1

Krzysztof Kassolik Załącznik 2a

Autoreferat

1. Imię i Nazwisko:

Krzysztof Kassolik

2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe/ artystyczne – z podaniem nazwy, miejsca i

roku ich uzyskania.

1979 – dyplom technika fizjoterapii, Medyczne Studium Zawodowe we Wrocławiu

1986 – dyplom magistra rehabilitacji ruchowej, Akademia Wychowania Fizycznego

we Wrocławiu

1992 – doktor nauk o kulturze fizycznej, Akademia Wychowania Fizycznego we

Wrocławiu, tytuł rozprawy doktorskiej: „Zmiany morfologiczne tkanki łącznej

ścięgnistej zachodzące pod wpływem masażu klasycznego”.

2009 – specjalizacja w dziedzinie fizjoterapii

Kursy podyplomowe:

Studium Doskonalenia Pedagogicznego w zakresie pedagogiki wyższej AWF

Wrocław 1987/88r.

1988-1990 Trójetapowy Kurs Neurorozwojowej Terapii (NDT)

1998 – dyplom ukończenia kursu: Kompleksowej Terapii Przeciwobrzękowej wg

Földiego Wrocław

1997 – dyplom ukończenia kursu pt.” Connective Tissue Manipulations” -

prowadzący – prof. Elizabeth Holey

2001 – dyplom ukończenia kursu pt.” Postępowanie fizjoterapeutyczne w bólu

chronicznym” - prowadzący – prof. Jaroslav Opavsky

2001 - dyplom ukończenia kursu pt.”Kompleksowa Terapia przeciwobrzękowa” –

prowadzący – dr Miroslav Bechyne

3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych/

artystycznych.

1985 – 1992 – asystent w Katedrze Fizjoterapii Akademii Wychowania Fizycznego

we Wrocławiu

1992 – 2010 – adiunkt w Katedrze Fizjoterapii i Terapii Zajęciowej Akademii

Wychowania Fizycznego we Wrocławiu

2

2010 – nadal starszy wykładowca w Katedrze Fizjoterapii i Terapii Zajęciowej

Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu

2006 – nadal – starszy wykładowca w Instytucie Fizjoterapii Państwowej Medycznej

Wyższej Szkole Zawodowej w Opolu

4. Wskazanie osiągnięcia* wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca

2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w

zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 ze zm.):

Jako osiągnięcie naukowe wskazuję cykl 6 publikacji pt.: „Podstawy teoretyczne, dowody

eksperymentalne i badania kliniczne masażu opartego na zasadzie tensegracji”.

Stanowią one monotematyczny cykl prac naukowych opublikowanych po uzyskaniu stopnia doktora.

We wszystkich pracach miałem decydujący wkład na każdym etapie ich powstawania i pisania (w

tworzeniu koncepcji, przeprowadzeniu badań, analizy wyników i dyskusji, oraz pisaniu artykułów).

a) (autor/autorzy, tytuł/tytuły publikacji, rok wydania, nazwa wydawnictwa):

Krzysztof Kassolik, Waldemar Andrzejewski, Ewa Trzęsicka. Role of the tensegrity rule in

theoretical basis of massage therapy. Journal of Back and Musculoskeletal Rehabilitation

2007; Vol.20; No 1: 15-20 IF=0.182;

Krzysztof Kassolik, Waldemar Andrzejewski, Ewa Trzęsicka, Gregory Charlton.

Anatomiczne uzasadnienie wykorzystania zasady tensegracji w masażu. Fizjoterapia Polska

2007; Vol.7; No 3: 332-343 MNiSW = 5pkt

Krzysztof Kassolik, Anna Jaskólska, Katarzyna Kisiel-Sajewicz, Jarosław Marusiak, Adam

Kawczyński, Artur Jaskólski. Tensegrity principle in massage demonstrated by electro- and

mechanomyography. Journal of Bodywork and Movement Therapies 2009; Vol.13; No 2:

164-170 MNiSW = 2pkt

Krzysztof Kassolik, Waldemar Andrzejewski, Marcin Brzozowski, Iwona Wilk, Lucyna

Górecka-Midura, Bożena Ostrowska, Dominik Krzyżanowski, Donata Kurpas. Comparison of

massage based on the tensegrity principle and classic massage in treating chronic shoulder

pain. Journal of Manipulative and Physiological Therapeutics. 2013; Vol.36; No 7: 418-427

IF=1,248

3

Krzysztof Kassolik, Donata Kurpas, Iwona Wilk, Izabella Uchmanowicz, Jacek Hyży,

Waldemar Andrzejewski. The effectiveness of massage in therapy for obturator nerve

dysfunction as complication of hip joint alloplasty - case report. Rehabilitation Nursing 2014;

Vol.39; No 6: 311-320; IF = 1.153

Krzysztof Kassolik, Waldemar Andrzejewski, Iwona Wilk, Marcin Brzozowski, Kamila

Voyce, Ewa Jaworska-Krawiecka, Barbara Nowak, Donata Kurpas. The effectiveness of

massage based on the tensegrity principle compared with classical abdominal massage

performed on patients with constipation. Archives of Gerontology and Geriatrics 2015;

Vol.61; No 2: 202-211; IF = 1.858

b) omówienie celu naukowego/artystycznego ww. pracy/prac i osiągniętych

wyników wraz z omówieniem ich ewentualnego wykorzystania.

Wprowadzenie

Masaż stanowi integralną część fizjoterapii. Ze względu na jego małą efektywność w

porównaniu do innych zabiegów stanowi w większości wypadków jedynie uzupełnienie

zasadniczych działań fizjoterapeutycznych. Dotyczy to zarówno jego zastosowania w

schorzeniach układu ruchu jak i narządów wewnętrznych. Istnieje jednak szereg przesłanek

pozwalających zakładać, że masaż ma potencjalne możliwości do uzyskiwania większych

efektów terapeutycznych w stosunku do obecnych.. (Moyer C.A. et al. 2004, Weerapong P.et

al. 2005)

Masaż jest jedną z najstarszych form terapii stosowanych w tego typu dolegliwościach i

przez wiele lat stanowił podstawową formę przywracania sprawności fizycznej po dużym

wysiłku czy przebytych kontuzjach. Szczególnie w przypadku dolegliwości bólowych w

obrębie kręgosłupa - do dnia dzisiejszego w powszechnej opinii - panuje pogląd, że masaż jest

jedną ze skutecznych form terapii.

Punktem wyjścia do rozważań na temat efektywności i roli masażu w terapii jest

określenie, jakie wymogi są stawiane we współczesnej medycynie w stosunku do działania

terapeutycznego. Każde działanie medyczne, niezależnie od tego jakimi schorzeniami i

zaburzeniami się zajmuje oraz jakimi środkami się posługuje, musi zawierać: 1/ teoretyczne

4

uzasadnienie celowości działania, 2/ metody diagnozowania, oceniania i kontrolowania stanu

pacjenta i na tej podstawie 3/ metodologię opracowywania planu postępowania, 4/ metody

oceny końcowych efektów leczenia (Uramowska-Żyto B. 1980). Dotychczas stosowany

masaż w fizjoterapii nie spełnia wszystkich tych wymogów. Dla podkreślenia ważności ich

spełnienia, zaproponowałem w roku 1998 roboczą nazwę „masaż medyczny” (Kassolik K

1998a) wskazując na potrzebę jasnego określenia zarówno podstaw teoretycznych

oddziaływania masażu na organizm, jak też wypracowanie możliwości oceny pacjenta dla

potrzeb ustalania indywidualnej metodyki masażu w zależności od stanu pacjenta, i na tej

podstawie planowania zabiegu masażu.

W pierwszej kolejności była potrzeba jasnego zdefiniowania, czym jest masaż.

Kinezyterapia posługuje się energią kinetyczną, fizykoterapia - energią fizykalną w różnych

postaciach, takich jak energia cieplna, świetlna, elektryczna, natomiast masaż - energią

mechaniczną. Wymaga to uściślenia, gdyż zastosowanie energii mechanicznej o dużej

intensywności może doprowadzić do uszkodzeń tkanek. Dlatego należy ograniczyć ten rodzaj

energii w masażu jedynie do takiej intensywności, która powodować będzie jedynie

odkształcenia sprężyste tkanek i narządów. Na tej podstawie zaproponowałem następującą

definicję masażu: „Masaż jest to świadome sprężyste odkształcanie tkanek i narządów”

(Kassolik K 1998a). W konsekwencji intensywność masażu musi wynikać z właściwości

sprężystych poszczególnych tkanek i narządów, które w trakcie masażu są odkształcane.

