Kryminologia – Wykładsemestr zimowy

2008/2009

Dr hab. Monika Płatek; WPiA UW

2 grudnia 2008

2

Sposoby badania źródeł przestępczości w kryminologii• Poszukiwanie jednostkowych

źródeł:Dowody, biologia, społeczeństwo• Interakcja – przestępstwo i

przestępcazaczynają się od nazwania, nadania

„tytułu”.• Konflikt – przestępstwo na tle

stosunków społecznych – od Marksa przez abolicjonizm, sprawiedliwość naprawczą po feminizm i psychologię społeczną

3

Społ. próba objaśnienia przestępstwa i kary: Emil Durkheim : perspektywa rytuałów potępiających

Solidarność społecznaKultura i etykaZnajomość normNieuniknioność i pozytywna strona przestępstwPozytywna rola kary

4

Emil Durkheim – Teoria kontroli – teoria anomii społecznej. • Przestępczość jest zjawiskiem

normalnym, co więcej o ile nie zalewa – pożytecznym. Przestępczość jest, była i będzie;

• Łamanie norm dynamizuje społeczeństwo

Gdyby stworzyć „społeczeństwo aniołów” w którym nie popełniano by przestępstw, to ludzie i tak wynajdą zachowania godne potępienia, wykreują przestępczość.

5

Definitions

• Social solidarity – a fundament of collective life and social cohesion.

• Social norms and ‘collective representations’ are forms of social organization.

• Culture and ethics of any society are grounded in a particular social organization, thereby forming a functional social whole.

• Punishment a straightforward embodiment of society’s moral order, and an instance of how that order represents and sustain itself.

6

Crime according to DurkheimCrime are not ‘given’ or ‘natural’

categories to which societies simply respond. The content of such categories changes from place to place and from time to time and is a product of social norms and conventions. Crimes are not always or everywhere equivalent to acts which are harmful to society or contrary to public interest.

Crimes are those acts which seriously violate a society's conscience collective.

7

Usprawiedliwienie kary

Akt kryminalny narusza święte normy kolektywnego sumienia i tym samym produkuje/powoduje punitywną reakcję

Kara służy edukacji moralnej, produkuje/wytwarza autorytet, służy moralnej edukacji, choć winna być ostatnim środkiem po który w tym celu sięgamy

Silny i legitymowany ustalony porządek moralny wymaga drobnych sankcji dla przywrócenia pierwotnej harmonii i poradzenia sobie z osoba ją naruszającą

8

Święte, stałe, kolektywne normy

?

9

Niezmienne normy moralne:• Nie zabijaj• Nie kłam• Nie kradnij• Miłość bliźniego• Braterstwo• Tolerancja• Opiekuńczość

10

11

W osiemnastu krajach członkowskich Rady Europy (Szwecja, Norwegia, Cypr, Łotwa, Bułgaria, Islandia, Rumunia, Grecja,

Portugalia, Finlandia, Austria, Dania, Chorwacja, Niemcy, Ukraina, Węgry, Holandia, Hiszpania) obowiązuje prawny

zakaz stosowania kar fizycznych wobec dzieci. W Polsce karcenie fizyczne dzieci w celu wychowawczym oraz w

społecznie akceptowanych granicach jest prawnie dozwolone. 

35% Polaków uważa, ze nigdy nie powinno się stosować kar fizycznych wobec dzieci. 50% sądzi, że czasami są one

usprawiedliwione, a 13%, że rodzicie mogą karać dzieci biciem zawsze, kiedy uznają, że jest to skuteczna metoda

wychowawcza (OBOP 2005).

12

CZY W POLSCE, PANA(I) ZDANIEM, NALEŻY PRZYWRÓCIĆ KARĘ ŚMIERCI?CZY W POLSCE, PANA(I) ZDANIEM, NALEŻY ZNIEŚĆ KARĘ ŚMIERCI?VI.93 VI.95 VIII,01Tak 28 32 66Nie 64 62 24Trudno powiedzieć 8 6 10 (OBOB 2001)

JAKI POWINIEN BYĆ, PANA(I) ZDANIEM, NAJWAŻNIEJSZY CEL KARY?VI.93 VI.95 VIII.01Ochrona społeczeństwa przed przestępcami przez ich uwięzienie 32 45 45Spowodowanie, aby inni ludzie nie popełniali przestępstw 31 26 26Odpłata, zadośćuczynienie sprawiedliwości 9 11 15Poprawa skazanego 26 16 13Inne cele 2 2 1

13

OBECNIE W POLSCE PRZYGOTOWYWANA JEST NOWELIZACJA PRAWAKARNEGO. Z ODCZYTANEJ LISTY PROSZĘ WYBRAĆ TRZY NAJWAŻNIEJSZEPANA(I) ZDANIEM CELE, JAKIE POWINNA TA REFORMA SPEŁNIAĆ.Można było wskazać trzy odpowiedzi

