KOMPLEKSOWY PROGRAM PROFILAKTYCZNY W ZAKRESIE … · Mgr Adam Dudarewicz ... bezpieczeństwa i...

KOMPLEKSOWY PROGRAM PROFILAKTYCZNY

W ZAKRESIE ZAPOBIEGANIA CHOROBOM

NARZĄDU SŁUCHU POCHODZENIA ZAWODOWEGO

RAPORT Z REALIZACJI ZADANIA 1

BADANIA I ANALIZY DOT. PROGRAMU OCHRONY SŁUCHU

OPRACOWANY PRZEZ ZESPÓŁ WYKONAWCÓW

Z ZAKŁADU ZAGROŻEŃ FIZYCZNYCH

oraz

KLINIKI AUDIOLOGII I FONIATRIII

INSTYTUTU MEDYCYNY PRACY IM. PROF. J. NOFERA

Prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska Dr inż. Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska

Mgr Adam Dudarewicz Mgr Małgorzata Zamojska

Dr med. Ewa Zamysłowska-Szmytke Lek. med. Piotr Kotyło

Program współfinansowany ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

1

1. WPROWADZENIE Jednym z poważnych czynników o charakterze zdrowotnym hamujących rozwój gospodarki,

jest występowanie chorób o podłożu zawodowym. Zawodowe uszkodzenia słuchu od lat

znajduje się w czołówce listy tych chorób. Szacunkowo 30 mln. pracowników w Europie

narażonych jest na hałas stwarzający ryzyko uszkodzenia słuchu. W Polsce liczba ta jest

szacowana na 640 tys. osób, przy czym nie uwzględnia ona rolnictwa indywidualnego

skupiającego około 10% wszystkich pracujących.

Liczba rozpoznawanych w Polsce przypadków zawodowych ubytków słuchu

zmieniała się w czasie. Do 1995 r. choroba ta stanowiła największy odsetek wszystkich

rozpoznawanych chorób zawodowych, obecnie zajmuje ona czwarte miejsce; wyprzedzają ją

choroby narządu głosu, pylice płuc oraz choroby zakaźne i pasożytnicze. W okresie od 2000

do 2005 r. liczba rozpoznanych przypadków zawodowego uszkodzenia słuchu spadła z 1597

do 338 (w 2007 r. do 252 przypadków), a współczynnik zapadalności na 100 tys.

pracowników obniżył się z 16,1 do 3,6. W 2007 r. największa zapadalność występowała w

województwie śląskim (77 przypadków), małopolskim (44), dolnośląskim (28),

wielkopolskim (25) i kujawsko-pomorskim (17). Przypadki tej choroby najczęściej są

rozpoznawane wśród pracowników górnictwa węgla kamiennego i brunatnego (57 rozpoznań

w 2007 r.) oraz produkcji metali (30), wyrobów metalowych (29) i maszyn (23), a także

wśród pracowników budownictwa (20) [61, 62, 64, 65].

Uszkodzenie słuchu związane z narażeniem na hałas w miejscu pracy (z ang. noise-

induced hearing loss – NIHL) jest nieodwracalne i nieuleczalne. Możliwe jest jedynie

minimalizowanie inwalidztwa związanego z chorobą poprzez zastosowanie aparatu

słuchowego. Mimo możliwej rehabilitacji, stwierdzenie upośledzenia słuchu o podłożu

zawodowym wyklucza jednak daną osobę z pracy w narażeniu na hałas, powodując zarówno

skutki indywidualne (pogorszenie stanu zdrowia, zmniejszenie możliwości zarobkowania,

obniżenie jakości życia), jak i społeczne (utrata fachowej kadry, koszty opieki medycznej).

Stąd profilaktyka, obejmująca skrupulatnie opracowane i wdrożone programy ochrony słuchu

oraz monitorowanie i wczesne wykrywanie uszkodzeń słuchu związanych z narażeniem na

hałas mają znaczenie priorytetowe.

Do niedawna w krajach Unii Europejskiej podstawowe zalecenia w sprawie ochrony

przed zagrożeniami związanymi z ekspozycją zawodową na hałas regulowała uchwalona w

1986 r. Dyrektywa Rady nr 86/188/EEC. W 2003 r. ustanowiono nową Dyrektywę

Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2003/10/WE w sprawie minimalnych wymagań w

zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko

spowodowane czynnikami fizycznymi (hałasem) (siedemnasta dyrektywa szczegółowa w

rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa ta weszła w życie z dniem 15

lutego 2006 r., a jej postanowienia zostały wdrożone do polskich przepisów w formie

rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie

bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania

mechaniczne (DzU nr 157, poz. 1318, 2005).

Zgodnie z tą Dyrektywą poziomy hałasu, przy których należy podjąć działania mające

na celu minimalizowanie ryzyka związanego z narażeniem na hałas, w tym działania

profilaktyczne zostały obniżone do 80 dB, podczas gdy poprzednie uregulowania prawne

(86/188/EEC, DzU nr 217, poz. 1833, 2002) odnosiły się do poziomu 85 dB(A).

Dyrektywa ta nakłada również na pracodawcę obowiązek szacowania indywidualnego

ryzyka uszkodzenia słuchu u danego pracownika. Ryzyko to zależy jednak nie tylko od

dobrze rozpoznanych czynników, takich jak poziom i czas narażenia na hałas na stanowisku

pracy oraz wiek i płeć (model szacowania ryzyka wg normy międzynarodowej ISO

2

1999:1990 (PN-ISO 1999:2000), lecz również od szeregu innych uwarunkowań,

nieuwzględnionych w normie ISO. Należą do nich zarówno uwarunkowania środowiskowe

(np. ekspozycja pozazawodowa na hałas, czy też występujące łącznie z hałasem narażenie na

niektóre substancje chemiczne, np. rozpuszczalniki organiczne), jak i osobnicze (np.

nadciśnienie tętnicze, hyperlipiedemia, palenie papierosów).

Rozpoznanie tych czynników i dyspensaryzacja pracowników do grup ryzyka, a

następnie wdrożenie odpowiedniej dla tych grup profilaktyki zdrowotnej jest niemożliwa do

przeprowadzenia przez samego pracodawcę. Proces ten powinien odbywać się na drodze

współdziałania służb bhp zakładu pracy i pracowników medycznych (lekarzy medycyny

pracy, higienistów), posiadających odpowiednią wiedzę w zakresie skali narażeń na hałas,

skutków zdrowotnych i możliwości zapobiegania im. Stąd potrzeba opracowania

kompleksowego programu ochrony słuchu.

W ramach realizacji prac związanych z przygotowaniem modelowego programu

ochrony słuchu zrealizowano następujące przedsięwzięcia:

Przeprowadzono przegląd i analizę opracowanych wcześniej w Polsce i na świecie

programów ochrony słuchu.

Opracowano kwestionariusze do oceny stanu wiedzy i świadomości pracowników nt.

zagrożenia hałasem w miejscu pracy, szkodliwymi skutkami działania hałasu i

sposobami ograniczenia ekspozycji.

Opracowano metodę szacowania indywidualnego ryzyka uszkodzenia słuchu z

uwzględnieniem wpływu pozazawodowej ekspozycji na hałas oraz obciążeń

zdrowotnych.

Opracowano aplikację programową do szacowania indywidualnego ryzyka

uszkodzenia słuchu wywołanego działaniem hałasu z uwzględnieniem zawodowych i

pozazawodowych czynników ryzyka.

Opracowano kwestionariusze do identyfikacji zawodowych i pozazawodowych

czynników ryzyka uszkodzenia słuchu pracowników i samooceny stanu słuchu (jakości

słyszenia).

Przygotowano algorytm profilaktyczno-diagnostyczny uszkodzeń słuchu

spowodowanych hałasem, w tym metodę wczesnej identyfikacji osób wymagających

objęcia programem ochrony słuchu w oparciu o tzw. znaczące przesunięcie progu

słuchu.

Opracowano metodę weryfikacji skuteczności indywidualnych ochronników słuchu

metodą pomiaru czasowego przesunięcia progu słuchu z zastosowaniem audiometrii

tonalnej.

Przeprowadzono anonimowe badania ankietowe nt. oceny stanu wiedzy i świadomości

pracowników nt. zagrożenia hałasem w miejscu pracy, szkodliwymi skutkami

działania hałasu i sposobami ograniczenia ekspozycji wśród pracowników zakładu

pracy wytypowanego do modelowego wdrożenia programu ochrony słuchu.

Przeprowadzono pomiary hałasu, badania słuchu i badania ankietowe ukierunkowane

na identyfikację zawodowych i pozazawodowych czynników ryzyka oraz samoocenę

stanu słuchu wśród wybranych grup pracowników dla celów wdrożenia programu

ochrony słuchu.

3

2. PRZEGLĄD OPRACOWANYCH WCZEŚNIEJ PROGRAMÓW OCHRONY SŁUCHU

2.1. Programy profilaktyki uszkodzeo słuchu na świecie

Problem ochrony słuchu został dostrzeżony przez WHO, szczególnie w kontekście krajów

rozwijających się. W 1998 roku ogłoszono konieczność opracowania Narodowych

Programów Zapobiegania Uszkodzeniom Słuchu Spowodowanym przez Hałas, opartych

głównie na ograniczeniu narażenia, promocji zdrowia i wprowadzeniu unormowań prawnych.

Krajem, w którym rozwinięto najbardziej kompleksową opiekę nad pracownikiem

narażonym na hałas są Stany Zjednoczone. W 1983 roku OSHA (jednostka amerykańskiego

Ministerstwa Pracy zajmująca się zagadnieniami medycyny pracy i zdrowia publicznego)

zaleciła wprowadzenie programów ochrony słuchu dla wszystkich pracowników pracujących

w narażeniu na hałas powyżej 85 dB przez 8 godzin dziennie. Podstawy tego programu

zawarte były w istniejących przepisach normatywnych, jednakże trudności sprawiał sposób

ich wprowadzenia na różnorodnych stanowiskach pracy oraz strona organizacyjna, jak

koordynowanie elementów na poziomach pracodawcy, służb higienicznych i medycznych

oraz pracownika, a także ewaluacja programu oraz ocena korzyści osiągniętych z jego

wprowadzenia.

Założenia Kompleksowego Amerykańskiego Programu Ochrony Słuchu

opublikowano w 2002 roku na stronach internetowych, gdzie przedstawiono główne

zagadnienia związane z ochroną słuchu, definicje oraz podstawowe zalecenia. Na bazie

opublikowanych zaleceń w kolejnych latach opracowywano programy stanowe, np. w 2004 r.

Program Ochrony Słuchu Uniwersytetu Stanu Colorado, w 2006 r. Uniwersytetu w Stanford

i sukcesywnie w pozostałych stanach.

Na program ochrony słuchu wg OSHA składają się następujące elementy:

i. Systematyczna i okresowo powtarzana ocena narażenia na hałas i wyznaczenie stref

szczególnie wysokiej ekspozycji.

ii. Monitorowanie przez pracodawcę poziomu dźwięku na stanowiskach pracy, a w

szczególności wyodrębnienie osób, u których 8 godzinne narażenie na hałas (TWA1)

przekracza 85 dB. Pomiary powinny obejmować różne rodzaje hałasu (hałas ustalony,

nieustalony, impulsowy, przerwany) w zakresie 80 130 dB. W proces monitorowania

zmian hałasu powinni być włączeni pracownicy. Osoby narażone na hałas o wysokim

poziomie powinny być okresowo przesuwane na stanowiska pracy o niższym poziomie

narażenia. Zalecane jest również stosowanie technicznych sposobów ograniczenia

narażenia na hałas w miejscu pracy.

iii. Badania audiometryczne mające na celu ocenę zmian stanu słuchu pracowników w

okresie narażenia, lecz jednocześnie będące okazją do edukacji pracowników w zakresie

ochrony słuchu. Badania audiometryczne powinny być bezpłatne i przeprowadzane co rok

u wszystkich pracowników narażonych na hałas powyżej wartości dopuszczalnych.

Kolejne audiogramy porównywane są z wynikami badań wyjściowych (wstępnych). Za

istotny ubytek słuchu uważa się podwyższenie progów dla częstotliwości 2, 3 i 4 kHz

średnio o minimum 10 dB (tzw. STS – standard threshold shift). W przypadku

stwierdzenia STS informowany jest pracodawca, zaś pracownik zostaje przeszkolony oraz

zobowiązany do używania odpowiednio dobranych ochronników słuchu. Audiogram

wyjściowy jest zmieniany wraz z wiekiem pracownika i czasem trwania narażenia.

iv. Dobór ochronników słuchu. Ochronniki powinny być dostępne dla wszystkich

pracowników narażonych na hałas o poziomach TWA powyżej 85 dB. Muszą być one

stosowane przez pracowników w przypadku, gdy:

1 TWA z ang. time-weighted average średni ważony czasowo poziom dźwięku.

4

- nie wykonano wyjściowej audiometrii tonalnej u osób pracujących w warunkach

przekroczeń normatywów higienicznych,

- przy wysokiej wrażliwości (podatności) na działanie hałasu,

- przy narażeniu na hałas powyżej 90 dB.

Typ ochronnika powinien być dobrany na zlecenie pracodawcy tak, aby redukował

poziom hałasu adekwatnie do narażenia, tj.: aby poziom dźwięku pod ochronnikiem nie

przekraczał 85 dB. Pracodawca powinien nadzorować stosowanie ochronników przez

pracowników.

v. Szkolenia. Najistotniejsze są szkolenia uświadamiające pracownikom potrzebę ochrony

słuchu. Pracownicy narażeni na hałas ponadnormatywny powinni być poddawani

corocznym szkoleniom, obejmującym takie zagadnienia, jak:

- szkodliwe skutki zdrowotne działania hałasu,

- rodzaje ochronników słuchu oraz korzyści i niedogodności wynikające z ich

stosowania,

- zasady doboru ochronników słuchu i ich prawidłowe stosowanie, a także konieczność

zmiany typu ochronników przy zmianie poziomu narażenia na hałas na stanowisku

pracy,

- procedury medyczne stosowane dla celów oceny stanu słuchu.

Programy ochrony słuchu uzyskały silne wsparcie instytucji publicznych. W National

Institute of Occupational Safety and Health (NIOSH) opracowano internetową stronę

poświęconą kontroli narażenia na hałas w miejscu pracy

(www.cdc.gov/niosh/topics/noise/workplacesolutions/ workplaceSolutions.html), która nie

tylko zawiera bazę danych o poziomach hałasu generowanych przez typowe maszyny,

urządzenia i narzędzia stosowane w przemyśle oraz informacje nt. metod walki z hałasem

(tzw. „bank idei”), w tym indywidualnych ochron słuchu, lecz także listę pytań kontrolnych,

dzięki którym pracodawca (lub nawet pracownik) może dokonać oceny realizacji założeń

programu ochrony słuchu i przyjętych zobowiązań (tj.: przeprowadzanych szkoleń, pomiarów

hałasu, badań profilaktycznych itd.).

Zalecenia dla jednostek branżowych takich, jak: wojsko lub policja, zostały

przygotowane przez odpowiednie Ministerstwa.

W 2004 roku opublikowano ewaluację Programu Ochrony Słuchu na bazie trzech

zakładów pracy wprowadzających programy o różnym stopniu zaawansowania i aktywności,

od podstawowego, zgodnego z założeniami OSHA, do najbardziej aktywnego [45]. Oceniano

częstotliwość i jakość pomiarów hałasu na stanowiskach, dane audiometryczne, dostępność i

dobór ochronników słuchu oraz stan wiedzy pracowników. Najwięcej zastrzeżeń we

wszystkich zakładach budziło to ostatnie zagadnienie. Pracownicy nie byli informowani o

wynikach pomiarów hałasu na ich stanowisku, ochronniki słuchu stosowane były przez

20 90% (średnio 75%) pracowników, co wynikało w dużej mierze ze specyfiki pracy. Z

raportów zakładów pracy wynikało, że we wszystkich przeprowadzano szkolenia

pracowników o różnym stopniu sformalizowania, od pogadanek do filmów video, broszur i

ulotek. Szkolenia te dotyczyły zarówno szkodliwości hałasu, jak i stosowania ochronników

słuchu. Informacji na temat oceny słuchu udzielała pielęgniarka wykonująca badania.

Jednakże z rozmów z pracownikami wynikało, że szkolenia nie obejmowały nowych

pracowników, nie pamiętali oni treści pogadanek i filmów, nie interesowali się ulotkami, zaś

ochronniki słuchu dopasowywali metodą prób i błędów na podstawie dołączonej instrukcji.

Wykonywane badania słuchu podczas zmiany roboczej wykazywały u znacznej liczby

pracowników pogorszenie progów słuchu (czasowe przesunięcie progu słuchu TTS), co z

kolei zniechęcało ich do systematycznego przeprowadzania badań. Według autorów

opracowania, przyczyną niepowodzeń na tym polu był brak zorganizowanego, całościowego

http://www.cdc.gov/niosh/topics/noise/workplacesolutions/%20workplaceSolutions.html

5

planu szkoleń. Jako najistotniejsze tematy szkoleń pracownicy wskazali problemy starzenia

się narządu słuchu, zależności wielkości ubytków słuchu od charakteru hałasu (stały,

okresowy, impulsowy), prawidłowego stosowania i dopasowania ochronników słuchu oraz

interpretacji wyników pomiarów hałasu na zajmowanych stanowiskach pracy. Wnioski z

oceny programu obejmowały konieczność szkoleń pracowników w małych grupach,

wyłonienie starszych, poważanych pracowników jako wzorów do naśladowania,

przestrzeganie przerwy w pracy przed badaniem słuchu. Badanie wykazało, jak ważne jest

aktywne włączenie pracowników w program ochrony słuchu.

W profilaktyce zaburzeń słuchu spowodowanych hałasem główną rolę odgrywa

monitorowanie stanu słuchu z zastosowaniem audiometrii tonalnej. Podnosi się, jednakże,

konieczność opracowania innych metod oceny słuchu, jak również oceny stanu słuchu w

zmieniających się warunkach akustycznych w miejscu pracy. Oprócz ostrości słyszenia

istotne są również takie parametry czynnościowe, jak percepcja mowy, lokalizacja źródła

dźwięku, rozumienie mowy w hałasie. Na podstawie obszernych badań przeprowadzonych w

Kanadzie [6] uznano, że znacznie bardziej wiarygodnym testem od audiometrii tonalnej jest

test rozumienie mowy w szumie (HINT) w wersji obuusznej przez słuchawki (jako skrining)

lub poszerzonej w wolnym polu, z możliwością oceny lokalizacji źródła dźwięku. W

omawianym przykładzie, jako szum tła wykorzystano hałas występujący w środowisku pracy

(w tym przypadku hałas występujący na statku) zarejestrowany i odtwarzany z odpowiednią

głośnością. Ocena ta, co przyznali sami autorzy, wyklucza jednak z pracy w narażeniu na

hałas osoby z uszkodzeniem słuchu, które nie są w stanie uzyskać minimalnej punktacji w

teście HINT, a jednocześnie ich zaburzenia nie spełniają kryteriów choroby zawodowej.

Poza terenem USA i Kanady nie publikowano informacji na temat prowadzenia

narodowych programów ochrony słuchu pracowników narażonych na hałas. Przeprowadzane

oceny dotyczą raczej zgodności stosowanych działań z istniejącym prawem, jak np. badania

prowadzone przez Ministra Zdrowia Malezji, w których stwierdzono, że jedynie 41%

zakładów przemysłowych w pełni stosuje przepisy dotyczące ochrony słuchu pracowników

[23]. W Anglii wykazano braki w stosowaniu „miękkich” elementów programu ochrony

słuchu, takich jak szkolenie pracowników oraz personelu zarządzającego, szczególnie

średniego szczebla.

2.2. Programy ochrony słuchu w Polsce

W Polsce brak jest jednego narodowego kompleksowego programu ochrony słuchu

pracowników zatrudnionych w narażeniu na hałas. W latach 2000 2005 koordynowany był

przez WOMP w Kielcach projekt edukacyjny pt „Zakładowy Program Ochrony Słuchu”

będący częścią Narodowego Programu Zdrowia dot. poprawy zdrowia ludności i związanej z

nim jakości życia.

Program realizowano w 23 zakładach pracy na terenie województwa świętokrzyskiego

[2]. Szczegółowe cele programu obejmowały: 1) zmniejszenie emisji hałasu i narażenia

pracowników, 2) upowszechnienie zachowań służących ochronie słuchu wśród pracowników

eksponowanych na hałas w miejscu pracy, oraz 3) doskonalenie jakości świadczeń

profilaktycznych służby medycyny pracy związanych z ochroną słuchu. Oczekiwane efekty to

ograniczenie emisji hałasu do wartości 75 dB, stosowanie optymalnych ochron słuchu przez

95% pracowników narażonych na hałas, zmniejszenie populacji osób narażonych oraz z

rozpoznanym pohałasowym uszkodzeniem słuchu oraz ostatecznie zmniejszenie liczby

nowych przypadków choroby zawodowej w województwie świętokrzyskim. Program

realizowano we współdziałaniu Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy (ocena stanu

zdrowia pracowników, ocena stanu słuchu, badania audiometrii tonalnej), Państwowej

6

Inspekcji Sanitarnej (ocena narażenia na hałas) oraz Państwowej Inspekcji Pracy (ocena stanu

technicznego urządzeń emitujących hałas, ocena procesów technologicznych).

Po zakończeniu trwającego 6 lat projektu nie opublikowano jego rezultatów w żadnym

indeksowanym czasopiśmie. Wyniki prezentowane były na wewnętrznych stronach

Okręgowej Inspekcji Pracy w Kielcach (http://www.kielce.oip.pl/ inform/rozne/r2002/

zpos_narodowy_ programzdrowia.htm). Ze względu na specyfikę jednostki, sprawozdawano

szczegółowo wyniki kontroli, które systematycznie przeprowadzano w zakładach objętych

programem. W zakładach tych podjęto działania organizacyjne zmierzające do ograniczenia

narażenia na hałas, takie, jak modernizacja maszyn, likwidacja stanowisk, zmiana technologii,

wyposażenie pracowników w ochrony indywidualne oraz wprowadzenie ochron zbiorowych.

W projekcie programu profilaktycznego wspomniano również o działaniach

edukacyjnych, podnoszących wiedzę pracowników, pracodawców oraz lekarzy medycyny

pracy w postaci szkoleń dla organizacji związkowych i pracodawców, przekazywaniu

materiałów informacyjnych oraz kampanii medialnej. Nie oceniono jednak w żaden sposób

wpływu działalności informacyjnej na zachowania pracodawców bądź pracowników.

Dotychczas nie opublikowano również informacji w jakim zakresie zrealizowano założone

cele oraz czy osiągnięto oczekiwane efekty programu.

Innym działaniem podjętym na rzecz pracowników narażonych na hałas było

stworzenie w województwie kujawsko-pomorskim, w ramach sejmiku wojewódzkiego,

platformy koordynującej działania służb odpowiedzialnych za poprawę warunków pracy i

powołanie Kujawsko-Pomorskiego Forum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy. Jednakże z

przeglądu danych literaturowych nie wynika, by projekt ten został zrealizowany.

W chwili obecnej warunki pracy osób narażonych na hałas zależą przede wszystkim

od aktywności służb PIS, PIP i WOMP na danym terenie. I tak w województwie lubuskim

szczególnie wyróżnia się aktywność Wojewódzkiej Stacji Sanitarno Epidemiologicznej. Z

raportu za 2007 rok wynika, że placówka ta prowadziła szczególnie aktywność kontrolną w

zakresie przeprowadzania pomiarów hałasu przez pracodawców oraz oceny programów

organizacyjno-technicznych zmierzających do ograniczenia narażenia. Do działań

ponadstandardowych należała edukacja pracodawców w zakresie poprawy warunków pracy

oraz współpraca z lekarzami medycyny pracy. Działania te prowadzone są od ponad 30 lat,

objęte są nazwą „Program Walki z Hałasem”. Spowodowały one nie tylko obniżenie liczby

osób pracujących w narażeniu na hałas, lecz również ograniczenie negatywnego wpływu

hałasu na narząd słuchu. I tak w 2007 roku w województwie tym stwierdzono jedynie 4

przypadki zawodowego uszkodzenia słuchu na ponad 7000 osób narażonych. W raporcie

WSSE w Zielonej Górze podkreślana jest jednak nadal dość powszechna nieznajomość bądź

niechęć do stosowania przepisów przez pracodawców oraz pracowników. Podobnych

raportów nie przedstawiono w żadnej z pozostałych wojewódzkich stacji sanitarno-

epidemiologicznych, nie informowano również o prowadzeniu działań wybiegających ponad

działalność statutową.

3. OCENA ŚWIADOMOŚCI ZAGROŻEO ZWIĄZANYCH Z HAŁASEM W MIEJSCU PRACY BADANIE KWESTIONARIUSZOWE

Wdrożenie programu ochrony słuchu nie osiągnie spodziewanych efektów, gdy

pracownicy nie mają świadomości zagrożeń związanych z ekspozycją na hałas w miejscu

pracy. Dlatego opracowano anonimowy kwestionariusz służący do oceny stanu wiedzy i

świadomości pracowników nt. zagrożenia hałasem w miejscu pracy, stosowanych prze

pracodawcę metod ograniczenia narażenia i samooceny stanu słuchu (Załącznik nr 1).

http://www.kielce.oip.pl/%20inform/rozne/r2002/%20zpos_narodowy_%20programzdrowia.htm



7

Ww. kwestionariusz przewidziany jest do stosowania przed wdrożeniem programu

ochrony słuchu dla celów oceny sytuacji „zastanej”, a także po kilku latach realizacji POS do

oceny skuteczności podjętych działań.

Kwestionariusz ten wykorzystano do oceny stanu świadomości pracowników Zakładu

Taboru Szynowego S.A. w Zielonej Górze. Zakład ten wybrano do wdrożenia modelowego

programu ochrony słuchu2. Badania ankietowe przeprowadzono w grupie 113 pracowników

zatrudnionych przy produkcji wagonów towarowych.

Znakomita większość ankietowanych osób uznała, że w ich miejscu pracy występuje

narażenie na hałas (86,7 %) i powinny być chronione przed tym hałasem (89,2 %) (Tabela

3.1). Zdaniem ponad połowy (55,5 %) dotychczasowa ochrona jest wystarczająca, natomiast

2/3 pracowników (66,4 %) uważało, iż powinny być wprowadzone nowe sposoby

ograniczenia ekspozycji.

Tabela 3.1. Zbiorcze zestawienie wyników anonimowych badań ankietowych nt. do oceny

stanu wiedzy i świadomości pracowników nt. zagrożenia hałasem w miejscu pracy,

stosowanych prze pracodawcę metod ograniczenia narażenia i samooceny stanu słuchu,

przeprowadzonych w Zakładzie Taboru Szynowego w Zielonej Górze.

Lp.

Pytanie

Częstość odpowiedzi [%]

Zdecydo-

wanie

TAK

TAK

Nie

mam

zdania

NIE

Zdecydo-

wanie

NIE TAK NIE

1 2 3 4 5 1+2 4+5

1 Czy uważasz, że na Twoim stanowisku

pracy występuje hałas? 55,8 31 9,7 2,7 0,9 86,7 3,5

2 Czy hałas na Twoim stanowisku pracy

jest zbyt głośny? 46,4 30 10 11,8 1,8 76,4 13,6

3 Czy uważasz, że powinieneś(aś) być

chroniony przed tym hałasem? 48,6 40,5 7,2 2,7 0,9 89,2 3,6

4

Czy uważasz, że jesteś dostatecznie

chroniony(na) przed hałasem na

stanowisku pracy? 13,6 41,8 28,2 15,5 0,9 55,5 16,4

5

Czy Twoim zdaniem powinny zostać

wprowadzone nowe sposoby ochrony

przed hałasem? 23,9 42,5 19,5 12,4 1,8 66,4 14,2

6

Czy jesteś dostatecznie poinformowany

o poziomie hałasu na Twoim stanowisku

pracy (znasz wyniki pomiarów hałasu)? 17,1 63,1 4,5 12,6 2,7 80,2 15,3

7

Czy jesteś dostatecznie poinformowany

o szkodliwym działaniu hałasu

(uszkodzenia słuchu i inne)? 18,6 72,6 2,7 4,4 1,8 91,2 6,2

8 Czy uważasz, że masz badany słuch

wystarczająco często? 13,5 71,2 7,2 6,3 1,8 84,7 8,1

2 Przyjęto założenie, że docelowa grupa do badań i wdrożenia modelowego programu ochrony słuchu

będzie obejmować: (i) minimum 100 pracowników narażonych na hałas o poziomach ekspozycji

LEX,8h 80 dB, z przewagą osób narażonych na hałas o poziomach powyżej NDN (LEX,8> 85 dB) i

powyżej wartości granicznych ekspozycji na hałas (LEX,8> 87 dB); (ii) zatrudnionych na

stanowiskach pracy, gdzie podstawowym sposobem ograniczenia narażenia na hałas jest stosowanie

indywidualnych ochronników słuchu, w zakładach pracy, które wyrażą zgodę na współpracę

(nieistotny jest profil produkcji).

