Krishi jagran punjabi magazine april 2015
-
Upload
krishi-jagran -
Category
Documents
-
view
222 -
download
4
description
Transcript of Krishi jagran punjabi magazine april 2015
n?Zw-J/-;h- feqPh ikroD
fJ}okfJb tXkJ/rk jfonkDk ftu dXZ[ Ts[ gkdB
fgnk} dh c;b ftu ;w/fes o'r gqpzXB
nzp d/ gqw[Zy o'rK dk gqpzXB
e/b/ dh ;xB pkrpkBh
wZMK dhnK gqw[Zy B;bK
fJ}okfJb tXkJ/rk jfonkDk ftu dXZ[ Ts[ gkdB
fgnk} dh c;b ftu ;w/fes o'r gqpzXB
nzp d/ gqw[Zy o'rK dk gqpzXB
e/b/ dh ;xB pkrpkBh
wZMK dhnK gqw[Zy B;bK
;kb 17 ^ nze 04 ^ ngq?b 2015 ^ o[gJ/ 35
www.krishijagran.comwww.krishijagran.com
gI?vh;{go
Bow/I dh c;b d/ ftZu'IBdhBK dk ;ckfJnk !!!Bow/I dh c;b d/ ftZu'IBdhBK dk ;ckfJnk !!!
Ph. : 011-26511845, 26517923, 45503170Email : [email protected] Web : www.krishijagran.com
;zgkde� � n?wH;hH v'fwfBe
fBd/Fe� � FkfJBh fJwkB[tb n?wH ihH tk;B
ekoiekoh ;zgkde� vkH e/HihHuKvh� � rzrkFoB ;?Bh oftzdo s/tfsnk
n?;'f;J/N ;zgkde e[w[d F[ebk
wkoehfNzr j?v ghHn?;H;?Bh
wjkgqpzXe� � u/sokw
T[g wjkgqpzXe� cojk ykB
gqpzXe e/Hi/H ;oB:k
fos{goD p?Boih
gZsoeko o{ph i?B
nfBe/s f;Bjk
feoB e[wkoh
efBek u”jkB
pkdb r[gsk
f;woB towk
ftgBD ;jkfJe� ;kok ykB� � ;[iksk� � ;obk e[wkoh� � i:'sh Fowk� � ;fosk f;zx� nc;kBk wfbe u[zrh G{Nhnk
gqpzXe gq;ko� � ;zi/ e[wko
;jkfJe gqpzXe� fBFKs Nke
pkbk;kj/p tkr� � gtB nkir/� � Bo/Ido F/oNkN/� � fFteKs T[gkfXnkJ/� � nkoHn?BH u'p/ feqPB fpjkoh okj[b f;zx ni/ e[wko npd[; ;ws
nekT{IN; fgqEk n?w BkfJo e/HphHfJzdok
fvikfJfBzr� � Xow/Ido e[wko w'fBek wbj'sok :'r/F e[wko
ezwekih ;jkfJe� d/t/Ido f;zx ;[e[wko ikBk� � gq/w e[wko� � oki{ ikBk
dqy ist 64
www.krishijagran.com
n?Zw.J/.;h. feqPh ikroDgzikp dh gqw[~y g/Av{ gfotkoe wk;e g~fsqek
o"kZ 17 vad 04 vçSy 2015 #i;s 35
sseok
laiknd] çdk'kd] eqnzd ,oa Lokeh ,e-lh- Mksfefud
,e-,-lh- Ñf"k tkxj.k % 60@9 rhljk ry] ;wlqQ ljk; ekfdZV] utnhd xzhu ikdZ eSVªks LVs”ku] ubZ
fnYyh&110016 ds }kjk iq"id izsl izk-fy-] 203&204] Mh-,l-vkbZ-Mh-lh- dkWEiysDl] vks[kyk vkS|ksfxd {ks=]
Qsl&1] ubZ fnYyh&110020 *lokZf/kd lqjf{kr U;k; {ks= fnYyhA
bl if=dk esa çdkf'kr ys[k ,oa fopkj ys[kdksa ds futh gSaA çdk'kd@laiknd blds fy, mRrjnk;h ugha gSaA
Subscribe toKrishi Jagran Magazine
Punjabi, Hindi, Gujarati, Marathi & English
Sanjay Kumar Mob: 09313301029
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 04
sseokMAC KRISHI JAGRAN
y/sh ;wkuko HHHH6
ਕਪਨੀ ;wkukoHHHHH20
gqkveN bKuHHHHHHHH21
fJzNoftT{HHHHHHHHHHH22
;cb ejkDh{{HHHHHHH24
GftyZ dh ioo{ s-
o;kfJfDe To[ toeK dk
ftebg if? te ykdHH25
gF{ gkbeK bJh gq/oDk;o's pD/ fpqi/F oziB ns/ rzr/F r[ziBHHHHHHHHHHHHHHH28
gogz okrs sohfenK
dn[ kok nBki dk nk;kB
ns / ;o[ fZ yns
Gvz koDHHHHHHHHHHHHHHH29
e/b/ dh ;xB
pkrpkBhHHHHHHHHHHHH31
gghs / s I' ggB/ dk
Ts[ gkdB ns /
Td[ :f' re s / wv? h;Bb
wjZstHHHHHHHHHHHHHHH34
ihtkD { ykdL gF” e ssZ
gpq Xz B dk fJe ;;sk
ns / TsZ[ w ;os' HHHHHH36
fgnk} dh c;b ftu
;w/fes o'r
gqpzXBHHHHHHHHHHHHHH38
nzp d/ gqw[Zy o'rK
dk gqpzXBHHHHHHHHHH41
pyNfU AorqW leI
Awmdn vDwaU
ik`qy...............45
wZMK dhnK gqw[Zy
B;bKHHHHHHHHHHHHHHH47
fJzNoftT{HHHHHHHHHHHH50
wkf;e GftZycbHHHH52
ਿਸਹਤ..............54
ykDk^yIkBkHHHH55
y/b irsHHHH56
ਰਾਜਨੀਤੀ........58
fcbwh d[BhnkHH60
ekfldHkfo”;Qy
;zgkdeh
www.kjcommoditynews.com;zgkdeh
n?ZwH;hH v'wfBe&Email: [email protected]
AGRICULTURE W RLD(Portal for Agri Commodities, Research Reports, Prices & News)the pulse of global commodity market
www.kjcommoditynews.comwww.kjcommoditynews.com.
n?Zw-J/-;h- feqPh ikroD
The Pulse of Agri-World
www.krishijagran.com
t/I fe ;G ~ gsk j? fe Bhb jfos F?tkb (pb{ rohB
n?bih) fJe e[dosh i?fte ykd j? fijVh fe
BkJhNq'iB XkBh T[otoe dk M'B/ dh c;b bJh ;;sk ns/
nk;kB ;fj:'rh ftebg j?. gozs{ Gkosh fe;kB fJ;dk
T[g:'r tZv/ g?wkB/ s/ BjhI eod/, fi;dk gqw[Zy ekoB fJj j?
fe T[j fJ;d/ bkGK s'I ikD{ BjhI jB. nkU n;hI fJ;dh
T[gbpZXsk, gqikshnK ns/ bkGK dk ;zy/g ftu T[b/y eohJ/L
tk:{ wzvb ftu brGr 79% BkJhNq'iB g”Fe sZs
(7000 NB gqsh j?eN/no) d/ o{g ftu w”i{d j?, gozs{ g”d/
fJ;dk f;ZXk T[g:'r BjhI eo ;ed/. Bhb jfos F?tkb dk
T[g:'r M'B/ dh c;b bJh yk; o{g Bkb T[g:'rh f;ZX
j'fJnk j?, p/FZe M'B/ dh y/sh fpnk;h iK o'gk fe;/ th gZdsh
Bkb ehsh rJh j't/. gohyDK s'I gZsk bZrk j? fe fJj M'B/
dh c;b ~ 25-30 feb'rqkw BkJhNq'iB fe;kBK ~ okjs
d/ ;edh j?. fJ;d/ Bkb jh tk:{wzvb th ;[oZfyns ofjzdk
j?. M'B/ dh c;b ftu fJ;dk T[g:'r eoB Bkb d/F d/
e[b M'Bk c;b y/so ftu T[g:'r ehs/ ik oj/ :{ohnk dh
15-17 bZy NB wksok s'I gqkgs j'D tkbh BkJhNq'iB d/
pokpo wksok fdZsh ik ;edh j.? edI/ oh MB' k nB;[ Xz kB, eNe
(TV[ h;k) d / yi' BshfinK s I' gsk brZ k j ? fe Bhb jfos Ft? kb
Bkb MB' / dk Ts[ gkdB 6-35% se tXZ iKdk j.?
M'B/ dh d{ih eqKsh fwZNh dh dFk, fi; ftu g”d/
BkJhNq'iB Xkoh T[otoe dk e/tb 30-35 gqshFs fjZ;k jh
T[g:'r ftu fbnk gkT[Id/ jB, Bhb jfos F?tkb e[dosh
tk:{wzvbh BkJhNq'iB ~ rqfjD eoe/ M'B/ d/ g”fdnK ~
w[jZfJnk sK eokT[Idh j? go Bkb jh fwZNh dh T[gikT{ Fesh
ftu tkXk th eodh j?. Bhb jfos F?tkb finkdk
tksktoDh skgwkB ns/ gotofss fwqdk Bwh b?tb ftu
J/i'bk s'I finkdk gqGkth ns/ gqsho'Xe skes oZydh j?.
Bhb jfos F?tkb dk T[g:'r btDh, ykoh
fwZNh ~ ;[XkoB ftu th ;jkfJe j?. fJ; bJh
fijV/ fe;kBK dhnK fwZNhnK fJjBK ;wZf;nktK
s'I ghfVs jB T[jBK ~ ukjhdk j? fe T[j Bhb
jfos F?tkb dk T[g:'r eoe/ T[jBK dk ;[Xko
eoB.
Bhb jfos F?tkb dhnK gqikshnK e[dosh
o{g ftu gkJhnK iKdhnK jB. fijVhnK
tk:{wzvbh BkJhNq'iB ~ fwZNh ftu ;Ekfgs eoB
dh yk; ns/ fBokbh skes oZydh j?. fJjBK
gqw[Zy gqikshnK ftu yk; eoe/ n?BkfpBk,
Ub'f;ok, Nkbhg'fEqe;k, e/b'fEqe; Bk;Nke,
;kfJN'fBwk, gb?eN'fBwk, f;fbzvo';geow
n?bkyhB'fN; nkfd jB. Bhb jfos F?tkb d/
T[g:'r ftu T[go'es ;kohnK gqikshnK dk
;z:[es T[sgkd (ebuo) finkdk T[g:'rh ns/
bkGdkfJe gkfJnk frnk j?.
fJ;bJh fe;kB GkJh nkgDh M'B/ dh c;b
ftu Bhb jfos F?tkb dk T[g:'r io{o eoB
fi;~ Gkosh feqFh nB[;zXkB, BthI fdZbh, e/Idoh
XkB nB[;zXkB ;z;EkB eNe, T[vh;k, i?t
T[otoe ftek; e/Ido, itkjo bkb Bfjo{ feqFh
:{Bhtof;Nh, ipbg[o, wZXgqd/F, fJzdok rKXh
feqFh :{Bhtof;Nh, okJ/g[o, SZsh;rV, wZX
gqd/F s'I gqkgs ehsk ik ;edk j?.
fe;kB M'B/ dh c;b ftu Bhb jfos F?tkb dk T[g:'r }o{o eoBfi
1717YEARS1717
(1999-2015)
arming Comg F muin nrv ite yS
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 05
w”;w pkfoF ns/ n”b/ g?D eoe/ popkd j'Jh c;b Bkb
fe;kBK ~ j'J/ B[e;kB s'I okjs gj[zukT[D bJh 50,000
o[gJ/ gqsh j?eN/no (20,000 o[gJ/ gqsh J/eV) w[nkt}k fdZsk
ikJ/rk. fJj d/F dh j[D sZe dh ;G s'I finkdk w[nkt}k do
j't/rh. j[D se j'o fe;/ oki ;oeko B/ J/Bk finkdk
w[nkt}k fe;kBK ~ BjhI fdZsk. fJj x'FDk fdZbh d/ w[Zywzsoh
Fqh noftzd e/iohtkb B/ Fbhtko 11 ngq?b ~ gZSwh fdZbh d/
w[zvek ftu fJe o?bh ~ ;zp'fXs eofdnK ehsh. fJjd/ Bkb
jh fe;kBK d/ fjs ftu j'o n?bkB th ehs/.
� Fqh e/iohtkb B/ j'o okiK Bkb s[bBk eofdnK
dkntk ehsk j? fe T[jBK dh ;oeko j'o ;ko/ okiK dh s[bBk
ftu ;G s'I finkdk w[nkt}k d/ ojh j?. T[jBK B/ fejk fe
:{HghH ftu fe;kBK ~ 15 j}ko o[gJ/ gqsh j?eN/no w[nkt}k
fdsk ik fojk j?. jfonkDk
ftu 7000 s'I 12000 o[gJ/
gqsh j?eN/no fdsk ik fojk j?.
T[jBK B/ ykd ns/ phi s/
;pf;vh d/D, fe;kBK ~
fNT{pt?b eB?eFB ns/ fpibh
dh do ~ xZN eoB dh rZb th
ejh. T[jBK B/ bkb v'ok }whB
d/ w[Zd/ s/ th o”FBh gkJh ns/
fejk fe bkb v'ok (T[j }whB
fi;dk fJ;s/wkb e/tb r?o-
y/shpkVh T[d:'r bJh ehsk iKdk j?) iwhB bJh fe;kBK dh
;wZf;nk ~ d{o ehsk ikJ/rk. ghfVs fe;kBK ~ w[nkt}/ dh
okFh ftXkfJe ns/ rqkw gzukfJs dh w”i{drh ftu fdZsh
ikJ/rh fi; ftu eJh tZv/ nc;o th w”i{d ofjDr/. Fqh
e/iohtkb B/ fe;kBK ~ Go';k dtkfJnk fe ;kvh gkoNh jo
w[;hps ftu fe;kBK d/ Bkb yVh oj/rh.
fdZbh ftu fwb/rk fe;kBK ~ ;G s'I finkdk w[nkt}k
p/
www.krishijagran.comy/sh ;wkuko
b[fXnkDk, gzikp ftu ;hvhnko;h b?p dh F[o{nks, ;/tktK dh
r[DtZsk bJh gqshpZX
t?IeN/Fto j?uoh} ro[Zg (th n?u ro[Zg) w[orh gkbD
ftu gfjb/ Bzpo s/ j? fi;B/ w[orh gkbD ~ BthI fdFk fdZsh
j?. d{o fdqFNh ns/ Bt gotoB ftu yk; fdbu;gh j'D
eoe/ t?IeN/Fto j?uoh} gqkH fbH dh ;EkgBk ;zB 1971 ftu
fdtzrs gdw Fqh vkHphHthHokt d[nkok ehsh rJhn ;h. fJe
fpfbnB vkbo dh o/; ftu ezgBh B/ nkgDh irQk pDkJh j?
ns/ J/Fhnk dk ;G s'I tZvk J/ehfeqs w[orh gkbD ;w{j pDke/
fJj T[Gfonk j?. th n?u ro[Zg B/ fJeZb/ nkgD/ dw s/ Gkosh
w[orh feZsk i' fe n;zrfms xo/b{ sohe/ Bkb ezw eo fojk
;h, T[;~ ;z;ko dk nrKj tX{ y/so dk B/sqst fdZsk. ftFt
t/Ieh} B/ F[o{ ehsk gF{ o'r fBdkB ns/ F'X e/Ido
gZXo s/ ezgBh ~ t/Ieh} d/ BK Bkb ikfDnk iKdk j?. th n?u
ro[Zg w[orh gkbB ns/ ;zpzfXs feZs/ bJh jo soQK d/ ;wkXkB
d/D ftu ;wZoE j?.
t/Ieh} B/ gzikp d/ d[ZX T[sgkdB eoB tkb/ fe;kBK bJh
gF{ o'r fBdkB ns/ F'X e/Ido dh ;EkgBk b[fXnkDk ftu
ehsh j?. fJj e/Ido ;t/o/ 9 ti/ s'I Fkw 5H30 ti/ se
;'wtko s'I Sbhtko y[fbnk eo/rk. fJ; e/Ido ~ ;Ekfgs
eoB d/ fgZS/ v/noh gkbeK ~ ft;Eko ftu ns/ BthBsw o'r
fBdkB dhnK ;/tktK ns/ v/noh gkbeK s/ gF{ fufes;eK ~
;w/I s/ nk;kB, ikfJ}, nu{e ns/ nB[e{b gohyD gfoDkw
T[gbpX eokT[Dk j?.
e/Ido d[nkok fdZshnK ikD tkbhnK ;/tktK j/m fbyhnK jBL
seBheh ;/tktK, o'r d/ fJbki ns/ N?;NK bJh ;{eFw
i?fte wkBe, i?t o;kfJfDe wkBe ns/ goihth wkBe, g”Fe
nkjko gohyD ns/ v/noh gqpzXB ;/tktK. fJjBK dk gsk L
ph-20-1805, tkbhnk eKgb?e;, ghHJ/H:{ r/N BzH 3 d/
;kjwD/, cb?N Bzpo 3, b[fXnkDk, gzikp j?.
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 06
s[jkvh ;t/o ukj dh u[;eh Bkb j[zdh j? sK s[jk~ E'Vk
fXnkB d/D dh io{os j?. fes/ ukj dh fJe u[;eh s[jkvh
;/js Bk ftrkV d/t/. n?w;Novqw dh r?o ;oekoh ;z;Ek
rohB gh; B/ fJe nfXn?B ftu gkfJnk j? fe Gkos dhnK
gqw[Zy ukj pqKvK ftu ehN-BkFeK dh wksok gkJh rJh j?. w[Zy
s”o s/ fJj ;ko/ pqKv tZvh wksok ftu nwohek ns/ fpqN/B ~
fBo:ks ehs/ iKd/ jB. fJjBK dk ;/js s/ p[ok gqGkt g?
;edk j?. fJ; tZvh ypo s'I Gkos d/ ukj T[d:'r s/ yso/ d/
pZdb wzvokT[D bZr/ jB.
� fJ; fog'oN d/ nkT[D s'I pknd Gkosh ukj p'ov
B/ ukj ftu fe;/ th soQK d/ ehN BkFe dh wksok j'D s'I ;kc
wBk ehsk j?. id'I fe r?o ;oekoh ;z;Ek rohB gh; B/
dkntk ehsk j? fe Gkos d/ gqw[Zy ukj poKvK ftu jkBhekoe
ehN BkFeK dh gfjukD ehsh rJh j?. rqfj wzsokb/ d[nkok
rohB gh; fJzvhnk dhnK rshftXhnK s/ fsnko ehsh fJe
fog'oN d/ nkXko s/ n?BHihHUH Nqpb po{fJzr nkB fJzvhnB Nh
FhoFe Bkb F'X gZso gqekfFs ehsk j?. wzsokb/ B/ rohB
gh; Gkos d/ ;kotfie ns/ nkofEe fjsK ~ B[e;kB
gj[zukT[D dh e'fFF eoB dk nko'g bkT[Id/ j'J/ gfjbK jh
fJ;d/ bkfJ;z; ~ S/ wjhfBnK bJh oZd eo fdZsk j?. fJjd/
Bkb jh fJ;d/ ;ko/ ykfsnK ~ ips eod/ j'J/ fJ;~ fwbD
rohB gh; n?BihU B/ ukj ftu ehNBkFe dtkJh dk ehsk dkntk
tkbh nkofEe wdd s/ th o'e bk fdZsh j?. n?BhihHU B/ eVh
fBzdk eofdnK fejk fe T[j n;fjwsh d/ fybkc ubkJ/ ik
oj/ nfGnkB d/ ;kjwD/ BjhI M[e/rk ns/ fJ; wkwb/ ftu T[j
ek~Bh ;bkj b? fojk j?.
35 bZy b'e i[V/ jBL
Gkos ftu ukj ezgBhnK Bkb brGr 35 bZy b'e i[V/ j'J/
jB. fgSb/ ;kb ukj d/ fBo:ks Bkb Gkos ~ 64H4 eo'V
vkbo dh gqkgsh j'Jh ;h. gozs{ fJ; soQK d/ fttkdK Bkb
eo'VK o[gJ/ dk B[e;kB Gkos ~ u[eDk g? ;edk j?.
rqfj wzsoh B/ ehsk yzvBL
fJ; ypo dk yzvB eofdnK rqfj wzsoh no[D i/sbh B/ fejk
fe rohB gh;, Gkos ftu T[rkJh ikD tkbh ukj dhnK
gZshnK ftu ehN BkFe dh rZb eoe/ Gkosh ukj T[d:'r ~
B[e;kB gj[zukT[D dh e'fFF eo fojk j?.
Bk fe;kBK dk pekfJnk tX e/ 19 j}ko eo'V d/ e'b
gj[zu u[ek j?. fe;kBK dh fJ; so;:'r ;fEsh s/
ftuko eoB bJh e/Ido ;oeko B/ gfjb ehsh j?. fJ; w[Zd/ s/
uouk eoB bJh ykd wzsokb/ B/ 13 rzBk T[sgkde okiK d/
w[Zy wzsohnK dh p?me dk nk:'iB ehsk j?. fJ; p?me ftu
rzBk fe;kBK s'I fJe fdB gfjbK T[jBK dhnK ;wZf;nktK d/
pko/ uouk ehsh ikJ/rh.
e/Idoh ykd wzsoh okw ftbk; gk;tkB B/ ikDekoh
fdzfdnK dZf;nk fe e/Ido d/ T[jBK wzsohnK ~ th ;zw/bB ftu
Fkfwb ehsk ikJ/rk fijBK B/ fe;kBK dhnK ;wZf;nktK ftu
o[uh ftykJh j?.
rzBk fe;kBK dk fwZbK s/ pekfJnk 19 j}ko eo'V o[gJ/
ns/ rzBk fe;kBK dh pekfJnk okFh 9715 eo'V o[gJ/ j'
rJh j?. i/ fgSb/ ;kb dk pekfJnk fwbk fdZsk ikJ/ sK okFh
21000 eo'V d/ e'b gj[zu ikJ/rh. wjkokFNok ftu fJj
pekfJnk 2864 eo'V ns/ eoBkNek ftu 2402 eo'V o[gJ/
j?. gk;tkB B/ fJj fejk fe rzBk fe;kBK dh nkofEe jkbs
yokp j' ojh j?. fJ;/ bJh fJ; p?me ftu ;ko/ rzBk
T[sgkde 13 okiK d/ w[Zy wzsohnK ~ p[bkfJnk j?. fi; ftu
T[sogqd/F, gzikp, jfonkDk, wjkokFNo, fpjko, sfwbBkv{,
eoBkNe, r[ioks, T[Vh;k ns/ SZsh;rV Fkfwb jB. go
fJ; p?me s'I gfjbK rzBk fe;kB gqshfBfXnK Bkb T[jBK d/
y/so dhnK ;wZf;nktK d/ pko/ ftu uouk ehsh ikJ/rh.
www.krishijagran.comy/sh ;wkuko
rzBk J/ohno 19 j}koeo'V d/ gko
Gkosh ukj ezgBhnK ~ ysok
rzBk J/ohno 19 j}koeo'V d/ gko
rz
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 08
finkdk ikDekoh b
Jh j/m fby/ BzpoK s/ ;zgoe eo'-9769755142
ftdoG wokmtkVk- 9930481801, e'IeD, gZSwh wjkokFNok-9833120785, r
'nk wZX wjkokFNok- 8976357637
Are
a O
ffic
e: H
arya
na -
099
7105
2198
, E
mai
l -
ho.m
ktg@
hspp
.co
m
New
WJR
2525
Th
e P
ow
er
of
Dre
am
s
New
EP
1000
New
WB
30
XU
MK
43
5T
UE
DT
xo j't/ iK y/s yfbjkB
xo j't/ iK y/s yfbjkB
j'Ivk j? fe;kBK d
h FkB
j'Ivk j? fe;kBK d
h FkB
gkU
@p/jso T[sgkd# @p/jso seBhe# n
s/ @p/jso GftZy# j'Ivk d/
Bkb
j'Ivk i?B;?N
j'Ivk ;go/n
oj'Ivk tkNo gzg
j'Ivk poF eNo�
850 g'oN/pb i?B;?N
cb, ;p}hnK,
egkj, rzB/ ns/
c[bK dh y/sh bJh
nfs T[sw
;pf;vh s/ th T[gbp
X
;Nq/bhnk d/ gqshfBXh wzvb d/ w?IpoK d/ gqw[Zy ekbhB
poB/N gohfwno B/ y/shpkVh oki wzsoh w'jB GkJh
efbnkB GkJh e[zdohnk Bkb feqFh GtB ftu feqFh y/soK ftu
feqFh T[sgkdB dk ;woEB eoB bJh ;g?Ffb;N ns/
N/eBkb'ih dh p?me ftu fjZ;k fbnk. fi; ftu ekfbB poB/N
B/ nk;Nq/bhnk dhnK T[u feqFh seBheK d/ pko/ T[b/y ehsk
frnk.
Fqh e[zdohnk B/ dZf;nk fe nk;Nq/bhnk y/shpkVh dh d[fBnk
ftu nk:ks dh fdqFNh s'I ;G s'I T[sw ;EkB s/ j? ns/ Gkos
;'fJnkphB, eki{, S'b/, Bkfonb s/b, ndoe, nzr{o, w{zrcbh,
w;{o, ;zsok, dk fBo:ks eoB dh ;fEsh ftu j?. ekfbB B/
Gkos s'I fJj t;s{nK d/ nk:ks dh uouk ehsh. Gkos d/ Bkb
ekfbB poB/N gqhwhno B/ ftF/F o{g Bkb pkrpkBh ns/ gF{
gkbB ns/ T[sgkdesk tXkT[D Bkb r'bv u?B ns/ GzvkoD d/
ftfFnK s/ th uouk ehsh.
nk;Nq/bhnk Nhw B/ y/shpkVh wzsokb/ d/ nfXekohnK ~
nk;Nq/bhnk dk d”ok eoB ns/ ykdnzB d/ GzvkoD dk wkvb
nfXn?B eoB bJh ftF/F o{g Bkb ;Zdk fdZsk. Bkb jh feqFh
ftu T[sgkdesk tXkT[D bJh y'i ns/ N?eBkb'ih s/ i'o fdZsk.
do ;oeko B/ oki-gZXoh p?eo} ;fwshnK ~ c;b eoi/dh nB[;{uh fco s'I pBkT[D bJh fejk fi;d/ Bkb eoik
d[pkok G[rskT[D dh fwnkd tXk fdsh ikJ/rh. okFNoh ftgZshnK ns/ ftnfEs fe;kBK bJh n?;vhnkon?c e'F dk 10% nkoefFs oZyD bJh th fejk j?. Fqh Bo/Ido w'dh B/ jkb jh ftu fpB w”;w po;ks ns/ n”b/ g?D Bkb yokp j'Jh c;b s'I gqGkfts fe;kBK ~ okjs d/D dh x'FDk ehsh.
;oeko B/ phwk ezgBhnK ns/ oki ;oekoK s'I th fe;kBK d/ phwk dknftnK d/ fBgNko/ bJh n”gukfoesktK ibdh jh ;[fBFfus eoB bJh fejk j?. ;zF'fXs okFNoh phwk :'iBk d/ sfjs fe;kBK ~ c;b eZND dk fJzs}ko ehs/ fpBK 25% tXD dk dkntk eo ;edk j?. fJ;/ soQK w”;w nkXkfos c;b phwk :'iBk d/ sfjs, fe;kB i'fyw ntXh d/ nzs s'I 45 fdBK d/ ftu nfXeko gqkgs eoB dk dkntk eo ;ed/ jB. oki ;oeko B/ phwk ezgBhnK d/ Bkb p?me ftu dknftnK Bkb fBgND dh gqfeqnk ~ s/i eoB bJh fejk j?. Bkb jh fJe j'o pj[s wjZstg{oB n?bkB ehsk frnk fi;ftu n?Bvhnkon?c,
n?;vhnkon?c d/ wkBdzvK ~ ;jh sohe/ Bkb E'e w[Zb ;{ueKe s'I bJh rJh ;kbkBk w[dok ;chsh d/ nkXko s/ jo ;kb ngq?b d/ d”okB ;wheFk ehsh ikJ/rh.
fJe gqw[Zy gfjb ftu gqXkB wzsoh Fqh Bo/Ido w'dh gfjbK x'FDk eo u[e/ jB fe fijBK fe;kBK dh c;b dk 33 gqshFs iK T[; s'I finkdk yokp j'fJnk j? T[j j[D ;fj:'r nB[dkB gqkgs eo ;ed/ jB. j[D se T[jh fe;kB ;fj:'r nB[dkB gqkgs eo ;edk ;h fi;dh c;b 50% iK T[; s'I finkdk yokp j'Jh ;h. gqXkB wzsoh B/ c;b d/ B[e;kB d/ wkwb/ ftu 50% s'I ftZsh ;jkfJsk dh w”i{dk wksok ftu tkXk eoB dh x'FDk ehsh j?. fJj B[e;kBg{oe T[gkn fJe ftF/F eoik tzv bJh d/F d/ fGzB fGzB GkrK ftu n”b/ g?D s'I gqGkfts fe;kBK bJh pDkfJnk frnk j?. jkbKfe fJj 1 ngq?b 2015 s'I bkr{ ehsk ikJ/rk. y/shpkVh c;bK, pkrpkBh c;bK ns/ ;kbkBk g”d/ brkT[D d/ wkwb/ ftu ;fj:'r nB[dkB pkfoF nkXkfos y/soK ftu 4500 o[gJ/ gqsh j?eN/no s'I tXk e/ 6800 o[gJ/ gqsh j?eN/no eo fdZsk j?. f;zfus y/soK ftu fJj 9000 o[gJ/ gqsh j?eN/no s'I tXk e/ 13500 o[gJ/ gqsh j?eN/no, pkoKwkjh c;bK d/ wkwb/ ftu ;fj:'r nB[dkB dh wksok 12000 o[gJ/ gqsh j?eN/no s'I tXk e/ 18000 o[gJ/ gqsh j?eN/no ns/ o/Fw T[sgkdB eoB tkb/ fe;kBK bJh ;fj:'r nB[dkB 3200 o[gJ/ gqsh j?eN/no s'I 4800 o[gJ/ gqsh j?eN/no ehsk frnk j?.
gqXkB wzsoh Fqh Bo/Ido w'dh B/ fpB w”;w po;ks ns/ n”b/ g?D s'I gqGkfts okiK dk d”ok eoB bJh nkgD/ wzsoh wzvbh ;fj:'rhnK ~ fBod/F fdZs/. e/Idoh rqfj wzsoh Fqh okiBkE f;zx, e/Idoh ftZs wzsoh Fqh no[D i/sbh, e/Idoh feqFh wzsoh Fqh okXkw'jB f;zx, T[gG'rsk wkwfbnK d/ e/Idoh wzsoh Fqh okw ftbk; gk;tkB ns/ feqFh oki wzsoh Fqh ;ziht e[wko pkfbnkB ns/ Fqh w'jB GkJh efbnkB ih GkJh e[zdkfonk Bkb fwbe/ eJh NhwK ~ gqGkfts okiK dk d”ok eoB bJh fejk.
www.krishijagran.comy/sh ;wkuko
e/Ido B/ p?Ieo} ns/ ezgBhnK s'I fe;kBK bJh ssekb dkftnK dk fBgNkok eoB bJh fejkn?Bvhnkon?c_n?;vhnkon?c d/ wkBdzvK dh ;t?-ukfbs o{g Bkb jo ;kb ngq?b ftu ;wheFk ehsh ikJ/rh
nk;Nq/bhnk d/ gqshfBXhwzvb dh y/shpkVh oki wzsoh Bkb w[bkeks
e/I
nk
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 10
X gqd/F dh w[Zywzsoh fFtoki f;zx u”jkB B/ e[dosh ftZgshnK
Bkb i{M oj/ fe;kBK ~ j[D okjs gj[zukT[D dh x'FDk ehsh j?
ns/ fJj dZf;nk fe e/Ido dh soi s/ j[D oki ftu th fe;kBK d/
fjs bJh c;b phwk :'iBk dh F[o{nks ehsh ikJ/rh. T[jBK B/
fejk fe wZX gqd/F ftu y/shpkVh ~ bkGdkfJe feZsk pBkT[D bJh
fszB ;fwshnK pDkJhnK ikDrhnK. fJ;d/ bJh p'B;
d/ pokpo fe;kBK ~ g?;k d/D bJh ;oeko B/ czv pDk
fbnk j? ns/ fJ;~ tzvD bJh ckow{bk th pDkfJnk ik
fojk j?. T[jBK B/ fJj th dZf;nk fe fe;kBK ~ gfjbK
y/sh ftu bZr/ o[yK ~ eZND bJh fJik}s b?Dh g?Idh ;h
gozs{ j[D y/sK ftu br/ 53 gqikshnK d/ o[yK ~ eZND
bJh fJik}s BjhI b?Dh gt/rh.
gkoNh d/ fe;kB w'ou/ d/ pz;hbkb J/izN B/ feqFh
gq;skt oZfynk ns/ dZf;nk fe eKro; ;oeko d/ ;w/I
fe;kBK ~ 15 s'I 20 o[gJ/ d/ u?e fds/ iKd/ ;B gozs{
j[D 50 ch;dh c;b d/ B[e;kB s/ fe;kBK ~ b'VhIdk
w[nkt}k fdsk j?.
r'bh gqiksh dk ;Kv pqkihb tk;hnK bJh ;'B/ dk nzvk
pD u[ek j?. fJ; ;Kv d/ dw s/ T[E'I d/ b'eK B/ eo'VK
dk fpiB; yVk eo fbnk j?. ;qkihb tkb/ fJ; ;Kv ~ Gkos
s'I nk:ks eo, d{i/ d/FK ~ t/u e/ w[Bkck ewk oj/ jB. ;Kv
dh fJj B;b pj[s T[u/ doi/ dh wzBh iKdh j?. fJ; gqiksh
d/ ;Kv dk tiB 250 feb' se j[zdk j?. Gkos ftu sK fJ;
;Kv s/ finkdk fXnkB BjhI fdsk iKdk go pqkihb ftu b'eK
B/ fJ;~ jh nkXko pDk e/ nkgDk tgko yVk eo fbnk j?.
nzr'bh B;b dh rK gqshfdB 80 bhNo se d[ZX fdzdh j?
id'I fe fJ; B;b d/ ;KvK ~ phc bJh gkfbnk iKdk j?. fJ;
B;b d/ ;KvK dh nzso-okFNoh gZXo s/ ekch wzr j?. gozs{
fJjBK d/ fBo:ks s/ o'e brkT[D Bkb pqkihb tk;hnK B/ d{ik
sohek bZG fbnk j?- rK dk. T[j nKXok gqd/F s'I fJ; ;Kv
dk ;hw/B tZvh wksok ftu nk:ks eod/ jB. wzfBnk iKdk j?
fe pqkihb s'I fBo:ks j'D tkb/ fJe nzr'bh ;Kv dh ehws 4
eo'V o[gJ/ j[zdh j?.
fonkDk ;oeko gF{ gkbD ns/ v/noh d/ ftek; bJh
eJh m'; edw u[ZeD dk ftuko eo ojh j?. jfonkDk
;oeko ns/ fJ}okfJb d/ ftu gF{ gkbB ns/ v/noh d/
ftek; bJh MOU s/ d;sys ehs/ rJ/ jB. jfonkDk
;oeko ukj[zdh j? fe d[ZX T[sgkdB tX/ fJ; bJh fJ}okfJb
;oeko dh wdd Bkb d[ZX e/IdoK dh ;EkgBk ehsh ikJ/rh.
