Koszty produkcji i ich Koszty produkcji i ich graficzna interpretacja w graficzna interpretacja w

krótkim okresiekrótkim okresie

Autor: dr inż. Stanisław Szydło

Znaczenie kosztów produkcjiZnaczenie kosztów produkcji

Koszty produkcji obok ceny sprzedaży produktu, stanowią istotny parametr w podejmowaniu racjonalnych decyzji przez producenta. Znajomość ich kształtowania w krótkim i długim okresie umożliwia wyznaczenie optymalnych rozmiarów produkcji i optymalnej wielkości przedsiębiorstwa w różnych strukturach rynkowych – od rynku konkurencyjnego do rynku monopolu.

Znaczenie kosztów produkcjiZnaczenie kosztów produkcji

Koszty wytworzenia produktu w zestawieniu z ceną sprzedaży produktu pozwalają na określenie zysku producenta. W sytuacji ceno-biorczości koszty są podstawowym jeśli nie jedynym elementem, na który producent może mieć wpływ.

PojPojęęcia cia ddotyczotycząące ce kkosztów osztów pprodukcjirodukcji

Istnieje wiele ujęć związanych z pojęciem kosztów produkcji.

• Biorąc pod uwagę skalę oddziaływania producenta wyróżnić można: koszty prywatne to jest indywidualne koszty producenta oraz koszty społeczne obejmujące swym zakresem skutki oddziaływania producenta na środowisko i otoczenie.

PojPojęęcia cia ddotyczotycząące ce kkosztów osztów pprodukcjirodukcji

• Biorąc pod uwagę ewidencjonowanie wydatków związanych z produkcją wyróżnić można koszty rachunkowe to jest zapisane w księdze rachunkowej oraz koszty ekonomiczne, alternatywne, związane z utratą korzyści zastosowania zasobów w innej działalności gospodarczej.

Koszty ekonomiczne Koszty ekonomiczne (alternatywne)(alternatywne)

Koszty ekonomiczne to wartość wszystkich zasobów czynników użytych w procesie produkcji (Wartość tą wyznacza koszt najlepszego alternatywnego zastosowana zasobów (nakładów na czynniki).

Koszty ekonomiczne to wszystkie koszty explicite i implicite, łącznie z zyskiem normalnym niezbędnym do zatrzymania zasobów w danej działalności gospodarczej.

Ke = Kj + Ku

Koszty ekonomiczne składajKoszty ekonomiczne składająące sice sięę z: z:

kosztów jawnych, wydatków niezbędnych w celu uzyskania zasobu, produktu lub usługi – explicite

kosztów ukrytych - niewykorzystanych możliwości wykonania, pozyskania czegoś innego lub zastosowania posiadanych zasobów do innego celu – implicite

Koszty jawne Koszty ukryteczesne 360 złpodręczniki 100 zł

utracony czas 600 złniepokój, stres 150 zł

Kj = 460 zł Ku = 750 zł

Koszt ekonomiczny = 1210 zł

Zysk księgowyZysk księgowy

obejmuje sprzedaż

pomniejszoną o koszt księgowy

Zysk normalnyZysk normalny

to ta część kosztów ekonomicznych firmy, która nie jest zawarta w koszcie księgowym, a wróciła się właścicielowi wskutek sprzedaży. Zysk normalny jest miarą kosztów ukrytych, czyli nakładów „dodawanych przez właściciela”. Inaczej można powiedzieć, że jest to część kosztów firmy, która jest zawarta w zysku wówczas, gdy zysk jest obliczony na podstawie kosztów księgowych (a nie kosztów ekonomicznych). Zysk normalny jest to wielkość zwrotu nakładów dotowanych przez właściciela.

Zysk ekonomicznyZysk ekonomiczny

jest to kwota jaka pozostaje po odjęciu od przychodów firmy wszystkich kosztów łącznie z kosztem alternatywnym kapitału i kosztem ryzyka utraty pieniędzy (w odróżnieniu od zysku normalnego) jest różnicą między ogólną sprzedażą, a kosztem ekonomicznym.