8

9 Czy stosujesz ochronniki słuchu? 32,4 56,5 0,9 10,2 0 88,9 10,2

10 Czy Twoim zdaniem ochronniki słuchu

chronią Cię dobrze przed hałasem? 9,2 62,4 16,5 11,9 0 71,6 11,9

11

Czy uważasz, że oprócz ochronników

słuchu, konieczne są dodatkowe sposoby

ochrony przed hałasem (obudowy

maszyn itp.)?

16,2 36 29,7 15,3 2,7 52,3 18

12 Czy masz problemy ze słuchem? 3,5 18,6 3,5 67,3 7,1 22,1 74,3

13 Czy masz problemy z szumami

usznymi? 0 13,2 2,6 71,9 12,3 13,2 84,2

Większość ankietowych osób stwierdziła, iż została dostatecznie poinformowana o

poziomie hałasu w miejscu pracy (80,2 %) i jego szkodliwym działaniu (91,2 %), a także ma

wystarczająco często badany słuch (84,7 %). Mimo to, co piąty pracownik zgłaszał problemy

ze słuchem.

Podsumowując, rezultaty anonimowych badań ankietowych potwierdziły konieczność

wprowadzenia kompleksowego programu ochrony słuchu dla tej grupy zawodowej.

4. METODA SZACOWANIA INDYWIDUALNEGO RYZYKA USZKODZENIA SŁUCHU WYWOŁANEGO HAŁASEM Skuteczna ochrona słuchu przed skutkami działania hałasu jest w znacznym stopniu

uwarunkowana prawidłowym oszacowaniem ryzyka uszkodzenia słuchu. Istniejące przepisy

prawne, w tym rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych

przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU z 2003 r., Nr 169 poz. 1650), obligują

pracodawcę do szacowania tzw. ryzyka zawodowego.

Ryzyko zawodowe, czyli prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń

związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia u

pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń występujących w

środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy, jest pojęciem szerszym niż pojęcie

ryzyka uszkodzenia słuchu.

Zasady oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy opisuje norma PN-N-

18002:2002. Zgodnie z zaleceniami ww. normy wielkości charakteryzujące narażenie

stanowią podstawę szacowania ryzyka zawodowego, co pozwala jedynie na opisowe

oszacowanie ryzyka ekspozycji zawodowej (K<0,5 – ryzyko małe, 0,5<K 1- ryzyko średnie,

K>1 – ryzyko duże3). Brak jest ilościowego odniesienia parametrów ekspozycji do głębokości

ubytków słuchu, czyli powiązania z ryzykiem zdrowotnym. Pomijane są przy tym inne

czynniki decydujące o urazowości hałasu dotyczące zarówno samej ekspozycji na hałas (np.

impulsowość, stosowanie ochronników słuchu), a także czynniki zdrowotne (np. choroby

metaboliczne, nadciśnienie) i genetyczne oraz narażenie na rozpuszczalniki, drgania

miejscowe, palenie papierosów, stosowanie środków przeciwbólowych i leków

ototoksycznych.

Dotychczasowe sposoby szacowania ryzyka uszkodzenia słuchu wywołanego

działaniem hałasu (ryzyka zdrowotnego) ograniczały się do uwzględnienia tylko

ekspozycji zawodowej. Przykładowo w normie międzynarodowej ISO 1999:1990

(PN-ISO 1999:20004) [34] opisano metodę wyznaczania spodziewanego trwałego

3 K – krotność przekroczenia wartości najwyższych dopuszczalnych natężeń (NDN) hałasu wg Dz.U. z 2002 r.,

Nr 217, poz. 1833 z późniejszymi zmianami. 4 W 2000 r. norma międzynarodowa ISO 1999:1990 została wprowadzona w Polsce drogą tłumaczenia jako PN-

9

przesunięcia progu słuchu wywołanego hałasem (z ang. noise-induced permanent

threshold shift – NIPTS) w odniesieniu do populacji osób narażonych zawodowo. Jako

podstawę oceny przyjęto poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia

(tygodnia) pracy (LEX, 8h /LEX, w ) i efektywny czas narażenia w latach.

Metodę szacowania NIPTS oparto głównie o dane uzyskane dla ustalonego hałasu

szerokopasmowego bez składowych tonalnych, przyjmując jako odniesienie bazy

danych dotyczące progów słuchu osób zdrowych otologicznie lub/i nie narażonych

zawodowo na hałas populacji z krajów zachodnioeuropejskich i

północnoamerykańskich. Istotne czynniki wpływające na urazowość hałasu takie jak

np. jego widmo częstotliwości i charakter zmienności w czasie (np. impulsowość) oraz

stosowanie ochronników słuchu zostały tylko częściowo uwzględnione w postaci 5 dB

poprawki dla hałasu tonalnego lub impulsowego.

Dla optymalnej profilaktyki istnieje potrzeba oceny wpływu czynników zawodowych i

pozazawodowych na wystąpienie uszkodzenia słuchu, a w szczególności udziału innych

czynników mających wpływ na ubytki słuchu takich jak np. narażenie na rozpuszczalniki

drgania miejscowe, palenie papierosów, stosowanie środków przeciwbólowych i leków oto

toksycznych [55 58].

4.1. Szacowanie ryzyka uszkodzenia słuchu wg ISO 1999:1990

Norma międzynarodowa ISO 1999:1990 opisuje metodę szacowania trwałego

przesunięcia progu słuchu wywołanego działaniem hałasu (z ang. noise-induced permanent

threshold shift - NIPTS) oraz wyznaczania ryzyka uszkodzenia słuchu na podstawie takich

zmiennych, jak: wiek, płeć i narażenie na hałas (średni poziom ekspozycji i czas ekspozycji w

latach).

Zgodnie z ustaleniami ww. normy próg słuchu (HTLAN) jest kombinacją progu

słuchu związanego z wiekiem (i płcią) (HTLA) oraz trwałego przesunięcia progu słuchu

wywołanego hałasem (NIPTS):

(4.1)

gdzie:

HTLA - próg słuchu związany z wiekiem (HTLA – z ang. age-related hearing

threshold level), w dB,

NIPTS - przesunięcie progu słuchu wywołane ekspozycją na hałas NIPTS (z ang.

noise- induced permanent threshold shift) wyznaczone przy uwzględnieniu średniego

poziomu ekspozycji na hałas LEX, śr i czasu ekspozycji T,

LEX – średni poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego

wymiaru czasu pracy, w dB,

T – efektywny czas pracy w narażeniu na hałas, w latach.

Uwaga: Średni poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy za

okres pracy w narażeniu na hałas jest obliczany wg wzoru (4.2):

;10T

T

1lg10L ih8,EXL1,0

N

1i

iN

1i

i

EX (4.1.2)

gdzie:

ISO 1999:2000.

.120

NIPTSHTLANIPTSHTLAHTLAN

10

N – liczba różnych zajmowanych stanowisk pracy,

LEX,8h i – równoważny poziom dźwięku odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy

na i- tym stanowisku pracy, w dB,

Ti – okres zatrudnienia na i-tym stanowisku pracy w latach.

Ryzyko uszkodzenia (upośledzenia) słuchu wyrażone jako różnica między odsetkiem

populacji w danym wieku (oddzielnie dla kobiet i mężczyzn), której próg HTLAN przekracza

wartość graniczną i odsetkiem populacji z progiem HTLA powyżej wartości granicznej,

wyznacza się oddzielnie dla częstotliwości 1000, 2000, 3000, 4000 i 6000 Hz. Jako wartość

graniczną progu słuchu przyjmuje się zwykle poziom 25 dB.

Rys. 4.1.1. Przykład szacowania ryzyka uszkodzenia słuchu wg PN-ISO 1999:2000 [34]

4.2 Przewidywane i rzeczywiste progi słuchu pracowników narażonych na hałas w obecności dodatkowych czynników ryzyka – zmodyfikowana metoda wg ISO 1999

Przewidywane wg normy ISO 1999:1990 przesunięcia progów słuchu różnią się od

rzeczywistych ubytków słuchu, gdyż model ten nie uwzględnia innych, poza hałasem,

czynników mających istotny wpływ na głębokość uszkodzenia słuchu.

Zaproponowano modyfikacje uwzględniające dodatkowe czynniki tj.: narażenie na

rozpuszczalniki organiczne, palenie papierosów lub/ i nadciśnienie tętnicze krwi oraz

modyfikacje ekspozycji na hałas tj. stosowanie ochronników słuchu lub/ i charakter

impulsowy hałasu.

Spodziewane ubytki słuchu HTLk są obliczane zgodnie z wzorem (4.2.1)

uwzględniającym wprowadzone modyfikacje:

cisnieniesmochemk

kk CFCFCF120

)NIPTSHTLA(NIPTSHTLAHTL (4.2.1)

gdzie:

HTLA, T – jw.,

11

NIPTSk – trwałe przesunięcie progu słuchu wywołane ekspozycją na hałas

wyznaczone z uwzględnieniem skorygowanego średniego poziomu ekspozycji na

hałas LEX, kr i czasu ekspozycji T,

LEX, k – skorygowany średni poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego

dobowego wymiaru czasu pracy, z uwzględnieniem skuteczności stosowanych

ochronników słuchu lub/ i impulsowego charakteru hałasu, w dB,

CFchem – poprawka wynikająca z ekspozycji zawodowej na rozpuszczalniki

organiczne,

CFsmo – poprawka uwzględniająca palenie papierosów,

CFcisnienie – poprawka uwzględniająca nadciśnienie tętnicze krwi.

Skorygowany poziom ekspozycji na hałas LEX, k opisuje wzór (4.2.2):

)AKL(1,0)KL(1,0

k,EXh8,EXh8,EX 10t10t8

8

1log10L (4.2.2)

gdzie:

K poprawka dla hałasu impulsowego K=5 dB (K=0 dB w pozostałych

przypadkach),

A nominalne tłumienie ochronników słuchu, w dB,

t czas używania ochronników w ciągu zmiany roboczej, w h,

LEX, 8h poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru

czasu pracy, w dB.

Średni skorygowany poziom ekspozycji na hałas jest wyznaczany wg wzoru (4.1.2), z

kolei poprawki dla poszczególnych czynników ryzyka CFrf przyjmują postać funkcji 2

zmiennych (poziomu imisji hałasu Lim i decyla Q) opisaną zależnością (4.2.3):

)Q(ELD)Q(LC)Q(BLAConst)Q;L(CF rfimfrimrfrfimrfrfimrf 100100100 22

(4.2.3)

gdzie:

LEX, k, T jw.,

Lim – poziom imisji hałasu, tj.: parametr wiążący średni skorygowany poziom

ekspozycji na hałas i czas ekspozycji T, Lim=LEX,k+10 logT, w dB

Q centyl w konwencji normy PN-ISO 1999:2000 pomnożony przez 100

(Q=0,90*100 dla najmniejszych HTL),

Arf, Brf, Crf, Drf, Erf, Constrf współczynniki (parametry) wg Tabeli 4.2.1.

Wartości współczynników (parametrów) Arf, Brf, Crf, Drf, Erf, Constrf przypisane ww.

czynnikom ryzyka podano w Tabeli 4.2.1. W przypadku szacowania ryzyka dla zmiennych

Lim oraz Q spoza zakresu wymienionego w tej tabeli, przyjmowane są wartości funkcji

poprawek odpowiadające odpowiednim krańcom przedziałów zmiennych Lim oraz Q.

Przykładowo dla częstotliwości 2 kHz oraz Lim=89 dB i Q=60, uwzględniane są

współczynniki odpowiadające Lim=90 dB i Q=50.

12

Tabela 4.2.1 Współczynniki funkcji poprawek dla poszczególnych czynników ryzyka uszkodzenia

słuchu dla różnych częstotliwości audiometrycznych. W tabeli podane zostały przedziały zmienności

poziomu immisji (Lim) oraz centyli pomnożonych przez 100 (Q).

Funkcja poprawek Const imLA Q)-(100B

2

imLC Q)-(100LD im

2)100(E Q

Dla 2kHz

W przedziałach: 105)dB(90Lim ; dla 10)Q(50

Substancje

chemiczne

553,67 10,360 1,663 0,0480 0,0165 0,0015

Palenie papierosów 454,11 -8,901 0,815 0,0453 0,0031 0,0043

Podwyższone

ciśnienie krwi

-86,36 1,923 0,201 -0,0091 -0,0066 0,0038

Dla 3kHz


Substancje

chemiczne

1182,4 -24,170 -1,545 0,1241 0,0118 0,0040

Palenie papierosów 920,06 -18,838 -0,978 0,0974 0,0055 0,0047

Podwyższone

ciśnienie krwi

173,27 -3,432 -0,106 0,0180 -0,0034 0,0046

Dla 4kHz


Substancje

chemiczne

753,8 -15,134 -1,000 0,0762 0,0105 0,0004


Podwyższone

ciśnienie krwi

35,28 -0,300 -0,289 -0,0002 0,0024 0,0012

Dla 6kHz


Substancje

chemiczne

384,0 -6,453 -2,136 0,0268 0,0202 0,0018


Podwyższone

ciśnienie krwi

-74,79 1,540 0,383 -0,0073 -0,0055 0,0014

4.3. Podstawy opracowania zmodyfikowanej metody szacowania ryzyka uszkodzenia słuchu wywołanego hałasem

4.3.1. Przewidywane trwałe przesunięcie progów słuchu w obecności wybranych czynników ryzyka – baza danych

Podstawą modyfikacji opisanej w normie ISO 1999:1990 metody szacowania ryzyka

uszkodzenia słuchu wywołanego hałasem była analiza zgromadzonej w Zakładzie Zagrożeń

Fizycznych, Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi, bazy danych zawierającej informacje nt. stanu

słuchu pracowników narażonych zawodowo na hałas lub/i inne czynniki ototoksyczne.

W ramach realizowanych prac badawczych zgromadzono wyniki badań audiometrycznych

4687 osób z 24 zakładów pracy. Dla każdej zbadanej osoby zebrano informacje dotyczące narażenia

na hałas, historię aktywności zawodowej, podstawowe informacje dotyczące stanu zdrowia oraz

dane antropometryczne (badanie audiometryczne, przebyte choroby i urazy, wyniki badań ciśnienia

tętniczego, informacje dotyczące wzrostu i masy ciała) oraz zidentyfikowano czynniki modyfikujące

szkodliwe oddziaływanie hałasu na stan słuchu oraz występowanie dodatkowych czynników ryzyka

(np. narażenie na rozpuszczalniki organiczne).

W przypadku 1528 osób narażonych na hałas oraz 131 pracowników biurowych, pracownicy

Instytutu Medycyny Pracy wykonali badania audiometryczne, przeprowadzili wywiad medyczny.

13

Pytania dotyczące stanu zdrowia obejmowały występowanie chorób narządu słuchu, używania leków

ototoksycznych itp. Celem tej części wywiadu było wyeliminowanie z badanej populacji wszystkich

osób z ubytkami słuchu nie związanych z ekspozycją na hałas. Pytania dotyczące stylu życia miały

na celu identyfikacje czynników ryzyka takich jaka palenie papierosów, spożycie alkoholu i

pozazawodowe narażenia ototoksyczne na substancje chemiczne i leki oraz przebiegu wcześniejszej

aktywności zawodowej.

Dla każdego ze zbadanych pracowników zostało określone zawodowe narażenie na hałas i

rozpuszczalniki organiczne (styren, toluen i ksylen). Wielkość narażenia została wyznaczona na

podstawie pomiarów przeprowadzonych przez pracowników Instytutu Medycyny Pracy lub danych

dostarczonych przez zakładowe działu higieny pracy. Narażenie na było opisywane za pomocą

poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do 8-godzinnego dnia pracy uśrednianego po całym

okresie ekspozycji oraz stażem pracy w narażeniu na hałas. Narażenie na rozpuszczalniki organiczne

zostało opisane stężeniem danej substancji na stanowisku pracy, a w przypadku braku danych o

stężeniach występowanie narażenia na czynniki chemiczne opisywano zmienna jakościową

(Tak/Nie). W podobny sposób opisano używanie ochronników słuchu oraz występowanie hałasu

impulsowego.

W przypadku pozostałych 3019 pracowników zatrudnionych kopalni węgla kamiennego i

elektrowni wyniki badań audiometrycznych, podstawowe dane o stanie zdrowia i występowaniu

czynników ryzyka zebrano w trakcie kwerendy dokumentacji medycznej natomiast dane dotyczące

przebiegu pracy w zakładzie oraz wielkości narażenia na hałas uzyskano z zakładowych działów

bezpieczeństwa i higieny pracy. W wymienionych zakładach pracy w celu uzyskania szczegółowych

informacji na temat narażenia i występowania czynników ryzyka poddano badaniu ankietowemu 575

pracowników (tj. ok. 19%).

W tym celu przygotowano kwestionariusz zawierającą pytania pozwalające uzyskać

informacje dotyczące, stylu życia, stanu zdrowia i historii przebytych chorób oraz ekspozycji na

substancje chemiczne i hałas oraz narażenia na inne czynniki ryzyka w trakcie aktywności

zawodowej i pozazawodowej.

Wyniki przeprowadzonych wywiadów medycznych oraz badań kwestionariuszowych

ujednolicono łącząc uzyskane informacje w ujednoliconej bazie danych (wiek, płeć, palenie

papierosów (czasu palenia w latach oraz liczby papierosów wypalanych dziennie), spożywanie

alkoholu, urazy głowy, urazy akustyczne, zawroty głowy i szumy uszne, ciśnienie krwi, masa ciała,

wzrost oraz narażenie na rozpuszczalniki organiczne.

Zgromadzone w bazie dane umożliwiły określenie średnich poziomów ekspozycji na hałas

odniesionych do 8-godzinnego dnia pracy dla każdej ze zbadanych osób. Następnie wyznaczono

dwie wielkości charakteryzujące „całożyciową” ekspozycję zawodową na hałas:

poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy, uśredniony po całym okresie

narażenia )(LT EX,8h, opisany wzorem:

;10T

T

1lg10L iEXL0,1

N

1i

iN

1i

i

EX,8h (4.3.1.1)

gdzie:

N – liczba różnych zajmowanych stanowisk pracy

EXiL – równoważny poziom dźwięku odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy na i-tym

stanowisku pracy, w dB

iT – okras zatrudnienia na i-tym stanowisku pracy, w latach

poziom immisji hałasu imL , czyli średni poziom ekspozycji odniesiony do 1 roku, opisany

wzorem:

14

T;lg10LL EX,8him (4.3.1.2)

gdzie:

T – łączny czas ekspozycji w latach.

W tabelach 4.3.1.1 i 4.3.1.2 przedstawiono podstawowe informacje na temat zbadanych

pracowników w poszczególnych grupach zakładów.

Tabela 4.3.1.1 Wiek, staż i poziom ekspozycji na hałas pracowników w badanych zakładach pracy.

Zakłady pracy Średni wiek

Odchylenie

standardowe (lata)

Średni staż Pracy w

ekspozycji na hałas

Odchylenie

standardowe (lata)

Średni poziom

ekspozycji na hałas

Odchylenie

standardowe (dB)

Liczba

przypadków

Zakłady przemysłu

lekkiego 38 9 13 8 83 5 513

Kopalnia węgla

kamiennego 39 7 18 6 84 4 1996

Pracownicy biurowi 40 9 brak narażenia na

hałas

brak narażenia na

hałas 131

Fabryki farb i

lakierów 39 9 13 9 83 4 347

Elektrownia 42 8 17 5 85 4 1013

Stocznia 39 10 13 10 95 3 575

Zakłady tworzyw

sztucznych 34 10 9 7 82 2 93

Tabela 4.3.1.2. Charakterystyka populacji osób narażonych na hałas z uśrednionym poziomie

ekspozycji na hałas odniesionym do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu powyżej 80dB(A).

Kobiety Mężczyźni Łącznie

Wiek

Liczba

przypadków

209 3752 3961

Średnia 41,3 39,1 39,2

SD [lata] 7,7 8,1 8,1

Staż pracy

Liczba

przypadków

208 3718 3926

Średnia 14,8 15,5 15,5

SD [lata] 7,8 7,3 7,3

EX,8hL

Liczba

przypadków

209 3752 3961

Średnia 83,8 86,8 86,7

SD [dB] 3,2 4,2 4,2

15

Dla każdego zbadanego pracownika zostały obliczone spodziewane progi słuchu , przy

wykorzystaniu znormalizowanego modelu (ISO1999:1990), w oparciu o zebrane wyniki dotyczące

wieku, stażu pracy w warunkach ekspozycji na hałas i uśrednionego w ciągu całego okresu narażenia

poziomu ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy.

Analiza ilościowych zależności między poszczególnymi czynnikami a zmianami słuchu

wymagała rozpoznania zmiennych mogących mieć związki lub ewentualny wpływ na ubytki słuchu.

Przy tego typu poszukiwaniach pomocne było badanie korelacji między wartościami progów słuchu

i wartościami zmiennych opisujących poszczególne czynniki. Samo pojawienie się wysokich

wartości współczynników korelacji między poszczególnymi zmiennymi jeszcze nie dowodzi

przyczynowości, ani nie przesądza o ewentualnej istotności statystycznej., wskazuje jednak czynniki,

które należy wziąć pod uwagę jako, potencjalnie niebezpieczne dla narządu słuchu. Ze względu na

kształt rozkładów badanych zmiennych (asymetria, istnienie odstających pomiarów) stosowano

różnego rodzaju nieparametryczne miary korelacji. Wyniki wstępnej analizy przestawiono w postaci

korelogramu na rys. 4.3.1.1;

Obserwowane wyższe korelacje między progami słuchu dla wysokich częstotliwości i

zmienne opisujące palenie i ciśnienie można sprawdzić przez porównanie rzeczywistych wartości

progów z przewidywaniami modelu (rys. 4.3.1.2 i 4.3.1.3). Przy podobnych oczekiwanych

wartościach progów słuchu osoby palące mają wyższe progi słuchu niż osoby niepalące, a osoby z

normalnym ciśnieniem rozkurczowym mają niższe progi niż osoby z niskim ciśnieniem.

Rys. 4.3.1.2

Porównanie rzeczywistych i

przewidywanych progów słuchu w

grupach osób niepalących (0) i

palących (1) (wypełnione punkty –

wyniki przewidywań wg ISO

1999:1990)

Rys. 4.3.1.3

Porównanie rzeczywistych i

przewidywanych progów słuchu o

rozkurczowym ciśnieniu krwi

normalnym (0) i niskim (1)

(wypełnione punkty – wyniki

przewidywań wg ISO 1999:1990)

16

4.3.2. Przewidywane trwałe przesunięcie progów słuchu w obecności wybranych czynników ryzyka – analiza danych

Biorąc pod uwagę specyfikę badanych zakładów przemysłowych badanej populacji i bardzo

małą liczbę kobiet, dalsze analizy przeprowadzono dla populacji mężczyzn. Z analizy wyłączono

wątpliwe pomiary audiometryczne.

Na podstawie zebranych danych dla każdego z badanych oszacowano spodziewanie ubytki

słuchu według standardowej metody opisanej w normie PN-ISO 1999:2000.

Z analizy usunięto osoby o niesymetrycznych przesunięciach progów słuchu nietypowych dla

uszkodzeń słuchu wywołanych rażeniem na hałas oraz asymetryczne ubytki progów słuchu przy

częstotliwościach 4 i 6kHz o. Z analizy usunięto również przypadki badań audiometrycznych, w

których progi słuchu w sąsiednich częstotliwościach audiometrycznych różniły się o więcej niż

dBHLHL)0,2(10 oraz osoby o nieudokumentowanej znacznej ekspozycji na hałas.

Ostatecznie z bazy danych 3961 wyłoniono badaną grupę składającą się z 3741 mężczyzn o

średnim wieku 39±8 lat narażonych na hałas o średnim poziomie ekspozycji 85,7±5,1dB(A) przez

16±7 lat. W tej grupie 2694 przypadków pochodziło z dwóch zakładów - elektrowni i kopalni węgla

kamiennego. Średnia wieku tych pracowników wynosiła 40±7 lat (od 21 do 63 lat), średni poziom

ekspozycji na hałas 3,6dB(A)84,48hLEX,8h (od 70,2dB (A) do 90.5dB (A)), średni okres

ekspozycji przez 17±6 lat (od 1 do 40 lat). Pozostałe 1047 przypadków dotyczyło zakładów

produkujących farby, oraz stoczni okrętowych i jachtowych, zakładów przemysłu chemicznego. W

tej grupie średnia wieku pracowników wynosiła 37 10, średni czas narażenia na hałas wynosił

13 10 lata a średni poziom ekspozycji na hałas 3,6dB(A)88,58hLEX,8h.

Porównania między wybranymi podgrupami badanej populacji przeprowadzono przy użyciu

nieparametrycznych testów Manna-Whitneya i Kołmogorowa-Smirnowa. Procedury dopasowywania

poszukiwanych funkcji poprawek wykonano metodą najmniejszych kwadratów. Analizę statystyczną

przeprowadzono przy użyciu oprogramowania STATISTICA (data analysis software system),

version 6 firmy StatSoft Inc.

Analiza została skoncentrowana na badaniu narażenia na rozpuszczalniki organiczne, palenie

papierosów i podwyższone ciśnienie krwi. Wymienione czynniki mogą mieć wpływ na stan słuchu

szczególnie w przypadku ich jednoczesnego występowania z narażeniem na hałas. Występują one

stosunkowo powszechnie w trakcie aktywności zawodowej jak i w środowisku pozazawodowym.

Dla każdej z osób z badanej populacji określono ilościowo, bądź jakościowo występowanie

powyższych czynników ryzyka.

Na podstawie dychotomicznych zmiennych jakościowych opisujących występowanie

poszczególnych czynników podziału badanej populacji na podgrupy. Do podgrupy osób narażonych

na czynniki chemiczne zakwalifikowano pracowników, którzy w badaniu kwestionariuszowym

deklarowali występowanie takiego narażenia w miejscu pracy lub w trakcie aktywności

pozazawodowej oraz te przypadki dla których narażenie w miejscu pracy zostało określone

ilościowo. Podobnie w przypadku palenia lub niepalenia papierosów badaną populację podzielono

na podgrupę palącą i niepaląca na podstawie zmiennej jakościowej (tak/nie). W przypadku podziału

ze względu na ciśnienie krwi podział na podgrupy o niskim i podwyższonym ciśnieniu krwi

przeprowadzono w oparciu o wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego. Do grupy o

podwyższonym ciśnieniu krwi klasyfikowano osoby których wartości ciśnienia skurczowego i

rozkurczowego spełniały następujący warunek:

erozkurczowcisnienie_1/0,45-357skurczowecisnienie_ . Pozostałe przypadki zostały

zaklasyfikowane do drugiej podgrupy. W ten sposób wyznaczono trzy podgrupy narażone na tylko

jeden z wymienionych czynników ryzyka, które w dalszej analizie zostały porównane z podgrupą

osób nie narażonych na żaden z rozpatrywanych czynników ryzyka.

Rys. 4.3.2.7 przedstawia skumulowany rozkład progów słuchu dla 4kHz wśród osób

narażonych na dodatkowe czynniki ryzyka hałasu. Dodatkowo dla tej samej grupy osób

17

przedstawiono przewidywane progu słuchu obliczone wg modelu ISO1999:1990. Z rysunku wynika,

że model ISO nie doszacowuje częstości występowania ubytków o wartościach powyżej 25dBHL.