VI..93 VI..95 VIII..02ochrona społeczeństwa przed przestępczością 95% 93% 77%Surowe karanie 46% 55% 73%Naprawienie szkody wyrządzonej przestępczością - - 42%Ułatwienie skazanym powrotu do społeczeństwapo odbyciu kary 67% 61% 17%Obniżanie kosztów ekonomicznychograniczania i zwalczania przestępczości 37% 30% 12%Przestrzeganie praw ludzkich skazanych 40% 35% 6%Inne 2% 3% 1%Trudno powiedzieć - - 3% (OBOB 2002)

14

Teorie strukturalne - Robert Merton

Wszyscy podlegają naciskowi społecznemu celem skłonienia ich do osiągnięcia uznanych w tym społeczeństwie wartości. Społeczeństwo wytwarza wspólną strukturę kulturową . Osiągnięcia tych kulturowo wyznaczonych celów: udział w konsumpcji, we władzy, osiągnięcia naukowe lub kulturalne, sława, samodzielne stanowisko; jest uznawane za miernik sukcesu. Obok celów istnieją także społecznie akceptowane środki.

15

Sposoby przystosowania wg. Mertona

• Konformizm: cele +środki;• Innowacja: cele – brak środków;• Rytualizm: odrzucenie celów, akceptacja

środków; (idealny urzędnik, doktór, nauczycielka, celnik etc.);

• Wycofanie – cele i środki silnie zinternalizowane, ale niedostępne: zawiodły, nieosiągalne; zaniechanie dążenia do celów, działalność zastępcza (włóczęgostwo, alkoholizm, narkomania);

• Bunt – odrzucenie kulturowo określonych celów i środków. (Rewolucja) * Nowe cele, nowe środki

16

Strukturalna teoria przystosowania się/Anomii Roberta Mertona(1910-2003)• Konformizm - człowiek sukcesu• Innowacja – bywa, że przestępca lub

wynalazca• Rytualizm – idealna urzędniczka,

nienaganna lekarka, wzorowa nauczycielka; lęk o status

• Wycofanie się – bywa, że pije, bywa, że myśli, od filozofa po narkomana; defetyzm, kwietyzm, eskapizm

• Bunt – hippis, rewolucjonista, terrorysta

17

18

Travis Hirschi – teoria kontroli - 1969Przyczyną przestępczości jest osłabienie,

zerwanie więzi społecznych, gdyż zmniejsza to gotowość jednostki do przestrzegania norm społecznych.

Elementy więzi społecznych:1. Przywiązanie (attachment)2. Zaangażowanie (commitment)3. Zaabsorbowanie (involvement in

conventional activities) 4. Przekonania (belief) – gotowość do

przestrzegania norm prawnych, akceptacja norm

19

Hirschi i Gottfredson - 1990• Ogólna teoria przestępczości:Zachowanie kryminalne jest

wynikiem zbyt niskiej samokontroli, która to cecha osobowości łączy się z tendencją do zachowań hedonistycznych, wymagających szybkiego zaspokajania potrzeb doraźnych, co jest następstwem niewłaściwego wychowania.

20

W co należy inwestować, zdaniem Sherman/Gottfedsona, aby przeciwdziałać przestępczości

21

Kryminologia pozytywistyczna: nurt biopsychologiczny i socjologiczny• Koncepcje ekologiczne szkoła Chicagowska

22

Robert E. Park, Ernest Burgess;• Strefy rozwoju miasta:Centralna – loop, city, bussines district;Przejściowa-zone inTransition;Mieszkania pracowniczeWillowaPodmiejska – commuters zone

(1925)

23

24

Coming to Chicago in 1914 in the Department of Sociology and

Anthropology, Park acquired an ideal laboratory to study the phenomenon of

collective behavior and interaction. Chicago, like any great city, was

civilization compressed into a small geographical area but with its diversity

left intact. Park wrote: The city is a state of mind, a body of

customs and traditions, and of organized attitudes and sentiments that inhere in this tradition. The city is not, in other words, merely a physical mechanism

and an artificial construction. It is involved in the vital processes of the

people who compose it, it is a product of nature and particularly of human nature.

Robert E. Park, "The Negro: The Origins of Slavery," lecture notes.

25

Strefa przejściowa – t. Burgesa

Fazy najmu- osłabienie wspólnoty sąsiedzkiej; inwazji biznesu; pokoi do wynajęcia; napływu grup rasowych i narodowościowych o niskim statusie kulturowym; wkraczanie przestępczości i występku; chaosu społecznego, biznes i przemysł obejmują dzielnice w całkowite posiadanie. Przestępczość jest wynikiem naturalnego procesu rozwoju miasta, a strefa przejściowa jest ostają dla tych, którzy przegrali walkę o byt.