Właściwości te wynikają przede wszystkim z kompozycji włókien kolagenowych i

sprężystych, stanowiących podstawowy składnik każdej tkanki łącznej. Jest ona

odpowiedzialna za strukturę i funkcję poszczególnych narządów. Uwzględnienie ich

właściwości mechanicznych pozwala na uniknięcie uszkodzeń tkanek i narządów w trakcie

masażu, natomiast nieuwzględnianie ich prowadzić będzie do siniaków w obrębie skóry czy

naciągnięć mięśni. Wymusza to dodatkowo postrzeganie masażu nie jako zabiegu

oddziałującego ogólnie na ciało pacjenta lub jego część – plecy, kończynę górną czy dolną,

lecz na tworzące je ściśle określone narządy i tym samym tkanki, ze szczególnym

uwzględnieniem ich ruchomości i sprężystości. Pozwoli to lepiej zrozumieć potencjalne

możliwości, jakie można uzyskać w trakcie jego wykonywania. Stanowi także punkt wyjścia

do ustalenia, jak najbardziej efektywnie należy masować dany narząd. Znalezienie

odpowiedzi, jakie zmiany wywołuje dana technika masażu w tkance czy narządzie, z pozoru

wydaje się proste. Lecz jeśli zaczniemy rozpatrywać funkcjonowanie poszczególnych

narządów: mięsień, skóra, naczynia, nerwy czy narządy wewnętrzne, dochodzimy do

5

wniosku, że trudno mówić o ich wyizolowanym funkcjonowaniu i - tym bardziej -

odpowiedzi na masaż. Każdy z tych narządów pozostaje w większej lub mniejszej zależności

strukturalnej i funkcjonalnej z innymi narządami. Skurcze mięśni uzależnione są od

sprawności naczyń w dostarczaniu i odprowadzaniu krwi i chłonki. Mięsień pozostaje także w

zależności strukturalnej z innymi mięśniami i powięzią go pokrywającą. Prawidłowe

funkcjonowanie narządów uwarunkowane jest zarówno prawidłowym ukrwieniem jak i

unerwieniem. Równie ważny jest ich prawidłowy kształt oraz utrzymywanie się w układzie

przestrzennym organizmu. Przykładem tego może być wątroba, nerka, pęcherz moczowy czy

macica. Dotyczy to też mięśni, więzadeł czy powięzi. Jest to z reguły realizowane poprzez

prawidłowy i zrównoważony rozkład napięcia spoczynkowego mięśni. Dotyczy to także

więzadeł i powięzi otaczających dany narząd. Jest to określane jako homeostaza strukturalna,

zapewniająca prawidłowy układ przestrzenny zarówno na poziomie narządowym jak i

tkankowym, komórkowym czy subkomórkowym. Natomiast nieprawidłowy kształt narządu,

tkanki czy też komórki może doprowadzać do zaburzenia jej funkcji i inicjowania procesów

patologicznych (Ingber, D.E 2003a, Ingber, D.E 2003b). Dlatego przed przystąpieniem do

badań w zakresie masażu podjąłem rozważania dotyczące zależności pomiędzy narządami,

tkankami i komórkami zapewniającymi utrzymywanie homeostazy strukturalnej w

organizmie.

Po raz pierwszy zaprezentowałem taką analizę na konferencji w Atenach Krzysztof

Kassolik Structural homeostasis: the basis of a new concept of curative massage.

International Physical Therapy Congress Athens (Greece) 31.10.-2.11.1997 i następnie we

Lwowie Kassolik Krzysztof. Homeostaza strukturalna podstawą nowej koncepcji masażu

leczniczego, Konferencja: "Moloda sportivna nauka Ukraini", from 11.03.1998 to 13.03.1998,

Lvov, Instytut Kultury Fizycznej.

Natomiast w pełni rozwiniętej formie zostały te zagadnienia opublikowane przeze mnie w

publikacji Role of the tensegrity rule in theoretical basis of massage therapy (Krzysztof

Kassolik, Waldemar Andrzejewski, Ewa Trzęsicka. Journal of Back and

Musculoskeletal Rehabilitation 2007; Vol.20: No 1: 15-20). W pracy tej przeprowadziłem

analizę zasad funkcjonowania organizmu ze szczególnym zwróceniem uwagi na to, jakie

mechanizmy pozwalają na skuteczne utrzymywanie prawidłowego układu przestrzennego w

organizmie człowieka. Występują one jednocześnie na wszystkich poziomach organizacji

spotykanej w organizmie: molekularnym, subkomórkowym, komórkowym, tkankowym,

narządowych i układowym. Zmusza to do bardzo precyzyjnego i skutecznego współdziałania

6

w przeciwdziałaniu siłom mechanicznym oddziaływującym z zewnątrz na organizm.

Równomierny rozkład sił ściskania i pociągania warunkuje prawidłowy układ przestrzenny w

organizmie, określany jako homeostaza strukturalna. Dzięki temu z reguły nie dochodzi do

uszkodzeń komórek, tkanek czy też narządów w trakcie działania sił mechanicznych na

organizm. Jednym z podstawowych mechanizmów, odpowiedzialnych za równoważenie sił

ściskania (oddziaływujących głównie na kości i chrząstki) oraz sił pociągania

(oddziaływujących na mięśnie, ścięgna, więzadła, powięzie i skórę), jest zasada synergii.

Pozwala ona na osiągnięcie strukturalnej integracji w tzw. „samo-stabilizujących” się

strukturach fizjologicznych. Mechanizm ten zwany jest też tensegracją lub integracją napięć.

Tensegracja (ang. tensegrity od tension – napięcie, integrate – łączyć w jedną całość) jest

pojęciem określającym sposób mechanicznej stabilizacji struktury poprzez zrównoważenie sił

pociągania i ściskania (Marks R. et al. 1973). Stabilizacja szkieletu naszego ciała ulega

zmianie w zależności od tonusu czynnościowego. I tak, jeśli zamierzamy maksymalnie

podnieść swoją rękę do góry, tak jakbyśmy chcieli dotknąć sufitu, musimy najpierw napiąć

mięśnie aż do palców kończyny dolnej. W ten sposób napięcie powoduje globalne

mechaniczne dostosowanie naszego ciała do wyciągnięcia do góry palców ręki (Ingber D.E

2000). Ale nasuwa się pytanie, co dzieje się, gdy mięśnie znajdują się w tonusie

spoczynkowym. Czy wtedy także układ mięśniowo-powięziowo-więzadłowy będzie się

zachowywał zgodnie z zasadą tensegracji? Kluczową rolę odgrywa tu tonus spoczynkowy

mięśni zapewniając stałe niewielkie napięcie zarówno samych mięśni jak i połączonych z

nimi powięziami i więzadłami. Przykładem tego może być pasmo biodrowo-piszczelowe z

powięzią szeroką uda, które są napinane - jak sama nazwa wskazuje - przez mięsień

naprężacz powięzi szerokiej uda. W budowie anatomicznej człowieka możemy także znaleźć

wiele miejsc, gdzie na bardzo małej powierzchni kości przyczepia się jednocześnie szereg

mięśni generujących siły pociągania o różnym kierunku, często o przeciwstawnych zwrotach i

kierunkach. W przypadku, gdy dany element kostny ma pozostać w niezmienionej pozycji,

wzrost tonusu spoczynkowego jednego z tych mięśni wymusza wzrost tonusu

spoczynkowego we wszystkich pozostałych mięśniach, mających przyczep w tym miejscu na

kości. Dzięki temu dochodzi do zrównoważenia sił pociągania oddziaływujących na przyczep

mięśni i utrzymanie elementu kostnego nadal w tym samym położeniu. W przypadku

utrzymywania się takiego zwiększonego tonusu spoczynkowego przez dłuższy czas może

dojść do zaburzenia trofiki, stanu zapalnego i bolesności w miejscu sumowania się sił

pociągania. Taki stan rzeczy bardzo często nie ogranicza się do wzrostu tonusu

spoczynkowego jedynie w tym mięśniu, w którym powyższe zmiany wystąpiły, lecz z reguły

