KORZENIE – RODZAJE I FUNKCJE

FUNKCJE KORZENI a) UMACNIANIE ROŚLIN W PODŁOŻU;b) POBIERANIE I PRZEWODZENIE WODY ORAZ ROZ-PUSZCZONYCH W NIEJ SKŁADNIKÓW MINERALNYCHc) MAGAZYNOWANIE PRODUKTÓW FOTOSYNTEZY;d) PODPOROWE, SPEŁNIANE PRZEZ KORZENIE PRZYBYSZOWE (np. KUKURYDZY); e) NAPOWIETRZANIE SYSTEMU KORZENIOWEGO NA GLEBACH ZALEWANYCH PRZEZ DŁUŻSZY CZAS, JAK W PRZYPADKU KORZENI ODDECHOWYCH (PNEU-MATOFORÓW), WYSTAJĄCYCH PONAD POWIERZCH-NIĘ;f) KURCZLIWE, SPEŁNIANE PRZEZ KORZENIE ROŚLIN CEBULOWYCH, KTÓRE W WYNIKU KURCZENIA SIĘ WCIĄGAJĄ CEBULĘ I ŁODYGĘ W GŁĄB GLEBY.

KORZENIE SŁUŻĄ DO POBIERANIA WODY I SOLI MINE-RALNYCH Z GLEBY ORAZ PRZYTWIERDZANIA ROŚLIN DO PODŁOŻA. WODA JEST POBIERANA PRZEZ WŁOŚ-NIKI ORAZ PRZEZ CIENKOŚCIENNE KOMÓRKI EPIDER-MY KORZENIA. PRZEZ MIĘKISZ KORY PIERWOTNEJ WODA DOCIERA DO ENDODERMY. DALSZY PRZEPŁYW APOPLASTEM JEST ZABLOKOWANY PRZEZ PASEMKA CASPARY’EGO. PRZEZ PROTOPLASTY KOMÓREK ENDODERMY I OKOLNICY WODA DOCIERA DO WNĘ-TRZA WALCA OSIOWEGO,GDZIE JEST WCIĄGANA DO CEWEK I NACZYŃ DREWNA. CEWKAMI I NACZYNIAMI JEST UNOSZONA W GÓRĘ DO ŁODYG I LIŚCI, A STAM-TĄD, GŁÓWNIE PRZEZ SZPARKI, W POSTACI PARY WYDOSTAJE SIĘ NA ZEWNĄTRZ (PAROWANIE WODY Z POWIERZCHNI ROŚLINY NAZYWAMY TRANSPIRACJĄ).

SYSTEM KORZENIOWY PRZENIKA DO PODŁOŻA I ROZPRZESTRZE-

NIA SIĘ NA RÓŻNYCH POZIOMACH GLEBY, WYKORZYSTUJĄC JEJ

ZASOBY WODNE I MINERALNE.

OBLICZONO, ŻE WIĄZKOWY SYSTEM ŻYTA SKŁADAŁ SIĘ ZE 143

KORZENI, KTÓRE MIAŁY 35 600 KORZENI BOCZNYCH I RZEDU,

2 300 000 KORZENI II RZĘDU i 11 500 000 KORZENI III RZĘDU.

WSZYSTKIE TE KORZENIE MIAŁY RAZEM PONAD 14 BILIONÓW

WŁOŚNIKÓW OKREŚLAJĄC POWIERZCHNIĘ KONTAKTU TEGO

SYSTEMU KORZENIOWEGO Z GLEBĄ.

ZDOLNOŚĆ KORZENI DO PODTRZYMYWANIA ROŚLINY W GLEBIE

ORAZ GLEBY PRZEZ ROŚLINĘ MA DUŻE ZNACZENIE DLA OCHRO-

NY POWŁOKI GLEBOWEJ PRZED EROZJĄ WODNĄ LUB WIETRZ-

NĄ, ZWŁASZCZA NA STOKACH GÓRSKICH. JEST ONA RÓWNIEŻ

WYKORZYSTYWANA DO USTALANIA WYDM PRZEZ OBSIEWANIE

ICH ROŚLINAMI O ODPOWIEDNIM SYSTEMIE KORZENIOWM.

KORZENIE SĄ ORGANAMI CUDZOŻYWNYMI, ZALEŻNYMI OD PĘDU,

KTÓRY ZAOPATRUJE JE W PODSTAWOWE ZWIĄZKI ORGANICZ-

NE, JAKIMI SĄ CUKRY. SĄ TAKŻE MIEJSCEM SYNTEZY AMINO-

KWASÓW, HORMONÓW – GIBERELIN I CYTOKININ ORAZ ALKA-

LOIDÓW (np.. NIKOTYNY), KTÓRE Z PRĄDEM TRANSPIRACYJNYM

ODPROWADZANE SĄ NASTĘPNIE DO LIŚCI I INNYCH ORGANÓW

PĘDOWYCH.