d[ZX dk T[sgkdB tXkT[D bJh fJ}okfJb dhnK BthI seBheK
dk gq:'r ehsk ikJ/rk. w[Zy rb fJj j? fe w[oZk iksh dh wZM
d/ wkwb/ ftu jfonkDk gfjb/ Bzpo s/ j?.
jfonkDk d/ fj;ko fib/ ftu ftfFFN e/Ido ;Ekfgs
eoB bJh e/Ido ;oeko 100% g?;k feqFh ftek; :'iBk d/
sfjs T[gbpX eokJ/rh. ikDekoK d/ w[skfpe fJ; gfo:'iBk
dh F[o{nks okFh 98 eo'V o[gJ/ nB[wkfBs j?. ;fjwsh s/
jfonkDk d/ gF{ gkbB ns/ v/noh ftek; ftGkr d/ gqXkB
;fut wjktho f;zx ns/ fJ}okfJb d/ ftd/F wzsokb/ ftu
nkJhHvhHe/ nkgo/FB J/iz;h d/ T[g gqw[Zy fJnkb cb; B/
d;sys ehs/.
fJ}okfJb tXkJ/rk jfonkDk ftu dXZ[ Ts[ gkdB
j
nrz b' h giq ksh d / ;Kv B /pqkihb ftu X[zw wukJh
e/Ido dh so} s/ wZX gqd/F ftu th pD/rh c;b phwk :'iBkL w[Zywzsoh
nz
e/Ido dh so} s/ wZX gqd/F ftu th pD/rh c;b phwk :'iBkL w[Zywzsoh
wZ
www.krishijagran.comy/sh ;wkuko
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 12
do ;oeko B/ y/sh ~ w[Bkc/ dk ;”dk pBkT[D bJh
y/shpkVh ftfrnkfBeK dh g{o Nhw ~ fgzv fgzv se
gj[zukT[D dk c?;bk ehsk j?. fJ; ftu 20 jiko feqFh
ftfrnkfBeK ~ fe;kBK dk ;bkjeko pBkT[D dh x'FDk ehsh
j? fijV/ fe fe;kBK ~ nkX[fBe y/shpkVh f;ykT[Dr/. w'dh
;oeko dh d{orkwh :'iBk @w/ok rKt w/ok r”ot# dh F[o{nks
feqFh wzsoh okXk w'jB f;zx fpjko d/ w'shjkoh fib/ s'I eoB
ik oj/ jB. y/shpkVh wzsokb/ d/ T[gfBd/Fe vkHJ/He/Hf;zx B/
dZf;nk fe fJ; :'iBk dh gfjb Bkb fe;kB j[D f;ZX/
ftfrnkfBeK d/ ;zgoe ftu nk ;eDr/. fJ; Bkb feqFh
:{Bhtof;NhnK ns/ ;z;EkBK ftu j'D tkb/ nB[;zXkB Bkb
f;ZXk ckfJdk fe;kBK ~ fwb/rk. gqXkB wzsoh w'dh B/
@gq:'rFkbk s'I y/s# dk Bknok fdZsk j?.
fJ; :'iBk ftu feqFh, nB[;zXkB, y/shpkVh
:{Bhtof;NhnK, feqFh ftek; e/Ido ;z;EkBK nkfd ftu ezw
eo oj/ feqFh ftfrnkfBe fJe fgzv ~ r'd b?Dr/, Gb/ jh
T[j T[jBK dk g?fsqe fgzv feT[I Bk j't/. r'd bJ/ j'J/ fgzv
ns/ T[E/ d/ fe;kBK dh nkofEe ;fEsh ;[XkoD dh fizw/tkoh
;zpzfXs ftfrnkfBeK d/ ezfXnK s/ j't/rh. ftfrnkfBe T[jBK
fgzvK d/ fe;kBK ~ nkX[fBe y/sh d/ sohfenK d/ pko/ ftu
d;Dr/. fJ; ftu w[Zy o{g Bkb phiK dh u'D, T[jBK ~ phiD
dk ;wK, T[otoe ns/ o;kfJDK dk ;zs[fbs gq:'r, y/shpkVh
wFhBK, w”;w nkfd d/ pko/ ftu ikDekoh fdZsh ikJ/rh. fJ;
Bkb fe;kB xZN bkrs Bkb finkdk g?dktko jkf;b eo
;eDr/. ftfrnkfBe ;w/I ;w/I s/ fgzv dk d”ok eoB d/ Bkb
c'B s/ th fe;kBK ~ ;bkj fdzd/ ofjDr/.
jh N[N ikJ/rh. jkbKfe fJ; tko ftfrnkfBe ns/ w”;w
ftGkr Bkb i[Vh fog'oN ftu w”;w dk Bkowb ofjDk jh
dZf;nk j?.
wkB;{B ~ gqGkfts eoB bJh e/tb nbBhB' jh f}zw/tko
BjhI j[zdk. fgSbh tko 1997 ftu pj[s skesto nbBhB'
dh jkbs pDh ;h gozs{ d/F ftu 22 ch;dh finkdk pkfoF
doi j'Jh ;h. fJzvhnB UfFnB vkfJg'b (IOD) gqfeqnk th
wkB;{B s/ n;o gkT[Idh j?. fJ; ftu nk;Nq/bhnk ns/
fJzv'B/Fhnk d/ sNK d/ e'b g{oth fjzd wjk;kro dk gkDh
gZSwh UfhB eNhpzd fjZ;/ d/ w[ekpb/ Bkowb o{g Bkb row j'
iKdk j?. uzrh rZb fJj j? fe fJ; tko nkJhHUHvh ns/
ew}'o nbBhB' dh ;fEsh ftu Bkowb wkB;{B dh ;fEsh ~
pb fwb fojk j?.
eh j? nbBhB'<
nbBhB' nfijh w”;wh dFk j? fi; ftu G{-wZX o/yk s/
gqFKs wjk;kro dh s?n dk skgwkB n”;s s'I finkdk j' iKdk
j?. fbjk}k n?pBkowb tkFgheoB ns/ ;zrfBs j' e/ pD/
pZdb dZyDh nwohek ftu Gkoh pkfoF eod/ jB. gozs{ gqFKs
wjk;kro dk d{ik T{FD eNh pzd F'o fJ; ;fEsh s'I nS{sk
ofjzdk j?. Bshik fJj j[zdk j? fe xZN pkfoF ns/ ;'e/ dh
;fEsh pD iKdh j?.
;kBK dhnK ;wZf;nktK xZN j[zdhnK B}o BjhI nk
ojhnK. p/w”;w pkfoF d/ ubd/ oph c;bK sK ;tkj j'
u[ehnK jB Bkb jh yohc dh c;b s/ th nkFzek dk pZdb
wzvokT[D bZr/ jB. US Na�onal Oceanic And
Atmospheris Admininistra�on (NOAA) d/ ski/ nB[wkB
d/ w[skfpe fJ; tko nbBhB' d/ nk;ko tX e/ 70% j' rJ/
jB. gfjbK fJj nB[wkB 50-60 ch;dh ;h.
nbBhB' dZyD-gZSwh wkB;{B ;fjs d[fBnk d/ eJh y/soK
d/ w”;w s/ gqshe{b gqGkt gkT[Idk j?. i/ nfijk j'fJnk sK
gfjbK s'I jh w”;w dh wko M/b oj/ go/FkB fe;kBK dh ewo
www.krishijagran.comy/sh ;wkuko
ftfrnkfBeK dh ;bkj Bkb ;[Xo/rh y/sh
wkB;{B go nbBhBk dk rqfjD
e/I
wkB;{B go dk rqfjDnbBhBk
fe
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 14
dosh ftgZsh dh ;fEsh ftu okjs dk ezw F[o{ eoB bJh
;G s'I gfjbK ;zuko szso dh io{os j[zdh j?, gozs{
e[dosh ftgZshnK ftu ;G s'I gfjbK ;zuko szso jh sfj;
Bfj; j' iKdk j?. ;zuko wzsokbk fJ; ;wZf;nk d/ ;wkXkB
bJh nkgks ;zuko gqDkbh F[o{ eoB bZrk j?. okFNoh nkgdk
gqpzXB dk fJjBK d/ sfjs nkgks ;zuko gqDkbh ~ fBFfus
eoB dh rZb ejh rJh j?. 2013 ftu T[sokyzv ftu
e[dosh ftgZsh d/ pknd fJ; :'iBk s/ fco s'I edw u[Zfenk
ik fojk j?. ;zuko wzsokb/ d/ nfXekoh d/ nB[;ko id'I fe;/
th y/so ftu gqfeqse nkgdk d/ pknd w'pkfJb B?Ntoe Yfj
iKd/ jB sK ;z;ko ftu wbNh nkgo/No} ~ B?Ntoe ns/
r/Nt/ ~ B?Ntoe dk gq:'r ehsk iKdk j?. fJ; r/Nt/ B?Ntoe
d/ ifoJ/ nkgdk gqGkfts y/soK ftu gokoNh ekb o{fNzr
;/tktK fdZshnK iKdhnK jB.
fJ;d/ Nkto nkfd dh io{os BjhI g?Idh, gozs{ fJ; ;[ftXk
dk gq:'r eoB bJh B?Ntoe ftu seBheh ngro/v/FB eoBk
j[zdk j?. fJ; you ~ ;fjD eoB ~ b? e/ jkb/ ;fjwsh BjhI
pDh j?. NqkJh ukj[zdk j? fe fJ;dk p'M nkgo/NoK s/ Bk
gkfJnk ikJ/, pbfe ;oeko podkFs eo/, gozs{ rqfj wzsokbk
you u[ZeD bJh fsnko BjhI j?. T[;dk efjDk j? fe fJ;dk
you NDRF u[e/ feT[Ife T[E/ okjs dk ezw F[o{ eoB tkbh
;z;Ek j?. e'fFF fJj ehsh ik ojh j? fe ibd jh fJ; ;/tk
~ F[o{ eokfJnk ikJ/rk.
oeko d[nkok ikoh ehs/ rJ/ G{wh nfXrqfjD nfXnkd/F
~ b? e/ ;[gohw e'oN B/ ;oeko ~ itkp sbp ehsk j?.
e'oN B/ fe;kBK dh :kfuek s/ ;[DtkJh eofdnK e/Ido ;oeko
~ B'fN; fdzd/ j'J/ uko jcfsnK ftu itkp wzfrnk j?. Gkosh
fe;kB :{BhnB, rqkw ;/tk ;fwsh ns/ j'o ;zrmBK B/ G{wh
nfXrqfjD nfXnkd/F ~ u[B”sh fdsh j?. fBnkJ/w{osh
i/Hn?;Hy/jo dh nfXneFsk tkbh ghm B/ :kfuek eosktK dh
the fJzdok i? f;zx dh dbhb ;[BD d/ pknd ;oeko ~ fJj
B'fN; ikoh ehsk. fJ;s'I gfjbK G{wh nfXrqfjD nfXnkd/F
dk fto'X eod/ j'J/ fJzdok i? f;zx B/ fejk fe fJj nfXnkd/F
th S/ jcs/ bJh j?. G{wh nfXrqfjD ftXkfJe b'e ;Gk ftu
gkfos j' u[Zek j? fe fJzdok i? f;zx B/ fejk fe i/ ek~B nk
iKdk j? sK :kfuek wjZstg{oB j' ikJ/rh. fJ;bJh fJ;
wkwb/ s/ ibd ;[DtkJh ehsh ikJ/.
G{wh nfXrqfjD nfXnkd/F ~ u[B”sh d/D tkbh :kfuek
ftu fejk frnk j? fe fJj wkwbk okFNogsh d/ nfXnkd/F
ikoh eoB dh Fesh d/ d[oT[g:'r dk tZvk T[dkjoD j?.
okiBhse J/esk n;fjwsh Bk j'D eoe/ ;dB ftu ftX/ne
gk; Bk j'D dk vo fe;/ wkwb/ ftu nfXnkd/F ikoh eoB dk
nkXko BjhI j' ;edk. xVh w[Vh nfXnkd/F ikoh eoBk
;zftXkfBe ftt;Ek dk d[oT[g:'r j?. fJ; wkwb/ ftu fJj
th BjhI dZf;nk frnk fe d[pkok G{wh nfXrqfjD nfXnkd/F
ikoh eoBk Fesh ns/ gqfeqnk dk d[oT[g:'r j?.
INVESTMENT OPPORTUNITIES IN • Education • Farm Land • Media • Organic Agriculture • Commodities
For Details: 09654193353
"A call can change your life"
www.krishijagran.comy/sh ;wkuko
e[dosh ftgZsh ftu th ubDr/ w'pkfJbe[
G{wh nfXrqfjD nfXnkd/F s/ e/Ido ~ B'fN;
;
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 16
wZrq ftek; t?bc/no ;';kfJNh T[so gqd/F, ghbhGhs ftu 9-10 wJh 2015 ~ fJe nfyb
Gkosh fe;kB w/bk ns/ feqFh T[d:'r gqdoFBh dk nk:'iB eo fojk j?. fJ; w/b/ dk w[Zy ftFk
rqkwhB T[dfwsk ns/ fNekT{ y/sh j?. fJjd/ Bkb jh y/shpkVh dh seBhe, BthnK ftef;s fe;wK,
nB[;zXkB, feqFh T[geoD, BthnK BhshnK ns/ :'iBktK, fwqdk ;tk;E, feqFh ftthXheoD, c;b,
w[orh gkbB, gF{ gkbB, wX[wZyh gkbB, gF{ d[ZX T[sgkdB, rqfj ftfrnkB d/ pko/ ftu y/soh fe;kBK ~ ikDekoh fdsh ikJ/rh.
fJ; w/b/ ftu fe;kB finkdk s'I finkdk ;zfynk ftu Gkr b?D ns/ ikDekoh gqkgs eoe/ y/sh d/ y/so ftu nkgDk ehwsh ;wK
puk ;ed/ jB.
cb ;phinK ns/ ykD ghD dhnK uhiK ftu wfjzrkJh
do ftu froktN t/yD ~ fwbh j?. wkou ftu ykD ghD
dhnK uhiK dh wfjzrkJh do 7H7 ch;dh s'I xNe/ 6H31
ch;dh se gj[zu rJh j?. w[Zy ykd ;wZroh dh wfjzrkJh do
th xNh j?. ykd ;wZroh dh wfjzrkJh do 1H43 ch;dh s'I
xNe/ 0H08 ch;dh j' rJh j?.
wkou ftu w?B{c?euov gqkveN; dh wfjzrkJh do 0H33
ch;dh s'I xN e/ -0H19 ch;dh j' rJh j?. Bkb jh s/b ns/
fpibh dh wfjzrkJh do -14H7 ch;dh d/ w[ekpb/ -
12H56 ch;dh ojh. wkou ftu ;pihnK dh wfjzrkJh do
ftu th froktN t/yD ~ fwbh j?. fJj 15H54 ch;dh s'I
xZN e/ 9H68 ch;dh se j' rJh j?. wkou ftu BkB-c{v
ykd ;wZroh dh wfjzrkJh do -5H55 ch;dh d/ w[ekpb/ -
7H12 ch;dh ojh.
dokpkd d/ jkJhN/e; n?r}hphFB ;?INo ftu 15tK
nzso-okFNoh feqFh w/bk ;zgzB j'fJnk. fJ; w/b/ dk
T[dxkNB s/bzrkBk oki d/ feqFh wzsoh g'Iukokw o?vh B/ ehsk.
fJ; nzso-okFNoh feqFh w/b/ ftu MASCHIO, JCB,
MAHINDRA, JOHN DEERE fijhnK nzso-okFNoh
ezgBhnK d/ fJbktk dZyDh Gkos d/ phi ns/ o;kfJfDe ykd
ns/ i?fte ykd dhnK ezgBhnK B/ fjZ;k fbnk. fJ; w/b/ ftu
feqFh ikroD dh Nhw B/ th whvhnk gkoNBo d/ o{g ftu
nkgDh G{fwek doi eokJh.
fJE/ fe;kBK ~ y/sh ftu gq:'r j'D tkbhnK nkX[fBe
wFhBK ns/ BthnK seBheK d/ pko/ th ikDekoh gqkgs ehsh.
Bkb jh y/sh ftu phi ns/ i?fte ykdK ~ T[BZs sohfenK
Bkb ns/ ;jh wksok ftu gq:'r eoB dh ikDekoh fwbh.
fJE/ feqFh ikroD B/ th fe;kBK Bkb fwbe/ T[jBK dhnK
y/soh ;wZf;nktK ns/ ewhnK ~ ikfDnk ns/ T[jBK d/ ftu
feqFh Bkb ;zpzfXs BthBsw ikDekohnK s'I o{po{ eokfJnk.
w[dok ;fcsh iho' s'I xN e/ 2H33% se gj[zuh
dok ;fcsh do wkou ftu gzithI tko xN e/ 2H33%
s'I j/mb/ ;EkB s/ nk rJh j? fi; Bkb wfjzrkJh do
ftu froktN d/ pknd j[D E'e wfjzrkJh do th xN rJh
j?. cotoh ftu E'e wfjzrkJh do (-2H06) ch;dh ojh ;h.
wkou ftu E'e wfjzrkJh do 3 wjhB/ d/ j/mb/ gZXo s/ nk
rJh j?.
w[
nfyb Gkosh fe;kB w/bk ns/ feqFh T[d:'r gqdoFBh 2015
;
j?dokpkd jkJhN/e; n?r}hphFB ;?Ino dk 15tK feqFh w/bk
j?
www.krishijagran.comy/sh ;wkuko
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 17
edw Fkfwb jB. fe;kBK Bkb fwbD d/ pknd rveoh B/
fe;kBK ~ ;bkj fdZsh fe j[D rzBk eDe ns/ M'B/ dh irQk
fsbjD fijhnK Bedh c;bK dh y/sh ehsh ikJ/.
:{HghH ;oeko B/ c?;bk ehsk fe pkfoF ns/ n”b/ g?D
Bkb c;bK d/ B[e;kB bJh 50% se fe;kBK ~ wdd fdZsh
ikJ/. nfyb/F :kdt B/ fejk fe e?pB/N p?me ftu fe;kBK ~
j'J/ B[e;kB dh uouk ehsh rJh. fJ;d/ pknd c?;bk fbnk
frnk fe gqGkth wzsoh okiK d/ jo fib/ ftu ikD ns/ fe;kBK
~ fwbD.
;oeko B/ p?me ftu fejk fe fJ; B[e;kB d/ ubd/
ukb{ c;b toF ftu d/F ftu eDe T[sgkdB 5 ch;dh se
xND dh T[whd iskJh j?. feqFh wzsoh okXk w'jB B/ fejk fe
nkgdk okjs d/ bJh okiK ~ jo ;zGt wdd fdsh ikJ/. fi;
Bkb fe;kBK ~ B[e;kB dk w[nkt}k fwb ;e/.
okXk w'jB B/ yohc c;bK d/ pko/ fejk fe e[dosh
w[;hpsK d/ ubd/ fJ; ;kb T[sgkdB ftu uko s'I gzi ch;dh
froktN nk ;edh j? id'I fe ftGkrh nfrqw nB[wkB ftu
c;b ;kb 2014-15 ftu eDe T[sgkdB ftu froktN d/
Bkb 9H57 eo'V se ofjD dh rZb ehsh rJh. y/shpkVh
wzsoh B/ fejk fe fJ; nkgdk Bkb 113 bZy j?eN/no oph
dh c;b popkd j'Jh j?. e/Idoh ;oeko pkfoF ns/ n”b/ Bkb
gqGkfts fe;kBK ~ okFNoh nkgdk okjs e'F s'I ftZsh
;jkfJsk d/D dh ;wK ;hwk tXkT[D s/ ftuko eo ojh j?.
bh ftu yohc nfGnkB 2015 d/ okFNoh feqFh
nfGnkB e/Ido, g{;k ftu j'J/ ;zw/bB ftu feqFh wzsoh
okXk w'jB f;zx B/ fe;kBK d/ gqsh nkGko gqrN eofdnK fejk
fe phs/ fdBhI w”;w dh wko Bkb i{M oj/ fe;kBK dh nkofEe
;fEsh pj[s jh so;:'r j' rJh j?. fJjBK w[;hpsK Bkb
bVD bJh nkgdk gqfeqnk e'F ~ tXkT[D bJh e/Ido ;oeko
~ nkrqj ehsk j? sKfe ghfVs fe;kBK dh finkdk s'I finkdk
wdd ehsh ik ;e/. fpBk w”;w pkfoF ns / nf” bnK B / c;bK ~
spkj eo fdsZ k j.? fgSb / ;kb wkB;B{ ftu ewh jD' eoe /
12% se dh ewh nkJh ;h fi;d / ekoB fpikJh ftu 2% dh
ewh jJ' h j.?
y/shpkVh wzsoh okXk w'jB f;zx B/ fwqdk ;tk;E gqpzXB
gqDkbh, fwqdk gohyD gq:'rFkbk, J/ehfeqs okFNoh feqFh
pkiko ns/ gozgokrs feqFh ftek; :'iBktK s/ i'o d/D dh
rZb ehsh j?. T[jBK B/ i?fte y/sh ~ tXkT[D bJh 300
eo'V o[gJ/ dh tzv th ehsh. fe;kBK d/ fjsK ~ fXnkB ftu
oZyd/ j'J/ Fqh f;zx B/ y/sh ofjs G{wh ~ i?fte y/sh d/ o{g ftu
fJ;s/wkb eoB dh rZb ejh fi;d/ nzsors 50 iK T[;s'I
finkdk fe;kB fJe ;w{j ftu ezw eo ;eDr/. fJ;d/ bJh
20000 o[gJ/ dk gqktXkB 3 ;kb bJh eoBk j't/rk. fJ;
Yzr dh y/sh ftu c;bK dh T[fus d/yGkb dh gqfeqnk th
Fkfwb j?. f;zx B/ pkrpkBh d/ ftek; ~ tXkT[D bJh gF{
gkbB ns/ v/noh y/so ~ wjZstg{oB dZf;nk. Bkb jh T[jBK
B/ dbjD ns/ yohc c;bK Bkb ;zpzfXs fGzB fGzB gfjb{nK
fit/I wZeJh, uktb s/ th i'o fdZsk. fJ;d/ Bkb jh phi,
T[otoe, g”Fe sZs gqpzXB, ;zs[fbs T[otoeK d/ T[g:'r ns/
fwZNh d/ g”Fe sZsK s/ th uouk ehsh rJh. fJjBK d/ c;bK
d/ T[sgkdB ~ j'o p/jso eoB dh th rZb ejh.
F d/ fGzB fGzB okiK ftu p/w”;w pkfoF ns/ n”fbnK Bkb
j'J/ B[e;kB ~ t/yfdnK e/Ido ;oeko fe;kBK bJh fJe
tZvh okjs dh x'FDk eo ;edh j?. wzsohwzvb dh nkofEe
wkwfbnK dh p?me ftu fJ; w[Zd/ s/ uouk ehsh rJh. fGzB
okiK dk d”ok eoe/ tkfg; nkJ/ wzsohnK B/ p?me ftu w”;w
Bkb j'J/ B[e;kB d/ nKefVnK ~ ;kjwD/ oZfynk ns/ GftZy
dh fuzsk iskJh.
T[so gqd/F dk d”ok eoe/ tkfg; nkJ/ e/Idoh wzsoh fBsB
rveo/ B/ T[E/ j'J/ B[e;kB dh ikDekoh wzsohwzvb ~ fdZsh.
rveoh B/ fejk fe B[e;kB d/ ubd/ fe;kB e/tb fuzsk ftu
jh BjhI pbfe jskF j' e/ nkswjZfsnk eoB bJh wip{o j'
oj/ jB. ;{soK d/ w[skfpe okiK ftu j'Jh spkjh d/ nKeV/
nkT[D ftu jkb/ ;wK bZr/rk. nfij/ ftu io{oh j? fe
fe;kBK ~ e/Ido ;oeko s'I ibdh Go';k dtkT[D bJh e'Jh
x'FDk ehsh ikJ/. fJ; ftu w[nkt}/ s'I b? e/ fe;kBK bJh
eo} dh wkch ns/ fpBK ftnk} d/ eoi w[jZfJnk eokT[D fij/
fe;kBK bJh tZvh okjs dh fsnkoh
www.krishijagran.comy/sh ;wkuko
fe;kBK bJh tZvh okjs dh fsnkoh
d/
e[dosh nkgdk M/b oj/ fe;kBK bJh 300 eo'V dh okFh tzvh rJh
fdZ
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 18
XkBwzsoh Bo/Ido w'dh dh eBkvk :ksok d/ pknd eBkvk
s'I Gkos dkbK dk n?e;g'oN tXk ;edk j?. fJ; ;kb
w”;w ftu T[bN c/o dh tiQK Bkb dbjD c;b T[sgkdB ftu
ewh nkJh j?. nfij/ ftu Fqh w'dh dh eBkvk :ksok s'I T[E'I d/
dkb dk fJzg'oN tXkT[D bJh e'fFF ehsh ik ;edh j?. Gkos
ns/ eBkvk fJe d{i/ Bkb tgko tXkT[D dh e'fFF eo oj/
jB. ;kb 2014 d/ d”okB Gkos B/ eBkvk s'I 3H1 nop
vkbo dk ;kwkB fJzg'oN ehsk ;h.
j[D eBkvk ;oeko nkgD/ n?e;g'oN ~ tXkT[D bJh
Gkos ~ fJe tZv/ pkiko d/ o[g ftu t/y ojh j?. eBkvk ftFt
ftu dbjD dk ;G s'I tZvk T[sgkde j? ns/ Gkos ~
n?e;g'oN th eodk nk fojk j?. fJ; ;kb Gkos ~ nkgDhnK
dbjD }o{osK ~ g{ok eoB bJh finkdk dkb fJzg'oN eoB dh
NB ekog'o/FB nkc fJzfvnk :kBh ;hH;hHnkJh d/F Go
ftu eohp 87 bZy rKm yohdD d/ pknd, j[D nkgD/
e'b oZy/ egkj d/ ;Nke ~ j”bh j”bh wkoehN ftu t/u fojk
j?. ;h;hnkJh d/ u/now?B phHe/H fwFok d/ w[skfpe ekog'o/FB
o'ikBk 40-50 jiko rKm (1 rKm, 170 feHrqkH) egkj t/u
fojk j?. fijVhnK fwZbK ~ egkj dh io{os j?, T[j nkgDh
io{os d/ nB[;ko egkj d/ rKm ~ ekog'o/FB s'I yohd ;ed/
jB. eJh eko'pkoh fJj nko'g bk oj/ jB fe ;h;hnkJh dh
yohd d/ pknd eJh y/soK ftu egkj dh ewh j' rJh ns/
fwZbK e'b egkj BjhI puh j?. ekBc?vo/FB cko fJzvhnB
N?e;NkJhb fJzv;Nqh d/ u/now?B gq/w wfbe B/ e/Idoh egVk
wzsoh ;zs'F e[wko rzrtko ~ ys fby e/ fJj fejk ;h fe
nKXok gqd/F fsbrkBk ns/ wjkokFNo ftu ;h;hnkJh dh yohd
d/ pknd egkj dh ewh j' rJh ns/ fwZbK ~ nkgDh io{os g{oh
eoB bJh nkgD/ y/so s'I pkjo ikDk g? fojk j? i' T[jBK bJh
wfjzrk g? frnk j?.
ekBc?vo/FB cko fJzvhnB N?e;NkJhb fJzv;Nqh dh
fFekfJs s/ ;h;hnkJh d/ u/now?B phHe/H fwFok dk efjDk j?
eBkvk s'I dkb n?e;g'oN dh fsnkoh
io{os g? ;edh j?.
d/F ftu xo/b{ io{osK ~ g{ok eoB bJh fizBh dkb dk
fJzg'oN j[zdk j?, T[;dk nZX/ s'I finkdk fjZ;k eBkvk s'I fJzg'oN
ehsk iKdk j?. ftZs ;kb 2014-15 d/ gfjb/ 10 wjhB/ :kBh
2014 s'I iBtoh 2015 d/ d”okB d/F ftu 36H11 bZy NB
dkb dk fJzg'oN j'fJnk j?. fi;ftu'I 20 bZy NB s'I finkdk
dkb eBkvk s'I fJzg'oN ehsh rJh.
gq
ekNB ekog'o/FB o'ikBk t/u fojk j? 50 jiko rKm egkj
fe T[jBK dh yohd d/ pkti{d th wkoehN ftu Gkoh wksok
ftu egkj pfunk j'fJnk j?. fJ; ;kb d/F ftu brGr 400
bZy rKm egkj T[sgkdB dk nB[wkB j?, fgSb/ ;Nke ns/
fJzg'oN ~ t/fynk ikJ/ sK pkiko ftu eohp 439 bZy rKm
egkj dh ;gbkJh j?, fi; ftu'I ;h;hnkJh B/ 87 bZy rKm
yohfdnk j?.
ek
XkBwzsoh Bo/Ido w'dh B/ w[dok p?Ie :'iBk dk F[G
nkozG ehsk. fJ; :'iBk d/ sfjs S'N/ T[dwhnK ~
xN ftnki doK s / 50 jiko s I' 10 byZ og[ J / se dk eoi
fdsZ k ikJr/ k. fJ; :i' Bk bJh edI/ o ;oeko 20 jiko eoV'
og[ J / dk cvz dt/ r/ h. wd' h B / fJj fejk fe fijBK Td[ whnK eb'
cvz Bjh I j ? Tj[ BK ~ wd[ ok peI ? okjh I cvz wj[ fZ Jnk eotkTD[ k j.?
wd[ ok peI ? ~ nkikd BkB pfI ?erz ckfJBfI ? hnb egz Bh ftu pdb fdsk
ikJr/ k. wda[ ok dk wsbp wkJhe q' :f{ BN vhtb? gwNI? nvI?
ohckfJB;I? Ji/ ;z h fbH j.? Bkb jh wd' h B / ed[ osh ftgsZ h s I ' iM{
oj / fe;kBK d / wn[ kti / ~ vY/ rD[ k tXkTD[ dk nb? kB ehsk ns /
fJj xF' Dk th ehsh fe jD[ 33% B[e;kB s/ th w[nkt}k
fdsk ikJ/rk.
w[dok :'iBk dk F[G nkozG
gq
www.krishijagran.comy/sh ;wkuko
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 19
oht} ekNB fbfwN/v Gkos ftu fJziB ns/ T{oik fBowkD
T[geoDK ~ pBkT[D tkbh fJe nrKj tX{ ezgBh j?. fJj
vh}b_g?No'b, fJziB, iBo/No d/ fJbktk y/shpkVh Bkb i[V/ eJh
T[geoDK ~ pBkT[D dk ezw eodh j?. fJj ezgBh nkgD/
T[sgkdK ~ Gkos d/ fJbktk ftd/FK ftu th fBo:ks eodh j?.
roht} ekNB dh ;EkgBk ;zB 1859 ftu i/w} roht} ns/
ikoi ekNB B ehsh ;h. ;zB 1947 ftu fJ; ezgBh ~ bkbk
eowuzd Ekgo B/ b? fbnk. 2013 ftu fJ; ezgBh B/ ezeohN
gzg ns/ ;Ve fBowkD T[geoDK ~ t/uDk F[o{ ehsk. nZi fJj
Gkos dh nrqDh fJzihfBnfozr ezgBhnK ftu'I fJe j?.
fJ;dhnK g{o/ Gkos ftu 11 ftfBowkD fJekJhnK
jB ns/ uhB, sBikBhnk, :{HJ/HJh ftu fJjBK d/ nkfc;
jB. g{o/ Gkos ftu fJjBK d/ brGr 1200 tzv ns/
;/tk B?Ntoe c?b/ j'J/ jB. roht} ekNB ezgBh Bkb i[V/
roht} gkto d/ ftF/ ftu feqFh ikroD Nhw B/ Fqh efgb
;?Bh, w?B/io ;/b}-wkofefNzr Bkb rZb ehsh. T[jBK B/
;k~ fJ; Bkb i[VhnK eJh ikDekohnK fdZshnK. roht}
gkto 10e/thJ/ s'I 50 e/thJ/ fpibh T[sgkdB eoB tkb/
vh}b T[sgkdB ;?N pBkT[D dk ezw eodh j?. Fqh ;?Bh B/
df;nk fe j[D 2H5 e/thJ/ s'I 5 e/thJ/ d/ iBo/No xo/b{
T[geoD fit/I ;'bo gkto ftu ;'bo jhNo, ;'bo bkJhN
dk th fBowkD F[o{ ehsk j?. fJjBK xo/b{ T[geoDK ~
wJh ftu pk}ko ftu g/F ehsk ikJ/rk. roht} gkto d/
T[sgkd nkgDh ftFtk;Bhnsk ns/ feckfJsh gfoukbD
bJh th ikD/ iKd/ jB. roht} gkto d/ 100 s'I f}nkdk
vhbo d/F Go ftu w”i{d jB.
;'u/w ns/ ;ekJhw/N t?do dh fog'oN ftu fJj y[bk;k
j'fJnk j? fe y/shpkVh phw/ dk eb/w gkT[D ftu
g/uhdrhnK d/ ekoB 80% fe;kB fJ;dk bkG BjhI b?
;ed/. e[M okiK ftu pbke gZXo s/ e[dosh ftgZsh nkT[D s/
eb/w fdZsk ik fojk j? id'I fe eJh oki skb[ek gZXo s/ n;o
j'D s/ eb/w fdzd/ jB. pbke skb[ek d/ e[M fjZf;nK ftu
e[dosh ftgZsh j'D s/ tZvh gZXo s/ c;bK gqGkfts j'D s/ jh
phw/ dk bkG fwb gkT[Idk j?. fJe ;ot/n d/ nB[;ko 46
gqshFs fe;kB phw/ d/ pko/ ikDd/ jB go T[jBK dh fJ; ftu
o[uh BjhI j?, f;oc 20% fe;kB jh c;b phw/ dk bkG T[mk
;ed/ jB. 24% fe;kBK ~ phw/ dh ikDekoh jh BjhI j? ns/
11% fe;kB sK gohfwno d/D ftu n;woEsk iskT[Id/
jB.
xZN pkfoF s'I oZfynk bJh jo tor d/ fe;kB pkfoF
phwk eok ;ed/ jB, gozs{ fJ;~ b? e/ ikro[esk dh Gkoh
ਕਪਨੀ ;wkuko
@roht} ekNB# j[D xo/b{ T[geoD th d/t/rk
r
bkG s'I d{o jB 80% fe;kB
ewh j?. i{B s'I b? e/ f;szpo se e[b pkfoF d/ nkXko s/ fJj
phwk fdZsk iKdk j?. nkgdk j'D s/ phwk ezgBhnK fgSb/ d;
;kb dh T[gi ns/ nkwdBh dk n”;s nKebB eodhnK jB.
fi;d/ nkXko s/ phwk eb/w ehsk iKdk j?. phwk ezgBh
gqkfeqse nkgdk dh ikDekoh o/vhU, nypko, NhHthH s'I gqkgs
eodh j?. T[jBK e'b B[e;kB dk nKebB eoB bJh nkgDh
wFhBoh BjhI j?. c;bK d/ B[e;kB dh ikDekoh bJh
b/ykgkb, feqFh nfXekoh s/ fBoGo ofjzd/ jB.
