KORELACJA MIĘDZYPRZEDMIOTOWA

*JĘZYK POLSKI, HISTORIA, PLASTYKA*

Opracowały:

Małgorzata Busse

Urszula Kliszewska

Małgorzata Pudzianowska

Spis treści:

Opracowanie teoretyczne (str.1-7):

I historia str. 1

II j. polski str. 3

III plastyka str. 7

Konspekty lekcji (str. 8-16):

historia str. 8

plastyka str. 12

j. polski str. 14

Bibliografia str. 17

I

Reforma oświaty to przede wszystkim zmiana sytuacji ucznia w szkole po to, by stworzyć mu

optymalne warunki do osiągnięcia sukcesów poprzez ukazanie możliwie najpełniejszego

obrazu świata. Można tego dokonać stosując nauczanie blokowe, czyli integrację

poszczególnych przedmiotów. Nauczyciele j. polskiego, historii, wiedzy o społeczeństwie

oraz sztuki (plastyki i muzyki) mogą współpracować ze sobą i łączyć treści należące do

pokrewnych sobie przedmiotów. Integracja powinna odbywać się wokół problemu lub treści

nauczania. Łączenie przedmiotów sprzyja przepływowi wiedzy z jednego przedmiotu do

innych, rozwija myślenie, uczy stosowania zdobytych wiadomości w nowych sytuacjach.

Bliski związek historii z językiem polskim przejawia się na etapie sprawnego czytania tekstu

z podręcznika lub źródła historycznego. Niezbędna jest sprawność w sporządzaniu notatek,

pisaniu wypracowań, czy sprawozdań. Treści programowe historii i języka polskiego dotyczą

głównie utworów literackich, które mogą być wykorzystane na lekcjach. Historyk prezentuje

tło epoki, np.: zagadnienia związane z prześladowaniem chrześcijan w Rzymie za czasów

cesarza Nerona, czy z sytuacją Polaków po upadku powstania styczniowego, a polonista

wykorzystuje dzieło literackie (“Quo vadis?” H. Sienkiewicza, “Syzyfowe prace” S.

Żeromskiego) pozwalające uczniowi na pełne zrozumienie realiów epoki, widzianej oczami

pisarza.

Omawiając tematy ukazujące chwałę oręża polskiego, np.: podczas powstania listopadowego,

można odwołać się do poezji ( “Sowiński w okopach Woli” J. Słowackiego, czy “Reduta

Ordona” A. Mickiewicza). Możliwe będzie również pokazanie oddziaływania, np.: mitologii,

na współczesny język polski (m.in. wykorzystywanie związków frazeologicznych, takich jak:

nić Ariadny, wierna jak Penelopa czy pięta Achillesa).

W programie nauczania historii występuje wiele elementów kultury, które trzeba korelować

ze sztuką. Zajęcia poświęcone tematom dotyczącym np.: sztuki starożytnej Grecji czy cech

stylu romańskiego można zilustrować wykorzystując materiały ikonograficzne( np.: albumy

malarstwa historycznego Jana Matejki czy Artura Grottgera), modele czy makiety. Lekcje

mogą być także połączone ze zwiedzaniem zabytków architektury, placówek muzealnych itp.

Przedstawiony poniżej konspekt lekcji dotyczący bitwy pod Grunwaldem jest propozycją

połączenia elementów j. polskiego, plastyki i historii. Takie ukazanie tematu przez

nauczycieli pozwoli uczniowi wyrobić sobie pełny obraz epoki, lepiej uporządkować fakty i

zrozumieć ówczesną sytuację polityczną. Dzięki zastosowaniu wielu metod i środków

dydaktycznych zajęcia będą atrakcyjniejsze dla uczniów.

Opracowała: Małgorzata Busse

II

Program nauczania języka polskiego w gimnazjum zakłada korelację międzyprzedmiotową.

Jest to proces wartościowy, ponieważ uczeń lepiej przyswaja treści i opanowuje umiejętności,

gdy z danym zagadnieniem ma do czynienia na kilku przedmiotach. Utrwala wówczas wiedzę

i ćwiczy sprawności w różnych okolicznościach.