JEDNA Z FUNKCJI KORZENI U ROŚLIN WIELOLETNICH POLEGA

NA MAGAZYNOWANIU SUBSTANCJI POKARMOWYCH, KTÓRE

PRZEMIESZCZAJĄ SIĘ DO KORZENI Z ORGANÓW NADZIEMNYCH

W CIĄGU LATA, A NASTĘPNIE W KIERUNKU PRZECIWNYM NA

WIOSNĘ. TKANKĘ ŚPICHRZOWĄ STANOWI W KORZENIACH MIĘ-

KISZ KORY PIERWOTNEJ, DREWNA LUB ŁYKA.

PRZEKSZTAŁCENIA KORZENI

KORZENIE PEWNYCH ROŚLIN MAJĄ NIETYPOWĄ BUDOWĘ I SPEŁ-

NIAJĄ NIETYPWOE FUNKCJE. OTO NAJWAŻNIEJSZE RODZAJE

TEGO TYPU PRZEKSZTAŁCEŃ.

KORZENIE SPICHRZOWE. WYSTĘPUJĄ U ROŚLIN DWULETNICH,

JAK MARCHEW, BURAK, RZODKIEWKA. W WYTWORZENIU ORGA-

NU SPICHRZOWEGO UCZESTNICZY PODSTAWOWA (GÓRNA)

CZĘŚĆ KORZENIA ORAZ HIPOKOTYL. W PIERWSZYM ROKU ROZ-

WOJU, ROŚLINY DWULETNIE WYKSZTAŁCAJĄ SKUPIONĄ ROZET-

KĘ LIŚCI NA SILNIE SKRÓCONYM PĘDZIE. W CIĄGU LATA MAGA-

ZYNUJĄ W KORZENIU SUBSTANCJE POKARMOWE, KTÓRE W

NASTĘPNYM ROKU ZUŻYWAJĄ NA SZYBKIE WYTWORZENIE

WYSOKIEGO PĘDU KWIATOSTANOWEGO, KWIATÓW, OWOCÓW I

NASION.

KORZENIE SPICHRZOWE SĄ GRUBE I MIĘSISTE WSKUTEK OBFITE-

GO WYKSZTAŁCENIA MIĘKISZU SPICHRZOWEGO W KORZE PIER-

WOTNEJ, ŁYKU LUB DREWNIE (U MARCHWI np.. ok.. 70 % TKANKI

SPICHRZOWEJ STANOWI MIĘKISZ ŁYKOWY, U RZODKWI NATO-

MIAST ok.. 95 % STANOWI MIĘKISZ DRZEWNY.

KORZENIE BURAKA MAJĄ NIETYPOWĄ BUDOWĘ WTÓRNĄ. WYS-

TĘPUJE W NICH KILKA KRĘGÓW KAMBIALNYCH, TWORZĄCYCH

SIĘ SUKCESYWNIE NA ZEWNĄTRZ PIERWSZEGO. DRUGI I

NASTĘPNE KRĘGI KAMBIUM WYTWARZAJĄ MAŁE WIĄZKI

DREWNA I ŁYKA WTÓRNEGO ORAZ DUŻE ILOŚCI MIĘKISZU

WYPEŁNIAJĄCEGO SIĘ CUKRAMI ZAPASOWYMI. W TEN SPOSÓB

POWSTAJE CHARAKTERYSTYCZNY, BARDZO GRUBY I MIĘSISTY

KORZEŃ BURAKA.

W ORGANY SPICHRZOWE MOGĄ TAKŻE PRZEKSZTAŁCAĆ SIĘ

KORZENIE BOCZNE I PRZYBYSZOWE. POWSTAJĄ WÓWCZAS

BULWY KORZENIOWE. NA PRZYKŁAD U DALII, U PODSTAWY

PĘDU TWORZY SIĘ WIĄZKA BULW KORZENIOWYCH, MAGAZYNU-

JĄCYCH NA OKRES ZIMY SUBSTANCJE POKARMOWE (rys. 4.50).

MAJĄ ONE CZAPECZKĘ KORZENIOWĄ I BUDOWĘ ANATOMICZNĄ

CHARAKTERYSTYCZNĄ DLA KORZENIA, NIE WYSTĘPUJĄ NA NICH

NATOMIAST ZAWIĄZKI LIŚCI I TE CECHY RÓŻNIĄ JE OD ZEW-

NĘTRZNIE PODOBNYCH, PODZIEMNYCH BULW POCHODZENIA

PĘDOWEGO, WYSTĘPUJACYCH U NIEKTÓRYCH ROŚLIN.