W celu wyznaczenia różnic między pomiarem i przewidywaniami, zastosowano następującą

procedurę. Obliczono centyle, od 0,10 do 0,90, rozkładów wartości mierzonych progów słuchu w

podgrupie w której nie występował żaden z rozpatrywanych czynników ryzyka (ekspozycja na

rozpuszczalniki organiczne, palenie papierosów, podwyższone ciśnienie krwi) oraz w podgrupach w

których występował tylko jeden z powyższych czynników. Obliczono centyle rozkładów dla

przypadków o poziom immisji hałasu )(Lim pochodzących z pięciodecybelowych przedziałów. W

celu uzyskania gładkiego przebiegu zależności wartości centyli od imL , centyle zostały wyznaczone

dla każdego z pięciodecybelowych przedziałów o granicach zmieniających się z krokiem 1dB od

dolnego krańca zmienności imL do górnego. Jednocześnie obliczono średnie wartości

imL odpowiadające poszczególnym przedziałom. W ten sposób uzyskano zależność wartości

rzeczywistych i przewidywanych centyli rozkładów progów słuchu od poziomu immisji hałasu

)(Lim . Porównanie wartości centyli rozkładów zmierzonych i przewidywanych wg metody ISO1999

przedstawiono na rys. 4.3.2.1. Różnice między wartościami odpowiednich zmierzonymi progami

słuchu i obliczonymi metodą ISO1999 w zależności od Lim oraz od centyla odpowiednich

rozkładów, zostały obliczone dla każdej z wyżej wymienionych podgrup (bez czynników ryzyka

oraz dla podgrup eksponowanych na pojedyncze czynniki ryzyka) obliczenia przeprowadzono dla

częstotliwości audiometrycznych 1, 2, 3, 4 i 6kHz.

Rys. 4.3.2.1 Porównanie rozkładów mierzonych i przewidywanych progów słuchu wg metody

ISO1999 oraz metody ISO1999CF z poprawkami dla różnych czynników ryzyka (dla 4kHz) w

zależności od poziomu immisji 10log(T)LL EX,8him

W związku z występowaniem znacznych różnic miedzy zmierzonymi i obliczonymi

rozkładami progów słuchu zaproponowano wprowadzenie do standardowej metody poprawek

zmniejszających ww. rozbieżności.

W dalszej analizie wyznaczono powierzchniowe funkcje poprawek zależne od dwóch

zmiennych Q),(LF imcorr , wyznaczono je przez dopasowanie metodą najmniejszych kwadratów do

obliczonych różnic między rzeczywistymi i przewidywanymi rozkładami progów słuchu.

18

Dla każdej z podgrup (podgrupy osób narażonych tylko na hałas oraz dla podgrup

narażonych na hałas i pojedyncze czynniki ryzyka) dopasowano różne funkcje. Różnice wyrażają sie

następującym równaniem (4.3.2.1):

Q)E(100DLQ)(100CLQ)B(100ALConst)HTL(HTL imim

22

imQisoQm

(4.3.2.1)

gdzie:

Q - centyl wyrażony w konwencji ISO pomnożony przez 100 (10, 20, ... ; 90)

imL - poziom immisji, średni poziom ekspozycji na hałas odniesiony do jednego roku

Parametry A, B, C, D, E i Const zależą od częstotliwości i czynnika ryzyka

QmHTL - pomnożony przez 100centyl Q rozkładu zmierzonych progów słuchu

QisoHTL - pomnożony przez 100 centyl Q rozkładu obliczonych progów słuchu

(HTLm-HTLiso) no-risk =

= -58,84+1,715*Lim-0,1059*(100-Q)-0,0104*Lim2-0,0013* Lim *(100-Q)+0,0013*(100-Q)2

Rys. 4.3.2.2 Różnice między rzeczywistymi

przewidywanymi (wg ISO1999) progami

słuchu w grupie osób nie narażonych na

dodatkowe czynniki ryzyka

Rys. 4.3.2.3 Różnice między rzeczywistymi

przewidywanymi (wg ISO1999) progami

słuchu w grupie osób narażonych na

rozpuszczalniki organiczne

Poniższe wzory przedstawiają dopasowane funkcje różnic dla podgrupy narażonej na hałas

bez dodatkowych czynników ryzyka "no-risk" oraz dla podgrupy narażonej na hałas i ekspozycję na

rozpuszczalniki organiczne "chem", wykresy funkcji na rys. 4.3.2.2 oraz rys. 4.3.2.3.

2

im

2

imim

risknoQisoQm

Q)0,0013(100Q)(1000,0013L0,0104LQ)0,1059(1001,715L58,84

)HTL(HTL

(4.3.2.2)

2

im

2

imim

chemQisoQm

Q)0,0017(100Q)(1000,0092L0,0658LQ)1,1058(10013,419L694,93

)HTL(HTL

(4.3.2.3) gdzie :

HTL Q m - pomnożony przez 100 centyl Q rozkładu zmierzonych progów słuchu

HTL Q iso - pomnożony przez 100 centyl Q rozkładu obliczonych progów słuchu

Przy założeniu, że wielkość różnic miedzy mierzonymi i przewidywanymi progami słuchu w obu

podgrupach wynika jedynie z faktu narażenia na substancje chemiczne oraz, że substancje

chemiczne powodują zwiększenie przesunięcia progu słuchu wyznaczono dwuwymiarową funkcję

poprawek korygująca przewidywania modelu ISO1999;1990 dopasowaną do różnic między dwoma

powyższymi funkcjami, wyrażoną następującym równaniem (rys. 4.3.2.4):

19

2

im

2

imim

imchem

Q)0,0004(100Q)(1000,0105L0,0762LQ)1,0000(10015,134L753,77

Q);(LCF

(4.3.2.4)

Rys. 4.3.2.4 Funkcja poprawek ISO1999 dla 4kHz przy narażeniu na rozpuszczalniki organiczne

2Q)0,0004(100Q)(100

im0,0105L

2

im0,0762LQ)1,0000(100

im15,134L753,77Q);

im(L

chemCF

Funkcje zostały dopasowane do obliczonych centyli rozkładów przy użyciu ważonej metody

najmniejszych kwadratów z wagą 1/2Nw ; gdzie N jest liczbą przypadków, które zostały użyte do

wyznaczenia wartości centyli rozkładów progów słuchu.

Na rys. 4.3.2.4 przedstawiono funkcję poprawek dla ekspozycji na rozpuszczalniki

organiczne. Funkcje poprawek dla pozostałych czynników ryzyka wyznaczono w podobny sposób.

Procedurę dopasowania przeprowadzono dla ograniczonego zakresu poziomów imL oraz centyli

szczególnie dla centyli odpowiadających niższym progom słuchu.

W kolejnym etapie analizy, wyznaczono różnice między funkcjami różnic dla

poszczególnych podgrup eksponowanych na pojedyncze czynniki ryzyka i funkcją różnic dla

podgrupy nie narażonej tylko na hałas. Stosując opisaną wyżej metodę wyznaczono trzy funkcje

poprawek dla poszczególnych czynników ryzyka: narażenia na rozpuszczalniki organiczne, palenie

papierosów oraz podwyższone ciśnienie krwi. Funkcje poprawek są powierzchniowymi funkcjami

drugiego stopnia zmiennych imL oraz Q postaci równania (4.3.2.1). Współczynniki dopasowanych

funkcji przedstawiono w tabeli 4.2.1 oraz rysunkach 4.3.2.5 i 4.3.2.6.

20

Rys. 4.3.2.5.

Funkcja poprawek ISO1999 przy 4kHz dla osób

palących papierosy

2Q)0,0004(100Q)(100

im0,0075L

2

im0,1160L

Q)(100700,0im

22,407L1081,97Q),im

(Lpalenie

CF

Rys. 4.3.2.6

Funkcja poprawek ISO1999 przy 4kHz dla osób

z wyższym ciśnieniem krwi

2Q)0,0012(100Q)(100

im0,0024L

2

im0,0002L-

Q)0,300(100im

15,134L35,28Q),im

(Lcisnienie

CF

Po przeprowadzeniu wymienionych wyżej obliczeń i analiz uzyskano następujące wyniki.

Dla podgrupy nie narażonej na dodatkowe czynniki ryzyka przewidywania modelu ISO1999 przy

4kHz niezależnie od poziomu imL są poprawne, szczególnie dla wysokich poziomów 90dBLim .

Występujące różnice rzędu 5 dB HL są porównywalne z dokładnością wyznaczenia progów słuchu

metodą badania audiometryczną.

Dla podgrupy narażonej na rozpuszczalniki organiczne różnice były większe (rys. 4.3.2.3).

Funkcja poprawek chemCF dla narażenia na rozpuszczalniki (rys. 4.3.2.4) wskazuje, że rzeczywiste

rozkłady progów słuchu są szersze oraz że różnice median rozkładów rzeczywistych i

przewidywanych przez model ISO1999 rosną wraz ze wzrostem poziomu imL , dla podgrupy osób

palących papierosy funkcja poprawek smoCF rośnie wraz ze wzrostem poziomu imL i jednocześnie

rośnie szerokość rozkładu progów słuchu (rys. 4.3.2.5). Dla podgrupy osób z podwyższonym

ciśnieniem krwi widoczny jest lekki spadek różnic wraz ze wzrostem poziomów imL (rys. 4.3.2.6).

Podobne zależności zaobserwowano przy 3kHz natomiast dla 6kHz nie zaobserwowano poszerzania

rozkładów wraz ze wzrostem poziomów imL w grupie osób palących papierosy, podobnie dla 2 kHz.

Dla częstotliwości 1 kHz nie udało sie jednoznacznie wyznaczyć funkcji poprawek

(najprawdopodobniej ze względu na stosunkowo małe przesunięcia progów słuchu dla tej

częstotliwości wynikające ze stosunkowo młodego wieku i niskich poziomów ekspozycji na hałas w

badanej populacji).

W przypadku progów słuchu dla 4kHz pominięto centyle 0,90 i 0,80 z powodu podejrzeń, że

część z zebranych badań audiometrycznych była wykonana według procedury wykrywającej ubytki

słuchu powyżej pewnego progu, co może świadczyć o małej liczbie przypadków o progach słuchu

mniejszych od 0 dB HL. Ten fakt spowodował pominięcie skrajnych centyli rozkładów przy

poszukiwaniu funkcji poprawek prowadzonych dla innych częstotliwości audiometrycznych i

uniemożliwił wyznaczenie funkcji poprawek dla częstotliwości 1 kHz. Dla wszystkich częstotliwości

21

procedura dopasowania funkcji została wykonana z przedziale wartości poziomów imL od 85 do

105dB. Porównanie rozkładów progów słuchu dla częstotliwości 4kHz przewidywanych wg modelu

ISO1999 oraz przewidywanych wg ISO1999 skorygowanych zgodnie z wyznaczonymi funkcjami

poprawek przedstawiono na rys. 4.3.2.8. Z uwagi na fakt, ze rozbieżności między przewidywanymi i

mierzonymi rozkładami progów słuchu rosną poniżej poziomi immisji 90dBLim funkcja

poprawek została zastosowana powyżej tego progu, natomiast poniżej tej wartość użyto stałych

poprawek równych wartości funkcji Q)(90,CFr . Podwyższone wartości mierzonych progów słuchu

poniżej poziomu 90dBLim mogą być spowodowane niedoszacowaniem poziomu imL

wynikającym z braku pełnej informacji na temat narażenia na hałas w poprzednich miejscach pracy i

pozazawodowej ekspozycji na hałas. Rys. 4.3.2.7 i 4.3.2.8 przedstawiają średnie rzeczywiste progi

słuchu dla 4kHz, przewidywania standardowej metody ISO1999 oraz przewidywania metody

ISO1999 skorygowanej zgodnie z dopasowanymi funkcjami poprawek dla trzech rozważanych

czynników ryzyka.

Rys. 4.3.2.8 przedstawia porównanie rozkładów rzeczywistych i przewidywanych rozkładów

progów słuchu dla 4 kHz. Rozkłady progów słuchu przewidywane zgodnie z modelem ISO1999 z

poprawkami są bliższe rozkładom rzeczywistym co potwierdzają wyniki analizy statystycznej

prezentowane w tabelach 4.3.2.1 i 4.3.2.2. Można zauważyć że przewidywane progi słuchu wg

skorygowanego modelu są bliższe wartościom rzeczywistym powyżej wartości 20 30dB HL. Różnie

dla niższych progów słuchu mogą być spowodowane niedokładnościami szacowania poziomu

ekspozycji na hałas odniesionego do 8-godzinnej zmiany roboczej uśrednionego po całym okresie

ekspozycji, w przypadkach o niepełnych danych o narażeniu w poprzednich zakładach pracy

eksponowanych na hałas, szczególnie gdy były one narażone w poprzednich miejscach pracy na

hałas o wyższych poziomach niż w aktualnym miejscu pracy.

Rys. 4.3.2.7. Porównanie skumulowanych

rozkładów mierzonych i przewidywanych

progów słuchu wg modelu ISO1999 oraz

modelu ISO1999 z poprawkami dla różnych

czynników ryzyka (dla 4kHz)

Rys. 4.3.2.8. Porównanie rozkładów

mierzonych i przewidywanych progów słuchu

wg modelu ISO1999 oraz modelu ISO1999 z

poprawkami dla różnych czynników ryzyka

(dla 4kHz)

22

Tabela 4.3.2.1 Wyniki porównania progów słuchu mierzonych i przewidywanych wg modelu

standardowego ISO1999 oraz skorygowanego w przedziałach wartości progów słuchu. Zaznaczono

przedziały zgodności zmierzonych i przewidywanych progów słuchu.

Górne

krańce

przedzia-

łów

progów

słuchu

Sum. rang

zmierzo-

nych HL

Sum. rang

przewidywa-

nych wg

ISO1999

Poziom p Z popraw

ka po

Poziom p (Liczba

HL

zmierzony

ch)

waga

(Liczba

HL wg

ISO1999)

waga

10 71076958 67659196 0,0000 29,9667 0,0000 7578 9079

20 50892023 20610838 0,00 15,8280 0,00 8111 3847

30 7256051 1756085 0,0561 2,3155 0,0206 3389 856

40 1221108 78970 0,0168 2,8138 0,0049 1500 112

50 163028 6043 0,0332 2,4597 0,0139 554 27

60 1,0000 0,0000 1,0000 322 0

70 - - - - - - -

80 - - - - - - -

Górne

krańce

przedziałó

w progów

słuchu

Sum. rang

zmierzonyc

h HL

Sum. rang

przewidywany

ch wg

ISO1999

skorygowaneg

o

Poziom p Z popraw

kapo

Poziom p (Liczba

HL

zmierzony

ch) waga

(Liczba

HL

skorygowa

nego wg

ISO) waga

10 65873418 57505068 0,0000 26,1698 0,0000 7578 8130

20 54800064 31865131 0,0000 7,6882 0,0000 8111 5054

30 9135778 5669183 0,1270 -1,8291 0,0674 3389 2052

40 1639086 681849 0,0853 2,0294 0,0424 1500 654

50 197985 41101 0,0026 3,4845 0,0005 554 137

60 60467 7429 0,1170 1,8103 0,0703 322 46

70 3656 172 0,0338 2,2064 0,0274 80 7

Tabela 4.3.2.2. Wyniki porównania rzeczywistych progów słuchu dla 4kHz z przewidywaniami

modelu ISO1999 oraz modelu ISO z poprawkami związanymi z narażeniem na rozpuszczalniki

organiczne, paleniem papierosów i podwyższonym ciśnieniem krwi dla różnych przedziałów progów

słuchu.

Próg

słuchu

(dB HL)

ISO1999 ISO 1999 z poprawkami związanymi z narażeniem na

substancje chemiczne, palenie papierosów i podwyższone

ciśnienie krwi

<= 0 KW-H(1;3316) = 64,9444561; p =

0,0000;

F(1;3314) = 58,4835528; p = 0,0000

KW-H(1;2554) = 55,7488989; p = 0,0000;

F(1;2552) = 53,6517016; p = 0,0000

(0;10] KW-H(1;5289) = 536,160263; p =

00,0000;

F(1;5287) = 709,559791; p = 00,0000

KW-H(1;5066) = 128,364203; p = 00,0000;

F(1;5064) = 312,999928; p = 00,0000

(10;20] KW-H(1;4432) = 325,213589; p =

00,0000;

F(1;4430) = 546,047683; p = 00,0000

KW-H(1;4491) = 9,62974791; p = 0,0019;

F(1;4489) = 118,329882; p = 00,0000

(20;30] KW-H(1;1712) = 130,269207; p =

00,0000;

F(1;1710) = 201,555154; p = 00,0000

KW-H(1;2137) = 0,075870267; p = 0,7830;

F(1;2135) = 31,4305499; p = 0,00000002

(30;40] KW-H(1;623) = 19,507493; p =

0,00001;

F(1;621) = 25,6975371; p = 0,0000005

KW-H(1;935) = 2,19161472; p = 0,1388;

F(1;933) = 2,65780242; p = 0,1034

(40;50] KW-H(1;224) = 0,0400902515; p =

0,8413;

KW-H(1;311) = 13,1174503; p = 0,0003;

F(1;309) = 5,46708814; p = 0,0200

23

F(1;222) = 2,73018738; p = 0,0999

(50;60] KW-H(1;179) = 0; p = --- KW-H(1;154) = 0,0595863886; p = 0,8072;

F(1;152) = 0,165276444; p = 0,6849

(60;70] - KW-H(1;32) = 3,68973266; p = 0,0547;

F(1;30) = 1,93329413; p = 0,1746

(70;80] - KW-H(1;19) = 0,0719772703; p = 0,7885;

F(1;17) = 0,0766639651; p = 0,7852

(80;90] - KW-H(1;11) = 0,105263158; p = 0,7456;

F(1;9) = 0,232753063; p = 0,6410

> 90 - KW-H(0;5) = 0; p = ---

Podobne wyniki uzyskano dla częstotliwości 2, 3 i 6kHz. Funkcje poprawek zostały

wyznaczone w tym samym zakresie poziomów imL ale zakres zmienności centyli rozkładów do

których dopasowywano funkcje zmieniał się dla różnych częstotliwości. W tabeli 2 przedstawiono

współczynniki dopasowanych funkcji poprawek dla rożnych czynników ryzyka wraz z przedziałami

poziomów imL oraz Q w zakresie których przeprowadzono procedury dopasowania. Ograniczenia

przedziałów zmienności imL oraz Q spowodowane zostały niepewnością pomiarów progów słuchu

poniżej 10dB HL i dlatego wartości funkcji poprawek dla częstotliwości 2 i 3kHz dla centyli Q

powyżej 50 powinny być traktowane jako przybliżenie. Podobne zastrzeżenie dotyczy centyli

większych od Q=70 dla częstotliwości 4 i 6kHz.

Na rys. 4.3.2.9, 4.3.2.10 oraz 4.3.2.11 przedstawiono uśrednione progi słuchu przewidywane

w poszczególnych grupach ryzyka wg standardowego modelu ISO1999:1990 oraz standardowego

modelu z poprawkami. Na rys. 4.3.2.12 przedstawiono porównanie przewidywanych progów słuchu

dwoma metodami w całej badanej populacji.

Szkodliwy wpływ połączonego działania hałasu i substancji chemicznych oraz

współwystępowanie dodatkowych czynników ryzyka w postaci palenia papierosów i

podwyższonego ciśnienia krwi na wielkość trwałego przesunięcia progu słuchu można pominąć

poniżej poziomu ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy równego 82 dB (rys.

4.3.2.9 − 4.3.2.12) co w badanej populacji odpowiada wartości 93dBLim . Jednak poniżej tego

poziomu ekspozycji na hałas można zaobserwować dodatkowy szkodliwy wpływ w poszczególnych

grupach ryzyka.

Indywidualna podatność na uszkodzenia słuchu wywołane hałasem może zależeć od stylu

życia i nawyków takich jak palenie papierosów lub występowaniu dodatkowego narażenia np. na

substancje chemiczne. W przypadku obu tych czynników można zaobserwować zwiększenie

szkodliwego działania hałasu (rys. 4.3.2.9, 4.3.2.10), ponadto szkodliwy wpływ obu czynników

ryzyka silnie zależy od poziomu ekspozycji na hałas (tabela 4.2.1).

Podwyższone ciśnienie krwi stanowi czynnik zwiększający ryzyko uszkodzenia słuchu

(4.3.2.11.), jednak nie zależy –(lub nieznacznie) ono od wielkości narażenia na hałas (tabela 4.2.1).

24

Rys. 4.3.2.9 Porównanie progów słuchu dla częstotliwości 4kHz w grupie osób narażonych na

rozpuszczalniki organiczne przewidywanych wg standardowego modelu

ISO1999:1990 oraz modelu ISO z poprawkami związanymi z narażeniem na

substancje chemiczne.

Rys. 4.3.2.10 Porównanie progów słuchu dla częstotliwości 4kHz w grupie osób palących papierosy

przewidywanych wg standardowego modelu ISO1999:1990 oraz modelu ISO z

poprawkami związanymi z paleniem papierosów.

25

Rys. 4.3.2.11 Porównanie progów słuchu dla częstotliwości 4kHz w grupie osób z podwyższonym

ciśnieniem krwi przewidywanych wg standardowego modelu ISO1999:1990 oraz

modelu ISO z poprawkami związanymi z podwyższonym ciśnieniem krwi.

Rys. 4.3.2.12 Porównanie progów słuchu dla częstotliwości 4 Hz w badanej grupie osób

przewidywanych wg standardowego modelu ISO1999:1990 oraz modelu ISO z

poprawkami związanymi z podwyższonym ciśnieniem krwi, paleniem papierosów

oraz narażonych na rozpuszczalniki organiczne.

Rys. 4.3.2.13 a, b, c, d, e, f porównanie ryzyka względnego trwałego przesunięcia progu

słuchu powyżej 20dB HL (dla 4000 Hz) w badanych grupach ryzyka w stosunku do przewidywań

standardowej metody oraz zmodyfikowanej metody ISO 1999:1990

26

4.3.3. Podsumowanie

Indywidualna podatność na uszkodzenia słuchu wywołane hałasem może zależeć od palenia

papierosów i występowania dodatkowego narażenia na rozpuszczalniki organiczne w miejscu pracy.

W przypadku obu tych czynników można zaobserwować zwiększenie szkodliwego działania hałasu

(rys. 4.3.2.9, 4.3.2.10), przy czym szkodliwy wpływ obu czynników ryzyka silnie zależy od poziomu

ekspozycji na hałas.

Podwyższone ciśnienie krwi również stanowi czynnik zwiększający ryzyko uszkodzenia

słuchu (rys. 4.3.2.11), niezależny od wielkości narażenia na hałas.

Współwystępowanie dodatkowych czynników ryzyka w postaci palenia papierosów i

podwyższonego ciśnienia krwi ma wpływ na wielkość trwałego przesunięcia progu słuchu.

Szkodliwy wpływ połączonego działania hałasu i substancji chemicznych można pominąć poniżej

poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do 8-godzinnego dnia pracy równego 82dB (rys. 4.3.2.9),

co w badanej populacji odpowiada wartości 93dBLim . Jednak powyżej tego poziomu ekspozycji

na hałas obserwowany jest ich dodatkowy szkodliwy wpływ na narząd słuchu.

Porównanie rzeczywistych progów słuchu dla częstotliwości 2, 3, 4 i 6 kHz z progami

obliczonymi wg zaproponowanego powyżej modelu, wykazało zbieżne wartości, wskazując na

poprawność modelu (rys. 4.3.2.13 oraz .4.3.2.13 a−f).

Rys. 4.3.2.13. Porównanie ryzyka względnego trwałego przesunięcia progu słuchu powyżej 20

dBHL (dla 4000 Hz) dla wybranych czynników ryzyka w odniesieniu do

przewidywań standardowego oraz skorygowanego modelu ISO1999:1990 w

funkcji narażenia nahałasuj (Lim)

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

10

01

01

10

2

10

31

04

10

5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

10

01

01

10

21

03

10

41

05

a) Ryzyko w odniesieniu do modelu

ISO1999:1990 względne w podgrupie

osób narażonych na rozpuszczalniki

organiczne

b) Ryzyko w odniesieniu do skorygowanego

modelu ISO1999:1990 względne w

podgrupie osób narażonych na

rozpuszczalniki organiczne

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

10

01

01

10

21

03

10

41

05

dr1

dr2

dr3

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

10

01

01

10

21

03

10

41

05

c) ryzyko w odniesieniu do modelu


osób palących

d) ryzyko w odniesieniu do skorygowanego

modelu ISO1999:1990 względne w podgrupie

osób palących

27

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

10

01

01

10

21

03

10

41

05

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

10

01

01

10

21

03

10

41

05

e) Ryzyko w odniesieniu do modelu


osób z podwyższonym ciśnieniem krwi

f) Ryzyko w odniesieniu do skorygowanego

modelu ISO1999:1990 względne w

podgrupie osób z podwyższonym ciśnieniem

krwi

5. OPIS APLIKACJI PROGRAMOWEJ SZACUJĄCEJ RYZYKO USZKODZENIA SŁUCHU

W oparciu o istniejące metody szacowania trwałego przesunięcia progu słuchu oraz wyniki

analizy danych zebranych w trakcie badań przygotowano program służący do szacowania ryzyka

uszkodzenia słuchu.

Aplikacja programowa została przygotowana dla arkusza kalkulacyjnego Microsoft Office Excel

2003. Składa się ona z bazy danych (Baza.xls) oraz z obsługującego ją pliku (Ryzyko.xls)

zawierającego:

- procedury wejścia i wyjścia umożliwiające pobieranie i zapisywanie danych w pliku Baza.xls;

- procedury umożliwiające archiwizację i przetwarzanie danych dotyczących narażenia

poszczególnych pracowników na hałas w miejscu pracy oraz występowania w miejscu pracy

czynników istotnie modyfikujących szkodliwe oddziaływanie ekspozycji na hałas na stan słuchu;

- procedury umożliwiające bezpieczną archiwizację oraz analizę danych dotyczących badań

audiometrycznych poszczególnych pracowników;

- procedury służących do szacowania ryzyka uszkodzenia słuchu w obecności dodatkowych

czynników ryzyka lub/ i czynników modyfikujących narażenie na hałas.

Opracowana aplikacja umożliwia archiwizację danych dotyczących stażu pracy poszczególnych

pracowników, wyników pomiarów hałasu na zajmowanych przez nich stanowiskach pracy

uzyskanych w kolejnych badaniach oraz występujących na stanowiskach pracy czynnikach

modyfikujących szkodliwy wpływ hałasu na narząd słuchu.

Aplikacja umożliwia łatwą i bezpieczną wymianę informacji między zakładowym działem higieny

pracy i lekarzem medycyny pracy (ryc. 5.1).

Rys. 5.1. Schemat obiegu informacji dotyczących pracowników objętych programem

ochrony słuchu

Zakładowy Dział Higieny

Pracy

1) Ocena narażenia na hałas

2) Określenie czynników

zawodowych ryzyka

uszkodzenia słuchu

Lekarz Medycyny Pracy

1) Badanie audiometryczne

2)Określenie osobniczych

czynników ryzyka

3)Decyzja dotycząca dalszych

działań (wydanie orzeczenia

lekarskiego)

decyzja

narażenie

Pracodawca

Szacowanie ryzyka

uszkodzenia słuchu

28

5.1. Opis aplikacji programowej Ryzyko.xls – instrukcja użytkownika

Aplikacja przeznaczona jest do:

- archiwizacji danych dotyczących narażenia pracowników na hałas w obecności dodatkowych

czynników modyfikujących skutki ekspozycji na hałas (zakładowy dział higieny pracy),

- archiwizacji wyników badań audiometrycznych (lekarz medycyny pracy),

- szacowania ryzyka uszkodzenia słuchu wywołanego hałasem (zakładowy dział bezpieczeństwa i

higieny pracy lub lekarz medycyny pracy),

- pomocy przy wypracowaniu decyzji lekarza medycyny pracy dotyczącej działań mających na

celu ochronę pracownika narażonego hałas w warunkach pracy zawodowej,

- ułatwienia bezpiecznej wymiany informacji na temat narażonych pracowników między

zakładowym działem higieny pracy i lekarzem medycyny pracy.