26

Teoria uczenia się zachowań przestępczych – Edwin Sutherland• Teoria zróżnicowanych powiązań:1. Zachowanie przestępcze jest

wyuczone;2. ZP zostaje wyuczone w

interakcjach z innymi osobami w procesie komunikowania się.

3. Zasadnicza część uczenia się przestępnego zachowania dokonuje się w grupach o bliskich osobistych powiązaniach.

27

Teoria zróżnicowanych powiązań• Zachowanie przestępne jest wyuczone• W interakcjach z innymi osobami, w

procesie komunikacji• W grupach bliskich osobistych

powiązań• Jednostka staje się przestępcą

wskutek nadwyżki definicji sprzyjających naruszaniu przepisów prawa nad definicjami nie sprzyjającymi naruszaniu przepisów prawa

28

4.ZP obejmuje: techniki popełniania przestępstw, specyficzne ukierunkowanie motywów, dążeń, racjonalizacji, postaw.

5. Powyższe w powiązaniu z normami prawnymi może być wiążące lub niewiążące – w zależności czy uznaje się czy nie uznaje za ważne przestrzeganie prawa.

6. Jednostka staje się przestępcą wskutek nadwyżki definicji sprzyjających naruszeniu przepisów prawa nad definicjami nie sprzyjającymi naruszeniu prawa.

29

7. Zróżnicowane powiązania mogą się różnić częstotliwością, trwałością, pierwotnością, intensywnością.

8. W procesie uczenia się ZP poprzez powiązania z kryminalnymi i niekryminalnymi wzorcami występują te wszystkie mechanizmy, które występują przy każdym uczeniu się. (naśladownictwo)

9. Ponieważ ZP jest wyrazem ogólnych potrzeb i wartości , nie można go wyjaśnić odwołując się do tych potrzeb i wartości , gdyż zachowanie nieprzestępne jest wyrazem tych samych potrzeb i wartości. (złodzieje kradną, robotnicy pracują)

30

Teoria neutralizacji Sykesa i Matzy

Nie istnieją podkultury dewiacyjne. Istnieje podkultura dewiacji lub przestępczości.

Pojęcie „podkultura dewiacyjna” sugeruje odrębność danej klasy wartości i norm zachowania w stosunku do kultury dominującej.

W praktyce większość wyznaje dwa systemy wartości: oficjalne- konformistyczne, związane są z czasem pracy, nauki, z działalnością polityczną lub społeczną

• Skryte, nieoficjalne- dewiacyjne, związane s tym co dzieje się w czasie wolnym od kontrolnej obserwacji innych ważnych osób (weekendy, czas prywatny, święta).

• PATRZ: wartości codzienne i uroczyste

31

Gresham Sykes i David Matza – teoria technik neutralizacji

• Zaprzeczenie odpowiedzialności – pod górkę do szkoły; zbieg okoliczności, „wepchnięty” w to,

• Zaprzeczenie bezprawia – na biednego nie trafiło; nie ma krzywdy, nie twoja sprawa;

• Zaprzeczenie ofiary – zasłużył/a sobie na to – bo zupa była za słona; bo homoseksualista,

• Potępienie potępiających – ścigający nie są lepsi, policja jest przekupna, a rodzice źli.

• Powołanie się na wyższe racje – • ratowanie chorego; kolizja wartości.

32

Outsiderzy – Howard S. Becker - 1963• Socjologiczna koncepcja kontroli

społecznej w odróżnieniu od psychospołecznej teorii Lemerta – w procesie interakcji dochodzi do nadania znaczeń, interpretacji i nazw.

• Grupy społeczne kreują dewiację poprzez tworzenie norm, których naruszenie stanowi dewiację , a następnie zastosowanie owych norm do poszczególnych osób prowadzi do naznaczenia ich jako outsiderów.

33

Koncepcja naznaczania społecznego

Howard Becker wprowadził typologię w zależności od postrzegania zachowania jako dewiacyjnego:

• zachowanie błędnie oceniane - gdy jest zgodne z regułami, a postrzegane jest jako dewiacyjne

• zachowanie konformistyczne - zgodne z regułami i nie postrzegane jako dewiacyjne

• dewiacja czysta - jednostka łamie reguły i jej zachowanie jest postrzegane jako dewiacyjne

• dewiacja ukryta (potencjalna) - jednostka łamie reguły, lecz jej zachowanie nie jest postrzegane jako dewiacyjne. jeżeli zakłada się, że dewiacja zależy od społecznej percepcji tego zjawiska, dopóki nie zostanie ona wykryta i określona przez społeczność jako dewiacja, pozostaje jedynie dewiacją potencjalną.