KORZENIE PODPOROWE WYSTĘPUJĄ U ROŚLIN O WYSOKICH

NADZIEMNYCH PĘDACH, KTÓRYCH SYSTEM KORZENIOWY NIE

WYRASTA NA DUŻĄ GŁĘBOKOŚĆ ALBO ROŚNIE W GRZĄSKIM

PODŁOŻU. SPEŁNIAJĄ ONE FUNKCJĘ DODATKOWEGO UMOCO-

WANIA ROŚLINY W PODŁOŻU. SĄ TO KORZENIE PRZYBYSZOWE,

KTÓRE WYRASTAJĄ Z ŁODYGI NA PEWNEJ WYSOKOŚCI NAD

ZIEMIĄ, A NASTĘPNIE ROSNĄ W DÓŁ (PIONOWO LUB UKOŚNIE) I

WNIKAJĄ DO GLEBY (rys. 4.51). ROSNĄ WIĘC ONE CZĘŚCIOWO W

POWIETRZU I CZĘŚCIOWO W GLEBIE.

KORZENIE PODPOROWE WYKSZTAŁCA KUKJURYDZA I WIELE

ROŚLIN TROPIKALNYCH, np.. MONSTERA, PANDANY, FIGOWCE I

PEWNE PALMY.

KORZENIE CZEPNE WYSTĘPUJĄ CZĘSTO U PNĄCZY I EPIFITÓW.

NA PRZYKŁAD U BLUSZCZU, Z ŁODYGI PO STRONIE PODPORY

WYRASTAJĄ KORZENIE PRZYBYSZOWE, KTÓRE WNIKAJĄ W

ZAŁOMY ŚCIANY LUB INNEJ PODPORY, PRZYMOCOWUJĄC DO

NIEJ ROŚLINĘ.

EPIFITY SĄ ROŚLINAMI NIE ZAKORZENIAJĄCYMI SIĘ W GLEBIE,

LECZ OSIEDLAJĄCYMI SIĘ NA PNIACH I GAŁĘZIACH WYSOKICH

DRZEW. PRZYMOCOWUJĄ SIĘ DO NICH ZA POMOCĄ KORZENI

CZEPNYCH, KTÓRE PRZYTWIERDZAJĄ SIĘ LUB OWIJAJĄ

DOKOŁA GAŁĘZI (rys. 4.118 A).

KORZENIE POWIETRZNE WYSTĘPUJĄ U PEWNYCH EPIFITÓW, np..

U STORCZYKÓW. ZWISAJĄ SWOBODNIE W DÓŁ I ZA ICH POMOCĄ

ROŚLINA POBIERA WODĘ Z POWIETRZA (rys. 4.52 A). KORZENIE

TE SĄ OTOCZONE WIELOWARSTWOWĄ SKÓRKĄ O SPECJALNEJ

BUDOWIE (rys. 4.52 B) ZWANĄ WELAMENEM. WELAMEN SKŁADA

SIĘ Z KILKU WARSTW KOMÓREK MARTWYCH O POROWATYCH

CELULOZOWYCH ŚCIANACH. W OKRESIE BEZDESZCZOWYM

KOMÓRKI WYPEŁNIONE SĄ POWIETRZEM, WSKUTEK CZEGO

KORZENIE MAJĄ WÓWCZAS ZABARWIENIE SREBRZYSTOBIAŁE.

TKANKA TA WCHŁANIA Z POWIETRZA PARĘ WODNĄ, A W CZASIE

DESZCZU JAK GĄBKA SILNIE NASIĄKA WODĄ I STAJE SIĘ PRZE-

ŹROCZYSTA.

KORZENIE ODDECHOWE WYSTĘPUJĄ U PEWNYCH ROŚLIN KLI-

MATU CIEPŁEGO, ROSNĄCYCH NA TERENACH BAGNISTYCH.

BAGNISTE PODŁOŻE JEST UBOGIE W TLEN, KTÓRY SŁABO ROZ-

PUSZCZA SIĘ W WODZIE. KORZENIE ODDECHOWE STANOWIĄ

BOCZNE ODGAŁĘZIENIA POZIOMYCH KORZENI PODZIEMNYCH

WYRASTAJĄCE PIONOWO W GÓRĘ PONAD POWIERZCHNIĘ

PODŁOŻA I SŁUŻACE DO POBIERANIA TLENU. MOGĄ ONE OSIĄ-

GAĆ 1,5 m WYSOKOŚCI. POWIETRZE WNIKA DO NICH PRZEZ OT-

WORY PODOBNE DO PRZETCHLINEK, A DALEJ KANAŁAMI PO-

WIETRZNYMI AERENCHYMY PRZEMIESZCZA SIĘ DO PODZIEM-

NYCH CZĘŚCI SYSTEMU KORZNIOWEGO. KORZENIE ODDECHOWE

U Sonneraria alba, DRZEWA NALEŻĄCEGO DO FORMACJI NAMO-

RZYNÓW, PRZEDSTAWIONO NA RYSUNKU 4.53.

