Kurs quenyi - lekcja 13

8/3/2019 Kurs quenyi - lekcja 13

1/16

LEKCJA TRZYNASTACelownik. Gerundium. Kocwki zaimkowe -lm, -lvi

-mm. Zaimek nieokrelony.

CELOWNIKW lekcji pitej wprowadzilimy termin dopenienia, "celu" czynnoci

czasownikowej wykonywanej przez podmiot: I Elda mta massa= "Elf jechleb", i Nauco hirn harma = "Krasnolud znalazskarb".

Jak dotd w tym kursie wszystkie dopenienia, ktrymi si zajmowalimy,byy dokadniej mwic, dopenieniami bliszymi. S to dopenieniabezporednio poddane dziaaniu czynnoci. W archaicznej quenyi takiedopenienia miay swj wasny przypadek, biernik - ale przypadek ten nie ma

ju odmiennych form w quenyi z Trzeciej Ery. Ale istniej rwnie dopenienia

dalsze, ktrym gramatyka quenejska take przypisuje specjalne formyprzypadkowe. Przypadek okrelajcy dopenienia dalsze, celownikwci istniejei ma si dobrze w quenyi z Trzeciej Ery. Ale przed omwieniem jak tworzy siformy celownika, przypatrzmy si dokadniej dopenieniom dalszym.

Dopenienie dalsze jest, zgodnie z logik, luniej zwizane czynnociopisywan w zdaniu, ni dopenienie blisze. Dopenienie dalsze jest wicczsto osob obdarowan przez czynno (chocia moe rwnie okrela kogoniekorzystnie dotknitego przez t czynno). Archetypicznym przykadem jesttu czasownik "dawa", ktry musi logicznie czy si z trzema grupami:

podmiotem, ktry dokonuje dawania, dopenieniem bliszym, ktre jest rzeczdawan, oraz dopenieniem dalszym, czyli osobotrzymujcdar, a zatemkorzystajcz czynnoci:

Mczyzna [podmiot] da chopcu [dopenienie dalsze] ksik[dopenienie blisze].

Wspczesny jzyk angielski [w przeciwiestwie do polskiego] nieposiada osobnego celownika, dopenienie dalsze oznaczane jest w nim za

pomoc szyku zdania lub przyimkw, najczciej "to" i "for" [drugi z nichuywany jest rwnie po polsku zamiast celownika - "dla"].W quenyi zarwno polskie zastosowania celownika, jak i konstrukcje z

"dla" s uznawane za dopenienie dalsze - osoby porednio dotknite przezczynno - i odmienia si je w celowniku. Nie ma potrzeby zachowywa tuszczeglnego szyku wyrazw, czy uywa przyimkw. Por. pytaniewystpujce w rodkuNamri, gdzie zaimekni "ja" (zwizany z kocwkzaimkow-n czy -ny o podobnym znaczeniu) wystpuje w celowniku:

S man i yulma nin enquantuva? "Kt dzi napeni mj [=dos. dlamnie] puchar na nowo?"


2/16

Czstka przetumaczona tutaj jako "dla" nie jest osobnym sowem wquenyi; jest po prostu kocowym -n w nin - ktre to -n jest quenejsk kocwkcelownika. Std nin = "ja-dla", albo w poprawnej polszczynie "dla mnie, mi".

Czasownik "dawa" to anta-, wic quenejski odpowiednik zwrotu "dasz miksik" bdzie najprawdopodobniej brzmia antuvaly nin parma. Zaimek wcelowniku nin pojawia si w ostatnim wersiePieni Friel, jako cz zdania

przetumaczonego "co Ojciec (...) da mi (...)?" (LR, s. 72).List do Plotza potwierdza, e kocwka -n dla celownika dotyczy nie

tylko zaimkw. (List wymienia ciryanjako form celownika od cirya "statek" iwskazuje na lassen jako na celownik od lass "li".) Moemy zatem stworzyzdania takie jakcarnelyes i Naucon "zrobie to dlaKrasnoluda" albo i nrantuva i parma Eldan "mczyzna da ksik Elfowi".

W liczbie mnogiej formy celownika kocz si na -in. Do rzeczownikwz formami mnogimi w mianowniku na -i dodaje si po prostu kocwkcelownika -n; List do Plotza wskazuje na lassin jako celownik od lassi "licie".Celownik liczby mnogiej wyrazu laman (lamn-) "zwierz" brzmiaby zatemlamnin "zwierztom" albo "dla zwierzt". Kocwk -in dodaje si jednakrwnie do rzeczownikw, ktre normalnie tworz liczb mnog przez -r;znacznik liczby mnogiej -r nie wystpuje w formach celownika. Z pierwszejlinijkiPieni Friel(przetumaczonej "Ojciec stworzy wiat dla Elfw")wiemy, jak brzmiaby celownik w liczbie mnogiej od Elda: Eldain. Naleyzauway, e kocwka -in czy si z ostatni samogosk rzeczownika i

tworzy dyftong, ai w tym przypadku.Pie Frieldostarcza rwnie celownikaw liczbie mnogiej od sowa "miertelnicy": Frimoin (mianownik liczbymnogiej Frimor, LR, s. 245; pniej Tolkien zacz preferowa formFrimar, jak podano w Silmarillionie, rozdzia 12. Celownik liczby mnogiej

brzmiaby wtedy oczywicie Frimain.)W poprzedniej lekcji wspomniaem, e "nie jest cakiem jasne co staoby

si, gdyby kocwk -iva doda do rzeczownika ju koczcego si na -i, jaktri , albo do rzeczownika o formie rdzenia na -i, jaklm (lmi-) (SD, s. 415)." Ten sam problem pojawia si w przypadku form

mnogich celownika. Celownik w liczbie pojedynczej "(dla) krlowej" brzmiabyprawdopodobnie trin, ale jeli sprbujemy stworzy celownik liczby mnogiejprzez dodanie -in do tri najpewniej znw powstanie trin (kocowe -irzeczownika i pocztkowe i- kocwki po prostu si pocz). By moe dwiesamogoski mogyby poczy si w dugie, tworzc trn jako "krlowym",ale zdaje si to by raczej nieprawdopodobnym sowem: quenya rzadko zawieradugie samogoski w ostatniej nieakcentowanej sylabie (chocia istnieje sowopalantr). By moe trin musi suy zarwno do liczby mnogiej jak i

pojedynczej, zatem naley polega na kontekcie by dowiedzie si o ktr

liczb chodzi.