34

Typologia zachowań dewiacyjnych

• Zgodne z regułami

• Zgodne z regułami

• Sprzeczne z regułami

• Sprzeczne z regułami

• Postrzegane jako zgodne z regułami

• Postrzegane jako dewiacyjne

• Postrzegane jako zgodne z regułami (dewiacja ukryta)

• Postrzegane jako sprzeczne z regułami (dewiacja czysta)

35

Edwin Lemert (1912-1996)jedna z pierwszych koncepcji nurtu naznaczania.

36

Teorie naznaczenia społecznego Każdy ma zdanie na temat własnej

osoby; samoocena wywiera wpływ na zachowanie, jest efektem procesów społecznych, a nie indywidualnej introspekcji. Patrz:

• Osoby i grupy odniesienia;• Interakcja;• Dewiacja pierwotna;

wieloprzyczynowa, efekt czynników społ. Kulturowych, fizjologicznych, przypadkowych lub nie.

37

Teoria etykietowania Lemerta• Do koncepcji naznaczania odnosi się także

typologia Edwina Lemerta, który wprowadził rozróżnienie dewiacji na:

• pierwotną: wstępny akt przekroczenia norm, który nie spotyka się z silnymi społecznymi sankcjami i jest niejako jednorazowy (np. przebiegnięcie na czerwonym świetle). W wyniku procesu normalizacji aktów dewiacyjnych takie czyny nie pozostają w świadomości jednostki.

• wtórną: jeśli nie zachodzi proces normalizacji, osoba która przekroczyła normy zyskuje w społeczeństwie etykietkę "dewianta" W takich przypadkach etykieta może stać się podstawą tożsamości jednostki.

38

Lemert – dewiacja wtórna• Reakcja ludzi na problemy kreowane

przez społeczną reakcję na dewiację. • Są to przede wszystkim problemy

moralne związane z faktem stygmatyzacji, kar, segregacji, kontroli społecznej.

• Instytucje obniżają status jednostki. Nie tyle status osiągnięty, co przypisany.

• Wtoczenie w rolę dewianta

39

Proces społecznego naznaczania w ujęciu Edwina M. Schura• Stereotypizacja dewiacji. (Rola

stereotypów w społeczeństwie/ rola stereotypów w produkowaniu dewiantów)

Zgeneralizowane wyobrażenia, szybko i sprawnie porządkują rzeczywistość społeczną, uproszczone sposoby postrzegania rzeczywistości, oderwane od niej.

40

Edwin M. Schur cd.

• Retrospektywna interpretacjaInterpretacja przeszłości zgodnie

z dewiacyjnym naznaczeniem• Dysonans poznawczy – próba

objaśnienia zjawiska. • Pochłanianie ról.• Możliwy element negocjacji.

41

Fundamentalne pojęcia: Władza, Wiedza, Ciało/Jednostka.

Dyscyplinujące źródło uwięzienia

42

Ekonomiczne objaśnienie przestępstwa(2) Karl Marx, Georg Rusche, Otto

Kirchheimer, E.B. Pashukanis., Mellosi, Pavarini

• Przestępstwo ma charakter klasowy. Nie wystarczy badać treści norm, trzeba uwzględnić źródło ich powstawania. Czyje interesy chronią?

• Jakimi karami się posługujemy, skąd wybór, czym jest determinowany?

43

• Conclusions:Punishment must be viewed not as a

social response to the criminality of individuals, but, above all, as mechanism which is deeply implicated within the class struggle between rich and poor, bourgeoisie and proletariat.

Labor market, together with the demography of population growth, tends to fix the social value of human life, or at least the lives of those displaced serfs, vagrants, and wage-laborers who come to be objects of social administration.

44

Kryminologia radykalna - antynaturalistyczna

• Nils Christie – przestępstwo nie istnieje

• Kai Erikson i społeczne funkcje przestępczości;

• William Chambliss i społeczne funkcje kryminalizacji włóczęgostwa.

• Michel Foucault i społeczne funkcje kontroli społecznej.

45

Discussion:(1)Punishment as such does not exist, only

concrete forms. Punishment is to be viewed as historically specific phenomena.

(2) Punishment it is an emergence of a particular mode of production, its rise to dominance.

(3) Punishment as social artefacts , which can not be understood in penal sense only.

(4) Penal policy is one element within a wider strategy of controlling the poor, in which factories, workhouses, the poor law, and, of course, the labor-market, all play corresponding parts.

46

Kryminologia Feministyczna• Społeczne zróżnicowanie• Płeć kulturowa• Nierówność płciowa• Marginalizacja ekonomiczna i

społeczna• SeksizmCo wnosi perspektywa feministyczna?Dlaczego wcześniejsze teorie ignorowały

przestępczość kobiet/istnienie kobiet?Co w praktyce oznacza „prawne uznanie

seksizmu” (Legacy of sexism – Klein)