PASOŻYTY KORZENI. PASOŻYTY CZERPIĄ SUBSTANCJE PO-

KARMOWE Z ŻYWYCH ROŚLIN, Z KTÓRYMI POŁĄCZONE SĄ ZA

POMOCĄ SSAWEK. U PASOŻYTNICZYCH ROŚLIN WYŻSZYCH

SSAWKI MOGĄ BYĆ PRZEKSZTAŁCONYMI KORZENIAMI. SĄ TO

UTWORY MAJĄCE ZDOLNOŚĆ WNIKANIA DO WNĘTRZA ROŚLINY

ŻYWICIELSKIEJ DZIĘKI WYDZIELANIU ENZYMÓW TRAWIĄCYCH

BLASZKI ŚRODKOWE I ŚCIANY KOMÓRKOWE JEJ TKANEK. PO

OSIĄGNIĘCIU TKANEK PRZEWODZĄCYCH ŻYWICIELA SSAWKI

ŁĄCZĄ SIĘ Z NIM I POBIERAJĄ BEZPOŚREDNIO Z NICH SUBSTAN-

CJE POKAMOWE, KTÓRE NASTĘPNIE WŁASNYMI WIĄZKAMI

PRZEWODZĄCYMI DOPROWADZAJĄ DO TKANEK PASOŻYTA (rys.

4.123 B, C).

KORZENIE WYSTĘPUJĄ U WSZYSTKICH ROŚLIN NACZY-

NIOWYCH, Z WYJĄTKIEM Psilotum.

U WIĘKSZOŚCI ROŚLIN MOŻNA WYRÓŻNIĆ KORZEŃ

GŁÓWNY ORAZ KORZENIE BOCZNE – KRÓTSZE I

CIEŃSZE OD GŁÓWNEGO. TEGO TYPU SYSTEM

KORZENIOWY JEST NAZYWANY PALOWYM.

KORZEŃ GŁÓWNY ROZWIJA SIĘ Z ZAWIĄZKA KORZENIO-

WEGO, DLATEGO JEST NAZYWANY KORZENIEM PIER-

WOTNYM ROŚLINY. KORZENIE BOCZNE ROZWIJAJĄ SIĘ

NATOMIAST Z WTÓRNYCH MERYSTEMÓW WIERZCHOŁ-

KOWYCH POWSTAJĄCYCH PRZEZ ODRÓŻNICOWANIE

TKANEK STAŁYCH W GŁĘBI KORZENIA MACIERZYSTE-

GO.

KORZENIE BOCZNE WYRASTAJĄCE WPROST Z KORZE-

NIA GŁÓWNEGO TWORZĄ ODGAŁĘZIENIA PIERWSZEGO

RZĘDU. MOGĄ ONE TWORZYĆ ODGAŁĘZIENIA DALSZE –

DRUGIEGO I TRZECIEGO RZĘ-DU (rys. 4.37).

Rys. 4.38. Wierzchołkowy odcinek korzenia.

U JEDNOLIŚCIENNYCH KORZEŃ PIERWOTNY (ZAROD-

KOWY) ZANIKA I NA JEGO MIEJSCE WYRASTA U POD-

STAWY PĘDU, Z WTÓRNYCH MERYSTEMÓW, ZNACZNA

LICZBA CIENKICH I WIOTKICH, TWORZĄCYCH PĘCZEK,

KORZENI PRZYBYSZOWYCH. TEGO RODZAJU SYSTEM

KORZENIOWY JEST NAZYWANY WIĄZKOWYM.

KORZENIE PRZYBYSZOWE MOGĄ SIĘ ROZGAŁĘZIAĆ

TWORZĄC KORZENIE BOCZNE, A TE, Z KOLEI, DALSZE

ODGAŁĘZIENIA DRUGIEGO I TRZECIEGO RZĘDU.

ZDOLNOŚĆ ROŚLIN DO TWORZENIA KORZENI PRZYBY-

SZOWYCH POZWALA IM ROZMNAŻAĆ SIĘ WEGETATYW-

NIE (BEZ UDZIAŁU NASION). W TYCH PRZYPADKACH

WIAZKOWY SYSTEM KORZENIOWY TWORZONY JEST

PRZEZ LICZNE KORZENIE PRZYBYSZOWE WYRASTAJĄ-

CE Z CEBULI, ROZŁOGU LUB SADZONKI.

PEWNE ROŚLINY Z WIĄZKOWYM SYSTEMEM KORZE-

NIOWYM, ROZRASTAJĄYM SIĘ SILNIE W POWIERZCHNIO-

WEJ WARSTWIE PODŁOŻA I WIĄŻĄCYM MOCNO GLEBĘ

(np. TRAWY I TURZYCE), SĄ WYKORZYSTYWANE DO

USTALANIA WYDM, CHRONIĄC JE PRZED WIATREM I

WODĄ, A TAKŻE DO OCHRONY ZBOCZY.