3/16

Podwjna kocwka celownika podana jest jako -nt w Licie do Plotza;celownik liczby podwjnej od cirya "statek" brzmi ciryant - co znaczyoby cow rodzaju "parze statkw". Oczywicie -ntpo prostu czykocwk celownika-n z kocwk podwjn-t. Ju w lekcji pierwszej krtko wspomniaem, e to

-nt zdaje si by jedynym przykadem zbitki spgoskowej w pozycji kocowejdozwolonej w quenyi z czasw WP. - By moe tylko rzeczowniki z formpodwjn mianownika na -t mog mie formy podwjne celownika na -nt; wprzypadku rzeczownikw z liczb podwjn na -u by moe stosowano bynajprostsz kocwk celownika -n. Ponownie uywajc jako przykadu Aldu"Dwch Drzew", forma celownika by moe nie powinna brzmie Aldunt, aleAldun (albo Alduen; patrz poniej w sprawie Ar-Veruen). Brak nam jednak

przykadw.

W pewnych przypadkach zdanie moe zawiera dopenienie dalsze (wquenyi, dopenienie w celowniku), chocia nie posiada dopenienia bliszego. Wquenejskim odpowiedniku "mczyni pracuj dla krla", przyimek "dla" bybyzastpiony kocwk przypadkow-n dodan do aran (prawdopodobnietworzc aranen, z pomocnicz samogosk-e- wstawion przed kocwk).Istnieje co najmniej jeden potwierdzony przykad zdania majcego dopenieniew celowniku, ale nie posiadajcego dopenienia bliszego: w quenejskiej wersjiOjcze nasz Tolkien uy celownikowej formy zaimka "my" oddajc zwrot "(...)naszym winowajcom" (dos. "tym, ktrzy wykraczaj przeciwko nam"; jest to

przy okazji przykad celownika uytego do okrelenia osoby niekorzystnie

dotknitej przez czynno: kontekst decyduje, czy form celownika naleytumaczy jako "przeciw nam" czy "dla nas". Z punktu widzenia gramatyki obiete interpretacje byyby suszne, ale "ci, ktrzy grzeszdla nas" nie ma sensu wtym konkretnym kontekcie.) Czasownik "wykracza" jako "grzeszy" nie moemie dopenienia bliszego, ale oczywicie jaka grupa moe by poredniodotknita przez wykraczanie albo grzeszenie, tak wic moemy miedopenienie dalsze - odpowiednio zaprezentowane przez quenejski celownik.

Formy celownika mog rwnie pojawia si w zdaniach nie majcychpodmiotu. S to konstrukcje takie jak "zdaje mi si, e (...)". Ten polski zwrot

mona porwna do quenejskiech fraz takich jakor nin caritas, dosownie"skania mi zrobi to", wyraajc to, co po polsku mona by uj "czuj sizmuszony / chc to zrobi" (VT41, s. 13). Zauwamy, e zdanie or nin caritasnie ma podmiotu, ale ma dopenienie w celowniku: nin "mi, dla mnie". Or- alboora- "skania, pobudza" jest jednym z quenejskich czasownikwbezosobowych, ktre przyjmuj takie konstrukcje; wrcimy do tychczasownikw w dalszej lekcji.

Formy celownika mog nawet pojawia si w zwrotach, gdzie niewystpuje aden czasownik. Niedokoczone przez Tolkiena tumaczenie

Chwaa Ojcu brzmi, w czci: Alcar i ataren ar i yondon ar i airefan ="chwaa Ojcu i Synowi i Duchowi witemu" (VT43, s. 36). Zauwamy


4/16

kocwk celownika -n dodan do atar "ojciec", yondo "syn" i airefa "duchwity". (W formie ataren samogoska czca -e- dodawana jest przez -n, gdy**atarn nie jest moliwych sowem quenejskim.)

Wczeniejsze zastosowanie kocwki przypadkowej -n: W dugiejewolucji tolkienowskiej quenyi -n nie zawsze byo kocwk celownika. Zperspektywy scenariusza z WP jedn z paru rzeczy "bdnych" wEtymologiach(napisanych w poowie lat trzydziestych) jest to, e -n jest tam kocwkdopeniacza. Przykadowo hasoLEPwymienia nazwy rnych valinorejskichdni tygodnia, cznie z Ar Manwen = Dzie Manwego albo Ar Ulmon = DzieUlma (por. rzeczownikar() "dzie - ale pniej Tolkien zmieni wyraz na"dzie" na aur albo r, jak wskazuj dodatki do WP.

To zastosowanie kocwki -n znale mona rwnie w zwrocienapisanym w poowie lat czterdziestych, odtworzonym w SD, s. 303: QuentaEldalien "Historia Elfw [Eldali, lud Elfw]". W szkicu wiersza, ktry pniejsta siNamriTolkien uy Vardan jako dopeniacza "Vardy" (zobaczchociaby wczesn wersj podan w TI, s. 284-285). W jednym z pniejszychrkopisw Tolkien znw napisa Vardan, ale potem przekreli je i poprawi naVardo. To moe wskazywa na moment, kiedy zdecydowa si zmienikocwk dopeniacza z -n na -o. Waciwie kocwka dopeniacza -o pojawiasi i we wczeniejszym rdle; "qenejski" wiersz z pocztku lat trzydziestychzawiera ju ciryo (pisane kiryo) jako dopeniacz od cirya "statek" (langonveakiryo dos. "gardo statku morskiego", PiK, s. 277). Jeli chodzi o celownik,

"qenejski" utwr sprzed czasw WPPie Frieluywa ju -n (lm -in) jakokocwki celownika, jak wskazuje podany wyej przykad. Pniej -n na jakiczas powrcio do funkcji kocwki dopeniacza, jak wskazuj szkiceNamri.Wyglda wic na to, e Tolkien zmienia zdanie w t i z powrotem z biegiem lat- ale ostateczna decyzja, jak wskazuje WP i List do Plotza, brzmiaa, e -o jestkocwkdopeniacza, podczas gdy -ncelownika.

Niektre nieaktualne dopeniacze zEtymologii wci s bardzointeresujce. Pod hasemAY, rzeczownikailin "staw, jezioro" ma "d.lp"(dopeniacz liczby pojedynczej) ailinen. Z powodu pniejszych zmian, form

ailinen naley rozumie jako celownikliczby pojedynczej w quenyi z czaswWP - znaczc "jezioru" zamiast dopeniacza "jeziora". Przykad ailinen jest otyle interesujcy, e pokazuje nam co dzieje si, kiedy kocwk -n (niezalenieod tego do jakiego przypadku jest przypisana!) dodamy do rzeczownikakoczcego si na spgosk, jakailin. Jako e **ailinn nie jest moliwymsowem quenejskim, wstawia si e przed kocwk, tworzc ailinen. Chociaznaczenie kocwki -n zostao zmienione, zasada wstawiania pomocniczejsamogoski kiedy potrzeba powinna wci by aktualna. [Aktualizacja, koniecroku 202: To twierdzenie zostao teraz potwierdzone przez ataren jako

celownik od atar "ojciec", VT43, s. 36. Jest to autentyczny przykad celownika


5/16

z quenyi z czasw po WP, tak wic Tolkien wci uywa tej samej samogoskiczcej nawet po zmianie znaczenia kocwki -n.]