Program nauczania języka polskiego, który obowiązuje w naszej szkole, przewiduje m.in.

następujące cele wychowawcze i kształcące:

- przysposobienie do uczestnictwa w kulturze, dostrzeganie ciągłości rozwoju kultury i

trwałości ludzkich osiągnięć oraz powiązań aktualnych wydarzeń z przeszłością;

- przygotowanie do odbioru dzieła literackiego i innych tekstów kultury we wzajemnych

kontekstach;

- umożliwianie odkrywania i rozumienia wartości uniwersalnych w literaturze, sztuce, w

tradycji i życiu codziennym (...).

Cele te mogą być realizowane w korelacji międzyprzedmiotowej, szczególnie wskazane jest

tu połączenie: język polski - historia - plastyka.

Wieloletnia praktyka wskazuje, iż niemożliwe jest zapoznawanie uczniów z utworami

literackimi, sylwetkami poetów i pisarzy bez zarysowania charakteru i kolorytu danej epoki.

Informacja o czasie tworzenia, kontekście historycznym powstania dzieła literackiego jest

niezbędna do jego zrozumienia i poprawnej interpretacji.

Konkretne utwory powstawały przecież w określonej sytuacji politycznej, społecznej i

ekonomicznej, pod wpływem wydarzeń historycznych. Są one więc wyrazem reakcji ludzkich

na jednostkowe zdarzenia, bądź ich ciągi.

Historia jest wobec powyższego stale obecna na lekcjach języka polskiego.

Wprawdzie program nauczania języka polskiego nie proponuje uporządkowania literatury

według epok, jednak wielu polonistów czyni to w miarę możliwości, by absolwent

gimnazjum był dobrze przygotowany do kontynuowania nauki w szkole średniej.

I tak informacje historyczne dotyczące epok kulturowych pojawiają się na lekcjach języka

polskiego przy omawianiu utworów programowych.

Oczywiście trudno mówić tu o systematyce w tej dziedzinie. Przy omawianiu, np. twórczości

Jana Kochanowskiego uczniowie poznają epokę renesansu. Jest to wiedza niezbędna do

zrozumienia literatury, a więc filozofia humanistyczna, wzorowanie się artystów na antyku,

sztuka włoskiego renesansu (występuje równocześnie korelacja ze sztuką ).Nie sposób nie

wspomnieć o rozwoju nauki i techniki renesansowej – Mikołaju Koperniku i Janie

Gutenbergu, którego wynalazek miał fundamentalne znaczenie dla rozwoju książki i

popularyzacji literatury.

Omawiając wiersze Jana Andrzeja Morsztyna wspominamy o kulturze baroku,

charakterystycznej dla tej epoki architekturze i tendencjach w malarstwie, jakże zbieżnych z

modami w literaturze.

Twórczość literacką XIX wieku należy osadzić w realiach zaborów – uczniowie łatwiej

zrozumieją wówczas dążenia twórców romantyzmu i pozytywizmu oraz wymowę ich

utworów.

Równie niezbędna jest obecność historii przy omawianiu powieści historycznych. W

pierwszej kolejności następuje bowiem konkretyzacja świata przedstawionego w utworze

literackim, gdzie elementy historyczne: wydarzenia, postaci, obyczaje, tryb, warunki życia,

strój ludzi są tłem, podstawowymi elementami fabuły utworu. Następuje tu również

zdefiniowanie gatunku, wskazanie związku literatury z historią. Ścisły związek z historią

mają różnorodne ćwiczenia stylistyczne polecane uczniom przy okazji omawiania powieści

historycznej, np.: przy analizie “Krzyżaków” H. Sienkiewicza dokonuje się charakterystyki

porównawczej rycerstwa polskiego i krzyżackiego (oczywiście uświadamiając młodzieży

przychylność autora Polakom i możliwość dowolnej interpretacji historii w dziele literackim),

opis obyczajów charakterystycznych dla danej epoki, opis przebiegu bitwy pod Grunwaldem,

opis sytuacji, np.: wręczenie mieczy królowi polskiemu.

Przy omawianiu poezji współczesnej nie sposób nie zapoznać uczniów z elementami historii

najnowszej, która na lekcjach historii pojawia się w drugiej połowie klasy III. Jakże bowiem

inaczej interpretować, np.: wiersz Stanisława Barańczaka “Pan tu nie stał”, Zbigniewa

Herberta “Sprawozdanie z raju”, Czesława Miłosza “Który skrzywdziłeś”?