7

wymusza wzrost tonusu spoczynkowego we wszystkich innych strukturach anatomicznych,

pozostających w kontakcie strukturalnym z powyższym mięśniem, w celu zrównoważenia

jego tonusu spoczynkowego. Dzięki temu nie następują zauważalne zmiany strukturalne w

obrębie całego ciała. Dopiero po pewnym czasie, gdy dalszy wzrost tonusu spoczynkowego

mięśnia nie jest możliwy do zrównoważenia przez inne struktury anatomiczne, dochodzi do

widocznych zmian w ustawieniu poszczególnych części ciała względem siebie. Jednym z

przykładów zależności strukturalnej pomiędzy mięśniami a naczyniami i nerwami może być

zespół mięśnia gruszkowatego. W przypadku wzmożonego napięcia spoczynkowego tego

mięśnia, może dochodzić do zaburzenia funkcji, wychodzącej spod niego, tętnicy

pośladkowej dolnej i doprowadzać do niedokrwienia między innymi nerwu kulszowego, tym

samym być jedną z przyczyn występowania rwy kulszowej. W takim przypadku hipotetyczne

działanie masażu, ukierunkowanego na normalizację napięcia spoczynkowego ściśle

określonych mięśni i powięzi pozostających w zależności strukturalnej z mięśniem

gruszkowatym, stwarza potencjalne możliwości przywrócenia prawidłowego ukrwienia

nerwu kulszowego i ustąpienia objawów rwy kulszowej.

Żeby można było wykorzystać taką zależność strukturalną pomiędzy mięśniami,

powięziami, więzadłami a naczyniami i nerwami w masażu, należało przeprowadzić wnikliwą

analizę budowy anatomicznej człowieka pod tym właśnie kątem. Zostało to zaprezentowane

w następnej mojej pracy Anatomiczne uzasadnienie wykorzystania zasady tensegracji w

masażu (Krzysztof Kassolik, Waldemar Andrzejewski, Ewa Trzęsicka, Gregory

Charlton Fizjoterapia Polska 2007; Vol.7: No 3:332-343). Na podstawie dostępnej

literatury, jak i wcześniejszych własnych doświadczeń zawodowych w pracy z pacjentami,

wyodrębniłem cztery podstawowe układy zależności strukturalnej na poziomie mięśniowo-

powięziowo-więzadłowym. Każdy z tych układów ma nadaną nazwę mięśnia lub więzadła w

celu podkreślenia ich dominującej roli w utrzymywaniu zrównoważonego napięcia

spoczynkowego w danym układzie. Możemy wyróżnić układ mięśnia najszerszego grzbietu,

pozostający w zależności strukturalnej z powierzchowną warstwą mięśnia pośladkowego

wielkiego, napinającą tylną część pasma biodrowo-piszczelowego, oraz poprzez grzebień

guzka mniejszego z przegrodą międzymięśniową przyśrodkową ramienia, dochodzącą do

nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej. Układ mięśnia piersiowego większego, który

poprzez swoją część brzuszną, przyczepiającą się na blaszce przedniej mięśnia prostego

brzucha, wchodzi w kontakt strukturalny z więzadłem pachowym, i poprzez kolec biodrowy

przedni górny, z mięśniem krawieckim i mięśniem naprężaczem powięzi szerokiej uda,

8

napinającym przednią część pasma biodrowo-piszczelowego. Układ mięśnia zębatego

przedniego, w przeciwieństwie do dwóch wcześniejszych układów, ma bardziej złożoną

budowę strukturalną, w formie sieci. Przykładem mogą być mięśnie przyczepiające się na

kącie górnym łopatki: mięsień dźwigacz łopatki, mięsień równoległoboczny mniejszy,

mięsień nadgrzebieniowy i górne zęby mięśnia zębatego przedniego, gdzie każdy z nich

oddziałuje na kąt górny łopatki. Podobna sytuacja występuje z mięśniami przyczepiającymi

się: 1) na wyrostku kruczym łopatki (mięsień piersiowy mniejszy, pozostający w kontakcie

strukturalnym z mięśniem zębatym przednim, oraz mięśniem kruczo-ramiennym i głową

krótką mięśnia dwugłowego ramienia), 2) na nadkłykciu bocznym kości ramiennej (od góry

przegroda międzymięśniowa boczna ramienia, pozostająca w zależności strukturalnej z

częścią środkową mięśnia naramiennego, i tym samym z mięśniem nadgrzebieniowym, a od

dołu z większością mięśni grupy tylnej i bocznej przedramienia, mających swój przyczep

właśnie w obrębie nadkłykcia bocznego kości ramiennej), 3) guzku większym kości

ramiennej (mięsień nadgrzebieniowy, mięsień podgrzebieniowy i mięsień obły mniejszy, z

czego dwa pierwsze, poprzez brzeg przyśrodkowy łopatki, łączą się z mięśniami

równoległobocznymi oraz z samym mięśniem zębatym przednim), 4) na krętarzu większym

(mięsień pośladkowy średni i mięsień gruszkowaty, który poprzez powierzchnię brzuszną

kości krzyżowej i więzadła biodrowo-krzyżowe przednie wchodzi w zależność strukturalną z

mięśniem biodrowo-lędźwiowym, a ten z mięśniem czworobocznym lędźwi, i poprzez

powięź piersiowo-lędźwiową z mięśniem zębatym przednim.

I wreszcie układ więzadła krzyżowo-guzowego, którego nazwa odzwierciedla jego

kluczową rolę w zależności strukturalnej pomiędzy mięśniem prostownikiem grzbietu a

głęboką warstwą mięśnia pośladkowego wielkiego i mięśniami przyczepiającymi się do guza

kulszowego: głową długą mięśnia dwugłowego uda, mięśniem półścięgnistym i

półbłoniastym oraz mięśniem przywodzicielem wielkim, odgrywającym istotną rolę w

prawidłowej dystrybucji krwi i chłonki (poprzez utworzony przez niego kanał

przywodzicieli). Może to tłumaczyć, dlaczego wzmożonemu napięciu mięśnia prostownika

grzbietu może towarzyszyć kurcz w łydkach i uczucie zimna w stopach. W pracy tej, obok

wnikliwej analizy anatomicznej zależności strukturalnej pomiędzy mięśniami, powięziami i

więzadłami a naczyniami i nerwami, przedstawiono szereg przykładów pozwalających lepiej

zrozumieć możliwy wpływ wzmożonego napięcia tych struktur na pojawiające się

dolegliwości bólowe w obrębie układu ruchu. Takim dobrym przykładem może być ból na

nadkłykciu przyśrodkowym kości ramiennej popularnie zwanym łokciem golfisty, gdzie

9

przeciążenie mięśni grupy przedniej przedramienia nieuchronnie będzie z czasem

doprowadzać do wzmożonego napięcia zarówno mięśni w obrębie dłoni, jak mięśnia

najszerszego grzbietu. Dodatkowo często może dochodzić do zaburzenia funkcji nerwu

łokciowego w postaci mrowienia w dwóch ostatnich palcach. Powodem tego często jest

wzmożone napięcie przegrody międzymięśniowej przyśrodkowej ramienia, przez którą

przebija się wspomniany nerw. Podobnie, wzmożone napięcie mięśnia piersiowego

większego poprzez blaszkę przednią mięśnia prostego brzucha i powięź piersiową oraz

powięź powierzchowną brzucha, może doprowadzać do zaburzenia napięcia więzadła

pachwinowego i tym samym przyczyniać się do podrażnienia nerwu skórnego bocznego uda,

który, przebijając się przez więzadło, będzie skutkować zaburzeniem czucia na przednio-

bocznej powierzchni uda. W każdym z tych przypadków zastosowanie masażu, może

pozwolić na znaczne zintensyfikowanie wpływu na normalizację wzmożonego napięcia w

strukturze, w obrębie której dolegliwość bólowa występuje.

W tym celu należy opracowywać nie jedynie struktury biorące bezpośredni udział w

dolegliwościach bólowych, ale w pierwszej kolejności wszystkie inne struktury (mięśnie,

powięzie czy więzadła) pozostające w pośredniej zależności strukturalnej z miejscem bólu.