5.2. Formularz „PODAJ KOD DOSTĘPU DO DANYCH AUDIOMETRYCZNYCH” Rozpoczęcie pracy z programem

Ze względu na ochronę danych o stanie zdrowia, dostęp do pełnych danych dotyczących pracownika

możliwy jest po wprowadzeniu kodu dostępu do danych audiometrycznych.

Po wprowadzeniu prawidłowego kodu dostępu dysponuje nim lekarz medycyny pracy

naciśnięcie klawisza [DALEJ], powoduje przejście do formularza „OSOBA” z aktywną opcją

pełnego dostępu do danych, z kolei naciśnięcie klawisza [BEZ AUDIOMETRII] spowoduje

przejście do formularza „OSOBA” bez dostępu do wyników badań audiometrycznych. Klawisz

[ZMIEŃ KOD] umożliwia wprowadzenie nowego kodu.

5.2.1. Formularz „ZMIANA KODU” zmiana kodu dostępu do wyników badań audiometrycznych

5.3. Formularz „OSOBA” główny moduł programu

Umożliwia archiwizację nowych danych, przegląd zapisanych danych oraz szacowanie ryzyka i

podejmowanie decyzji dotyczących ochrony słuchu pracowników narażonych na hałas. Górna,

zaznaczona elipsą część formularza służy do wprowadzania i obsługi bazy danych znajdującej się w

29

pliku „Baza.xls, wprowadzania danych dotyczących pracownika w ramce „PRACOWNIK” oraz

wprowadzania daty badania w ramce „DATA BADANIA”.

Naciśnięcie klawisza „Następne Badanie” rozpoczyna pracę z kolejnym rekordem badania i

odblokowuje opcje płci „Kobieta” i „Mężczyzna” w ramce „PRACOWNIK”. Wskazanie płci

otwiera pola danych personalnych „Nazwisko”, „Imię”, „Data Urodzenia” oraz klawisz „Szukanie

Pracownika” (5.3).

Na tym etapie pracy programu możliwe jest dopisanie do bazy danych personalnych nowego

pracownika lub wybranie personaliów już zapisanego w bazie danych pracownika za pomocą

klawisza „Szukanie Pracownika”.

Klawisz „DALEJ 1” potwierdza dane personalne pracownika oraz przechodzi do ramki „Data

Badania” otwierając pole daty badania oraz listę z zapisanymi datami badań wybranego pracownika

„Zapisane Daty Badań” w przypadku nowego pracownika lista jest pusta, w przypadku zapisywania

kolejnego badania pracownika wcześniej wprowadzonego do bazy danych pojawi się lista

zapisanych badań w kolejności od najstarszego do najmłodszego. W przypadku analizy lub

30

uzupełnienia danych dotyczących wcześniej zapisanego badania można wybrać odpowiednie danie

przez wskazanie odpowiedniej daty i kliknięcie myszką.

Naciśnięcie klawisza „DALEJ 2” wybiera badanie oraz otwiera możliwość przeglądu i edycji danych

w ramce „EDYCJA DANYCH” oraz wyboru opcji obliczeń w ramce „OBLICZENIA” w dolnej

części formularza.

Uwaga: Opcja edycja i przeglądanie audiogramu dostępna jest tylko po podaniu kodu dostępu do

danych audiometrycznych (5.1).

Po wprowadzeniu danych dotyczących stażu pracy „STAŻ”, ekspozycji na hałas „HAŁAS”,

wyników badań audiometrycznych „AUDIOGRAM” oraz innych czynników ryzyka „INNE”, po

wyborze opcji obliczeń „OPCJE” można przejść funkcji opracowania danych w ramce

„OBLICZENIA”.

31

Po wybraniu opcji obliczeń otwierane są opcje umożliwiające opracowanie danych:

- „PODGLĄD” umożliwia obejrzenie do czterech ostatnio zapisanych badań audiometrycznych,

dostępny po podaniu kodu dostępu do danych audiometrycznych (5.1),

- „ZALECENIA” umożliwia przegląd i edycję zaleceń medycznych dotyczących danego

pracownika – edycja dostępna po podaniu kodu dostępu do danych audiometrycznych (3.1),

- „RAPORT” umożliwia podgląd raportu zawierającego dane o narażeniu oraz wyniki

szacowania ryzyka uszkodzenia słuchu dotyczącego danego, po podaniu kodu dostępu do

danych audiometrycznych (5.1) w raporcie umieszczane są również wyniki badań

audiometrycznych,

- „WYDRUK” umożliwia wydruk raportu.

Klawisz „KOLEJNY” zamyka możliwość edycji danych oraz obliczeń i inicjuje procedury

zapisujące w bazie danych zmiany wprowadzone w aktualnie opracowywanym badaniu oraz

przygotowuje arkusz do wprowadzania kolejnego badania lub zakończenia pracy z aplikacją przy

użyciu klawisza „KONIEC”. Po naciśnięciu klawisza „KONIEC” do pliku „Baza.xls” zapisywane są

wszelkie zmiany wprowadzone w trakcie sesji.

5.4. Formularz „ZAPISANE BADANIA” - wyszukiwanie danych personalnych pracownika wcześniej wpisanego do bazy danych

Formularz „ZAPISANE BADANIA” otwierany jest klawiszem „Szukanie pracownika”

znajdującym się w formularzu „OSOBA” (5.2). Po jego naciśnięciu wyświetlana jest alfabetyczna

lista pracowników zapisanych wcześniej w bazie danych w pliku „Baza.xls”. Dodatkową zmienną

identyfikującą daną osobę jest jej data urodzenia. Osobę wybieramy przez wskazanie jej na liście

(standardowo: myszka, kursory). Dane wskazanej osoby wyświetlane są w dole formularza, klawisz

„DALEJ” zatwierdza wybór i powraca do formularza „OSOBA” (5.2).

32

5.5. Formularz „ZATRUDNIENIE” – przegląd danych dotyczących zatrudnienia w zakładzie pracy pracownika

Formularz „ZATRUDNIENIE”- otwierany jest klawiszem „Staż” znajdującym się w formularzu

„OSOBA” (5.2). Umożliwia przeglądanie wcześniej zapisanych w bazie danych dotyczących staży

pracy w zakładzie oraz zajmowanego stanowiska. Naciśnięcia klawisza „EDYCJA DANYCH”

otwiera pola odpowiednich zmiennych i umożliwia wprowadzanie zmian, w przypadku nowego

badania umożliwia wprowadzanie nowych informacji. Klawisz „ZAPISZ” oblicza czasy (pracy w

narażeniu na hałas), który upłynął od poprzedniego badania dla wszystkich zapisanych badań

wybranego pracownika (w przypadku pierwszego badania obliczany jest czas od rozpoczęcia pracy

w danym zakładzie) i zapisuje wprowadzone zmiany (Dodatek 1), Klawisz „WYJDŹ” zamyka

otwarty formularz i powraca do formularza „OSOBA”.

5.6 Formularz „HAŁAS”- przegląd i edycja danych dotyczących narażenia na hałas

Formularz „HAŁAS”- otwierany jest klawiszem „HAŁAS” znajdującym się w formularzu

„OSOBA” (5.2). Umożliwia przegląd danych dotyczących wielkości charakteryzujących aktualne

narażenie na hałas pracownika. Naciśnięcie klawisza „EDYCJA” otwiera pola tekstowe do edycji i

uzupełniania danych:

- LEX8h [dB] uśredniony poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego

wymiaru czasu pracy,

33

- LAmax [dB] maksymalny poziom dźwięku A (opcjonalnie),

- LCpeak [dB] szczytowy poziom dźwięku C (opcjonalnie),

- LA eq [dB] równoważny poziom dźwięku A (opcjonalnie),

- LCeq [dB] równoważny poziom dźwięku A (opcjonalnie),

- hałas impulsowy TAK/NIE; 1/0 charakter hałasu, domyślnie hałas ustalony,

- czas narażenia na hałas w ciągu zmiany roboczej [min] domyślne 480 minut.

Klawisz „WYJDŹ” zamyka otwarty formularz i powraca do formularza „OSOBA”.

5.7. Formularz „AUDIOGRAM” przegląd i edycja danych dotyczących badania

audiometrycznego dostępny po podaniu kodu dostępu do wyników badań audiometrycznych

Formularz „AUDIOGRAM”- otwierany jest klawiszem „AUDIOGRAM” znajdującym się w

formularzu „OSOBA” (5.2). Umożliwia przeglądanie wcześniej zapisanych w bazie danych

wyników badań audiometrycznych. Naciśnięcia klawisza „EDYCJA DANYCH” otwiera pola

odpowiednich zmiennych i umożliwia wprowadzanie zmian, w przypadku nowego badania

umożliwia wprowadzanie nowych informacji. Klawisz „ZAPISZ” zapisuje w bazie danych

wprowadzone zmiany. Klawisz „WYJDŹ” zamyka otwarty formularz i powraca do formularza

„OSOBA”.

34

5.8. Formularz „INNE CZYNNIKI” przegląd i edycja danych dotyczących dodatkowych czynników ryzyka i czynników modyfikujących narażenie na hałas

Formularz „INNE CZYNNIKI”- otwierany jest klawiszem „INNE” znajdującym się w formularzu

„OSOBA” (5.2). Umożliwia przeglądanie wcześniej zapisanych w bazie danych dotyczących

czynników modyfikujących narażenie na hałas oraz występowanie dodatkowych czynników ryzyka.

Naciśnięcia klawisza „EDYCJA DANYCH” otwiera pola odpowiednich zmiennych i umożliwia

wprowadzanie zmian, a w przypadku nowego badania umożliwia wprowadzanie nowych

informacji. Domyślnie: brak dodatkowych czynników, tłumienie ochronników 15 dB oraz czas

używania ochronników w ciągu zmiany 8 godzin. Klawisz „ZAPISZ” uruchamia procedurę

obliczającą rzeczywiste tłumienie ochronników i zapisuje w bazie danych wprowadzone zmiany.

Klawisz „WYJDŹ” zamyka otwarty formularz i powraca do formularza „OSOBA”.

5.9. Formularz „OPCJE OBLICZEŃ” ustawienie opcji szacowania spodziewanych ubytków słuchu wywołanych narażeniem na hałas

Formularz „OPCJE OBLICZEŃ” otwierany jest klawiszem „OPCJE” znajdującym się w formularzu

„OSOBA” (5.2). Umożliwia wprowadzenie opcji szacowaniu ryzyka uszkodzenia słuchu

wywołanego hałasem (bez uwzględniania dodatkowych czynników ryzyka lub/ i czynników

modyfikujących narażenie na hałas). Naciśnięcie klawisza „AKCEPTUJ” wywołuje procedury

obliczające wartości poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do 8-godzinnego dobowego

wymiaru czasu pracy w okresie od początku zatrudnienia w zakładzie do daty badania (obliczenia

wykonane są dla wszystkich zapisanych w bazie informacji dotyczących wybranego pracownika).

Obliczenia wykonywane są w zależności od wybranych opcji obliczeń, czyli uwzględniane jest

używanie ochronników słuchu oraz impulsowy charakter ekspozycji na hałas. Wybranie opcji

35

„INNE CZYNNIKI RYZYKA” oraz opcji ustawiającej próg odcięcia „PTS” [dB HL]” modyfikuje

szacowanie ryzyka uszkodzenia słuchu wywołanego hałasem oraz zamyka otwarty formularz i

powraca do formularza „OSOBA”.

5.10. Formularz „ZALECENIA”- przegląd lub wprowadzanie zaleceń lekarza medycyny pracy wynikających z analizy rozpatrywanego przypadku

Formularz „Zalecenia” - otwierany jest klawiszem „ZALECENIA” znajdującym się w formularzu

„OSOBA” (5.2). umożliwia przeglądanie zaleceń lekarza we wcześniej zapisanych badaniach. Po

naciśnięciu klawisza „EDYCJA” możliwe jest wprowadzenie zaleceń lekarza dotyczących badanego

pracownika, opcja ta jest dostępna po wprowadzeniu kodu dostępu do badań audiometrycznych

(5.1). Klawisz „ZAPISZ” zapisuje w bazie danych wprowadzone zmiany. Klawisz „WYJDZIE”

zamyka otwarty formularz i powraca do formularza „OSOBA”.

5.11. KLAWISZ „PODGLĄD” w formularzu „OSOBA”

Umożliwia porównania ostatniego badania audiometrycznego z przewidywanymi ubytkami słuchu

oraz porównanie do czterech ostatnio zapisanych badań audiometrycznych wybranego pracownika,

opcja ta jest dostępna po wprowadzeniu kodu dostępu do badań audiometrycznych (5.1).

36

5.12. KLAWISZ „RAPORT” w formularzu „OSOBA”

Umożliwia obejrzenie raportu zawierającego zbiorcze dane dotyczące wybranego pracownika oraz

wyniki szacowania spodziewanych ubytków słuchu i ryzyka uszkodzenia słuchu wywołanego

hałasem w zależności od przyjętych opcji obliczeń (5.8) oraz w przypadku wprowadzeniu kodu

dostępu do badań audiometrycznych (5.1) wyników badań audiometrycznych.

.

Opcje obliczeń przy szacowaniu

spodziewanych ubytków słuchu

Wyniki wybranego badania

audiometrycznego, dostępne po

wprowadzeniu kodu dostępu do

wyników badań audiometrycznych

Dodatkowe czynniki

ryzyka uszkodzenia

słuchu

Warunki narażenia na hałas

pracownika

Ryzyko przekroczenia wybranego

progu słuchu (25 dB HL)

Ryzyko przekroczenia wybranego

progu słuchu (25 dB HL) przy

zadanych opcjach obliczeń oraz

czynnikach ryzyka

Rozkład spodziewanych ubytków

słuchu dla przyjętych opcji

obliczeń i występujących w danym

przypadku dodatkowych

czynników ryzyka oraz warunków

narażenia na hałas

Spodziewane ubytki słuchu oraz

wyniki aktualnego badania

audiometrycznego dostępne po

wprowadzeniu kodu dostępu

(3.1)

37

6. KWESTIONARIUSZE DO IDENTYFIKACJI ZAWODOWYCH I POZAZAWODOWYCH CZYNNIKÓW RYZYKA USZKODZENIA SŁUCHU I SAMOOCENY STANU SŁUCHU PRACOWNIKÓW

Zawodowe uszkodzenie słuchu spowodowane hałasem jest to odbiorczy ślimakowy (czuciowo-

nerwowy) ubytek słuchu pogłębiający się powoli na przestrzeni lat; upośledzenie słuchu jest

symetryczne (w uchu lewym może być nieco głębsze), dotyczy głównie wysokich częstotliwości z

typowym załamkiem dla 4 6 kHz. Często towarzyszą mu szumy uszne (do 50% osób narażonych).

Przewlekłe zawodowe narażenie na hałas powoduje zniszczenie wrażliwych struktur ucha

wewnętrznego, a w szczególności komórek zmysłowych (tzw. komórek słuchowych zewnętrznych

narządu Cortiego).W patogenezie tych uszkodzeń istotną rolę odgrywają procesy metaboliczne (stres

oksydacyjny) oraz zniszczenia mechaniczne. Po wielu latach narażenia dochodzi również do wtórnej

degeneracji innych struktur ucha wewnętrznego oraz włókien nerwu ślimakowego (słuchowego).

Najbardziej dynamiczny okres rozwoju uszkodzenia słuchu spowodowanego hałasem

przypada na pierwsze 10 12 lat ekspozycji. Po tym okresie ubytek słuchu stabilizuje się na poziomie

plateau; słuch pogarsza się jedynie o tyle, ile to wynika z procesu starzenia. Największy stopień

uszkodzenia słuchu obserwuje się w częstotliwościach 4 i 6 kHz. W związku z wybiórczym

uszkodzeniem jednego tylko typu komórek zmysłowych (komórek słuchowych zewnętrznych) i

zachowaniem drugiego typu (komórek słuchowych wewnętrznych), upośledzenie słuchu nie jest

bardzo głębokie, czy graniczące z głuchotą. Maksymalny ubytek słuchu związany z narażeniem na

hałas wynosi ok. 50-70 dB.

Indywidualna wrażliwość/ podatność na uszkodzenie słuchu przez hałas jest różna. Oznacza

to, że po jednakowych ekspozycjach na hałas u niektórych osób rozwinąć się może głęboki ubytek

słuchu, podczas, gdy u innych uszkodzenie słuchu nie występuje lub jest niewielkie. Inna definicja

podatności na uszkodzenie spowodowane hałasem mówi, że ubytek słuchu u osób szczególnie

wrażliwych rozwijać się może po ekspozycjach uznawanych za bezpieczne dla ogółu populacji [30].

Indywidualna podatność na działanie hałasu zależy od czynników zewnątrzpochodnych i

wewnątrz-pochodnych. Do pierwszych należą m.in. impulsowość hałasu, stosowanie przerw w pracy

(efekt ochronny), regularne stosowanie ochronników słuchu (efekt ochronny), ekspozycja na hałas

pozazawodowy, czy w trakcie służby wojskowej. Istotne są również ekspozycje na niektóre

substancje chemiczne, jak rozpuszczalniki organiczne (m.in. toluen, styren, mieszaniny), metale

ciężkie (ołów, arsen, kadm i rtęć), gazy duszące (tlenek węgla, arsenowodór), czy pestycydy. W

przypadku ekspozycji łącznych na hałas i rozpuszczalniki organiczne obserwowano niekorzystny

efekt synergistyczny lub addytywny na narząd słuchu [57]. Do czynników zewnątrzpochodnych,

będących czynnikiem ryzyka rozwoju uszkodzenie słuchu należy również palenie papierosów.

Wykazano, że podobnie jak hałas, palenie papierosów zwiększa ryzyko uszkodzenia słuchu w

częstotliwościach wysokich, a w przypadku łącznego działania z hałasem ma działanie addytywne.

W odniesieniu do czynników wewnątrzpochodnych, uszkodzeniu słuchu związanego z ekspozycją

na hałas sprzyjać mogą hyperlipidemia [40]. Ponadto wykazano korelację między ekspozycją na

hałas a nadciśnieniem tętniczym (zwłaszcza rozkurczowym) oraz występowaniem objawu

Raynaud’a (blednięcia palców) [41]. Niewątpliwie rolę odgrywać mogą czynniki dziedziczne,

podobnie, jak to ma miejsce w uszkodzeniach słuchu związanych z wiekiem. Badania na myszach

wsobnych szczepu B wskazują, że gen dla uszkodzeń związanych ze starzeniem się narządu słuchu

(z ang. age-related gene – ahl) znajduje się na chromosomie 10 [56]. Ten sam gen może być

odpowiedzialny za zwiększoną podatność na hałas, wykazano bowiem, że myszy ahl-/ahl- nie tylko

wykazują przyspieszony proces starzenia się słuchu, lecz również cechują się zwiększoną

podatnością na uszkodzenie słuchu przez hałas [56]. Niewiele jest danych dotyczących genetycznego

uwarunkowania wrażliwości na uszkodzenie słuchu spowodowanego hałasem u ludzi. Badanych jest

pod tym kątem szereg genów kandydatów, w tym z grupy – genów stresu oksydacyjnego,

warunkujących obieg jonów K+ w uchu wewnętrznym, warunkujących głuchotę dziedziczną

monogenową oraz genów mitochondrialnych [56].

38

W związku z powyższym opracowano kwestionariusz służący do identyfikacji zawodowych i

pozazawodowych czynników ryzyka uszkodzenia słuchu pracowników, a także identyfikacji osób z

upośledzeniem słuchu (Kwestionariusz nr II). Kwestionariusz ten zawiera szczegółowe pytania

dotyczące:

dolegliwości i przebytych chorób istotnych z punktu widzenia ryzyka uszkodzenia słuchu

wywołanego hałasem (np. infekcje ośrodkowego układu nerwowego, urazy ucha, długotrwale

leczenie z zastosowaniem antybiotyków o udowodnionym działaniu oto toksyczny,

blednięcie i drętwienie palców),

samooceny stanu słuchu i identyfikacji uszkodzeń słuchu wśród krewnych (rodzice,

dziadkowie i rodzeństwo) w celu wykluczenia lub uwzględnia czynników dziedzicznych,

cech indywidualnych (waga, wzrost, kolor oczu, pigmentacja skóry itp.),

stylu życia i przyzwyczajeń, tj.: palenia papierosów i używania środków przeciwbólowych,

sposobu spędzania wolnego czasu (słuchanie muzyki przez słuchawki, chodzenie do

dyskoteki, strzelectwo itp.),

narażenia na hałas i rozpuszczalniki organiczne na aktualnym i poprzednich stanowiskach

pracy, a także stosowania indywidualnych ochron słuchu,

narażenia na hałas w czasie służby wojskowej.

Kwestionariusz ten jest przewidziany do wypełniania przez pracownika objętego POS lub przez

pielęgniarkę środowiskową przed okresowymi badaniami profilaktycznymi, a zebrane w nim

informacje będą wykorzystywane do szacowania ryzyka uszkodzenia słuchu pracownika (z

zastosowaniem pisanych wyżej metod), a także wykorzystywane przez lekarza medycyny pracy.

Jako uzupełnienie kwestionariusza nr II (w części dotyczącej samooceny stanu słuchu)

zaproponowano kwestionariusz nr III służący do samooceny jakości słyszenia. Zaadaptowano w tym

celu anglojęzyczną wersję tzw. kwestionariusza „amsterdamskiego” („Amsterdam Inventory for

Auditory Disability and Handicap” − AIADH [11, 16, 17].

Kwestionariusz „amsterdamski” (AIADH) z założenia służy do oceny wpływu niedosłuchu

na jakość codziennego życia człowieka. Składa się on z 30 pytań, w tym 2 pytań kontrolne, które nie

są uwzględniane w ocenie. Pytania te są podzielone na pięć części niezależnie oceniających:

• dyskryminację dźwięku,

• lokalizację słuchową,

• rozumienie mowy w hałasie,

• rozumienie mowy w ciszy,

• wykrywanie dźwięku [11].

Odpowiedzi na pytania „Zdecydowanie nie”, „Nie”, ”Tak”, ”Zdecydowanie tak” są kodowane na

skali od 0−3, a następnie sumowane, w tym oddzielnie dla każdej z części. Maksymalna liczba

punktów jaką można osiągnąć wynosi 84 (24+15+15+15+15), gdyż dwa pytania nie są brane pod

uwagę przy ocenie. Punktacja na poziomie co najmniej 90% wartości maksymalnej w każdej grupie

pytań traktowana jest jako norma [16, 17].

Wzory kwestionariuszy nr II i nr III przedstawiono odpowiednio w Załączniku nr 2 i nr 3.

Przyjęto założenie, że oba kwestionariusze będą wypełniane przez pracownika objętego POS lub

przez pielęgniarkę środowiskową (tylko kwestionariusz nr II) przed okresowymi badaniami

profilaktycznymi, a zebrane w nich informacje będą wykorzystywane do szacowania ryzyka

uszkodzenia słuchu pracownika (z zastosowaniem pisanych wyżej metod), a także wykorzystywane

przez lekarza medycyny pracy.

39

7. ALGORYTM PROFILAKTYCZNO-DIAGNOSTYCZNY USZKODZEO SŁUCHU SPOWODOWANYCH HAŁASEM

7.1. Metoda wczesnej identyfikacji osób wymagających objęcia programem ochrony słuchu w oparciu o tzw. znaczące przesunięcie progu słuchu

Powszechnie wiadomo, że pogarszanie się stanu słuchu u osób pracujących w narażeniu na hałas

następuje stopniowo. Konieczne jest więc przygotowanie narzędzia ułatwiające wczesną

identyfikację osób z szybko zwiększającymi się progami słuchu, co umożliwi podjęcie wczesnych

działań zapobiegawczych w ramach programów ochrony słuchu.

Analiza wcześniejszych programów słuchu opracowanych i stosowanych w Stanach

Zjednoczonych Ameryki Północnej wskazuje na przydatność tzw. „znaczącego przesunięcia progu

słuchu” (ZPPS) (z ang. standard threshold shift STS), zdefiniowanego jako wystąpienie w

kolejnym badaniu audiometrycznym średniego przesunięcia (pogorszenia) progu słuchu w

częstotliwościach 2, 3 i 4 kHz o wartość co najmniej 10 dB w odniesieniu do audiogramu

„zerowego”, uzyskanego podczas badania audiometrycznego wykonanego w chwili rozpoczęcia

pracy w narażeniu na hałas.

ZPPS oznacza istotną zmianę ostrości słuchu (uszkodzenie słuchu), jednakże prace nad

zdefiniowaniem pojęcia „istotna” zmieniały się i zmieniają nadal wraz ze zmianą postrzegania roli

medycyny pracy a nawet obowiązującego nazewnictwa. Jeszcze do niedawna programy opieki nad

pracującym w hałasie nazywano „programami ochrony słuchu” (z ang. hearing conservation

program), aktualne trendy odzwierciedla nazwa „programy zabezpieczania pracownika przed

oddziaływaniem hałasu’ (z ang. prevention). Dlatego też opracowywane są coraz nowsze propozycje

oceny ubytków słuchu.

Podstawy standardów w ochronie słuchu przyjęte zostały w latach osiemdziesiątych przez

OSHA (Occupational Health and Safety Administration), jednakże własne propozycje zgłaszało

również Amerykańskie Towarzystwo Laryngologów - Chirurgów Głowy i Szyi oraz NIOSH. W

związku z tym aktualnie w USA istnieje kilka kryteriów oceny ZPPS:

Wg pierwotnych kryteriów OSHA za istotną zmianę uważa się średnie podwyższenie progu

słyszenia dla częstotliwości 2, 3 i 4 kHz, w obu uszach o min 10 dB. Korekcja dla wieku może

być tu brana pod uwagę, lecz raczej zalecana jest ocena bez korekcji;

Powyższe kryterium (proponowane w roku 2002) uwzględnia wystąpienie STS, jeżeli istotne

wartości przesunięcia progów słuchu wystąpią w dwóch kolejnych badaniach;

Propozycja Amerykańskiego Towarzystwa Laryngologów − Chirurgów Głowy i Szyi: istotna jest

zmiana o min 10 dB wartości średniej dla częstotliwości 0,5−1 i 2 kHz lub o 15 dB dla

częstotliwości 3−4−6 kHz w obu uszach;

NIOSH proponował interpretację STS po raz pierwszy w 1972 roku jako zmianę o 10 dB dla

częstotliwości 0,5−1−2 lub 3 kHz lub o minimum 15 dB dla częstotliwości 4−6 kHz;

Wg aktualnej wersji NIOSH za istotne uważa się przesunięcie progu słuchu o 15 dB lub więcej

dla jakiejkolwiek częstotliwości z zakresu 0,5-6 kHz w każdym z uszu (either!!!), pod

warunkiem, że przesuniecie to jest widoczne dla tej samej częstotliwości w badaniu powtórzonym

po 30 dniach;

Istnieje również propozycja wzorowana na aktualnych zaleceniach NIOSH, jednakże zakres

częstotliwości pomija 6 kHz.

Żadna z wymienionych propozycji oceny ZPPS nie została uznana w dotychczasowych badaniach za

najbardziej godną polecenia. W większości amerykańskich programów dotyczących ochrony słuchu

u osób pracujących w narażeniu na hałas stosuje się kryteria OSHA z 2002 roku, a więc oparte na

średnim pogorszeniu słuchu w zakresie częstotliwości 2, 3 i 4 kHz o wartość co najmniej 10 dB.

40

W celu zbadania użyteczności dla celów programu ochrony słuchu ZPPS, przeprowadzono

analizę bazy danych5 zawierającą wyniki co najmniej 2 kolejnych badań audiometrycznych 2740

pracowników narażonych na hałas, w wieku 41±8 lat, eksponowanych przez 18±7 lat, na hałas o

średnim poziomie ekspozycji LEX,8h=84±4 dB(A). Dla każdego z pracowników obliczono różnice

między progami słuchu zmierzonymi w ostatnim i „zerowym” badaniu audiometrycznym, a

następnie określono częstość występowania w badanej grupie ZPPS.