Ćwiczenia w podręczniku kierujące działaniami w trakcie analizy wymienianych utworów

zawierają fragmenty opracowań historycznych, fotografie ilustrujące rzeczywistość

opisywaną w utworach lub odsyłają do konkretnych wydarzeń z życia twórców. Występuje tu

korelacja z historią i konieczność wykorzystania tej nauki na lekcjach języka polskiego.

Przy analizie wierszy struktura podręcznika proponuje też korelację ze sztuką. Większość

utworów jest ilustrowanych reprodukcjami dzieł malarskich. Przewodnik metodyczny “Jak

uczyć języka polskiego w klasie III gimnazjum?” mówi, że:

“... obraz domaga się (...) od polonisty należnego szacunku i docenienia (...).

Polonistyczne zajęcia z obrazem nie służą wyłącznie jemu samemu,

przeciwnie - rozwijają też zdolności formułowania tekstów, pogłębiają

analizę i interpretację dzieł literackich, skłaniają do własnych refleksji.”

Obraz może być ilustracją poezji, poezja często jest inspirowana dziełem plastycznym,

najciekawsze jednak jest współistnienie obu tych dzieł sztuki na lekcjach.

Stwarza to możliwość porównania środków wyrazu – metaforyki, wyzwolenia myślenia

twórczego, uświadomienie obrazowości poezji na przykład poprzez polecenie uczniom

wykonania ilustracji do wiersza.

Taki intersemiotyczny przekład wyzwala emocje, ułatwia przejście od myślenia konkretnego

do myślenia operacyjnego, prowokuje aktywność twórczą młodzieży. Co ważne – daje

możliwość pozytywnego zaistnienia uczniom słabszym.

Lekcje języka polskiego z obrazem mogą posłużyć różnorodnym ćwiczeniom językowym,

np.: układaniu opisu, dialogu, monologu wewnętrznego bohatera obrazu. Daje to szansę

oryginalnego ujęcia tematu wyrażonego dziełem plastycznym, uczy niebanalnego,

odkrywczego patrzenia na sztukę.

Cennym doświadczeniem dla uczniów gimnazjum będą lekcje poświęcone rozumieniu i

opisywaniu obrazów. “Podstawy wiedzy o sztukach plastycznych” Heleny Hohensee –

Ciszewskiej proponują kilkuetapowy opis obrazu składający się z następujących elementów: -

omówienie techniki wykonania, -przedstawienie tematyki i przedmiotu, -kompozycja,

perspektywa, -interpretacja (treści ideowe), -struktura artystyczna. Oczywiście na lekcje w

gimnazjum wybierzemy czynności najważniejsze, dostosowując je do percepcji uczniów.

Zbieranie wiadomości o obrazie da możliwość wykorzystywania różnych źródeł informacji,

ustalenie tematyki i opis tego, “co widzę”, zmusi do aktywnego patrzenia i uruchomienia

wyobraźni, aby “dopowiedzieć” sobie okoliczności namalowanej sytuacji. Omówienie

kompozycji i perspektywy pozwoli wykorzystać wiedzę z lekcji sztuki, próba interpretacji

nauczy odczytywać symbole i alegorie, pozwoli oprzeć się na własnej wrażliwości i

spostrzegawczości, umożliwi wyrażenie własnej opinii. Reasumując lekcje z obrazem

poszerzą wiedzę uczniów o sztuce, nauczą o niej mówić, wzbogacą wyobraźnię, będą

pretekstem do ćwiczenia umiejętności polonistycznych.

Korelacja języka polskiego ze sztuką nie dotyczy jedynie plastyki. Wielu piosenkarzy,

aktorów sięga po teksty utworów poetyckich i wykonuje je z muzyką. Wymienię tu choćby

Ewę Demarczyk, Czesława Niemena, Marka Grechutę, Michała Żebrowskiego, Annę Marię

Jopek, Kazika Staszewskiego – idola muzyki młodzieżowej. Interpretacje muzyczne wierszy

wykorzystujemy, aby uświadomić uczniom wzajemne przenikanie się sztuki poetyckiej i

muzycznej oraz w celu urozmaicenia lekcji.

Korelacji międzyprzedmiotowej wymagają również egzaminy gimnazjalne. Testy

humanistyczne zawierają różnorodne teksty kultury – literackie, plastyczne, historyczne. Od

uczniów wymagana jest umiejętność odczytywania ich ze zrozumieniem oraz interpretacja.