Jest to spowodowane sumowaniem się normalizacji napięcia we wszystkich strukturach

tworzących dany układ, a nie tylko w miejscu, gdzie dolegliwość bólowa występuje.

Przykładem tego może być mięsień prostownik grzbietu, gdzie wykonanie, najpierw masażu

w obrębie tylnej części kończyny dolnej na mięśniach: pośladkowym wielkim, dwugłowym

uda, półścięgnistym, półbłoniastym i przywodzicielu wielkim oraz trójgłowym łydki, a

dopiero na końcu na mięśniu prostowniku grzbietu, znacznie skraca czas przywrócenia

prawidłowego napięcia w jego obrębie.

Kolejnym etapem moich badań na temat zasadności zastosowania zasady tensegracji w

masażu była bardzo ważna praca eksperymentalna: Krzysztof Kassolik, Anna Jaskólska,

Katarzyna Kisiel-Sajewicz, Jarosław Marusiak, Adam Kawczyński, Artur Jaskólski.

Tensegrity principle in massage demonstrated by electro- and mechanomyography. Journal

of Bodywork and Movement Therapies 2009; Vol.13; No 2: 164-170.

Miała ona kluczowe znaczenie dla odpowiedzi na pytanie, czy odkształcanie w trakcie

masażu jednego mięśnia ma jakikolwiek wpływ na inny mięsień, pozostający z nim w

pośrednim kontakcie strukturalnym poprzez inną strukturę anatomiczną. Ze względu na liczne

ograniczenia techniczne, związane z ograniczeniami pomiarowymi przy użyciu

10

elektromiografii (EMG) i mechanomiografii (MMG), musiałem ograniczyć się do struktur

powierzchownie leżących bezpośrednio pod skórą. Zostały wybrane dwa modele badawcze.

Pierwszy dotyczył części środkowej mięśnia naramiennego (gdzie była przyłożona elektroda

do pomiaru sygnału EMG i MMG), przegroda międzymięśniowa boczna ramienia, jako

struktura przenosząca siły pociągania, i mięsień ramienno-promieniowy, poddawany

odkształcaniu sprężystemu poprzez wykonywanie na nim techniki ugniatania. Drugi model

dotyczył mięśnia naprężacza powięzi szerokiej uda (gdzie przyłożona była elektroda do

pomiaru sygnału EMG i MMG), przednia część pasma biodrowo-piszczelowego, jako

struktura przenosząca siły pociągania, i mięśnie strzałkowy długi i krótki, poddawane

odkształcaniu sprężystemu poprzez wykonywanie na nim techniki ugniatania. Ważne było

także, żeby mięsień badany i mięsień odkształcany były unerwiane przez różne nerwy,

ograniczając tym samym wpływ reakcji odruchowej na wyniki w trakcie badania. Badania

przeprowadzone zostały na reprezentatywnej grupie 33 zdrowych mężczyznach. W trakcie

badań dokonywano jednoczesnej rejestracji sygnałów EMG i MMG w trakcie odkształcania

sprężystego mięśni. Na bazie uzyskanych wyników stwierdzono, że w przypadku mięśnia

naprężacza powięzi szerokiej uda wystąpiła zarówno bioelektryczna, jak i

mechanomiograficzna statystycznie istotna odpowiedź na odkształcanie sprężyste mięśnia

strzałkowego długiego i krótkiego. W przypadku mięśnia naramiennego wystąpiła jedynie

mechanograficzna statystycznie istotna odpowiedź na odkształcanie sprężyste mięśnia

ramienno-promieniowego. Można założyć, że brak bioelektrycznej statystycznie istotnej

odpowiedzi był spowodowany niskim poziomem napięcia spoczynkowego w obrębie mięśnia

naramiennego, przegrody mięśniowej bocznej ramienia i mięśnia ramienno-promieniowego w

przeciwieństwie do drugiego modelu badawczego, gdzie mięsień naprężacz powięzi szerokiej

uda jest jednym z mięśni posturalnych wykazujących wyższy tonus spoczynkowy w stosunku

do mięśnia naramiennego. Pozwoliło to na uchwycenie zmian w bioelektrycznej aktywności

mięśnia naprężacza powięzi szerokiej ale nie w mięśniu naramiennym.

Wyniki tej pracy są kluczowe dla masażu, gdyż dają podstawę do wykorzystywania

zasady tensegracji w masażu, tym samym przyczyniając się do uzyskiwania zdecydowanie

większych efektów w zakresie normalizacji podwyższonego napięcia mięśniowego, często

występującego w schorzeniach układu ruchu. Potwierdzeniem jej przydatności jest cytowanie

w najnowszych podręcznikach z masażu.

The Massage Therapist's Guide to Pain Management E-Book by Sandy Fritz and Leon

Chaitow, ND, DO (UK) Churchill Livingstone 2011;

11

Mosby's Fundamentals of Therapeutic Massage by Sandy Fritz,5nd Edition Elsevier 2013;

Sports & Exercise Massage: Comprehensive Care in Athletics, Fitness, & Rehabilitation

by Sandy Fritz 2nd Edition Elsevier 2013.

Dla potwierdzenia zwiększenia efektywności zastosowania zasady tensegracji w

masażu przeprowadziłem badania kliniczne opublikowane w artykule Krzysztof Kassolik,

Waldemar Andrzejewski, Marcin Brzozowski, Iwona Wilk, Lucyna Górecka-Midura,

Bożena Ostrowska, Dominik Krzyżanowski, Donata Kurpas. Comparison of massage based

on the tensegrity principle and classic massage in treating chronic shoulder pain. Journal of

Manipulative and Physiological Therapeutics. 2013; Vol.36; No 7: 418-427.

W pracy podjęto próbę porównania dwóch rodzajów masażu:

1/ klasycznego, wykonywanego jedynie w okolicy występowania bólu i

2/ masażu opartego o zasadę tensegracji, wykonywanego na mięśniach i powięziach

pozostających w pośrednim i bezpośrednim kontakcie z miejscem bólu.

Założono, że zastosowanie drugiego rodzaju masażu spowoduje znacząco większe

rozluźnienie mięśni w porównaniu z pierwszym i tym samym możliwym będzie uzyskanie

lepszego, długotrwałego efektu poprawy funkcji barku oraz zmniejszenie dolegliwości

bólowych. Badaniami objęto 19 kobiet i 11 mężczyzn z rozpoznanym przez lekarzy

rodzinnych zespołem bolesnego barku utrzymującym się od co najmniej 3 miesięcy. Osoby

losowo podzielono na dwie grupy, w każdej znalazło się 15 osób. W pierwszej

przeprowadzono 10 zabiegów masażu klasycznego w obrębie obręczy barkowej. W drugiej

wykonano 10 zabiegów masażu opartego o zasadę tensegracji. W obu grupach masaż

wykonywano przez 2 tygodnie (5 zabiegów w tygodniu). Do 1 miesiąca po zakończeniu

eksperymentu pacjentów nie poddawano innej formie leczenia. Jako narzędzie badawcze

wykorzystano: 1/ badania ankietowe obejmujące kwestionariusz McGill dotyczący bólu oraz

kwestionariusz oceny barku, 2/ pomiary biernej i czynnej ruchomości (zginanie, prostowanie,

odwodzenie, rotacja zewnętrzna i wewnętrzna) w stawie ramiennym metodą goniometryczną.

Powyższe badania dokonano przed rozpoczęciem terapii, w dniu jej zakończenia oraz miesiąc

po zakończeniu leczenia. Nie wykazano istotnej statystycznie poprawy biernych oraz

czynnych zakresów ruchu w stawie barkowym przy stosowaniu masażu klasycznego. Przy

stosowaniu masażu w oparciu o zasadę tenegracji wykazano istotne statystycznie (p<0,0001)

zwiększenie biernych i czynnych zakresów ruchu zginania (odpowiednio o 19,6º i 26º) i

12

odwodzenia ramienia (odpowiednio o 22,6º i 20,2º) w stawie ramienno-łopatkowym.

Nastąpiło zmniejszenie intensywności dolegliwości bólu w obu grupach badawczych. Masaż

stosowany dotychczas w terapii bolesnego barku nie dawał na tyle zadowalających efektów,

aby wszedł na stałe do programów jego leczenia.