PrzykładPrzykład ogólna roczna sprzedaży wynosi 10 mln zł, roczny koszt wynosi

7 mln zł, zysk księgowy wynosi 3 mln zł, tymczasem zysk ekonomiczny wynosi tylko 1 mln zł ponieważ koszty ukryte wynoszą 2 mln zł. Gdyby jednak ogólna sprzedaż roczna wyniosła tylko 8 mln zł, wtedy zysk księgowy wynosiłby 1 mln zł (8 mln – 7 mln) przy kosztach ukrytych 2 mln zł właściciel nie osiągnąłby zysku ekonomicznego, lecz stratę w wysokości 1 mln zł (1 mln – 2 mln). Stawia to pod znakiem zapytania kontynuacje produkcji. Tylko pewność zdecydowanej poprawy wyników uzasadnia celowość dalszego istnienia przedsiębiorstwa. Wynik powyższy, to jest strata 1 mln zł oznacza, że własne nakłady, to jest te, które są „dotowane przez właściciela”, nie zwróciły się w procesie sprzedaży

Rozważania można streścić w następujący sposób:

Zysk księgowy (3 mln) = sprzedaż (10 mln) – koszt księgowy (koszt wyraźny, to jest 7 mln)

Zysk ekonomiczny (1 mln) = sprzedaż (10 mln) – koszt całkowity (9 mln, to jest koszt księgowy 7 mln + koszty ukryte 2 mln).

Zysk normalny (2 mln) = koszty całkowite (9 mln) – koszty wyraźne, jawne (7 mln).

Zysk ekonomiczny jest zawsze mniejszy od zysku księgowego (chyba, że nie ma kosztów ukrytych).

Dla prowadzenia przedsiębiorstwa decydującym wskaźnikiem jest zysk ekonomiczny a nie księgowy.

W gospodarce rynkowej rozgranicza się opisane w tym punkcie kategorie, to jest zysk księgowy, zysk normalny i zysk ekonomiczny.

Koszt ekonomiczny to wszystkie koszty jawne i ukryte łącznie z zyskiem normalnym niezbędnym do zatrzymania zasobów w danej działalności gospodarczej. W ramach kategorii kosztów nieujawnionych, oprócz wyceny zaangażowanych własnych czynników produkcji, wycenie podlega również sam wyłożony kapitał, co wiąże się ze specyficznym traktowaniem zysku. W rachunku ekonomicznym zysk od włożonego kapitału traktowany jest jako element składowy kosztu ekonomicznego, stanowi on bowiem koszt alternatywnego zastosowanego kapitału. Jego wycena dokonana jest według reguł wolnokonkurencyjnych, to jest w kategoriach zysku przeciętnego zwanego zyskiem normalnym, w których to warunkach jego wysokość kształtuje się na poziomie bankowej stopy procentowej.

Trzeba podkreślić, iż uzyskanie zysku normalnego jako elementu kosztu ekonomicznego rodzi istotne konsekwencje dla rozumienia i kalkulacji zysku. Osiągnięcie zysku normalnego uznawane jest w ocenie rentowności przedsięwzięć inwestycyjnych jako zysk zerowy. Właściwy zysk zwany zyskiem ekonomicznym identyfikowany jest jako nadwyżka zysku ponad zysk normalny. Zysk normalny traktowany jest jako dolna granica opłacalności zaś przedsięwzięcia uznawane są jako rentowne jeśli oczekiwany zysk kalkulacyjny jest większy od zysku normalnego. W przeciwnym przypadku zamiast inwestowania w produkcję, kapitał ulokowany zostanie w banku.

W literaturze można spotkać inne ciekawe kategorie takich jak

koszty utopione czy też koszty uwięzione.

Koszty utopione to koszty poniesione przeszłe - w rozumieniu ekonomistów koszty utopione nie są rzeczywiście kosztami. Idea kosztów utopionego chroni producenta przed stałą nierentownością bieżącego działania wynikającą z błędnej strategicznej decyzji.

Koszty uwięzione są to koszty, które będą występowały w przeszłych okresach (w czasie życia zrealizowanego projektu), lecz które nie powstały na skutek podjęcia decyzji inwestycyjnej dotyczącej bezpośrednio tego okresu.

Kosztami uwięzionymi mogą być: • wydatki związane z wcześniej powstałymi długami spłacone w czasie życia aktualnie rozważanego projektu wydatki te nie są związane z aktualną działalnością firmy z aktualnie realizowanymi projektami.• płace zarządu firmy – powstają obojętnie czy dany projekt jest lub nie jest wdrażany.

Idea kosztów uwięzionych dyscyplinuje poprzez swą nieuchronność bieżące wydatki.

Podstawą analizy kosztów, w mikroekonomii, jest ich podział w zależności od okresu czasu. I tak wyróżnia się funkcje kosztów w okresie krótkim i długim (można także analizować koszty w danej chwili to jest w okresie natychmiastowym).