Od nauczycieli – przygotowanie do tego swoich podopiecznych.

Tak więc cykl przygotowanych przez nas lekcji: historii, plastyki i języka polskiego jest

propozycją zrealizowania tego celu. Elementem wiążącym wszystkie lekcje i jednocześnie

tematem głównym jest bitwa pod Grunwaldem oraz wykorzystanie tego motywu w różnych

aspektach.

Opracowała: Małgorzata Pudzianowska

III

Jedną z bardziej pożądanych form dydaktycznych w szkole jest równoczesne podejmowanie

tych samych lub podobnych problemów na różnych lekcjach. Nie chodzi tu tylko o łatwiejsze

zapamiętywanie pewnych faktów, zdarzeń czy dat. Dużo ważniejsze wydaje się pogłębienie

poznawanych, w różnych okolicznościach i na różnych przedmiotach, treści programowych i

ich przeżycie emocjonalne.

Taką próbę skorelowania plastyki z językiem polskim i historią chcemy podjąć u nas w

szkole. Wspólnie z nauczycielkami języka polskiego - panią Małgorzatą Pudzianowską i

historii - panią Małgorzatą Busse zamierzamy przeprowadzić cykl połączonych tematycznie

zajęć. Chcemy w ten sposób ważne fakty literackie i historyczne połączyć z grą wyobraźni na

zajęciach plastycznych. Pierwszym tematem takiej wspólnej lekcji będzie bitwa pod

Grunwaldem - jedno z największych zwycięstw w historii oręża polskiego. Wiele bowiem

było sławnych zwycięstw narodu polskiego, głośnych w całym świecie, ale bitwa z 15 lipca

1410 roku pod Grunwaldem z Zakonem Krzyżackim dała Polakom pewność, że możliwa jest

wygrana nawet z bardzo potężnym przeciwnikiem. To uczucie narodowej dumy, jakim

otaczamy wspomnienia o wielkiej bitwie, wyraża się nie tylko w historycznej świadomości

narodu, ale też znalazło odbicie na kartach dzieł literackich i w sztuce. Któż nie czytał

“Krzyżaków” Sienkiewicza, czy nie zna choćby z reprodukcji “Grunwaldu” Matejki ?

Uwzględniając treści programu nauczania wyszłyśmy z założenia, że w klasie I i II temat

bitwy pod Grunwaldem będzie omawiany zarówno na lekcji języka polskiego jak również

historii i plastyki. Wstępnie uzgodniłyśmy, że każda z nas poprowadzi swoją lekcje

szczegółowo z uwzględnieniem elementów pozostałych przedmiotów:

- Pani Małgorzata Busse przedstawi tło historyczne wybuchu konfliktu między Polską a

Zakonem Krzyżackim;

- Pani Urszula Kliszewska zapozna uczniów z malarstwem Jana Matejki – wielkiego malarza

historycznego, autora obrazu “Bitwa pod Grunwaldem”;

- Pani Małgorzata Pudzianowska dokona analizy obrazu J. Matejki.

Szczegółowe plany lekcji zaprezentowane będą w formie konspektów.

Opracowała: Urszula Kliszewska

KONSPEKT LEKCJI HISTORII W II KLASIE GIMNAZJUM

(W KORELACJI Z J. POLSKIM I PLASTYKĄ)

Temat: Wielki triumf oręża polskiego, czyli o bitwie pod Grunwaldem.

I. Cele główne:

1. Ukazanie stosunków polsko - krzyżackich w czasie panowania Władysława Jagiełły.

2. Przedstawienie przyczyn, przebiegu i znaczenia bitwy pod Grunwaldem.

3 Wskazanie na mapie miejscowości, które występują w temacie lekcji.

4.Nawiązanie do języka polskiego i plastyki.

II. Cele nauczania:

Poziom I – wiadomości;

- zna przyczyny wojny 1409-1411;

- wymienia dowódców armii polskiej i krzyżackiej;

- podaje dokładną datę i miejsce walki;

- wie, jakie było zakończenie bitwy;

- pamięta, kto jest autorem słynnego obrazu “Bitwa pod Grunwaldem” i powieści historycznej

pt. “Krzyżacy”.

