Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego

Kształcenie psychologów transportu w świetle projektów nowych aktów

prawnych

Adam Tarnowski

2

Stan rzeczy…

• Ustawa o kierujących pojazdami z dn. 05.01.2011 weszła w Ŝycie z 2-letnim vacatio legis.

• Stare rozporządzenia wg Ustawy mogą obowiązywać do 18 miesięcy od jej wejścia w Ŝycie, a zatem realne vacatio legis to 3 i pół roku. vacatio legis to 3 i pół roku.

• Obecnie nadal brak rozporządzenia Ministra Zdrowia, a psychologowie wykonują badania według sprzecznych przepisów.

3

Psycholog uprawniony

• Ustawa o kierujących pojazdami z 05.01.2011, nowelizowana 11 razy stwierdza (Art. 87 p.2.):

• Uprawnionym psychologiem jest osoba, która:

1. Posiada tytuł zawodowy magistra uzyskany na kierunku psychologia; psychologia;

2. Ukończyła z wynikiem pozytywnym podyplomowe studia w zakresie psychologii transportu prowadzone przez uczelnię prowadzącą studia wyŜsze na kierunku psychologia

3. Nie była skazana prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów;

4. Została wpisana do ewidencji uprawnionych psychologów.

4

Projekt Rozporządzenia

• Pomimo szeregu błędów i nieścisłości projekt Rozporządzenia jest rewolucyjny, nie tylko w zakresie psychologii transportu- ale moŜe stanowić punkt wyjścia do dyskusji o regulacji ram diagnozy psychologicznej.psychologicznej.

• Projekt nie zawiera dodatkowych wymogów dotyczących kompetencji diagnosty

• Zawiera natomiast metodyk ę badań- jako pierwszy w polskim prawie dokument okre ślający warunki badań psychologicznych.

5

Obszary kompetencji

• Znajomość prawa, zasad dokumentacji itp.

• CO badamy- kompetencje w zakresie róŜnic indywidualnych i psychologii klinicznej

• JAK badamy- kompetencje w zakresie metod • JAK badamy- kompetencje w zakresie metod diagnostycznych.

• PO CO badamy- cel diagnozy.

6

Kategorie badanych osób (CO badamy)

• Kierowcy zawodowi (ogólna selekcja negatywna)

• Osoby przekraczające 24 PK (zab. osobowości, deficyty poznawcze)

• Zatrzymani za jazdę w stanie po uŜyciu alkoholu (uzaleŜnienia, zab. osobowości, braki kompetencji społecznych)zab. osobowości, braki kompetencji społecznych)

• Uczestniczący w wypadkach drogowych (ogólna selekcja negatywna, zab. posttraumatyczne)

• Skierowani przez lekarza (deficyty poznawcze- szczególnie zab. organiczne, zab. afektywne)

• Osoby popełniające wykroczenia w pierwszym roku posiadania PJ (od 2016)- prawdopodobnie niedojrzałość, słabe funkcje kontrolne

7

Obszary diagnozy (wg projektu rozporządzenia)

• przyjmuje się listę kluczowych cech i zdolności podlegąjących badaniu psychologicznemu:

� sprawność intelektualna i procesy poznawcze.

� osobowość i temperament warunkujące zachowanie człowieka w sytuacjach trudnych (stres i radzenie sobie w człowieka w sytuacjach trudnych (stres i radzenie sobie w sytuacjach stresowych, impulsywność, skłonność do ryzyka i poszukiwanie stymulacji).

� Sprawność psychomotoryczna:

• szybkość i adekwatność reakcji.

• koordynacja wzrokowo-ruchowa.

8

Badania poszerzone

• Badanie moŜe być rozszerzone o ocenę

� poziomu empatii.

� poziomu lęku.

� poziomu wypalenia zawodowego.� poziomu wypalenia zawodowego.

� ewentualnego występowania uzaleŜnień.

� ewentualnego występowania zaburzeń stresu pourazowego lub innych.

9

JAK badamy- kompetencje w zakresie metod

• Zestaw metod i urządzeń badawczych

• Uprawniony psycholog dobiera metody i urządzenia badawcze weryfikujące kluczowe cechy i zdolności istotne dla kierujących pojazdami w zakresie:

� urządzeń- posiada co najmniej jedno narzędzie do oceny kaŜdej ze sprawności:

� narzędzi testowych posiadu co najmniej dwa narzędzia do oceny kaŜdej z cech (sprawności).

10

Przebieg badania

• na badanie psychologiczne składąją się następujące elementy:

� wywiad bezpośredni i obserwacja.

� badania testowe i aparaturowe.

� analiza.

� interpretacja,

� przekazanie informacji osobie badanej o wynikach badań psychologicznych i wydanie orzeczenia psychologicznego.

11

Standardy badania

• Uprawniony psycholog stosuje:

� metody badawcze i urządzenia spełniające warunki standaryzacji, obiektywizmu, normalizacji, rzetelności i trafności;

� metody posiadające udowodnioną trafność diagnostyczną w � metody posiadające udowodnioną trafność diagnostyczną w badaniach kierowców.