J/
www.krishijagran.com
ekdsZVfephZ-dkWe dk mi;ksx djsaA vius lkjs Ñf"k mRikn] Ñf"k lqfo/kkvksa dh eq¶r ekdsZfVax djsaA
marketmirchi.com
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 20
pk okwd/t B/ nkgD/ jopb T[sgkdK
dh tXdh wFj{oh ~ t/yfdnK B/gkb ftu fJe c?eNoh bkT[D dh fsnkoh F{o{ eo
fdZsh j?. fJ;d/ wkfXnw s'I fGzB fGzB nk:[ot?fdB dtkJhnK ns/ jopb gq;kXBK dk T[sgkdB ehsk ikJ/rk. T[j B/gkb ftu 5 fdBhI :'r fFfto ftu gj[zuDr/. fJ;/ d”okB 26 ngq?b ~ T[j gszibh :'r ghm d/ ;fj:'r Bkb pD/ B/gkb rqkw T[d:'r dk T[dxkNB eoDr/.
� fJj c?eNoh B/gkb d/ dZyDh e;p/ fporzi ftu bkJh ikJ/rh fi; ftu F?Ig{, ;kp[D, dzd wziB, e/; s/b fij/ gq;kXBK d/
Bkb Bkb eJh nk:[ot?fde dtkJhnK dk T[sgkdB ehsk ikJ/rk. fJj ;G ~ gsk j? fe okwd/t d/ gszibh nk:[ot/d B/ pj[s s/ih Bkb nkgDk ft;Eko ehsk j?. fJ;d/ nzsors Bkowb gq;kXBK ns/ ykd ;wZrohnK d/ nzsors ;ko/ torK d/ T[sgkd pDkJ/ iKd/ jB.
os ftu s/ih Bkb tXd/ d'gfjnk tkjBK dh
wkoehN ftu nkgD/ fjZ;/dkoh wip{s eoB bJh ikgkBh ezgBh :kwkjk B/ wJh pkfJe ;fbT{N' bKu ehsh. fJ;dh BthI fdZbh ftu n?e; F'o{w ehws 52000 o[gJ/ j?.
j'Ivk dh FkfJB, pikik dh fv;eto 125 n?; Nh, j'o' d/ rb?wo 125 ;h;h Bkb fJ; pkfJe dh s[bBk ehsh ik ojh j?. 112 feb'rqkw tiB Bkb ;fbT{N' jkb jh d/ fdBK ftu :kwkjk d/ ;G s'I jbe/ gqkveN; ftu'I fJe j?. pkfJe dk wkJhb/i fJe bhNo g?No'b ftu 78 feb'whNo j?. ;fbT{N' dk T[sgkdB :kwkjk d/ u/BZJh gbKN ftu ehsk ikJ/rk. fi;d/ ubd/ jkb jh ftu :kwkjk B/ nkgD/ u/BZJh gbKN ftu 1500 eo'V o[gJ/ dk fBt/F ehsk j?.
I jkvk c'B fes/ r[nku frnk j? ns/ pj[s bZGD s/ th BjhI fwb fojk sK
xpokT[D dh pikJ/ r{rb dh BthI ;oft; ckfJzv wkJh c'B s[jkv/ bJh
wddrko ;kfps j' ;edh j?. r{rb dh nvI? okfJv fvtkfJ; wB? i/ o tp? ;kfJN s / ekch bpz /
;w I/ s I' cB' be' f/ Nrz ;oft; wi” d{ ;h fi;~ rr{ b B / nkgD / ;ou fJiz B ftu th Fkfwb eo fbnk j.?
� j[D f;ZX r[{rb s/ ckfJzv wkJh c'B ;ou eo, fJXo T[Xo oZfynk c'B s[;hI fwzNK ftu bG ;ed/
j'. ;ou g/i s/ S'Nh ftzv' fdy/rh fi; ftu fJe w?g ns/ c'B dh w”i{dk iK bk;N BkB b'e/FB j't/rh. fJE'I
nkgD/ c'B s/ fozr eoB dk nkgFB u[fDnk ik ;edk j? fi; Bkb fes/ nk; gk; c'B j'D s/ s[jk~ T[j fwb ikJ/rk. i/
fJe s'I finkdk n?IvokfJv fvth;} jB sK s[;hI vokg vkT{B whB{ s'I d{ik vhtkfJ; th u[D ;ed/ j'. w?g s/ efbe eoB Bkb
n?IvokfJv vthfJ; w?B/io t?p;kfJN s/ gj[zuDr/. fJj ekch ;[ftXkiBe j?. T[whd ehsh ik ojh j? fe ibdh jh r{rb w'pkfJb
;ou ftu th fJj chuo Fkfwb eo/rk feT[Ife jkb/ f;oc v?;eNkg pokT{;o s'I jh fJ;~ fJ;s/wkb ehsk ik ;edk j?.
wB tjheb ezgBh cke; t?rB ~ Gkos d/ ftef;s ns/ T[God/ j'J/ pkikoK dhnK
io{osK g{ohnK eoB d/ fJokd/ BKb xZN bkrs tkbk w?B{c?eufozr ;?Ino pBkT[D dh :'iBk pDkJh j?. fJjh BjhI gqXkB wzsoh Bo/Ido w'dh dh w/e fJB fJzvhnk gfjb d/ fjZ;/ d/ s”o s/ ezgBh ;EkBheoB ns/ ;;s/ gqkveN; bJh 1500 eo'V o[gJ/ fBt/F eo/rh.
;kb 2014 ftu ezgBh B/ 65000 ekoK dk fBo:ks ehsk i' fe ezgBh d/ ukeB gbKN s'I j'J/ T[sgkdB dk 60% j?. ezgBh nkT[D tkb/ d' ;kbK ftu ukeB ns/ n”ozrkpkd gbKN dh T[sgkdB Fwsk tXkJ/rh. cke;t?rB Gkos ~ nfjw oDBhfse pkiko wzBdh j?. cke;t?rB J/ih d/ ;hJhU wkofNB ftzNoekoB B/ fejk fe ezgBh bzph gZXo s/ Gkosh tkjB pkiko ftu gqw[Zy G{fwek fBGkJ/rh. Bkb jh, g[D/ ftu Bt/I fJziB n;?Ipbh gbKN d/ Bkb ;EkBheoD ~ nZr/ tXkT[D dk Go';k T[jBK B/ fdbkfJnk j?.
pkpk okwd/t bkT[Dr/ jopb T[d:'r
pk
r{rb dh ;oft;@ckfJzv wkJh c'B# s[
:kwkjk B/ 125 ;h;h dh bKu ehsh;fbT{N'
Gk
Gkos pD/rk xZN bkrs tkbk w?B{c?eufozr
www.krishijagran.comgqkveN bKu
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 21
e;b eokg e/no ezgBh i?fte y/sh bJh fe;kBK ~
T[s;kfjs eo ojh j?. n?e;b dk fJj T[sgkdB
@wkfXnw# d/ BK Bkb gqf;zX j?. n?e;b eJh oki ;oekoK
d/ Bkb fjZ;/dkoh th fBGk fojk j?. T[E/ jh nkJhHghHn?w ns/
i?fte y/sh ftu eJh feqFe ;w[dkJ/ dh f;ybkJh th gqdkB
eodk j?. ;kvh gZfsqek feqFh ikroD B/ ihHn?wH fwqdk g'FD
T[sgkde n?;HghHn?; wfbe ns/ oziB e[wko f;zx B/ f;Zfew
i?fte fwFB ftu n?e;b d[nkok fBGkJh rJh G{fwek ~
;wMD bJh T[sgkd gqpzXe Bkb rZbpks ehsh.
Fqh oziB B/ eJh okiK ftu :'rdkB dtkT[D bJh T[so
gqd/F d/ okigkb d[nkok fwqdk ;tk;E ;/tk g[o;eko dh
;EkgBk eokJh. f;Zfew i?fte fwFB ftu Fqh oziB dh
G{fwek ~ nw[Zb wzfBnk frnk j?. @wkfXnw# n?e;b
T[sgkd dh ;jkfJsk Bkb tZv/ g?wkB/ s/ ;{uBk frnkB ns/
n?o'fpe ykd ~ tXktk d/D dk ezw eo ojh j?.
ezgBh d/ gqshfBXh n?;HghHn?; wfbe B/ dZf;nk fe fJj
T[sgkdB i?fte ykd pBkT[D ftu pj[s wddrko ;kfps
j'fJnk j?. fJ; ;kb d/ nzs se f;Zfew d/F dk gfjbk
i?fte oki pD ikJ/rk.
n?e;b B/ fJj w[ekw gkT[D bJh eh G{fwek fBGkJh j?<
f;feZw ;oeko n?e;b d/ Bkb 2003 s'I i[Vh j? ns/
2015 ftu fJj @wkfXnw# dk g{o/ oki ftu ft;Eko eoB
dh ;'u oj/ jB. n?e;b fgSb/ fszB ;kbK s'I oki ;oeko
d/ Bkb ezw eo ojh j? ns/ brGr 30 ni?fte ;e{bK
ftu fe;kBK ~ f;ybkJh th d/ ojh j?. oki ;oeko B/ jo
fib/ s'I fJe fgzv ~ r'd fbnk j? ns/ T[E/ fJe J/ehfeqs
feqFh gqDkbh (nkJhHn?cHn?;) dh F[o{nks th ehsh.
nkJhHn?cHn?; fJe nfijk gb/Nckow j?, fiE/ fe;kBK ~
nkwdBh d/ ;kXB i[NkT[D ftu wdd d/ Bkb Bkb o[}rko
~ th tXktk fdZsk iKdk j?. fJ;d/ eJh ftGkr th j? fijBK
d/ nzsors fe;kBK ~ T[jBK d/ feZs/ Bkb i[V ikDekoh
fdsh iKdh j?. fi; ftu gF{ gkbD, wZSh gkbD, tkfDeh
nkfd gqw[Zy jB. n?e;b feqFh ns/ pkrpkBh d/ y/so ftu
nkJh n?c n?; fgzvK ftu i?fte y/sh ~ tXk oj/ jB. Bkb
n?e;b B/ fdZsh fe;kBK ~ dh @wkfXnw#
;”rksjh gzukfJsh gZXo s/ fe;kBK ~ f;ybkJh th gqdkB eodk
j?. fJ; f;ybkJh dh ;jkfJsk Bkb fe;kBK ~ y/sh d/ ftF/
ftu ekch ikDekfonK w[jZfJnk eokJhnK iKdhnK jB ns/
@wkfXnw# dh ;jkfJsk Bkb i?fte T[sgkdK dh ikDekoh th
fdZsh iKdh j?. fJ;s'I gfjbK fe;kBK ~ y/sh bJh ykd ns/
T[otoe dk ;jh fJ;s/wkb BjhI eoBk nkT[Idk ;h gozs{
@wkfXnw# dh wdd Bkb fe;kBK ~ fJ; ftF/ ftu uzrh
ikDekoh th fwbD bZrh j?. fJ; ftu 1 feb'rqkw
@wkfXnw# ~ fJe ;dd i?fte euo/ ftu gkfJnk iKdk j?
ns/ 40-45 fdBK ftu fJj ykd pD iKdh j?.
@wkfXnw# dk fJ;s/wkb wZX gqd/F, r[ioks, Ssh;rV,
wjkokF ;fjs j'o eJh okiK ftu th ehsk ik fojk j? fi;
d/ uzr/ Bshi/ t/yD ~ fwb oj/ jB.
eh s[;hI e'Jh j'o gqkveN th pkiko ftu fbnkT[D tkb/ j'<
n?e;b d' j'o Bt/I gqkveN ibdh jh wkoehN ftu
fbnkJ/rh fi;d/ BK pkfJUg?;Nh;kfJv, fNqu' n?uHnkoH ns/
;[v';b jB. fJjBK bJh ezgBh ~ ;oeko s'I i?fte
gqwkDheoD th fwb u[ek j?. gq'veN; dh ;jkfJsk Bkb
fwZNh ftu bZr/ i?t ehNBkFeK dk ykswk ehsk ik ;e/rk.
n?
www.krishijagran.comfJzNoftT{
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 22
fijVk fe fe;kBK ~ ftek; bJh wzu gqdkB eodk j?. ezgBh
d[nkok fszB nB[;zXkB ns/ ftek; e/Ido, wjkokFNo,
eoBkNek ns/ jfonkDk ftu ;Ekfgs ehs/ rJ/ jB fiE/ :'r
nB[Gth ns/ ftF/F gqiBeK dh Nhw Bt/I ns/ gqsh;goXkswe
gqkveN; pBkT[D dk ezw eodh j?.
2H T[sfeqFN gq;z;eoD seBheL phi dh r[DtZsk ns/
F[Xsk dh iKu bJh ezgBh B/ BthBsw gq;z;eoD wFhBK
;Ekfgs ehshnK jB. b/N?;N ;hv ro/fvzr seBhe dh
;jkfJsk d/ Bkb g?e/fizr d/ pknd fe;kBK se tXhnk phi
gj[zukT[D dk ezw ehsk iKdk j?.
3H r[DtZsk d/Dk ;kvh io{osL ezgBh r[DtZsk d/D ftu
ftFtk; oZydh j? feT[Ife toswkB ftu fJj ;kvh io{os d/
Bkb fe;kBK dhnK io{osK ~ p/jso Yzr Bkb ;wMD ns/
T[jBK ~ p/jso ;/tk gqdkB eoB ftu wdd eodh j?. T[jBK
B/ uzr/ BshfinK bJh fJe e[nkfbNh ezNo'b f;;Nw fsnko
ehsk j? fijVk fe ekoi ftXh dh ;zg{oB ikDekoh fdzdk j?.
T[u wkBeK ~ ekfJw oZyD bJh nze[oD gohyD, nB[tKfFe
F[Xsk ns/ r[DtZsk d/ nkFtk;B s/ ezw eoB dh io{os j?.
4H ;zrmB d/ w?IpoL ezgBh B/ siop/eko ns/ ;feqn
w?IpoK Bkb fwbe/ p'ov dk rmB ehsk j? fi; ftu gqw[Zy Fqh
i/Hn?;Hg{Bhnk (40 ;kbK s'I finkdk dk wkoehfNzr ftu
nB[Gt), vkH n?;HnkoHGZN, (fGzB 2 phi ezgBhnK ftu 17
;kb s'I finkdk dk nB[Gt) fv;NqhfpT{No ns/ vhbo d/ Bkb
;/b} B?Ntoe pBkT[D dk ezw eod/ jB. vkH ghHe/fstkoh
ns/ Fqh gqw'd f;zx (phi T[sgkdB ftu d'jK ~ 20 ;kbK s'I
finkdk siopk) Fkfwb jB.
5H nzso-okFNoh rmi'VL ;'wkBh ;hv; B/ ;G s'I T[sw
phi T[gbpX eokT[D bJh nzso-okFNoh ;KM/dkohnK Bkb
T[sw seBheK ~ gqkgs eoB bJh gqfspZXsk ikfjo ehsh j?.
ezgBh B/ fGzB c;bK T[rkT[D ns/ r[DtZsk ezNo'b bJh
seBheh wkor doFB gqdkB eoB tkbh skJhtkB dh ezgBh
Nk ;B ;hv; Bkb fwbe/ eoko ehsk j?.
T[Zu r[DtZsk Bkb bzph ;cbsk
Tgko iK T[d:'r ftu ukj/ rJ/ BshfinK bJh ;zfynk
dh io{os jdz[ h j.? fJ;d / Bkb jh bpz h ;cbsk bJh ;fz ynk ns /
Tu[ rD[ tsZ k d / Bkb rkq jeK ~ Ts[ feFq N ;t/ k th ioo{ h j ? fijVh
;EkJh ns/ wip{s foFfsnK ~ pBkT[D ftu wdd eodh j?.
;ko dh izB;zfynk ftu e[M
;kbK ftu 40% tkX/ d/
nzdki/ bkJ/ ik oj/ jB fi;d/
ubd/ tXdhnK wzrK ~ g{ok
eoB bJh feqFh y/so ~ finkdk
T[sgkde ns/ fNekT{ pBkT[D
dh io{os j?. jkbKfe Gkosh
phi pkiko ftu tkXk t/fynk ik
;edk j? gozs{ jkb/ th uzr/
phiK dh T[gbpXsk ns/ fe;kBK dh wzr ftu ekch tZvk nzso
B}o nkT[Idk j?. fe;kB nZi th fJe ;hfws g{osh bJh phi
fBowkD ezgBhnK s/ fBoGo eod/ jB. BthI seBhe dk
fJ;s/wkb ns/ iow gbk}w dh wdd Bkb ;'wkBh eDe
;hv; gqkH fbH ezgBh B/ Bk f;oc fJ; nzso ~ fwNkfJnk j?
pbfe ftd/F s'I T[u r[DtZsk d/ phi fbnk e/ d/F d/ fe;kBK
~ w[jZfJnk eotkT[D ftu nfjw G[fwek fBGkJh j?. ezgBh
d[nkok fe;kBK ~ fJe wzu fwfbnk j? fi; s/ nzso-okFNoh
phi ezgBhnK ns/ Gkosh fe;kBK d/ ftu wip{s foFsk th
ekfJw j't/rk.
;'wkBh ;hv;
Fqh e/ th ;'wkBh B/ fe;kBK ~ T[u r[DtZsk tkb/ phiK dh
ng{osh bJh wJh 2013 ftu ;'wkBh ;hv; Bkwe pqKv dh
F[o{nks ehsh. ezgBh B/ fJj dkntk ehsk j? fe fJ; Bkb
fe;kBK ~ Bk f;oc T[u r[DtZsk d/ phi fwbDr/ ;r'I p/jso
Bshi/ th fwbDr/. fJ;d/ Bkb jh ezgBh t?Ffte feqFh
;w[dkJ/ ftu th wjZstg{oB :'rdkB d/ ojh j?.
vkfJo?eNo d/ pko/ ftu
;'wkBh ;hv; d/ vkfJo?eNo Fqh e/HthH;'wkBh S/ ;kbK se
J/Fhnk g?;hfce ;hv n?;';hJ/FB (ng;k) d/ vkfJo?eNo th
oj/ jB. nkgD/ ekoiekb d/ d”okB Fqh ;'wkBh dh Bio
t?Ffte wzr ns/ phi ng{osh d/ Bkb Bkb nB[;zXkB ns/
ftek; rshftXhnK s/ th ojh. T[jBK dk wzBDk j? fe bzph
ubD tkbh fdqFNh ~ gqkgs eoB bJh ;ys w/jBs dh io{os
j?. feqFh s/ nkXkfos ezgBhnK fit/I phHe/HfpVbk ro[Zg nkc
ezgBh}, ;Bro' ;hv;, wkfje' ns/ feqFh XB t?ihN/pb ;hv;
d/ ftu Fqh ewb ;'wkBh B/ brGr 35 ;kb ;cb fpiB;
bhvo d/ o{g ftu nkgDh gfjukD pDkJh j?. ezgBh d/
wkfXnw okjhI rqkjeK ns/ ;fj:'rhnK ~ wdd eoB dk w”ek
fdsk j?. fJjh ekoB j? fe t?Ffte phi ezgBhnK Bkb fwbe/
T[jBK B/ p/jso Bshi/ jkf;b eoB ftu ;cbsk gqkgs ehsh
j?. w[y s”o s/ j/m fby/ 5 fpzd{nK s/ T[jBK B/ fXnkB fdsk
j?L
1H nB[;zXkB ns/ ftek; d/ p[fBnkdh Yku/ ftu fBt/F L
;'wkBh ;hv} T[BZs nB[tKfFeh ns/ ;/tktK d/ ftek; bJh
;wofgs j?. fJjBK e'b nB{mk iow gbk}w T[gbpX j?
www.krishijagran.comfJzNoftT{
T[u e[nkfbNh phi ns/ fe;kB ;/tk ;'wkBh ;hv} dk tuB
- e/ th ;'wkBh
;z
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 23
n?b'thok dh y/sh eoe/ nF'e B/ pDkJh
nbr gfjukD
?i Bro, ewbk o'v fBtk;h vkH nF'e e[wko gq;kd B/
;Zu ;kfps eo fdsk j? fe n?b'thok dh y/sh Bkb bZyK
o[gJ/ ewkJ/ ik ;ed/ jB. fi; ftu j[D se b'e M'B/, eDe,
;pih dh y/sh eod/ ;B. fe;kB fJj fJj ebgBk th BjhI
ehsh j't/rh fe fJ; Xosh s/ n?b'thok dh y/sh th j' ;edh j?
go fJj vkHnF'e B/ eo ftykfJnk j?. nF'e d/ gzi J/eV d/
y/s ftu n?b'thok dk g”dk bfjbjk fojk j?.
;kbkBk gzi bZy dh nkwdBhL
n?b'thok dh y/sh Bkb vkHnF'e gzi bZy o[gJ/ sZe ewk
oj/ jB. Bkb jh y/sh okjhI ;Zs b'eK ~ o[}rko th w[jZfJnk
eokfJnk j'fJnk j?. eohp ;Zs ;kb gfjbK id'I vkH nF'e B/
n?b'thok fJe g”dk bkfJnk ;h, sK b'eK B/ fJj ebgBk th
BjhI ehsh ;h fe ;Zs ;kb d/ pknd fJ;dh iV gzi J/eV se
c?b ikJ/rh. nkgD/ fib/ d/ fJbktk eJh j'o fibhnK ftu
i?Bro dk n?b'thok T[sgkd gj[zu ikJ/rk. ;Zs ;kb d/ d”okB
nF'e B/ w/jBs, seBhe Bkb y/sh ehsh ns/ nZi T[;dk
Bshik ;kjwD/ fdy fojk j?. vkH nF'e dZ;d/ jB fe fJ;dh
F[o{nks ;kb 2003 ftu jobkyh s'I f;ybkJh d/ pkd ehsk.
fco fJ;dk seBheh frnkB ebZesk ftu ik e/ fbnk. pknd
ftu nkgD/ p/eko j' u[e/ y/s ftu n?b'thok dh y/sh dh
F[o{nks ehsh.
BjhI fwbh ;oekoh ;jkfJsk
fJj y/shpkVh y/so dh T[dk;hBsk j?, fib/ dh
pdfe;wsh j? iK fco ftGkr dh bkgotkjh fe fJe gk;/ sK
y/shpkVh y/so dhnK eJh :'iBktK s/ eo'VK o[gJ/ you ehs/
ik oj/ jB, ns/ d{i/ gk;/ nfij/ brBFhb fe;kB ~ nZi se
fJe o[gJ/ dh wdd se BjhI fdsh rJh. nfijk BjhI j? fe
fJjBK dh fJ; T[gbpXh s'I ftGkr nBikD j?. eJh tko w/b/
ftu fJjBK ~ ;Nkb brkT[D dk ;Zdk fwb u[ek j?.
pDk oj/ jB eJh T[sgkd
vkH nF'e Bk f;oc n?b'thok dh y/sh eo oj/ jB, pbfe
fJ; s'I eJh T[sgkd th pDk oj/ jB. ;kb 2012 ftu
vkHnF'e B/ n?b'thok s'I s/b eZYD tkbk gbKN bkfJnk.
fJ;dk T[dxkNB ssekbhB fibk gdkfXekoh ;ziht jz; B/
ehsk ;h. fJj gbKN brkT[D d/ pkd sK fit/I vkH nF'e d/
;[gfBnK ~ Bt/I yzG br rJ/ j'D. fdB oks w/jBs eoe/
fJjBK B/ nkgD/ gbKN s'I n?b'thok i{;, n?b'thok i?b, F?Ig{,
nkoE'g?fve s/b, nKtbk i{;, nKtbk ;thN; ;fjs eJh j'o
T[sgkd pDkJ/. fib/ fib/ d/ Bkb Bkb doGzrk, ;w;shg[o,
;hskwVh d/ pkiko se gj[zuk fdsk frnk j?. vkHnF'e dh
wzBhJ/ sK fJjBK d/ fJ; T[sgkd ~ eJh tZvhnK ezgBhnK th
yohd ojhnK jB.
g[Zso th eo fojk j? ;fj:'r
n?b'thok dh y/sh ns/ T[sgkd fBowkD ftu vkHnF'e dk
g[Zso n?wHphHphHn?; d/ ftfdnkoEh nkfdsnk th ;fj:'r eo
oj/ jB. vkHnF'e dZ;d/ jB fe T[sgkd dk fBowkD T[j ns/
T[jBK dk g[Zso jh eod/ jB. fJ; ezw ftu j'o fe;/ dk
;fj:'r BjhI fbnk ik fojk.
www.krishijagran.com
n?b'thok dh y/sh eoe/ B/ pDkJh nF'e
nbr gfjukD
;zdhg e[wkonkikd gZsoeko
w/Ehbk ekog'o/fNt, c/; ph, o'v BzH9 okiht Bro, gNBk, fpjkow'L 09931838846 Jhw/bL [email protected]
;cb ejkDh
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 24
dbd/ gfot/F ftu tXdh nkpkdh
dk g/N GoB bJh o;kfJfDe ykdK
ns/ ;zeo phiK d/ T[g:'r Bkb n;hI
nkgDk T[sgkdB eJh r[Dk tXk fbnk
fi; Bkb ;kvk d/F i' edh nkgDh pj[-
;zfyne nkpkdh dk g/N GoB bJh
ftd/Fh ;fj:'r s/ fBoGo ;h. nZi
nkgDh g{oh nkpkdh ~ G'iB eokT[D d/
pknd ;z;ko d/ eJh d/FK ~ nzB
fBo:ks eoB bZrk j?. gozs{ o;kfJfDe
T[otoeK dk gqGkt j[D j”bh j”bh ysw
j'D bZrk j?. 60 d/ dFe ftu jfos
eqKsh d/ BK s/ tX fojk ;kvk nzB
T[sgkdB j[D fJe fpzd{ s/ nk e/
mfjodk B}o nk fojk j?. id'I fe ;kvh
nkpkdh dk tXDk ikoh j?. d{i/ gk;/
;g?Ffb;NK dk wzBDk j? fe j[D n;hI
o;kfJfDe ykdK d/ T[g:'r s'I T[sgkdB
d/ nzfsw fpzd{ s/ gj[zu rJ/ jK. nZi
T[otoeK ns/ o;kfJfDe ehN BkFeK d/
n;zs[fbs T[g:'r d/ ubd/ y/sh ftu
j/mfbfys ;wZf;nktK nkT[D br
rJhnK jB.
1H c;bK bJh gkDh dh wzr ftu
brksko tkXk j' fojk j?.
2H fwZNh ;ys j' ojh j?.
3H fwZNh dh ib XkoD Fesh ftu
brksko ewh nk ojh j?.
2006-07� 19755H0
Gkos ftu gkozgfoe o{g Bkb
i?fte y/sh j[zdh ojh j? gozs{ finkdk
nzB T[sgkdB d/ bkbu ftu n;hI
y/shpkVh dh nkgDh gqkuhB w”fbe
gozgok ~ Szve/ o;kfJfDe y/sh ~
ngDkfJnk, fi;dk G?Vk Bshik nZi g{ok
;z;ko M/b fojk j?. o;kfJfDe T[otoeK
d/ ftebg ;to{g i?fte ykdK fJ; gqeko
jBL
1H B/g/v ezg';N ykd 2H ;{eFw
i?fte ykdK 3H pkfJUvkfJBkfwe ykdK
4H J/i'bk ns/ Bhb jfos F?tkb 5H
e/Iu{J/ dh ykd 6H pkfJUvkfJBkfwe ykdK
d/ ;fj:'r Bkb pDhnK nkX[fBe ykdK
7H sob i?fte ykdK nkfd.
1H B/g/v ezg';N ykdKL
fJj xZN s'I xZN r'po dk gq:'r
eoe/ nfXe s'I nfXe i?fte ykd gqkgs
eoB dh nkX[fBe seBhe j?. fJ;
gZdsh d[nkok fJe rK d/ g{o/ ;kb fwbD
tkb/ r'po s'I 80 s'I 100 NB i?fte
ykd fsnko j' iKdh j? fi;dh ehws
40,000 o[gJ/ d/ B/V/ s/V/ nkT[Idh j?.
fJ; ykd ftu BkJhNq'iB 0H5-1H5%,
ck;c'o; 0H5 s'I 0H9% ns/ g'NkF 1H2
s'I 1H4% se gkfJnk iKdk j?.
www.krishijagran.com
GftZy dh io{os- o;kfJfDe T[otoeK dk ftebg i?fte ykd
vkH oftzdo e[wko okig{sftF/ t;s{ ;g?Ffb;N (fwZNh ftfrnkB)
feqFh ftfrnkB e/Ido, d[tk;{, wE[ok-281001 (T[HgqH)
w'L 9453515850 Jhw/bL [email protected]
4H fwZNh ns/ ib ftu }fjohbkgD tX
fojk j?.
5H c;b T[g:'rh fwZso ihtK dh fwZNh
ftu brksko ewh nk ojh j?.
6H y/shpkVh T[sgkdK ftu o;kfJDK dh
wksok ftu tkX/ Bkb g?dktko ftu
}fjohbkgB ns/ r[DtZsk ftu ewh
dh ;fEsh g?dk j' ojh j?.
7H y/shpkVh T[sgkdK ftu yfDi sZs
ns/ ftNkfwB xN oj/ jB.
8H G{wh ib ns/ ;sjh ib ;fjs
;zg{oB tksktoD gqd{fFs j' fojk
j?.
9H feqFh T[sgkdK dh bkrs Bkb
ehws tX ojh j?.
10H G{wh dh T[gikT{ Fesh dk gsB j'
fojk j?.
;koDh-1 Gkos ftu brksko
tXdk o;kfJfDe T[otoeK dk T[g:'r
;kb� T[g:'r (jiko NB ftu)
1950-52 69H8
1960-61 293H8
1970-71� 2556H6
1980-81� 5515H6
1990-91� 12546H3
2000-01� 16702H3
2004-05� 18402
i?fte ykd
p
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 25
dbjDh c;bK bJh
dkD/ tkbhnK c;bK bJh
ck;c/N ftb/:e ck;c/N ntF'Fe
okJhi'fpnw n?i';fgobw� �n?i'N'p?eNo� �
J/i'bk, phHihHJ/�
t?;hb;� �f;T{v'w'Bk;� �n?;gofis;� �
J/i'bk, phHihHJ/
thHJ/
wkJheo'okfJ}k
rb'w;
BkJhNq'iB ;fEoe i?t T[otoe � ck;c/N gfotosBh i?t T[otoe
ftF/FsktKL
fJe feb'rqkw r'po s'I 30-40 feHrqkH sZe T[sw ihtkD{
:[es B/g/v ezg';N gqkgs j[zdh j?. B/g/v ezg';N Fs-gqshFs
r'po Bkb pDh gozgokrs i?fte ykd dh s[bBk ftu 3-4
r[Dk finkdk T[gikT{ Fesh tkbh j[zdh j?.
(2) ;{eFw i?fte ykdKL
nkX[fBe gZdsh s'I pDhnK ;{eFw i?fte ykdK ;{eFw
ihtK d/ ;w{j jB, fJj ;{eFw iht tk:{wzvb ftu w”i{d
BkJhNq'iB ~ }whB ftu'I g”fdnK d/ g”Fe sZs d/ o{g ftu
gqsh;Ekfgs eo fdzd/ jB. BkJhNq'iB ;fEoheoD d/ fJbktk
fJj ;{eFw iht fGzB fGzB jkow'B}, ;{eFw g”Fe sZs ns/
ftNkfwBK ~ th w[es eod/ jB, fi; Bkb g”d/ ftu s/ih Bkb
tkXk j[zdk j?.
;{eFw i?fte ykdK dhnK ftF/FsktKL
· i?fte ykdK d/ ;{eFw iht fwqdk ifBs ftnkfXhnK ~
o'ed/ jB.
· ;{eFw i?fte ykdK c;b dk T[sgkdB 10-20 gqshFs
tXk fdzdhnK jB.
· fJjBK ykdK d/ T[g:'r Bkb fwZNh ftu w”i{d ;{eFw
fwsoiht ns/ ehfVnK dh ;zfynk ftu tkXk j[zdk j?.
· c;bK d/ T[sgkdB ftu fJ;d/ T[g:'r Bkb o;kfJfDe
T[otoeK dh s[bBk ftu xN you nkT[Idk j?.
· fGzB fGzB c;bK bJh nbr nbr ;{eFw i?fte ykdK
dk T[g:'r eoe/ finkdk T[sgkdB fbnk ik ;edk j?.
(3) nkX[fBe johnK ykdK_Bhb jfos F?tkb ns/ J/i'bk
joh ykd d/ o{g ftu ;BZJh Y?Iuk nkfd c;bK ~ T[rkT[D
d/ pknd T[;~ y/s ftu i's e/ G{wh ftu fwbk e/ ;Vk fdZsk
iKdk j?, fi; Bkb y/s dh T[gikT{ Fesh ftu ekch tkXk j[zdk
j?. nkX[fBe :[r ftu ftfrnkfBeK B/ fJ; ftXh ~ nZr/ tXk
e/ gkDh ftu g?dk j'D tkbh Bhbjfos F?tkb ns/ J/i'bk dk
joh ykd d/ o{g ftu T[g:'r eo fwZNh dh T[sgkdesk ns/
c;bK d/ g”Fe sZsK dh ng{osh dk i?fte o;sk y'fink j?.
(4) e/Iu{J/ dh ykdL
fJ; gqeko dh i?fte ykd dh fBowkD gqfeqnk ftu e/Iu{J/
d[nkok feqFh ngfFFNK ns/ j'o ;VBFhb i?fte gdkoEK dk
GeFD eoe/ ftFmk d/ o{g ftu T[u gZXoh gkdghn g'Fe sZsK
Bkb :[es i?fte ykd T[gbpX eokJh iKdh j/. e/Iu{J/ dh
www.krishijagran.comi?fte ykd
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 26
ykd ftu BkJhNq'iB 1H3% ck;c'o; 0H5% ns/ ;kJhNq/N
ftb:e ck;c/N 0H005% se gkfJnk iKdk j?. e/Iu{J/ dh
ykd o;kfJfDe T[otoeK dk ;G s'I tXhnk ftebg j?.
(5) pkfJUvkfJBfwe gqfeqnk s'I pDhnK j'o ykdKL
ftfrnkfBeK d[nkok ;w/I dh io{os ~ fXnkB ftu oZye/
ehshnK rJhnK y'iK ftu pkfJUvkfJBfwe ykdK d/ o{g ftu
;VDFhb euo/ ns/ r'po s/ nkXkfos nfijhnK i?fte ykdK
dk fBowkD ehsk frnk, fijBK dk gq:'r eo o;kfJfDe
T[otoeK d/ ;wkB, gozs{ B[e;kB ofjs ;[oZfyns feqFh
T[sgkd gqkgs ehsk ik ;edk j?. fJjBK
ftu'I e[M dh fvN/b fJ; gqeko j?L
· euo/ ns/ r'po dhnK nkX[fBe ykdKL;VDFhb euo/ ns/ r'po s'I pBD tkbh fJ; ykd d/
fBowkD bJh euo/ ns/ r'po dk 4pkJ/2 whH y/socb ftu 1H5 whNo T[uh gosdko Y/oh pDkJh iKdh j?. fJ; ftu pkfJUvkfJBfwe gq?go/FB ;zfynk 502 ns/ 506 dh 2-2 rqkw dh wksok ~ 10 fwHbhH p/fonw (507) d/ 5% x'b d/ Bkb euo/ ns/ r'po dh Y/oh ftu 30 ;?HwhH dh v{zxkJh se ehs/ rJ/ 5 S/eK ~ pzd eo fdZsk iKdk j?. uzrh i?fte ykd d/ fBowkD bJh Y/oh ~ uzrh soQK Bw oZyDk ukjhdk j?. fJ; gqeko euo/ dh Y/oh ~ jo d' wjhB/ ftu T[bNd/ oj'. fJ; gqeko 6 wjhfBnK ftu tXhnK i?fte ykd fsnko j' iKdh j?.