W badanej populacji zaobserwowano 9% przypadków ZPPS pomiędzy kolejnymi badaniami

audiometrycznymi (w odstępach od 1 roku do11 lat). W przypadku krótszych odstępów (do 3 lat)

między badaniami audiometrycznymi zaobserwowano 5% ZPPS. W grupach osób stosujących i nie

stosujących ochronników słuchu zaobserwowano odpowiednio 5% i 14% przypadków ZPPS. A

zatem stosowanie ochronników zmniejszyła blisko 3-krotnie częstość występowania ZPPS.

Na tej podstawie wnioskowano, że znaczące przesunięcie progu słuchu (ZPPS) jest

wygodnym narzędziem pozwalającym na wykrywanie osób podatnych na działanie hałasu i dlatego

zaproponowano wykorzystanie go w ramach POS. Poza identyfikacją osób bardziej podatnych na

działanie hałasu, ZPPS może być wykorzystywany oceny skuteczności zakładowych programów

ochrony słuchu brak lub zmniejszająca się liczba stwierdzanych w skali zakładu przypadków ZPPS

potwierdzałaby jego skuteczność [4, 25, 26, 42].

7.2. Propozycje rozszerzenia zakresu badao profilaktycznych

Profilaktyka lekarska ma na celu z jednej strony eliminowanie przy zatrudnianiu osób, u których stan

czynnościowy organizmu odbiega od normy, gdyż odchylenia te mogą pogłębiać się wskutek narażenia

na hałas, a z drugiej strony ograniczanie skutków zdrowotnych związanych z ekspozycją na hałas.

Zalecenia odnośnie badań profilaktycznych zawiera Rozporządzenie MZiOS z dnia 30 maja

1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki

zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych dla celów przewidzianych w

Kodeksie Pracy (Dz.U. z 1996 r., Nr 69, poz. 332 z późn. zm.) (tab. 7.1).

Tabela 7.1. Zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami pracującymi w narażeniu na

hałas

Badania

wstępne

Lekarskie Ogólne

Otolaryngologiczne

Pomocnicze audiometryczne tonalne badanie słuchu w zakresie 125 – 8000 Hz

(przewodnictwo powietrzne i kostne)

inne w zależności od wskazań

Badania

okresowe

Lekarskie ogólne co 4 lata

otolaryngologiczne przez pierwsze 3 lata pracy w hałasie – co

rok, następnie co 3 lata

Pomocnicze audiometryczne tonalne w zakresie 125 8000 Hz (przewodnictwo

powietrzne i kostne) - przez pierwsze 3 lata pracy w hałasie – co

rok, następnie co 3 lata

Ostatnie

badanie

okresowe

Lekarskie ogólne

otolaryngologiczne

Pomocnicze audiometryczne tonalne w zakresie 125 8000 Hz

Narządy (układy) krytyczne Narząd słuchu

Harmonogram badań profilaktycznych, w zależności od potrzeb, może pozostać zgodny z

rozporządzeniem bądź zmieniony, w tym rozszerzony zakres badań pomocniczych, przez lekarza –

profilaktyka.

5 Z omawianej w rozdz. 4.3. bazy danych wybrano osoby, dla których zebrano wyniki co najmniej dwóch badań

audiometrycznych

41

Z punktu widzenia POS optymalne byłoby przeprowadzanie badań audiometrycznych co rok

i sprawdzanie, czy nie wystąpiło ZPPS. Co więcej, wskazane byłoby rozszerzenie zakresu

pomocniczych badań lekarskich o:

badanie emisji otoakustycznych wywołanej trzaskiem (z ang. transient-evoked otoacoustic

emission TEOAE),

badanie emisji otoakustycznej produktów zniekształceń nieliniowych (z ang. distortion-

product otoacoustic emission – DPOAE).

Istnieją bowiem dowody, że poziomy otoemisji wywołanej zmniejszają się już po krótkotrwałych

ekspozycjach na hałas (Lonsbury-Martin et al. 1991, Śliwińska-Kowalska 1998) i mogą być czulszą

metodą monitorowania wczesnych uszkodzeń słuchu spowodowanych działaniem hałasu (Hotz et

al., 1993, Śliwińska-Kowalska et al. 1999).

Proponowany protokół badania emisji otoakustycznych przedstawiono w Załączniku nr 4.

Przydatność badań emisji otoakustycznych dla celów programu ochrony słuchu zweryfikowano w

badaniach terenowych wśród pracowników Zakładu Taboru Szynowego w Zielonej Górze oraz

wśród muzyków Filharmonii Koszalińskiej (patrz rozdz. 9).

8. METODA WERYFIKACJI SKUTECZNOŚCI OCHRONNIKÓW SŁUCHU METODĄ POMIARU CZASOWEGO PRZESUNIĘCIA PROGU SŁUCHU

Stosowanie indywidualnych ochronników słuchu jest jednym z najbardziej popularnych sposobów

ograniczenia ekspozycji na hałas. Środki te stosuje się wtedy, gdy nie jest możliwe ograniczenie

narażenia na hałas metodami organizacyjno-technicznymi oraz gdy ekspozycja na hałas występuje

rzadko lub gdy pracownik obsługujący hałaśliwe urządzenie musi jedynie okresowo wchodzić do

pomieszczenia, w którym się ono znajduje.

Z formalnego punktu widzenia, pracodawca:

udostępnia pracownikom środki ochrony indywidualnej oraz nadzoruje prawidłowość ich

stosowania, jeżeli wielkości charakteryzujące hałas w środowisku pracy osiągają lub przekraczają

wartości NDN (KNDN 1, tj.: LEX, 8h/ LEX, w 85 dB lub/ i LA max 115 dB lub/ i LC peak 135 dB),

udostępnia pracownikom środki ochrony indywidualnej, jeżeli wielkości charakteryzujące hałas w

środowisku pracy przekraczają wartości progów działania (LEX, 8h/ LEX, w>80 dB) (§ 6.1, Dz.U. z

2005 r., Nr 73, poz. 645).

Zgodnie z zaleceniami normy PN-EN 458:2006, ochronniki słuchu są dobierane w zależności

od parametrów hałasu (poziomu ciśnienia akustycznego, widma hałasu). W obliczeniach uwzględnia

się deklarowane przez producentów parametry tłumienne ochronników słuchu (parametry APVf, H,

M, L i SNR). Aktualnie stosuje się trzy metody doboru ochronników słuchu (metodę pasm

oktawowych, HML i SNR).

Podstawowym parametrem określającym właściwości ochronnika słuchu jest tłumienie

dźwięku. Jest to wielkość określająca o ile decybeli obniży się poziom ciśnienia akustycznego w

pasmach oktawowych 63(125)−8000 Hz, przy błonie bębenkowej po zastosowaniu ochronnika.

Różnica między średnim tłumieniem dźwięku Mf a odchyleniem standardowym sf określa

minimalne tłumienie dźwięku ochronnika. Inne podawane w katalogach parametry ochronników (tj.

standardowe tłumienie, szacunkowe tłumienie, parametry H, M, L i SNR) są funkcją jego tłumienia

(Mf, sf) i widma tłumionego hałasu (wg PN-EN-352-1 i PN-EN-352-2).

Pomiary tłumienia dźwięku (Mf) są badaniami subiektywnymi, przeprowadza się je z udziałem

16 osobowej grupy słuchaczy, których ubytki słuchu nie przekraczają 15 dB dla częstotliwości 2000

Hz i niższych oraz 25 dB dla częstotliwości wyższych, w specjalnej kabinie (PN-EN 24869-1). Mf

wyznacza się na podstawie pomiaru różnicy progu słyszenia słuchacza z ochronnikiem i bez

ochronnika słuchu. Sygnałem testowym jest szum różowy filtrowany w pasmach tercjowych o

częstotliwościach środkowych 63, 126, 250, 500,1000, 2000, 4000 i 8000 Hz. A zatem parametry

tłumienne wyznacza się dla względnie niskich poziomów ciśnienia akustycznego, podczas gdy

stosuje się przy wysokich poziomach (powyżej 80−85 dB(A)). Nic więc dziwnego, że rzeczywista

skuteczność (tłumienie) ochronników słuchu wyznaczana w warunkach terenowych (np. z

42

zastosowaniem techniki MIRE) jest znacznie niższa niż określona w warunkach laboratoryjnych lub

deklarowana przez producentów. Różnice te są rzędu 10−20 dB. Wyniki badań wskazują, że

rzeczywista skuteczność ochronników zależy od szeregu czynników, w tym sposobu noszenia lub/i

dopasowania do kanału usznego (w przypadku wkładek dousznych), wygody stosowania, stopnia

zużycia (z czasem ochronniki tracą swe właściwości tłumienne), czasu użytkowania itp. [Neitzel R].

W związku z powyższym postanowiono sprawdzać rzeczywistą skuteczność ochronników,

dobranych zgodnie z normą PN-EN 458:2006, metodą pomiarów czasowych zmian słuchu z

zastosowaniem audiometrii tonalnej lub emisji otoakustycznych. Wychodząc z założenia, iż

prawidłowo dobrany i noszony ochronnik zabezpiecza przed wystąpieniem czasowych zmian

słyszenia, jako podstawę oceny efektywności przyjęto brak:

czasowego przesunięcia (pogorszenia) progu słuchu (TTS) ocenianego z zastosowaniem

audiometrii tonalnej (przewodnictwo powietrzne),

czasowego obniżenia amplitudy sygnału DPOAE lub TEOAE,

po ekspozycji na hałas.

Metoda weryfikacji rzeczywistej skuteczności ochronników słuchu na podstawie pomiaru

TTS była wcześniej stosowana m.in. przez Merluzzi i Ferrari [18] oraz Pawlas i Grzesika [29]. Z

kolei na przydatność pomiaru czasowych zmian sygnału emisji oto akustycznych wskazywały

wyniki badań Pawlaczyk-Łuszczyńskiej i wsp. [27] oraz Bockstael i wsp. [3].

Zaproponowano by ten sposób oceny skuteczności był stosowany przede wszystkim w

przypadku osób noszących ochronniki słuchu, u których stwierdzono ZPPS.

Procedura weryfikacji efektywności biernych ochronników słuchu obejmuje wykonanie

badania słuchu z zastosowaniem audiometrii tonalnej (przewodnictwo powietrzne w zakresie

częstotliwości 125−8000 Hz) lub emisji otoakustycznych (DPOAE lub TEOAE) w ciągu trzech

kolejnych dni roboczych, przed rozpoczęciem zmiany roboczej i po jej zakończeniu (nie później niż

5 10 minut).

Ochronnik uważa się za prawidłowo dobrany i dobrze noszony, gdy:

średnie przesunięcie progu słuchu (audiometria tonalna) w zakresie częstotliwości 2000, 3000 i

4000 Hz nie przekracza 5 dB,

lub

średnie obniżenie amplitudy sygnału DPOAE (w pasmach) lub/ i TEOAE (całkowitej

odpowiedzi) nie przekracza 3 dB.

Procedury weryfikacji skuteczności ochronników słuchu przedstawiono w Załączniku nr 9.

9. BADANIA ŚRODOWISKOWE WŚRÓD WYBRANYCH GRUP PRACOWNIKÓW DLA CELÓW MODELOWEGO WDROŻENIA PROGRAMU OCHRONY SŁUCHU

Dla celów opracowania i wdrożenia modelowego program ochrony słuchu przeprowadzono badania

wśród pracowników Zakładu Taboru Szynowego w Zielonej Górze i muzyków Filharmonii

Koszalińskiej. Badania środowiskowe obejmowały pomiary hałasu (tylko w przypadku Zakładu

Taboru Szynowego), badania słuchu i badania kwestionariuszowe wśród pracowników. Głównym

celem badań była ocena stanu słuchu i ryzyka uszkodzenia słuchu wśród badanych grup

pracowniczych.

9.1 Badania środowiskowe wśród pracowników przemysłu maszynowego

9.1.1. Materiał i metody badao

9.1.1.1. Badania kwestionariuszowe

W grupie 124 pracowników, głównie mężczyzn, w wieku 21−59 lat (średnia 46,6±9,1 lat)

przeprowadzono badania kwestionariuszowe ukierunkowane na identyfikację zawodowych i

pozazawodowych czynników ryzyka uszkodzenia słuchu oraz samoocenę jakości słyszenia. Do

43

badań wykorzystano kwestionariusze nr II i nr III (kwestionariusz amsterdamski – AIAHD), opisane

w rozdz. 7.

9.1.1.2. Pomiary hałasu

W celu oceny aktualnej ekspozycji na hałas przeprowadzono pomiary na 110 różnych

stanowiskach pracy w Zakładzie Taboru Szynowego. Pomiary te przeprowadzono w typowych

warunkach pracy z uwzględnieniem zaleceń norm PN-N-01307:1994 i PN-ISO 9612:2004. Do

badań stosowano całkujące mierniki poziomu dźwięku i mierniki indywidualnej ekspozycji na hałas,

tj.: analizatory dźwięku firmy SVANTEK typu 912, 912E i 958 oraz dozymetry firmy Bruel i Kjaer

typu 4143.

9.1.1.3. Badania słuchu

Audiometria tonalna. Celem oceny aktualnego stanu słuchu u pracowników narażonych na hałas w

modelowym zakładzie pracy dokonano analizy wyników badań audiometrii tonalnej wykonanych w

ramach obowiązujących w zakładach badań okresowych osób narażonych na działanie hałasu.

Łącznie analizę badań audiometrycznych wykonano w grupie 151 osób (302 uszu), 141 mężczyzn

i10 kobiet w średnim wieku 48,7±8,3 lat w zakresie progów słuchu dla przewodnictwa powietrznego

dla standardowego zakresu analizowanych częstotliwości od 125 do 6000 Hz.

Następnie dokonano analizy uzyskanych wyników audiometrii tonalnej w odniesieniu do

prawidłowych - normatywnych progów słuchu. W związku z istnieniem różnych norm dla słuchu

prawidłowego z zależności czy dotyczą one słuchu w pojęciu audiologicznym, czy stanowią

wykładnie zastosowaną w orzekaniu choroby zawodowej analizę przeprowadzono według

następujących kryteriów:

1. W odniesieniu do normy słuchu prawidłowego według Jagera (1980) –- progi słuchu w

audiometrii tonalnej do 20 dB HL dla wszystkich częstotliwości.

2. W odniesieniu do normy słuchu prawidłowego według Goodmana (1965) - progi słuchu w

audiometrii tonalnej do 25 dB HL dla wszystkich częstotliwości.

3. Progi słuchu w audiometrii tonalnej do 20 dB HL w zakresie częstotliwości „orzeczniczych”

branych pod uwagę w rozpoznawaniu choroby zawodowej to jest dla 1,2,3 kHz.

4. Progi słuchu w audiometrii tonalnej do 25 dB HL w zakresie częstotliwości „orzeczniczych”

branych pod uwagę w rozpoznawaniu choroby zawodowej to jest dla 1,2,3 kHz.

5. Wielkość średniego uszkodzenia słuchu liczona jako średnia arytmetyczna z częstotliwości

orzeczniczych 1,2,3 kHz.

Badanie otoemisji. W modelowym zakładzie pracy w grupie 212 osób przeprowadzono badania

otoemisji produktów zniekształceń nieliniowych – DPOAE wykorzystując zestaw do otoemisji ILO

92 firmy Otodynamics Ltd. Zgodnie z wcześniej ustalonym protokołem badania. Po odrzuceniu,

zgodnie z wcześniej ustalonym i przyjętym protokołem wyników niespełniających kryteriów

włączenia, pełne analizy otoemisji wykonano w grupie 151 osób (302 uszu), 141 mężczyzn i 10

kobiet w średnim wieku 48,7±8,3 lat.

Zgodnie z wcześniej przyjętymi założeniami przeprowadzono analizę uzyskanej odpowiedzi

DPOAE w dB, oraz analizę odstępu sygnał/szum tła. Celem określenia stanu słuchu pracowników

narażonych na hałas uzyskane wyniki otoemisji odniesiono do norm wyników prawidłowej

odpowiedzi DPOAE wyrażonych w paracentylach, oraz wyliczono liczbę uszu z uszkodzeniami

słuchu w poszczególnych pasmach odpowiedzi DPOAE.

Ocenę zmian słuchu po roku narażenia na hałas wykonano z zastosowaniem emisji oto

akustycznej w grupie 88.osób (176 uszu) w średnim wieku 48,9±7,2 (79 mężczyzn, 9 kobiet),

wykonując u tych samych osób badanie DPOAE zgodnie z wcześniej ustalonym protokołem badania

jako badanie wstępne (DPOAE-1) oraz badanie kontrolne DPOAE (DPOAE-2) po okresie 12

miesięcy podczas, których pracownicy stosowali indywidualnie dobrane ochronniki słuchu.

44

9.1.1.4. Weryfikacja skuteczności ochronników słuchu. Przeprowadzono weryfikację rzeczywistej

skuteczności stosowanych dotychczas przez pracowników ochronników słuchu metodą pomiaru

czasowego przesunięcia progu słuchu (TTS). W tym celu w grupie 21 pracowników, w wieku 21−57

lat, narażonych na hałas o poziomie ekspozycji LEX,8h rzędu 91−97 dB(A), w tym na hałas

impulsowy, stosujących pasywne ochronniki słuchu (indywidualnie dopasowywane wkładki i

ochronniki nausznikowe) o parametrze SNR rzędu 28−31 dB, osób wykonano dwukrotnie badania

audiometryczne (przewodnictwo powietrzne) w zakresie częstotliwości 125 8000 Hz, metodą

wstępująco-zstępującą z krokiem 5 dB z zastosowaniem audiometru Audio Traveller typ 222 ze

słuchawkami TDH-39P. Badania przeprowadzano w pobliżu stanowisk pracy, w cichych

pomieszczeniach, gdzie równoważny poziom dźwięku nie przekraczał 40(A) dB. Pierwsze badanie

wykonano przed rozpoczęciem zmiany roboczej, a drugie nie później niż 5-10 minut od momentu

zakończenia ekspozycji na hałas.

Różnice pomiędzy progami słuchu przed i po ekspozycji na hałas oceniano za pomocą testu

kolejności par Wilcoxon’a. Analizę statystyczną przeprowadzono przy założonym poziomie

istotności równym 0,05 z zastosowaniem programu STATISTICA 6.1 firmy StatSoft.

9.1.1.5. Ocena ryzyka upośledzenia słuchu. Przeprowadzono szacowanie ryzyka upośledzenia

słuchu z zastosowaniem standardowej i zmodyfikowanej metody szacowania ryzyka wg normy PN-

ISO 199:2000 (ISO 1999:1990), opisanych w rozdz. 4.1 i 4.2.

Ryzyko uszkodzenia/ upośledzenia słuchu wynikające z wieku i narażenia na hałas oraz tylko

związane z narażeniem na hałas, wyznaczono w funkcji założonej wartości progu odcięcia (25, 30,

35, 40 i 45 dB) dla poszczególnych częstotliwości (1000, 2000, 3000, 4000 i 6000 Hz), a także dla

średniego progu słuchu dla 1000, 2000 i 3000 Hz.

W tym celu oszacowano indywidualne całożyciowe ekspozycje na hałas poszczególnych

pracowników na bazie zebranych informacji odnośnie przebiegu pracy zawodowej i danych nt.

narażenia na hałas – wyznaczono uśrednione (za całkowity czas pracy w narażeniu na hałas)

poziomy ekspozycji na hałas odniesione do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy 8h EX,L

oraz odpowiadające im poziomy immisji Lim odpowiednio wg wzorów (9.1) i (9.2):

N

1i

i

L0,1N

1i

i8h EX, T/10Tlg10L i8h EX, (9.1)

N

1i

ih8,EXim Tlg10LL (9.2)

gdzie:

LEX, 8h i – poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu

pracy na i-tym stanowisku pracy, w dB,

Ti – czas pracy na i-tym stanowisku pracy, w latach,

N – liczba stanowisk pracy.

Oszacowane poziomy ekspozycji na hałas skorygowano ze względu na stosowanie ochronników

słuchu lub/ i impulsowy charakter hałasu. Zgodnie z zaleceniami normy PN-ISO 9612:2004 w

przypadku hałasu impulsowego dodawano poprawkę 5dB. Z kolei z powodu braku danych nt.

parametrów tłumiennych ochronników słuchu, na podstawie danych literaturowych przyjęto

tłumienie na poziomie 15 dB [63].

9.1.2. Wyniki

9.1.2.1. Badania kwestionariuszowe

Badane osoby były zatrudnione na aktualnym stanowisku pracy (w Zakładzie Taboru

Szynowego) przez okres od 1do 40 lat (średnio 24,4 ±1,1 lat, mediana: 28 lat), przy czym około

45

jedna trzecia z nich nigdy nie zmieniała miejsca pracy6. Większość pracowników (81,5 %) była

świadoma występowania hałasu w miejscu pracy i oceniała go jako zbyt głośny (74,2 %). Około

40.0 % badanych osób byłą eksponowana na nadmierne poziomy hałasu w poprzednim/ poprzednich

miejscach pracy.

Większość respondentów (89,5 %) deklarowała stosowanie indywidualnych ochronników,

głównie wkładek dousznych (83,9 %). Co więcej, 71,8 % stwierdziła, że nosi ochronniki codziennie

przez minimum połowę zmiany roboczej. Używanie ochronników w przeszłości zgłaszała nieco

ponad połowa (55,8 %) badanych.

Niewielka część pracowników była aktualnie (12,1%) lub w przeszłości (10,5%)

eksponowana na rozpuszczalniki organiczne. Podobna liczba osób skarżyła się na nadciśnienie

tętnicze (12,1%). Blisko połowa osób (48,4%) paliła aktualnie papierosy, 29,8% − w przeszłości.

Blisko 1/3 (28,2%) badanych osób zauważyła u siebie pogorszenie słuchu. Kłopoty z

rozumieniem mowy w hałasie zgłaszało 23,4%. Nieliczni z nich skarżyli się na szumy uszne (9,7 %)

i trudności w słyszeniu wysokich dźwięków np. dzwonka do drzwi (3,2%). W odczuciu większości z

nich (74,5%), pogorszenie słuchu nasilało się z roku na rok. Co więcej, w większości przypadków

(63,6%) dotyczyło obu uszu.

Wyniki samooceny jakości słyszenia wyrażone punktacją uzyskaną w badaniu z

zastosowaniem kwestionariusza AIAHD przedstawiono w Tabeli 9.1. Sumaryczna punktacja

mieściła się w przedziale od 45 do 84 (średnia ±SD: 67,5±12,3). Wartość mediany (67) była

znacznie niższa od wartości maksymalnej (84), co świadczy o tym, iż wśród badanych osób

występowało upośledzenie jakości słyszenia.

Ogólnie rzecz biorąc, 54,5% badanych osób uzyskała wyniki poniżej 75% wartości

maksymalnej. W szczególności względnie niskie wyniki uzyskano w przypadku skali oceniającej

rozumienie mowy w hałasie (ponad 2/3 pracowników zdobyło mniej niż 75% punktów). A zatem

wyniki te potwierdzają rezultaty badań z zastosowaniem kwestionariusza nr II.

Tabela 9.1. Samoocena stanu słuchu wyrażona punktacją w kwestionariuszu AIAHD

Osoby Razem Skala I Skala II Skala III Skala IV Skala V

Suma punktów / Średnia ± SD (Mediana)

Ogółem 67,5±12,3

(67,0)

19,7±3,5

(19,5)

12,2±2,3

(11,0)

11,2±2,7

(10,0)

12,0±2,4

(11,0)

12,4±2,3

(13,0)

Wiek <50 lat 70,4±11,9*

(73,5)

20,4±3,4

(21,0)

12,7±2,2*

(13,5)

12,0±2,3*

(12,0)

12,5±2,4*

(13,0)

12,8±2,2

(13,5)

Wiek 50 lat 64,8±12,2*

(59,5)

19,0±3,5

(17,5)

11,7±2,3*

(10,5)

10,5±2,8*

(10,0)

11,5±2,3*

(10,0)

12,1±2,4

(12,0)

Lim< 104 dB 68,4±12,8

(71,0)

19,8±3,5

(20,5)

12,3±2,5

(13,0)

11,3±2,9

(10,0)

12,3±2,5

(12,0)

12,6±2,4

(13,0)

Lim 104 dB 66,9±12

(64,0)

19,6±3,5

(19,0)

12±2,2

(11,0)

11,2±2,4

(10,0)

11,7±2,3

(11,0)

12,4±2,3

(13,0)

* Istotne statystycznie różnice między grupami (test U Mannn’a-Whitney’a, p<0,05)

SD – odchylenie standardowe

Warto zwrócić uwagę, że stwierdzono różnice w samoocenie jakości słyszenia między

młodszymi i starszymi pracownikami. Różnice te występowały zarówno w przypadku całkowitej

punktacji, jak I w przypadku skal oceniających zdolność lokalizacji słuchowej (skala II) oraz

rozumienia mowy w hałasie (skala III) I ciszy (skala IV). Jednakże podobnych różnic nie pomiędzy

osobami z poziomem imisji na hałas poniżej i powyżej mediany (tabela 9.1).

9.1.2.2. Ekspozycja na hałas

6 Szczegółowe wyniki badań kwestionariuszowych zamieszczono w Załączniku nr 10.

46

Zbiorcze zestawienie wyników pomiarów hałasu przedstawiono na rys. 9.1 i w tabeli 9.27.

Jak widać najwyższe poziomy ekspozycji na hałas (LEX,8h) występowały na stanowiskach spawaczy

(do 110 dB), monterów (do 105 dB) i gratowaczy-prostowaczy (do 102 dB).

Rys. 9.1. Zakresy poziomów ekspozycji na hałas występujące na badanych stanowiskach pracy

7 Szczegółowe wyniki pomiarów hałasu przedstawiono w Załączniku nr ….

47

Tabela 9.2. Zbiorcze zestawienie wyników pomiarów hałasu na badanych stanowiskach pracy

Nazwa stanowiska pracy

Wyznacznik ekspozycji na hałas [dB]

LEX,8h LA max LC peak

Wartość średnia ± SD (mediana)

Elektronik-automatyk 82,3±0 (82,3) 107,7±0 (82,3) 132,3±0 (132,3)

Frezer 85,6±8,4 (85,1) 100±8,4 (77,3) 120,8±8,7 (119,2)

Gratowacz 98±5,8 (99,7) 106,6±5,8 (90,1) 121±5,3 (119,6)

Gratowacz-prostowacz 97,3±0 (97,3) 117,8±0 (97,3) 138±0 (138)

Kierowca wózka widłowego 87,9±0 (87,9) 110,6±0 (87,9) 133,8±0 (133,8)

Kontroler jakości 94±0 (94) 113,8±0 (94) 131,2±0 (131,2)

Kowal kucia swobodnego 92,2±0,5 (92,2) 102,8±0,5 (90,5) 131,9±2,4 (131,9)

Krajacz 80,3±1,8 (79,2) 96,8±1,8 (79,2) 117,1±3,1 (118,9)

Krajacz na nożycach i gilotynie 86,6±2,5 (86,4) 101,4±2,5 (85,9) 124,4±0,4 (124,3)

Krajacz na piłach 79,7±3,8 (79,7) 90,9±3,8 (79,1) 113,6±6,4 (113,6)

Lakiernik 83±0 (83) 95,7±0 (83) 117±0 (117)

Mistrz 85,7±8,2 (85) 110,4±8,2 (81,1) 127,5±4 (125,5)

Monter 96,1±5,3 (96,7) 106,5±5,3 (92,4) 125,3±5,4 (125,2)

Obsługa gazów technicznych 79,1±0 (79,1) 89,7±0 (79,1) 106,9±0 (106,9)

Oczyszczacz-gratowacz 93,6±0 (93,6) 108,8±0 (93,6) 129,1±0 (129,1)

Operator obrabiarek skrawających 80,2±7,1 (81) 93,7±7,1 (74) 111,2±6,5 (113,7)

Przepalacz acetylenowo-tlenowy 87±7,5 (87) 100±7,5 (85) 120,1±10,7 (120,1)

Rozdzielca 87,5±0 (87,5) 108,7±0 (87,5) 144±0 (144)

Spawacz 91,5±7,3 (91,6) 103,7±7,3 (86,6) 127,3±6 (126,2)

Spawacz-monter 91±4 (92,8) 101,3±4 (83,6) 131,6±9,8 (136)

Suwnicowa 81,7±4,1 (82,4) 104,6±4,1 (80) 117,4±10,3 (120,7)

Szlifierz – ostrzarz 80,1±0 (80,1) 88,8±0 (80,1) 107,7±0 (107,7)

Ślusarz remontowy 78,7±0 (78,7) 98,3±0 (78,7) 116,6±0 (116,6)

Ślusarz remontu suwnic 90,4±0 (90,4) 113,7±0 (90,4) 133,5±0 (133,5)

Tokarz 82,1±5,4 (81,6) 92,9±5,4 (78,8) 113,4±7,3 (114,1)

Frezer-tokarz 81,4±0 (81,4) 88,4±0 (81,4) 106,5±0 (106,5)

Tokarz-frezer 81,2±0 (81,2) 87,7±0 (81,2) 106,1±0 (106,1)

Wiertacz 78,5±2 (78,5) 88,5±2 (78) 108,6±1,8 (108,6)

Ogół grup 88,9±8,1 (88,8) 102,2±8,1 (79,7) 123,6±8,9 (124,7)

Ogólnie rzecz biorąc, występujące na badanych stanowiskach pracy poziomy hałasu (LEX,8h)

przewyższały wartości najwyższych dopuszczalnych natężeń (NDN) (LEX,8h=85 dB, wg Dz.U. z

2005, Nr , poz. ) w 74,2% przypadkach, podczas gdy wartości progów działania (LEX,8h=80 dB wg

Dz.U. z 2005, Nr , poz. ) – w 95,8%.