� szczególowe procedury prowadzenia i interpretacji badań testowych są wskazane w podręczniku testowym i stanowią jego integralną część (dotyczy to równieŜ urządzeń):

� procedury diagnostyczne, które róŜnicuje się ze względu na rodzaj badania i treść wydawanego orzeczeniapsychologicznego:

12

…psycholog stosuje…

� standardy etyczne. w tym bezstronność i naleŜytą staranność prowadzonej diagnozy:

� ocenę sposobu funkcjonowania badanego. będącą podstawą wydania orzeczenia psychologicznego, która powinna być rzetelna, kompetentna i obiektywna: jeŜeli występują okoliczności, które uniemoŜliwiają wydanie takiej opinii. okoliczności, które uniemoŜliwiają wydanie takiej opinii. psycholog odmawia prowadzenia badania:

� informacje zwrotne dla badanego. które są formułowane w sposób jasny i czytelny, językiem zrozumiałym, dostosowanym do rozmówcy.

13

Cel badania (PO CO badamy)

• Wg Ustawy, celem badania jest ustalenie braku bądź istnienia przeciwwskazań do kierowania pojazdami (lub wykonywania zawodu)

• Ustalenie przeciwwskazań wymaga w istocie prognozy ryzyka popełnienia powaŜnego błędu w zakresie ryzyka popełnienia powaŜnego błędu w zakresie prowadzenia pojazdu.

• Jeśli wyobraŜę sobie 100 osób o podobnej charakterystyce, ile z nich spowoduje wypadek w ciągu najbliŜszego roku?

• Czy diagnoza moŜe ograniczać się do prognozy, tj. szacować ryzyko bez odwoływania się do mechanizmów dysfunkcji?

14

Ryzyko w diagnozie zorientowanej na prognozę

• Wnioskowanie odbywa się w schemacie:

! ObniŜone wyniki testu

-> osłabiona funkcja (przyczyny-róŜnice ind., zmiany chorobowe)

-> osłabione moŜliwości adaptacyjne

-> ryzyko błędu-> ryzyko błędu

• Na kaŜdym etapie wnioskowania moŜe pojawić się błąd niepełnej reprezentatywności (test moŜe nie w pełni reprezentować funkcję, funkcja nie determinować moŜliwości adaptacyjnych, obniŜone moŜliwości mogą być kompensowane np. przez realistyczną samoocenę i ostroŜność)

• MoŜna mówić o kompensacji zaburzeń uwagi- ale nie moŜna mówić o kompensacji słabych wyników testu d2!!

15

Kompetencje psychologa (CO)

• CO badamy?

� Psychologia róŜnic indywidualnych

• Osobowość, intelekt, funkcje motoryczne

� Psychologia kliniczna � Psychologia kliniczna

• uzaleŜnienia, zab. osobowości, zab. emocjonalne, neuropsychologia

16

Kompetencje psychologa (JAK)

• Psychometria

• Wywiad i obserwacja

• Umiejętność „znajdowania wspólnych mianowników”-znajdowania wskaźników w róŜnorodnym materialeznajdowania wskaźników w róŜnorodnym materiale

17

Kompetencje psychologa (PO CO)

• Psychologia transportu: wiedza o wpływie poszczególnych zmiennych na bezpieczeństwo na drodze, i czynnikach modyfikujących ten wpływ

• Znajomość teoretycznych podstaw diagnozy opartej na faktachna faktach

18

Przykład

• Kierowca skierowany z powodu przekroczenia 24 PK, lat 22, studiuje zarządzanie (wcześniej politologię). Liczne kontakty towarzyskie. Prosi o szybkie przeprowadzenie badań. Wyniki testów- inteligencja przeciętna, w teście uwagi przeciętna dokładność przeciętna, w teście uwagi przeciętna dokładność bardzo duŜa szybkość działania. Kwestionariusz osobowości – ekstrawertyk, niski neurotyzm i psychotyzm, niskie kłamstwo. Bardzo dobra koordynacja i czas reakcji. Komentuje zasadność testów, dysforyczny w czasie badana- w czasie rozmowy spokojny, kontrolujący się wielomówny.

19

Kompetencje psychologa

Etap Wiedza Umiej ętności Postawa i kompetencje społeczne

Określenie problemu Najczęstsze przyczyny naruszeń przepisów

Wywiad- eksploracja Krytycyzm wobec treści wypowiedzi, akceptacja badanego jako osoby.

Postawienie hipotez diagnostycznych

Psychopatologia (zab. Osobowości)RóŜnice ind. (style poznawcze)

Dobór wskaźników, planowanie badania i wywiadu

Unikanie błędówmyślenia potocznego (schematów) Podejście empiryczne

Weryfikacja hipotez Znajomość psychometrii i charakterystyki narzędzi, zasad prowadzenia wywiadu

Umiejętność badania testowego, wywiadu diagnostycznego i obserwacji

Spostrzegawczość, postawa ciekawości poznawczejKrytycyzm i obiektywizm

Sformułowanie charakterystyki psychologicznej i decyzji orzeczniczej

Zasady formułowaniacharakterystyki psychologicznej, sporządzania dokumentacji

Myślenie analityczne, umiejętność syntezywniosków

Obiektywizm,

Udzielanie informacji zwrotnej

Znajomość procedur WyraŜanie informacji językiem dostosowanym do wiedzy i wglądu badanego

Akceptacja osobyAsertywność i pewność siebie

20

Kształcenie

• Oczekiwania wobec studiów magisterskich (i poszczególnych specjalizacji)

• Oczekiwania wobec studiów podyplomowych

• Swobodne kształtowanie programów studiów• Swobodne kształtowanie programów studiów

• Ustalenie konkretnych efektów kształcenia wraz z metodami weryfikacji ich osiągnięcia.

21

Dziękuję za uwagę