· ekT{ g/N fgNL}whB ftu 1H0 whH bzpk, 60 ;?HwhH u”Vk ns/ 2H5
;?HwhH v{zxk rZYk pDkU. fJ;dhnK dhtkoK ~ o;kfJD ofjs bZeV d/ gNV/_fJZNk Bkb x/o e/ fJ; ftu rK dk skik r'po Go fdU. fJ;d/ pknd gq?go/FB 502-506 ~ r'po dh sfj s/ 20-20 ;?HwhH dh d{oh s/ nzr{m/ Bkb S/e eoe/ gk fdU. Bkb jh p/;kbN ns/ nzv/ d/ fSbfenK ~ e[ZN e/ gkT[Dk th bkGekoh ofjzdk j?. fJ; rZY/ ~ w'N/ p'o/ Bkb Yzee/ Bw pDkJ/ oZfynk iKdk j?. fJ;~ T[Zgo s'I Bkbhdko ;hw?IN dh uZdo iK fe;/ nfijh uh} Bkb Ye fdsk iKdk j?, fi; Bkb
fJ; ftu whIj dk gkDh Bk ik ;e/. 4-5 jcfsnK pknd fJj pDe/ fsnko j' iKdh j? ns/ fJ;~ gq?go/FB 500 d/ Bkb fwbk e/ gq:'r ehsk iKdk j?.
(6) sob i?fte ykdKL
gF{nK d/ wb w{so s'I pDhnK i?fte ykdK sob d/ o{g ftu j[zdhnK jB, fijBK ~ f;zukJh d/ gkDh d/ Bkb iK ;go/n ns/ j'o ;kXBK Bkb fSVe e/ y/s ns/ c;bK ftu c?bk fdsk iKdk j?. fJ; gqeko dhnK ykdK dk fpUok fJ; gqeko j?L
;zihtBh ykdL
d/;h rK dk 15 feb'rqkw skik r'po, 15 bhNo rT{ w{so ns/ 15 bhNo gkDh ~ fwbk e/ fwZNh d/ fJe xV/ ftu gk e/ fJ; ftu nZXk feb' r[V ~ gkDh ftu x'be/ fwbkT[D d/ pknd xV/ d/ w{zj ~ YZe e/ fwZNh g[s/ egV/ Bkb ;hb eo fdsk iKdk j? ns/ fJe jcs/ pknd fJ;~ y'be/ 200 bhNo gkDh ftu fwbke/, fJe J/eV iwhB ftu
o;kfJfDe T[otoeK d/ o{g ftu i?fte ykdK s/ y'i ikoh j?, b'eb gZXo s/ T[gbpX i?fte ;z;kXBK s'I i?fte ykdK dk fBowkD ehsk ik fojk j?. ni io{os j? fe fe;kBK ~ i?fte ykdK dh r[DtZsk ns/ ftF/Fsk s'I ikD{ eok e/ T[jBK d/ T[g:'r d/ Bkb jh T[gbpX b'eb i?fte ;z;kXBK s'I i?fte fBowkD ns/ F'X bJh T[s;kfjs ehsk ikJ/. fJ;d/ Bkb jh feqFh F'X e/IdoK, ;wkfie ;z;EkBK ns/ f;Zfyne ;z;EktK d/ i?fte ykdK s/ ftnkge F'X ekoieqw ~ tXkJ/ ikD dh th yk; io{os j?.
f;zukJh d/ ib d/ Bkb gq:'r ehsk iKdk j?. fJj sob ykd :{ohnk dk i?fte ftebg j?.
· sob ykdLfJe tZv/ vow iK wNe/ ftu rK,
wZM, ;{no, w[orh ns/ ep{so nkfd d/ wb w{so, wSbh, ;wz[doh tB;gsh ns/ doysK d/ gZfsnK ~ gkT[D d/ pknd gkDh Bkb Go fdsk iKdk j?, fco fgqgo/FB 502 ns/ 506 dh E'Vh wksok wbwb d/ egV/ ftu pzBe/ vqw iK wNe/ d/ gkDh ftu gk fdsk iKdk j?. fJ;d/ Bkb jh ftb/fonw ~ nbr s'I x'be/ gkDh ftu gk fdzd/ jB. fJ; x'b ~ E'V/ E'V/ ;w/I d/ nzsokb s/ beVh d/ vzv/ iK ;'Nh Bkb fwbkfJnk iKdk j?. brGr 1 wjhB/ ftu fJj sob ykd fsnko j' iKdh j?. fJ;~ 45 bhNo gkDh ftu x'be/ 1 j?eN/no y/s ftu fSVekn ehsk ik ;edk j?.
o;kfJfDe ykdK d/ gq:'r d/ ubd/ fwZNh dh ftrVdh ;/js BFN j' ojh j?.
www.krishijagran.comi?fte ykd
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 27
With Best Compliments from
Grow TogetherSurajS
SURAJ� SURAJ�
SURAJ� SURAJ�
;{oi ro[g nkc ezgBh}(nkJhn?;U 9001L 2008 ofi;Nov ezgBh)
fo;ouo, gq'v{;o, g?eo ns/ T[u r[DtZsk tkb/ nBki, ckJhpo, ckvo,
nkfJb ;hv}, dkbK ns/ jo fe;w d/ ;pihnK d/ phi d/ fteq/sk
;{oi eqkg ;kfJfz;} gqkH fbH;{oi pkfJUN?e gqkH fbH, ftro ;hv} gqkH fbH
ekog'o/N nkfc;L shih wzfib, ;koEe wkb, ;ork;B eok; o'v, ;tkwh ftt/ekBzd wkor, rKXhBro, 382 421 (r[ioks) w'L 958623377, 9825588890
t?p;kJhNL www.surajcropsciences.com, surajbiotech.com, www.vigourseed.com
nkfc;L fdb'bL r'dok jb'b jkJht/, g';NL fdb'b 389 310, eb'b, fibk gzuwfjb, r[ioks
skig[oL n?BHn?uH8, ih ph ih ;p ;N/FB d/ B/V/, g';N skig[o, 383205, gqKfsi, fibk, ;poeKsk (r[ioks)
gF{ gkbeK bJh gq/oDk;o's pD/
fpqi/F oziB ns/ rzr/F r[ziB
gF{ gkbeK bJh gq/oDk;o's pD/
fpqi/F oziB ns/ rzr/F r[ziB
oZfJnk gzukfJs d/ fJpokfjwg[o
fBtk;h fpqi/F oziB ns/ rzr/F r[ziB
B/ nkgD/ xo ftu jh r[ziB v/noh dh
;EkgBk ehsh j?. fJj v/noh nZi gF{-
gkbeK bJh gq/oBk;o's pD u[eh j?. d'jK
B/ fJe rK s'I nkgDk eko'pko F[o{ ehsk
;h, i' fe nZi 56 rktK d/ wkfbe pD
u[e/ jB. j[D se fJjBK rktK d/ 40
tZS/ th t/u u[e/ jB. r[ziB v/noh y/sh,
fe;kBK ns/ gF{-gkbD Bkb i[V/ b'eK
bJh nZr/ tXD dh gq/oBk d/ ojh j?.
nzro/}h ftF/ Bkb ehsh ghih
nzro/}h ftF/ Bkb ghih dh gVkJh
eoB tkb/ bbB mke[o B/ ekch fdBK se
p/o[}rkoh dh ;}k G[rsh. fJ;d/ pknd
fJjBK B/ 24 iBtoh 2000 ~ jkihg[o
d/ uzdokb/ s'I 22 jiko ftu 20 bhNo
d[ZX d/D tkbh ekbh rK yohdh. T[;dh
d/yGkb ftfrnkfBe sohe/ Bkb ehsh.
nZi fJE/ eohp gzi doiB rktK jB,
fijVhnK cfoihnB ns/ ;kjhtkb B;b
dhnK jB.
rktK ~ fdZsk iKdk j? g”FfNe nkjko
v/noh pk}ko ftu ;;sh do s/
fwbD tkb/ gF{ nkjko dk T[g:'r BjhI
ehsk iKdk. fsw[b s'I fwbD tkb/ ;[Xk
dkD/ dk T[g:'r eod/ jB. fJ;d/ pkd
y[d dbhnk pDk e/ rktK ~ fdZsk iKdk
j?. jo rK, jo o'} uko feb' eDe,
sh;h ybh d' feb', w;o dkb d' feb',
uBk t/;D fJe feb', r[V nZXk feb' ~
gkDh ftu T[pkb e/ fdZsk iKdk j?. fJ;d/
pknd nbr s'I 50 rqkw Bwe ns/
e?bFhnw ns/ fwBob} dk T[g:'r eod/
jB.
;odh ns/ rowh bJh nbr nbr ukok
jo/ uko/ ftu iZJh po;hw, rowh
ftu e/bk, e/b/ dk gZsk ns/ e/b/ dk o[y
th fdzd/ jB. rowh ftu :{HghH dk i”I
ns/ pkiok, MkV/ ftu po;hw ns/ iZJh
gq:'r eod/ jB. v/noh dh gfjbh rK
ngq?b 2014 ftu 14t/I pZu/ ~ iBw d/D
d/ pknd wo rJh.
bbB ns/ T[jBK dh gsBh ~
f;Zfynk d/ ezwK ftu fdbu;gh
bbB, mke[o ;zs gkb ;e{b,
t?Fkbh ftu nzro/}h d/ nfXnkge jB.
T[jBK dh gsBh B{sB e[wkoh th
nfXnkfgek j?. fpqi/F oziB rfDs ftF/
s'I phn?;;h jB. jkbKfe fJ; gfotko d/
;ko/ w?Ipo r”Fkbk dh d/y o/y ftu i[N/
ofjzd/ jB, fpqi/F oziB rktK dk e/tb
d[ZX eZYd/ jB, rzr/F r[ziB gF{nK ~
ftfrnkfBe sohe/ Bkb ukok fdzd/ jB.
;[Xk ns/ nk;wk v/noh ~ fwbdk j? d[ZX
jkb/ fJ; v/noh ftu 56 rktK
jB. fJjBK dhnK 14 tZShnK th jB.
jo rK n”;sB 50000 o[gJ/ dh j?.
20 bhNo n”;sB d[ZX fdzdh j?.
seohpB fszB eo'V dh fJ; v/noh s'I
gqshfdB 15 jiko dk d[ZX ftedk j?.
fJE'I dk d[ZX ;[Xk v/noh ns/ nk;wk
v/noh ~ fdsk iKdk j?. ;oZfJnk d/
ghHn?uH;h ns/ n?;HNhHn?c e?Ig ftu
G/fink iKdk j?. wzr j'D s/ b'eb b'eK
~ th ng{osh ehsh iKdh j?. fJ;d/
pknd edh d[ZX pu ikJ/ sK gBho pDk
e/ t/funk iKdk j?.
v/noh ftu pDkfJnk e?fono
rzr/F B/ ph;hJ/ d/ pknd
nkJhnkJh-phn?wJ/ se f;Zfynk gqkgs
ehsh j?. rzr/F th v/noh eko'pko Bkb
i[fVnk j'fJnk j?. v/noh feZs/ ~ ngBk
e/ nkgDk e?fono pBkT[D d/ pknd
fpqi/F B/ okFNoh v/noh ftek; p'ov s'I
dkoifbzr ftu y/soh f;ybkJh e/Ido
feqsfow roGkXkB ;fj gF{ gqkEfwe
T[guko dh fszB wjhB/ dh f;ybkJh gqkgs
ehsh fijVh fe v/noh d/ ezw ftu whb
dk gZEo ;kfps j'Jh. fpqi/F nkgDh
v/noh dh d/yo/y d/ Bkb y/so d/ gF{nK
dk fJbki th eod/ jB.
rktK ns/ tZfSnK bJh nbr nbr F?v
� v/noh ftek; d/ gqsh brB ~
t/y T[; ;w/I d/ efwFBo n?;Hn?;Hoki{ d/
fBod/F s/ n?;HphHnkJh dh feqFh ftek;
Fkyk B/ 16H5% dh do s/ 20 bZy dk
eoik fdsk ;h. fJ;~ F?v pBkT[D ns/
gF{nK ~ nkX[fBe ;[ftXk w[jZfJnk
eotkT[D s/ you ehsk frnk ;h. v/Y
J/eV }whB ftu rT{Fkbk j?. S/ F?v
jB. fJe F?v e/tb tZfSnK bJh j?.
Btiks pZu/ bJh nbr ftt;Ek j?.
rowh ftu rktK ~ e{bo Bkb mzfvnK
oZfynk iKdk j?. jo fdB d[ZX tkb/
posB ~ T[gukfos eod/ jB. p?Ie B/
eoik d/D s'I pknd 40 feFsK pDk
fdZshnK.
;zdhg e[wkonkikd gZsoeko
w/Ehbk ekog'o/fNt, c/; ph, o'v BzH9 okiht Bro, gNBk, fpjkow'L 09931838846 Jhw/bL [email protected]
;
www.krishijagran.com;cb ejkDh
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 28
bVh fjzdh BK fJBc?efNv j'D tkb/ nBki1H� nkNk x[D� nBki ns/ fJ;d/ T[sgkd, ;[e/ cb
ns/ szpke{
2H� dbjDh x[D� okiwK ;fjs fGzB gqeko dhnK dkbK
3H� b'fpnk x[D� dkbK
4H� b'fpnk fGzqr� ;'fJnkphB ;fjs fGzB gqeko dhnK
dkbK
5H� dbjD fGzqr� ;'fJnkphB ns/ okiwk d/ fJbktk eJh
soQK dhnK dkbK
6H� M'B/ dk FbG� uktb, wZeh, ;'fJnkphB, w{zrcbh, ;[Ze/
w/t/, Bkfonb,
7H� nBki dk Go{ k fsbuZNk� wZeh, eDe
8H TF{ D eNhpdz rd' kw ehN� u”bh, wZeh, ;'fJnkphB, w{zcbh, w/t/,
Bkfonb, nkNk
9H� nBki dk u{ok FbG� uktb, wZeh, eDe, i”I
10H� M'B/ dk fGzqr� uktb, wZeh, eDe, i”I, dkbK
11H� nrz w' f' JN; nBki gsrz k� M'Bk, eDe ns/ wZeh
12H� Hbkb nkNk fGqzr� ;G soQK dhnK dkbK ns/ w;kb/
13H� bkb x[D� ;G soQK dhnK dkbK ns/ w;kb/
gozgokrs sohfenK d[nkok nBki dk nk;kB
ns/ ;[oZfyns GzvkoD
;bK ns/ T[jBK d/ T[sgkdK s'I nBki d/ ;[oZfyns
GzvkoD bJh g[okD/ iwkB/ s'I eJh xo/b{ sohfenK dk
gq:'r ehsk ik fojk j?. nkX[fBe s”o-sohfenK dh s[bBk
ftu gozgokrs s”o sohe/ finkdk ;;s/ ns/ nk;kBh Bkb
T[gbpX jB. e[dos B/ ;k~ eJh w?vh;Bb r[DK tkbhnK
iVhnK p{NhnK tB;gsh d/ o{g ftu gqdkB ehshnK jB fit/I
Bhw, jbdh, s[b;h nkfd. fJE/ T[jBK jh T[sgkdK dk
T[g:'r nBki d/ ;[oZfyns GzvkoD bJh ehsk frnk j?.
f}nkdkso d/FK ftu nBki dk GzvkoD pK; ns/ fwZNh d/ pD/
posB ns/ i{N d/ E?b/ ftu ehsk iKdk j?.
ykd ns/ feqFh ;zrmB dk wzBDk j? fe ykd T[sgkdB
2030 sZe 40% ns/ 2050 se 70% se tXkT[D dh
io{os j?. Gkos ftu nBki ns/ fsbjD dhnK c;bK dk
;jh GzvkoD ftt;Ek Bk j'D eoe/ 10 s'I 20% se d/
B[e;kB dh th ;zGktBk j?. ;oekoh ;{soK d/ nB[;ko fgSb/
e[M ;kb gfjbK 2010 ftu ;oekoh r'dkwK ftu 11jiko
;Zs ;” NB Gzvkfos ykd nzB ;V ikD Bkb Gkos ~ Gkoh
nkofEe B[e;kB dk ;kjwDk eoBk g?Idk ;h. nBki dh ygs
dh Gkoh wzr ns/ T[;dhnK io{osK ~ fXnkB ftu oZyd/ j'J/
nBki d/ T[fus GzvkoD dh ftt;Ek dh io{os j?.
nBki ;zeqfws ehfVnK d/ gqeko-
eteL ete fJe e'Feh phikD{ j? fi; ftu iBD nkgD/
nkg jh j[zdk j? fJ; bJh fJjBK d/ phikD{nK ~ tk:{wzvb dh
gj[zu s'I d{o oZfynk ikDk ukjhdk j? sKfe fJj Gzvkfos nBki
~ fJBc?efNv Bk eo ;eD. Gzvkfos ;EkB s/ j[w; ns/ Bwh
dk j'Dk ete ;zeqwD dk gqw[Zy ekoB j?. nBki ~ ete d/
;zeqwD s'I pukT[D bJh g{oh soQK ;[ek e/ GzvkoD eoBk jh
;jh wzfBnk iKdk j?.
ehNL fozr ns/ gszr d' w[Zy gqeko d/ ehV/ j[zd/ jB.
fijV/ Gzvkfos dkbK ns/ nBkiK ~ B[e;kB gj[zukT[Id/ jB.
d'jK d/ pZfunK ~ gfjukBDk pj[s jh w[Ffeb j[zdk j?.
feT[Ife fJj pj[s S'N/ phi dh Feb d/ j[zd/ jB. fJ; bJh
edh th ;kp[s phiK d/ Bkb N[ZN/ j'J/ phiK ~ Gzvkfos Bk ehsk
ikJ/.
u{j/L Gzvkfos nBki ~ B[e;kB gj[zukT[D ftu u{j/ th
fJe gqw[Zy ekoB j?. fJjBK dh o'eEkw fgzifonK dk gq:'r
eoe/ ns/ o;kfJfDe T[guko d'jK sohfenK Bkb ehsk ik
;edk j?. gozs{ fgzio/ dk gq:'r eoBk finkdk ;koEe wzfBnk
iKdk j?.
www.krishijagran.com
nBki GzvkoD d/ e[M nk;kB sohe/
1H X[g ftu ;[ek e/L
fJj GzvkoD dh pj[s nk;kB ns/ fNekT{ ftXh j?. bzp/
;w/I s'I fJ;dk gq:'r nBki ftu Bwh, ehfVnK d/ gqiBB ftu
o'eEkw bJh ehsk ik fojk j?. fJ; ftXh ftu eNkJh d/
gozgokrs sohfenK d[nkok nBki dk nk;kB
ns/ ;[oZfyns GzvkoD
c
gozgokrs GzvkoD
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 29
pknd nBki ~ X[g ftu ;[ek bzp/ ;w/I bJh T[;~ Gzvkfos eo
fdzd/ jB. fJ; Bkb ehfVnK ftu j'D tkbh gqiBB feqnk o[e
iKdh j?. fJj ftXh tZv/ ns/ S'N/ d'jK soQK d/ fe;kBK bJh
pj[s bkGekoh ns/ gqGkth j?. fJj gqfeqnk ngq?b, wJh ns/
i{B d/ wjhB/ ftu eoB Bkb fe;/ soQK d/ ehfVnK s/ ekp{
gkfJnk ik ;edk j?.
2H fBzw dhnK gZshnK dk fJ;s/wkb ehN ns/ ehfVnK dh
o'eEkw d/ o{g ftu
� fBzw dhnK gZshnK dk fJ;s/wkb ehN ns/ ehfVnK
~ Gzvkfos nBki s'I d{o GikT[D bJh ehsk ik fojk j?.
fJ;d/ bJh o[y s'I skih gZshnK b? e/, T[jBK ~ iwK eoe/ SK
ftu ;[ekfJnk iKdk j?, f;ZX/ nBki d/ Bkb fwbk e/ nBki dh
g/Nh ~ pzd eo fdsk iKdk j?. fJj ftXh pj[s jh ;;sh,
;[oZfyns ns/ gqGkth j?. okrh ~ Gzvkfos eoB bJh dyDh
Gkosh fe;kBK d[nkok fBzw dhnK gZshnK dk fJ;s/wkb eo
ehN ns/ ehfVnK s'I ;[oZfynk bJh ehsk iKdk j?.
3H jbdh
fJe feb' nBki ftu 40 rqkw jbdk dk u{oD dk
T[g:'r th fJe uzr/ ftebg d/ o{g ftu ehsk iKdk j?.
GzvkoD s'I gfjbK nBki ~ jbdh d/ u{oD Bkb jbe/ jZE
Bkb orV e/ nZX/ xzN/ bJh X[g ftu ;[ek fdzd/ jB. eZuh
jbdk dk fJ;s/wkb th ehfVnK dh ;[oZfynk bJh ehsk ikdk
j?. fJ;dh s/I rzX d/ ekoB ehN nBki s'I d{o ofjzd/ jB.
fJj T[guko ehfVnK s'I bzp/ ;w/I se ;[oZfynk gqdkB eodh j?
ns/ ykD dh fdqFNh Bkb th ;[oZfyns j?.
4H w;kfbnK dk T[g:'r
g/Iv{ wfjbktK d[nkok bkb fwou dk gq:'r th ykd
gdkoEK d/ ;[oZfyns GzvkoD bJh ehsk iKdk fojk j?.
bj;[D Bkb ehfVnK dh ;zfynk ~ xN ehsk ik ;edk j?.
bj;[D d/ r[ZfSnK ~ uktbK dh s?n ftu oZye/ nBki dh g/Nh
~ uzrh soQK pzd eo fdzd/ jB. bj;[D dh rzX d/ ekoB ehV/
gj[zu s'I pkjo j' iKd/ jB fJ;bJh nBki ns/ uktbK d/
GzvkoD ftu bj;[D d/ r[ZfSnK dk gq:'r ehsk iKdk j?.
5H fwZm/ gqezd dk fJ;s/wkb ehNK ns/ ehfVnK dh
o'eEkw bJh Bwe dk gq:'r g[okD/ ;w/I s'I jh ete ns/ ehN
s'I pukn bJh ehsk iKdk j?. Bwe ehfVnK ~ nkT[D s'I
o'edk j?. Bwe dk gq:'r tZv/ g?wkB/ s/ fJwbh d/ GzvkoD ftu
th ;jkfJe j?. fJ; ftXh Bkb ehN d/ jwb/ fit/ fGzqr, gszr/
nkfd dh o'eEkw j[zdh j?.
7H u{B/ dk gq:'r eo T[guko eoBk
u{Bk ehfVnK ~ ezNo'b eoB bJh pj[s gfjbK s'I jh
gq:'r ftu fbnkJ/ ikD dk sohek jh j?. fJj pj[s jh ;;sk
ns/ nk;kB sohek j?. ehfVnK ~ ezNo'b eoB bJh, fJ;
ftXh ftu u{B/ dk u{oD pDke/ T[;~ uktbK d/ Bkb fwbk
fdU, fco i{N s'I pD/ E?b/ ftu gk e/ ;[Zeh irQk oy fdU.
fJ;dh wfje Bkb ehV/ d{o Gi iKd/ jB ns/ Bkb jh T[jBK
dh gqiBB gqfeqnk th o[e iKdh j?. 10 rqkw u{B/ dk
fJ;s/wkb fJe feb'rqkw nBki ~ T[gukfoas eoB ftu ehsk
iKdk j?. fJj T[guko ehfVnK d/ jwb/ s'I bzp/ ;w/I se
pukT[Idk j?.
8H oky d[nkok ehfVnK s/ ezNo'b
fJj ftXh fe;kBK d[nkok g[okB/ }wkB/ s'I jh fJ;s/wkb
ftu fbnKdh ik ojh j?. fJ; ftXh ftu dkbK ~ Gzvkfos
eoB bJh fwZNh Bkb pD/ xV/ d/ nzdo 3_4 Gkr oky ns/
pkeh pu/ fJe u”EkJh Gkr ftu rK dk r'po ns/ bZeV dh
oky Bkb Goe/ pzd eo fdU. S/ wjhB/ pknd fJj ftXh fco
s'I d[jkokU. nBki ~ fJ; gqeko rK d/ r'po dh oky dk Bkb
fwbk e/ Gzvkfos eod/ jB, i' ehNo'Xh j[zdh j?.
9H wkfu; dhnK vZphnK dk T[g:'r
g/Iv{ fJ;sqhnK d[nkok nBki ~ Gzvkfos eoB ftu fJj
ftXh pj[s gfjbK s'I gq:'r ehsh ik ojh j?. fJ; ftXh ftu
nkw s”o s/ S/ s'I 8 wkfu; dhnK vZphnK ~ nBki dh g/Nh dh
s?n ftu, ftu'I ns/ T[gob/ fjZ;/ ftu oZye/ uzrh soQK pzd eo
fdzd/ jB. wkfu; dhnK shbhnK ftu ck;c'o; j[zdk j?, fijVk
ehfVnK dh o'eEkw ftu ;jkfJe j[zdk j?. fJ;dk finkdk
wksok ftu gq:'r jkBhekoe j?.
10H fBzw d/ x'b d[nkok T[gukfos i{N s'I pD/ E?b/ dk
T[g:'r nBki dk ;[oZfyns GzvkoD eoB bJh i{N s'I pD/ E?b/
tZvh wksok ftu T[g:'rh jB. GzvkoD s'I gfjbK E?fbnK ~
fBzw d/ x'b Bkb T[gukfos ehsk iKdk j?.
fBzw dk x'b fsnko eoB dh ftXhL
10 bhNo gkDh ftu 10% fBzw d/ phi dk u{oD pDk
e/ gkDh fwbk fdU, fco i{N d/ E?b/ ~ T[; gkDh ftu g{oh
oks v'p e/ oZy fdU. ;t/o/ fBu'V e/ SK ftu ;[ekT[D d/
pknd fe;kB GkJh fJjBK E?fbnK ftu nBki dk GzvkoD eo
;ed/ jB. fJ; ftXh Bkb nBki ~ fJe ;kb se ehfVnK s'I
pukfJnk ik ;edk j?. fJ; gqfeqnk ftu 10 E?fbnK bJh 2
s'I 8 bhNo fBzw d/ x'b dh io{os j[zdh j?.
fJj T[go fby/ xo/b{ gozgokrs sohfenK d[nkok
fe;kB GkJh nkgD/ nBki dk GzvkoD T[fus sohe/ Bkb eo
;ed/ jB.
www.krishijagran.comgozgokrs GzvkoD
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 30
e/b/ dh ;xB pkrpkBh
bk Gkos ftu gqkuhB ekb s'I jh
fJe pj[s wjZstg{oB cb fojk j?. Gkosh ;fGnZsk ftu e/b/ d/ jo fjZ;/ dk T[g:'r j[zdk fojk j?. fJ; dk T[b/y t/dK ftu th ehsk frnk j?. e/b/ dk g?dkfJFh ;EkB Gkos jh j?. fJ; bJh g{o/ d/F ftu nbr nbr soQK dhnK fJ;dhnK fe;wK jB. e/bk nfsnzs g”FfNe cb j?. fJ;d/ Bkb jh fJj fufes;e r[DK dk Gzvko th j?. fJ;d/ fB:fws ;/tB Bkb nB/e fpwkohnK s'I S[Nekok fwb iKdk j?. Gkos ftu G'iB dh fdqFNh Bkb uktb, eDe ns/ d[ZX d/ pkd e/bk u”Ek wjZstg{oB ykD tkbk gdkoE j?.
Gkos d/ ;ko/ w?dkBh y/soK ftu e/b/ dh ;rB pkrpkBh feZs/ d/ o{g ftu nfsnzs b'efgqn j?. e/b/ dk tgkfoe T[sgkdB w[Zy s”o s/ wjkokFNok, r[ioks, sfwbBkv{, nKXokgqd/F, gZSwh pzrkb, wZXgqd/F, nk;kw ns/ ;zg{oB g{ot-T[so Gkos ftu ehsk ik fojk j?.
e/b/ d/ fGzB fGzB T[sgkdK dh tXdh wzr d/ ekoB fJ;dh y/sh dk wjZst fdB' fdB s/i rsh Bkb tX fojk j?. ski/ cb d/ fJbktk e/bk fug;, e/bk nkNk, e/bk jbtk, e/bk i{;, e/bk Nkch, e/bk wfdok, e/bk F?Ig/B nkfd T[sgkd
T[d:'fre o{g Bkb b'efgqn jB. e/b/ dh T[sgkdesk xZN j'D d/ nB/e ekoB jB fit/I fe fwZNh ns/ ezdK dk T[guko Bk j'Dk. ftg[b T[sgkde fe;wK d/ g”d/ T[gbpX Bk j'Dk, fNF{ ebuo g”fdnK dh ng{oB T[gbpXsk, r'po dh ykd ns/ T[otoeK dh nB[Fkf;s wksok dk T[g:'r Bk j'Dk, f;zukJh dhnK T[BZs ftXhnK dk T[g:'r Bk eoBk, yogstko ehN o'r ezNo'b s/ b'VhIdk g?;k Bk you eoBk, w'Vh c;b dh ;w[fus d/yGkb Bk eoBk, b'VhIdh d{oh s/ g”fdnK dh o'gkJh Bk eoBk, ;{eFw g”Fe sZsK dh ewh, jkow'B dk T[g:'r Bk eoBk nkfd gqw[Zy ekoB jB. fJjBK ;G ;wZf;nktK s'I S[Nekok gk e/ fJ;dh Gog{o T[gi bJh ik ;edh j? fi;dk T[b/y j/mK ehsk frnk j?.
1H ibtk:{L e/b/ d/ Gog{o T[sgkdB bJh fBZx/ ns/ nkdo ibtk:{ dh io{os j[zdh j?. fJ;d/ bJh T[g:[es skgwkB 20-30 fvroh ;?H d/ ftu j'Dk ukjhdk j?. ;kbkBk pkfoF 150-200 ;?HwhH ;wkB o{g Bkb j'Dh ukjhdh j?. gkbk ns/ b{n tkb/ y/soK ftu e/b/ dh y/sh ftu B[e;kB j'D dh ;zGktBk ofjzdh j?.
wfNnko d'wNL
fwZNh fi;dk ghHn?uHwkB 6H5 s'I 7H5 d/ ftu j't/ T[Zsw wzBh iKdh j?. e/b/ dh pkrpkBh finkdk ykoh fwZNh ftu uzrh BjhI j[zdh. }whB ftu ib Gokn BjhI j'Dk ukjhdk ns/ G{wh dk ib ;so 7 s'I 8 c[ZN EZb/ j'Dk ukjhdk j?.
fe;wKL
vtkoc e?ftzv;- fJj fe;w wjkokFNo, wZX gqd/F, r[ioks, fpjko, gZSwh pzrkb ns/ T[so gqd/F ftu ekch b'efgqn j?. fJ; fe;w dk g”dk p'Bk (1H5 s'I 1H8 T[uk j[zdk j?. cb tZv/, wNw?b/ iK jokgB tkb/ j[zd/ jB. sBk w'Nk, jok ns/ ghbkgB bJ/ j[zd/ jB. tXhnk c;b gqpzXB Bkb nZm B” wjhfBnK ftu c[b nk iKd/ jB ns/ cb nrb/ uko-gzi wjhB/ ftu s[VkJh bJh fsnko j' iKd/ jB. fJ;d/ fJe r[ZS/ ftu n”;s 9-10 cbK d/ r[ZS/ j[zd/ jB. e/b/ dh n”;s bzpkJh 20 ;?HwhH ns/ w'NkJh 10 ;?HwhH j[zdh j?. fJe r[ZS/ dk Gko 22 s'I 25 feb'rqkw j[zdk j?.
rqKv B?B/ (ih-9)L fJj fJe wZXw T[ukJh tkbh nfsnzs b'efgqn fe;w j?. fi;~ fNF{ ebuo d[nkok fsnko ehsk frnk j?. fJ;d/ cb dk ozr ns/ GzvkoD dh skes e?p/Iv; s'I T[sw j?.
www.krishijagran.com
e/
e/b/ dh ;xB pkrpkBh rzrk FoB ;?Bh
feqFh pkrpkBh ;bkjeko
5 Jh, 9 ph, pzrbk gbkN, cohdkpkd-201001, jfonkDk
w'L 9540193183, Jhw/bL [email protected]
e/b/ dh pkrpkBh
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 31
cbK dh n”;s bzpkJh 22 s'I 25 ;?HwhH ns/ w'NkJh 10 s'I 12 ;?HwhH j[zdh j?. fJe r[ZS/ dk Gko brGr 24 s'I 30 feHrqkH j[zdk j?. fJ; fe;w ~ okFNoh pkrpkBh fwFB dh :'iBk ftu th tgkfoe :'iBk d/ o{g ftu T[g:'r ehsk ik fojk j?.
g”Fe sZs gqpzXBL e/b/ dh c;b ~ g”Fe sZsK dh finkdk wksok ftu io{os j[zdh j?. t?;/ e/b/ d/ uzr/ tkX/ ns/ T[gi bJh ;ko/ g”Fe sZsK dh io{os j[zdh j? gozs{ e/b/ bJh g'NkF dh io{os finkdk j[zdh j?. wT{ohJ/N nkc g'NkF gqw[Zy o{g Bkb g'NkF bJh T[g:'r ehsh iKdh j?. fJ;d/ fJbktk e?bFhnw uzr/ T[sgkdB bJh wjZstg{oB g”Fe sZs j? feT[Ife fJj BkJhNq'iB, ck;c'o; ns/ g'NkF dh T[gbpXsk ~ th gqGkfts eodk j?. i/ w?rBhFhnw dh ewh B}o nkt/ sK w?rBhFhnw dk T[g:'r nfsnzs gqGkth gkfJnk frnk j?.
nkw s”o s/ e/b/ dh c;b ftu nZieb ;{eFw sZsK dh ewh yk; eoe/ t/yh rJh j?. fJ;d/ bJh ;{eFw g”Fe sZsK dk fwFoD pkiko ftu fwbdk j?. fi; ftu fize ;bc/N, c/o; ;bc/N, ekgo ;bc/N ns/ p'o?e; dh gqu[o wksok w”i{d ofjzdh j?. fJ;dk gq:'r g”d bkT[D d/ fszB s'I gzi ns/ S/ wjhB/ pknd eoB Bkb cb dh T[gi ns/ r[DtZsk d'jK dk ;ekokswe tkXk j[zdh j?. fJ; dh 20 s'I 30 feHrqkH wksok fJe j?eN/no ftu ekch j[zdh j?.
fwZNh ns/ ezd dk o'gD s'I gfjbK T[gukoL
fwqdk T[gukoL fwqdk ifBs o'rK, ;{so feqwh ns / ehfVnK d / eNz ob' bJh gbk;fNe ;b' okJhiF/ B, co' N/ , fEwN/ o;kfJD 10 feHrkq H gsq h je? Nn/ o dh do Bkb Tg[ :r' ehsk ikDk ukjhdk j.? ib fBek; dh ftt;Ek th eoBh ukjhdh j.?
gqezd T[gukoL tXhnk T[sgkdB d/D tkb/ gqezd o'r w[es y/s s'I b?D/ ukjhd/ jB. ;'ov ;zeo tkb/ gqezd fijBK dk n”;sB Gko 500 s'I 700 rqkw j't/, o'gB bJh T[g:[es j[zd/ jB. gqezd ~ 1H5 s'I 2 fwbh B[tk eokB
dtkJh gqsh bhNo gkDh ftu v[p' e/ 10 fwzN se oZy' ns/ T[;d/ pknd ski/ r'po d/ x'b ftu gqezd ~ v'p' fi; Bkb fe T[; T[go fJe gos r'po dh izw ikt/. T[; d/ pknd T[jBK ~ SK ftu oZy e/ ;[ekT[D d/ pknd jh T[g:'r eo'.
g”d o'gB dk ;wKL
e/bk o'gB dk ;G s'I tXhnk ;wK cotoh wkou j?. id'I fe 15 i{B s'I 15 i[bkJh se th o'gkJh ehsh ik ;edh j?.
g”d ;rBskL 1H5 whNo X 1H5 whNo
g”d ;zfynkL 4219 gqsh j?eN/no
rZY/ dk nkekoL 2X2X2 c[ZN
ykd ns/ T[otoeK dh wksokL
r'po dh ykd 40 NB gqsh j?eN/no 200 rqkw BkJhNq'iB, 150 rqkw ck;c'o;, 200 rqkw g'NkF gqsh g”dk iK c;b.
ib gqpzXBL
e/b/ dh ;rB pkrpkBh r?o gozgokrs y/so fit/I g{oth T[so gqd/F, r[ioks ns/ gzikp ftu s/I rsh Bkb c?b ojh j?. fiE/ ib ns/ f;zukJh gqpzXB fJe gqw[Zy u[B”sh j?. phs/ fJe dFe ftu fNqg f;zukJh gZdsh nfsnzs b'efgqn j'Jh j?. feT[Ife fJ; Bkb ib dh wzr 70 s'I 80 gqshFs se xZN j' iKdh j?. Bkb jh fvqg gZdsh bJh swkw ;oekoh :'iBktK ftu 50 s'I 70% se ;oekoh nB[dkB nk;kBh Bkb fwb iKdk j?. wfjzr/ vh}b ns/ T[otoe Bkb fe;k Bib gqpzXB ns / coNhrF/ B fijhnK seBheK ~ ;jh soKQ ngBk oj / jB i ' fe eb/ / dh ;rB pkrpkBh bJh ;[yd j?.
yogstko ezNo'bL
e/b/ dh c;b ftu yogstko BjhI j'D/ ukjhd/. feT[Ife fJj w[Zy c;b ftu'I g”Fe sZs ns/ ib bJh w[ekpbk eod/ jB fijBK eoe/ c;b d/ T[sgkdB ns/ r[DtZsk d'jK s/ gqshe{b gqGkt g?Idk j?. yogstkoK d/ ezNo'b bJh gbk;fNe wbhfuzr dk T[g:'r th nk;kBh Bkb ehsk ik ;edk j?.
g”fdnK ~ yogstko ofjs oZyD bJh o'gB s'I gfjbK d' bhNo gqsh j?eN/no dh do Bkb rbkJhck;/N dk fSVekn ehsk iKdk j?. fJe iK d' tko jZEK Bkb yogstko eZYDk th io{oh j[zdk j?.
ehfVnK s/ ezNo'bL
gqezd x[D- tZv/ x[D gqezd dhnK dhoxktK dk ikb pDk e/ g”d/ ~ ewi'o pDkT[Idk j?.
fJ;d/ ezNo'b bJh ;/jswzd o'gB ;wZroh dk T[g:'r eo'.
ehN ezNo'bL prhu/ ~ yogstkoK s'I w[es oZy'. fwZNh ftu 0H2 rqkw _ ekop'fcT{okB dk gq:'r eo'.
