ławicki J., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 6.08.2013 r., II AKa 118/13 (znamiona zabójstwa euntanatycznego), „Państwo i Prawo” 2016, z. 6

12. Malec‑Lewandowski P., Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 21 września 2015 r., K 28/13 [o zgodności z Konstytucją RP art. 49 § 1 Kodeksu wykroczeń], „Palestra” 2016, nr 6

13. Michalska‑Warias A., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 4 marca 2015 r., IV KO 98/14 [o wykładni terminu „osoba najbliższa”], „Pa-lestra” 2016, nr 5

14. Nazar K., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 6 sierp-nia 2013 r., sygn. II AKa 118/13 (dot. współczucia wywołanego cierpie-niami psychicznymi), „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 6

15. Nita‑Światłowska B., Glosa do postanowienia z 26.06.2014 r., I KPZ 9/14 (przesłanki tymczasowego aresztowania osoby ściganej europejskim nakazem aresztowania), „Państwo i Prawo” 2016, z. 5

16. Przestrzelski M., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 30 wrześ-nia 2014 r., sygn. I KZP 20/14, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 5

III. Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych

311

17. Rudzińska‑Bluszcz Z., Glosa do uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 28 stycznia 2016 r., I KZP 16/15 [o wydatkach związanych z oskarżeniem, o których mowa w art. 630 k.p.k.], „Palestra” 2016, nr 4

18. Sepioło‑Jankowska I., Spółka cywilna a odpowiedzialność karna skarbo-wa, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2016, nr 6

19. Siwek K., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 23 kwietnia 2015 r., II KK 82/15, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 4

20. Stefanicki R., Glosa do uchwały z 26.06.2014 r., I KPZ 14/14 (wzno-wienie postępowania karnego po wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka), „Państwo i Prawo” 2016, z. 5

21. Stefański R. A., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 29 stycznia 2016 r., IV KK 324/15, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 6

22. Strzelecki D., Glosa do wyroku z 12.04.2013 r., III KK 401/12 (warunki wydania wyroku łącznego), „Państwo i Prawo” 2016, z. 4

23. Szewczyk M. J., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 27 stycznia 2015 r., V KK 195/14, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2016, z. 2

24. Zagrodnik J., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 19 sierpnia 2015 r., III KK 74/15, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 6

III. PRAWO PRACY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH


1. Baran K. W. (red.), Outline of Polish Labour Law System, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

2. Baran K. W., Dörre‑Kolasa D. (red.), Prawo pracy. Diagramy, Warsza-wa 2016: Wolters Kluwer

3. Brząkowski M., Januszewska M., Kaleta J., Kostrzewa M., Kostrze‑wa P., Latos‑Miłkowska M., Pietruszyńska K., Sieńko A., Skibińska M., Sokołowska A., Tomaszewska B., Zawadzka‑Filipczyk P., Prawo pracy w jednostkach pomocy społecznej po zmianach w 2016 r., Warsza-wa 2016: Wolters Kluwer


312

4. Góral Z. (red.), Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pra-cy. Komentarz, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

5. Kaleta J., Kryczka S., Pietruszyńska K., Sokołowska A., Tomczyk A., Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy w firmie, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

6. Latos‑Miłkowska M., Pisarczyk Ł. (red.), Prawo pracy. Między gospo-darką a ochroną pracy, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

7. Litowski J., Wypadek przy pracy rolniczej w ubezpieczeniu społecznym rolników, Toruń 2016: Machina Druku

8. Masłowski J., Pietruszyńska K., Skibińska M., Sztąberek M., Zawadz‑ka‑Filipczyk P., Obowiązki pracodawcy związane z ochroną danych oso-bowych pracownika, Warszawa 2016: Wolters Kluwer

9. Sierpowska I. (red.), Meritum. Pomoc społeczna, Warszawa 2016: Wol-ters Kluwer

10. Tyc A., Ciężar dowodu w prawie pracy – studium na tle prawnoporów-nawczym, Warszawa 2016: Wolters Kluwer


1. Baran K. W., Refleksje o zakresie prawa koalicji w projekcie nowelizacji ustawy o związkach zawodowych, „Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 6