BUDOWA PIERWOTNA KORZENIA

 KORZENIE ROŚLIN SĄ ZBUDOWANE Z NASTĘ-

PUJĄCYCH TKANEK: EPIDERMY, KORY PIER-

WOTNEJ, ENDODERMY, PERYCYKLU, FLOEMU,

KAMBIUM WASKULARNEGO I KSYLEMU.

 

WIĘKSZOŚĆ WODY I ROZPUSZCZONYCH W NIEJ SUBSTANCJI, KTÓRE PRZENIKAJĄ DO KORZE-NIA, PRZEMIESZCZA SIĘ W ŚCIANACH I PRZES-TWORACH MIĘDZYKOMÓRKOWYCH DOPÓKI NIE DOTRZE DO ENDODERMY, NIE WNIKAJĄC PRZY TYM DO WNĘTRZA KOMÓREK. ŚCIANY TE SĄ ZBUDOWANE GŁÓWNIE Z CELULOZY, KTÓRA WCHŁANIA WODĘ BARDZO INTENSYWNIE (rys. 34-9).

ENDODERMA, Z JEJ NIEPRZEPUSZCZALNYMI

DLA WODY PASEMKAMI CASPARY’EGO W

ŚCIANACH POPRZECZNYCH I PROMIENISTYCH,

BLOKUJE DALSZE PRZEMIESZCZANIE SIĘ WODY

W ŚCIANACH KOMÓRKOWYCH. W WYNIKU

TEGO, WODA WNIKA DO KOMÓREK

ENDODERMY, PRZENIKAJĄC PRZEZ ICH BŁONY

KOMÓRKOWE.

 

PERYCYKL JEST MIEJSCEM POWSTAWANIA WIELO-

KOMÓRKOWYCH ROZGAŁĘZIEŃ KORZENI – KORZENI

BOCZNYCH. U ROŚLIN O ZDREWNIAŁYCH KORZENIACH

UCZESTNICZY ON RÓWNIEŻ WE WZROŚCIE WTÓRNYM.

Rys. 4.41.

PRASKÓRKA RÓŻNICUJE SIĘ ZWYKLE W SKÓRKĘ

(EPIDERMĘ) KORZENIA. Z POWODU INNEJ NIŻ W PĘDZIE

BUDOWY JEST ONA TEŻ NAZYWANA EPIBLEMĄ lub

RYZODERMĄ. KOMÓRKI SKÓRKI KORZENIOWEJ

WYTWARZAJĄ WŁOŚNIKI, DLATEGO STREFA RÓŻNICO-

WANIA JEST RÓWNIEŻ NAZYWANA WŁOŚNIKOWĄ.

ROZWÓJ WŁOŚNIKA PRZEDSTAWIONO NA rys. 4.42.

MŁODA SKÓRKA KORZENIA, ZWŁASZCZA JEJ KOMÓRKI

WŁOŚNIKOWE, SĄ UKŁADEM CHŁONNYM ROŚLINY.

KSYLEM I FLOEM KORZENIA PEŁNIĄ TAKIE SAME FUNKCJE JAK W POZOSTAŁEJ CZĘŚCI ROŚLINY. PO PRZENIKNIĘCIU PRZEZ KOMÓRKĘ ENDODERMY, WODA PRZENIKA DO KSYLEMU PRZEZ PERYCYKL, CZĘSTO PRZY JEDNYM Z JEGO BIEGUNÓW. DO TEGO MOMENTU WODA PRZEMIESZCZA SIĘ POZIOMO Z GLEBY DO ŚRODKA KORZENIA. TRANSPORT TEN MOŻNA PRZEDSTAWIĆ NASTĘPUJĄCO: WŁOŚNIK KORZENIOWY → EPIDERMA → KORA PIERWOTNA → KOMÓRKI ENDODERMY → PERYCYKL → KSYLEM PO ZNALEZIENIU SIĘ W KSYLEMIE, WODA JEST TRANSPORTOWANA W GÓRĘ KSYLEMEM KORZENIA I ŁODYGI DO POZOSTAŁEJ CZĘŚCI ROŚLINY.

FLOEM PRZEWODZI SUBSTANCJE POKARMOWE (np. sacharozę) DO KORZENIA, GDZIE SĄ MAGAZYNOWANE, A Z KORZENIA DO INNYCH CZĘŚCI ROŚLINY, W KTÓRYCH SĄ ZUŻYWANE.