Indywidualne całożyciowe ekspozycje na hałas oszacowane na podstawie informacji o

przebiegu pracy zawodowej i danych o narażeniu na hałasu, wyrażone jako poziomy8h EX,L ,

zawierały się w przedziale od 74,0 do 110,4 dB (średnia: 89,6±6,0 dB, mediana: 91,6 dB), a

odpowiadające im poziomy immisji − od 88,6 to 125,0 dB (średnia: 103,5±6,1 dB, mediana: 103,8

dB).

9.1.2.3. Badania słuchu

Ocena progów słuchu w audiometrii tonalnej. W grupie 151 pracowników modelowego zakładu

pracy narażonych na hałas przemysłowy średnie progi słuchu uzyskane w badaniu audiometrii

tonalnej wynosiły dla odpowiednich częstotliwościach: 16,7/250 Hz; 14,2/0,5 kHz; 13,2/1 kHz;

16,8/2 kHz; 24,1/3 kHz; 29,9/4 kHz; 31,2/6 kHz (tab. 9.3, rys. 9.2, rys. 9.3).

48

Tabela 9.3. Średnie progi słuchu audiometrii tonalnej w grupie pracowników narażonych na hałas

przemysłowy

Częstotliwość [Hz] 250 500 1000 2000 3000 4000 6000

Średnia 16,7 14,2 13,2 16,8 24,1 29,9 31,2

Odchylenie standardowe 8,8 8,5 8,7 12,2 17,3 19,8 20,7

Minimum 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Maksimum 50,0 50,0 50,0 60,0 75,0 80,0 85,0

Audiometria tonalna - średnie progi słuchu.

16,714,2 13,2

16,8

24,1

29,931,2

0

10

20

30

40

50

0,25 0,5 1 2 3 4 6

Częstotliwośc [kHz]

Pró

g s

łuchu [dB

HL]

N=302

Zakres słuchu praw idłow ego-kryterium do 20 dB

Rys. 9.2. Średnie progi słuchu w audiometrii tonalnej w grupie pracowników narażonych na hałas

przemysłowy. Zacieniowany obszar obejmuje zakres prawidłowych progów słuchu według normy

Jagera (do 20 dB HL)

Audiometria tonalna - średnie progi słuchu.

16,714,2 13,2

16,8

24,1

29,931,2

0

10

20

30

40

50

0,25 0,5 1 2 3 4 6

Częstotliwośc [kHz]

Pró

g s

łuch

u [d

B H

L]

N=302

Zakres słuchu praw idłow ego-kryterium do 25 dB

Rys. 9.3. Średnie progi słuchu w audiometrii tonalnej w grupie pracowników narażonych na hałas

przemysłowy. Zacieniowany obszar obejmuje zakres prawidłowych progów słuchu według normy

Goodmana (do 25 dB HL).

49

Średnie progi słuchu w zakresie częstotliwości „orzeczniczych 1; 2; 3 kHz wynosiły odpowiednio:

13,2 dB/1 kHz; 16,8 dB/2 kHz; 24 dB/3 kHz. Średnie uszkodzenie słuchu wyliczone jako średnia

arytmetyczna z częstotliwości „orzeczniczych” 1,2,3 kHz wynosiło 18,0 dB (tab. 9.4, rys. 9.4).

Tabela 9.4. Średnie progi słuchu w osób narażonych na hałas w odniesieniu do częstotliwości

„orzeczniczych1;2;3 kHz”, oraz wyliczona wielkość średniego uszkodzenia słuchu.

Częstotliwość [Hz] 1000 2000 3000

Średnie

uszkodzenie

słuchu

(1;2;3;kHz)

Średnia 13,2 16,8 24,1 18,0

Odchylenie standardowe 8,7 12,2 17,3 11,1

Minimum 0,0 0,0 0,0 0,0

Maksimum 50,0 60,0 75,0 55,0

Średnie progi słuchu w częstotliwościach "orzeczniczych" -

1;2;3 khz.

13,216,8

24,1

18,0

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

1000 2000 3000

Średnie

uszkodzenie

słuchu (średnia z

1;2;3;kHz)Częstotliwośc [Hz]

Pro

gi słu

chu [

dB

HL]

Rys. 9.4. Średnie progi słuchu pracowników narażonych na hałas w częstotliwościach

„orzeczniczych 1;21;3 kHz”, oraz średnia wielkość uszkodzenia słuchu wyliczona jako średnia

arytmetyczna z częstotliwości 1;2;3 kHz.

W odniesieniu do normy słuchu prawidłowego według Jagera (1980) w zakresie wszystkich

analizowanych częstotliwości przekroczenie progów słuchu ≥ 20 dB HL stwierdzono w 241

uszach/na 302 badanych uszu (w 79,8% badanych uszu).

W odniesieniu do normy słuchu prawidłowego według Goodmana (1965) w zakresie

wszystkich analizowanych częstotliwości przekroczenie progów słuchu ≥ 25 dB HL stwierdzono w

215 uszach/na 302 badanych uszu (w 71,2% badanych uszu).

Przekroczenie progów słuchu w zakresie częstotliwości 1; 2; 3 kHz ≥ 20 dB HL stwierdzono

w 169 uszach/na 302 badanych uszu (w 56,0% badanych uszu).

Przekroczenie progów słuchu w zakresie częstotliwości 1; 2; 3 kHz ≥25 dB HL stwierdzono

w 150 uszach/na 302 badanych uszu (w 49,7% badanych uszu) (tab. 9.5, rys. 9.5).

50

Tabela 9.5. Ocena liczby uszkodzeń słuchu ocenionych w audiometrii tonalnej wśród pracowników

narażonych na hałas w odniesieniu do różnych zakresów norm słuchu prawidłowego.

Zastosowane kryterium oceny progu

słuchu:

Progi słuchu w normie Nieprawidłowe progi słuchu

Liczba uszu

% badanych

uszu Liczba uszu

% badanych

uszu

Progi do 20 dB HL (Jagera) 61 20,2% 241 79,8%

Progi do 25 dB HL (Goodmana) 87 28,8% 215 71,2%

Progi dla 1,2,3 kHz do 20 dB HL

/dla częstotliwości orzeczniczych/ 133 44,0% 169 56,0%

Progi dla 1,2,3 kHz do 25 dB HL

/dla częstotliwości orzeczniczych/ 152 50,3% 150 49,7%

Rys. 9.5. Ocena liczby uszkodzeń słuchu ocenionych w audiometrii tonalnej wśród pracowników

narażonych na hałas w odniesieniu do różnych zakresów norm słuchu prawidłowego.

Wnioski: Analiza wyników badań audiometrycznych dokonana wśród pracowników narażonych na

hałas w modelowym zakładzie pracy wykazała:

1. Cechy uszkodzenia słuchu w 78-71% badanych uszu (zależnie od zastosowanej normy

audiometrycznej słuchu prawidłowego) w zakresie wszystkich badanych częstotliwości w

grupie 151 z pracowników narażonych na hałas.

2. Występowanie cech audiometrycznego uszkodzenia słuchu w zakresie częstotliwości 1, 2, 3

kHz warunkujących wydolność socjalną słuchu i branych pod uwagę w procesie

orzeczniczym w rozpoznawaniu choroby zawodowej spowodowanej działaniem hałasu.

3. Wzrost liczby uszkodzeń słuchu w zakresie 4-6 kHz z charakterystycznym dla skutków

biologicznego działania hałasu.

Otoemisja – ocena stanu słuchu. Średnia uzyskana odpowiedź DPOAE w analizowanych

częstotliwościach (wyrażonych względem f2) wynosiła odpowiednio: 0,6 dB/623 Hz; 3,1 dB/805

61 20,2 %

241 78,8 %

87 28,8%

215 71,2 %

133 44,0 %

169 56,0 %

152 50,3%

150 49,7%

0

50

100

150

200

250

Liczba uszu

Progi do 20 dB HL (Jagera) Progi do 25 dB HL (Goodmana) Progi dla 1,2,3 kHz do 20 dB HL Progi dla 1,2,3 kHz do 25 dB HL Zastosowane kryterium oceny prawidłowych progów słuchu

Ocena progów słuchu w audiometrii tonalne osób narażonych na hałas.

Prawidłowe progi słuchu.

Nieprawidłowe progi słuchu.

51

Hz; 4,4; 0,3 dB/1586; -7,6 dB/2002 Hz; -11,2 dB/3174 Hz; -17,1 dB/4003 Hz; -14,1 dB/6347 Hz.

Uzyskane wyniki przedstawia tabela 9.6, rys. 9.6.

Tabela 9.6. Średnie wyniki odpowiedzi DPOAE w dB uzyskane w pasmach analizowanych

częstotliwości (wyrażonych względem f2) w grupie pracowników narażonych na hałas. Analizowana

częstotliwość f2 634 805 1001 1586 2002 3174 4003 6347

Średnia odpowiedź /dB/ 0,6 3,1 4,4 0,3 -7,6 -11,2 -17,1 -14,1

Odchylenie standardowe 6,4 8,9 9,1 9,2 10,4 12,2 11,5 10,8

Minimum -18,5

-

58,0 -23,3 -31,3 -31,3 -43,4 -50,5 -41,3

Maksimum 16,5 20,3 19,3 20,0 15,5 16,4 22,0 15,3

Otoemisja Produktów Zniekształceń Nieliniowych /DPOAE/ w

grupie pracowników narażonych na hałas modelowego zakładu

pracy odniesiona do norm wyrażonych w percentylach.

-17,1 -14,1

-11,2

-7,6

0,34,43,1

0,6

-35

-30

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

634 805 1001 1586 2002 3174 4003 6347

Częstotliwość f2

Od

po

wie

dź D

PO

AE

[d

B]

DPOAE - odpowiedź

5 paracentyl

95 paracentyl

wartości poniżej normy [ 5 paracentyla]

Rys. 9.6. Średnie wyniki odpowiedzi DPOAE w dB uzyskane w pasmach analizowanych

częstotliwości (wyrażonych względem f2) w grupie pracowników narażonych na hałas odniesione do

rozkładu wyników prawidłowych wyrażonych w percentylach.

Średni uzyskany stosunek odpowiedź DPOAE do szumu tła w analizowanych częstotliwościach

(wyrażonych względem f2) wynosiła odpowiednio: -5,8 dB/623 Hz; -6,8 dB/805 Hz; -10,8; -15,1

dB/1586; -19,0 dB/2002 Hz; -20,3 dB/3174 Hz; --26,4 dB/4003 Hz; -23,4 dB/6347 Hz. Uzyskane

wyniki przedstawia tabela 9.7, ryc. 9.7.

Tabela 9.7. Średni stosunek odpowiedzi DPOAE do szumu tła wyrażony w dB w pasmach

analizowanych częstotliwości (wyrażonych względem f2) w grupie pracowników narażonych na

hałas. Analizowana

częstotliwość f2 634 805 1001 1586 2002 3174 4003 6347

Średnia -5,8 -6,8 -10,8 -15,1 -19,0 -20,3 -26,4 -23,4

52

Odchylenie standardowe 4,1 5,4 5,0 4,8 4,3 7,1 5,0 4,0

Minimum -17,7

-

19,7 -24,1 -24,3 -31,1 -32,6 -41,2 -33,6

Maksimum 7,3 8,8 6,5 13,9 18,0 26,5 31,3 18,7

Średni wartości stosunku odpowiedź / szum tła

Produktów Zniekształceń Nieliniowych /DPOAE/ w

grupie pracowników narażonych na hałas modelowego

zakładu pracy odniesiona do norm wyrażonych w

percentylach.

-5,8-6,8

-10,8

-15,1

-19,0

-20,3

-23,4-26,4

-35

-30

-25

-20

-15

-10

-5

0

1 2 3 4 5 6 7 8

Częstotliwość f2

Sto

su

ne

k s

yg

na

ł/ s

zu

m

[dB

]

Średnia

Rys. 9.7. Średni stosunek odpowiedzi DPOAE do szumu tła wyrażony w dB w pasmach

analizowanych częstotliwości (wyrażonych względem f2) w grupie pracowników narażonych na

hałas.

Celem identyfikacji uszkodzeń słuchu stwierdzonych za pomocą badania emisji

otoakustycznej – DPOAE w grupie pracowników narażonych na hałas, uzyskane wyniki odniesiono

do norm prawidłowej odpowiedzi DPOAE. Za normę prawidłowej odpowiedzi DPOAE przyjęto:

amplitudę odpowiedzi DPOAE mieszczącą się powyżej 5 percentyla wartości prawidłowych, z

jednoczesnym zachowanym stosunkiem odpowiedź sygnału do tła szumu większym/równym 6 dB.

Analizę wyników odpowiedzi DPOAE wykonano w poszczególnych pasmach częstotliwościowych.

Stwierdzono nieprawidłowe wyniki w badaniu DPOAE w poszczególnych pasmach analizowanych

częstotliwości odpowiednio w: 285 uszach (94,4%) w paśmie 634 Hz; 251 uszach (83,1%) w paśmie

805 Hz; 243 uszach (80,5%) w paśmie 1001 Hz; 287 uszach (95,0%) w paśmie 1586 Hz; 289 uszach

(95,7%) w paśmie 2002 Hz; 283 uszach (93,7%) w paśmie 3174 Hz; 294 uszach (97,4%) w paśmie

4003 Hz; 280 uszach (92,7%) w paśmie 6347 Hz. Uzyskane wyniki przedstawiono w tabeli 9.8, rys.

9.8.

53

Tabela 9.8. Ilościowy rozkład wyników prawidłowych i nieprawidłowych uzyskanych w badaniu

otoemisji DPOAE w grupie pracowników narażonych na hałas. Za kryterium wyniku prawidłowego

przyjęto odpowiedź DPOE powyżej 5 percentyla odpowiedzi normatywnych z zachowanym

stosunkiem sygnał DPOAE do szumu tła (S/N) większym/równym 6 dB.

Analizowana

częstotliwość

DPOAE [Hz]

Prawidłowy wynik DPOAE Nieprawidłowy wynik DPOAE

Liczba uszu % badanych uszu Liczba uszu % badanych uszu

634 17 5,8% 285 94,4%

805 51 16,9% 251 83,1%

1001 59 19,5% 243 80,5%

1586 15 4,3% 287 95,0%

2002 13 4,3 289 95,7%

3174 19 6,3% 283 93,7%

4003 8 2,6% 294 97,4%

6347 22 7,3% 280 92,7%

5,6%

N=17

94,4%

N=285

16,9%

N=51

83,1%

N=251

19,5%

N=59

80,5%

N=243

5,0%

N=15

95,0%

N=287

4,3%

N=13

95,7%

N=289

6,3%

N=19

93,7%

N=283

2,6%

N=8

97,4%

N=294

7,3%

N=22

92,7%

N=280

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

pro

ce

nt b

ad

an

ych

uszu

634 805 1001 1586 2002 3174 4003 6347

Czestotliwośc f2

Rozkład prawidłowych i nieprawidłowych wyników Emisji Otroakustycznych /DPOAE/ wśród

pracowników narazonych na hałas w modelowym zakładzie pracy

Odpowiedź DPOAE ponizej zakresu wartości normatywnych

Odpowiedź DPOAE w zakresie wartości normatywnych

Rys. 9.8. Ilościowy rozkład wyników prawidłowych i nieprawidłowych uzyskanych w badaniu

otoemisji DPOAE w grupie pracowników narażonych na hałas. Za kryterium wyniku prawidłowego

przyjęto odpowiedź DPOE powyżej 5 percentyla odpowiedzi normatywnych z zachowanym

stosunkiem sygnał DPOAE do szumu tła (S/N) większym/równym 6 dB.

Wnioski z przeprowadzonej za pomocą otoemisji ocenystanu słuchu pracowników narażonych na

hałas.

Przeprowadzona analiza stanu słuchu dokonana w oparciu o badanie emisji otoakustycznych

produktów zniekształceń nieliniowych – DPOAE wykazała:

54

1. Nieprawidłowe wyniki DPOAE w przeszło 90% badanych uszu w grupie pracowników

narażonych na hałas.

2. Wzrost liczby wyników nieprawidłowych w zakresie wyższych częstotliwości (w

szczególności 4 kHz), charakterystycznych dla skutków biologicznego działania hałasu.

Otoemisja – badanie po roku narażenia na hałas. Średnie odpowiedzi DPOAE uzyskane w

badaniu DPOAE-1 wynosiły odpowiednio: 0,7; 3,1; 4,3; 0,1; -6,8; -9,2; -15,6; -12,1 dB,

odpowiednio dla analizowanych częstotliwości sygnału DPOAE(f2 ): 634; 805; 1001; 1586; 2002;

3174; 4003; 6347 Hz. W badaniu wykonanym po roku używania ochronników słuchu - DPOAE-2

średnie poziomy odpowiedzi w analogicznych częstotliwościach wynosiły odpowiednio: 1,0; 4,2;

4,6; -0,5; -6,2; -8,5; -14,8; -15,6 dB.

Analiza statystyczna istotności zmian poziomów DPOAE pomiędzy 1 a 2 badaniem przeprowadzona

za pomocą testu T: par skojarzonych z dwiema próbami dla średniej wykazała istotność statystyczną

zmian (zmniejszenia odpowiedzi DPOAE po 1 roku) dla częstotliwości 6347 Hz (p<0,05). Dla

pozostałych analizowanych częstotliwości odpowiedzi DPOAE nie wykazano istotności

statystycznej obserwowanych po 1 roku zmian poziomów sygnałów DPOAE. Średnie wyniki

poziomów odpowiedzi DPOAE w poszczególnych pasmach częstotliwościowych przedstawiono w

tabeli 9.9; rys. 9.9.

Tabela. 9.9. Średnie wyniki DPOAE w badaniu wstępnym (DPOAE-1) oraz w badaniu po 1 roku

używania indywidualnych ochronników słuchu (DPOAE-2) w grupie pracowników narażonych na

hałas przemysłowy.

Analizowana częstotliwość

DPOAE (f2)

DPOAE-1

Średni poziom

odpowiedzi [dB]

DPOAE-2

Średni poziom

odpowiedzi [dB]

634 0,7±0,5 1,0 ±06

805 3,1±0,6 4,2±0,8

1001 4,3±0,7 4,6±0,7

1586 0,1±0,7 -0,5±0,8

2002 -6,8±0,8 -6,2±0,8

3174 -9,2±0,9 -8,5±0,8

4003 -15,6±0,9 -14,8±0,9

6347 -12,1±0,8 -15,6±0,8

55

Porównanie średnich odpowiedzi DPOAE po roku

używania ochronników słuchu.

4,3

0,1

-9,2

1

4,02

-15,6

-12,1*

0,7

3,1

-6,8

-15,6

4,6

-0,5

-6,2

-8,5

-14,8

-20

-15

-10

-5

0

5

10

634 805 1001 1586 2002 3174 4003 6347

Częstotliwość f2

Od

po

wie

dź D

PO

AE

[d

B]

DPOAE-1

DPOAE-2

* p<0,05

Rys. 9.9. Średnie wyniki DPOAE w badaniu wstępnym (DPOAE-1) oraz w badaniu po 1 roku

używania indywidualnych ochronników słuchu (DPOAE-2) w grupie pracowników narażonych na

hałas przemysłowy.

Średnie różnice odpowiedzi pomiędzy kolejnymi badaniami DPOAE (wyliczone jako różnica

arytmetyczna pomiędzy sygnałem DPOAE z 2 i 1 badania) wynosiły: 0,3; 1,1; 0,3; -0,5; 0,6; 0,7;

0,7; -3,3 odpowiednio dla analizowanych częstotliwości sygnału DPOAE - f2 634; 805; 1001; 1586;

2002; 3174; 4003; 6347 Hz. Celem pogłębionej analizy zmian w odpowiedzi DPOAE po roku

stosowania wytypowanych ochronników słuchu dokonano analizy istotnych spadku odpowiedzi

DPOAE w poszczególnych uszach przyjmując za kryterium istotnego spadku odpowiedzi DPOAE

pogorszenie odpowiedzi sygnału DPOAE powyżej

3 dB w poszczególnych uszach. Analizę przeprowadzono dla oddzielnych pasm odpowiedzi DPOAE

i dodatkowo wyrażono w % uszu z istotnym spadkiem sygnału DPOAE. Uzyskane wyniki

przedstawiono w tabeli 9.10.

Tabela. 9.10. Liczba uszu, odsetek uszu z zanotowanym istotnym spadkiem odpowiedzi DPOAE

(powyżej 3 dB) po roku stosowania ochronników słuchu w poszczególnych pasmach analizowanej

częstotliwości odpowiedzi DPOAE.

Analizowana częstotliwość

DPOAE (f2)

Liczba uszu z istotnym

spadkiem odpowiedzi

DPOAE

Odsetek uszu

634 45 25,6%

805 41 23,3%

1001 38 21,6%

1586 44 25,0%

2002 50 28,4%

3174 52 29,5%

4003 59 33,5%

6347 92 52,3%

56

25,6%

23,3%21,6%

25,0%

28,4%29,5%

33,5%

52,3%

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

odse

tek

(%)

uszu

634 805 1001 1586 2002 3174 4003 6347

Częstotliw ość f2

Odsetek uszu z istotnym spadkiem odpowiedzi

DPOAE (powyżej 3 dB) po 1 roku pomimo

stosowania ochronników słuchu

N=176

1/3 ocenianych uszu

Rys. 9.10. Odsetek uszu z zanotowanym istotnym spadkiem odpowiedzi DPOAE (powyżej 3 dB)

zaobserwowany u pracowników po 1 roku pomimo stosowania ochronników słuchu oceniony w

poszczególnych pasmach częstotliwości odpowiedzi DPOAE.

Wnioski szczegółowe:

1. W około 1/3 uszu w zakresie wszystkich analizowanych częstotliwości w grupie 88 badanych

osób obserwowano istotne pogorszenie stanu słuchu u osób pracujących w narażeniu na hałas

ocenione w oparciu o badanie emisji oto akustycznej produktów zniekształceń nieliniowych

(DPOAE).

2. Zaobserwowane spadki odpowiedzi DPOAE oceniane po roku pracy w narażeniu na hałas

(pomimo stosowania ochronników słuchu) był istotny statystycznie dla 6 kHz (p<0,05).

9.1.2.4 Ocena skuteczności ochronników słuchu

W badanej grupie 21 pracowników stwierdzono istotne statystycznie czasowe przesunięcie

(podwyższenie) progu słuchu po ekspozycji na hałas dla częstotliwości 4 kHz (średnia:

1,8±7,0 dB HL) i 8 kHz (średnia: 3,3±7,9 dB HL) (tabela 9.11, rys. 9.11). Wychodząc z założenia,

że prawidłowo dobrany i dobrze stosowany ochronnik słuchu zabezpiecza przed wystąpieniem TTS

wnioskowano, że ochronniki słuchu były źle dobrane bądź stosowane nieprawidłowo lub/ i noszone

tylko przez część zmiany roboczej.

Tabela 9.11. Wyniki badań audiometrycznych przed i po ekspozycji w grupie 21 pracowników

stosujących ochronniki słuchu

Częstotliwość [Hz]

1000 2000 3000 4000 6000 8000

Próg słuchu [dB HL] / Średnia ± SD

Przed ekspozycją 13,1±9,5 16,4±15,2 21,9±21,7 25,7±23,1* 30,2±22,7 27,5±23,1*

Po ekspozycji 14,6±9,2 18,3±15,7 23,5±22,6 28,7±22,3* 33,8±21,3 31,6±25,1*

* Istotna statystyczna różnica (test kolejności par Wilcoxon’a, p<0,05)

SD – odchylenie standardowe

57

Rys. 9.11. Czasowe przesunięcie progu słuchu wśród pracowników stosujących ochronniki

słuchu

9.1.2.5. Ocena ryzyka upośledzenia słuchu

W tab. 9.12 zebrano wyniki szacowania ryzyka upośledzenia/ uszkodzenia słuchu

wynikającego z wieku i ekspozycji na hałas oraz ryzyka wynikającego tylko z narażenia na hałas, w

funkcji założonego progu odcięcia (25, 30, 35, 40 i 45 dB). Ww. oszacowania uwzględniały

narażenie na hałas, skuteczność ochronników słuchu, poprawki na hałas impulsowy i inne czynniki

ryzyka, takie jak: równoczesna ekspozycja na rozpuszczalniki organiczne, palenie papierosów i

nadciśnienie tętnicze. Jednakże dodatkowe czynniki modyfikujące ryzyko uszkodzenia słuchu były

brane pod uwagę jedynie wtedy, gdy wynikało to z badań kwestionariuszowych.

Odsetek osób (wartość średnia), których próg słuchu (średnia wartość dla częstotliwości 1, 2 i 3 kHz)

jest większy lub równy 45 dB (warunek rozpoznania zawodowego uszkodzenia słuchu) zwiększył z

1,7 % do 14,2 %, gdy oprócz hałasu uwzględniono dodatkowe czynniki ryzyka, w tym impulsowy

charakter hałasu. Z kolei przeciwny efekt dawało uwzględnienie stosowania ochronników słuchu

(tab. 9.12).