;[Zek ehNL fJj ehVk g”d/ d/ fjZ;/ ~ y[ou fdzdk j? ns/ yk;eo cbK ~ G{ok iK ozrjhD eo fdzdk j?.
fJ;dh o'eEkw bJh w'B'eq'N'ck; d/ 0H05% x'b dk g[Fe eqw d/ ;G s'I T[goh ;fjgZso y[bD s'I gfjbK fSVekn iK fJzi?eFB brkU.
wkj{ (n?fcv)L fJj e/b/ d/ pzuh Nkg ftFkD{ d/ tkje j[zd/ jB ns/ nGk;h sB/ dhnK gZshnK d/ nkXko s/ ;w{j d/ o{g ftu t/y/ iKd/ jB.
� fJ;d/ ezNo'b bJh gZshnK s/ 0H1% w'B'eq'N'ck; dk fSVekn eo'.
· co{N ;e/fozr phNbL fJ; ehV/ d/ pkbr nZXhnK y[bhnK gZshnK ns/ cbK s/ gbd/ jB ns/ uwVh s/ fBFkB Svd/ jB. g”d/ nkgDk tkXk Xhwk eo fdzd/ jB ns/ r[ZfSnK dh r[DtZsk th yokp j' iKdh j?.
· J;d/ ezNo'b bJh BthnK gZshnK fBebD d/ s[ozs pkd ns/ cb fBowkD d/ ;w/I ftu 0H05%
www.krishijagran.come/b/ dh pkrpkBh
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 32
fJ;d/ ezNo'b bJh gZshnK eZN e/ BFN eo fdU. gkDh iwK Bk j'D fdU. T[fus ib fBek;h oZy'. vkJ/E/B n?w-45 1250 rqkw_j?H dk fSVekn eo'.
· pzuh NkgL fJj fJe ftFkD{ ifBs o'r j?. n;kXkoD rfjo/ jo/ w'o; e'v uefsnK dk gZshnK d/ j/mb/ Gkr ftu ftubhnK B;K d/ Bkb T[GoBk, gZsh dk nkeko xN iKdk j? ns/ gZshnK n;kXkoB o{g Bkb yVhnK ns/ Gzr[o j' iKdhnK jB.
fJ; o'r dh o'eEkw bJh j/m fby/ T[gkn eoB/ ukjhd/ jBL
- ftFkD{ ofjs o'gB ;wZroh dk :kBh fNF{ ebuo s'I ftef;s g”fdnK dk jh T[g:'r eo'.
- fB:fws ;ot/yD eoe/ fJBc/efNv g”fdnK ~ T[ykV e/ BF Neo fdU.
- tkje ehfVnK s/ ezNo'b oZy'.
- Finkdk r[BD d/ wkwb/ ftu fJBv?ef;zr ehsk ikDk ukjhdk j?.
fwnkd g{oh j'D dk ;{ue nzeL
fJj cb d/ nkeko, ro/v iK d{i/ jZE d/ ftu d/ ftnk; d/ nKeV/, ;Nkou dh wksok ns/ e[;[fws j'D ftu bZr/ fdBK d/ nkXko s/ ;Ekfgs ehs/ iKd/ jB. nKfFe iK g{oh soQK gZe/ cb dh c;b b?D d/ c?;b/ ~ pkiko dh gqkEfwesk gqGkfts eo ;edh j?.
r[ZfSnK dk jNkT[DkL
r[ZfSnK ~ doKsh dh wdd Bkb gfjb/ jZE d/ 30 ;?HwhH T[go'I T[d'I eZNDk ukjhdk j? id'I T[go s'I d' jZE j/mK dk cb 3_4 Gkr g{oh soQK r'b j' ikJ/. gfjbk jZE y'bD d/ pknd 100-110 fdB pkd eNkJh ftu d/oh ehsh ik ;edh j?. eN/ j'J/ r[ZfSnK dk tXhnK rZd/dko No/n iK N'eoh ftu fJeZm/ eo GzvkoD ;Eb s/ fbnKdk ikDk ukjhdk j?. eNkJh d/ pknd r[ZfSnK ~ o”FBh s'I pukT[Dk ukjhdk j?, feTfI[ e Tj[ geZ D ns / Bow jD' dh gfq enq k ~ si/ eodh j.?
b'eb ygs bJh r[ZfSnK ~ ne;o vzYb ;fjs oZye/ y[dok tgkohnK ~ t/u
fdsk iKdk j?. fBo:ks bJh r[ZfSnK ~ uko s'I S/ T[IrbhnK dhnK fJekJhnK ftu eZfNnk iKdk j?. bzpkJh ns/ u”VkJh d'jK bJh Fq/Dh pZX ehsk iKdk j? ns/ g'bh bkfJzv pef;nK ftu fBo:ks dhnK io{osK d/ nB[;ko fGzB fGzB tiB XkoB eoB bJh ;ktXkBh g{ote oZy fdsk iKdk j?.
eNkJh d/ pknd ;zukbBL
GzvkoD ;Eb s/ eN/ cN/ iK finkdk ge/ j'J/ cbK ~ eZY fdsk iKdk j? ns/ b'e pkiko ftu r[ZfSnK ~ bkohnK iK t?rBK okjhI G/fink iKdk j? gozs{ fBo:ks pkiko bJh fiE/ r[DtZsk gqw[Zy j?, r[ZfSnK ~ jZE Bkb nbr ehsk ikDk ukjhdk j?. cbK ~ trd/ g kD h i K gsb / ; ' v hnw jkJhg'eb'okJhv d/ x'b ftu b?N/e; bJh X'sk iKdk j? ns/ EkfJUp?Iv ;'b Bkb
T[gukfos ehsk iKdk j?. fJ;d/ pkd cbK ~ jtk ftu ;[ekfJnk iKdk j? ns/ fit/I fe T[go fejk frnk j? fe T[IrbhnK d/ nkXko s/ Fq/DhpZX ehs/ iKd/ jB. n”;sB 14H5 feHrqkH e?g/f;Nh d/ ;hHn?cHph pe;/ iK io{os nB[;ko gkbhfEB dh uZdo d/ Bkb g?e ehs/ iKd/ jB fco 13-15 fvroh ;?bf;n; d/ skgwkB ns/ 80-90% Bwh s/ mzY/ ehs/ iKd/ jB. nfijh ;wZroh ~ 13 fvroh ;?bf;n; s/ mzvh bVh d/ nzsors wkoehfNzr bJh G/fink ikDk ukjhdk j?.
T[giL
� e/b/ d/ T[gi eJh rZbK s/ fBoGo eodh j?, fi; ftu T[rkJh ikD tkbh fe;w ns/ c;b dh d/yGkb gqw[Zy j?. T[sw gqpzXB Bkb gfjbh c;b dh s[VkJh 11-12 wjhB/ ftu ehsh ik ;edh j?. gfjbh w{Vh (o?N{B) dh c;b 10-11 wjhfBnK ftu fsnko j' iKdh j?. ;rB pkrpkBh d/ uzr/ gqpzXB Bkb 80-100 NB gqsh j?eN/no e/b/ d/ cb gqkgs ehs/ ik ;ed/ jB.
w'B'eq'N'ck; dk fSVekn eoBk ukjhdk j?.
· ;{sofeqwhL g”d/ d/ ftek; ns/ tkX/ s/ gqshe{b gqGkt gkT[Id/ jB. eZNhnK j'JhnK iVK s/ ikwBh ekb/ iyw ns/ T[jBK dk ftGkiB j' iKdk j?.
fJ;d/ ezNo'b bJh 40 rqkw ekop'fcT{okB_g”d/ dh do Bkb o'gd/ ;w/I ns/ o'gB d/ uko wjhB/ pkd T[g:'r eo'. Bhw dh ybh ~ i?fte ykd d/ o{g ftu T[g:'r eo'. ;jkfJe c;b d/ o{g ftu r/Id/ dk T[g:'r eo'.
o'r s/ ezNo'bL
· gBkwk T[yNkL g[okDhnK gZshnK ftu ghb/gB dk c?bkn toDftqs d/ e'b gqGkfts gZshnK N[ZN e/ bNe iKdhnK jB. nkGk;h sB/ dk ftGkiB nkw rZb j?. iV ns/ gqezd bkb G{o/ j' iKd/ jB.
fJ; o'r d/ ezNo'b bJh i?fte ykd d/ Bkb NqkJhe'vowk ns/ f;T{v'w'Bk; cb{nko/;?I; fij/ iht fB:zsoeK dk T[g:'r eo'. y/s ftu Gog{o wksok ftu i?fte ykd gkU. ib fBek;h uzrh oZy'.
· f;rkN'ek goD fushL fJ;dh gqfeqsh gZshnK s/ S'N/ fBFkBK s'I Mbedh j?. iyw jbe/ ghb/ s'I jo/ ghb/ ozr d/ XZfpnK ftu pdb iKd/ jB. nzs ftu XZp/ dk e/Ido ;oe iKdk j? ns/ nZy d/ fpzd{ fijk fdydk j?. edh edh ;w/I s'I gfjbK gedk t/fynk frnk j?.
www.krishijagran.come/b/ dh pkrpkBh
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 33
gghs/ s'I gg/B dk T[sgkdB ns/ T[d:'fre s/ w?vh;Bb wjZst
os ftu y/shpkVh ns/ pkrpkBh d[nkok nB/e io{oh
ns/ bkGekoh gdkoE fwbd/ jB fijBK ftu'I gghs/ dk
yk; ;EkB j?. gghs/ dk ;[ekfJnk j'fJnk d[ZX @gg/B#
efjbkT[Idk j? fijVk ;c/d iK jbe/ eohw ozr ns/ jbeh
fsZyh y[Fp{ tkbk u{oD j[zdk j?. pkiko ftu fJj ggkfJUfNB,
ggkfJV, e?okfJv nkfd tgkfoe BktK s'I ikfDnk iKdk j?.
tgkfoe fdqFNh Bkb fJj wjZstg{oD gdkoE j?, fi;~ xoK,
G'iBkb/, T[d:'rK ns/ dtkfJnK nkfd d/ T[g:'r ftu
fbnKdk iKdk j?. ;ys ;pihnK ns/ wk; ~ w[bkfJw pBkT[D
bJh fJ;dk gq:'r ehsk iKdk j?. wSbh dk s/b @fcF bhto
nkfJb# eZYD ftu th fJj pj[s gqGktekoh j[zdk j?. fJ;d/
T[guko s'I finkdk wksok ftu s/b fBebdk j?, fi; ftu
ftNkfwB J/ ns/ vh dh wksok finkdk j[zdh j?. nwohek ftu
i”I dh mzv o'Xe Fokp fub go{c phno d/ T[sgkdB ftu
fJ;~ T[g:'r ehsk iKdk j?. egVk X[bkJh T[d:'r ftu,
ehwsh egfVnK ftu X{b, iwQK j'Jh w?b, fueBkJh ns/ XZp/
;kc eoB ftu fJj ezw nkT[Idk j?. egVk T[d:'r ftu T[B
ns/ o/Fw ~ ;[zrVB, yo'Iu s'I pukT[D ns/ uzrh uwe dwe
pDke/ oZyD bJh T[jBK ~ gg/B Bkb T[gukfos ehsk iKdk
j?. uwVk T[d:'r ftu fJj fJe T[sw tkb T[vkT[D tkb/
gdkoE pBkT[D ftu gq:'r j[zdk j?. fJj d[ZX ns/
eBc?eFBoh T[d:'rK ftu T[sw ns/ w[bkfJw gBho pBkT[D
ns/ fuzrw T[sgkdB ftu th ;jkfJe j[zdk j?.
gg/B ftu feqwh BkFe r[D j'D eoe/ nKsK d/ r'b ehV/
nkfd dk BkF eoB ftu fJj yk; gqGktekoh j[zdk j?. pZfunK
s/ nfs;ko, rqk; Bfbek ftu nto'X, fvcEhohnk ns/ uwVh
d/ nB/e o'r fit/I dkd, dkB/dko y[ibh, n?r}hwk, M[ohnK ns/
iywK d/ Bk GoB fijhnK fpwkohnK d/ fJbki dh dtkJh ftu
th fJ;dk gq:'r j[zdk j?.
gqikshnKL
gghs/ d/ d' ;z:'r dh gqEw ;zssh ;G s'I finkdk @gg/B#
g?dk eoB :'r gkJh rJh j?
1H n?uHghHn?;H;h- 1H pzrb”o jBhfvT{ dh gg/B T[gi B/
gghs/ dh fe;w ;hHUH2 Bkb 66H6% finkdk T[gi
fdsh j?. fJ;d/ g”fdnK B/ ;hHUH2 dh 4-6 rqkw,
tkfFzrNB dh 7H45 rqkw gqsh cb ;[Zeh gg/B dh s[bBk
ftu 10 rqkw ;[eh gg/B gqsh cb g?dktko fdsh j?.
2H n?uHghHn?;H;hH-2H pzrb”o g{;k vtkoc fJ; ;z:'r B/ 8-
12 rqkw gg/B gqsh cb ns/ 830 feHrqkH gg/B gqsh
j?eN/no fdZsh j?.
gg/B bJh d[ZX eZYDk- jkbKfe iVK d/ fJbktk gghs/ d/
;ko/ fjZf;nK ftu d[ZX gkfJnk iKdk j?, gozs{ gg/B d/ tgkfoe
T[sgkdB bJh jo/ cbK ftu'I d[ZX eZYd/ jB. d[ZX eZYD bJh
jo/, tZv/ nkeko d/ g{oB ftef;s cbK ftu jh uhok bkfJnk
iKdk j?, feT[Ife fJ; nt;Ek ftu uhok bkT[D Bkb cb
Bkowb sohe/ Bkb tXd/ ns/ gZed/ jB. fJ;dh T[gi ns/
rzX s/ e'Jh yk; gqGkt BjhI g?Idk. uhok bkT[D bJh fJe yk;
soQK dk uke{ gq:'r eod/ jB, fi;d/ d[nkok bkfJnk frnk
uhok brGr 2H5 s'I 3 fwHwhH v{zxk j[zdk j?. v{zxk uhok
www.krishijagran.com
gghs/ s'I gg/B dk T[sgkdB ns/ T[d:'fre s/ w?vh;Bb wjZst
jho/Ido :kdt, nB[i e[wko, vkHnwo f;zxF'X Fkso feqFh noEFk;so Bo/Ido d/t feqFh ns/ gqkd:'freh
:{Bhtof;Nh, e[wkorzi, c?ikpkd, T[HgqHF'X Fkso fwqdk ftfrnkB ;hHn?;HJ/H, ekBg[o
n?;Hn?wHn?; T[fdnkB ftfrnkB feqFh ftfrnkB e/Ido eZB”iw'pkfJbL 9411869161 Jhw/bL [email protected]
Gk
gg/B T[sgkdB
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 34
bkT[D Bkb cc{zdh br e/ cb ;V ;ed/ jB. uhok bkT[D s'I
gfjbK d[ZX fJeZmk eoB bJh fJe yk; soQK Bkb pDkJh
gbk;fNe dh Ssoh cbK d/ Ezb/ ;{s dh v'oh Bkb gZshnK d/
vzYbK s/ pzB e/ Nzr fdzd/ jB.
cb s/ jo tko bzpkJh ftu fszB iK uko uho/ bk e/
jcs/ ftu d' tko d[ZX eZfYnk iKdk j?. uhok bkT[Id/ jh cbK
ftu'I d[ZX trD brdk j? ns/ T[j gbk;fNe dh Ssoh ns/
cbK dh s?n s/ fugeB brdk j?. Ssoh ns/ cbK s/ fuge/
fJ; d[ZX ~ opV iK gbk;fNe d/ eVS/ Bkb pkbNh ftu
fJeZmk eoe/ s[ozs ezw eoB ftu brd/ jB. d[ZX eZYD dk
ezw ;t/o/ jh ehsk ikDk ukjhdk j? feT[Ife ;{oi d/ uVd/ ikD
d/ Bkb Bkb d[ZX dk trDk th xZN j' iKdk j?. i/ prhu/ dh
iwhB ;[Ze rJh j't/ sK d[ZX eZYD s'I d' fdB gfjbK T[; dh
uzrh soQK f;zukJh eo d/D Bkb finkdk d[ZX fwbdk j?. fJ;
gqeko fJe tko ftu gqkgs iwk j'fJnk d[ZX nkw s”o s/ cbK
d/ tiB dk brGr 0H1% j[zdk j?.
gg/B T[sgkdB dhnK d' ftXhnK jBL
1H pkbNh ftu fJeZmk eod/ jh d[X ftu tiB d/
nB[;ko 0H3% ;'vhnw pkJh-;bckJhN fwbke/ y{p ubkT[Id/
jB. fJ;d/ pknd d[ZX ~ s[ozs ;N/Bb?; ;Nhb d/ fwe;o
ftu gk e/ uzrh soQK fwbkT[Id/ jB. fJ; ftu 1L5 Gko L
nkfJsB d/ nB[gks ftu 95% fJEkfJb nbe'jb E'Vk E'Vk
eoe/ gkT[Id/ iKd/ jB ns/ ubkT[Id/ ofjzd/ jB. fJj gqfeqnk
fszB tko ehsh iKdh j?. fco pknd ftu pu/ j'J/ ;ko/
nbe'jb ~ T[; ftu gk e/ y{p fwbk fdzd/ jB. fJ; ;zg{oB
gdkoE ~ brGr uko xzN/ bJh oZy fdzd/ jB. fJ;d/ pknd
T[go dk sob gdkoE s'I nbr eoe/ p?m/ j'J/ gdkoE ~
;N/Bb?; ;Nhb dh N'eoh fi;dhnK ;kohnK dhtkoK s/ fcbNo
bZrk j't/, ftu'I fJeZmk eod/ jB. fJ; gqeko sob nbe'jb
ftu'I m'; gdkoE nbr eoe/ F/F nbe'jb :[es fjZ;/ dh
d[pkok gqkgsh bJh pzd vqwK ftu fJeZmk eo b?Id/ jB.
fJ; m'; gdkoE ~, T[go gq:'r ehs/ rJ/ nbe'jb d/
gzit/I Gkr nkfJsB d/ n?;hN'B ftu uzrh soQK fwbke/ nZX/ xzN/
bJh Sv fdzd/ jB. fco T[go'es ftXh d[nkok m'; Gkr ~
sob Gkr s'I nbr eoe/, sob ~ n?;hN'B dh d[pkok gqkgsh
bJh pzd vqwK ftu fJeZmk eo b?Id/ jB.
n?;hN'B s'I ;zfsqgs fJ; m'; Gkr ~ 40 fvroh ;?HrqH s/
tk:{ F{Bn GZmh ftu T[d'I se ;[ekT[Id/ jB id'I se fe fJj
ftbkfJe dh rzX s'I w[es Bk j' ikJ/. fJ; ;[Ze/ m'; gdkoE ~
gh;e/ SkBD s'I pknd gqkgs gg/B ;c/d ns/ finkdk
feqnkFhb j[zdk j?. fJ; gqfeqnk ftu gq:[es nbe'jb ns/
n?;hN'B ~ BK wkso you s/ fJ; ftXh d[nkok d[pkok gqkgs
ehsk ik ;edk j? ns/ xVh w[Vh gq:'r ehsk ik ;edk j?.
2H �gg/B T[sgkdB s/ nZr/ ehs/ rJ/ ezw d/ cb;o{g ftef;s fJ; ftXh ftu nbe'jb ns/ n?;hN'B d/ gq:'r dk
fto'X ehsk frnk. fJeZmk eod/ jh gghs/ d/ ski/ d[ZX ftu
0H6% ;'vhnw pkJh;bckJhN ~ uzrh soQK fwbke/ 50
fvroh ;?HrqH s/ ;[ek e/, gh;e/ pkohe u{oB pDk b?Id/ jB.
fJj gfjbh ftXh s'I gqkgs gg/B d/ pokpo jh tXhnk j[zdk j?.
iwQK j'fJnk frZbk d[ZX ;[ZeD d/ pknd brGr 25%
ofj iKdk j? fi; ftu 10% se dh Bwh ofj iKdh j?. fJ;
ftu S/tK fjZ;k :kBh fe 15 s'I 16% jh gg/B j[zdk j?. gg/B
~ ozrjhD ns/ finkdk feqnkFhb pBkT[D bJh d[ZX eZYD s'I
pBkT[D se dh ;koh gqfeqnk ftu Xks{ d/ posB ns/
T[geoBK dk gq:'r BjhI ehsk ikDk ukjhdk. d[ZX ~ th X[g
ftu ;[ekT[D dh pikJ/ UtB ftu s[ozs ;[ekT[D ~ jw/FK
gfjb d/Dh ukjhdh j? feT[Ife X[g ftu finkdk ;wK brdk
j?. ;[ekT[D dk ezw xZN skgwkB s/ eoBk ukjhdk j? feT[Ife
finkdk rowh Bkb fJ;dk n?I}kfJw BFN j' iKdk j?.
fvZpkpzdh ns/ GzvkoDL
T[Zu skgwkB ns/ nkdosk s/ gg/B jtk d[nkok
nke;hfeqs j' iKdk j?. fJ;/ bJh fJ;~ tk:{o[d fvZp/ ftu
fJeZmk ehsk ikDk ukjhdk j? fi;dh nzdobh ;zg{oB sfjnK s/
gkbhfEB FhN dh s?n brh j't/. T[fus vpkpzdh d/ pknd
T[;dk GzvkoD mzv/ ns/ y[Fe ;EkB s/ eoBk ukjhdk j? fiE/
;{oi dh o'FBh Bk g?Idh j't/. fvZfpnK dk nkeko io{os
nB[;ko pkiko dh wzr d/ nB[o{g j'Dk ukjhdk j?.
www.krishijagran.comgg/B T[sgkdB
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 35
ihtkD{ ykdL g”Fe sZs gqpzXB dk fJe ;;sk ns/ T[Zsw ;o's
;b T[sgkdB ftu g”Fe sZsK dk
fJe wjZstg{oB ;EkB j?. fJjBK dh ng{osh bJh o;kfJfDe T[otoe, d/;h ykd ihtkD{ ykd, ezg';N nkfd dk T[g:'r w[Zy s”o s/ ehsk iKdk j?. T[otoeK dhnK tXdhnK ehwsK, wzr ns/ g{osh d/ ftu dk nzso, S'N/ ns/ ;hwKs fe;kBK dh ;hfws yohd Fesh ns/ T{oik dh ewh fij/ wjZstg{oB gfjb{nK d/ ekoB io{oh j? fe gkde g”FD d/ e[M nfij/ ;koEe ns/ ;;s/ t?ebfge ;o's j'D, fijV/ ;;s/ j'D d/ Bkb Bkb tksktoD gqd{Fe th Bk j'D, nfij/ ftu ihtkD{ ykd ~ Bekfonk BjhI ik ;edk.
nZi g{o/ ;z;ko ftu i?fte y/sh ~ o;kfJfDe y/sh dk ftebg wzfBnk ik fojk j?. ;Zm d/ dFe ftu jfos eqKsh d/ cb;o{g nzB T[sgkdB ftu d/F nksw fBoGo j'fJnk gozs{ fJ;d/ G?V/ Bshi/ th ;kjwD/ nkJ/ fit/I fwZNh ftu ekopfBe gdkoEK dh ewh, fwZNh dk yko/ j'Dk, fwZNh dh T[gikT{ Fesh ftu ewh, o;kfJDK d/ ntF/FK d/ cb;o{g fwZNh, gkDh ns/ jtk gqd{FD Bkb wkBt ;/js s/ T[bNk n;o. fJjBK ;kohnK ;wZf;nktK s'I S[Nekok gkT[D dk e/tb fJe fJbki i?fte y/sh jh j?. i?fte y/sh ftu g”Fe sZs gqpzXB eoB bJh fe;kBK ~ fGzB gqeko dh i?fte y/sh
(e/Iu{nk ykd, r'po dh ykd, ezg';N, joh ykd, c;b ntF/F nkXkfos ykd) ns/ ihtkD{ ykd dk gq:'r nZs io{oh j' iKdk j?. fi; Bkb c;b T[sgkdB ns/ T[sgkdesk ftu froktN Bk j't/ ns/ fwZNh dh T[gikT{ Fesh pDh oj/.
gkdg g”FD ftu BkJhNq'iB ns/ ck;c'o; d' wjZstg{oB g”Fe sZs jB. BkJhNq'iB tk:{wzvb ftu ekch wksok ftu (brGr 79%) w”i{d j? gozs{ g”d/ fJ;dk T[g:'r T[d'I jh eo ;ed/ jB id'I fJ; BkJhNq'iB ~ g”fdnK d/ T[g:'rh ;to{g ftu pdb fdsk ikJ/ i' fe o;kfJfDe feqnktK d[nkok iK ftfFFN soQK d/ ;{eFw ihtkD{nK d[nkok jh ;zgzB ehsk ik ;edk j?. BkJhNq'iB d/ pkd ck;c'o; d{ik gqw[Zy gkdg g”Fe sZs j? fi;dh ng{osh bJh fgqEth d/ roG ftu w”i{d ;hfws ;o'sK dk yBB eo, gqkgs oke ck;c/N s'I ck;c'o; :[es T[otoeK dk fBowkD ehsk iKdk j?. ck;c'o; T[otoeK dh T[g:'r deFsk pj[s jh xZN j[zdh j? feT[Ife fwZNh ftu ck;c'o; nub o{g ftu j[zdk j? ns/ feqnk d/ cb;o{g ;fEo j' iKdk j?.
Gkosh y/shpkVh ftu ihtkD{ ykd dk wjZstg{oB ;EkB j? ns/ fJjBK dk finkdk s'I finkdk wksok ftu gq:'r eoe/ T[otoeK dh ygs xZN ehsh ik ;edh j?. tksktoD ~ j'D tkb/ B[e;kB
s'I pfunk ik ;edk j?. c;b T[sgkdB Bkb bkrs ftu ewh ehsh ik ;edh j? ns/ ck;c'o; T[otoeK dh T[g:'rh Fwsk tXkJh ik ;edh j?. p?eNhohnk ete, Bhbjfos F?tkb nkfd d/ ;feqn gqGkth ftG/d dh b'VhIdh ;zfynk d/ T[sgkd ~ w[Zy s”o s/ ihtkD{ ykd efjzd/ jB. ihtkD{ ykd fwZNh ftu w”i{d bkGekoh ;{eFw ihtK dk ftfrnkfBe sohe/ Bkb j'D eo, gq:'rFkbk ftu fsnko ehsh iKdh j?. tk:{wzvb d/ BkJhNq'iB ns/ G{wh d/ ck;c'o; ~ g”fdnK ~ w[jZfJnk eokT[D tkb/ ihtkD{nK ~ ihfts nt;Ek ftu fbrBkJhN ns/ e'fJb/ d/ u{o/ ftu fwbk e/ ihtkD{ ykd fsnko ehsh iKdh j?. ihtkD{ ykd ftu fJjBK bkGdkfJe ihtkD{nK dh ;zfynk fJe rqkw s'I 10 eo'V s'I finkdk oZyh iKdh j?. fJj ihtkD{ j/m fby/ gqeko d/ j[zd/ jBL
1H okJhi'fpnwL fJj fJe fwqdk p?eNhohnk j? i' dbjDh c;bK dhnK iVK s/ r[bkph ozr dhnK rzYK pDk e/ T[jBK ftu ofjzd/ jB ns/ jtk ftu'I BkJhNq'iB b? e/ g”d/ ~ fdzd/ jB. fJ;d/ d[nkok fwZNh ftu ;fEo ehsh rJh BkJhNq'iB dh wksok, ihtkD{nK dk gqeko, g”d/ dh fe;w, fwZNh dk r[D, tksktoD nkfd s/ fBoGo eodk j?. fJ;d/ d[nkok fwZNh ftu ;fEo ehsh
Bo/Ido e[wko ;/gN, okw ;to{g pkBk, ;[fozdo f;zx pkBk,
ns/ w'jB bkb pkBk;jkfJe feqFh nfXekoh, okFNoh phi fBrw, niw/o
ftfrnkfBe ;;: ftGkr ;zGkr, Gkosh feqFh nB[;zXkB ;z;EkB, fdZbh
;jkfJe feqFh nfXekoh oki;EkB feqFh ftGkr
www.krishijagran.com
ihtkD{ ykdL g”Fe sZs gqpzXB dk fJe ;;sk ns/ T[Zsw ;o's
c
ihtkD{ ykd
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 36
rJh BkJhNq'iB ekopfBe nt;Ek ftu j[zdh j?, T[;dk B[e;kB pj[s xZN j[zdk j? ns/ g”d/ finkdk deFsk Bkb T[;dk T[g:'r eo ;ed/ jB. fJe g?e/N (200 rqkw) gqsh J/eV phi T[guko bJh.
2H J/i/N'p?eNoL fJj ihtkD{ ykd fpBK dbjD tkbhnK c;bK ftu T[g:'r ehsh iKdhn j?. fJj iwhB ftu ;tszsq o{g Bkb ofj e/ jtk dh BkJhNq'iB ~ rqfjD eoe/ G{wh ftu Svd/ jB fijVh g”d/ ~ fwbdh j?. fwZNh ftu fJjBK dh ;zfynk ftu tkXk fwZNh ftu gkJ/ ikD tkb/ ekopfBe ekopB s/ fBoGo eodh j?. fJe g?e/N e/tb 200 rqkw gqsh J/eV phi T[guko bJh.
3H ck;c/N ftb/ne ihtkD{ (ghHn?;Hph)- c;bK ~ ck;c'o; dh T[gbpXsk tXkT[D bJh w[Zy s”o s/ vhHJ/HghH ns/ f;zrb ;[go ck;c/N dk gq:'r ehsk iKdk j?. fijBK dk fJe pj[s tZvk Gkr iwhB ftu nx[bDFhb j' iKdk j?, fi;~ g”d/ nk;kBh Bkb rqfjD BjhI eo gkT[Id/. ihtkD{ ykd ghHn?;Hph fJ;/ nx[bDFhb ck;c'o; ~ g”fdnK ftu x[bDFhb pDk e/ T[gbpX eokT[Idk j?. fJe g?e/N e/tb (200 rqkw) gqsh J/eV phiT[guko bJh.
4H n?i';gkfJfobw ebuo- fJj ihtkD{ ykd feZNh ftu g”fdnK d/ iV y/so ftu nkikd o{g Bkb ofjD tkb/ ihtkD{nK dk fJe Bw gkT{vo T[sgkd j?, fijVk tk:{wzvb dh BkJhNq'iB dk ;fEoheoB eo g”fdnK ~ T[gbpX eokT[Idk j?. fJj ihtkD{ ykd yohc d/ w”;w ftu M'B/, w'N/ nBki ns/ rzB/ dh c;b bJh ftF/F T[g:'rh j?, fJ;d/ fJbktk e/De ns/ i”I dh c;b bJh th bkGekoh j?. fJ;d/ gq:'r Bkb c;b d/ T[sgkdB ftu 10-12 % dk tkXk j[zdk j?, ns/ 15 s'I 20 feb'rqkw gqsh j?eN/no BkJhNq'iB dh pus j[zdh j?. fJe g?e/N e/tb (200 rqkw) gqsh J/eV phi T[guko bJh.
5H Bhb jfos F?tkbL fJj F?tkb fwZNh d/ ;fdqF ;[Zeh ggVh d/ N[efVnK d/ o{g ftu j[zd/ jB ns/ M'B/ dh c;b bJh fi; ftu gkDh Gfonk ofjzdk j?, yk; bkGekoh j[zd/ jB. fJj ;{eFw ihtkD{ 20-30 feb'rqkw BkJhNq'iB gqsh j?eN/no T[gbpX eokT[Id/ jB ns/ c;b dh 10 s'I 15% T[gi ftu tkXk eod/ jB. 10 feb'rqkw wksok j?eN/no gkDh ftu y/s ftu fSVekn bJh.
ihtkD{ ykd d/ bkG-
fJj ihtkD{ c;bK d/ g”Fe sZsK dh io{os ~ g{ok eoe/ T[jBK dh T[sgkdB Fesh tXkT[Id/ jB.
fJj ;{eFw ihtkD{ fwZNh ftu w”i{d ck;c'o; ~ x[bDFhb pDke/ g”fdnK bJh T[gbpXsk tXkT[Id/ jB.