Kiedy rzeczownik posiada szczegln form rdzenia - z ostatnispgosk zmieniajc si w inn albo w zbitk spgosek gdy dodaje si

kocwk - zmiana ta zachodzi rwnie przed dodaniem tego dodatkowego -e-.Pod hasemLIN2 wEtymologiach dowiadujemy si, e Laurelin (Laurelind-),nazwa Zotego Drzewa Valinoru, ma "d.lp" Laurelinden. W quenyi z czaswWP byby to celownik liczby pojedynczej, ale taka forma jest prawdopodobniedalej poprawna. To samo dotyczy lissen jako formy od lis (liss-) "mid"; patrzhasoLIS. Moemy zatem zaoy, e rzeczownikns (niss-) "kobieta" bdzietraktowany w tej sam sposb: celowniknissen.

Jedna z form "dopeniacza" zEtymologii moe rzuca troch wiata napniejsze formy podwjne celownika na -u. Jeden z valinorejskich dnitygodnia wymienionych pod hasamiBESiLEPto Arveruen albo Ar-Veruen,"Dzie Maonkw", odnoszcy si do pary Valar: Aulego i Yavanny. Mamy tuveruen jako dopeniacz formy podwjnej veru "maonkowie, onata para".

Naley zauway, e uyta te jest tu samogoska pomocnicza -e- (niecozaskakujco: mona by pomyle, e **verun byoby poprawn form).Jelidopeniacz veruen byy wci aktualny po tym, jak Tolkien przedefiniowakocwk -n, tak e veruen byoby celownikiem w quenyi z czasw WP,wskazywaoby to, e rzeczowniki o formach podwjnych mianownika na -u

powinny mie formy celownika na -uen. Celownik od Aldu "Dwa Drzewa" niebrzmiaby wic Aldunt ani Aldun, ale Alduen. Nie musz jednak mwi, e nie

mamy tu bardzo solidnych podstaw i nie bd tworzy wicze opartych na tejhipotezie.

GERUNDIUMPrzez wikszo czasu rzeczowniki i czasowniki s oddzielnymi

czciami mowy. Istniej oczywicie rzeczowniki odczasownikowe omawiane wpoprzedniej lekcji, lecz s one niewtpliwie autentycznymi rzeczownikami -abstrakcyjnymi formacjami opisujcymi czynnoci traktowane jako "rzeczy"Ale czasowniki maj pewn form,gerundium (rzeczownik odsowny), ktry

niemale przeciwstawia si dwudzielnoci na rzeczowniki i czasowniki. Monaby powiedzie, e gerundium jest czasownikiem udajcym rzeczownik.

W Przysidze Ciriona pojawia si sowo enyalien, dosownie znaczce"dla ponownego przypomnienia" (czyli "aby ponownie przypomnie").Przedrosteken- znaczy "od, na nowo", a kocowe -n jest kocwk przypadkaomawian wyej, znacznikiem celownika odpowiadajcego przyimkowi "dla".Po usuniciu tych dodatkowych elementw zostaje nam -yalie-, yali. Wnotatkach do Przysigi Ciriona podanych w NO, s. 360. Tolkien wyjania, eyali jest "bezokolicznikiem (lub rzeczownikiem odsownym)" czasownika yal-

znaczcego wzywa albo przywoywa. Std mona wyizolowa -i jako


6/16

kocwk gramatyczn uywan do utworzenia "bezokolicznikw lubrzeczownikw odsownych".

Wczeniej w tym kursie rozwaalimy inny rodzaj bezokolicznika, ktryjest po prostu rdzeniem czasownika (z dodanym - w przypadku czasownikw

pierwotnych). Potwierdzonym przykadem jest tu zdanie polin quet "umiemmwi" (VT41, s. 6), z quet jako bezokolicznikiem czasownika quet-"mwi". Jako e Tolkien wczeniej identyfikowa -i jako kocwk

bezokolicznika w NO, s. 360, by moepolin queti byoby rwnie moliwe(wicej na ten temat niej). W swoim podrcznikuBasic Quenya, napisanymzanim dostpny by przykad polin quet. Nancy Martsch uywa konsekwentnie-i jako quenejskiej kocwki bezokolicznikowej. Nie musi to by bdem;Tolkien najwyraniej wyobraa sobie staroelfickie bezokoliczniki na -ie. W

Etymologiach pod hasemNAR2 staronoldoriskie sowo trenarie"relacjonowa" jest wyranie nazwane form "bezok." ("staronoldoriski" to

jzyk, do ktrego pniej Tolkien mgby si odnosi jako dostarosindariskiego, po zrewidowaniu legendarium jzykowego w pocztkachlat pidziesitych). Jednak sdz, e w wielu przypadkach quenejskie formyczasownikw stworzone za pomoc przyrostka -i lepiej okrela mianem

gerundiw (ni bezokolicznikw).[Jednak quenejskie gerundium ma nieco inne zastosowania ni polskie,

uywane bywa tam, gdzie w jzyku polskim stosuje si bezokolicznik; w swojejfunkcji quenejskie gerundium blisze jest angielskiemu o kocwce -ing.] W

jzyku polskim gerundia tworzy si za pomoc kocwek-anie / -enie, np.

"znalezienie" od czasownika "znale". Forma "znalezienie" moe oczywicieby rwnie czasownikiem abstrakcyjnym (bliskoznacznym z "odkryciem").Nas jednak interesuje tutaj wyraz "znalezienie" taki, jak w zdaniu "znalezienieskarbu byo cudowne" [albo "znale skarb byo cudownie"]. Gerundiumzachowuje si tutaj czciowo jak rzeczownik, gdy jest podmiotem zdania. Alew pewien sposb gerundiumjest wci czasownikiem, gdy nie stracio jednej zunikalnych cech czasownika: zdolnoci przyjmowania dopenie. W angielskimzwrocie "finding the treasure" ["znalezienie skarbu / znale skarb"], "thetreasure" jest dopenieniem "finding". Gdyby "finding" byo tutaj czasownikiem

abstrakcyjnym, naleaoby uy dopeniacza [angielskiej konstrukcji z "of"] dowprowadzenia rzeczy, ktra jest znajdowana [tak, jak w polskim "znalezienieskarbu".]. Por. dyskusja o quenejskim dopeniaczu w funkcji dopenienia (jak wNurtal Valinreva, "Ukrycie Valinoru") w poprzedniej lekcji.

Gerundium to forma czasownika, ktra moe funkcjonowa jakorzeczownik, majc to samo znaczenie jak prawdziwy rzeczownikodczasownikowy. Jednak gerundium wci moe przyjmowa dopenienie idotyczy to rwnie gerundiw quenejskich: jeli chodzi o quenejsk formgerundialn na -i, ktrej Tolkien uy w Przysidze Ciriona, napisa, e bya

ona "zwizana z dopenieniem bliszym" (NO, s. 360)UWAGA: W quenyi podobnie jak w polskim czy angielskim nie zawsze mona wyranie rozrnimidzy gerundium a rzeczownikiem abstrakcyjnym. Podobnie jak polskie -anie / -enie uywane jest zarwno do


7/16

stworzenia gerundiw jak i rzeczownikw odczasownikowych, tak i quenejskie -i moe by uyte dobudowania poj abstrakcyjnych np. tyali "zabawa" od czasownika tyal- "bawi si". Waciwie -i uywanejest rwnie jako oglna kocwka abstrakcyjna, podobnie jak polskie -o, por. przykadowo morni"ciemno".