‚TRANSPORT SUBSTANCJI MINERALNYCH WIĘKSZOŚĆ SUBSTANCJI MINERALNYCH PRZEMIESZCZA SIĘ W TKANKACH KORZENIA PRZENIKAJĄC Z KOMÓRKI DO KOMÓRKI, A NIE JAK WODA PRZEPŁYWAJĄC W ŚCIANACH KOMÓRKOWYCH. JONY NIEORGANICZNE MOGĄ BYĆ TRANSPORTOWANE PRZEZ BŁONY KOMÓR-KOWE ZARÓWNO BIERNIE, JAK I CZYNNIE. PRZY AKTYW-NYM (CZYNNYM) TRAN SPORCIE SUBSTANCJE MINERAL-NE PRZEMIESZCZAJĄ SIĘ WBREW GRADIENTOWI STĘŻE-NIA SPECJALNYMI KANAŁAMI W BŁONIE KOMÓRKOWEJ (rys. 34.11). AKTYWNY TRANSPORT WYMAGA WYDAT-KOWANIA ENERGII, KTÓREJ DOSTARCZA GŁÓWNIE ATP.

POD SKÓRKĄ ROZWIJA SIĘ Z PRAMIĘKISZU STOSUNKO-

WO GRUBY CYLINDER TKANKI MIĘKISZOWEJ, KTÓRY

TWORZY KORĘ PIERWOTNĄ. JEJ NAJBARDZIEJ WEW-

NĘTRZNA, PRZEWAŻNIE POJEDYŃCZA WARSTWA KO-

MÓREK, WYKSZTAŁCA SIĘ W KORZENIU JAKO ENDODER-

MA, CZYLI ŚRÓDSKÓRNIA. W ŚCIANACH KOMÓREK

ENDODERMY WYSTĘPUJĄ PASEMKA CASPARY‘EGO

BIEGNĄCE DOKOŁA KOMÓRKI (rys. 4.41 i 4.43) A,B).

PASEMKA TE SĄ BARIERAMI DLA PRZEPŁYWU ROZTWO-

RÓW WODNYCH, KTÓRY ODBYWA SIĘ APOPLASTEM, tj.

ŚCIANAMI KOMÓRKOWYMI OD SKÓRKI DO ENDODERMY.

W STARSZYCH CZĘŚCIACH KORZENI ROŚLIN JEDNO-

LIŚCIENNYCH MOGĄ ODKŁADAĆ SIĘ GRUBE WARSTWY

ŚCIANY WTÓRNEJ, ZAWIERAJĄCE OPRÓCZ CELULOZY

LIGNINĘ I SUBERYNĘ. NA PRZEKROJU POPRZECZNYM

MAJĄ ONE KSZTAŁT LITERY U (rys. 4.43 C). CZĘŚĆ TYCH

KOMÓREK DREWNIEJE, NATOMIAST INNE, LEŻĄCE

NAPRZECIW PASM DREWNA, CZĘSTO POZOSTAJĄ ŻYWE

I ZACHOWUJĄ ŚCIANY JEDNOLICIE CIENKIE. ŚCIANY TE

UMOŻLIWIAJĄ PRZENIKANIE WODY I JONÓW Z KORY

PIERWOTNEJ DO TKANEK DREWNA. KOMÓRKI TE SĄ

NAZYWANE PRZEPUSTOWYMI.

TKANKI ZNAJDUJĄCE SIĘ WEWNĄTRZ CYLINDRA TWO-

RZONEGO PRZEZ ENDODERMĘ STANOWIĄ WALEC

OSIOWY, CZYLI STELĘ. PRZYLEGAJĄCA DO ENDODER-

MY, ZEWNĘTRZNA WARSTWA WALCA OSIOWEGO

WYKSZTAŁCA SIĘ JAKO CYLINDER OKOLNICY, ZWANEJ

TEŻ PERYCYKLEM.

WEWNĄTRZ CYLINDRA OKOLNICY WYSTĘPUJE WIĄZKA

PRZEWODZĄCA W POSTACI PASM DREWNA I ŁYKA,

KTÓRYCH PIERWSZE ELEMENTY UŁOŻONE SĄ PROMIE-

NIŚCIE, tj. NAPRZEMIANLEGLE (rys. 4.41).

NACZYNIA LUB CEWKI O MAŁEJ ŚREDNICY I PIERŚCIE-

NIOWATYCH LUB SPIRALNYCH ZGRUBIENIACH RÓŻNI-

CUJĄ SIĘ Z OKOLNICY, A WIĘC Z ZEWNĘTRZNEJ CZĘŚCI

WALCA. TA WCZESNA POSTAĆ DREWNA PIERWOTNEGO

JEST NAZYWANA PROTOKSYLEMEM.

POMIĘDZY PASMAMI DREWNA RÓŻNICUJE SIĘ ŁYKO.

JEGO PIERWSZE ELEMYENTY SĄ NAZYWANE PROTO-

FLOEMEM.