Poziom II – umiejętności:

- ocenia znaczenie bitwy 15 lipca 1410 roku;

- określa, jakie korzyści przyniósł pokój w Toruniu 1411 r. dla Polski;

- wskazuje na mapie miejscowości: Grunwald, Toruń, Malbork, Żmudź, Ziemia Dobrzyńska.

III. Cele wychowawcze

Budzenie dumy narodowej z bohaterskiej postawy rycerstwa polskiego.

IV. Metody i formy pracy:

- praca z podręcznikiem, mapą;

- pokaz;

- ilustracja muzyczna;

- praca samodzielna;

-wykład;

-czytanie tekstu ze zrozumieniem.

V. Środki dydaktyczne:

- podręcznik: Jankowiak S., Historia; Razem przez wieki, Poznań 1999;

- “Radomskie wędrówki regionalne”, pod red. J. Pulnara; Radom 2000;

- literatura piękna - Sienkiewicz H. “Krzyżacy”;

- kaseta magnetofonowa z pieśnią “ Bogurodzica”;

- foliogramy: fazy bitwy pod Grunwaldem i obraz Jana Matejki pt. “Bitwa pod Grunwaldem”;

- schemat podsumowujący temat lekcji;

- mapa “Polska za Władysława Jagiełły”;

- kronika Jana Długosza.

VI. Czas: 2x45 minut

VII. Przebieg zajęć

Zaangażowanie

1. Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem i celami lekcji.

2. Uczniowie przypominają wiadomości o konfliktach polsko- krzyżackich za Władysława

Łokietka i Kazimierza Wielkiego.

3. Odczytanie przez uczniów kilku prac domowych. Temat pracy: Na podstawie wiadomości

z podręcznika (str. 171-172), dotyczących przyczyn wybuchu wojny w 1409 roku, napisz w

imieniu króla Władysława Jagiełły apel, list otwarty wzywający rycerstwo do udziału w

wojnie z Krzyżakami [korelacja z językiem polskim].

Badanie i przekształcanie problemu.

1. Nauczyciel w wykładzie ilustrowanym mapą przedstawia przygotowania do wojny po

stronie polsko-litewskiej i krzyżackiej (planowanie strategii bitwy, organizowanie

zaopatrzenia i zastosowanie mostu pontonowego na Wiśle - tę informację uczeń może

odczytać z książki “Radomskie wędrówki regionalne”, str. 36).

2. Posługując się mapą prowadzący wskazuje lokalizację miejscowości Grunwald.

3. Za pomocą foliogramów nauczyciel przedstawia fazy bitwy z 15 VII 1410 r.: I etap –

topografia terenu, ustawienie wojsk i przybycie heroldów krzyżackich do króla Jagiełły -

inscenizacja fragmentu powieści H. Sienkiewicza “Krzyżacy”, ukazująca scenę przekazania

królowi dwóch mieczy [korelacja z językiem polskim].

II etap – poprzedzony zostanie odtworzeniem z taśmy magnetofonowej fragmentu pieśni z

XIII wieku “Bogurodzica”. Nauczyciel przekazuje uczniom, że była to jedna z

najdawniejszych pieśni religijnych i pierwszy polski hymn, towarzyszący rycerzom pod

Grunwaldem [korelacja z językiem polskim].Po wysłuchaniu pieśni nauczyciel opisuje

rozpoczęcie ataku i przebieg bitwy.

III etap – rozbicie wojsk krzyżackich, śmierć wielkiego mistrza Ulryka von Jungingen i

zakończenie bitwy wielkim sukcesem polskiego rycerstwa oraz jego sojuszników.

Grunwaldzkie zwycięstwo było tematem dla ówczesnych kronikarzy - Jan Długosz,

późniejszych pisarzy – Henryk Sienkiewicz i malarzy.

4. Nauczyciel nawiązuje do dzieł XIX-wiecznego malarza Jana Matejki, twórcy m.in. obrazu

“Bitwa pod Grunwaldem”. Wykorzystuje wiedzę uczniów nt. twórczości artysty. Na

foliogramie przedstawia najważniejsze postaci obrazu, biorące udział w walce – wielkiego

księcia Witolda, Ulryka von Jungingen czy Zawiszę Czarnego [korelacja z plastyką].