Tabela 9.12. Wyniki szacowania ryzyka uszkodzenia słuchu wynikającego z wieku i narażenia na

hałas oraz ryzyka wynikającego tylko z narażenia na hałas w badanej grupie (dane wyrażone jako

wartości średnie)

Częstotliwość

(Hz)

Odsetek osób eksponowanych na hałas,

których próg słuchu HTL jest równy lub

większy od wartości progowej (%)

Ryzyko uszkodzenia słuchu wywołanego

hałasem (%)

Wartość progu odcięcia (dB HL) Wartość progu odcięcia (dB HL)

25 30 35 40 45 25 30 35 40 45

Hał

as

1000 1,6 0,7 0,6 0,5 0,4 1,4 0,6 0,4 0,3 0,2

2000 18,0 11,0 6,5 3,4 1,7 16,5 9,8 5,7 3,0 1,4

3000 41,5 31,5 23,0 16,2 11,3 38,3 29,1 21,2 14,7 10,0

4000 53,9 43,6 34,1 26,1 19,3 47,4 40,6 32,0 24,2 17,6

6000 49,2 39,8 31,4 24,1 18,2 33,0 30,0 26,2 21,4 16,9

Średnia dla

1, 2 i 3 kHz 18,7 11,3 6,5 3,5 1,7 12,8 9,6 6,4 3,5 1,7

Hał

as &

RF

1000 8,2 4,6 2,6 1,3 0,7 7,1 4,0 2,2 1,1 0,6

2000 43,3 33,6 25,5 19,2 14,1 40,4 30,8 23,1 17,0 12,3

3000 69,0 61,3 53,5 46,1 38,6 66,7 58,7 50,3 42,4 35,1

4000 78,3 72,1 65,8 58,9 52,0 73,4 69,7 63,0 55,5 48,2

6000 71,2 63,4 55,3 47,2 39,4 55,0 53,0 49,0 42,9 36,4

58

Średnia dla

1, 2 i 3 kHz 43,7 33,9 26,0 19,4 14,2 37,6 32,0 25,9 19,4 14,2

Hał

as &

HP

1000 0,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 0,0 0,0 0,0 0,0

2000 8,4 4,0 2,1 1,1 0,4 8,7 4,1 2,0 1,0 0,3

3000 23,7 16,0 10,1 6,1 3,8 23,9 16,6 10,5 6,5 3,8

4000 35,1 26,7 19,3 13,8 9,0 32,2 26,7 19,9 14,1 9,2

6000 36,6 28,5 21,6 15,8 11,2 22,8 20,7 18,2 14,7 11,0

Średnia dla

1, 2 i 3 kHz 9,3 4,1 2,0 1,1 0,3 4,3 3,2 2,0 1,1 0,3

Hał

as &

RF

& H

P 1000 2,9 1,6 0,8 0,2 0,0 2,6 1,4 0,7 0,2 0,0

2000 20,0 13,6 9,6 6,7 4,8 20,5 13,9 9,6 6,7 4,6

3000 36,2 29,1 23,4 18,8 14,8 38,2 31,1 24,6 19,5 15,2

4000 50,3 42,0 35,2 29,1 23,9 48,7 43,5 36,8 30,2 24,7

6000 47,6 39,1 31,7 25,2 19,7 34,6 32,1 28,9 24,4 19,9

Średnia dla

1, 2 i 3 kHz 20,0 13,6 9,4 6,6 4,9 14,3 12,1 9,3 6,6 4,9

* Wyniki szacowania przy uwzględnieniu: (i) danych o narażeniu na hałas (Hałas), (ii) danych o narażeniu na hałas i

dodatkowych czynników ryzyka i/ lub impulsowego charakteru hałasu (Hałas & RF), (iii) danych o narażeniu na

hałas i skuteczności stosowania ochronników słuchu (Hałas & HP), (iv) danych o narażeniu na hałas i dodatkowych

czynników ryzyka i/ lub impulsowego charakteru hałasu oraz skuteczności stosowania ochronników słuchu (Hałas &

RF & HP)

Wyniki szacowania ryzyka uszkodzenia słuchu wywołanego hałasu dla różnych grup

zawodowych przedstawiono na rys. 9.12. Jak widać, najwyższe ryzyko uszkodzenia słuchu

występowało w przypadku monterów, kontrolerów jakości, spawaczy i gratowaczy-prostowaczy.

Rys. 9.12. Wyniki szacowania ryzyka upośledzenia słuchu wywołanego hałasem dla różnych stanowisk

pracy (wartość odcięcia progu słuchu równa 25 dB HL) (poszczególne słupki przedstawiają

zakresy zmienności od 10-tego do 90-tego percentyla). Podczas obliczeń uwzględniano: (i) dane o

narażeniu na hałas (Hałas), (ii) dane o narażeniu na hałas i dodatkowych czynników ryzyka i/ lub

impulsowego charakteru hałasu (Hałas & RF), (iii) dane o narażeniu na hałas i skuteczności

stosowania ochronników słuchu (Hałas & HP), (iv) dane o narażeniu na hałas i dodatkowych

59

czynników ryzyka i/ lub impulsowego charakteru hałasu oraz skuteczności stosowania

ochronników słuchu (Hałas & RF & HP)

9.1.2.6. Podsumowanie

Przeprowadzone w Zakładzie Taboru Szynowego w Zielonej Górze badania środowiskowe

potwierdziły konieczność opracowania i wdrożenia kompleksowego program ochrony słuchu.

9.2. Badania środowiskowe wśród muzyków

9.2.1. Materiał i metody badao

Badania kwestionariuszowe. W grupie 32 muzyków, w wieku 22−65 lat (średnia 43,8±10,4 lat)

przeprowadzono badania kwestionariuszowe ukierunkowane na ocenę stanu słuchu oraz na

identyfikację zawodowych i pozazawodowych czynników ryzyka uszkodzenia słuchu oraz dokonano

oceny jakości słyszenia z zastosowaniem tzw. kwestionariusza „amsterdamskiego” (kwestionariusz

nr III).

Badania słuchu. W badanej grupie przeprowadzono badania słuchu obejmujące: (i) audiometrię

tonalną (przewodnictwo powietrzne w zakresie częstotliwości 250−8000 Hz), (ii) emisje

otoakustyczne wywołane trzaskiem (TEOAE), oraz (iii) emisje otoakustyczne produktów

zniekształceń nieliniowych (DPOAE). Badania audiometryczne wykonywano z zastosowaniem

audiometru z zastosowaniem audiometru Audio Traveller typ 222 ze słuchawkami TDH-39P.

Natomiast do pomiaru TEOAE i DPOAE stosowano zestaw do otoemisji ILO 92 firmy Otodynamics

Ltd

Ocena ekspozycji na dźwięki. Ekspozycję na nadmierne dźwięki muzyków oszacowano na

podstawie wyników prac prowadzonych wcześniej w Zakładzie Zagrożeń Fizycznych [Pawlaczyk-

Łuszczyńska i wsp., 2008]. Wyniki te wykorzystano do szacowania ryzyka upośledzenia słuchu.

Ocena ryzyka upośledzenia słuchu. Przeprowadzono szacowanie ryzyka upośledzenia słuchu z

zastosowaniem standardowej metody szacowania ryzyka wg normy PN-ISO 199:2000 (ISO

1999:1990).

9.2.2. Wyniki

Ocena ekspozycji na dźwięki. Oszacowano, że muzycy orkiestrowi są narażeni średnio przez

31,5±10,7 godzin tygodniowo na dźwięki o poziomie ekspozycji na hałas odniesionym do tygodnia

pracy rzędu 70−93 dB (tab. 9.13).

Tabela 9.13. Wyniki szacowania narażenia na nadmierne dźwięki muzyków [28]

Rodzaj

instrumentu Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do tygodnia pracy, LEX,w [dB]

L10* L50 L90

Altówka 71,0 83,7 89,3

Skrzypce 78,7 84,2 88,1

Wiolonczela 71,8 80,5 84,9

Kontrabas 69,6 82,3 88,1

Flet 78,1 84,5 89,9

Klarnet 77,7 86,2 90,4

Obój 79,5 85,2 90,1

Fagot 77,8 85,3 90,4

Trąbka 81,3 87,0 91,2

Waltornia 81,6 87,0 93,1

Tuba 83,5 87,0 90,6

Puzon 83,1 87,0 91,9

kotły+perkusja 78,7 87,3 92,2

60

Ogół grup 77,8 84,8 90,4

*L10 – poziom ekspozycji hałas odniesiony do tygodnia pracy odpowiadający 10-temu percentylowi równoważnego

poziomu dźwięku A i 10-temu percentylowi czasu ekspozycji, *L10 – poziom ekspozycji hałas odniesiony do tygodnia pracy odpowiadający 50-temu percentylowi równoważnego

poziomu dźwięku A i 50-temu percentylowi czasu ekspozycji, *L10 – poziom ekspozycji hałas odniesiony do tygodnia pracy odpowiadający 90-temu percentylowi równoważnego

poziomu dźwięku A i 90-temu percentylowi czasu ekspozycji.

Ocena ryzyka uszkodzenia słuchu. Ekspozycja na takie poziomy przez okres 40 lat wiąże się z ryzykiem

upośledzenia słuchu wywołanym dźwiękami (przewyższającym wartość progową 25 dB) rzędu 16−51 % (w

przypadku kobiet) i 40−65 % (w przypadku mężczyzn) dla częstotliwości 4000 Hz oraz 24-44 % (kobiety) i

25−39 % (mężczyźni) – dla 6000 Hz (tab. 9.14). Z kolei odpowiednio u 10−28 % kobiet i 19−35 % mężczyzn

w wieku 60 lat można spodziewać się średnich trwałych ubytków słuchu w zakresie częstotliwości 2000, 3000

i 4000 Hz wyższych od 25 dB. Najwyższe ryzyko upośledzenia słuchu występuje wśród waltornistów,

puzonistów, trębaczy i perkusistów (tab. 9.15).

Tabela 9.14. Ryzyko upośledzenia słuchu wywołane nadmiernymi dźwiękami wśród muzyków w wieku 60

lat, po ok. 40 latach pracy zawodowej

Nazwa

instrumentu

Ryzyko uszkodzenia słuchu (%)

Częstotliwość (Hz) Średnia dla

1, 2 i 3 kHz 1000 2000 3000 4000 6000

Kobiety

Wiolonczela 0/ 0/ 0* 13,1/ 13,1/ 14,7 12,7/ 16,6/ 26,2 15,5/ 20,5/ 31 24/ 24,8/ 30,4 0/ 0/ 0

Kontrabas 0/ 0/ 0 13,1/ 13,5/ 23 12,7/ 18,1/ 36,4 15,5/ 25/ 41 24/ 28,3/ 39,2 0/ 0/ 0

Altówka 0/ 0/ 0 13,1/ 14/ 24,2 12,7/ 22,4/ 41,3 15,5/ 26,8/ 46,3 24/ 29,4/ 40,1 0/ 0/ 0

Skrzypce 0/ 0/ 0 13,1/ 14,3/ 23 13/ 23/ 36,4 16,6/ 29,6/ 41 24,2/ 29,8/ 39,2 0/ 0/ 0

Flet 0/ 0/ 0 13,1/ 14,5/ 27,8 12,9/ 26,1/ 42,5 16,2/ 26,9/ 50,2 24,1/ 30/ 43,5 0/ 0/ 0

Obój 0/ 0/ 0 13,1/ 14,9/ 28,1 13,3/ 26,9/ 42,9 19,7/ 30,5/ 50,7 24,4/ 33,5/ 43,8 0/ 0/ 0,2

Fagot 0/ 0/ 0 13,1/ 14,9/ 28,7 12,8/ 27,1/ 46,5 16,1/ 30,7/ 51,4 24,1/ 33,6/ 44,2 0/ 0/ 0,7

Klarnet 0/ 0/ 0 13,1/ 18,6/ 28,7 12,8/ 27,7/ 46,5 16,1/ 34,7/ 51,4 24,1/ 34,3/ 44,2 0/ 0/ 0,7

Trąbka 0/ 0/ 0 13,2/ 19,4/ 32,7 17,2/ 31,7/ 50,9 21,3/ 36,1/ 55,7 25,2/ 35,5/ 45,5 0/ 0/ 1,8

Waltornia 0/ 0/ 5,2 13,3/ 19,4/ 39,1 17,4/ 31,7/ 61,5 21,6/ 36,1/ 65,4 25,4/ 35,5/ 53,2 0/ 0/ 10,9

Tuba 0/ 0/ 0 13,9/ 19,4/ 29 22,1/ 31,7/ 47 26,5/ 36,1/ 54,3 29,2/ 35,5/ 44,6 0/ 0/ 1,1

Puzon 0/ 0/ 0 13,8/ 19,4/ 34,1 21,6/ 31,7/ 53 26/ 36,1/ 59,7 28,9/ 35,5/ 49 0/ 0/ 6

Kotły+perkusja 0/ 0/ 0 13,1/ 19,7/ 34,7 13/ 32,3/ 56,4 16,6/ 36,6/ 60,4 24,2/ 37,7/ 49,4 0/ 0/ 6,6

Ogół grup 0/ 0/ 0 13,1/ 14,6/ 28,7 12,8/ 26/ 46,5 16,1/ 30,8/ 51,4 24,1/ 30,3/ 44,2 0/ 0/ 0,7

Mężczyźni

Wiolonczela 0/ 0/ 0 18,3/ 18,3/ 22,8 31/ 34,6/ 41,2 40,5/ 45,2/ 53,8 25/ 28,1/ 30,4 0/ 0,4/ 4,9

Kontrabas 0/ 0/ 0 18,3/ 18,7/ 28,6 31/ 36/ 50,6 40,5/ 49,2/ 59,7 25/ 28,8/ 35,2 0/ 3,7/ 10,3

Altówka 0/ 0/ 0 18,3/ 19,3/ 29,6 31/ 39,9/ 55,5 40,5/ 50,6/ 61,2 25/ 29,6/ 38,3 0/ 4,1/ 14,3

Skrzypce 0/ 0/ 0 18,3/ 19,6/ 28,6 31,3/ 40,5/ 50,6 41,5/ 51/ 59,7 25,1/ 30/ 35,2 0,1/ 4,5/ 10,3

Flet 0/ 0/ 0 18,3/ 19,8/ 33,1 31,1/ 40,8/ 59,2 41,3/ 51,4/ 64,2 25/ 30,2/ 38,9 0/ 4,7/ 14,5

Obój 0/ 0/ 0 18,3/ 23,1/ 33,5 34,1/ 44,5/ 59,6 44,5/ 54,2/ 64,5 25,3/ 33/ 39,1 0,2/ 5,2/ 14,8

Fagot 0/ 0/ 0 18,3/ 23,1/ 34 31,1/ 44,6/ 60,2 41,1/ 51,4/ 64,8 25/ 33,1/ 38,9 0/ 5,3/ 15,3

Klarnet 0/ 0/ 0 18,3/ 24/ 34 31,1/ 45,8/ 60,2 41,1/ 54,9/ 64,8 25/ 33,8/ 38,9 0/ 5,7/ 15,3

Trąbka 0/ 0/ 0 18,4/ 24,9/ 37,9 35,2/ 46,1/ 64,3 45,8/ 55,9/ 65,6 28,4/ 34,2/ 39,6 0,6/ 9,2/ 19

Waltornia 0/ 0/ 5,2 18,5/ 24,9/ 44 35,4/ 46,1/ 70,3 46,1/ 55,9/ 70,2 28,5/ 34,2/ 43,5 0,7/ 9,2/ 25

Tuba 0/ 0/ 0 19,2/ 24,9/ 34,3 39,7/ 46,1/ 60,6 50,4/ 55,9/ 65 29,5/ 34,2/ 39 4/ 9,2/ 15,6

Puzon 0/ 0/ 0 19/ 24,9/ 39,2 39,3/ 46,1/ 65,7 50/ 55,9/ 66,6 29,3/ 34,2/ 40,2 4/ 9,2/ 20,3

Kotły+perkusja 0/ 0/ 0 18,3/ 27,9/ 39,7 31,3/ 49/ 66,3 41,5/ 56,3/ 69,4 25,1/ 34,4/ 40,5 0,1/ 9,4/ 23,2

Ogół grup 0/ 0/ 0 18,3/ 22,7/ 34 31,1/ 41,1/ 60,2 41,1/ 53,6/ 64,8 25/ 30,4/ 38,9 0/ 4,9/ 15,3

* Wyniki szacowania odpowiadające wartościom poziomu ekspozycji na hałas L10/ L50/ L90 (patrz tab. 9.3)

61

Tabela 9.15. Odsetek muzyków w wieku 60 lat (po 40 latach) pracy zawodowej z progami słuchu powyżej 25

dB HL

Nazwa

instrumentu

Odsetek osób z progami słuchu ≥ 25 dB HL (%)

Częstotliwość (Hz) Średnia dla

1, 2 i 3 kHz 1000 2000 3000 4000 6000

Kobiety

Wiolonczela 0/ 0/ 0* 13,1/ 13,1/ 14,7 19,4/ 23,2/ 32,9 28,6/ 33,7/ 44,1 43,4/ 44,2/ 49,8 9,9/ 13,1/ 14,7

Kontrabas 0/ 0/ 0 13,1/ 13,5/ 23 19,4/ 24,7/ 43 28,6/ 38,1/ 54,2 43,4/ 47,7/ 58,5 9,9/ 13,6/ 22,5

Altówka 0/ 0/ 0 13,1/ 14/ 24,2 19,4/ 29/ 47,9 28,6/ 39,9/ 59,4 43,4/ 48,7/ 59,5 9,9/ 14/ 23,8

Skrzypce 0/ 0/ 0 13,1/ 14,3/ 23 19,6/ 29,6/ 43 29,7/ 42,7/ 54,2 43,6/ 49,2/ 58,5 10/ 14,3/ 22,5

Flet 0/ 0/ 0 13,1/ 14,5/ 27,8 19,5/ 32,7/ 49,1 29,4/ 40/ 63,3 43,5/ 49,4/ 62,8 9,9/ 14,4/ 24,7

Obój 0/ 0/ 0 13,1/ 14,9/ 28,1 19,9/ 33,5/ 49,5 32,8/ 43,6/ 63,8 43,8/ 52,9/ 63,2 10/ 14,9/ 27,5

Fagot 0/ 0/ 0 13,1/ 14,9/ 28,7 19,4/ 33,7/ 53,1 29,2/ 43,8/ 64,5 43,4/ 53/ 63,6 9,9/ 14,9/ 28

Klarnet 0/ 0/ 0 13,1/ 18,6/ 28,7 19,4/ 34,4/ 53,1 29,2/ 47,8/ 64,5 43,4/ 53,7/ 63,6 9,9/ 18,4/ 28

Trąbka 0/ 0/ 0 13,2/ 19,4/ 32,7 23,8/ 38,4/ 57,5 34,4/ 49,2/ 68,8 44,6/ 54,8/ 64,9 13,3/ 18,9/ 29,1

Waltornia 0/0/5,2 13,3/ 19,4/ 39,1 24,1/ 38,4/ 68,1 34,7/ 49,2/ 78,5 44,8/ 54,8/ 72,6 13,4/ 18,9/ 38,2

Tuba 0/ 0/ 0 13,9/ 19,4/ 29 28,8/ 38,4/ 53,6 39,6/ 49,2/ 67,4 48,6/ 54,8/ 63,9 14,1/ 18,9/ 28,4

Puzon 0/ 0/ 0 13,8/ 19,4/ 34,1 28,3/ 38,4/ 59,7 39,1/ 49,2/ 72,8 48,3/ 54,8/ 68,3 13,9/ 18,9/ 33,2

Kotły+perkusja 0/ 0/ 0 13,1/ 19,7/ 34,7 19,6/ 38,9/ 63 29,7/ 49,7/ 73,5 43,6/ 57/ 68,8 10/ 19,1/ 33,9

Ogół grup 0/ 0/ 0 13,1/ 14,6/ 28,7 19,4/ 32,6/ 53,1 29,2/ 43,9/ 64,5 43,4/ 49,7/ 63,6 9,9/ 14,6/ 28

Mężczyźni

Wiolonczela 0/ 0/ 0 18,3/ 18,3/ 22,8 39,5/ 43,1/ 49,7 58,8/ 63,4/ 72 64,5/ 67,5/ 69,9 19,2/ 19,6/ 24,2

Kontrabas 0/ 0/ 0 18,3/ 18,7/ 28,6 39,5/ 44,5/ 59,1 58,8/ 67,4/ 77,9 64,5/ 68,3/ 74,7 19,2/ 22,9/ 29,6

Altówka 0/ 0/ 0 18,3/ 19,3/ 29,6 39,5/ 48,4/ 64 58,8/ 68,9/ 79,4 64,5/ 69,1/ 77,8 19,2/ 23,4/ 33,5

Skrzypce 0/ 0/ 0 18,3/ 19,6/ 28,6 39,7/ 48,9/ 59,1 59,8/ 69,2/ 77,9 64,6/ 69,4/ 74,7 19,3/ 23,7/ 29,6

Flet 0/ 0/ 0 18,3/ 19,8/ 33,1 39,6/ 49,3/ 67,7 59,5/ 69,7/ 82,5 64,5/ 69,6/ 78,4 19,3/ 23,9/ 33,7

Obój 0/ 0/ 0 18,3/ 23,1/ 33,5 42,6/ 53/ 68,1 62,7/ 72,4/ 82,7 64,8/ 72,5/ 78,6 19,4/ 24,4/ 34,1

Fagot 0/ 0/ 0 18,3/ 23,1/ 34 39,5/ 53,1/ 68,7 59,4/ 69,7/ 83,1 64,5/ 72,6/ 78,3 19,2/ 24,5/ 34,5

Klarnet 0/ 0/ 0 18,3/ 24/ 34 39,5/ 54,3/ 68,7 59,3/ 73,2/ 83,1 64,5/ 73,3/ 78,3 19,2/ 25/ 34,5

Trąbka 0/ 0/ 0 18,4/ 24,9/ 37,9 43,7/ 54,5/ 72,8 64,1/ 74,2/ 83,9 67,9/ 73,6/ 79,1 19,8/ 28,4/ 38,3

Waltornia 0/0/5,2 18,5/ 24,9/ 44 43,9/ 54,5/ 78,8 64,4/ 74,2/ 88,5 68/ 73,6/ 83 19,9/ 28,4/ 44,2

Tuba 0/ 0/ 0 19,2/ 24,9/ 34,3 48,2/ 54,5/ 69,1 68,6/ 74,2/ 83,3 69/ 73,6/ 78,5 23,2/ 28,4/ 34,8

Puzon 0/ 0/ 0 19/ 24,9/ 39,2 47,8/ 54,5/ 74,1 68,2/ 74,2/ 84,8 68,8/ 73,6/ 79,7 23,2/ 28,4/ 39,5

Kotły+perkusja 0/ 0/ 0 18,3/ 27,9/ 39,7 39,7/ 57,5/ 74,7 59,8/ 74,6/ 87,7 64,6/ 73,9/ 80 19,3/ 28,6/ 42,4

Ogół grup 0/ 0/ 0 18,3/ 22,7/ 34 39,5/ 49,6/ 68,7 59,4/ 71,9/ 83,1 64,5/ 69,9/ 78,3 19,2/ 24,1/ 34,5

* Wyniki szacowania odpowiadające wartościom poziomu ekspozycji na hałas L10/ L50/ L90 (patrz tab. 9.3)

Ocena stanu słuchu. Wyniki przeprowadzonych u muzyków badań audiometrycznych (mediana progu

słuchu w zakresie częstotliwości 4000−8000 Hz rzędu 10−15 dB HL) oraz emisji otoakustycznych

wywołanych trzaskiem (mediany amplitud sygnału TEOAE w pasmach 1/2−oktawowych 3 i 4 kHz

odpowiednio równe -2,6 i -6,3 dB) i emisji produktów zniekształceń nieliniowych (mediany amplitud sygnału

DPOAE w zakresie częstotliwości 6−10 kHz od -11,6 do 0,5 dB) wskazywały na nieznaczne upośledzenie

słuchu w zakresie wysokich częstotliwości słuchu (rys. 9.13 9.17, tab. 9.16 9.18).

Tabela 9.16. Zbiorcze zestawienie wyników badań audiometrycznych u muzyków

Próg słuchu [dB HL]/ średnia ± SD*

Częstotliwość [Hz]

1000 1500 2000 3000 4000 6000 8000

10,7±5,5 7,3±6,1 5,5±6,2 7,7±9,1 11,5±11,5 16,9±12,3 15,1±15,2

* SD – odchylenie standardowe

62

Rys. 9.13. Wyniki badań słuchu u muzyków – audiometria tonalna, przewodnictwo powietrzne

Tabela 9.17. Zbiorcze zestawienie wyników badań emisji otoakustycznych DPOAE u muzyków

Częstotliwość

[Hz]

Amplituda sygnału

DPOAE [dB]

Stosunek sygnał/

szum [dB]

Średnia±SD*

1781 10,6±6,6 23,8±7,2

2086 9,8±6,5 25,1±7,7

2484 8,7±6,3 25,8±6,5

2977 7,6±5,7 25,6±6,5

3516 7,2±5,9 26±6,4

4195 7,4±6,7 27,9±6,3

5016 5,9±6,9 29,9±7,3

5953 3,5±8 31,1±7,2

7055 -0,9±10 26,3±9,1

8414 -9,6±10,8 16,3±10,2

10008 -11,4±9,5 13,3±8,8


63

Rys. 9.14. Wyniki badań słuchu wśród muzyków – amplituda sygnału DPOAE

Rys. 9.15. Wyniki badań słuchu wśród muzyków – stosunek sygnał DPOAE/ szum

Tabela 9.18. Zbiorcze zestawienie wyników badań emisji otoakustycznych TEOAE u muzyków

Częstotliwość

[kHz]

Amplituda sygnału

TEOAE [dB]

Stosunek sygnał/ szum

[dB]

Powtarzalność

[%]

Średnia ± SD*

1 -3,1±5,3 6,5±4,8 80,8±25

1,5 2,1±6,4 10,8±6,0 91±17,9

2 1,9±6,6 9,4±6,0 90,8±16,0

3 -0,7±6,1 6,1±5,8 86,4±17,6

4 -5,3±7,2 7,6±4,7 68,8±23,8

1,2 − 3,4 6,6±6,2 9,4±5,7 92,7±12,2


64

Rys. 9.16. Wyniki badań słuchu wśród muzyków – amplituda sygnału TEOAE

Rys. 9.17. Wyniki badań słuchu wśród muzyków – stosunek sygnał TEOAE/ szum

Rys. 9.18. Wyniki badań słuchu wśród muzyków – powtarzalność odpowiedzi TEOAE

Badania kwestionariuszowe. Większość ankietowanych muzyków oceniła swój słuch jako dobry

(77,4%). Około 35,3 % osób zaobserwowało u siebie pogorszenie stanu słuchu, co wiązało się z

trudnościami w rozumieniu mowy w hałaśliwym otoczeniu (45,9 %) i słyszeniu szeptu (19,8 %) oraz

65

utrudnieniami w życiu codziennym, np. z koniecznością głośniejszego nastawiania radia i telewizora

(18,8%). Odpowiednio 14,3% i 33,1% muzyków skarżyło się na stałe lub okresowe szumy uszne

oraz nadwrażliwość na dźwięki. Z kolei niespełna 10% ankietowanych osób deklarowało używanie

w przeszłości lub obecnie ochronników słuchu, natomiast 31,6% wyrażało chęć ich stosowania w

przyszłości.

Wyniki badań kwestionariuszem AIADH również wskazywały na upośledzenie jakości

słyszenia u 8,3% muzyków, w szczególności sugerowały występowanie pogorszenia rozumienia

mowy w hałasie u 31,1% badanych osób (tab. 9.19). Stwierdzono przy tym istotną statystycznie

liniową zależność pomiędzy amplitudą sygnału TEOAE (w zakresie częstotliwości 1000−2000 Hz) a

wynikami kwestionariusza AIADH, w tym wynikami skal oceniających zdolność lokalizacji

słuchowej i zrozumiałość mowy w hałasie (współczynnik korelacji Pearson’a r od -0,52 do -0,34,

p<0,05). Zależności takiej nie obserwowano w przypadku audiometrii tonalnej i emisji

otoakustycznej produktów zniekształceń nieliniowych.

Tabela 9.19. Samoocena stanu słuchu muzyków wyrażona punktacją w kwestionariuszu AIAHD

Suma punktów Procent maksymalnej punktacji [%]

Dyskryminacja dźwięku 22,7±2 94,6±8,4

Lokalizacja słuchowa 13,5±2 90±13,3

Zrozumiałość w hałasie 12,9±2 86,1±13,2

Zrozumiałość w ciszy 13,5±1,5 90±10,3

Wykrywanie dźwięku 14±1,7 93,3±11,5

Ogółem 76,6±8 91,2±9,5


Podsumowanie. Uzyskane wyniki wskazują na konieczność objęcia muzyków orkiestrowych

programem ochrony słuchu dostosowanym do specyfiki pracy tej grupy zawodowej.

10. PODSUMOWANIE

Na podstawie przeprowadzonych badań i analiz stwierdzono, że kompleksowy program ochrony

słuchu (POS) powinien obejmować następujące działania:

kontrolę narażenia na hałas oraz inne szkodliwe czynniki ototoksyczne (chemiczne) w

środowisku pracy,

identyfikację stanowisk pracy i pracowników wymagających ochrony przed hałasem,

monitorowanie stanu słuchu pracowników,

zaplanowanie i wdrożenie działań mających na celu ograniczenie narażenia na hałas

metodami technicznymi i organizacyjno-administracyjnymi,

dobór i wyposażenie pracowników w środki ochrony indywidualnej,

identyfikację zawodowych, pozazawodowych i osobniczych czynników ryzyka uszkodzenia

słuchu,

szacowanie indywidualnego ryzyka uszkodzenia słuchu,

akcje uświadamiające i szkoleniowe pracowników i kadry kierowniczej,

gromadzenie i analizę danych, oraz

okresową ewaluację i weryfikację podjętych działań.