Jak zwykle bardzo nam brak potwierdzonych przykadw. Musimy jednak

zaoy, e w quenyi tak jak i w polskim gerundia mog suy jako podmioty wzdaniu, co w rodzaju:

Hiri harma caruva nr alya "znalezienie skarbu czyni czowiekabogatym"

Tiri i aiwi anta vendin alta alass "ogldanie ptakw daje panno wielkrado"

W tych przykadach gerundia maj dopenienia (harma oraz i aiwi), alegerundium mogoby rwnie funkcjonowa jako podmiot bez dodatkw, na

przykad tak: Mati n i analta alass ily tiuc Naucoron, "jedzenie jestnajwiksz radoci wszystkich grubych Krasnoludw".

Prawdopodobnie quenejskie gerundium moe funkcjonowa rwnie jakodopenienie zdania, podobnie jak bezokolicznik w polskiej konstrukcji"Uwielbiam owi ryby". Gerundium w funkcji dopenienia moe z kolei rzdziwasnym dopenieniem: Zdanie takie jak "Uwielbiam obserwowaptaki"mogoby by oddane w quenyi jako melin tirii aiwi ("obserwowanie" jest tudopenieniem zwrotu "uwielbiam", a "ptaki" z kolei dopenieniem"obserwowa"). By moe mona to rwnie wyrazi [tak jak w jzyku

polskim] jako melin tiri aiwi (?), uywajc bezokolicznika zamiastgerundium. Gerundia i bezokoliczniki mog by stosowane zamiennie w wielukontekstach w quenyi, podobnie jak w angielskim.

Nasza terminologia moe by nawet cilejsza ni ta, ktrej uywa samTolkien, jeli zastrzeemy termin bezokolicznikdla form takich jaktir"obserwowa", a tiri "obserwowanie" bdziemy nazywagerundium: W NO, s360, zacytowanym wyej, Tolkien sam odnosi si do form na -i jako dozarwno "bezokolicznikowych" jak i "gerundialnych". Jak wspomniaem wyej,w "staronoldoriskim" zEtymologii pewna forma na -ie jest wyraniej okrelona

jako bezokolicznik. Przykad z czasw po WP polin quet "umiem mwi"wskazuje przynajmniej, e -i nie moe by uniwersaln kocwkbezokolicznikow. Czy polin queti byoby poprawnym zwrotem, czy moebrzmiaoby tak samo dziwnie, jak "umiem mwienie" po polsku? A co z "chcznale skarb"? Czy merin hiri harma byoby w porzdku, czy moe dlaEldar zwrot ten byby rwnie niezrczny, jak "chc znalezienie skarbu" po

polsku? By moe bezpieczniej jest w takim kontekcie uywa najprostszegobezokolicznika, hir.

Kiedy czynno jest podmiotem lub dopenieniem zdania, mona do

pewnego stopnia wybiera pomidzy bezokolicznikiem a gerundium w jzykupolskim: "Bdzi jest rzecz ludzk, wybacza - bosk" = "Bdzenie jest


8/16

rzecz ludzk, wybaczanie - bosk". Szczeglnie, gdy czynno peni rolpodmiotu, myl e w quenyi bezpieczniej byoby uywa gerundium (formy na-i). Ale jako e brak nam przykadw, jest w tym momencie niemoliwe

powiedzie z pewnoci, co Tolkien uznaby za dozwolone w tej sprawie.

Istnieje jednak jedno wane zastosowanie gerundium, ktre na szczciejestpotwierdzone w naszej skromnej iloci dostpnych tekstw. W jzykupolskim normalny bezokolicznik (czasami z partyku "aby, by") uywanybywa, aby okreli cel: "Przyszli (aby)zobaczy krla." Nie wiadomo na razieczy mona to przeoy "bezporednio" na queny jako ?utlient ceni aran -ale miem wtpi, czy jest to poprawna konstrukcja. Zauwamy dobr sw w

Przysidze Ciriona: Vanda sina termaruva Elennanro alcar enyalien.Tolkien tumaczy to w NO, s. 257 jako "Ta przysiga istniaa bdzie na

pamitk chway Kraju Gwiazdy", ale bardziej dosownie znaczy to "taprzysiga bdzie trwa aby przypomina chwa Kraju Gwiazdy". Por.komentarz Tolkiena do formy enyalien w NO, s. 360, zacytowany juczciowo:

yal- "wezwanie" w bezokoliczniku (lub rzeczowniku odsownym)en-yali, tutaj w celowniku "dla ponownego wezwania", ale zwizane zdopenieniem bliszym alcar, zatem "by znw wezwa lub upamitnichwa"

Mamy wic tu czasowniken-yal- "znw przyzwa" = "wspomnie". Po

dodaniu gerundialnej kocwki -i dostajemy gerundium enyali"wspomnienie". Jako e gerundium mona opisa jako czasownik w funkcjirzeczownika, moe ono otrzymywa te kocwki przypadkowe tak jakrzeczownik. Tak wic Tolkien doda kocwk celownika-n "dla" aby stworzyenyalien "dla przypomnienia". Wyraz ten moe funkcjonowa jako dopenieniedalsze zdania, "odbiorca" czynnoci: przysiga termaruva "bdzie istnie", a taczynno sprzyja "przypomnieniu" (enyali). Gerundium w celowniku enyalien"dla przypomnienia" z kolei ma Elennanro alcar "chwa kraju Gwiazdy"

jako swoje dopenienie.

Ten przykad wskazuje, e polskie bezokoliczniki wskazujce celnaleyoddawa w quenyi za pomoc gerundium z dodan kocwk celownika."Przyszli (aby) zobaczy krla" tumaczyoby si jako utlient cenien i aran,dosownie "przyszli dlazobaczenia krla". (Jeli chcielibymy niewolniczonaladowa szyk zdania uyty przez Tolkiena w Przysidze Ciriona, zgerundium znajdujcym si na kocu zdania, musielibymy waciwie napisautlient i aran cenien = "przyszli krla dla zobaczenia"! Jednak quenejskiszyk zdania jest najprawdopodobniej bardzo elastyczny.) Zasad, ktrstaralimy si tu opracowa mona streci nastpujco: jeli po polsku mona

doda "aby" przed bezokolicznikiem bez zmieniania znaczenia (styl niewany!),


9/16

bezokolicznik ten okrela celi naley oddawa go w quenyi za pomocgerundium odmienionego w celowniku.