5. Uczniowie czytają fragment z podręcznika (str. 174) lub tekst źródłowy (fragment z kroniki

J. Długosza), dotyczący pierwszego pokoju w Toruniu z 1411 roku i odpowiadają na pytania:

- kiedy i gdzie został ogłoszony traktat?

- jakie były jego najważniejsze postanowienia?

Nauczyciel wskazuje na mapie miejscowości wymienione w traktacie pokojowym

Podsumowanie:

Wypełnienie przygotowanego wcześniej schematu stanowiącego podsumowanie tematu

lekcji. [patrz - załącznik]

Praca domowa

Ułóż pytania do krzyżówki tematycznej z hasłem Grunwald.

ZAŁĄCZNIK

dowodzący dowodzący

...................................... ......................................

największa bitwa

..................................................................

(gdzie, kiedy – data dzienna)

pokój

..................................................................

(gdzie, kiedy – data dzienna)

Postanowienia pokoju

a - ...........................................................................................................

b - ...........................................................................................................

c - ...........................................................................................................

Opracowała: Małgorzata Busse

KONSPEKT LEKCJI PLASTYKI W KLASIE II GIMNAZJUM

(W KORELACJI Z JĘZYKIEM POLSKIM I HISTORIĄ)

Zagadnienie plastyczne: analiza i ilustrowanie postaci w ruchu, w oparciu

o malarstwo Jana Matejki.

TEMAT: JAN MATEJKO – malarz historyczny.

Dynamiczne szkice postaci.

Cele główne:

1.Rozwijanie poczucia patriotyzmu;

2.Poznanie malarstwa historycznego na przykładzie twórczości Jana Matejki;

3.Pobudzanie ekspresji plastycznej inspirowanej malarstwem Matejki;

Cele operacyjne:

-uczeń po przeprowadzeniu lekcji zna najsłynniejsze obrazy Jana Matejki;

-uczeń potrafi wyrazić w formie plastycznej swoje spostrzeżenia i odczucia;

-uczeń umie samodzielnie naszkicować postać w ruchu ;

-uczeń zna kompozycję i strukturę obrazu;

Cele wychowawcze:

-uwrażliwienie uczniów na piękno i artyzm obrazów Jana Matejki

Środki dydaktyczne: albumy, ilustracje, plansza z reprodukcjami obrazów Jana Matejki,

poczet królów i książąt polskich

Literatura: ,, Jan Matejko”- Waldemar Okoń; ,, Dzieje Polski w poezji i malarstwie”- Janusz

Wałek; ,,100 najsłynniejszych obrazów”- Andrzej Osęka; ,,ABC- twórców plastyki”- Helena

Hohensee – Ciszewska; ,,Jan Matejko”- Maria Szypowska;

Forma pracy: indywidualna

Metody, techniki pracy: Słowna: omówienie tematu przez nauczyciela;

Oglądowa: pokaz albumów, reprodukcji;

Czynnościowa: praca twórcza uczniów (szkice dynamiczne )

Materiały i przybory: blok, ołówki miękkie, kredki, pastele, tusz, patyk;

Czas trwania lekcji: dwie jednostki lekcyjne;

Przebieg lekcji:

1.Zajęcia organizacyjne(przygotowanie uczniów do lekcji)

2.Wprowadzenie do tematu lekcji: omówienie malarstwa Jana Matejki w powiązaniu z tłem

historycznym (nawiązanie do bitwy pod Grunwaldem-przebieg bitwy, kiedy się toczyła, kto

stał na czele wojsk) i literackim (nawiązanie do powieści ,,Krzyżacy’’ Henryka Sienkiewicza)

zobrazowanie tematu ilustracjami z albumów.

Nauczyciel prezentuje przygotowaną planszę z reprodukcjami najsłynniejszych obrazów Jana

Matejki i przedstawia sylwetkę malarza: Jan Matejko (1838-1893)jeden z największych

malarzy historycznych Polski.