2. Barański M., Obowiązki informacyjne osoby ubiegającej się o zatrudnie-nie pracownicze, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 4

3. Bigaj A., Oczywistość popełnienia przestępstwa jako przesłanka rozwiąza-nia umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika, „Monitor Pra-wa Pracy” 2016, nr 4

4. Brzozowska K., Dawidowska‑Myszka E., Podstawa wymiaru świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 4

5. Bury B., Prawo ojca dziecka niebędącego pracownikiem do realizacji uprawnień rodzicielskich związanych z urlopem macierzyńskim, „Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 5

6. Bury B., Prawo personelu medycznego (lekarskiego) do powstrzymania się od wykonywania pracy, „Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 4

7. Fórmankiewicz A., Refleksje nad możliwością podjęcia zatrudnienia przez osobę ubezwłasnowolnioną, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i So-cjologiczny” 2016, z. 2


313

8. Gołaś J., Górne granice wynagrodzenia za pracę, „Praca i Zabezpiecze-nie Społeczne” 2016, nr 4

9. Grzebyk P., „Osoby wykonujące pracę zarobkową” a wolność koalicji. Uwagi na marginesie projektu zmieniającego ustawę o związkach zawodo-wych z 22 marca 2016 r., „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 5

10. Janik B., Przeszkody uniemożliwiające wykonywanie pracy z przyczyn do-tyczących pracodawcy, „Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 5

11. Kulig K., Administracyjny charakter orzeczenia o czasowej niezdolności do pracy a prawa i obowiązki stron stosunku pracy, „Monitor Prawa Pra-cy” 2016, nr 6

12. Latos‑Miłkowska M., Odszkodowanie z tytułu wadliwego wypowiedze-nia i rozwiązania umowy o pracę – o potrzebie zmiany regulacji, „Moni-tor Prawa Pracy” 2016, nr 5

13. Ludera‑Ruszel A., Rec.: K.W. Baran (red.), System prawa pracy. T. 6. Pro-cesowe prawo pracy, Warszawa 2016, „Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 6

14. Ludera‑Ruszel A., Standardy ochrony pracowniczego prawa do prywat-ności w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, „Pań-stwo i Prawo” 2016, z. 4

15. Maniewska E., Długość terminów na dochodzenie przez pracownika rosz-czeń z tytułu rozwiązania umowy o pracę a zasada proporcjonalności, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 4

16. Miernicka I., Dyskryminacja pracownika ze względu na wygląd na przy-kładzie orzecznictwa sądów amerykańskich i polskich regulacji prawnych, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 6

17. Pisarczyk Ł., Nowy model zatrudnienia terminowego w prawie pracy? – część 1, „Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 4

18. Pisarczyk Ł., Nowy model zatrudnienia terminowego w prawie pracy? – część 2, „Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 5

19. Rylski M., O wadliwym wdrożeniu przez Polskę dyrektywy o zwolnieniach grupowych, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 5

20. Ryś K., Wybrane aspekty odpowiedzialności z tytułu zdarzeń medycznych podmiotów leczniczych prowadzących szpital, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 5

21. Sadlik R., Odpowiedzialność płatnika składek za nienależnie pobrane świadczenia z ubezpieczeń społecznych, „Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 5


314

22. Sanetra W., Potrzeby rewolucji a służba publiczna, „Praca i Zabezpiecze-nie Społeczne” 2016, nr 6

23. Siwicki M., Ochrona danych osobowych w zatrudnieniu w chmurze obli-czeniowej, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 12

24. Skąpski M., Obowiązek pracodawcy wypłaty należności z tytułu podróży służbowych kierowców i zakres swobody jego kształtowania, „Praca i Za-bezpieczenie Społeczne” 2016, nr 6

25. Skibińska E., Swoboda wyboru prawnika przez ubezpieczonego pracow-nika, „Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 6