Tworzenie gerundiw z czasownikw z rdzeniem na A: Wszystkie

przedstawiane dotd gerundia tworzone byy od czasownikw pierwotnych(bezkocwkowych). Co dzieje si, gdy kocwk -i dodaje si doczasownikw z rdzeniem na A? Nie mamy bezporednich, potwierdzonych

przykadw, ktrymi moglibymy si kierowa, tak wic ten problempozostawiem sobie na koniec. Ale wszystkie porednie poszlaki wskazuj najeden wniosek: kocowe -a powinno si odrzuci przed dodaniem kocwki -i.

Etymologie pod hasem ORO wymieniaj quenejski czasownikorta-"podnosi (si)", ale zacytowana jest te forma ortie, chocia pochodzi ona ze"staronoldoriskiego" (/starosindariskiego), a nie z quenyi. Ten wyraz ortie

przetumaczony po prostu "podnosi", byby archaiczn elfick form, ktrapniej wyewoluowaa w sindariski bezokolicznik. Ale rwnie dobrzemogoby ono odpowiada quenejskiemu gerundium orti "wznoszenie (si)",

jako e "staronoldoriski" jest stosunkowo bliski quenyi. Wskazywao by to, egdy -i dodaje si do czasownika z rdzeniem na A, kocowe -a wypada przedkocwk. Mamy tylko jednopotencjalne potwierdzenie quenejskiej formy,ktra potwierdzaaby t konkluzj: przy wymienianiu rnych form czasownikaora- "skania", Tolkien wypisa ori (VT41, s. 13) i chocia nie zidentyfikowawyranie tej ani innych form, ori moe by wanie planowane jakogerundium. Zauwamy rwnie naini "lament(owanie)" jako pochodn

czasownika naina- "lamentowa" (porwnaj RGEO, s. 66 zEtymologiami,hasoNAY): Naini mona postrzega albo jako gerundium albo jakorzeczownik odczasownikowy.

Jak ju wspomniaem, -i moe rwnie funkcjonowa jako oglnakocwka abstrakcyjna, podobnie jako polskie "-o". Kiedy -i uywane jestdo tworzenia rzeczownikw abstrakcyjnych z przymiotnikw, przymiotniki na-a trac t ostatni samogosk przed dodaniem -i; morni "ciemno"najwyraniej pochodzi od morna "ciemny". Inn potwierdzon par tegorodzaju jest lta "otwarty" i lti "otwarto". Abstrakcyjna kocwka -i jest

niewtpliwie silnie zwizana z kocwk gerundialn-i; zasadniczo jest to tasama kocwka z ktr mamy do czynienia (jak wspomniaem wyej, rnicemidzy gerundiami a rzeczownikami abstrakcyjnymi czsto si zacieraj). Jelikocwka -i powoduje wypadanie kocowego -a, kiedy dodawana jest do

przymiotnikw, wydaje si bardzo prawdopodobne, e dzieje si tak te gdydodaje si j do czasownikw z rdzeniem na A. Tak wic wychodzc odczasownikw takich jakorta- "podnosi" i nurta- kry" moemy

prawdopodobnie wywie gerundia orti, nurti i zbudowa zdania orti Pelrinurtien Valinor m mra noa "wzniesienie Pelri aby ukry Valinor nie byo

dobrym pomysem". (Nie byo - patrz MR, s. 401, 405 za krytycznymikomentarzami Tolkiena na temat tego posunicia Valar!)


10/16

W przypadku czasownikw na -ya, np. harya- "posiada", caa kocwka-ya wypadnie prawdopodobnie przed dodaniem -i. Inaczej gerundiummusiaoby brzmie **haryi, ale yi nie jest dozwolon kombinacj w quenyi.Rzeczowniki abstrakcyjne utworzone za pomoc-i odprzymiotnikw na -ya

porzucaj t kocwk, np. veri "dzielno" od verya "dzielny" (patrzEtymologie, hasoBER). Moemy prawdopodobnie zaoy, e veri byobytake gerundium od powizanego czasownika verya- "mie". Tak wicgerundium od czasownika harya- "posiada" to najprawdopodobniej hari (np.we frazesie takim jakhari malta va car nr anwav alya "posiadanie zotanie uczyni czowieka prawdziwie szczliwym").

ZAIMEK "MY"wiczylimy ju rne kocwki zaimkowe: -n albo -ny "ja" (tej

pierwszej krtkiej formy nie naley myli z kocwk celownika!), -ly "ty", -s"go", -nt "oni" oraz -t "ich". Czas wprowadzi kocwki dla pierwszej osobyliczby mnogiej, odpowiadajce polskiemu zaimkowy "my".

Jest to waciwie do skomplikowana historia. Istnieje kilka quenejskichkocwek oznaczajcych "my", a wyglda na to, e Tolkien kilkakrotniezmienia ich dokadne znaczenie. Jedna z nich pojawia si w Pochwale naKormallen: Anvad laituvalmet, "dugo bdziemy ich chwalili". Mamy tutajczasownik z czasie przyszym z kocwk zaimkow "my" (podmiot) i "ich"(dopenienie): laituvalmet, "chwalibdziemyich". Kocwka "my" zdajesi wic brzmie -lm (-lme-).

Jednak w WJ, s. 371 Tolkien omawia quenejskie wykrzyknienie v,oznaczajce odmow albozakaz: czyli "nie!" z znaczeniu "nie zrobi tego" albo"nie rb!". Tolkien zaznaczy te, e to v mogo otrzymywa kocwkizaimkowe, takie jak-n(y) "ja", tworzc formy vn lub vny jako "nie zrobi".Ale Tolkien wspomnia te form vamm "nie zrobimy". Tak wic tu kocwkzaimkow dla "my" jest nagle nie -lm ale -mm.

UWAGA: Zauwamy przy okazji jak dugie z v skraca si w formie vamm. Jest to jeden zprzykadw wskazujcych, e w normalnym przypadku w quenyi nie moe by dugiej samogoski przed zbitkspgosek albo dug spgosk - zasada fonologiczna, o ktrej wielokrotnie wspominaem wczeniej w kursie.Fakt, e samogoska pozostaje duga w vny sugeruje, e ny postrzegane jest jak pojedyncza spgoska,

zmikczone n jak polskie a nie zbitka n + y.Ale jeszcze nie skoczylimy. W VT42, s. 35 Bill Welden w swoimartykulePrzeczenie w Quenyi cytuje zdanie zawierajce -lw jako kocwk"my" (wyraz brzmi navilw "sdzimy"). Jednak w VT43, s. 6 jedna kocwkadla "my" zawiera spgoski -lv- a nie -lw- jak w -lw. Ta kocwka "my"odpowiadaaby cile zaimkowi "nasz" (patrz nastpna lekcja), a z t wiedzmoemy rozpozna kolejne -lv- w sowie omentielvo "naszego spotkania"

pojawiajcym si w WP. (I nie bd komplikowa sprawy jeszcze bardziejcytujc dowody wskazujce na -ngw jako jeszcze jedn kocwk znaczc"my"!)