Studia w Krakowie, Monachium i Wiedniu. Już na studiach szkicował charakterystyczne typy

ludzkie, wykonywał studia koni, motywy pejzażowe, scenki z życia codziennego. Mieszkał i

pracował w Krakowie, tutaj powstały jego słynne obrazy upamiętniające różne momenty z

polskiej historii: triumfy polskiego oręża w bitwie z Krzyżakami pod Grunwaldem, z Turkami

pod Wiedniem, z Rosjanami w bitwie pod wodzą Tadeusza Kościuszki pod Racławicami,

chwalebne uchwalenie Konstytucji 3Maja, a także płótna sławiące działalność i czyny

wybitnych Polaków: Kazanie Skargi, Rejtan. Wrażliwy na prawdziwość szczegółu, był

Matejko mistrzem w imitowaniu pędzlem i farbą właściwości przedstawianych w materii –

tkanin, zbroi, a przede wszystkim w kształtowaniu rysów przedstawianych postaci

historycznych w rozmaitych sytuacjach, odczuciach i nastrojach. Ekspresję swoich obrazów

wzmacniał dynamiczną kompozycją postaci i ich teatralną gestykulacją. Pod koniec życia

Matejko wykonał wraz z uczniami polichromię kościoła Mariackiego w Krakowie. Sporządził

też poczet królów polskich. Pragnął, żeby na jego pogrzebie dzwonił dzwon Zygmunta i tak

się stało. Był największą indywidualnością w malarstwie polskim. Za “Bitwę pod

Grunwaldem ” malarz otrzymał od Rady Miasta dar niezwykły berło – jako symbol jego

panowania w sztuce.

Nauczyciel prezentuje przygotowaną planszę z reprodukcjami różnych wizji malarskich bitwy

pod Grunwaldem; pyta uczniów, która z ilustracji jest najbardziej zbliżona do ich

wyobrażenia tego epizodu w dziejach Polski.

3.Omówienie tematu ćwiczenia: omówienie przez nauczyciela proporcji ciała ludzkiego,

wybranie spośród uczniów wzorca – modela.

4.Praca indywidualna uczniów: szkice postaci w ruchu ze szczególnym zwróceniem uwagi na

proporcje ciała i zaznaczenie światłocienia ;próba stworzenia kompozycji dynamicznej

poprzez wprowadzenie “kłębowiska postaci” jako cechy charakterystycznej dla

batalistycznego malarstwa Jana Matejki.

5.Omówienie prac uczniów ze zwróceniem uwagi na właściwe zakomponowanie obrazu i

uchwycenie dynamiki postaci.

6.Podsumowanie lekcji : pytania sprawdzające zrozumienie przez uczniów przekazanych

wiadomości ;omówienie najlepszych prac i ocena.

7. Zadanie pracy domowej – próba analizy wybranego obrazu Jana Matejki .

Opracowała: Urszula Kliszewska

Konspekt lekcji języka polskiego z elementami historii i plastyki

II klasa gimnazjum - dwie godziny lekcyjne

Temat: “Bitwa pod Grunwaldem” Jana Matejki w oczach gimnazjalisty - opis.

Cele główne:

Kształtowanie umiejętności aktywnego patrzenia.

Doskonalenie umiejętności opisu dzieła malarskiego, stosowanie pojęć: kompozycja,

plan centralny, tło, kolorystyka.

Doskonalenie sprawności wyszukiwania informacji.

Kształtowanie wrażliwości estetycznej uczniów.

Utrwalenie wiedzy zdobytej na lekcjach historii i plastyki, uświadomienie

wzajemnych zależności tych nauk.

Bogacenie słownictwa.

Cele operacyjne:

Uczeń potrafi opisać obraz używając fachowych terminów.

Wykorzystuje na lekcji wiedzę zdobytą na historii i plastyce.

Metody pracy: Heureza. Praca w grupach. Elementy dyskusji.

Pomoce naukowe:

Album z malarstwem “Matejko. Obrazy olejne.”, W-wa, 1993.

Tygodnik “Wielcy malarze. Ich życie, inspiracje i dzieła.”, nr27, Jan Matejko, W-wa,

1999.

Kserokopie reprodukcji obrazu “Bitwa pod Grunwaldem” J. Matejki w kolorze i w

technice czarno-białej z wyróżnieniem postaci historycznych.

Kserokopie reprodukcji obrazów “Bitwa pod Grunwaldem” innych autorów.

Kaseta z nagraniem “Bogurodzicy”.

Tok lekcji:

1. Nawiązanie nauczyciela do tematu, swobodne wypowiedzi uczniów o bitwie pod

Grunwaldem (okoliczności poprzedzające, przyczyny, czas,ramowy przebieg, najważniejsi

uczestnicy).