26. Skibińska E., Świadczenia z zakresu pomocy społecznej, „Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 4

27. Skibińska E., Zasada niedyskryminacji ze względu na wiek, „Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 5

28. Skibińska E., Zasiłek dla bezrobotnych, „Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 6

29. Sobczyk A., Ograniczenia w zawieraniu umów terminowych a transfer zakładu pracy i sukcesja generalna, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 5

30. Sobczyk A., Transfer pracowników a szczególna ochrona trwałości sto-sunku pracy działaczy związkowych, „Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 4

31. Surdykowska B., Kilka uwag dotyczących wolności związkowych w kon-tekście orzeczenia TK 5/15 z 17.11.2015 r., „Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 6

32. Surdykowska B., Wpływ zmiany technologicznej na przyszłość pracy. Czy działanie platform internetowych zmieni rozumienie pojęcia zatrudnienia?, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 6

33. Szybkie A., Podleganie w Polsce ubezpieczeniom społecznym przez cu-dzoziemców w świetle zasady równego traktowania wynikającej z prawa UE i umów o zabezpieczeniu społecznym, „Praca i Zabezpieczenie Spo-łeczne” 2016, nr 6

34. Świątkowski A. M., Dobra wiara w prawie pracy, „Palestra” 2016, nr 4 35. Świątkowski A. M., Racjonalne przystosowanie stanowisk pracy do po-

trzeb niepełnosprawnych, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 4 36. Tyc A., Transatlantyckie Partnerstwo w dziedzinie Handlu i Inwestycji

– pułapka dla prawa pracy?, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 4


315

37. Witkowski J., Jednostronne zwolnienie pracownika z obowiązku świad-czenia pracy w świetle art. 362 k.p., „Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 6

38. Zbrojewski A., Wypowiedzenie umowy o pracę na okres próbny, „Moni-tor Prawa Pracy” 2016, nr 6

GLOSY:

1. Antonów K., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubez-pieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 3 lutego 2014 r., I UK 322/13, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 4

2. Harasimiuk D. E., Glosa do wyroku z 11.11.2014 r., C-333/13, Elisabe-ta Dano, Florin Dano przeciwko Jobcenter Leipzig (wyłączenie dostępu do nieskładkowych świadczeń pieniężnych wobec nieaktywnych zawodo-wo obywateli UE), „Państwo i Prawo” 2016, z. 5

3. Kotowicz M., Dopuszczalność zawierania umowy o właściwość sądu mię-dzy stronami stosunku pracy. Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 13.02.2014 r. (II PZP 1/13), „Polski Proces Cywilny” 2016, nr 2

4. Lewandowicz‑Machnikowska M., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 6 ma-ja 2015 r., III PZP 2/15, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 6

5. May J., Dopuszczalność umów prorogacyjnych w sprawach z zakresu pra-wa pracy. Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 13 lutego 2014 r. (II PZP 1/13), „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 4

6. Musiała A., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2015 r., II PK 153/14, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 6

7. Potocki P., Glosa krytyczna do uchwały SN (7) z 21.11.2012 r., I PZP 1/12, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2016, z. 2

8. Skąpski M., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpie-czeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 12 czerwca 2014 r., II PZP 1/14, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 5

9. Szabłowska‑Juckiewicz M., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 22 stycznia 2015 r., III PK 65/14, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 4

10. Uściska G., Roicka P., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Pra-cy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 21 maja 2014 r., I UK 428/13, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 5


11. Witkowski J., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 8 grudnia 2015 r., II UK 443/14 – opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobo-we w niepełnej wysokości, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 6

12. Włodarczyk M., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubez-pieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 14 stycznia 2015 r., II PK 54/14, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 4

13. Żołyński J., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpie-czeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 18 grudnia 2014 r., II PK 50/14, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 5

wybórDawid Świeczkowski

Kwartalnik Sądowy - Kwartalnik Sądowy - RADA...

Documents

Transcript of Kwartalnik Sądowy - Kwartalnik Sądowy - RADA...