� fJj ;{eFw iht e[M wksok ftu ;{eFw io{oh g”Fe sZs fit/I- fize, sKpk, ;bco, b'jk, p'o'B, e'pkbN ns/ w'bhfpvhBw nkfd g”d/ ~ gqdkB eod/ jB.
fJj ;{eFw ihtkD{ y/sh ftu pu/ j'J/ ekopfBe ngfFFNK ~ ;Vke/ fwZNh ftu ekopfBe gdkoE dh T[fus wksok pDke/ oZyd/ jB.
fJj ;{eFw ihtkD{ gkdg ftu tkXk eoB tkb/ jkow'B}, gq'NhB, ftNkfwB ns/ nwhB' nwb dk T[sgkdB eod/ jB ns/ fJj ;{eFw ihtkD{ fwZNh ftu gBg ojh o'r iBe cc{zd BFN eo bkGekoh ihtkD{nK dh ;zfynk ftu tkXk eod/ jB.
fJjBK ihtkD{nK d/ gq:'r Bkb brGr 15-30 gqshFs c;b T[sgkdB tXkT[Idk j? ns/ T[sgkd dh r[DtZsk pj[s uzrh ofjzdh j?.
fJjBK ;{eFw ihtkD{nK d/ gq:'r Bkb fwZNh dh ibXkoB Fesh ns/ T[gikT{ Fesh tXdh j? fi; Bkb c;b T[sgkdB tXdk j?.
� fJj ihtkD{ ykd jo w”;w ftu gqsh c;b brGr 20 s'I 30 feb'rqkw BkJhNq'iB gqsh j?eN/no ns/ ck;c'o; ~ x[bDFhb pBkT[D tkb/
ihtkD{ gqsh j?eN/no brGr 30 s'I 40 feb'rqkw ck;c'o; gqsh c;b T[gbpX eokT[Idh j?.
ihtkD{ ykd T[g:'r dh ftXh-
ihtkD{ ykd dk c;b T[sgkdB ftu gq:'r eJh sohfenK Bkb ehsk ik ;edk j?L
T) phi T[guko d[nkokL io{os nB[;ko gkDh ftu 150 rqkw r[V 1 bhNo d/ fj;kp Bkb x'b ~ row eo'. fJ;~ mzvk eoe/ fJ; ftu ihtkD{ ykd d/ fszB g/e/N (fJe j?eN/no y/so bJh) x'b'. j[D fJ; x'b ~ fJe j?eN/no y/so bJh io{oh phi dh wksok s/ fSVed/ j'J/ jbe/ jZE Bkb phiK ~ gbNd/ ikU fi; Bkb phiK d/ T[go ihtkD{ ykd dh fJe pkohe gos uV ikJ/. j[D phiK ~ fe;/ SK tkbh irk s/ ;[ek e/ ibdh jh fpikJh eo'.
n) iVK d/ T[guko d[nkok- cb, ;pihnK ns/ j'o g”fdnK dh iVK ~ o'gkJh s'I gfjbK ihtkD{ ykd d/ x'b ftu brGr 15 fwzN se v[p' e/ oy' ns/ pkd ftu fJjBK dh G{wh ftu o'gkJh eoBh ukjhdh j?.
J) G{wh T[guko ihtkD{ ykd ~ Bw fwZNh ftu uzrh soQK fwbke/ g{o/ y/s ftu Fkw t/b/ fSVekn eo f;zukJh eo d/Dh ukjhdh j?.
;ktXkBhnK-
1H ihtkD{ ykd ~ g?e/N s/ fbyh c;b bJh jh nzfsw fwsh s'I gfjbK gq:'r ehsk ikJ/.
2H ihtkD{ ykd ~ nZs s'I finkdk mzv, rowh ns/ X[Zg s'I puk e/ oZyDk ukjhdk j?.
3H ihtkD{ ykd ~ o;kfJfDe T[otoe ns/ BkFeK d/ Bkb BjhI fwbkT[Dk ukjhdk.
4H ihtkD{ ykd ~ r[V d/ row x'b ftu BjhI fwbkT[Dk ukjhdk BjhI sK ihtkD{ wo ikDr/.
5H phi ~ eteBkFh, ehNBkFh ns/ ihtkD{ ykd ;G Bkb T[gukfos eoBk j't/ sK fJ;/ eqw ftu gq:'r ftu b?Dk ukjhdk j?.
www.krishijagran.comihtkD{ ykd
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 37
fgnk} dh c;b ftu ;w/fes o'r gqpzXB
Gkos ftu T[rkJhnK ikD tkbhnK
;pihnK ftu'I Fbeezdh c;bK yk;eko
fgnki ;G s'I finkdk wjZstg{oB ns/
b'efgqn j?. Gkos ftu fgnki dh y/sh
brGr 4-8 bZy j?eN/no y/socb
ftu ehsh iKdh j?. fi;dk e[b
T[sgkdB brGr 55 bZy NB j?.
fgnki ;kv/ d?fBe nkjko dk nfGzB nzr
j?. d?fBe gq:'r d/ fJbktk fJ;~ eJh
nk:[ot?fde dtkJhnK ftu th gq:'r
ehsk iKdk j?. jkb jh d/ ;kbK ftu
ftfrnkfBe nkgDh y'i s'I fiZE/ fJe gk;/
fgnk} ftu BthBsw seBhe ns/ ;zeo
fe;wK ~ ftef;s eo, T[sgkdB
tXkT[D ftu bZr/ jB, T[E/ jh fe;kB
BthBsw feqFh gZdsh ngBk e/ finkdk
s'I finkdk T[sgkdB gqkgs eoB bJh
e'fFF ftu i[N/ jB. fJ;d/ bJh fe;kB
finkdk T[otoe, o;kfJD ns/ ;xB
gZdsh dk gq:'r eo oj/ jB. cb;o{g
ehV/ ns/ o'rK dk gqe'g tX fojk j?.
Bkb jh o'rkD{nK ftu o'rkD{ BkFhnK
bJh gqsho'Xesk g?dk j' ojh j?.
;pihnK ftu o;kfJDK d/ ntF/F wkBe
gZXo s'I fes/ finkdk gqkgs j' oj/ jB.
Bk j'Dk, nze[oB d/ pkd G{whrs phi dk
rb ikDk, g”dFkbk ftu phi gkT[D s'I
pknd nze[oB xZN j'Dk nkfd fJ; o'r
d/ gqw[Zy bZSD jB. o'rh phi ekch
w[bkfJw j' iKdk j? ns/ dpkT[D s/
nk;kBh Bkb cN iKdk j?. T[rd/ j'J/
g”d/ iwhB dh s?n d/ e'b jh N[ZN e/ EZb/
fvr iKd/ jB. iVK ;V iKdhnK jB,
Bwh tkbh irQk s/ o'r dk c?bkt s/ih
Bkb j[zdk j?. nfijhnK irQK s/ wo/ j'J/
g”fdnK s/ ete dk tXDk o{z fijk
fdykJh fdzdk j?.
p?IrBh XZpkL (nbNoB/fonk g'oh)
fJ; o'r Bkb fgnk} ~ ekch
B[e;kB j[zdk j?. fgnk} d/ phi
T[sgkdB ftu jkBh j[zdh j?. edh edh
g{oh c;b u”gN j' iKdh j?. o'r d/
bZSD iBtoh s'I fdykJh d/D br iKd/
fi; d/ ekoB wkBt ;oho ftu ;pihnK
d/ Bkb Bkb fJjBK o;kfJDK d/ ntF/F
gj[zuD eoe/ BthnK BthnK fpwkohnK
g?dk j' ojhnK jB. tksktoD n;zs[fbs
j' fojk j? ns/ fwso ehNK dh ;zfynk s/
gqshe{b gqGkt g? fojk j?. fJ; bJh
o'rkD{nK ftu gqsho'Xesk, ;/js ;pzXh
;wZf;nk ns/ tksktoD gqd{FD nkfd
ekoeK ~ fXnkB ftu oZyd/ j'J/
o;kfJfDe sohfenK ~ tXktk d/ e/
;wBfts o'r gqpzXB ngBkT[Dk io{oh
j?. fJ; gqDkbh ftu tksktoD d/
nB[e{b ;G ;zGt sohe/ fit/I o'r
gqsho'Xh fe;wK dh u'D, feqFh feqnktK
dhnK :Kfsqe ftXhnK, i?fte ezNo'b ns/
;[oZfyns o;kfJD nkfd dk xZN s'I xZN
gq;'r eoe/ jkBhekoe o'rkD{nK dh
;zfynK ~ nkofEe B[e;kB dh gZXo s'I
EZb/ oZfynk iKdk j?.
fgnk} dh c;b ftu bZrD tkb/
gqw[Zy o'r
nkodogsB o'r (ghfEnw ;g/f;},
okJhi'eN'fBnk ;g/;h})
fJ; o'r Bkb fgnk} dh g”d ~
ekch B[e;kB j[zdk j?. phi dk nze[oB
www.krishijagran.com
fgnk} dh c;b ftu ;w/fes o'r gqpzXB
vkH foFhgkb gqy/so ;jkfJe, i?fte ezNo'b gq:'rFkbk
(ehN ftfrnkB ftGkr)
;odko tbZG GkJh gN/b feqFh ns/ N?eBkb'ih :{Bhtof;Nh-w/om (T[HgqH)
w'L 9412421702 Jhw/bL [email protected]
o'r gqpzXB
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 38
www.krishijagran.como'r gqpzXB
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 39
www.krishijagran.como'r gqpzXB
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 40
nzp Gkos dh gqw[Zy c;b j?. fJ;d/
fJbktk nzp gkfe;skB, nwohek,
fcbhghB}, ;z:[es nop nwhoks, dZyDh
ncohek, iKphnk, wkb/, pqk}hb, g/o{,
e/Bhnk, iwkfJek, sikBhnk, w/vkrk;eo,
ikfJo/, j?sh, nkJhtoh ek;N, EkJhb?Iv,
fJzv'B/Fhnk ns/ Fqhbzek nkfd d/FK ftu
th T[rkfJnk iKdk j? gqzs{ Gkos ftu nzp
T[rkT[D tkb/ y/soK ftu ;G s'I finkdk
y/socb T[sogqd/F dk j? gqzs{ ;G s'I
finkdk T[sgkdB nKXok gqd/F ftu j[zdk
j?. nzp fBZx/ ns/ rowh ;odh d/ fwb/
i[b/ w”;w ftu g?dk j[zdk j? ns/ ;w[zdo
sb s'I 600 whNo dh T[ukJh se g?dk
ehsk ik ;edk j?. fJj 4H4 s'I 43H4
fvroh ;?H ro/v ;kbkBk skgwkB tkb/
y/soK ftu gBgdk j? gozs{ 24H4-26H4
fvroh ;?H ro/v ~ fJ;d/ bJh nkdoF
skgwkB wzfBnk frnk j?. nzp Bw ns/
y[Fe d'jK soQK d/ ibtk:{ ftu gBgdk
j?. gozs{ c[Zb nkT[Dk ns/ cbB nfij/
y/soK ftu tfXnk j[zdk j? fiE/ i{B s'I
f;szpo se uzrh pkfoF j[zdh j? ns/
pkeh wjhB/ y[Fe ofjzd/ jB. nkeoFe
ozr, ;[nkd ns/ y[Fp{ tkbk fJj cb
ftNkfwB J/, ph dk tZvk ;o's j?. Gkos
ftu nzp T[g:'r brGr 12 feHrqkH
gqsh ftnesh j?. fJ;dk T[g:'r cb dh
jo nt;Ek ftu ehsk iKdk j?. eZuk
nzp, uNBh, nuko ns/ eJh soQK d/ ghD
tkb/ gdkoEK d/ o{g ftu gq:'r ehsk ik
;edk j?. fJ;d/ fJbktk fJ;s'I eJh soQK
d/ ;et?F, i?bh, i?w, f;og ns/ B?eNo
pDkJ/ iKd/ jB. T{FD ns/ y[Fe eNh
pzd d/ gqw[Zy cb nzp d/ doysK ns/ cbK
~ o'rK s'I pukT[Dk nfsnzs io{oh j?.
nzp ftu bZrD tkb/ gqw[Zy o'r ns/
T[jBK dh o'eEkw dhnK ftXhnK dk
toBD j/m fdsk frnk j?L
u{ofBb nkf;sk (Uvhnw w?Bihcoh)
fJj o'r fJe soQK d/ ete s'I j[zdk
j? fi;~ Uvhnw w?Bihcoh efjzd/ jB.
T{FD, Bw tksktoD ns/ mzvhnK oksK
www.krishijagran.com
nzp Gkos dk okFNoh cb j? fi; dk iBw ;EkB Gkos j?. ;z;ko d/ e[b
T[sgkdB dk 65% fjZ;k Gkos ftu g?dk j[zdk j?. Gkos ftu nzp dk
T[sgkdB e[b cbK d/ T[sgkdB dk 42% j?. nzp ~ ehV/ ns/ phwkohnK s'I
brGr 40-50% se B[e;kB j[zdk j?. nzp ftu bZrD tkb/ gqw[Zy o'r
u{ofDb nkf;Ek, n?IEo/eB'i, ekbh cc{zdh ;{Nh w'bv, goD nzrwkoh, FhoF
woD, sB/ ftu'I r'Id dk fBebDk, p?eNhohnb e?Ieo, r[ZSk o'r, ekbk f;ok ns/
bkb o;N nkfd jB. gq;s[s b/y ftu ftFkesw[es ns/ T[u r[DtZsk tkb/ nzp
T[sgkdB bJh J/ehfeqs o'r gqpzXB d/ fGzB fGzB wkgK ns/ ;kb Go ngBkJhnK
ikD tkbhnK rshftXhnK dk toBD j?.
nzp d/ gqw[Zy o'rK dk gqpzXBnzp d/ gqw[Zy o'rK dk gqpzXB
vkH ;hHn?;H gq;kd;odko gqkfXnkge
(ftGkr nfXneF, ehN ftfrnkB ftGkr)
;odko tbZG GkJh gN/b feqFh ns/
gqkd:'freh :{Bhtof;Nh, w/om (T[HgqH)
w'pkfJbL 9412432724
Jhw/bL [email protected]
o'r gqpzXB
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 41
ftu fJ; o'r dh rsh tX iKdh j?.
wziohnK ns/ BthnK gZshnK s/ ;c/d iK
x{;o u{ofBb ftXh ftykJh g?Idh j?. o'r
dk fJBc?eFB wziohnK dhnK fFyktK s'I
F[o{ j' e/ EZb/ tZb g[Fg neF, BthnK
gZshnK ns/ gsbhnK NfjDhnK s/ c?b
iKdk j?. fJ; s'I gqGkfts fjZf;nK dk
tkXk o[e iKdk j?. c[Zb ns/ gZshnK fvr
iKdhnK jB. i/ fJBc?eFB s'I gfjbK cb
br rJ/ j'D sK T[j eZuh nt;Ek ftu
jh fvr iKd/ jB. fJj pj[s jh
ftBkFekoh o'r j? fijVk edh edh g{oh
c;b ~ BFN eo fdzdk j?. cbK dh
;zfynk ftu Gkoh ewh nk iKdh j?.
gqpzXBL
1H o'eEkw bJh 0H05 s'I 0H1 gqshFs
e?okE/B_0H1% pkft;NB_0H1%
p/B'fwb_e?b/e}hB 0H1% dk
fSVekn eoBk T[g:'rh j?.
2H x[bDFhb rzXe 0H2% Bkwe
eteBkFe dtkJhnK dk x'b pDk
e/ gfjbk fSVekn iBtoh, d{ik
cotoh d/ F[o{ ftu ns/ shik
cotoh d/ nzs ftu eoBk ukjhdk
j?.
fFnkw toD iK n?IEo/eB'iL
(e'b/N'NqkJhew rbhUog'okfJfv;)
fJj o'r e'b/N'NqkJhew ete
d[nkok j[zdk j?. doysK dhnK e'wb
NfjDhnK, cbK ns/ c[ZbK T[s/ fJ; o'r ~
t/fynk ik ;edk j?. gZshnK s/ G{o/ iK
ekb/, r'b iK nfB:fws nkeko d/ XZp/
gkJ/ iKd/ jB. BshisB gZshnK dk tkXk
o[e iKdk j?. edh edh o'r rq;s T{se
;[Ze e/ fvr iKd/ jB fi; Bkb gZshnK
ftu S/e fdykJh fdzd/ jB. row
spdhbh ftu o'rh gZshnK fvr iKdhnK
jB. eZu/ cbK s/ ekb/ XZp/ pDd/ jB.
XZp/ d/ EZb/ dk r[Zdk ;ys j'e/ cN iKdk
j? ns/ cb nzs ftu fvr iKd/ jB. fJj
o'r wzioh nzrwkoh ns/ cb ;VB d/ o{g
ftu th gqrN j[zdk j?.
gqpzXBL
1H o'rh NfjDhnK dh SNkJh eoe/ T[jBK
~ fvrhnK j'JhnK gZshnK d/ Bkb
;kV d/Dk ukjhdk j?.
2H SNkJh d/ pknd doys s/
eteBkFh o;kfJDK fit/I ekgo
nke;heb'okJhv 0H3% dk
fSVekn 15 fdB d/ nzso s/ eo
d/Dk ukjhdk j?.
3H o'eEkw bJh o'rh o[yK s/ 0H2%
pbkJhNke;- 50 ckJhNb'B iK
p'ov'fwFoD (0H8%) Bkwe
dtkJhnK d/ x'b dk cotoh s'I wJh
d/ wZX se d' fszB fSVekn eoB/
ukjhd/ jB. pkft;NB (0H1%)
o'r ~ xZN eoB ftu nfsnzs
gqGktFkbh f;ZX j'fJnk j?.
4H GzvkoD s'I gfjbK cb ~ 0H05
gqshFs eop/BvkihB d/ x'b ftu
v[p' e/ Gzvkfos eo'.
ekbh cc{zdh ;{Nh w'bvL
Gkos ftu cbK ns/ prhfunK dk
fJj fJe nkw o'r j?. fJ; Bkb ;zpzfXs
ete goihth BjhI j?. fJj nzp s/ jwbk
eoB tkb/ ehfVnK d/ Bkb ;zpzfXs j?.
fJj ehV/ o[y dhnK gZshnK ns/ joh
NfjDhnK s/ fwZmk bko SZvdk j?. fJ;
bko Bkb eZibh cc{zd pVh s/ih Bkb
tXdh j? ns/ ete ekb/ ozr dk
nDfrDs phikD{ pDkT[Idk j?. fJ; ekb/
tkX/ d/ ekoB gZshnK wzio ns/ NfjDhnK
ekbh ns/ GZdhnK fdydhnK jB.
g”dk_o[Zy G'iB pBkT[D ftu n;woE j'
ikdk j?. gZshnK ew}'o j' e/ fvr
iKdhnK jB.
gqpzXBL
1H ;e/b ehN r[fink ns/ G[Bek ehfVnK
dh o'eEkw T[fus ehNBkFe Bkb
eoB s/ T[jBK s'I fBeb/ fwZm/
bhetv d/ nGkt ftu cc{zd th
gBg g?Idh j?.
2H fJb';kb (900 rqkw gqsh 450
bhNo gkDh) dk 10-15 fdBK d/
nzsokb s/ fSVekn nfsnzs
bkGdkfJe j?.
3H fJ;d/ fJbktk t/Nk;[b (ftbBFhb
rzXe)+ w?Nkf;v (w ?EkfJb
g?okfEnkB) + r'Id (0H2 gqshFs -
0H1%- 0H3%) fSVekn
bkGdkfJe j't/rk.
4H fJ; o'r s'I pukn bJh ;G s'I
gfjbK ehNBkFe fit/I w?bkfEnkB,
g?okfEnkB iK fBekfNB ;bc/N
(0 H 05%) f J;d / p knd
www.krishijagran.como'r gqpzXB
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 42
pbkJhNke;-50 (0H2%) d/ d'
fSVekn eoB/ ukjhd/ jB.
goD nzrwkohL (c'wk rb'wo/Nk)
fJj o'r nzp dhnK g{ohnK gZshnK
s/ ne;o t/fynk iKdk j?. gZshnK s/
r'b, jbe/ G{o/ XZp/ gqrN jz[d/ jB. fJj
XZp/ nzvkeko iK nfBFfus nkeko d/ ns/
rfjo/ G{o/ ozr d/ j' iKd/ jB. fJjBK dh
gfoXh u”Vh, e[M T[uh T[mh j'Jh ns/
rfjo/ p?IrBh ozr dh j[zdh j?. g[okD/
XZfpnK dk ozr oky d/ ;wkB j' iKdk j?.
gqpzXBL
1H fBt/F bhetv ~ xZN eoB bJh
gqGkfts gZshnK ~ fJeZm/ eoe/ ;kV
d/Dk ukjhdk j?. fFnkw toD o'r
dh o'eEkw bJh gq:[es eteBkFh
fJ; o'r ftu th bkGekoh j[zd/
jB.
2H p/B ' fwb 0H2% iK ekgo
nke;heb'okJhv (0H3%) dk
fSVekn eoBk T[g:'rh j[zdk j?.
FhoFwoDL
fJ;~ T[bNk ;[Zek o'r iK FhoF
woD o'r efjzd/ jB. fi;dk o'r ekoe
pkNqhU fvgb'vhnk fEUpo'wh Bkwe cc{zd
j?. fJj o'r ;kb Go edh th t/fynk ik
;edk j? gozs{ ;gFN o{g Bkb fJ;~
nes{po ns/ Btzpo wjhB/ ftu t/fynk
ik ;edk j?. fJ; ftu ;G s'I gfjbK
gZshnK s/ nfB:fws nkeko d/ XZp/ pDd/
jB fi;dh tiQk Bkb gZshnK ghbhnK j' e/
fvr iKdhnK jB ns/ NfjDh Bzrh j' e/
T[go s'I EZb/ tZb ;[ZeD brdh j?. fJ;
o'r eoe/ edh ghb/ ozr dk rkVk ;okt
th fBebd/ t/fynk frnk j?.
gqpzXBL
1H NfjDh fiE'I se ;[Ze rJh j't/ T[;d/
10 ;?HwhH EZb/ s'I o[y d/ ;/jswzd
fjZ;/ d/ Bkb eZN e/ nbr eoB d/
pknd ekgo nke;heb'okJhv
(0H3%) dk 15 fdB d/ nzsokb s/
d' tko fSVekn eod/ jB.
2H ebw bJh T[g:'r ehs/ ikD tkbh
vkbh dk ;/jswzd j'Dk io{oh j?.
;kb ftu d' tko p'v' g/;N w[Zy sB/
s/ bkT[Dk ukjhdk j?.
3H nfij/ pkr fiE/ gqe'g finkdk ns/
xVh xVh j[zdk j't/ T[E/ B?gEbhB
n?f;fNe n?f;v (n?BHJ/Hn?B) (200
ghghn?w 900 fwHwhH dtkJh gsq h
200 bhNo gkDh) dk fSVekn nesp{ o
Btpz o ftu eoBk ukjhdk j.?
sB/ ftu'I r'Id dk fBebBk
(pkfNqUfvgb'vhnk fEUpo'wh)
fJ;~ rw'f;; o'r efjzd/ jB. fJj
fJe cc[zdhiBs o'r j?. fJj o'r pkfoF
ftu finkdk fdykJh fdzdk j?. fJ; ftu
w[Zy sBk, NfjDh ns/ o[ZyK dh Skb s/
r'Id dk fo;kt t/fynk frnk j? ns/
doko fijk cfNnk j'fJnk fdykJh fdzdk
j?. e[M ;w/I pknd g”dk ;[Ze iKdk j?.
gqpzXBL
1H s/i uke{ Bkb Skb jNk e/ p'ov'
g/;N dk b/g bk fdzd/ jB. o[Zy ~
;/jswzd pDkJ/ oZyD bJh ;w/I ;w/I
s/ eteBkFe o;kfJDK dk fSVekn
eod/ ofjDk ukjhdk j?.
2H pkr ftu gZshnK s/ XZfpnK dh
o'eEkw bJh fB:fws o{g Bkb
ekgo nke;heb'okJhv dk fiE/
fSVekn j[zdk j? T[E/ fJj o'r xZN
j[zdk j?.
3H ekgo ;bc/N ~ 500 rqkw jo/e
o[Zy dh do Bkb o[ZyKI dh T[wo d/
fj;kp Bkb uko' gk;/ gkT[Dk
T[g:'rh j't/rk.
p?eNhohnb e?IeoL (i?IE'w'Bk; ezg?;Nq;
g?E'tko w?Iihc/oh fJzvheh)
fJj o'r ib f;es ekbk XZpk
gZshnK, goDftqs ns/ cbK s/ t/y/ iKd/
www.krishijagran.como'r gqpzXB
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 43
feqFh ikroD gZfsqek ~ xo xo ftu fbikT[D bJh pbke gZXo s/ w?B/io, n?r}hfeT{fNt dh }o{os j?.
sBykj ns/ j'o g?e/ifibk ftgBD nfXekoh;Bkse (3-4 ;kb dk s}opk)
n?wHJ/H;h feqFh ikroDpbke n?r}hfeT{fNt
10th gk; (s}opk - fe;kBK Bkb w/bi'b)
;zgoe eo'L ;zi/ e[wko, nkb fJzfvnk n?oe[b/FB nfXekoh, c'BL 09313301029 60_9, sh;oh wzf}b, :{;c ;okJ/ wkoehN, rohB gkoe w?No' ;N/FB d/ B}dhe, BthI fdZbh - 110016 c'BL 011-26511845, 26517923 Jhw/bL [email protected] t?p;kJhN L www.krishijagran.com
1717YEARS1717
(1999-2015)
rming Commg Fa unvin iter yS
jB. cbK ftu cND d/ bZSD th fdykJh
fdzd/ jB. gfjbK fJBc?efNv EK s/
ibf;es XZp/ pDd/ jB fijV/ pknd
ftu T[Go/ fij/ e?Ieo pD iKd/ jB. S'N/
S'N/ ib f;es nfB:fws e'fBe T[Go/
j'J/ 1-4 fwHwhH d/ XZp/ gZshnK s/ pDd/
jB. fijV/ nfB:fws nkeko ftu j' e/
rfjo/ G{o/ e?Ieo ftu pdb iKd/ jB.
o'r dh rsh tXD Bkb gZshnK ghbhnK
g?IdhnK jB ns/ o[Zy s'I fvr g?IdhnK jB.
gqpzXBL
1H pkr dh pokpo fBrokBh ns/ ;kc
;ckJh oZyDk, fpwkoh tkb/ cbK,
gZshnK ns/ NfjDhnK ~ ;kV e/
BFN eo d/Dk ukjhdk j?.
2H f i n k d k g q e ' g j ' D s /
;Nq'gN'wkJhebhB (300 ghghn?w)
ns/ Bkb jh ekgo nke;heb'okJhv
0H3% dk fSVekn eo'.
r[ZSk o'r iK e[ouBkL
fJ; o'r ftu o[yK dhnK NfjDhnK
ns/ g[FgeqwK dh pBktN ftfeqs j' iKdh
j?. BthnK NfjDhnK ns/ g[Fgeqw
r[ZfSnK d/ o{g ftu pdb iKd/ jB. Fkyk
r[ZSk o'r finkdkso Bo;oh d/ S'N/
g”fdnK ftu gkfJnk iKdk j?. gozs{ tZv/
o[yK s/ th fJj o'r t/fynk ik ;edk j?.
g[Fgeqw r[ZSk o'r ftu ;ko/ c[b r[ZfSnK
dk o{g XkoB eo b?Id/ jB. pknd ftu
edh edh fJjBK r[ZfSnK ftu'I S'NhnK
S'NhnK gZshnK mhe soQK Bkb fBeb
nkT[IdhnK jB. fJjBK r[ZfSnK ftu cb
BjhI nkT[Id/. fJj ewh eJh ekoBK d/
fJeZm/ gqGkt Bkb g?dk j[zdh j? ns/ fJ;
s/ y'i ikoh j?.
gqpzXBL
1H g”d jw/FK ;t;E g”fdnK s'I jh fsnko
eoBh ukjhdh j?. yokp fjZf;nK ~
eZN e/ BFN eo d/Dk ukjhdk j?.
nes{po d/ wjhB/ ftu d' rqkw
nbck B?cEbhB n?chfNe n?f;v
gqsh 10 bhNo gkDh ftu fwbk e/
fSVekn eoB Bkb T[gi tXkJh ik
;edh j?.
2H ;G s'I gfjbK fBebD tkb/ c[ZbK d/
r[ZfSnK ~ jZE Bkb s'V d/Dk
ukjhdk j?. fJj ezw wziohnK d/ iK
2 ;?HwhH bzph j'D s'I gfjbK jh
eoBk ukjhdk j?. nfijk eoB
Bkb gqo'j d/ T[go eJh eeF;E
efbektK tXD brdhnK jB ns/
T[j d' jcfsnK ftu wzioh dk o{g
b? b?IdhnK jB. nfijhnK wziohnK
ftu cb bZrD brd/ jB. ;w/I s'I
gfjbK fBebD tkb/ c[Zb ~ s'V e/
jNkT[Id/ ofjDk ukjhdk j?.
ekbk f;ok iK T{se eF? (pb?e fNg)L
fJj o'r ftF?bh r?; d/ ekoB j[zdk
j?. fJ;~ e'fJbh iK f;ok ftrbB o'r
Bkb th ikfDnk iKdk j?. fJZN d/ GZfmnK
d/ B/Vb/ o[yK ftu finkdkso cb o'r
Bkb gqGkfts j[zd/ jB. cb d/ nrb/
fjZ;/ s/ ekbk XZpk pDdk j? fijVk fe g{o/
f;o/ ~ YZe b?Idk j?. pknd ftu fJj
ugNk j' iKdk j?. rqf;s uwVh uys
ns/ e[M dph j[zdh j? ns/ nzdo dk r[Zdk
fwZmk j' iKdk j?.
gqpzXBL
1H o'eEkw bJh nzp d/ pkr ~ fJZN d/
GZfmnK s'I d{o bkT[Dk ukjhdk j?.
GZfmnK ftu T[Zuh (50 whNo)
fuwBh dk gq:'r eoB Bkb th o'r
~ o'fenk ik ;edk j?.
2H ngq?b-wJh d/ wjhB/ ftu o'r d/
F[o{ j'D s'I gfjbK ;'vhnw
pkJhekop'B/N iK p'o?e; d/ 0H6%
d/ x'b dk 10 fdB d/ nzso s/ 2-
3 tko fSVekn eoBk ukjhdk j?.
bkb o;NL
fJj o'r fJe nbo}h d[nkok g?dk
j[zdk j?. fJZN fijk bkb ozr dk T[Zfmnk
j'fJnk XZpk gZshnK s/ pDdk j?. fJj
XZpk t?btNh j[zdk j?. fJj n?brh
NfjDhnK s/ th ftykJh fdzdk j?.
gqpzXBL
1H po;ks F[o{ j'D s'I gfjbK ekgo
nke;heb'okJhv 3 rqkw gqsh bhNo
gkDh ftu x'b e/ fSVekn eo'.
nzp dk eF? o'rL
fJ; ftu nzp dhnK NfjDhnK ;[ZeD
brdhnK jB. fJj w[Zy o{g ftu T[jBK
pkrK ftu t/yD ~ fwbdk j? fiE/ pkrK
dh d/yGkb BjhI j[zdk. g{ok ;kb pkr
f;oc pkfoF s/ jh fBoGo j[zd/ jB ns/
fwZNh dh T[gobh s?n ;ys j' iKdh j?.
gqpzXBL
1H po;ks ftu pkr dh fwZNh dh
i[skJh eoe/ ;zs[fbs wksok ftu
ykd ns/ T[otoe gkT[D Bkb
;[ZehnK NfjDhnK dh eNkJh-SNkJh
eoe/ ekgo nke;heb'okJhv
(0H3% ) dk fSVekn eoB Bkb
pkr d[pkok ihfts j' iKdk j?.