2. Omówienie wykorzystania tego motywu historycznego przez innych artystów (H.

Sienkiewicz “Krzyżacy”, J. Matejko “Bitwa pod Grunwaldem”).

3. Uzupełnianie wiedzy uczniów informacją o innych obrazach przedstawiających bitwę –

kopie reprodukcji.

4. Uświadomienie uczniom celów lekcji.

5. Podanie tematu.

6. Prezentacja kserokopii reprodukcji obrazu J. Matejki “Bitwa pod Grunwaldem”, (rozdanie

uczniom).

7. Ustalenie tematyki obrazu (tytuł, malarstwo batalistyczne) i planów:I - walczący rycerze, II

- tło (zabudowania, las, niebo, itd.).

8. Ćwiczenie - polecenie podania epitetów charakteryzujących bitwę przedstawioną na

obrazie: Bitwa – zacięta, nieprzerwana, wszechogarniająca, wszechobecna, niszcząca,

itp.,(zapis).

9. Podział klasy na grupy, rozdanie stosownych pomocy naukowych, analiza obrazu według

propozycji Heleny Hohensee – Ciszewskiej:I gr. Ustal podstawowe wiadomości na temat

obrazu, (kiedy powstał, jaką technika jest wykonany, na czym, rozmiary, gdzie obecnie się

znajduje?)

II gr. Jakie elementy obejmuje plan pierwszy? W jaki sposób są przedstawione postaci?

III gr. Które z postaci pierwszego planu stanowią centralny punkt obrazu? Co sprawia, że

przykuwają uwagę widza? IV gr. Jakie elementy obejmuje tło – II plan?

V gr. Czy na tym obrazie można “zobaczyć” dźwięki? Jakie? Wyobraź sobie.Tłem dla

pracujących grup jest odtwarzana z taśmy magnetofonowej “Bogurodzica”.

10. Ustalenie, czego słuchali uczniowie podczas pracy. Krótkie przypomnienie wiadomości o

“Bogurodzicy”.

11. Przedstawienie prac poszczególnych grup, omówienie, wnioski, próba

interpretacji obrazu, wrażenia, sądy własne.

12. Sporządzenie notatki – planu opisu.

Plan opisu obrazu:

a). Wiadomości ogólne – rok powstania 1878 (3 lata), olej na płótnie,wymiary 426x987 cm,

42m,Muzeum Narodowe – Warszawa.

b). Plan pierwszy- stłoczenie wojowników polskich i krzyżackich, postaci z sugestywnymi

twarzami, w malowniczych szatach, zbrojach lub półnagich, konie, uprząż, oręż, chorągwie –

dynamizm.

c). Centralne postaci planu pierwszego- Ulryk von Jungingen i książę Witold – są większe,

doświetlone, wyeksponowane barwą – biel i czerwień – dynamizm.

d). Tło – zabudowania, młyn, las, chmury, dym i element fantastyczny św. Stanisław.

e). Efekty dźwiękowe “widziane” oczami wyobraźni (“Bogurodzica”, wrzawa, kwik koński,

szczęk broni, okrzyki).

f). Ocena – czy obraz podoba ci się, co o nim sądzisz?

Praca domowa.

Opisz obraz J. Matejki “Bitwa pod Grunwaldem” wykorzystując plan przygotowany na lekcji.

Opracowała: Małgorzata Pudzianowska

Bibliografia

“ABC twórców plastyki”- Helena Hohensee- Ciszewska,

WSiP, W-wa 1992

“100 najsłynniejszych obrazów”- Andrzej Osęka, Wiedza Powszechna,

W-wa 1990

“Jan Matejko”- Waldemar Okoń, Wydawnictwo Dolnośląskie,

Wrocław 2002

“Jan Matejko”- Maria Szypowska, Zarząd Krajowy Związku Młodzieży

Wiejskiej oraz Zespoły Usługowo- Wytwórcze ZK ZMW

“AGROTECHNIKA”, W-wa 1988

“Dzieje Polski w malarstwie i poezji”- Janusz Wołek, Wydawnictwo

Interpress, W-wa 1987

“Matejko. Obrazy olejne” W-wa 1993

“Wielcy malarze. Ich życie, inspiracje i dzieła”- Tygodnik, nr 27 “Jan Matejko”, W-wa 1999

“Radomskie wędrówki regionalne”- pod red. J. Pulnara; Radom 2000.