Masaż w oparciu o zasadę tensegracji, pozwala, dzięki sumowaniu się rozluźnień

poszczególnych mięśni i powięzi, mających bezpośredni lub pośredni kontakt ze strukturą

objętą procesem chorobowym, uzyskać większą od masażu klasycznego skuteczność, a tym

samym poprawić efektywność fizjoterapii i stać się jej cennym uzupełnieniem w zespole

bolesnego barku.

Następna praca cyklu wskazuje na możliwy wpływ wzmożonego napięcia

spoczynkowego mięśni i powięzi na funkcję naczyń i nerwów. Takie przypadki występują u

pacjentów rzadko i dlatego skuteczność masażu w oparciu o zasadę tensegracji można

przedstawić tylko jako opisu przypadku, czego dokkonwłem i opisałem w pracy: The

effectiveness of massage in therapy for obturator nerve dysfunction as complication of hip

joint alloplasty - case report (Krzysztof Kassolik, Donata Kurpas, Iwona Wilk, Izabella

Uchmanowicz, Jacek Hyży, Waldemar Andrzejewski Rehabilitation Nursing 2014;

Vol.39; No 6: 311-320.

Mężczyzna w wieku 58 lat doznał urazu złamania szyjki kości udowej lewej w

konsekwencji poślizgnięcia się na pokładzie statku. Bezpośrednio po incydencie u pacjenta

wykonano zabieg operacyjny z zastosowaniem całkowitej endoplastyki lewej kości udowej z

wstawieniem endoprotezy typu bezcementowa ABG-II z podejścia bocznego.

Prowadzona była wówczas rehabilitacja szpitalna. W tym okresie pacjent zgłaszał

bardzo silne dolegliwości bólowe kończyny operowanej (według skali wizualno-analogowej,

VAS = 10). Umiemożliwiały one efektywną fizjoterapię. Potem zlecono usprawnianie

ambulatoryjne przez trzy kolejne miesiące. Ponownie podjęto próby chodu o dwóch kulach po

płaskim podłożu i po schodach. Nadal utrzymywał się ból (VAS = 10) na przednio-

przyśrodkowej połowie uda przy próbie ćwiczeń i chodzenia. Sześć miesięcy później, z

powodu nieustępujących dolegliwości bólowych w okolicy stawu kolanowego lewego,

wykonano u pacjenta artroskopię stawu kolanowego lewego. Ból w okolicy stawu

kolanowego ustąpił, jednak nadal utrzymywał się na przednio-przyśrodkowej stronie uda i

nasilał przy obciążaniu kończyny. Pacjenta poddano kolejnej szczegółowej diagnostyce dla

potrzeb fizjoterapii. Stwierdzono skrócenie operowanej kończyny o trzy centymetry oraz chód

13

koszący. Zastosowano wkładki korkowe do obuwia, uzyskując wyrównanie długości

kończyn, nie przyniosło to jednak efektu przeciwbólowego. Po raz kolejny zastosowano

leczenie zachowawcze.

Podczas chodu przy obciążaniu kończyny operowanej pacjent odczuwał ból (VAS = 10)

- opisując go jako „nagły, odcinający, zbijający z nóg”, powodujący natychmiastowe

przeniesienie ciężaru na drugą kończynę i uniemożliwiający wykonanie kolejnych kroków. Po

upływie około półtora roku od incydentu złamania i całkowitej alloplastyki stawu biodrowego

pacjent przebył kolejny zabieg chirurgiczny, mający na celu wyrównanie długości kończyn

dolnych poprzez nałożenie nakładki na endoprotezę. Różnica długości kończyn po zabiegu

wynosiła 0,5cm. Po drugim zabiegu chirurgicznym dolegliwości bólowe zmniejszyły się

(VAS = 7). W celu całkowitej eliminacji bólu zastosowano neuromobilizację nerwu udowego

kończyny operowanej, co przynosiło efekt przeciwbólowy, ale jedynie na 5 dni.

Kontynuacja fizjoterapii była niezbędna pacjentowi, by wrócił do pełnej sprawności

fizycznej. Była jednak niemożliwa z powodu nawracających dolegliwości bólowych. Stąd

podjęto próbę zastosowania masażu opartego na zasadzie tensegracji z indywidualnie dobraną

metodyką zabiegu. Najpierw przeprowadzono ocenę palpacyjną. Stwierdzono bolesność

uciskową w obrębie mięśni przywodzicieli, co mogło świadczyć o podrażnieniu gałązki tylnej

nerwu zasłonowego, przechodzącej przez mięsień zasłaniacz zewnętrzny. Potwierdzeniem

tego była silna bolesność uciskowa na przyczepie końcowym tego mięśnia w dole

nadkrętarzowym kości udowej. Celem masażu tensegracyjnego było: normalizacja napięcia

spoczynkowego mięśnia nerwu zasłonowego (zmniejszenie napięcia mięśnia zasłaniacza

zewnętrznego, który otacza gałązkę tylną tego nerwu a także przywrócenie prawidłowej

dystrybucji krwi tętniczej, żylnej i chłonki w okolicy biodra poprzez normalizację napięcia

mięśnia gruszkowatego. Polegało to na zsumowaniu rozluźnień powięzi piersiowo-

lędźwiowej, mięśnia biodrowo-lędźwiowego i mięśnia pośladkowego średniego,

pozostających w pośrednim i bezpośrednim kontakcie z mięśniem gruszkowatym. Opis tej

autorskiej metodyki masażu miał miejsce po raz pierwszy w niniejszym artykule.

Zastosowanie zasady tensegracji w masażu nie ogranicza się jedynie do schorzeń w

obrębie układu ruchu, takich jak zespół bolesnego barku, bóle kręgosłupa czy też zmian w

obrębie stawu biodrowego, lecz także i w niektórych zaburzeniach funkcji narządów

wewnętrznych, takich jak łagodny przerost prostaty, wysiłkowe nietrzymanie moczu czy w

bolesnej miesiączce. Następna praca jest przykładem wykorzystania zasady tensegracji w

masażu w przypadku zaburzeń funkcji jelita grubego, czego skutkiem są zaparcia (Krzysztof

14

Kassolik, Waldemar Andrzejewski, Iwona Wilk, Marcin Brzozowski, Kamila Voyce,

Ewa Jaworska-Krawiecka, Barbara Nowak, Donata Kurpas. The effectiveness of

massage based on the tensegrity principle compared with classical abdominal massage

performed on patients with constipation. Archives of Gerontology and Geriatrics 2015;

Vol.61; No 2: 202-211).

Celem pracy było porównanie skuteczności zastosowania masażu medycznego i

klasycznego u osób z zaparciem. Przyjęto hipotezę, że masaż wykonywany w oparciu o

tensegrację, polegający na opracowaniu powłok brzusznych i mięśni klatki piersiowej

(będących w kontakcie strukturalnym z aparatem mięśniowo-powięziowym jelita grubego i

odbytnicy), pośrednio będzie miał wpływ na funkcjonowanie jelita grubego poprzez

zwiększenie dystrybucji krwi i chłonki w tym rejonie. Metodyka zabiegu masażu w oparciu o

prawo tensegracji różni się znacznie od masażu klasycznego. Jej założeniem jest

odkształcanie jelita grubego zgodnie z jego przebiegiem. W badaniach brało udział 29 osób ze

zdiagnozowanym zaparciem. Pacjentów podzielono na 2 grupy: badawczą - 15 osób, i

kontrolną - 14 osób. Eksperyment składał się z serii 6 zabiegów masażu (opartego na zasadzie

tensegracji w grupie badawczej i klasycznego w grupie kontrolnej) wykonywanych w okresie

21 dni, 2 zabiegi tygodniowo. Podstawą oceny była ankieta badawcza. Po serii zabiegów

masażu medycznego częstość wypróżnień w grupie badawczej wzrosła z 1,87 do 3,73

wypróżnień na tydzień (zmiana istotna statystycznie p<0,005) natomiast w grupie kontrolnej

wzrosła z 2 do 2,57 (zmiana istotna statystycznie p<0,05). W wyniku terapii występowanie u

pacjentów uczucie napinania podczas defekacji zmniejszyło się w grupie badawczej z 60% do

33,33%, a w grupie kontrolnej z 42,85% do 35,71%. W grupie badawczej 80% osób, a w

grupie kontrolnej 28,57% osób, pozytywnie oceniło wpływ zastosowanej terapii na ich jakość

życia. Masaż w oparciu o zasadę tensegracji wywołuje pozytywny wpływ na ilościowy i

jakościowy aspekt wypróżnień w większym stopniu niż masaż klasyczny.