Skb dk cNDkL
o[Zy bzpkJh ftu cND brdk j?.
jwbk j'J/ o[y s/ gZshnK xN iKdhnK jB
ns/ T[jBK dk ozr ghbk g? iKdk j?. o[y
s/ T[yVk o'r fij/ bZSD fdykJh fdzd/ jB
ns/ g{ok o[y ;[e iKdk j?. iVK ;VD
brdhnK jB ns/ gZshnK o[y s/ jh
brhnK ofjzdhnK jB.
gqpzXBL
pkr dh v{zxh i[skJh eoe/ dZ;h
rJh wksok ftu ykd ns/ T[otoe d/Dk
ukjhdk j?. ekgo nke;heb'okJhv
0H3% d/ d' fSVekn eoB/ ukjhd/ jB.
www.krishijagran.como'r gqpzXB
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 44
pyNfU AorqW leI
Awmdn vDwaU ik`qy
sw hr pirvwr dw ie`k zrUrI somw hY, hr
pirvwr v`D qoN v`D pYsw kmwaux dI koiSS iv`c
l`gw rihMdw hY, qW ik pirvwr dIAW loVW izAwdw
qoN izAwdw pUrIAW kr sky[v`K v`K pirvwr keI
qrW dy DMdy Apnwaudy hn qW ik izAwdw qoN izAwdw
pYsw kmw ik pirvwr dIAW loVW pUrIAW kr
skx[pr A`jkl dy mihgweI dy dOr iv`c ie`k
mYNbr dI kmweI nwl guzwrw krnw bhu`q muiSkl
hY[ ies leI Gr dIAW AorqW nUM vI pirvwirk
Awmdn iv`c Xogdwn pwauxw cwhIdw hY[SihrW iv`c
qW A`jkl lgBg swrIAW hI AorqW pirvwirk
loVW nUM pUrIAW krn leI koeI nw koeI kMm zrUr kr
rhIAW hn,pr iMMpMfW iv`c AijihAW AorqW dI
igxqI bhuq Gt hY,ies dw mu`K kwrn AorqW dw
G`t pVy ilKy hoxw hI mMinAw jWdw hY[Aorq BwvyN
pVHI ilKI nw vI hovy ,iPr vI keI qrHW dy Awmdn
vDwaU ik`qy Gr iv`c bYTI hI kr skdI hY [Aijhy
DMdy clwaux nwl nw kyvl AOrq Gr dI Awmdn hI
vDwvygI,sgoN Aijhw krn nwl bhuq qrHW dw
igAwn vI hwsl krygI, ijs nwl auh gOrv
mihsUs krygI,Awpxy b`icAwN dw pwlx poSx
vDIAw qrIky nwl kr skdI hY,aunHW nUM shI rwh qy
pwaux iv`c Aqy Awpxy pirvwr dw ijvx p`Dr au`cw
cukx iv`c Awpxy pqI dI bhuq mdd kr skdI
hY[Aijhy DMdy clwaux leI AOrq nUM kuJ idnW dI
tRyinMg vI lYxI pY skdI hY,ijs nwl auh Awpxy
clwey gey DMdy nUM izAwdw qoN izAwdw kwmXwb bxw
sky Aqy v`D qoN v`D qs~lI pw sky[kuJ ku Awmdn
vDwaU ik`qy ,ijhVy ik hr AOrq Gr bYTI clw
skdI hY,hyT ilKy hn, ijvyN ik:
1. pyNfU hsqklw - pyNfU hsqklw nwl isrP Gr
dI sjwvt hI nhI kIqI jWdI blik ipMfW dIAW
gRihxIAW iesnUM ie`k Awmdn vdwaU DMdy dI
qrHW vI Apxw skdIAW hn[gRihxIAW Awpxy
KwlI Aqy vwDU smyN iv`c PulkwrIAW, tokrIAW,
mYts, drIAw, p~KIAw Awid bxw ky vyc
skdIAwN hn[
2. PwlqU smwn qoN Gr dIAW loVINdIAW cIzW
bnwauxw �Gr iv`c AijihAW keI cIzW
huMdIAW hn jo AsIN ieh soc ik su`t idMdy hW ik
ieh PwlqU hn,pr jy QoVw soicAw jwvy qW
AijihAW PwlqU cIzW qoN keI iksm dIAW Gr
sjwvt vwlIAwN cIzW bxweIAW jw skdIAW
hn[ijvyN ik lYNp Syf, lYNp stYNf,v`fy KwlI
f`ibAW qoN r~dI kwgz s`utx vwlw f`bw, PwlqU
k`piVAW qoN mYts Awid iqAwr kIqy jw skdy
hn[
3. islweI, kFweI Aqy buxweI � A`jkl SihrI
Aqy pyNfU lok donoN hI Awpxy k`piVAW v`l Kws
iDAwn dyx l`g pey hn[nvyN nvyN iksm dy
k~pVy Aqy aunW dy nmUinAW ny lokW dI mMg iv`c
Kws vwDw kIqw hY[ies leI jykr gRihxIAW
Awpxy Gr dy kMmW qoN kuJ smW k`F ky ies ik`qy
nUM Apxw lYx qW iesnUM iek Awmdn vDwaU DMdw
fw. suKdIp kOr mwn
ky.vI.ky. PiqhgVH swihb
mobwiel nM: 9872428119
pyNfU AorqW leI
Awmdn vDwaU ik`qy
www.krishijagran.com
pY
Awmdn vDwaU ik`qy
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 45
krwr kIqw jw skdw hY[iesy qrHW hI
PrwkW,kmIzW ,Swlw tybl SItW Awid qy
kFweIAW k`F ky vI vycy jw skdy hn[SrdIAW
dy mOsm iv`c sB qoN ijAwdw ivhly smyN iv`c
buxweI kIqI jWdI hY[jy iesnUM Awmdn vDwaU
DMdy dy rUp iv`c ApxwieAw jwvy qW srdIAW
iv`c kwPI pYsw kmwieAw jw skdw hY[
4. drIAW bxwauxw - drIAW bxwauxw ipMfW dI
ie`k bhuq mh`qvpUrn klw hY[ BwvyN A`jkl
drIAW dI vrqoN bhuq G`t geI hY, pr ies dw
QoVw ijhw bdlvW rUp ijvyN ik mYts Aqy rgs
bxw ik cMgy pYsy kmwey jw skdy hn[
5. momb`qIAW bnwauxw - momb`qIAW bnwauxw
ie`k Aijhw DMdw hY ijsqoN pYsy dy nwl nwl
AwpxI klwqmk rucI dw vI bhuq su`cjy Aqy
shI FMg nwl pRgtwvw kIqw jw skdw hY[v`K
v`K qrHW dIAW szwvtI momb`qIAW bxw ky
idvwlI dy Aws pws pYsy kmwey jw skdy hn[
6. PlW Aqy sbzIAW dI sMBwl �hr qrHW dIAW
sbzIAW Aqy Pl hr mOsm iv`c nhIN imldy[
jykr mOsm iv`c PlW Aqy sbzIAW nUM sMBwl
ky bymOsmI ru`q ivc vriqAw jwvy qW pirvwr
Awpxy G`t pYsy Krc ky cMgw Aqy pOSitk Bojn
Kw skdw hY[sMBwly hoey PlW Aqy sbzIAW nUM
vyicAw vI jw skdw hY Aqy pYsy kmwey jw skdy
hn[PlW Aqy sbzIAW nUM sMBwlx dy keI
qrIky hn ijv Awcwr Aqy ctnIAW
bnwauxw,sbzIAW nUM Du`p iv`c sukw ky r`Kxw,
PlW Aqy sbzIAW dy jYm ,jYmI Aqy mur`by
bnwauxw Awid[
7. Swbx Aqy DulweI pwaUfr bxwauxw � bwzwr
iv`c swbx dy BwA idn �b- idn vDdy hI jw
rhy hn[ ies leI jykr Gr iv`c hI izAwdw
mwqrw ivc swbx Aqy srP bxwieAw jwvy qW
ie`k qW bwzwrI mihMgy swbx qoN Cutkwrw
imlygw Aqy dUsrw pirvwirk Awmdn iv`c vI
vwDw hovygw[
8. fyArI Aqy murgI pwlx - fyArI Aqy murgI
pwlx dw kMm vI bhuq hI lwhyvMd Aqy pYsw
kmwaux dw ie`k cMgw swDn hY[
9. KuMbW dI kwSq �KuMbW augwaux dw DMdw vI A`jkl
kwPI v`D irhw hY[ AOrqW ijhVIAW pVIAW
ilKIAW nhIN ,jW iPr KyqW iv`c kMm krn nhIN
jWdIAW,ies DMdy nUM Gr bYTIAW hI bVI
AwswnI nwl clw skdIAW hn[
10. Sihd dIAW m`KIAW pwlxw �m`KIAW dw DMdw
bhuq hI lwBkwrI hY[ies nUM clwaux leI koeI
izAwdw bMidAW dI loV nhIN pYNdI ,QW vI koeI
izAwdw nhI cwhIdw, nku swn d y mkO y vI Gt hn,
ikaNiu k Sihd Cqy I Krwb nhIN hdMu w[ s o ieh DdM w
ArO qW vI Apxw skdIAW hn[
Awmdn vDwaU DMidAW dI isKlweI
Awmdn vDwaU DMidAW nUM clwaux leI
isKlweI lYxI zrUrI hMudI hY[isKlweI lYx nwl
DMidAw nUM izAwdw lwhyvMd bxwieAw jw skdw
hY[ies mMqv nwl pMjwb KyqIbwVI XUnIvristI v`loN
pMjwb dy keI izilHAW iv`c ikRSI ivigAwn kyNdr
Koly gey hn,ijQy ik ieh swrIAW tyRinMgW muPq
id`qIAW jWdIAW hn[ik`qw muKI tyRinMgW qoN bwAd
srtIPIkyt vI pMjwb KyqIbwVI XUnIvristI vloN
idqw jWdw hY[ so, j o vI ikswn bIbI ienWH ikiqAW
bwr y jwxkwrI hwisl krnw cwhdu I h,Y ahu Awpx y izl y
d y ikSR I ivigAwn kNy dr nwl spM rk kr skdI h[Y �
60$9, sh;oh wzfIb, :{;| ;okfJ wkoehN, BIdhe rqhB gkoe w?No' ;N/PB, BthA fdZbh^110016
N?bh|'B L 011^26511845, 26517923, 45503170, 9313301029
Jh^w/b L [email protected], [email protected], www.krishijagran.com
u?~e$vhHvhH, n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD d/ BK fdZbh ftu e?P j'Dk ukjhdk j?, wBhnkovo BthA fdZbh nkf|; ’u G/fink ikJ/
feqPh ikroD w?ApofPg o/N;kb ekghnK� ehws� S'N��� G[rskB
1 12 420 40 380
2 24 840 140 700
3 36 1260 260 1000
5 60 2100 600 1500
www.krishijagran.comAwmdn vDwaU ik`qy
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 46
wZMK dhnK gqw[Zy B;bKj fJe eVtk ;Zu j? fe Gkos
feqFh gqXkB d/F j? ns/ gF{ XB y/shpkVh dh ohV j?. pbd, x'Vk, rXk, T{Im, y/s ftu ns/ pkjo tkjB eoB dk ezw eod/ jB. id'I fe rK, wZM, peoh s'I gqkgs d[ZX okFNo dh iBsk dk g”FD eodk j?. G/v s'I gqkgs T[B s'I T{Bh egV/, ezpb ns/ ekbhB pDkJ/ iKd/ jB. fJjBK ;ko/ sZsK s'I ;gFN j? fe Gkos dh okFNoh nkwdBh ns/ iBsk dh ;fwqdh ftu gF{-XB dk pj[s tZvk :'rdkB j?.
Gkos ftu d[ZX gqkgsh dk w[Zy ;o's wZM j?. fgzv d/ b'e rK d/ w[ekpb/ wZM finkdk gkbd/ jB. fJ;dk gqw[Zy ekoB wZM d/ d[ZX ftu rK d/ d[ZX d/ w[ekpb/ c?N dh wksok finkdk j'Dk j?.
Gkos ftu gkJhnK ikD tkbhnK wZMK dhnK gqw[Zy B;bK j/m fbfys jBL
1H w[Zok (Murrah)
w{b ;EkBL fJj wZM dh ;G s'I gqw[Zy B;b j?. fJ;dk w{b ;EkB gZSwh T[so gqd/F, fdZbh, jfonkDk ns/ gzikp j?. w[Zok B;b d/ ;otT[sw gF{ o'jse, fj;ko, jk;h, r[jkDk ns/ ihId (jfonkDk) ftu fwbd/ jB.
;ohoe ykf;nsKL fJ; B;b d/ gF{ f;nkj ekb/ ozr d/ j[zd/ jB gozs{ fJjBK d/ w{zj, g?o ns/ g{zS s/ ;[fBjo/ ozr d/ tkb gkJ/ iKd/ jB. fJ; B;b d/ gF{ dk ;oho Gkoh gozs{ uwVh e'wb j[zdh j?. bbkN ft;fsqs, f;zr S'N/ ns/
www.krishijagran.com
nzdo w[V/ j'J/, u/jok gsbk, ezB S'N/, gsb/ ns/ bNe/ j'J/ j[zd/ jB. nZyK uwehbhnK j[zdhnK jB, rodB gsbh ns/ jbeh, fgZm u”Vh ns/ S'Nh, bZsK u”VhnK, wip{s ns/ Gkoh, g{ZS gsbh, bzph ns/ e{b/ u”V/ j[zd/ jB. fJ; ftu rb ezpb ns/ e[ZpV BjhI j[zdk.
n:B (Udder) ftef;s ns/ d[ZX fFok T[GohnK j[zdhnK jB.
T[sgkdB ftF/FsktKL fJ; B;b dh wZM fJe fpnKs ftu 1380 s'I b? e/ 250 feb'rqkw d[ZX d/ fdzdh j?. fJ; B;b dh wkdk ns/ Bo dk Gko bVhtko 510 ns/ 600 feb'rqkw j[zdk j?.
T[g:'frskL w[Zok B;b dh wZM d[ZX wZyD ns/ fxU bJh wjZstg{oD j?. fJ; bJh tgkfoe fdqFNh Bkb d[ZX T[sgkdB bJh d/F d/ finkdkso y/soK ftu fJ; B;b d/ gF{nK ~ gkfbnk iKdk j?. w[Zok Bo gF{ y/sh ns/ Gko tkjB bJh finkdk wFj{o j?. fJ; B;b d/ gF{nK dk gkbD g'FB ;oeko d[nkok j/m fby/ ;EkBK s/ ehsk iKdk j?L-
nkdoF v/noh w[zpJh wjkokFNo
o k i e h n v / n o h c k o w , ftFkykgNBw Gkosh gF{ fufes;k nB[;zXkBFkbk, po/bh, T[sogqd/F
okiehn gF{XB gqky/so, wE[ok, T[sogqd/F ns/ pkp{rV w/om, T[sogqd/F
sokJh ckow fgzv gzs feqFh ns/
N?eBkb'ih :{Bhtof;Nh, gzs Bro, T[sokyzv
pdktoh (bhadawari)L
w{b ;EkBL fJ; B;b dk w[y y/so T[so gqd/F ftu nkrok iBgd dh pkj sfj;hb dh pdtko Fkyk j?. fJ;d/ fJbktk :w[Bk, uzpb dh xkNh ftu t;/ fJNktk ns/ frnkfbno ftu th fJ; B;b d/ gF{ gkJ/ iKd/ jB.
;ohoe ftF/FsktKL fJ; B;b dh wZM wZX nkeko dh j[zdh j? fijVh nZfrU gsbh ns/ fgS/ tkb/ gkf;UI gsbh j[zdh j?. fJ;d/ ;oho dk ozr sKp/ tork bkfbwk bJ/ pdkwh j[zdk j?. fJ;dk f;o S'Nk, f;zx ugN/, rodB gsbh, XV ftef;s j[zdk j?. fJ; gF{ dk rb ezpb BjhI j[zdk. n:B S'Nk j[zdk j? fi; s/ d[ZX fFoktK T[GohnK ofjzdhnK jB.
fJ; B;b d/ gF{ T[so gqd/F ftu j/m fby/ e/IdoK s/ gkb/ iKd/ jBL
okiehn gF{ gqiBB e/Ido, fJNktk, T[Hgq okiehn gF{ gqiBB e/Ido, pokoh, MK;h, T[HgqH ikcokpkdh w{b ;EkBL fJ; B; dk w{b ;EkB r[ioks d/ fro izrb dk ekmhnktkV ns/ ikcokpkd j?.
;ohoe ftF/FsktKL
fJ; B;b d/ gF{ nkeko ftu tZv/ ns/ Gkoh ns/ ekb/ ozr d/ j[zd/ jB.
wZM B;bK
wZMK dhnK gqw[Zy B;bKvkH okwgkb f;zx
FKsh wzfdo, ;zfBnk; wkor, gkDh dh Nzeh d/ e'beByb, jfod[nko, T[sokyzv
w'L 09258324454, 01334-240757
fJ
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 47
fJ;dk f;o ns/ f;zr Gkoh j[zd/ jB. rb ezpb ftef;s BjhI j[zdk. fJjBK dk n:B ftef;s j[zdk j?.
T[sgkdB ftF/FsktKL
fJ; B;b dh wZM d[Xko{ j[zdh j?. fJj B;b gqshfdB 12 feb'rqkw d[ZX fdzdh j?. fJ;d/ d[ZX ftu t;k dh wksok finkdk j[zdh j?. fJ; bJh wZM dh fJ; B;b ~ fxU gqkgsh bJh gkfbnk iKdk j?. fJ; B;b dh wkdk ns/ Bo dk Gko 453 ns/ 590 feb'rqkw j[zdk j?.
T[g:'frskL
fJ; B;b dhnK wZMK d[ZX ns/ fxU d'jK bJh T[g:'rh j[zdhnK jB. Bo gF{ jb ns/ Gko fyZuD dk ezw eod/ jB. fJ; B;b d/ gF{ okiehn gF{ gqiBB e/Ido, w”oth ftu gkb/ iKd/ jB.
okthL
w{b ;EkB- gzikp oki ftu okth Bdh dh xkNh dk y/so fJ; B;b d/ gF{nK dk w{b ;EkB j?. izrbh nkfdtk;h b'e fJ; B;b ~ gqiBB bJh oZyd/ jB.
;ohoe ftF/FsktKL
okth B;b d/ gF{nK dk ;oho wip{s, ;[v'b ns/ u”V/ nkeko dk j[zdk j?. fJjBK dk ozr rfjok ekbk iK G{ok j[zdk j?. edh edh nXo teF s/ r[bkph XkohnK gkJhnK iKdhnK jB. fJjBK dk f;o Gkoh ;E{b, BZe ns/ wZEk u”Vk, f;zr u”V/ w'N/ ns/ x[w/ j'J/ j[zd/ jB. rodB bzph, Gkoh, g{ZS bzph ns/ ;c/d tkbK tkbh r[ZS/dko j[zdh j?. n:B g{oB ftef;s j[zdk j?. EB bzp/ ns/ d[ZX fFoktK N/YhnK w/YhnK ns/ T[GohnK j'JhnK j[zdhnK jB.
T[sgkdB ftF/FsktKL
fJ; B;b d/ gF{ finkdk d[ZX d/D bJh wFj{o jB. fJ; B;b dh wZM jo o'I 7 feb' d[ZX fdzdh j?. fJ; B;b d/ Bo gF{ y/shpkVh d/ ezwK bJh finkdk T[g:'rh BjhI j[zd/. fJ; B;b dh wkdk ns/ Bo dk ;ohoe Gko bVhtko 420 ns/ 530 feb'rqkw j[zdk j?.
T[g:'frskL
fJ; B;b d/ gF{nK ftu e/tb wkdk jh T[g:'rh j[zdh j? feT[Ife ;t?-gkfbs uzrh wZM 15 feb' jo o'} d[ZX d/ ;edh j?.
;[osh (surit)
w{b ;EkB- ;[osh B;b dk w{b ;EkB r[ioks dk e?ok iBgd nkBzd ns/ wjkokFNo d/ Bkdhpkd pv'dok iBgd (r[ioks) j?.
;ohoe ftF/FsktKL
;[osh wZM dk nkeko wZX, f;o u”Vk ns/ r'bkeko, f;zr bzp/ ns/ u”V/ ns/ E{ED ;[v”b j[zd/ jB. fJ;dh g{zS d/ f;o/ s/ ;c/d tkbK dk r[ZSk j[zdk j?. fJ; B;b d/ gF{nK dk ozr ekbk, pdkwh iK G{ok j[zdk j?. e[M gF{nK ftu ;c/d ozr dhnK d' gZNhnK gkJhnK iKdhnK jB. fJe nXo o[y d/ uko' gk;/ ns/ d{ih ipV/ d/ uko' gk;/ fJjBK dh uwVh w'Nh j[zdh j?. w[skB wZX nkeko dk ns/ n:B ftef;s j[zdk j?.
T[sgkdB ftF/FsktKL fJ; B;b dhnK wZMK nkw s”o s/ fJe ftnks ftu 1600-1700 feb'rqkw sZe d[ZX fdzdh j? gozs{ uzrh ;t?-gkfbs wZM 2275-2490 feb'rqkw se d[ZX fdzdh j?. fJ;d/ d[ZX ftu t;k dh wksok 7H5% se j[zdh j?. fJ; B;b dh wkdk ns/ Bo dk Gko bVhtko 408 ns/ 498 j[zdk j?.
T[g:'frskL fJ; B;b d/ wkdk gF{nK ~ r[ioks ns/ wjkokFNok ftu d[ZX ns/ fxU bJh gkfbnk iKdk j?, id'I fe Bo gF{nK ~ y/shpkVh d/ ezwK bJh gkfbnk iKdk j?. fJ; B;b dk F[ZX ;w{j gF{ gqiBB ckow peo”b ns/ feqFh wjkftfdnkbk g{D/ (wjkokFNo) dh d[ZXFkbk ftu oZfynk frnk j?.
Bhbh (Nilli)
w{b ;EkB- fJ; B;b d/ gF{nK dk w{b ;EkB gkfe;skB d/ fwzN r[woh iBgd dh gkegoi sfj;hb ns/ gzikp dk fco'ig[o iBgd j?. fJ; B;b d/ ;G s'I T[sw gF{ ;sb[i Bdh d/ feBko/
gkJ/ iKd/ jB. ;sb[i Bdh dk gkDh Bhbk j?, fJ; bJh fJ; gF{ dk BK Bhbh oZy fdZsk frnk.
;ohoe ftF/FsktKL fJ; B;b d/ gF{ bzp/ u/jo/ ns/ fueB/ E{EB tkb/ j[zd/ jB. fJjBK d/ f;zr S'N/ ns/ w[V/ j'J/, g{zS g?oK ~ S{zjdh j'Jh, bzph rodB, w'Nh ns/ Gkoh j[zdh j?. n:B ns/ d[ZX fFoktK ftef;s j[zdhnK jB. gF{ d/ ;oho dk ozr ekbk iK G{ok j[zdk j? gozs{ wZEk, u/jok, E{ED, bZsK dk j/mbk fjZ;k ns/ g{zS dk nzfsw S'o ;c/d ozr dk j'Dk fJ; B;b dh ftF/Fsk j?.
T[sgkdB ftF/FsktKL Gkos ftu gkJhnK ikD tkbhnK wZMK ftu fJj B;b T[sw j?. fJj 250 fdB d/ ftnks ftu brGr 1700 feb'rqkw d[ZX fdzdh j?. Bo gF{ y/shpkVh dk ezw eod/ jB. fJ; B;b dh wkdk ns/ Bo d/ ;oho dk Gko 520 ns/ 620 feHrqkH j[zdk j?.
T[g:'frskL fJ; B;b dhnK wZMK ~ tZv/ FfjoK (w[zpJh, ebeZbk nkfd) ftu G/fink iKdk j?. ;?fBe v/noh ckowK s/ fJ; B;b d/ gF{ finkdk frDsh ftu oZy/ iKd/ jB.
w/j;kBk (Mehasana)L
w{b ;EkBL fJ; B;b dk w{b ;EkB wjkokFNo dk w/j;kBk iBgd ns/ r[ioks d/ ;ko/ gotsh y/so jB. phikg[o, f;ZXg[o, ehb, gkNB nkfd ;EkBK s/ fJ; B;b d/ F[X gF{ gkJ/ iKd/ jB. nfjwdkpkd ftu th fJj B;b gkJh iKdh j?.
;ohoe ftF/FsktKL w/j;kBk B;b w[Zok ns/ ;[osh d/ ;z:'r s'I pDh j?. fJ;bJh fJjBK gF{nK ~ nkeko gqeko w[Zok ns/ ;{osh s'I fwbdk j?. fJ; B;b d/ gF{ wZX nkeko d/ j[zd/ jB. gF{ dk ozr ne;o ekbk iK pdkwh j[zdk j?. u/jo/, bZsK ns/ g{zS d/ f;o/ s/ ;c/d XZp/ gkJ/ iKd/ jB. fJ; B;b d/ gF{ dk f;o Gkoh, wZEk u”Vk, u/jok bzpk, f;zr bzp/ ns/ w[V/ j[zd/ jB. rodB bzph ns/ gsbh j[zdh j? id'I fe teF u”Vk j?. fJ;dk rb ezpb BjhI j[zdk. n:B th ftef;s j[zdk j?.
www.krishijagran.comwZM B;bK
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 48
d[;skB b/N/e; c?wbh gbkfBzr gqw'FB Nq;N HLFPPT
fJe nrqDh r?o-;oekoh ;zrmB j? fijVk fe gqiBB
ns/ pkb ;/js ;/tk d/ y/so ftu fgSb/ 23 ;kbK s'I nkgDk
:'rdkB d/ fojk j?. 19 nbr nbr gq'rokwK okjhI 18 okiK
ns/ e/Ido-Fkf;s gqd/FK ftu ;;shnK ;/js ;/tktK gqdkB eod/
j'J/ ;z;EkB B/ Bk f;oc nkgDh nbr gfjukD pDkJh j? ;r'I
b'eK se gj[zu pBkT[D ftu th ekw:kph jkf;b ehsh j?.
w?ohr'bv j?bE B?Ntoe d/ nzsors 90 jiko s'I finkJh
n?unkJhth J/v} s'I ghfVs b'eK dk ihtB ;ztkoB d/ Bkb ;/js
;/tktK dh ;'Fb wkofefNzr eod/ j'J/ nbr nbr ;z;EkBK
ftu ezv'w dh 60% s'I finkdk fteoh th ehsh j?. fJjh
ekoB j? fe ;z;EkB B/ n?uHnkJhHthH dh o'eEkw ns/ ezNo'b,
wK ns/ pZu/ dh ;/js, gfotko fB:'iB ns/ feF'o ;tk;E fij/
y/soK ftu nkgDh fJe nbr gfjukD pBkT[D ftu ;cbsk
gqkgs ehsh j?.
;'Fb wkofefNzr ns/ co?IukJh}h okjhI ezgBh d/ ;hHJhHU
Fqh Fod nrotkb B/ HLFPPT ~ fJe nrqDh ;z;EkB d/
o{g ftu ;Ekfgs ehsk j?. Fqh nrotkb T[d/F ~ jkf;b eoB
ftu efmB w/jBs ns/ brB ~ whb dk gZEo wzBd/ jB. Fqh
nrotkb Bkb rZbpks d/ e[M nzF gq;s[s jB.
gqiBB ns/ pkb ;/js d/ ;zdoG ftu n?uHn?bHn?cHghHghHNh dh
gqshpZXsk d/ fgZS/ eh fdqFNhe'D j?<
n?uHn?bHn?cHghHghHNhH d[nkok ubkJ/ ik oj/ nbr nbr
gq'rokwK ftu n;hI fJjh ftFtk; oZyd/ jK fe fJe ;/jswzd
n”os gfotko ftu nkBzd ns/ ftek; dk gqshe wzBh iKdh j?.
;kvk fJj ftFtk; ;kv/ n;fsst ~ gqdofFs eodk j? fe fe;
soQK n;hI b'eK dh f}zdrh pdbD d/ Bkb Bkb T[jBK ~
wksqst, pkb ns/ feF'o ;/js bJh ;u/s eod/ jK. ;kb
1992 ftu n?uHn?bHn?b bkJhce/no fbfwN/v d/ nzsors
id'I ;z;Ek ;Ekfgs ehsh rJh ;h sK ;kvk T[d/F r?o io{oswzdK
~ gqiBB ;/js ;/tk dh BthI, ;;sh ns/ fNekT{ ;/tktK dk bkG
d/Dk ;h.
- Fqh Fod nrotkb
n?uHn?bHn?cHghHghHNhH fJe' y/so ftu ezw eo oj/ j'o ;zrmBK
s'I fet/I nbr t/yd/ j'<
;kvk fXnkB ;kv/ tgkfoe fdqFNhe'D ns/ gqdoFB d/
nkXkfos gfo:'iBktK dk feqnkBfts j'Dk ;k~ d{i/
gqshdtzfdnK s'I nbr eodk j?. ;kvh ezgBh bzp;/ ;w/I se
Gkrhdkoh fBofws eoB ns/ Bt/I wkvb fsnko eoB ftu
finkdk ftFtk; oZydh j?. fijBK ftu'I ;'Fb co?IukJh}h
jk;fgNb ns/ efbfBe w?ohr'bv j?bE B?Ntoe d/ sfjs ezw
eo oj/ jB fijVk fe ;;shnK doK s/ gqiBB ns/ pkb ;/js
;/tktK gqdkB eoB bJh r[DtZsk pDkJ/ oZydk j?. fJ; gq'rokw
d/ sfjs n;hI oki;EkB ns/ :{HghH ftu fJe bZy s'I finkdk
gq;t s'I gfjbK iKu ns/ 2 bZy s'I finkdk ;z;Ekrs gq;t dk
nk:'iB ehsk j?. fJjh gq'rokw j[D n;hI nKXogqd/F ftu F[o{
eo oj/ jK.
ckou{B fJzvhnk 500 ezgBhnK s/ih Bkb nkgD/ ;hn?;nko
gfo:'iBktK bJh fJe Go';/:'r Gkrhdko d/ o{g ftu
n?uHn?bHn?cHghHghHNh ~ t/y ojh j?. nfij/ ftu T[jBK d/
:'rdkB bJh s[jkvk eh fdqFNhe'D j?<
eJh ;kbK sZe fXnkB e/Ifdqs eoB ns/ fdqV c?;b/ B/ ;k~
nkgD/ y/so ftu ;Ekfgs j'D dk w”ek fdZsk j?. n;b ftu
n;hI nbr nbr tgkfoe ;zrmBK dk ftFtk; fiZsD ftu
;cbsk gqkgs ehsh j?. T[jBK ~ fJj ftFtk; dtkfJnk j? fe
T[j i' th czv ;hn?;nko d/ o{g ftu d/ oj/ jB T[j ;[oZfyns
jZEK ftu j?. fJj Go';/ d/ nkXko s/ jh ;zGt j?. n;hI
n?;Hnko ro[g ckT{Iv/FB dh wdd Bkb SZsh;rV, oki d/ fib/
;[ewk ns/ dzs/tkVk ns/ ;[ibkB dh wdd Bkb oki;EkB d/
i?;bw/o ns/ pkvw/o fib/ ftu w'pkfJb w?vheb :{fBN ubk
oj/ jB. jkb jh ftu vhHn?bHn?c ckT{Iv/FB Bkb n;hI uko
ebhfBe ;zukfbs eoB bJh w?oh f;bto ebhfBe; d/ sfjs
fJe ;wM”s/ s/ d;sys ehs/ jB. fJj ebhfBe jfonkDk d/
r[VrKtk fib/ ftu F[o{ ehs/ ikDr/. fizdb ;Nhb ns/ gkto
fbH dh wdd Bkb fdZbh ftu ezv'w t?fvzr wFhB ;Ekfgs
eoDr/.
j[D se dh ;cbsk d/ pko/ ft;Eko Bkb d;'<
fJj ;kv/ bJh pV/ wkB dh rZb j? fe n;hI ezgBhnK d/
wkfXnw okjhI 4H6 fwbhnB :[rbK ~ roG fBo'X ;[oZfynk d/
T[gkn ;[Mk oj/ jK. fJjBK ftu'I 29 fwbhnB b'e rzGho o{g
Bkb phwko ;B. fJjBK ftu wfjbk ;?e; toeo, T[j nkdwh
fijBK B/ fe;/ g[oF Bkb jh ;pzX ;Ekfgs ehs/ j'D, ftgohs
fbzr ns/ nfij/ b'e fijBK B/ fpBK fe;/ ;[oZfynk d/ n;[oZfys
www.krishijagran.com
HLFPPT ;;shnK ;/js ;/tktK
w[jZfJnk eokT[Dk ;kvk T[d/F j?
fjz
fJzNoftT{
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 50
:”B ;zpzX ;Ekfgs ehsk j't/ yk; s”o s/ Nqe vqkJhto iK pkjo
ik e/ ezw eoB tkb/ ekohro iK wid{o Fkfwb jB. T[E/ jh
1H7 fwbhnB b'eK dk n;hI n?uHnkJhHthH N?;N th eokfJnk.
fJj f;oc nKeV/ BjhI jB. ;G d/ ;ekokse nB[GtK ns/
fizdrh ftu nkJ/ pdbkn s'I ;k~ gsk bZrk fe n;hI i' beF
fBoXkfos ehsk ;h, T[; ftu ;cbsk gqkgs ehsh j?. ;kvh
;cbsk dk nzdkik fJ;/ rZb s'I bkfJnk ik ;edk j? fe ;kvh
gj[zu 19 okiK d/ Bkb Bkb e/Ido Fkf;s okiK ftu th pD
u[eh j?. fJjh BjhI, n?uHn?bHn?cHghHghHNh Gkos dh ;G s'I tZvh
ns/ g[okDh ;'Fb wkoehfNzr ;z;Ek j?.
eh s[jkvk ;z;EkB fe;/ j'o r?o-;oekoh ;z;EkB d/ Bkb fwbe/
ezw eoB bJh fJS[Ze j?<
fJj ;kv/ bJh y[Fh dh rZb j't/rh i/ e'Jh j'o r?o
;oekoh ;z;EkB ;kv/ Bkb fwbe/ ezw eoB dk fJS[Ze j't/rk.
n;hI Gkrhdkoh ftu th ezw eo ;ed/ jK. ;kb 2012-14
ftu n;hI T[sogqd/F d/ 12 fifbnK ftu B?e' d/ wkor doFB
ftu fbze toeo ;ehw F[o{ ehsh ;h. fi; ftu 12 r?o-
;oekoh ;zrmBK d/ Bkb fwbe/ ezw ehsk ;h. fJ;d/ Bkb jh
n;hI d' ;kbK ftu jh 54421 ghfVsK, 4853 rzGho o{g Bkb
;se dh ftF/ ;{uh ftu j/m fby/ b/yK
dk ft;Eko Bkb toBD ehsk frnk
j? i' fe fJ; gqeko j?L
· ;pihnK dh g”d dh fsnkoh ns/ T[rkT[D dhnK ftXhnK. NwkNo tor
dhnK ;pihnK, r'Gh tor dhnK ;pihnK,
eZd{ tor dhnK ;pihnK, iVdko
;pihnK, fgnk} tor dhnK ;pihnK,
dbjDh ;p}hnK, fGzvh, gZs/dko ;pihnK,
ftd/Fh ;pihnK.
fJ; g[;se ftu fGzB fGzB
ftfrnkfBeK B/ :'rdkB fdZsk j? fijBK
ftu vkHgqthB ekbhnk, nfXneF Fkehnk
ftfrnkB ;zGkr, Gkosh feqFh nB[;zXkB,
BthI fdZbh. vkHftFt pzX{ ftfrnkfBe cb
ns/ T[d:'fre N?eBkb'ih ;zGkr, vkH e/Hth
gq;kd, tfoFm ftfrnkfBe, g[Fg
ftfrnkB ns/ G{dqF fBowkD ;zGkr, Fqh
Bzd feF'o ;e;/Bk, seBheh nfXekoh,
g[Fg ftfrnkB ns/ G{dqF fBowkD ;zGkr,
vkHpboki f;zx, fBd/F, e/Idoh w;kbk
;z;EkB, niw/o, vkHnkoHe/Hfowk, gqXkB
ftfrnkfBe gkdg o'r ftfrnkB ;zGkr,
vkHnkoHe/Hfowk, gqXkB ftfrnkfBe
nkB[tKfFe ;zGkr, vkHwkBf;zx gqGkoh,
ckow ;zukbB ;/tk fJekJh, vkH;[GkF
uzdo, gqXkB ftfrnkfBe ehN ftfrnkB
;zGkr, vkHg{oB uzd, gqXkB ftfrnkfBe,
feqFh noE Fk;so gqw[Zy jB. fJj ;ko/
ftfrnkfBe tXkJh d/ gkso jB feT[Ife
fJjBK B/ fJ; g[;se ftu gfoBroh y/sh
d/ ftF/ ftu nkgD/ ;[Mkn fds/ fijBK ~
ngBk e/ fe;kB nkgDh ;pihnK, cb,
c[Zb, wFo{w, d[ZX d/ T[sgkd, ib ns/ j'o
pkjoh fBt/FK dh deFsk ftu tkXk eo
;eDr/.
g/Iv{ fJbkfenK ftu y/sh ehsh iKdh
j?. FfjoK d/ pkjoh y/soK ftu ehsh ikD
tkbh fJj y/sh gfoBroh y/sh efjbkT[Idh
j?.
Gkos fij/ ftek;Fhb d/F ftu
Broh ns/ gfoBroh y/sh d/ wjZst,
ftF/FsktK ns/ deFsk ~ jkb jh ftu
@gfoBrohn y/sh# g[;se fobh}
phwko ns/ 894 ghHn?bHn?uHnkJhHJhHU d/ bJh ezw ehsk ;h.
eh s[;hI tZv/ g?wkB/ s/ ezw eoBk ukj'r/<
feT[I BjhI< n;hI tZv/ g?wkB/ s/ th ezw eoB bJh fsnko
jK. n;hI nkgDk fdqFNhe'D th tZvk oZfynk j?. fi; Bkb fe
n;hI b'eK dhnK io{osK ~ T[jBK d/ fj;kp Bkb ;wM ;ehJ/
Bk fe T[jBK dh okFNohnsk d/ nkXko s/.
ekog'o/N ;z;EkBK ns/ gpfbe ;?Ino n?INogqkfJf}} d/ f;tkJ/
fBZih s”o s/ fe;/ soQK dh wdd fwbD dk gqktXkB j?<
;kv/ bJh fJj pj[s y[Fh dh rZb j't/rh fe fBZih s”o s/
b'e ;k~ nkofEs ;fj:'r eoDr/. n?uHn?bHn?cHghHghHNh ftu
S'Nh fijh wdd th pj[s wkfJB/ oZydh j?. jkb jh ftu n;hI
iBsk dh wdd Bkb 5000 vkbo dh ;jkfJsk gqkgs ehsh
j?. id'I fe fBZih s”o s/ ;k~ 10 vkbo dh ;jkfJsk 500
rohp wfjbktK ~ ;[oZfyns roG XkoB ns/ gq;t dh ;/tk
w[jZfJnk eokT[D bJh gqkgs j'J/. GftZy ftu th fJ; soQK dh
;jkfJsk i/ ;k~ gqkgs j[zdh j? sK n;hI rohpK ~ w[cs ;/js
;/tktK d/D ftu jw/FK i[N/ ojKr/. e'Jh ftnesh fBZih s”o s/
;kvh wdd eoBk ukj[zdk j? sK ;kvh t?p;kJhN s/ g{oh ikDekoh
w”i{d j?.