11/16

Krtko mwic, mamy ca menaeri kocwek, ktre maj znaczy"my" i zanim zaczniemy w ogle je porzdkowa musimy uzna dwa fakty. Po

pierwsze, chaos ten wynika czciowo z cigych zmian Tolkiena; niepowinnimy sdzi, e wszystkie te przykady nale do tej samej formy quenyi.

Po drugie, quenya posiada rozrnienia, ktre nie pojawiaj si w jzykupolskim. Dla Polaka "my" to po prostu "my". Ale system ten jest nazbytuproszczony jak dla Eldar. Rozrniaj oni kilka rodzajw "my".

Przede wszystkim, "my" moe by wczne albo wyczne. Tolkienodnosi si do kocwki -mm jako to "pierwszej [osoby] liczby mnogiejwycznej" (WJ, s. 371, podkrelenie moje). W czasie, gdy Tolkien pisa tesowa, kocwka -mm oznaczaa wyczne "my", "my" ktre wycza osob/y,do ktrych si mwi. Wykrzyknienie vamm "nie zrobimy" oznacza odmow

przekazywan jakiej innej grupie (by moe tej, ktrej "my" nie chcemyposucha). Ta inna grupa nie zawiera si w "my", ale znajduje si poza grup"my". Zatem nalene jest tu "my" wyczne.

Z drugiej strony, kocwka -lm na pewnym etapie oznaczaa wczne"my": osoba do ktrej si zwraca jest czci "my". Kiedy Tolkien pisa zdanieandav laituvamet "dugo bdziemy ich chwalili", prawdopodobnie zamierza,aby byo to interpretowane nastpujco: Ludzie, ktrzy wychwalaj Froda iSama mwi do siebie nawzajem, nie do Powiernikw. Zachcajsiebienawzajem do wychwalania Powiernikw. Gdyby mwili "dugo bdziemy waschwalili", zwracajc si bezporednio do Froda i Sama, musieliby uy "my"wycznego. Frodo i Sam, nie byliby czci tego wycznego "my";

znajdowaliby si poza grup "my" zwracajc si do nich.W lekcji smej wspomniaem, e chocia autor tego tekstu bdzie czasami

pisa o sobie "my", nie musi to by dlatego, e ma krlewskie ego. Autor starasi wczy czytelnika w to "my" jakby sugerujc, e autor i czytelnik wsplnieuczestnicz w tej podry przez aspekty gramatyki quenejskiej. (Moecie

potraktowa to jako przyjacielski gest, albo jako wyjtkowo sprytn technikprania mzgu, ktr autor stosuje aby zrobi z was wsplnikw przy wyciganiuwnioskw, za ktre sam powinien wzi pen odpowiedzialno!). W kadymrazie w quenyi nie byoby tu nieporozumienia. Istniayby osobne formy dla

wycznego "my" i wcznego "my". Krlewskie "my" odnoszce si tylko doosoby mwicej / piszcej mogoby by jedynie wyczne. Autor uywajcysowa "my" w odniesieniu do siebie i czytelnikw, bezporednio zwracajc sido nich w tekcie, musiaby uy "my" wcznego.

Doskonale - ale jakieswaciwie kocwki dla wcznego i wycznego"my" zgodnie z mniej wicej ostateczn decyzj Tolkiena? Niektre zzacytowanych wyej form zostay najwyraniej porzucone lub zmienione. Wczasie, gdy Tolkien opublikowa WP, kocwka dla wcznego "my" brzmiaanajwyraniej -lm, jak w laituvalmet "bdziemy ich chwalili". Odpowiadajca

kocwka dla wcznego "nasz" pojawia si w pozdrowieniu "gwiazdabyszczy nad godzin naszego spotkania". W pierwszym wydaniu WP wyraz


12/16

"naszego spotkania" pojawi si jako omentielmo (zauwamy, e zawiera on tosamo poczenie -lm- jako -lm). Wskazywalimy ju, e w eseju Quendi i

Eldar, napisanym jakie pi lat po wydaniu WP Tolkien wyranie zdefiniowa-mm jako kocwk dla wycznego "my" (WJ, s. 371). W pierwszej wersji

tego kursu podobnie uywaem -lm dla wcznego i -mm dla wycznego"my".Teraz jednak okazuje si, e pniej Tolkien dokona znacznego

przegldu tablicy zaimkw, a jako e zmiany te zostay czciowoodzwierciedlone w drugim wydaniu WP (1966 r.), sdz, e s one tak"kanoniczne", e uczcy si quenyi powinni wzi je pod uwag. Kiedy Tolkien

poprawia swoje wielkie dzieo, pocztkowe omentielmo z pozdrowieniaGildora przez Froda zmienio si w omentielvo. Dick Plotz, synny lingwistatolkienowski i adresat Listu do Plotza zawierajcego tabel quenejskichkocwek przypadkowych, otrzyma rwnie od Tolkiena list wyjaniajcy tzmian: forma z -lm- okazaa si w kocu nie wczna, ale wyczna! Jako eFrodo mwi do Gildora i pozostaych Elfw, kiedy mwi "nasze spotkanie",forma wyczna nie jest waciwa, a zgodnie z najnowszymi odkryciamiTolkiena, forma wczna powinna zawiera zbitk -lv-: Std omentielmo staosi omentielvo. VT43, s. 6 odnosi si do tej zmiany z -lm- to -lv- jako to formwcznych. (Omwimy t zmian a do znudzenia w nastpnej lekcji.)

Jedn z konsekwencji tej zmiany byo to, e naley przeinterpretowaPochwa na Kormallen. Kiedy Tolkien po raz pierwszy pisa zwrot andavlaituvalmet "dugo bdziemy ich chwalili", x pewnoci myla o wcznym

"my": Ludzie z Gondoru zachcaj si nawzajem do wychwalania PowiernikwPiercienia. Po zmianach z drugiego wydania, forma laituvalmet nagle zaczynazawiera "my" wyczne: teraz musi ono znaczy co w rodzaju "my, ludzieGondoru, zwracajc si do caego wiata ogaszamy, e bdziemy (wycznie!)dugo wychwala Powiernikw!"

Wspomnielimy ju jeden drobny problem: jeli (poprawiona) kocwkadla wcznego "my" ma zawiera -lv-, dlaczego to kocwka -lw (a nie -lv)

pojawia si w sowie navilw "sdzimy" (VT42, s. 35)? Zaproponowano rnewyjanienia, ale adne z nich nie jest wystarczajce. Ja bd tu uywa -lv.