Podsumowanie

Zaprezentowany cykl prac stworzył podstawy do możliwości zastosowania zasady tensegracji

w masażu. Ma to istotne znaczenie dla ustalenia jakie mięśnie, powięzie i więzadła oraz w

jakiej kolejności powinny być opracowywane masażem. Poprzez sumowanie rozluźnienia

poszczególnych mięśni pozostających ze sobą w zależności strukturalnej na uzyskiwanie

bardziej trwałych efektów normalizacji ich napięcia spoczynkowego. Stwarza to warunki do

ograniczania lub nawet likwidacji dolegliwości bólowych w obrębie układu ruchu jak też i

normalizacji funkcji nerwów czy naczyń przechodzących przez mięśnie, powięzie lub

15

więzadła wpływając pośrednio także na poprawienie funkcji wybranych narządów

wewnętrznych.

Piśmiennictwo:

Ingber, D.E. Tensegrity II. How structural networks influence cellular information-processing

networks. Journal of Cell Science 2003a, 116: 1397-1408

Ingber, D.E.. Mechanobiology and diseases of mechanotransduction. Annals Medicine,

2003b,35: 564-577

Ingber D.E. Opposing View on tensegrity as a structural framework for understanding cell

mechanics. Journal of Applied Physiology 2000,Vol.89: 1663-1678

Kassolik Krzysztof. Czym jest masaż medyczny?. Fizjoterapia. 1998a, Vol.6, No 1-2: 63-64

Kassolik Krzysztof Structural homeostasis: the basis of a New coception curative massage.

International Physical Therapy Congress Athena; Grecja, 31.10 - -2.11.1997 r

Kassolik Krzysztof. Homeostaza strukturalna podstawą nowej koncepcji masażu leczniczego,

Konferencja "Moloda sportivna nauka Ukraini", Lwów, Instytut Kultury Fizycznej, 11.03-

13.03.1998b

Marks R., Fuller R.B. The dymaxion world Buckminster Fuller. Garden City, NY:

Anchor/Doubleday, 1973: 57-60

Moyer C.A., Rounds J., Hannum J.W. A meta-analysis of massage therapy research.

Psychological Bulletin 2004, Vol. 130, No 1: 3-18

Uramowska-Żyto B. Medycyna jako wiedza i system działań. Zakład Narodowy im.

Ossolińskich Wrocław 1980

Weerapong P., Hume P.A., Kolt G.S. The mechanismas of massage and effects on

performance, muscle recovery and injury prevention. Sports Medicine 2005, Vol.35, No 3:

235-256

Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo - badawczych

Bardzo ważnym dla prezentowanego cyklu publikacji było wypracowanie oceny

rozkładu napięcia w obrębie wcześniej prezentowanych układów. Musiała być ona prosta w

zastosowaniu i pozwalająca uzyskać wiarygodne wyniki. Pierwsze próby takiej oceny dla

potrzeb masażu opartego na zasadzie tensegracji była praca Kassolik Krzysztof,

Andrzejewski Waldemar, Sawicki Zbigniew. Kompleksowa ocena pacjenta w masażu

medycznym Fizjoterapia Polska 2003; Vol.3; No 3: 281-286. Następne prace dotyczyły

16

ustalenia czy ocena palpacyjna, wykonywana w tak zwanych punktach trigger point na

mięśniach w fizjoterapii, może być zastąpiona oceną tych samych mięśni na ich przyczepach

kostnych. Związane jest to z łatwiejszą lokalizacją elementów kostnych, do których

przyczepiają się badane mięśnie. Zostało to potwierdzone w pracy Andrzejewski Waldemar,

Kassolik Krzysztof, Cymer Katarzyna. Poziom korelacji między wrażliwością uciskową

mierzoną na przyczepie kostnym i na przebiegu mięśni szkieletowych. Family Medicine and

Primary Care Review 2009; Vol.11; No 2: 127-133; Dało to podstawę do wypracowania w

pełni dojrzałej i prostej w zastosowaniu metody oceny rozkładu napięcia mięśniowego, która

została opisana w publikacji Waldemar Andrzejewski, Krzysztof Kassolik. Ocena

palpacyjna w masażu tensegracyjnym .Fizjoterapia 2009; Vol.17; No 4: 60-66. Do tej oceny

wybrano 16 punktów kostnych po lewej i prawej stronie ciała, będących miejscami przyczepu

mięśni i więzadeł wchodzących w skład czterech układów.

Dobór miejsc oceny został dokonany na podstawie

1. łatwości lokalizacji,

2. sumowaniu się w tym miejscu sił pociągania,

3. nie występowaniu w pobliżu struktur należących do innych układów.

Zostało to zawarte w karcie oceny pacjenta dla potrzeb masażu i uzupełnione o

dodatkowe pytania dotyczące czasu trwania dolegliwości bólowych oraz ich lokalizacji. Po

raz pierwszy w masażu spełniono warunek dotyczący dokonywania oceny wstępnej pacjenta i

na tej podstawie ustalania, jakie mięśnie, powięzie, więzadła oraz w jakiej kolejności powinny

być masowane w celu normalizacji ich napięcia. W masażu jest to bardzo istotne, ponieważ

dopiero wtedy można uzyskiwać efekt sumowania się rozluźnień poszczególnych mięśni,

powięzi i więzadeł zapewniając większy wpływ na normalizację napięcia w miejscu

występowania dolegliwości bólowych. Praca ta została uzupełniona o publikację, która

ukazała się w następnym roku i dotyczyła opisu masażu opierającego się o zasadę tensegracji.

Krzysztof Kassolik, Waldemar Andrzejewski. Masaż tensegracyjny. Fizjoterapia 2010;

Vol.18; No 1: 66-71. Prace te były efektem wieloletniego doświadczenia w pracy z

pacjentami uskarżających się na dolegliwości bólowe w obrębie układu ruchu. Zostało to

potwierdzone opublikowanymi przeze mnie licznymi pracami w tym zakresie.(Kassolik

2000a, 2000b, 2000c, Chołodecki 2001, Andrzejewski 2003a, 2003b, 2003c, Kassolik 2004a,

2004b, Andrzejewski, 2004, Trzęsicka, 2004, Kassolik 2005a, Kassolik 2005b, Kassolik

2005c, Kassolik, 2005d, Andrzejewski 2006a, Andrzejewski 2006b, Andrzejewski 2007a,

17

Andrzejewski 2007b Andrzejewski 2007c, Mizgier 2009, Krawiecka-Jaworska 2010,

Falkowski 2011a, Falkowski 2011b, Falkowski 2011c, Wilk, 2014,Wilk 2015).

Następnie na tej podstawie, w celu popularyzacji zastosowania zasady tensegracji w

masażu, użyto nazwy masaż tensegracyjny. W roku 2012 nakręciłem film „Masaż

tensegracyjny” wydany przez wydawnictwo Elamed autorstwa Krzysztof Kassolik i

Waldemar Andrzejewski. I dwa lata później opublikowałem książkę „Masaż tensegracyjny”

w wydawnictwie MedPharm w roku 2014r. autorstwa Krzysztof Kassolik i Waldemar

Andrzejewski. Na podkreślenie zasługuje fakt, że ten rodzaj masażu, pod nazwą masaż

tensegracyjny, wszedł do podstaw programowych dla szkół policealnych, kształcących w

zawodzie Technik Masażysta od 2012r. w całej Polsce. Jednakże badania dotyczące

zastosowania masażu tensegracyjnego, prowadzone przeze mnie, nie ograniczały się jedynie

do schorzeń w obrębie narządu ruchu, lecz także i wybranych narządów wewnętrznych.