WIELE KORZENI KOŃCZY ROZWÓJ NA WYKSZTAŁCE-

NIU BUDOWY PIERWOTNEJ. SĄ TO PRZEDE WSZYST-

KIM CIENKIE KORZENIE SYSTEMÓW WIĄZKOWYCH

ORAZ KORZENIE BOCZNE DALSZYCH RZĘDÓW. W

STREFACH STARSZYCH, ZEWNĘTRZNE WARSTWY

KORY PIERWOTNEJ KORKOWACIEJĄ I STAJĄ SIĘ

TKANKĄ OKRYWAJĄCĄ, OCHRANIAJĄCĄ WNĘTRZE

KORZENIA. NAZYWA SIĘ ONA EGZODERMĄ ALBO

PODSKÓRNIĄ.

POWSTAWANIE KORZENI BOCZNYCH I

PRZYBYSZOWYCHROZWOJ KORZENI BOCZNYCH ZOSTAJE ZAPOCZĄT-KOWANY W

STREFIE RÓŻNICOWANIA BUDOWY PIER-WOTNEJ KORZENIA

MACIERZYSTEGO. W PEWNYM MIEJSCU PERYCYKLU (OKOLNICY)

KOMÓRKI ZACZY-NAJĄ SIĘ INTENSYWNIE DZIELIĆ I POWSTAJE

OBSZAR KOMÓREK MERYSTEMATYCZNYCH, KTÓRE ORGANI-

ZUJĄ SIĘ W MERYSTEM WIERZCHOKOWY KORZENIA. POWSTAŁY

ZAWIĄZEK KORZENIA PRZECISKA SIĘ PRZEZ KORĘ PIERWOTNĄ I

ROZERWAWSZY SKÓRKĘ WYDOSTAJE SIĘ NA ZEWNĄTRZ JAKO

KORZEŃ BOCZNY (rys. 4.45).

KORZENIE PRZYBYSZOWE ZAWIĄZUJĄ SIĘ GŁÓWNIE

W WĘZ-ŁACH PĘDÓW, A CZASEM RÓWNIEŻ W STREFIE

BUDOWY WTÓR-NEJ KORZENI. ICH ZAWIĄZKI TWORZĄ

SIĘ W GŁĘBI ORGANÓW MACIERZYSTYCH PRZEZ

ODRÓŻNICOWANIE GRUPY KOMÓREK I UFORMOWANIE

SIĘ MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO KORZE-NIA,

KTÓRY, PODOBNIE JAK KORZEŃ BOCZNY, PRZECISKA

SIĘ PRZEZ TKANKI LEŻĄCE NA ZEWNĄTRZ OD NIEGO

AŻ POJAWI SIĘ NA POWIERZCHNI ORGANU.

BUDOWA WTÓRNA KORZENIA

W WYNIKU PODZIAŁU KOMÓREK MERYSTEMU

WIERZCHOŁKOWEGO KORZEŃ ROŚNIE NA DŁUGOŚĆ

ORAZ POWIĘKSZA SIĘ JEGO PIERWOTNA GRUBOŚĆ I

PIERWOTNA BUDOWA ANATOMICZNA. DALSZY WZROST

NA GUBOŚĆ ORAZ WTÓRNA BUDOWA ANATOMICZNA SĄ

WYNIKIEM PRZYROSTU WTÓRNEGO WSKUTEK DZIA-

ŁALNOŚCI MERYSTEMÓW BOCZNYCH – KAMBIUM I

FELOGENU.

MIKORYZA

JEST WSPÓŁŻYCIEM SYSTEMU KORZENIOWEGO Z

GRZYBAMI, W KTÓRYM OBAJ PARTNERZY CZERPIĄ

KORZYŚCI. GRZYBOM UŁATWIA MIKORYZA ZAOPA-

TRZENIE W ORGANICZNE SUBSTANCJE ODŻYWCZE (W

CUKRY), NATOMIAST KORZENIE UZYSKUJĄ WIĘKSZĄ

POWIERZCHNIĘ CHŁONNĄ I DOSTĘP DO SKŁADNIKÓW

ODŻYWCZYCH W REZULTACIE ROZŁOŻENIA PRÓCHNI-

CY GLEBOWEJ PRZEZ GRZYBY. GRZYBY WYTWARZAJĄ

PONADTO WITAMINY I HORMONY POBUDZJĄCE

WZROST I PRZEMIANĘ MATERII KOMÓREK KORZENIA.

WYRÓŻNIA SIĘ DWA RODZAJE MIKORYZY: ZEWNĘTRZNĄ

(EKTOTROFICZNĄ) I WEWNĘTRZNĄ (ENDOTROFICZNĄ).

W MIKORYZIE ZEWNĘTRZNEJ STRZĘPKI GRZYBA

OPLATAJĄ KRÓTKIE KORZENIE BOCZNE I TWORZĄ

WOKÓŁ NICH SWEGO RODZAJU „MUFKĘ” (rys. 4.48).