Istniej jeszcze co najmniej dwie inne kocwki "my", mianowicie "my"podwjne, odnoszce si tylko do dwch osb: "nas dwojga". (Kocwki -lv i-lm oznaczayby "my" zawierajce co najmniej trzy osoby.) Zgodnie z VT43,s. 6, kocwki zaimkowe dla podwjnego "my" zawieraj-mm- (zamiast -lv-czy -lm-). Kocwka -mm jest rzeczywicie potwierdzona, chociaby wformie vamm "nie zrobimy" podawanej wyej. Ale forma ta pochodzi zwczeniejszej fazy koncepcyjnej, kiedy -mm byo wci "pierwsz [osob]liczby mnogiej wycznej" WJ, s. 371, podkrelenie moje). Pniej Tolkienzmieni zdanie i zadecydowa, e -mm powinno by liczb podwjn, a nie

mnog. Pozostaje jedno pytanie: czy w swojej poprawionej wersji -mm jestpodwjnym wcznym "my", tj. "ty i ja", czypodwjnym wycznym "my", tj. "ja


13/16

i jedna inna osoba"? A moe rnica midzy formami wcznymi i wycznyminie jest zachowana w zaimkach liczby podwjnej? Jeli jest, twierdzibym, e-mm jest form wyczn, gdy mogoby by spokrewnione z niezalenymzaimkiem podwjnym wycznym met "my (dwoje)" wystpujcym w

Namri. Ale nie moemy by pewni. Jeli rozrnienia mnoga / podwjna iwczna / wyczna maj by zachowane we wszystkich formach, oczywiciepotrzebne byby cztery oddzielne kocwki "my". Rzeczywicie zasugerowanes cztery kocwki znaczce "my": -lv (odmiana -lw), -lm, -mm i -ngw.Tolkien spowodowa troch nieporzdku prbujc zdecydowa si gdzie wtabelce mnoga / podwjna i wczna / wyczna znajduj si te kocwki. Ale(wedug mojej interpretacji) mniej wicej ostateczny wniosek by nastpujcy:now kocwk dla wcznego "my" jest -lv (zastpujce wczeniejsze -lm),now kocwk dla wycznego "my" jest -lm (przesunite z wcznego dowycznego), podczas gdy -mm (wczeniej kocwka wyczna liczbymnogiej) jest teraz "podwjna" (wczna? wyczna? albo oba, jeli nie marozrnienia?!) Tylko kocwki -lv i -lm uywane s w poniszychwiczeniach, kocwki -mm a tym bardziej -ngw pozostaj do tajemnicze.

ZAIMEK NIEOKRELONYW jzyku angielskim sowa "one" i "you" czsto uywane s umylnie w

odniesieniu do nieokrelonych osb [odpowiadaj temu polskie konstrukcje z"trzeba", "si", labo formy czasownikw na -no, -to np. "Trzeba jako zarabiana ycie" albo "robiono to tak".] Dla takich znacze quenya ma zaimekquen

(WJ, s. 361) - zasadniczo jest to niekacentowany wariant rzeczownika qun,ktry oznacza po prostu osob. Chocia spokrewnione jest to z Quend "Elf",wyraz ten nie odnosi si w szczeglny sposb do Elfw. Jak zwykle brak nam tu

potwierdzonych przykadw, ale musimy zaoy, e quen byoby uywane wtakich zdaniach, jakquen milyan leryal "pragnito uwolnienia" albo quenhant i yulma "kto stuk puchar". Prawdopodobnie quen moe take

przyjmowa kocwki przypadkowe, np. dopeniacz queno "kogo" albocelownikquenen "komu": Mati yv n mra quenen "jedzenie owocw

jest dobre" [na wzr angielskiego "eating fruit is good for you" - dos. "jest

dobre dla ciebie"])Wikszo quenejskich zaimkw wystpuje zwykle jako kocwki i by

moe na pewnym etapie Tolkien zakada istnienie kocwki zaimkowej dlazaimka nieokrelonego. Istnieje wczesny "qenejski" tekst, gdzie to znaczenie

przypisywane jest kocwce -o: Kildo kirya ninqe tumaczone "widziano biaystatek" (PiK, s. 283) Jednak przeoenie tego na queny z czasw WPwymagaoby prawdopodobnie czego wicej, ni zmiany pisowni na cildo kiryaninqu: Podczas gdy dwa ostatnie wyrazy s z pewnoci do zaakceptowania,czasownika kildo nie pasuje do pniejszego systemu, a status kocwki -o na

etapie WP jest wysoce wtpliwy. Jeli staramy si osign queny z czasw


14/16

WP, z pewnoci bezpieczniej jest uywa zaimka nieokrelonego quen zerde po WP.

UWAGA: Jeszcze jednym zaimkiem bezosobowym jest mo, tak jak w zdaniu alasaila n l car taimo nav mra, "niemdrze jest nie robi tego, co si uwaa za dobre" (VT42, s. 34). Ale mniej jasne jest, czy tomo mogo otrzymywa kocwki zaimkowe (w dopeniaczu forma ta nie zmieniaby si). W wiczeniach do

tego kursu uywaem konsekwentnie quen.

Podsumowanie lekcji trzynastej: Quenejski celownikidentyfikujedopenienia dalsze, osoby porednio dotknite czynnoci (czsto osobkorzystajc na skutek czynnoci, chocia dopenienie dalsze moe by rwnieniekorzystnie dotknite przez ni). W liczbie pojedynczej kocwk celownika

jest -n (kiedy dodaje si j do rzeczownika zakoczonego na spgosk,pojawia si samogoska pomocnicza -e-). Rzeczowniki z liczb mnogmianownika na -i maj liczb mnog celownika na -in, kocwka -in uywana

jest rwnie w przypadku rzeczownikw majcych liczb mnog na -r, tak wicforma celownika odpowiadajca mianownikowi Eldar to Eldain. Kocwkaliczbypodwjnej do -nt, przynajmniej w przypadku rzeczownikw majcychformy podwjne mianownika na -t. (Rzeczowniki z formami podwjnymi na -u

powinny mie by moe celownik liczby podwjnej na -uen, jeli moemyzaufa wczesnym materiaom, gdzie kocwka -n bya jeszcze przypisywanadopeniaczowi a nie celownikowi.) - Gerundium to forma czasownika, ktrafunkcjonuje niemale jak rzeczownik, okrelajc czynno, ale w odrnieniuod zwykych rzeczownikw odczasownikowych, gerundia mog przyjmowadopenienie. Quenejskie gerundia tworzy si za pomoc kocwki -i (rwnie

oglna kocwka abstrakcyjna); jeli przyrostek ten dodaje si do czasownika zrdzeniem na A, kocowe -a najwyraniej wypada. W przypadku czasownikwna -ya caa ta kocwka jest pomijana przed dodaniem -i. Polskie

bezokoliczniki okrelajce cel(np. bezokoliczniki znaczce "[aby] zrobi" co)tumaczy si na queny jako gerundia odmienione w celowniku, np. hirien"(aby) znale". - Quenya posiada kilka kocwek zaimkowychodpowiadajcych polskiemu "my". Jedn z nich jest (najwyraniej) -lv,oznaczajce "my", wcznie z osob, do ktrej si mwi, podczas gdy kocwka-lm oznacza wyczne "my", uywane, gdy osoba mwica zwraca si do

adresata znajdujcego si poza grup "my" do ktrej naley sam mwicy.(Ignorujemy wczeniejsze fazy koncepcyjne, kiedy -lm byo "my" wcznym, a-mm "wycznym.) - Zaimeknieokrelony "kto" to w quenyi quen.Prawdopodobnie moe on otrzymywa kocwki przypadkowe, np. dopeniaczqueno "kogo".