Przykładem tego może być zastosowanie masażu w oparciu o zasadę tensegracji w łagodnym

przeroście gruczołu krokowego. W tym wypadku masaż polegał na masowaniu powłok

brzusznych i aparatu więzadłowo-powięziowego tworzącego dno miednicy. Dzięki temu

uzyskano pośredni wpływ na normalizację napięcia struktur otaczających prostatę i tym

samym ułatwiono odpływ z niej krwi żylnej i chłonki. Przyczyniono się do prawdopodobnego

zmniejszenia ciśnienia w obrębie samej prostaty i zmniejszenia ucisku na cewkę moczową w

nim leżącą. Efektem tego były prace Kassolik 2001, Kassolik 2007. Masaż tensegracyjny

znalazł zastosowanie także w wysiłkowym nietrzymaniu moczu. Jego działanie w tym

wypadku polegało na pośrednim wywoływaniu łagodnie narastającego napinania ściany

pęcherza moczowego poprzez pośrednie pociąganie więzadeł pępkowych, na których jest

zawieszony. Uzyskiwano to w wyniku pociągania kresy białej, będącej miejscem przyczepu

dla tych więzadeł. Pozwala to na wywoływanie bardzo powoli narastającego uczucia parcia

na pęcherz u pacjentek cierpiących na osłabienie zwieraczy pęcherza moczowego zwane

wysiłkowym nietrzymaniem moczu. W początkowym okresie takiej dolegliwości tego typu

masaż pozwala na poprawienie sprawności zwieraczy pęcherza moczowego poprzez

wykonywanie przez nie w trakcie takiego masażu mało intensywnych ćwiczeń polegających

na powstrzymywaniu parcia na pęcherz. Potwierdzeniem tego były następujące prace:

Ratajczak 2003, Bujnowska-Fedak 2004, Bujnowska-Fedak 2005a, Bujnowska-Fedak 2005b,

Kassolik 2013. Były także prowadzone badania dotyczące możliwości wykorzystania masażu

w oparciu o zasadę tensegracji w bolesnej miesiączce Kassolik 2006a i w przekrwieniu

biernym wątroby Kassolik 2006b. Przeprowadziłem także badania pozwalające ocenić

możliwości zastosowania masażu w oparciu o zasadę tensegracji u pacjentów po operacjach

18

w obrębie twarzo-czaszki. W tym przypadku masaż miał za zadanie zmniejszyć

nadwrażliwość oraz poprawić odpływ chłonki z okolicy twarzy łagodząc dolegliwości bólowe

pacjenta. Efektem tego były dwie prace Kassolik 2007a, Kassolik 2007b.

Drugim nurtem moich zainteresowań były badania, mające za zadanie odpowiedzieć,

czy mogą zachodzić zmiany strukturalne na poziomie tkankowym i komórkowym pod

wpływem wielokrotnie powtarzanego masażu. A jeśli tak, to w jakim zakresie i na jakiej

drodze one zachodzą. Inspiracją do tych badań była moja praca doktorska pt. Zmiany

morfologiczne tkanki łącznej ścięgnistej zachodzące pod wpływem masażu klasycznego” obroniona w

1992r. na Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu. Po wielu latach powróciłem do badań

histologicznych, pozwalających z użyciem najnowszych technik badawczych - wcześniej

niedostępnych, do odpowiedzenia na nurtujące wciąż pytanie czy masaż jest w stanie powodować

zmiany strukturalne w obrębie tkanki łącznej, czy też mięśni. Pierwsza praca, dotycząca wpływu

masażu na tkankę ścięgnistą, poddawaną wielokrotnemu masowaniu (przez 60 dni) na wykazanie, że

zachodzą zmiany strukturalne w obrębie ilości i grubości włókien kolagenowych tworzących tkankę

ścięgnistą. Co zostało opublikowane w pracy Kassolik 2013.

Następnym etapem były kolejne prace, pozwalające zrozumieć mechanizmy, jakie są

uruchamiane pod wpływem masażu w ścięgnie jak i mięśniu. Andrzejewski 2014,

Andrzejewski 2015a Andrzejewski 2015b. Było to spowodowane zwiększoną obecnością

czynnika wzrostu FGF odpowiedzialnego za aktywizację fibroblastów i tym samym

tworzeniem nowych włókien kolagenowych oraz wzmożonym procesem angiogenezy,

aktywowanym poprzez podwyższony poziom czynnika VEGF.

Piśmiennictwo:

Kassolik Krzysztof, Andrzejewski Waldemar, Sawicki Zbigniew. Kompleksowa ocena

pacjenta w masażu medycznym Fizjoterapia Polska 2003; Vol.3; No 3: 281-286.

Andrzejewski Waldemar, Kassolik Krzysztof, Cymer Katarzyna. Poziom korelacji między

wrażliwością uciskową mierzoną na przyczepie kostnym i na przebiegu mięśni szkieletowych.

Family Medicine and Primary Care Review 2009; Vol.11; No 2: 127-133.

Andrzejewski Waldemar, Kassolik Krzysztof. Ocena palpacyjna w masażu tensegracyjnym

.Fizjoterapia 2009; Vol.17; No 4: 60-66.

19

Kassolik Krzysztof, Andrzejewski Waldemar. Masaż tensegracyjny. Fizjoterapia 2010;

Vol.18; No 1: 66-71.

Kassolik Krzysztof. Masaż medyczny w leczeniu zespołu bólowego dolnego odcinka

kręgosłupa Polska Medycyna Rodzinna. 2000a, Vol.2, No 1: 55-57.

Kassolik Krzysztof, Nowak Barbara, Andrzejewski Waldemar. Masaż medyczny jako jeden ze

sposobów leczenia zespołu bólowego dolnego odcinka kręgosłupa Polska Medycyna Rodzinna

2000b, Vol.2, No 4: 519-522.

Kassolik Krzysztof, Andrzejewski Waldemar, Salak Tomasz. Wpływ masażu medycznego na

bolesność bocznego przedzia przedziału stawu łokciowego - łokieć Fyzioterapie. – 2000c, c.3.

- Tryb dostępu: http://risc.upol.cz/~varek/pt/F/F3/elbow.html

Chołodecki Dariusz, Kassolik Krzysztof, Zosuł Grzegorz, Krawiecka-Jaworska Ewa. Masaż

medyczny jako środek terapeutyczny w leczeniu bólów dolnego odcinka kręgosłupa. Polska

Medycyna Rodzinna 2001, Vol.3, No 3: 217-220.

Andrzejewski Waldemar, Witkowski Tomasz, Kassolik Krzysztof. Masaż medyczny w

przewlekłych zespołach bólowych układu ruchu a zmienność rytmu serca oceniana w 24-

godzinnym zapisie EKG metodą Holtera. Fizjoterapia 2003a; Vol.11; No 4: 23-26.

Andrzejewski Waldemar, Kassolik Krzysztof, Schulz Tomasz, Piątkowski Paweł. Ocena

skuteczności masażu leczniczego i zabiegów fizykalnych u chorych z dolegliwościami

bólowymi odcinka szyjnego kręgosłupa Kwartalnik Ortopedyczny 2003b; Vol.49; No 1: 13-

16.

Andrzejewski Waldemar, Kassolik Krzysztof, Kowalski Sławomir, Piątkowski Paweł.

Skuteczność masażu leczniczego i zabiegów fizykoterapeutycznych u pacjentów z

dolegliwościami bólowymi dolnego odcinka kręgosłupa w przebiegu choroby

zwyrodnieniowej. Kwartalnik Ortopedyczny. 2003c; Vol.49; No 1: 17-19.

Kassolik Krzysztof, Andrzejewski Waldemar, Chołodecki Dariusz, Steciwko Andrzej Masaż

medyczny w leczeniu niespecyficznych bólów dolnego odcinka kręgosłupa Fizjoterapia Polska

2004a; Vol.4; No 2: 107-111.

Andrzejewski Waldemar, Kassolik Krzysztof, Karaś Anna, Karaś Grzegorz, Piątkowski

Paweł. Ocena efektywności masażu medycznego u osób z chorobą zwyrodnieniową odcinka

20

szyjnego kręgosłupa z wykorzystaniem karty oceny pacjenta. Kwartalnik Ortopedyczny 2004;

Vol.50; No 1:28-35.

Kassolik Krzysztof, Andrzejewski Waldemar, Sobiech Krzysztof Andrzej, Trzęsicka Ewa.

Ocena efektywności masażu medycznego w zespole bólowym dolnego odcinka kręgosłupa na

podstawie wybranych parametrów biochemicznych. Fizjoterapia 2004b; Vol.12; No 4: 38-43.