STRZĘPKI WNIKAJĄ TAKŻE DO KORY PIERWOTNEJ, ALE

ROZRASTAJĄ SIĘ TYLKO W PRZESTWORACH MIĘDZY-

KOMÓRKOWYCH INIE PRZERASTAJĄ DO WNĘTRZA

KOMÓREK. MIKORYZĄ ZEWNĘTRZNĄ CHARAKTERYZU-

JE SIĘ WIELE GATUNKÓW DRZEW, W TYM DĄB, BRZOZA

SOSNA, ŚLIWA, JABŁOŃ, GRUSZA I INNE.

W MIKORYZIE WEWNĘTRZNEJ STRZĘPKI GRZYBA

WNIKAJĄ GŁĘBIEJ DO KORZENIA, NATOMIAST NA

ZEWNĄTRZ NIE TWORZĄ WIĘKSZEJ OTOCZKI. ROSNĄ

NIE TYLKO W PRZESTWORACH MIĘDZYKOMÓRKO-

WYCH LECZ RÓWNIEŻ WNIKAJĄ DO WNĘTRZA KOMÓ-

REK. MIKORYZA WEWNĘTRZNA WYSTĘPUJE U PEW-

NYCH DRZEW, U WIELU ROŚLIN ZIELNYCH, U ZBÓŻ,

JAK np. U OWSA, ŻYTA, PSZENICY i KUKURYDZY.

WSPÓŁŻYCIE KORZENI Z BAKTERIAMI WIĄŻĄCYMI AZOTZJAWISKO TO JEST SZCZEGÓLNIE ROZPOWSZECH-NIONE W RODZINIE MOTYLKOWATYCH, ALE WYSTĘPU-JE RÓWNIEŻ U OLSZY, OLIWNIKA i ROKITNIKA. BAKTERIE Z RODZAJU Rhizobium, WSPÓŁŻYJĄCE Z ROŚLINAMI MOTYLKOWATYMI, WYSTĘPUJĄ W GLEBIE JAKO WOLNO ŻYJĄCE SAPROFITY, NIE MAJĄCE ZDOLNOŚCI DO WIĄZANIA AZOT ATMOSFERYCZNEGO. PO NAPOTKANIU KORZENIA ODPOWIEDNIEJ ROŚLINY, WNIKAJĄ DO NIEGO PRZEZ WŁOŚNIKI. ISTNIEJEPRZY TYM ŚCISŁY ZWIĄZEK POMIĘDZY GATUNKIEM ROŚLINY I GATUNKIEM LUB ODMIANĄ BAKTERII, KTÓRA MOŻE ZAINFEKOWAĆ KORZENIE.

ROZPOZNANIE SIĘ BAKTERII I KORZENIA NASTĘPUJE ZA POŚRED-NICTWEM SPECYFICZNYCH BIAŁEK – LEKTYN, WYSTĘPUJĄCYCH NA POWIERZCHNI WŁOŚNIKÓW, MAJĄCYCH ZDOLNOŚĆ WIĄZANIA SIĘ Z CUKROWCAMI ŚCIANY KOMÓRKOWEJ DANEGO GATUNKU LUB ODMIANY BAKTERII. Z WŁOŚNIKA BAKTERIE PRZEDOSTAJĄ SIĘ W POSTACI NICI INFEK-CYJNEJ DO KORY PIERWOTNEJ KORZENIA, GDZIE ICH OBECNOŚĆ WYWOŁUJE INTENSYWNE PODZIAŁY KOMÓRKOWE W MIEJSCU ZAKAŻENIA, CZEMU TOWARZYSZY PODWYŻSZONY POZIOM CYTOKININ – HORMONÓW POBUDZAJĄCYCH PODZIAŁ KOMÓREK ROŚLINNYCH.

W WYNIKU PODZIAŁU KOMÓREK POWSTAJĄ NA KORZENIACH BRODAWKOWATE NAROŚLA, tzw. BRODAWKI KORZENIOWE (rys. 4.49).W TETRAPLOIDALNYCH KOMÓRKACH BRODAWEK WYSTĘPUJĄBAKTERIE, KTÓRE PRZEKSZTAŁCAJĄ SIĘ Z FORM PAŁECZKOWA-TYCH W NIEREGULARNIE ROZGAŁĘZIONE BAKTEROIDY, ZDOLNEDO WIĄZANIA AZOTU CZĄSTECZKOWEGO ATMOSFERY. W KO-MÓRKACH BRODAWEK BAKTEROIDY ZNAJDUJĄ BOGATE ŹRÓD-ŁO SUBSTANCJI ORGANICZNYCH DOSTARCZAJĄCYCH ENERGIIORAZ ELEKTRONÓW I PROTONÓW NIEZBĘDNYCH DO REDUKCJIN2 DO NH3.