OKRESY CZASU PRODUKCJIOKRESY CZASU PRODUKCJI Krótki okres produkcji to taki czas, w którym

produkcja opiera się na stałej technologii albo na danej zdolności produkcyjnej lub też sytuacja gdy przedsiębiorstwo nie jest w stanie w pełni dostosowywać czynników produkcji do zmian warunków działania.

W okresie krótkim przy danej technologii pewne koszty będą zmieniały się wraz ze zmianą wielkości produkcji, inne zaś będą stałe to jest niezależne od wielkości produkcji.

Długi okres produkcji to taki okres, w którym zmienia się technologia albo zdolność produkcyjna lub można dostosować wszystkie rodzaje czynników produkcji do nowych warunków.

W okresie długim wskutek inwestycji zmieniają się wszystkie koszty.

Natychmiastowy okres produkcji to chwila, w której wszystkie koszty zostały już poniesione lub wszystkie koszty są stałe. Koszt w danej chwili jest stały.

FUNKCJA KOSZTÓW PRODUKCJIFUNKCJA KOSZTÓW PRODUKCJI

Dla uproszczenia analizy kosztów przyjmujemy, że produkcja odbywa się w ramach danej technologii i dotyczy jednego i tego samego produktu. Zakładamy również, iż producent nabywa czynniki produkcji po cenach obowiązujących na rynku konkurencyjnym

Funkcja kosztów jest relacją między kosztami produkcji i odpowiednią wielkością produkcji.

Oznaczając przez Q wielkość produkcji oraz KC całkowity koszt produkcji , funkcje kosztów zapisać można w postaci:

KC = f(Q)

KOSZTY W KRÓTKIM KOSZTY W KRÓTKIM OKRESIE CZASU OKRESIE CZASU

W krótkim okresie czasu pewne koszty produkcji są zmienne, inne zaś stałe . Zarówno koszty zmienne jak i stałe analizować można w układzie kosztów całkowitych i przeciętnych.

Posługując się następującą symboliką:

koszty zmienne całkowite (KZC, TVC);

koszty stałe całkowite (KSC, TFC);

koszty całkowite (KC=KSC +KZC, TC=TFC+TVC);

koszty przeciętne zmienne (KPZ, AVC);

koszty przeciętne stałe (KPS, AFC);

koszty przeciętne całkowite (KPC=KPS+KPZ, ATC=AFC+AVC);

koszty marginalne (KM=KC/Q, MC =TC /Q);

Przy analizie kosztów na uwadze należy mieć także fakt, że produktywność czynników zmiennych w okresie krótkim, przy wzroście produkcji może być stała lub zmienna.

  

KOSZTY PRODUKCJIKOSZTY STAŁE KOSZTY ZMIENNE

płace pracowników administracji i obsługi;koszty zużywania się budynków, maszyn, urządzeń;koszty użytkowania ziemi, wynajmu lokali;

koszty kredytów, niektóre podatki;

płace pracowników produkcyjnych;koszty surowców, materiałów, półproduktów;koszty energii, wody;

Koszty stałe to koszty utrzymania zakładu w stałej gotowości produkcyjnej.

Koszty produkcji w krótkim okresie czasuKoszty produkcji w krótkim okresie czasu

KC

0

O1

q

KS

KZ

KC

KCP

0

O1

q

KZP

KSP

KCP Koszty całkowite i przeciętne w krótkim okresie przy założeniu stałej produktywności czynników zmiennych

KOSZTY PRODUKCJIKOSZTY PRODUKCJI

XX – stała produktywność czynników zmiennychXX – zmienna produktywność czynników zmiennych

q

FC

TC

Variable Cost

Fixed Cost

Total Cost

TC

(b) AVERAGE COST

MC

AC

AVC

AFC

M

M'

Koszty krańcowe i koszty przeciętne w krótkim okresie. Krzywa przeciętnych kosztów stałych (average fixed cost AFC) jest nachylona w dół i zbliża się, ale nigdzie nie dotyka, osi odciętych. Krzywa przeciętnych kosztów zmiennych (AVC) jest matematycznie związana z krzywą kosztów krańcowych (MC) w swym najniższym punkcie. Pionowa odległość między krzywą przeciętnych kosztów całkowitych (ATC) oraz krzywa przeciętnych kosztów zmiennych odpowiada przeciątnym kosztom stałym przy dowolnym poziomie produkcji.