Trzęsicka Ewa, Kassolik Krzysztof, Andrzejewski Waldemar, Piątkowski Paweł. Wpływ

masażu medycznego na odczucia bólowe osób z niespecyficznymi bólami dolnego odcinka

kręgosłupa. Kwartalnik Ortopedyczny 2004;Vol.50; No 4: 286-288.

Kassolik Krzysztof, Andrzejewski Waldemar, Kaczmarski Tomasz, Trzęsicka Ewa. Masaż

leczniczy w zmianach zwyrodnieniowych szyjnego odcinka kręgosłupa Fizjoterapia 2005a;

Vol.13; No 4: 53-60.

Kassolik Krzysztof, Andrzejewski Waldemar, Trzęsicka Ewa, Ostrowska Bożena. Ocena

skuteczności masażu medycznego w zespole bolesnego barku. Fizjoterapia Polska 2005b;

Vol.5; No 2: 201-206.

Kassolik Krzysztof, Pawlak Henryk, Andrzejewski Waldemar. Rola masażu medycznego w

normalizacji reakcji naczynioruchowych towarzyszących zespołom bólowym szyjno-

ramiennym. Fizjoterapia Polska 2005c; Vol.5; No 4: 406-410.

Kassolik Krzysztof, Andrzejewski Waldemar, Trzęsicka Ewa, Pisula Agnieszka. Zastosowanie

masażu medycznego w terapii zespołu bólowego po mastektomii. Fizjoterapia Polska 2005d;

Vol.5; No 3: 334-338.

Andrzejewski Waldemar, Kassolik Krzysztof, Karaś Anna, Karaś Grzegorz, Trzęsicka Ewa.

Ocena efektywności masażu medycznego u osób z bólami dolnego odcinka kręgosłupa.

Fizjoterapia Polska 2006a; Vol.6; No 2: 150-156.

Andrzejewski Waldemar, Kassolik Krzysztof, Adam Paweł. Ocena skuteczności masażu

medycznego w zmianach zwyrodnieniowych lędźwiowego odcinka kręgosłupa. Fizjoterapia

Polska 2006b; Vol.6; No 3: 198-205.

Andrzejewski Waldemar, Kassolik Krzysztof, Steciwko Andrzej, Rakus Joanna. Skuteczność

masażu medycznego w bólach kręgosłupa u osób w wieku starszym. Family Medicine and

Primary Care Review 2007a; Vol.9; No 2: 195-203.

21

Andrzejewski Waldemar, Kassolik Krzysztof, Kamiński Paweł, Kiljański Marek. Wpływ

masażu medycznego na dolegliwości bólowe i jakość życia kobiet ze zmianami

zwyrodnieniowymi odcinka szyjnego kręgosłupa. Medycyna Sportowa 2007b; Vol.23; No 1:

28-34.

Andrzejewski Waldemar, Kassolik Krzysztof, Nowak Barbara, Steciwko Andrzej, Mucha

Aleksandra, Marcinkowski Łukasz. Zastosowanie masażu medycznego u osób z nadciśnieniem

tętniczym i towarzyszącymi dolegliwościami bólowymi kręgosłupa. Family Medicine and

Primary Care Review 2007c; Vol.9; No 1: 75-81.

Mizgier Paweł, Kassolik Krzysztof, Andrzejewski Waldemar. Skuteczność serii 10 zabiegów

masażu klasycznego w zespole bólowym dolnego odcinka kręgosłupa. Rehabilitacja w

Praktyce 2009; No 3: 44-46.

Krawiecka-Jaworska Ewa, Wilk Iwona, Kassolik Krzysztof, Andrzejewski Waldemar.

Zastosowanie masażu medycznego w terapii zespołu bólowego po zabiegu chirurgicznym z

powodu choroby nowotworowej. Family Medicine and Primary Care Review 2010; Vol.12;

No 4: 1088-1094.

Falkowski Robert, Brzozowski Marcin, Kassolik Krzysztof, Andrzejewski Waldemar,

Paszkiewicz-Woźniak Diana. Diagnostyka i leczenie pierwotnego bólu głowy w oparciu o

masaż tensegracyjny: opis przypadku. Rehabilitacja w Praktyce 2011a; No 4:58-63.

Falkowski Robert, Pniewski Jarosław, Brzozowski Marcin, Andrzejewski Waldemar, Kassolik

Krzysztof. Ocena skuteczności masażu tensegracyjnego u pacjenta z uwypukleniem krążków

mięzykręgowych na poziomach Th5-Th6-Th7 - opis przypadku. Rehabilitacja w Praktyce

2011b; No 6: 61-67.

Falkowski Robert, Brzozowski Marcin, Kassolik Krzysztof, Andrzejewski Waldemar,

Gajewska Maria. Zastosowanie masażu bazującego na założeniach tensegracji w przypadku

napięciowych bólów głowy: opis przypadku. Rehabilitacja w Praktyce 2011c; No 3: 49-53.

Wilk Iwona, Kurpas Donata, Andrzejewski Waldemar, Okręglicka-Forysiak Ewa, Gworys

Bohdan, Kassolik Krzysztof. The application of tensegrity massage in a professionally active

musician: case report. Rehabilitation Nursing 2014 DOI: 10.1002/rnj.152

Wilk Iwona, Kurpas Donata, Mroczek Bożena, Andrzejewski Waldemar, Okręglicka-Forysiak

Ewa, Krawiecka-Jaworska Ewa, Kassolik Krzysztof. Application of tensegrity massage to

22

relive complications after mastectomy: case report. Rehabilitation Nursing 2015; Vol.40; No

5: 294-304.

Kassolik Krzysztof, Krawiecka-Jaworska Ewa, Andrzejewski Waldemar. Próba oceny

wspomagającego leczenia za pomocą masażu medycznego w łagodnym przeroście stercza

Polska Medycyna Rodzinna. – 2001; Vol.3; No 4: 327-329.

Kassolik Krzysztof, Andrzejewski Waldemar, Brzozowski Marcin, Trzęsicka Ewa, Apoznański

Wojciech, Szydełko Tomasz, Steciwko Andrzej, Staniszewski Andrzej, Bujnowska-Fedak

Maria. Medical massage as a physiotherapeutic method in benign prostatic hyperplasia in

men. Journal of Bodywork and Movement Therapies 2007a; Vol.11; No 2: 121-128.

Ratajczak Barbara, Kassolik Krzysztof, Andrzejewski Waldemar, Steciwko Andrzej, Tyrka-

Gomułkiewicz Dorota, Bujnowska-Fedak Maria. Próba zastosowania masażu medycznego w

leczeniu nietrzymania moczu. Polska Medycyna Rodzinna. 2003; Vol.5; No 2: 173-176.

Bujnowska-Fedak Maria, Kassolik Krzysztof, Steciwko Andrzej. Zastosowanie metody

elektrostymulacji i masażu medycznego w leczeniu zachowawczym chorych z nietrzymaniem

moczu. Polska Medycyna Rodzinna 2004; Vol.6; No 3: 1357-1361.

Bujnowska-Fedak Maria, Pirogowicz Iwona, Grata-Borkowska Urszula, Kassolik Krzysztof,

Pisula Agnieszka, Steciwko Andrzej. Ocena skuteczności leczenia farmakologicznego i metod

fizykoterapeutycznych w leczeniu zachowawczym kobiet z nietrzymaniem moczu w praktyce

lekarza rodzinnego. Family Medicine and Primary Care Review 2005a; Vol.7; No 4: 915-

921.

Bujnowska-Fedak Maria, Kassolik Krzysztof, Pisula Agnieszka, Steciwko Andrzej.

Porównanie skuteczności leczenia farmakologicznego i metod fizykoterapeutycznych w

leczeniu zachowawczym chorych z nietrzymaniem moczu. Family Medicine and Primary Care

Review 2005b; Vol.7; No.2: 558-559.

Kassolik Krzysztof, Kurpas Donata, Andrzejewski Waldemar, Wilk Iwona, Świątek Marta.

The effectiveness of massage in stress urinary incontinence - case study. Rehabilitation

Nursing 2013; Vol.38; No 6: 306-314.

Kassolik Krzysztof, Andrzejewski Waldemar, Wojtoń Piotr, Sadowska Klara, Cichoszewska

Agnieszka. Masaż medyczny w bolesnej miesiączce. Fizjoterapia Polska 2006a; Vol.6; No 4:

339-343.

23

24