SOWNICZEKW kadym sowniczku na pocztku wprowadzaem kolejn now liczb.

Liczby 1-11 s wyranie wymienione wEtymologiach: Min, atta, neld,

canta, lemp, enqu, otso, tolto, nert, cainen i minqu. Elficki sposbliczenia, oparty na 12 a nie na 10 wymaga rwnie oczywicie sowa na


15/16

"dwanacie" - ostatniej z podstawowych liczb. JednakEtymologie niewymieniaj quenejskiego wyrazu na "dwanacie", nie jest ono rwnie

potwierdzone nigdzie indziej. Etym wymienia tylko pierwotny rdze sowa dlatej liczby:RSAT. "Nie podane s adne inne formy" notuje Christopher

Tolkien. Jednak badacze elfickiego zgadzaj si, e quenejski wyrazwywiedziony z tego rdzenia najprawdopodobniej miaby form rasta (penypraelficki wyraz zapewne rsat, ze znakiem akcentu oznaczajcym raczejwanie akcent, a nie dugo). Niektrzy piszcy uywali rasta we wasnychkompozycjach, wic jest to przynajmniej potolkienowski wyraz quenejski. Abydokoczy nasz przegld podstawowych liczb, umieciem rasta w sowniczku

poniej - ale trzeba rozumie, e podczas gdy jest to niewtpliwie wyrazmoliwy, nie jest wyranie podany nigdzie w opublikowanych materiaach. (Winnym miejscu Tolkien podayunuk(w) jako elficki rdze dla "dwanacie", awtedy quenejski wyraz brzmiaby by moe yunqu! Patrz VT42, s. 24, 31.Odnonie "dwanacie" Tolkien mia nieprzyjemny zwyczaj podawania tylkodawnych rdzeni a nie waciwych sw w pniejszym elfickim...)

?rasta "dwanacie"mahta- "walczy"anta- "dawa", nieregularny czas przeszy n. (Ten czas przeszy wymieniony jest

w bardzo starym rdle,Leksykonie qenyi s. 31. Jest jak najbardziej moliwe, e w pniejszej quenyi czasprzeszy od anta- jest regularny: antan. Jednak sidariska forma czasownika nen "daem" pojawiajca si wDodatku A do WP odpowiadaaby quenejskiemu nen raczej ni ?antanen.Etymologie pod hasem ONOwskazuj, e czas przeszy czasownika onta- "pocz, stworzy" moe brzmie zarwno n jak i ontan; by

moe czas przeszy od anta- moe podobnie brzmie albo n albo antan. Tutaj uywa bdziemypotwierdzonej formy n.)

suc- "pi"anna "dar"alass "rado"hroa "ciao" (powizane z przedstawionym wczeniej wyrazem hrv "ciao, miso"; Tolkien

wymyli, e pochodz one odpowiednio od praelfickiegosraw isrw. Patrz MR:350.)

noa "pomys"cala "wiato" (jak w Calaquendi "Elfowie wiata", Calacirya/-cilya "Przecz wiata")mra "dobry" (w znaczeniu "zdatny, uyteczny" quenya posiada inne sowa na "dobry" w

znaczeniu moralnym)quen zaimek nieokrelony "kto"arwa przymiotnik "posiadajcy", "kontrolujcy", "majcy", czy si z

dopeniaczem (patrz uwaga)

UWAGA NA TEMAT ARWA "POSIADAJCY, KONTROLUJCY": Przymiotnik ten wymienionyjest wEtymologiach pod hasem 3AR (chocia wywodzi si od wariantowego rdzenia GAR). Moe by uywanydo tworzenia zoonych przymiotnikw; Tolkien wymieni przykad aldarwa "majcy drzewa" = "poronitydrzewami" (alda + arwa, "drzewa-majcy"). Ale najwyraniej arwa "majcy, posiadajcy" moe by rwnieuywane samo, a wtedy czy si z form w dopeniaczu. (Jak wspominalimy wyej, quenejska kocwkadopeniacza brzmiaa -n kiedy Tolkien pisaEtymologie, ale musimy zaoy, e sama zasada jest wci

aktualna, kiedy kocwka zostaa zmieniona na -o). Moemy mie wic prawdopodobnie mie zwroty takie jaknr arwa collo "mczyzna majcy / posiadajcy paszcz" (colla "paszcz", dopeniacz collo). By moe monato po prostu przetumaczy jako "mczyznaz paszczem", a jeli uywamy arwa do oznaczenia "z", znaczyoby


16/16

to, e wyrazy na "z" i "bez" (arwa i ) oba cz si z dopeniaczem! Jednakarwa okrelane jest jakoprzymiotnik a nie przyimek, tak wic prawdopodobnie zgadza si z liczb, zmieniajc si w arw (archaicznearwai) kiedy wskazuje na wyraz w liczbie mnogiej: Neri arw collo "mczyni posiadajcy paszcz", Naucorarw harmaron "Krasnoludowie posiadajcy skarby", arani arw ohtarion "krlowie kontrolujcywojownikw".

WICZENIA

1. Przetumacz na polski:

A. I nr n i nissen anna.B.Anar anta cala Ambaren.C.Hiruvalv i harma, ar antuvalves i rasta Naucoin.

D.Mati hrv car quen tiuca, ar umilv mer tiuc hroar, an tiuchroar umir vany.

E. Lendelm mir i osto hirien i sail nissi, an mernelm cenitat.F.Nr arwa mr noaron n saila ar antuva sr ar alass i oston.G.Utultielmet quetien rimb engwion.

H. Suci limp um mra queno hroan.

2. Przetumacz na queny:

I. Wojownikowi dano wielki miecz. [=kto da wojownikowi...]J. Zrobienie domu dla chopcw jest dobrym pomysem.

K. My (wczne) walczymy dla pokoju; walczenie nie daje ludowiradoci, gdy widzielimy (wczne) wiato.L. Mwienie jzykiem Elfw (Eldalamb) jest wielk radoci dla Ludzi

(Atani).M. Wojownicy dwch krajw bd walczy dla [bliniaczych] narodw

(liczba podwjna), a my (wyczne) pjdziemy przez wielk ciemno abyznale wiato.

N. Chcemy (wyczne) pj do miasta aby uwolni wszystkich Ludzi(Atani) i (aby) da zoto krla niewolnikom.

P. Mury miasta s wielkie; my (wczne) zrobilimy je aby chroni lud.

Kurs quenyi - lekcja 13

Documents

Transcript of Kurs quenyi - lekcja 13