Nie ma żadnego związku miedzy krzywymi MC i AFC.

q1 q2 q3q

KPC

KM

KPZ

KPC

KC

qO

O 1

A

BC

KPS

KS

ac

d

A punkt przegięcia (min. KM)B a/b (min)C c/d (min)

b

Koszty bezwzględnie stałeKoszty bezwzględnie stałeKoszty

Produkcja

Koszty względnie stałeKoszty względnie stałeKoszty

Produkcja

Koszty względnie stałeKoszty względnie stałeaproksymowane jako koszty stałeaproksymowane jako koszty stałe

Produkcja

Koszty

Koszty względnie stałe Koszty względnie stałe aproksymowane jako koszty zmienneaproksymowane jako koszty zmienne

Produkcja

Koszty

Koszty bezwzględnie stałe Koszty bezwzględnie stałe przypadające na jednostkę produkcjiprzypadające na jednostkę produkcji

Produkcja

Koszty

Koszty względnie stałe Koszty względnie stałe przypadające na jednostkę produkcjiprzypadające na jednostkę produkcji

Produkcja

Koszty

Progi rentownościProgi rentowności

Zysk = TR - KC

KC = KZC + KSC = q KPZ + KSCTR = p q

Dla Zysk = 0p q* = q* KPZ + KSCq* = KSC/(p - KPZ)

Próg rentowności określony jest przez sytuację dla której przychód całkowity zrównuje się z kosztami całkowitymi.W punkcie tym zysk równy jest 0.

Progi rentownościProgi rentownościPróg rentowności przy założeniu stałej produktywności czynników zmiennych

Koszty całkowite KC+

_

Próg rentowności

Przychody TR

KSC

qq* Rozmiary działalności

TRKC

[zł]

Q Q2 Q

KC

KS

TR

KC

+

Q1

Progi rentowności przy stałej produktywności czynników zmiennych przesiębiorstwa jedynego na rynku - monopolu.

Próg rentowności wyznaczane są przez przecięcie się krzywej przychodów całkowitych TR z krzywą kosztów całkowitych TC. W punktach tych zysk z działalności gospodarczej równy jest 0.

Progi rentowności przy założeniu zmiennej produktywności

czynników zmiennych i przedsiębiorstwa jedynego na rynku

(monopolu).

FC

Q1 Q Q2

(MC)

(MR)

TC

TR

_

+

_

TCTR

Q

pq = TRTCTC

TR

+

_

FC

q-FC

qo q1 q2 q- FC

Fixedcost

(q)

Progi rentowności i kształtowanie się zysku przy założeniu zmiennej produktywności czynników zmiennych i przedsiębiorstwa konkurencyjnego jednego z wielu na rynku

(a)

(b)

(c)

TR

B

A+

_

TC

0 q1 q2 q3 q4

FC

q

q

C

_0

MCATC

MRP

E

J

M

q

TCTR

ATCMCMR

Przesunięcia krzywych kosztów Przesunięcia krzywych kosztów krańcowych i przeciętnychkrańcowych i przeciętnych

Wzrost kosztu zmiennego firmy (wykres A) przesunie krzywą przeciętnego kosztu całkowitego w górę z ATC1 do ATC2. Przesunie również krzywą kosztu krańcowego z MC1 do MC2. Produkcja spadnie z powodu wzrostu kosztu krańcowego. Wzrost kosztów stałych firmy natomiast (wykres B) przesunie krzywą przeciętnego kosztu całkowitego w górę z ATC1 do ATC2, ale nie wpłynie na położenie krzywej kosztów krańcowych, koszt krańcowy nie zależy od kosztów stałych. Tak więc poziom produkcji tej firmy nie ulegnie zmianie.

AA Koszt krańcowy i przeciętnyKoszt krańcowy i przeciętny

ilość wyrobów

ATC1

ATC2

MC2

MC1

q1 q2

q

MinimumATC2

MinimumATC1

P1 cena

BB Koszt krańcowy i przeciętnyKoszt krańcowy i przeciętny

q

MC1

ATC2

ATC1Minimum ATC2

Minimum ATC1

q1ilość wyrobów

P1 cena

Wpływ postępu technicznego na Wpływ postępu technicznego na produkcję i kosztyprodukcję i koszty

Postęp techniczny powoduje wzrost produktywnośći czynników prod. (rys.A) co prowadzi do spadku kosztów przeciętnych (rys.B) i wzrostu produkcji z q1 - q2.

AA

Nakład V L

PC2

PC1

Vo

PCQ

BB

Q

KM1

KM2

KCP1

KCP2

q1 q2

Koszty jednostkowe