@gfoBrohn y/sh# g[;se fobh}
wkBsk fwbh j?. fJ; ftu th ftF/F o{g
Bkb fXnkB fdsk frnk j?, feT[Ife fJj
ibdh Bkb yokp j'D tkbhnK fiD;K jB
ns/ fJjBK ~ mzvh nt;Ek ftu oZyD
dhnK ftXhnK xZN ns/ ng{oB jB. feqFh
gqDkbhnK d/ o{g ftu gfoBrohn y/sh
y/so Bkb i[VhnK ;/tktK BroK d/ uko'
gk;/ fwbDhnK ukjhdhnK jB. fJ; y/sh
Bkb ;kvk fXnkB T[jBK c;bK s/ yk; s”o
s/ e/Idfos ofjdz k j,? fijVhnK Td[ :f' re iK
BthB Ffjoh ftek; dk nrz pD ;edh j.?
g[;se dk nktoD nfsnzs wBw'je
j?. fJj g[;se fe;kBK, ftfdnkoEhnK,
nfXnkgeK, ftfrnkfBeK, g q;ko
ekoieosktK d/ T[g:'rh ns/ Xo'jo d/
o{g ftu ;zrqjDh g[;se j?. fe;kB fJ;
g[;se ~ yohd e/ gfoBroh y/sh d/
wjZst ~ ;wM ;eDr/ ns/ cb, c[b,
;pihnK, wFo{w, ukok T[sgkdB, d[ZX
T[sgkdB ftu wjZstg{oB G{fwek fBGk
;eDr/.
b/ye vkH phHphHFowk
;kpek nfXneF
cb ns/ T[d:'fre gqkd:'freh ;zGkr
GkHfeqHnH;zH, Bth fdZbh
w[Zb 100 o[gJ/
gqekFeL Gkosh feqFh nB[;zXkB
;z;EkB, BthI fdZbh-110012
g[
www.krishijagran.comfJzNoftT{
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 51
wkf;e GftZycb
GftZycb www.kjcommoditynews.com
ekfldHkfo”;Qy wkf;e
GftZycbw/FL fJ; ;w/I nkwdBh, gd, gqfsFmk ;G e[M gqkgs j't/rk.
d[FwD jkoDr/. w[eZdw/ ftu fiZs j't/rh, B”eoh ftu soZeh
ns/ tgko ftu ipod;s bkG fwb/rk.Bt/I tgko d/ w”e/
fwbDr/.
foFGL ndG[s ;kj; ns/ n”y/ jkbksK ftu th nZr/ tXd/
ofjD dh fdqV fJZSk Fesh fJ; wjhB/ s[jk~ fwb/rh. GkJh-
G?D fijV/ fe;/ th ekoB eoe/ Bkok} ;B iK d{o j' rJ/ ;B,
Bkb j' ikDr/.
fwE[BL nkwdBh ftu tkXk sK oj/rk go youk th tX/rk. i/
jkJh phHghH d/ woh} jB sK E'Vk ;/js dk fXnkB oZy'. wK dh
;/js dh th fuzsk j' ;edh j?. wB E'Vk uzub j' ;edk j?.
eoeL fJj wjhBk nfsnzs jh tXhnk ikJ/rk. i/ s[jkvh
e[zvbh ftu iBw d/ ;w/I rqjK dh ;fEsh uzrh j? sK bSwh
Sgo ckV e/ nkJ/rh. okiBhse y/so d/ b'eK ~ wjZstg{oB
gd gqkgs j' ;edk j?.
f;zxL s[;hI brGr ;kohnK ;wZf;nktK s'I fBeb ikUr/.
fe;ws tXhnk oj/rh. ;'uD ;wMD dh Fesh pj[s tXh uVh
oj/rh. p[ZXh ns/ pb d[nkok ;kohnK go/FkBhnK u'I pkjo
nkT[D ftu ekw:kp oj'r/.
ezfBnkL fe;ws pj[s s/i oj/rh. ;/js dk pj[s fynkb
oZy'. tkjB ubkT[Id/ tes ;ktXkBh oZy'. p[Xh pb Bkb ezwK
ftu ;cbsk dk :'r j?. ihtB ;kEh Bkb ;wZf;nk e[M
finkdk jh tX ;edh j?.
s[bkL nkwdBh ftu tkX/ d/ Bkb B”eoh ftu pdbkn bJh
;wK tXhnk j?. d?fBe ezwK ftu o[MkB tX ;edk j?.
nfXekohnK d[nkok s[jkv/ ezwK dh ;okjBk j'D dh ;zGktBk
pD ojh j?.
tfoFueL wkBf;e o{g Bkb E'Vk nkokw wfj;{; eo'r/.
gfotkfoe ;[y ftu tkXk. ihtB ;kEh dh ;fj:'r fwb/rk ns/
i/ e'Jh fttkd ub fojk j't/ sK T[;~ ;[bMkT[D d/ nk;ko
pBDr/.
XB[L ;zskB d/ ekoB pj[s gq;zBsk j't/rh. Xkofwe :ksok j'
;edh j?. fe;/ Xkofwe ekoi d/ ekoB XB you j' ;edk
j?. d[FwD jkoDr/ gozs{ e'Jh iBB fJzdqh ;zpzXh o'r j' ;edk
j?.
weoL f;Zfynk gqfs:'rsk ftu ;cbsk, ;zskB s'I ;[y ns/
nkwdBh ftu tkXk, :F ftu tkXk, gfotkfoe ;[y ftu tkXk,
Bt/I xo ns / tkjB dk :r' . ;wki ftu wkB-;wkB, fJj ;G
fJ; wjhB / sj[ kvk fJsz iko eo oj / jB.
e[zGL ;/js d/ fJbktk ;G e[M p/jso ofjD dh ;zGktBk j?.
gfotko ftu ;[y FKsh oj/rh. fe;/ F[G ezw d/ j'D dk ;ze/s
th f;sko/ d/ oj/ jB. Bt/I tkjB d/ yohdD dk th :'r j?.
whBL nkgDh e'fFF, w/jBs ns/ p[ZXh d/ pb s/ pj[s g?;k
ewkUr/. iB-;zgoe pj[s s/i ns/ ;koEe oj/rk. uko' gk;/
s[jkvk gqGkt pD/rk. Bt/I ezw F[o{ eoB bJh tXhnk ;wK j?.
wJh 2015
b'N g'N
NhuoL oiBheKs dh fcbw o'p'N ftu o'p'N s'I ;k~ eh f;ZyD ~
fwbdk j?.
;N{v?INL fJjh fe bVeh f;oc fJB;kB dk jh BjhI, wFhB dk th
fdwkr yokp eo ;edh j?.
nfXnkge ftfdnkoEh s'IL s[;hI o'i ekb/i fe; bJh nkT[Id/ j'<
gq/w bkbL ftfdnk dh ykfso ;o
nfXnkgeL sK fco ;' feT[I oj/ j'<
gq/w bkbL nZi ftfdnk BjhI nkJh ;o
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 52
s[;hA th b/ye pD'
fe;kB tho
frnkB ;KMk eoB
feqPh ikroD g~fsqek ’u
nkgD/ ;[Mkn, ;w~f;nktK s/
nB[Gt ;kƒ G/i'. y/shpkVh Bkb
;pzXs BthA s/ g[okDh seBhe dh
ikDekoh fdU.
ikDekoh s[jkv/ BK s/ c'N/
;w/s g~fsqek ’u gqekPs ehsh
ikJ/rh.
60$9, sh;oh wzfIb, :{;| ;okfJ wkoehN,
BIdhe rqhB gkoe w?No' ;N/PB, BthA fdZbh^110016
|'B L 011 26511845, 9313301029, 9654193353, 9891724495, 9811758583
Jh^w/b L [email protected], [email protected]
Gkosh feqFh nB[;zXkB ;z;EkBd[nkok ftef;s gqikshnK d/ phi gqkgsh d/ ;o's
;z;EkB d[nkok ftef;s gqikshnK d/ phi
gqkgs eoB bJh j/m fby/ nB[;ko ;zgoe
eo'L
1H phi T[sgkdB fJekJh iK feqFh
gqkd:'freh ;{uBk e/Ido, Gkosh feqFh
nB[;zXkB ;z;EkB, BthI fdZbh-12
2H Gkosh feqFh nB[;zXkB ;z;EkB e/Ido,
eoBkb, jfonkDk. N?bhc'BL 0184-
2267169
3H Gkosh feqFh nB[;zXkB ;z;EkB y/soh
e/Ido, g{;k, ;w;shg[o, fpjko. N?bhc'BL
06274-240232
4H Gkosh feqFh nB[;zXkB ;z;EkB y/soh
e/Ido, fJzd”o, wZX gqd/F. N?bhc'B 0731-
2702921
5H Gkosh feqFh nB[;zXkB ;z;EkB y/soh
e/Ido, t/fbzrNB, sfwbBkv{. N?bhc'BL
0423-2234796
g{;k j?bg bkJhB (N?bhc'B 011-25841670)
g{;k n?rqhe'w coh (N?bhc'b 1800-11-8989)
;z;EkB dhnK fJjBK j?bg-bkJhBK s'I fe;kB
GkJh N?bhc'B dh wdd Bkb feqFh ;{uBktK dh
ikDekoh ;t/o/ 9H30 s'I Fkw 4H30 ti/ se
(working days) gqkgs eo ;ed/ jB.
torhfeqs ftfrnkgB www.krishijagran.com
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 53
To Advertise in Krishi JagranTo Advertise in Krishi Jagran
To Subscribe Krishi JagranTo Subscribe Krishi Jagran
MAHARASHTRA Megha Sharma 09891668292 [email protected]
GUJARAT Sara Khan 09953720233 [email protected]
PUNJAB Kiran Kumari 09999743660 [email protected]
HARYANA Sarita Singh 09891899197 [email protected]
RAJASTHAN Jyoti Sharma 09891828266 [email protected]
UTTAR PRADESH Sarla Singh 09999141933 [email protected]
UTTARAKHAND Kanika Chauhan 0995346033 [email protected]
MADHYA PRADESH Poonam Biswakarma 08447527318 [email protected]
CHHATTISGARH Yogesh Kumar 09891668636 [email protected]
BIHAR Afsana Malik 09891899322 [email protected]
JHARKHAND Chunki Bhutia 09891655888 [email protected]
HIMACHAL PRADESH Sujata Gautam 08588998437 [email protected]
JAMMU & KASHMIR Ruby Jain 09999142633 [email protected]
WEST BENGAL Hrituparna Banerjee 09891899064 [email protected]
KARNATAKA Bansi Shukla 09891614614 [email protected]
ASSAM Abdus Samad 09891889588 [email protected]
ANDHRA PRADESH Aniket Sinha 09891335460 [email protected]
ODISHA Rahul Singh 09891339440 [email protected]
TAMIL NADU Nishant Taak 09953756433 [email protected]
KERALA Preetha M. Nair 09891755566 [email protected]
Ph. : 011-26511845, 26517923, 45503170Email : [email protected] Web. : www.krishijagran.com
ALL INDIA SANJAY KUMAR 09313301029 [email protected]
GUJARAT Sara Khan 09953720233 [email protected]
MAHARASHTRA Megha Sharma 09891668292 [email protected]
Pavan Ajage 08411889826 [email protected]
Narendra Sherdale 09881063466 [email protected]
Bhausaheb Wagh 08806851660 [email protected]
MADHYA PRADESH Poonam Biswakarma 08447527318 [email protected]
CHATTISGARH Yogesh Kumar 09891668636 [email protected]
JAMMU & KASHMIR Ruby Jain 09999142633 [email protected]
HIMACHEL PRADESH Sujata Gautam 08588998437 [email protected]
PUNJAB Kiran Kumari 09999743660 [email protected]
UTTRAKHAND Kanika Chauhan 0995346033 [email protected]
HARYANA Sarita Singh 09891899197 [email protected]
UTTAR PRADESH Sarla Singh 09999141933 [email protected]
R.N. Chaubey 09453577732 [email protected]
Krishna Bihari 09719029604 [email protected]
RAJASTHAN Jyoti Sharma 09891828266 [email protected]
BIHAR Afsana Malik 09891899322 [email protected]
JHARKHAND Chunki Bhutia 09891655888 [email protected]
gghsk fJe ckfJd/ eJh
yop{i/ d/ bkG op{i/ ftu F{ro d/ fJbktk gq'NhB, ekop'jkJhv/qN;, b'jk, e?boh,
ftNkfwB J/, ph ns/ ;h th ekch wksok ftu j? fijVk ;oho d/
g'FD bJh pj[s io{oh j?. fJj w{so ns/ gqiBB d/ o'rK ftu th
ckfJd/wzd j?.
· gZEoh o'r s'I go/FkB ftnesh ~ G'iB d/ pknd fJ;dk ;/tB
eoBk ukjhdk j?. bkG j't/rk.
· yop{i/ d/ phi ~ gh; e/ fxU ftu G[zB e/ nbg wksok ftu
;t/o/ Fkw ykD Bkb T[Bwkd, szdqk, uZeo nkT[Dk ns/ nkb;
nkfd ftu pj[s bkG j[zdk j?.
· yop{i/ d/ Bkb yop{i/ d/ phi th ykD/ ukjhd/ jB feT[Ife phi
:kdkFs tXkT[D ftu ns/ ;oho dk g”FD eoB ftu okwpkD
dtkJh jB.
yop{ik brksko ykD Bkb phHghH ns/ fdb dhnK phwkohnK ftu th bkG j[zdk j? ns/ g/N th mhe ofjzdk j?. fJj nKsK ~ th ;kc oZydk j?.
ghs/ ~ g/N bJh todkB wzfBnk frnk j?. fJ; ftu g?g;hB
Bkwe sZs gkfJnk iKdk j? fijVk G'iB ~ gukT[D ftu wdd
eodk j?. gghs/ dk ;/tB o'i eoB Bkb gkuB Fesh tXdh j?.
gghs/ dk o; no[fus, nfBdqk, f;odod, epi ns/ d;s nkfd
o'rK ~ mhe eodk j?. i/ G[y BjhI brdh iK g/Fkp mhe soQK BjhI
nkT[Idk sK ;t/o/ fB:fws o{g Bkb gZe/ gghs/ dk ;/tB eoBk ukjhdk
j?. fJ; Bkb G[Zy th bZrD br/rh ns/ g/Fkp Bkb ;zpzfXs ;wZf;nktK
th d{o j' ikDrhnK. gghs/ d/ o; d/ ;/tB Bkb yZNh veko pzd j'
iKdh j?. fJj fdb dh fpwkoh ns/ nKsK dh ewi'oh ~ th d{o
eodk j?.
gghs/ d/ gZfsnK d/ T[g:'r Bkb jkJh phHghH ftu bkG j[zdk j?
ns/ fdb dh XveD mhe ofjzdh j?.
ਿਸਹਤ www.kjcommoditynews.com
yop{i/ d/ bkGy
gghsk fJe ckfJd/ eJhg
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 54
xo ftu pDkJ/ ikD tkb/ ftnziBK ftu i/ s[;hI gow fxU ns/ gow gBho dk fJ;s/wkb eo'r/ sK fJ;dk ;[nkd j'o bkitkp j' ikJ/rk.
;wZrohL (N'eoh bJh) fszB nkb{ whvhnw ;kJh} d/ (fSbek bkj
e/ w'Nk eZd{e; eo bU) ekoBcbko fJe tZvk uwZu (gkDh fwbk e/
g/;N pDk bU) 2 ;Nhb dhnK SBDhnK, vhg cokJh eoB bJh
gow fxU
GoD bJhL gow gBho nZXk eg, nze[fos S'b/ nZXk eZg, fgnk}
(gsbk eZfNnk), joh fwou 1 (pkohe eZNh), ekbk Bwe nZXk S'Nk
uwZu, G[zfBnk ihok fJe u”EkJh S'Nk uwZu, fBzp{ dk o; d' uwZu
ftXhL eZd{e; ehs/ j'J/ nkb{nK ~ pokpo fjZf;nK ftu tzv bU.
j[D fJe Gkr ~ SBDh ftu oZy e/ c?bk bU. fJ;d/ ekoBcb'o
g/;N gk e/ d{ih SBDh Bkb dpkU. j[D fJ;~ fJ;/ soQK cV e/
gow fxU ftu ;[fBjok j'D se sb'. (SBDh g{oh soQK fxU ftu
v[ph j'Dh ukjhdh j?). SBDh ~ fxU ftu'I eZY bU. GoktD d/
fweuo ~ uzrh soQK fwe; eoe/ jo N'eoh ftu Go e/ joh uNBh
ns/ XfBJ/ Bkb row row go';'.
;wZrohL 200 rqkw gow gBho, 2 tZv/ uZwu pkohe
uhBh, 2 tZv/ uwZu nkfJf;zr F{ro, nZXk eg fgxbh
j'Jh ukeb/N.
ftXhL gow gBho ns/ uhBh d'jK ~ w[bkfJw fweuo
pBD se fwbkT[Id/ oj'. S'Nh r'bh pDk e/ jo r'bh
ftu N[E fge brkU. fco ukeb/N x'b ftu v[p' e/
ns/ ozr fSVe e/ gos pDk bU. cfoi ftu oZy' ns/
mzvk go';'.
ykDk^yIkBk www.krishijagran.com
gow fxU gBho d/ ;[nkdh ftnziB
Gzr{o nkb{ N'eoh
gBho ukeb/N e?Ivh
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 55
po tB o?Ifezr ekfJw oZyD bJh jo tko fiZsDk io{oh
j?. jkbKfe fJj T[Bk nk;kB BjhI j? fco th b'eK ~
;wMDk ukjhdk j? fe w?I fJE'I se gjz[uD tkbh gfjbh Gkosh
jK. fJj rZb Gkosh p?vfwzNB ;Nko ;kfJBk Bj/ tkb B / jkb jh
ftu ftFt ofI? erz Bpz o tB dk fyskp gkTD[ d / pknd ejh.
T[jBK B/ fejk fe ;G e[M mhe fojk ns/ nfGnk; ikoh
oZfynk sK w?~ :ehB j? fe bzp/ ;w/I se w?I Bzpo fJe s/ ofj
;edh jK. fJ;d/ bJh w?~ ekch w/jBs eoBh gt/rh. T[jBK
B/ :ehB dtkfJnk j? fe T[j d/F bJh f}nkdk s'I f}nkdk
fyskp fiZsD dh e'FF eo/rh. ;kfJBk B/ uhB dh bh F[oJh ~
nkgDk ;G s'I tZvk gqshdtzdh df;nk j?. T[jBK B/ nkgD/
;kpek e'u g[b/bk r'ghuzd ~ XzBtkd fdzd/ j'J/ fejk fe w?~
T[jBK e'b'I pj[s ;kohnK uzrhnK rZbK f;ZyD bJh fwbhnK.
;kfJBk B/ nkgDhnK jkb dhnK T[gbpXhnK dk Fo/n p?Irb{o[
ftu p;/ e'u ftwb e[wko ~ fdsk. T[jBK B/ w?~ Go';k
dtkfJnk fe i/ w?I fiZsdh ojh sK o?Ifezr y[d p y[d p/jso
j't/rh.
osrkb d/ ;Nko ;NqkJho feq;fNnkBh o'Bkbv' dh pikJ/
noiBNhBk d/ egskB fbUB/b w/;h ~ u[BDk finkdk
g;zd eo{zrk, feT[Ife o'Bkbv' d/ w[ekpb/ w/;h y[d r'b eoB
d/ Bkb r'b d/ w”e/ pBkT[D ftu finkdk wkfjo j?. fJj rZb
pqkihfbnkJh c[Npkb fyvkoh g/b/ B/ o'Bkbv' dh s[bBk w/;h
Bkb eod/ j'J/ ejh.
T[jBK B/ df;nk fe w/;h T[jBK ~ fJ; bJh g;zd j?
feT[Ife T[;~ w”e/ pBkT[D ftu w[jkos jkf;b j?. o'Bkbv'
;g/B d/ Nkg bkr N{oBkw?IN bk bhrk ftu fJ; ;w/I 38 r'bK
d/ Bkb gfjb/ ;EkB s/ jB, id'I fe 12 r'b eoB ftu
T[jBK B/ wdd ehsh j?. d{i/ gk;/ w/;h B/ j[D se 34 r'b
ehs/ jB ns/ 15 r'b d/ w”e/ pDkJ/ jB.
g/b/ B/ fejk fe ;z;ko ftu fJjBK d'jK Nkg ;NqkJheboK
ftu'I fe;/ fJe ~ u[BDk rbs j't/rk feT[Ife d'tK ftu nkgD/
nkgD/ r[D jB. T[j wzBd/ jB fe fyvkoh dh u'D ftu
pko;hb'Bk bJh y/bD tkbh w/;h dk gbVk Gkoh j?. T[jBK B/
fJj th fejk fe d'jK dh s[bBk BjhI ehsh ik ;edh feT[Ife
o'Bkbv' wjkB fyvkoh j? fijVk fe ;NqkJheo d/ o{g ftu
finkdk nkeowe j? ns/ finkdk r'b eoB dh skes oZyd/
jB. w/;h fJe nfijk fyvkoh j? i' r'b sK eod/ jh jB,
Bkb jh T[j nkgD/ ;kEh fyvkohnK bJh r'b d/ w”e/ th
pDkT[Id/ jB.
osh ro?Iv wk;No do'DktZbh jfoek B/ tobv wfjbk
Fsozi u?IfgnB d/ ;?whckfJBb ftu gj[zue/ eK;/ dk gde fiZfsnk. T[jBK B/ nkgDk fJj fyskp ;thvB dh r?qIvwk;No fgnk eq?wfbzr d/ Bkb ;KMk ehsk. ;?whckfJBb ftu jfoek ~ :{e/qB dh wkfonk w[ihu[e Bkb fFe;s fwbh fijVh pknd ftu u?IghnB pDh.
w[ihu[e B/ uko pkihnK d/ ckJhBb ftu o{; dh Bskfbnk g'r'fBBk ~ 2H5-1H5 Bkb joke/ fyskp fiZfsnk. fJ;s'I gfjbK T[jBK B/ Gkosh ro?Iv wk;No e'B/o{ jzgh ~ jokfJnk ;h. w?u fJzBk o'ue ;h fe jzrh ns/ jfoek dh fiZs d/ fenk; bkJ/ ik oj/ ;B gozs{ nzs ftu :{eq/B dh w[ihu[e
fti/sk pD e/ T[Goh. jfoek B/ ;?whckfJBb ftu gj[zu e/ nrb/ ;kb ftFt u?IghnBfFg uZeo bJh wfjbk rqKH gh ftu irQk pDkJh j?. jkbKfe jzgh B/ jkJh o?Ifezr dh tiQk Bkb gfjbK jh rqK gh ftu nkgDh irQk ;[oZfyns eo fdZsh ;h. T[jBK ~ T[gfti/sk d/ s”o s/ 20 jiko vkbo fwb/. T[jBK B/ fejk fe fJ; N{oBkw?IN dh F[o{nks w?I 12 tohn d/ o{g ftu ehsh ;h. w?~ fBokFk j? fe w?I ;'B/ dk gde fiZsD ftu n;cb ojh.
w/;h o'Bkbv' s'I p/jsoL g/b/
y/b irs www.kjcommoditynews.com
w/;h o'Bkbv' s'I p/jsoL g/b/
o?fezr ekfJw oZyD bJh fiZsDk io{oh
g[
o?fezr ekfJw oZyD bJh fiZsDk io{oh
Bz
tobv Fsozi u?IfgnBfFg ftu jfoek ~ fwbk eK;/ gdeGk
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 56
o/Ido w'dh pugB ftu fiE/ ukj t/ud/ ;B, Mhb d/ fi;
xkN s/ wrowZS ~ gNyDh fdzd/ ;B, fi; ;e{b ftu
gVd/ ;B ns/ fi; wzfdo ftu gqkoEBk d/ ;w/I vqw tikT[Id/
;B, T[j ;G irQK j[D doFBh ;Eb pD rJ/ ;B. ih jK,
feT[Ife j[D T[j f;oc Bo/Ido w'dh BjhI pbfe Gkos d/ gqXkB
wzsoh Bo/Ido w'dh jB. w'dh d/ iBw ;EkB tVBro ftu T[Ii
sK gfjbK s'I jh eJh doFBh ;Eb jB go j[D ;?bkBh fJE/
gqXkB wzsoh w'dh d/ pugB Bkb i[V ;EkBK dh sbkF ftu
fBeb g?Id/ jB. ;?bkBhnK dh fJ;/ o[uh dh edo eofdnK
r[ioks dh ;oeko go:NB J/iz;h B/ fJE/ 600 o[gJ/ gqsh
ftnesh o/N tkbk fJe N{o g?e/i fsnko ehsk j?. fJ;d/
sfjs ;?bkBhnK ~ tVBro ftu gqXkBwzsoh d/ pugB dhnK
:kdK Bkb i[VhnK irQk ns/ uhiK s'I o{po{ eokfJnk ikJ/rk.
� @n okJh} cokw w'dh} ftb/i# BK dk g?e/I N{fo}w
ekog'o/FB nkc r[ioks B/ tVBro ;fEs neFo Nq?tb} fbH
d/ Bkb fwbe/ F[o{ ehsk j?. Nh;hihn?b dh t?p;kJhN s/
gqukfos ehs/ rJ/ g?e/i ~ ;?bkBhnK dh FkBdko gqshfeqnk
fwb ojh j?. iBtoh ftu nk:'fis j'J/ tkJhpq/IN r[ioks
;zw/bB ftu fJ; N{o g?e/i dh :'iBk g/F ehsh rJh ;h. g?e/i
d/ sfjs nfjwdkpkd ns/ rKXhBro s'I tVBro d/ fJ; N{o
ftu o;s/ ftu g?D tkb/ j'o doFBh ;EbK d/ Bkb w'dh dk
tVBro dk T[j g[okDk xo Fkfwb j? fiE/ T[jBK dk iBw
j'fJnk ;h. fJ;d/ pknd :ksoh tVBro gqkEfwe e[wko
Fkbk ftu ;wK r[ikod/ jB, fiE/ w'dh B/ nkgDh f;Zfynk dh
F[o{nks ehsh ;h. tVBro dk jkJh ;e{b fiE/ w'dh B/ eJh
BkNeK dk wzuB ehsk ;h, T[;~ th ;?bkBh t/y ;ed/ jB.
fJE/ T[j Bo/Ido w'dh d/ ;fjgkmh oj/ b'eK Bkb fwbe/ T[jBK
e'b'I w'dh Bkb i[VhnK rZbK ikD ;ed/ jB.
;kB d/ fjs ftu okwbhbk w?dkB ftu j'D tkbh o?bh ~ b? e/ eKro; B/ ew e; bJh j? ns/
jkb jh ftu eKro; d/ :[tk B/sk okj[b rKXh th 56 fdBK dh S[Nh s'I tkg; nkJ/ jB.
okj[b o?bh ;zp'XB s'I gfjbK T[so gqd/F, gzikp, jfonkDk, oki;EkB d/ fe;kBK Bkb w[bkeks
eoDr/. fJ; o?bh ~ ;cb pBkT[D bJh gkoNh d/ eJh B/sk i[N/ jB. fJ; o?bh dk nk:'iB w'dh
;oeko d/ fe;kB ns/ rohp fto'Xh BhshnK d/ fybkc j?.
;oeko d[nkok nekoD bkJ/ rJ/ G{wh nfXrqfjD nfXnkd/F Bkb, fe;kBK ~ go/FkBh dk
;kjwDk eoBk fgnk j?. fJj th df;nk fe G[wh nfXrqfjD ek~B ;G dbK dh ;fjwsh Bkb
pDkfJnk frnk ;h go e/Ido dh ;oeko fe;kBK d/ Bkb finkdsh eo ojh j?, feT[Ife ;kvk fto'X
f;XKsK s/ nkXkfos j?.
Bsk gfotko d/ ftF/ ~ b? e/ w[bkfJw f;zx :kdt ns/ S/
j'o gkoNhnK nfXneF B/ nkgDk gZy oZyfdnK fJj
;gFN ehsk fe Btrfms db d/ nfXneF w[bkfJw f;zx
:kdt jh ofjDr/. Bkb jh fJj th dZf;nk fe e/Ido dh
Bo/Ido w'dh ;oeko dh wBwkBh o'eD bJh ;gk, okFNoh
iBsk db, iBsk db (J/eh) iBsk db (;/e[) fJzvhnB
B?FBb b'edb ns/ ;wkitkdh iBsk gkoNh ~ fwbk e/ iBsk
gfotko pDkfJnk frnk j?. wBwkBh o'eD bJh nbr nbr
p?mD Bkb ezw BjhI ub/rk fJj bVkJh ;wkitkdhnK ns/
Gkigk d/ ftu j?.
www.kjcommoditynews.comਰਾਜਨੀਤੀ
600 o[gJ/ ftu eo' Bo/Ido w'dh Bkb i[Vh :kdrko irQk dh ;?oB
eKro; fe;kBK d/ Bkb, o?bk dk nkrk}fe
;G dh okJ/ Bkb jh pD/rk iBsk gfotko- w[bkfJw i
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 58
To Reach Rural India–Advertise in Krishi Jagran and Go Global through Agriculture World
www.krishijagran.com
ALL INDIARavindra Teotia — +91-9891511144 Sanjay Kumar — +91-9313301029P.S. Saini — +91-9891405403Farha Khan — +91-9891724495K.J. Saranya — +91-9811758683
AGRICULTURE W RLD(Portal for Agri Commodities, Research Reports, Prices & News)the pulse of global commodity market
www.kjcommoditynews.comwww.kjcommoditynews.com.
n?Zw-J/-;h- feqPh ikroD
The Pulse of Agri-World
www.krishijagran.com
The Pulse of Rural India
KRISHI JAGRAN, INDIA'S NO.1 AGRICULTURE MEDIA GROUP1 Global Language, 4 Indian Languages, 2 Portals–6 Million combined readership
AGRICULTURE WORLD
COMING SOON
n?Zw-J/-;h- feqPh ikroD
Ph.: +91-11-26511845, 26517923, 45503170 Email: [email protected] Web: www.krishijagran.com • •
Andhra Pradesh
Bihar
Chhattisgarh
Gujarat
Haryana
Himachal Pradesh
Jammu and Kashmir
Jharkhand
Karnataka
Kerala
Madhya Pradesh
Maharashtra
Punjab
Rajasthan
Tamil Nadu
Uttar Pradesh
Uttarakhand
Telangana
AFSANA MALIK9891899322
MEGHA SHARMA9891668292
SARITA SINGH9891899197
JYOTI SHARMA9891828266
SARLA9999141933
KIRAN KUMARI / CHETRAM9999743660 / 9891864657
KANIKA CHAUHAN9953746033
POONAM BISWAKARMA8447527318
PREETHA M. NAIR9891755566
West Bengal CHUNKI BHUTIA9891655888
Orissa
ANIKET KUMAR9891335460
HRITUPARNA9891899064
Assam
ABDUS SAMAD9891889588
NISHANT TAAK9953756433
YOGESH KUMAR9891668636
RAHUL SINGH9891339440
RUBY JAIN9999142633
SARA KHAN9953720233
SUJATA GAUTAM8588998437
BANSI SHUKLA9891614614
god/ s/ fJe tko fco fdy/rk vpb n?eFB
sB[ t?v} wB[ foNoB} dk Xwkb
rBk okB”s ns/ nko wkXtB dh 2011 dh ;[go fjN
fcbw sB[ t?v} wB[ d/ ;he[nb sB[ t?v} wB[ ohNoB}
dk Nq/bo ikoh j[zfdnK jh ;[oyhnK ftu Sk frnk j?. fJ;
fcbw ftu ezrBk nkgD/ g[okD/ o'b d/ Bkb fJe gzikph
n?EbhN dZs' dk feodko fBGk ojh j?.
fcbw ~ nkgD/ fdb d/ eohp dZ;d/ j'J/ ezrBk B/ fejk
fe sB[ t?v} wB[ foNoB} fdb ~ S{j d/D tkbh gq/w ejkDh
j?. fijVh fJj ;[B/jk fdzdh j? fe nkfyo ftu fiZs fgnko dh
jh j[zdh j?. fcbw d/ jho' nko wkXtB dk efjDk j? fe n;hI
fJ; fcbw ~ ;w/I d/ nB[;ko pBkT[D dh e'fFF ehsh j?.
w;sh Gog{o j? gozs{ sB[ ns/ wB[ ftu ;w/I d/ nB[;ko nkJ/
pdbkn ~ th ftykfJnk frnk j?.
fcbw d/ vkfJo?eNo nkBzd n?b okJ/ efjzd/ jB fe fJe
okFNo d/ s”o s/ Gkos fgSb/ uko ;kb ftu tZv/ pdbkn u'I
r[}fonk j?. fJ; fcbw ftu fJ;/ pdbkn ~ ftykfJnk
frnk j?. fJj g{oh soQK Bkb c?fwbh n?INoN/Bw?IN w{th j?
fijVh doFeK dk fdb fiZs bJ/rh.
1990 d/ dFe ftu nkJh n?eFB fcbw xkfJb fJe tko fco s'I finkdk n?eFB ns/
i'F d/ Bkb god/ s/ B}o nkT[D tkbh j?. fcbw xkfJb dk ;he[n?I; @xkfJb tB;
nr/B# pj[s ibd god/ s/ B}o nkT[D tkbh j?.fJ; fcbw ftu fJe tko fco s'I ;Bh
fdUb ns/ Uw g[oh nkgDh ndkekoh dk i”jo fdykT[Id/ B}o nkT[Dr/.
fJ; fcbw ~ ;Bh fdUb B/ y[d vkfJo?eN ns/ gq'fvT{; ehsk j?. fJ; fcbw ftu
Uw g[oh dk fJe nfjw feodko j? fi;~ g[bh; fJz;g?eNo d/ o'b ftu doFkfJnk
frnk j?. 25 ;kb pknd fJ; fcbw dk ;he[n?I; pDkfJnk frnk j?. eh doFe fJ;
fcbw ~ Ubk jh g;zd eoDr/ fizBk @xkfJb# ~ ehsk ;h. pjojkb fJj sK nkT[D
tkbk ;wK jh g;zd dZ;/rk.
eFB fcbwK ftu fjN s/ fjN d/D tkb/ fyvkohnK d/ fyvkoh neF/
e[wko nkgDh nrbh fcbw rZpo fJ} p?e d/ Bkb Xwke/dko n?INoh
eoB tkb/ jB. fJj sfwb fcbw @okwBk# dk ohw/e j? fijVh ;zB 2002
ftu nkJh ;h. fJ; fcbw d/ vkfJo?eNo feqF jB fijV/ sfwb ftu eJh
fjN fcbwK pDk u[e/ jB. n?eFB Bkb Gog{o fJj fcbw ;zi/ bhbk Gz;kbh
d/ gq'veFB ftu pDh j?. fJj dZ; d/JhJ/ fe rZpo fJ} p?e fcbw F'b/ dk
e'Jh ;he[nb BjhI j?. fJj fcbw fGqFNkuko s/ nkXkfos, ;kb dhnK fJzs}ko
j' ojhnK fcbwK ftu'I fJe j?. fJ; fcbw ftu neF/ d/ Bkb Fo[sh j;B th
w[Zy feodko ftu B}o nkJ/rh. fJ; fcbw ftu eohBk eg{o fJe nkfJNw
;Kr eodh j'Jh fdy/rh. fJj fcbw fJe wJh 2015 ~ fobh} j'D tkbh
j?. pfjojkb fJjBhI fdBhI neF/ e[wko nkgDh ngefwzr fcbw @J/nofbcN#
dh F{fNzr ftu fp}h j?.
fcbwh d[Bhnk www.krishijagran.com
sB[ t?v} wB[ foNoB} dk Xwkbez
rZpo fJ} p?e
god/ s/ fJe tko fco fdy/rk vpb n?eFB
n?
n?~wHJ/H;hH feqPh ikroD ngq?b 2015 60
R
Published on 24th & Posted on 26-27 of Every Month RNI No. DELPUN/1999/06753 Postal Reg. No. DL-SW-1/4176/2013-15