Elementami programu, wypracowanymi w ramach badań i analiz, są:

oryginalna metoda szacowania ryzyka uszkodzenia słuchu zgodna z aktualnym stanem

wiedzy i spełniającej wymagania nowej Dyrektywy „Hałasowej” Unii Europejski

(2003/10/WE) wraz aplikacją programową (elektroniczną),

wprowadzenie do profilaktyki medycznej nowego pojęcia „znaczącego przesunięcia progu

słuchu” (ZPPS) i działań profilaktycznych z tego wynikających,

66

rozszerzenie zakresu profilaktycznych badań pomocniczych o badania emisji

otoakustycznych,

metoda weryfikacji rzeczywistej skuteczności ochronników słuchu metodą pomiaru

czasowych zmian słuchu z zastosowaniem audiometrii tonalnej lub emisji otoakustycznych.

11. PIŚMIENNICTWO

1. Abel SM, Rokas D. The effect of wearing time on hearing protector attenuation J Otolaryngol. 15(5):293-297,

1986.

2. Arezes P.M., Miguel A.S.: Hearing protectors acceptability in noisy environments. Ann. Occup. Hyg. 47(4):337,

2003.

3. Bockstael A., Keppler H., Dhooge I., D'haenens W., Maes L., Philips B., Vinck B.: Effectiveness of hearing

protector devices in impulse noise verified with transiently evoked and distortion product otoacoustic emissions.

Int. J. Audiol. 47(3):119−133, 2008.

4. Daniell W.E., Stover B. D., Takaro T. K.: Comparison of criteria for sugnificant threshold shift in the workpalce

hearing conservation programs. J. Occup. Environ Med. 45(3):295 304 2003.

5. Davis R.R., Newlander J.K., Ling X., i wsp. Genetic basis for susceptibility to noise-induced hearing loss in

mice. Hearing Research, 155(1-2): 82-90, 2001.

6. Directive 2003/10/EC of European Parliament and of the Council of 6 February 2003 on the minimum health

and safety requirements regarding the exposure of workers to the risk s arising from physical agents (noise)

(17th individual Directive within the meaning of Article 16(1) of Directive 89/391/EEC) (Official Journal of the

European Communities. No L42/38,15.2.2003, 2003.

7. Dudarewicz A., Pawlaczyk-Łuszczyńska M., Toppila E., Śliwińska-Kowalska M., The influence of selected risk

factors on hearing threshold level of noise exposed employees – w przygotowaniu

8. Hotz M. A., Probst F. P., Harris, Hauser R.: Monitoring the effects of noise exposure using transiently evoked

otoacoustic emissions Acta Otolaryngol. (Stockh.) 113: 478-482, 1993.

9. ISO 1999-1990 Acoustics – Determination of occupational noise exposure and estimation of noise-inducted

hearing impairment - International Organization for Standardization, 1990.

10. Johnson K.R., Erway L.C., Cook SA, Willott J.F., Zhenf Q.Y. A major gene affecting age-related hearing loss in

C57BL/6J mice. Hear Res; 114(1-2): 83-92, 1997.

11. Kramer S.E., Kapteyen T.S, Festen J.M., Tobi H. Factors in subjective hearing disability, Audiology. 34,6: 312-

319, 1995.

12. Laroche C., Soli S., Giguere C., Lagace J., Vaillancourt V., Fortin M., An approach to the development of

hearing standards for hearing –critical jobs. Noise Health, 6, 21, 17-37, 2003.

13. Leinster P., Baum J., Tong D., Whitehead C., Management and motivational factors in the control of noise

induced hearing loss (NIHL), Ann Occup Hyg., 38(5):649-62, 1994.

14. Lonsbury-Martin B. L., Whitehead M. L., Martin G. K.: Clinical application of otoacoustic emissions. J. Speech

Hear. Res. 34: 964-81, 1991.

15. McReynolds M.C., Noise-induced hearing loss. Air Medical Journal 2005; 24(2): 73-78, 2005.

16. Meijer AG, Wit HP, Albers FW. Relation between change of hearing and (modified) Amsterdam Inventory for

Auditory Disability and Handicap Score. Clin Otolaryngol Allied Sci. 2004 Dec;29(6):565-70

17. Meijer AG, Wit HP, TenVergert EM, Albers FW, Muller Kobold JE. Reliability and validity of the (modified)

Amsterdam Inventory for Auditory Disability and Handicap. Int J Audiol. 2003 Jun;42(4):220-6.

18. Merluzzi F., Ferrari O.: Use of the temporary shift of the auditory threshold in the evaluation of the efficiency of

an ear protector from a specific industrial noise. Med Lav. 60(5):366-74, 1996

19. Merry CJ, Sizemore CW, Franks JR. The effect of fitting procedure on hearing protector attenuation. Ear Hear.

13(1):11-18, 1992.

20. Mikołajczyk A., Zakładowy Program Ochrony Słuchu jako odpowiedź na potrzeby zdrowotne populacji

pracujących z terenu województwa świętokrzyskiego. Medycyna Pracy , 53, 1, 85-88, 2002.

21. Mohammadi G., Hearing conservation programs In selected fabrication industries, Applied Acoustics, 69, 4,

287-92, 2008.

22. Neitzel R., Somers S., Seixas N.: Variability of real-world hearing protector attenuation measurements. Ann

Occup Hyg. 50(7):679-91, 2006.

23. Nor Saleha I.T., Noor Hassim I. A. study on compliance to hearing conservation programme among industries

in Negeri Sembilan, Malaysia. Ind Health.;44(4):584-91, 2006.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?Db=pubmed&Cmd=Search&Term=

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?Db=pubmed&Cmd=Search&Term=

67

24. Obwieszczenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003 r. w sprawie

ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r., Nr 169, poz. 1650)

25. OSHA’s guidelines for a recordable STS [29 CFR 1904.10 (2002)].

26. OSHA’s Hearing Conservation Amendment [29 CFR 1910.95 (1983)]

27. Pawlaczyk-Łuszczyńska M., Dudarewicz A., Bąk M., Fiszer M., Kotyło P., Śliwińska-Kowalska M. Temporary

changes in hearing after exposure to shooting noise. International Journal of Occupational Medicine and

Environmental Health, 17(2), 285-294, 2004

28. Pawlaczyk-Łuszczyńska M., Dudarwicz A., Zamojska M.: „Ocena ekspozycji zawodowej na nadmierne dźwięki

(hałas) muzyków klasycznych – Sprawozdanie z realizacji tematu IMP 18.5”, Instytut Medycyny Pracy, Łódź,

2008

29. Pawlas K., Grzesik J.: Efficiency of ear protectors in laboratory and real life tests. Int. Arch. Occup. Environ.

Health. 62(4):323-327, 1990.

30. Plontke S., Zenner Tübingen H.P. Current aspects of hearing loss from occupational and leisure noise. W:

Schultz-Coulon HJ, (red). Environmental and Occupational Health Disorders. Videel OHG, Germany, 233-325,

2004.

31. PN-87/B-02151/02 Akustyka budowlana. Ochrona przed hałasem pomieszczeń w budynkach. Dopuszczalne

wartości poziomu dźwięku w pomieszczeniach.

32. PN-EN 26189:2000 Akustyka. Pomiar progu słyszenia tonów w przewodnictwie powietrznym na potrzeby

ochrony słuchu.

33. PN-EN 458:2006 Ochronniki słuchu. Zalecenia dotyczące doboru, użytkowania, konserwacji codziennej i

okresowej. Dokument przewodni.

34. PN-ISO 1999:2000 Akustyka – Wyznaczanie ekspozycji zawodowej na hałas i szacowanie uszkodzenia

słuchu wywołanego hałasem.

35. PN-ISO 9612:2004 Akustyka. Wytyczne do pomiarów i oceny ekspozycji na hałas w środowisku pracy.

36. PN-N-01307:1994 Hałas. Dopuszczalne wartości hałasu w środowisku pracy. Wymagania dotyczące

przeprowadzania pomiarów.

37. PN-N-18002:2002 System zarządzania bezpieczeństwem i higiena pracą. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka

zawodowego.

38. Prince M.M., Colligan M.J., Stephenson C.M., Bischoff B.J., The contribution of focus groups in the evaluation

of hearing conservation program (HCP) effectiveness. J Safety Res ;35(1):91-106, 2004.

39. Prince M.M., Colligan M.J., Stephenson C.M., Bischoff B.J.. The contribution of focus groups in the evaluation

of hearing conservation program (HCP) effectiveness. J Safety Res. 35(1):91-106, 2004.

40. Pyykko I., Toppila E., Zou J., Erna K., Individual susceptibility to noise-induced hearing loss. Audiological

Medicine, 5(1), 41-53, 2007.

41. Pyykkö I., Starck J., Toppila E., Ulfendahl M., Noise-induced hearing loss. (w) Luxon L., Furman J.M., Martini

A., Stephens D., (red). Textbook of Audiological Medicine. Clinical aspects of hearing and balance. Martin

Dunitz, Taylor&Francis Group, London, 89-100, 2003.

42. Rabinowitz P.M., Slade M., Dixon_Ernest C., Sircar K., Cullen M.: Impact of OSHA final rule – recording

heating loss: a analysus of an industrial audimetric dataset. J. Occup. Environ Med. 45(12):1274-1280, 2003.

43. Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 5 lipca 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu prac

wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. z 2005 r., Nr 136,

poz. 1145).

44. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 10 października 2005 r. zmieniające rozporządzenie w

sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy

(Dz.U. z 2005 r., Nr 212, poz. 1769).

45. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 sierpnia 2007 r. zmieniające rozporządzenie w

sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy

(Dz.U. z 2007 r., Nr 161, poz. 1142).

46. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 grudnia 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie badań i

pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. z 2007 r., Nr 241, poz. 1772).

47. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników

szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. z 2005 r., Nr 73, poz. 654).

48. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych,

szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób

zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (Dz.U. z 2002 r., Nr 132, poz. 1115)

49. Rozporządzenie MPiPS z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń

czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. z 2002 r., Nr 217, poz. 1833).

68

50. Rozporządzenie MZiOS z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników,

zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych dla celów

przewidzianych w Kodeksie Pracy (Dz.U. z 1996 r., Nr 69, poz. 332 z późn. zm.).

51. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom

(Dz.U. z 1996 r., Nr 114, poz. 545).

52. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym

i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. z 2004 r., Nr 200 poz. 2047).

53. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu prac

wzbronionych kobietom (Dz.U. z 2002 r., Nr 127, poz. 1092).

54. Śliwińska-Kowalska M., (red.): Audiologia kliniczna, Łódź, MEDITON Oficyna Wydawnicza, 2005.

55. Śliwińska-Kowalska M., Kotyło P., Hendler B.: Comparing changesin transient-evoked otoacoustic emission

and pure-tone audiometry following short exposure to industrial noise. Noise & Health, 2, 50-57, 1999.

56. Śliwińska-Kowalska M., Pawełczyk M., Kowalski T.J., Genetyczne uwarunkowania indywidualnej podatności

na uszkodzenie słuchu związane z wiekiem i narażeniem na hałas. (Genetic factors in susceptibility to age- and

noise-related hearing loss). Pol Merk Lek; 21(124): 5-9., 2006.

57. Śliwińska-Kowalska M., Prasher D., Rodrigues C.A., Zamysłowska-SzmytkeE., Campo P., Henderson D.,

LundS.-P., Johnson A.-C., Schäper M., Ödkvist L., Starck J., Toppila E., Schneider E., Möller C., Fuente A.,

Gopal K.V., Ototoxicity of organic solvents - from scientific evidence to health policy. Int J Occup Med

Environ Health; 20(2): 215-222. 2007.

58. Śliwińska-Kowalska M., Zamysłowska-Szmytke E., Szymczak W. i wsp. Exacerbation of noise-induced hearing

loss by co-exposure to workplace chemicals. Environmental Toxicology and Pharmacology; 19: 547-53, 2005.

59. Śliwińska-Kowalska M.: The role of evoked and distortion-product otoacoustic emissions in diagnosis of

occupational noise-induced hearing loss. Journal of Audiological Medicine 7(1) 29-45, 1998.

60. Smith A.W., The World Health Organisation and the prevention of deafness and hearing impairment caused by

noise. Noise Health;1(1):6-12, 1998.

61. Szeszenia-Dąbrowska N., Wilczyńska U., Choroby zawodowe w Polsce. Statystyka i epidemiologia. Centralny

Rejestr Chorób Zawodowych IMP, Łódź 2007.

62. Szeszenia-Dąbrowska N., Wilczyńska U., Szymczak W., Choroby zawodowe w Polsce w 2007 r., Centralny

Rejestr Chorób Zawodowych, Instytut Medycyny Pracy, Łódź 2008.

63. Toppila E., Pyykko, I. I., Starck, J., Kaksonen, R. & Ishizaki, H. Individual risk factors in the development of

noise-induced hearing loss. Noise Health 2, 59–70, 2000.

64. Warunki pracy w 2006 r. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2007.

65. Warunki pracy w 2007 r. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2008.

69

Załącznik nr 1

Anonimowy kwestionariusz nr I Służący do oceny stanu wiedzy i świadomości pracowników nt.

Zagrożenia hałasem w miejscu pracy,

stosowanych przez pracodawcę metod ograniczenia narażenia

i samooceny stanu słuchu Instytut Medycyny Pracy. im. prof. med. J. Nofera

Zakład Zagrożeń Fizycznych

(do użytku wewnętrznego) ANKIETA ANONIMOWA

Lp. ZDECYDOWANIE

TAK TAK

NIE WIEM / NIE

MAM ZDANIA NIE

ZDECYDOWANIE

NIE

1

Czy uważasz, że na Twoim

stanowisku pracy występuje

hałas?

2

Czy hałas na Twoim

stanowisku pracy jest zbyt

głośny?

3

Czy uważasz, że

powinieneś(aś) być

chroniony przed tym

hałasem?

4

Czy uważasz, że jesteś

dostatecznie chroniony(na)

przed hałasem na stanowisku

pracy?

5

Czy Twoim zdaniem

powinny zostać

wprowadzone nowe sposoby

ochrony przed hałasem?

6

Czy jesteś dostatecznie

poinformowany o poziomie

hałasu na Twoim stanowisku

pracy (znasz wyniki

pomiarów hałasu)?

7

Czy jesteś dostatecznie

poinformowany o

szkodliwym działaniu hałasu

(uszkodzenia słuchu i inne)?

8

Czy uważasz, że masz

badany słuch wystarczająco

często?

9 Czy stosujesz ochronniki

słuchu?

10

Czy Twoim zdaniem

ochronniki słuchu chronią

Cię dobrze przed hałasem?

11

Czy uważasz, że oprócz

ochronników słuchu,

konieczne są dodatkowe

sposoby ochrony przed

hałasem (obudowy maszyn

itp.)?

12 Czy masz problemy ze

słuchem?

13 Czy masz problemy z

szumami usznymi?

70

Załącznik nr 2

Kwestionariusz nr II

Kwestionariusz służący do identyfikacji zawodowych i pozazawodowych

czynników ryzyka uszkodzenia słuchu pracowników, a także identyfikacji osób z upośledzeniem słuchu

Zaznacz krzyżykiem właściwe odpowiedzi lub wpisz odpowiedź w miejscach oznaczonych kropkami. Jeśli pytanie cię nie

dotyczy, nie zakreślaj odpowiedzi albo wpisz kreskę w zakropkowane pole.

1. Dane personalne:

a. Imię i nazwisko…………………………………………… Data:……………………………

b. Płeć…………………………………………………….... Kobieta Mężczyzna

c. Data urodzenia……………………………………………

d. Miejsce zamieszkania……………………………………...

2. Dolegliwości i przebyte choroby:

a. choroby uszu……………………….…………………………... TAK NIE NIE WIEM

z wyciekiem z ucha……………………….……………….. TAK NIE NIE WIEM

b. operacje uszu……………………….………………………….. TAK NIE NIE WIEM

c. choroby neurologiczne……………………….……………….. TAK NIE NIE WIEM

d. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych…………………….. TAK NIE NIE WIEM

e.

infekcje ośrodkowego układu nerwowego urazy ucha (np.

pęknięcie błony bębenkowej w wyniku huku, wybuchu, tępego

urazu czaszki, itp.) ……………………….………….

TAK NIE NIE WIEM

f. urazy głowy……………………….……………………………. TAK NIE NIE WIEM

g. przebyte utraty przytomności…………………………………. TAK NIE NIE WIEM

h. zaburzenia równowagi, zawroty głowy………………………. TAK NIE NIE WIEM

z wymiotami……………………….………………………… TAK NIE NIE WIEM

z nudnościami……………………….……………………… TAK NIE NIE WIEM

i. blednięcie i drętwienie palców………………………………... TAK NIE NIE WIEM

j. długotrwałe leczenie (szpitalne) z zastosowaniem

silnych antybiotyków (np. gentamecyna, biodacyna itp.) ….

TAK NIE NIE WIEM

k. cukrzyca……………………….……………………………….. TAK NIE NIE WIEM

l. choroby nerek……………………….…………………………. TAK NIE NIE WIEM

m. choroby tarczycy……………………….………………………. TAK NIE NIE WIEM

m. czy występują szumy uszne przez okres dłuższy niż 10 dni

(dudnienie, dzwonienia, piski itp.)? ………………………….

TAK NIE NIE WIEM

o. czy szumy uszne są stałe czy okresowe? ………………… TAK NIE NIE WIEM

p. ciśnienie krwi tętniczej: ……………………….……………….. TAK NIE NIE WIEM

normalne podwyższone obniżone nie wiem

q. ciśnienie krwi, podaj wartość ostatniego badania:

(skurczowe/rozkurczowe) ……….…/………..., rok badania: …….…..…………..

r. czy leczysz się z powodu podwyższonego ciśnienia? ……. TAK NIE NIE WIEM

3. Stan słuchu:

a. czy zauważyłeś pogorszenie się stanu słuchu? …………… TAK NIE

b. czy masz trudności w rozumieniu mowy zwłaszcza w

hałaśliwym otoczeniu? ……………………………………….. TAK NIE

c. czy występują trudności w słyszeniu wysokich tonów, np.

dzwonek do drzwi? ……………………….…………………. TAK NIE

d. czy musisz głośniej nastawiać radio i telewizor? ………….. TAK NIE

e. od kiedy wystąpiło u Ciebie pogorszenie słuchu? …………. TAK NIE

które ucho? lewe prawe oba

czy niedosłuch był nagły……………………….………….. TAK NIE

postępował: z miesiąca na miesiąc z roku na rok inaczej……………….

f. czy wystąpiło wśród krewnych pogorszenie stanu słuchu wśród TAK NIE

71

krewnych? …………….…………….…………………. jeśli „tak”, napisz to u kogo? matka ojciec

dziadkowie rodzeństwo

Załącznik nr 4

4. Cechy indywidualne:

a. czy łatwo ulegasz oparzeniom słonecznym?

nigdy prawie nigdy łatwo bardzo łatwo

b. kolor oczu:

niebieskie zielone piwne inne:………………

masa ciała [kg]: ……………………………………………….. wzrost [cm]: ………….………………….

5. Palenie, środki farmakologiczne:

a. czy palisz papierosy? .......................................................... TAK NIE

aktualny palacz (od ilu lat…..…../ile…..…..sztuk dziennie)

b. czy paliłeś papierosy? …………….…………….……………. TAK NIE

(od ilu lat…..…../ile…..…..sztuk dziennie)

c. czy używasz środki przeciwbólowe?

często rzadko nigdy

6. Czy w pracy jesteś narażony(a) na hałas?. ………………... TAK NIE

a. na jakim stanowisku pracujesz?. ……………………………………………………………………………..

b. okres ekspozycji na hałas w pracy (lata) …………………… od ..…..……………do..........................

c. czy hałas na Twoim stanowisku pracy jest zbyt głośny?..... TAK NIE

d. czy stosujesz ochronniki słuchu? ……………………………. TAK NIE

jeśli „TAK” to jakie:

zatyczki nauszniki inne:……………..………….……………..

jak często nosisz ochronniki słuchu? ………………………...............................................................................

jak długo w ciągu dnia nosisz ochronniki słuchu? ................. ................. ................. ................. .... .... ……….

powyżej 75% 75-50% 50-25% poniżej 25%

e. czy na stanowisku pracy masz kontakt z rozpuszczalnikami

organicznymi

(występującymi np. w klejach, farbach, żywicach

epoksydowych itp.)?................................................... TAK NIE 7. Czy w poprzedniej (ich) pracy(ach) byłeś(aś) narażony(a) na

hałas?...................................................................................... TAK NIE a. na jakim stanowisku pracowałeś:……………………………

b. okres ekspozycji na hałas w pracy (lata)……………………. od ……………..….do......................…

c. czy hałas na Twoim stanowisku pracy był zbyt głośny?....... .................... .................... ....................... ..............

d. czy stosowałeś ochronniki słuchu? ................. ................... TAK NIE

jeśli „TAK” to jakie:

zatyczki nauszniki inne:……………………

jak długo w ciągu dnia nosiłeś(aś) ochronniki słuchu?......... ................. ................. ................. ........................

jak często nosiłeś(aś) ochronniki słuchu? ................. ................. ................. .......... .................. ........................

powyżej 75% 75-50% 50-25% poniżej 25%

e. czy na miałeś kontakt z rozpuszczalnikami organicznymi

(występującymi np. w klejach, farbach, żywicach

epoksydowych itp.)? .……………………………………..

TAK NIE 8. Czy byłeś(aś) w wojsku? …………………………………….. TAK NIE

jeśli „TAK” to :

a. jaki typ służby:

poborowy zawodowa inny: .………………….………………

okres (lata) ………….……………….………….od ………………………do ……….…..………………

b. czy często strzelałeś z broni ciężkiej lub przebywałeś w

pobliżu……………….……………….……………….……………. TAK NIE

c. czy często strzelałeś z broni strzeleckiej lub przebywałeś w

pobliżu………………….……………….………………………….. TAK NIE

72

d. gdzie służyłeś (jakie wojska):

wojska lądowe marynarka wojenna lotnictwo inne……..…………

e. czy występował w wojsku hałas?.... ………………………… TAK NIE

Załącznik nr 4

f. co było źródłem hałasu w wojsku? ………………………….. TAK NIE

g. czy stykałeś się z wymienionymi pojazdami wojskowymi?

czołgami samolotami śmigłowcami okrętami

9. Spędzanie czasu wolnego:

a. gra w zespole muzycznym:

nigdy w przeszłości aktualnie

jaki rodzaj muzyki (Np. rock, pop, okolicznościowe-wesela itd.)

b. dyskoteki, koncerty:

nigdy w przeszłości aktualnie jaki rodzaj muzyki .................................................

c. częste prace z użyciem ręcznych narzędzi z napędem elektrycznym lub spalinowym (wiertarki, kosiarki itp.):

nigdy w przeszłości aktualnie jaki rodzaj narzędzi …………...............................

d. strzelectwo, polowanie?

nigdy kiedyś obecnie

e. czy słuchasz mp3, walkmana? ............. ............. ................ TAK NIE

f. czy słuchasz mp3, walkmana dłużej niż godzinę? .............. TAK NIE

g. jak głośno słuchasz (zaznacz pionową kreską na poniższej skali):

h. jak często słuchasz?

codziennie

inaczej ile razy w tygodniu……………………….

………………………..

podpis

0,8 1 1,2

MIN

0

Dość iw

MAX

100

73

Załącznik nr 3

Kwestionariusz nr III

Anglojęzyczna wersja tzw. kwestionariusza „amsterdamskiego”

(„Amsterdam Inventory for Auditory Disability and Handicap” − AIADH

Zdecydowanie NIE

NIE TAK Zdecydowanie TAK Lp Nazwisko i imię: Data urodzenia:

0 1 2 3

1 Czy pan/i rozumie, co mówi sprzedawca w gwarnym sklepie?

2 Czy rozumie pan/i bez trudu osobę mówiącą w cichym pokoju?

3 Czy jest pan/i w stanie określić szybko, z jakiego kierunku nadjeżdża samochód?

4 Czy pan/i słyszy samochód przejeżdżający obok?

5 Czy pan/i rozpoznaje członków rodziny po głosie?

6 Czy pan/i rozpoznaje melodie znanej piosenki?

7 Czy pan/i rozumie rozmówce w głośnym otoczeniu (gdy mówi obok kilka osób)?

8 Czy pan/i rozumie rozmówcę podczas rozmowy telefonicznej w cichym pomieszczeniu?

9 Czy jest pan/i w stanie określić, z której części sali pada pytanie podczas zebrań?

10 Czy pan/i słyszy osobę zbliżającą się za plecami?

11 Czy pan/i rozpoznaje prezentera w telewizji na podstawie głosu?

12 Czy pan/i rozumie teksty śpiewanych piosenek?

13 Czy bez trudu pan/i rozmawia w autobusie, samochodzie?

14 Czy pan/i rozumie prezentera wiadomości w telewizji?

15 Czy pan/i reaguje, gdy ktoś zawoła pana/panią na ulicy?

16 Czy pan/i słyszy szum wody lecącej z kranu, szum pralki, odkurzacza?

17 Czy pan/i potrafi rozróżnić dźwięk silnika samochodu i autobusu?

18 Czy głośną muzykę odbiera pan/i podobnie, jak otoczenie (jako nieprzeszkadzającą)?("zdecydowanie nie" oznacza, że głośna muzyka bardzo przeszkadza)

19 Czy pan/i potrafi śledzić rozmowę kilku osób jednocześnie?

20 Czy pan/i rozumie prezentera wiadomości w radiu?

21 Czy pan/i potrafi określić, z którego rogu pokoju ktoś mówi, gdy w domu jest cicho?

22 Czy pan/i słyszy dźwięk dzwonka?

23 Czy pan/i rozróżnia głos mężczyzny i kobiety?

24 Czy pan/i słyszy rytm w muzyce?

25 Czy pan/i może rozmawiać( rozumie) z osobą na zatłoczonej ulicy?

26 Czy pan/i potrafi zauważyć intonację i zmiany głośności głosu rozmówcy?

27 Czy potrafi pan/i określić, z której strony słyszy pan/i klakson samochodu?

28 Czy pan/i będąc w parku, słyszy śpiew ptaków?

29 Czy pan/i potrafi rozróżnić dźwięk różnych instrumentów?

30 Czy słyszy pan/i piosenki/ utwory bez problemu? ("zdecydowanie nie" oznacza, że niedosłyszy pan/i, więc część utworu "ginie" "umyka")

zaznacz krzyżykiem właściwe odpowiedzi

74

Załącznik nr 4

Protokół badania Emisji Otoakustycznych

A. Wstępna Kwalifikacja do wykonania Badania Emisji Otoakustycznych.

1. Badanie otoskopowe ucha

Drożny przewód słuchowy zewnętrzny, prawidłowy obraz błony bębenkowej –

wykonanie badania

Obecność woskowiny blokującej częściowo przewód słuchowy – usunięcie pętlą uszną –

wykonanie badania

Całkowita blokada woskowiną przewodu słuchowego zewnętrznego – płukanie ucha,

badani co najmniej po 2 godzinach.

Nieprawidłowy obraz błony bębenkowej – odłożenie badania do decyzji laryngologa

Stany zapalne, podrażnienia w obrębie przewodu słuchowego zewnętrznego - odłożenie

badania do decyzji laryngologa

2. Ocena stanu drożności nosa

Prawidłowa drożność nosa- wykonanie badania

Upośledzona drożność nosa, cechy infekcji górnych dróg oddechowych, zgłaszanie

uczucia blokady, pełności w uszach – odłożenie badania do decyzji laryngologa.

B. Protokół badania Emisji Otoakustycznych:

1. Sonda pomiarowa

Standardowa sonda do badania DPOAE systemu SCAUT/BIOLOGIC,

serwisowana/oczyszczana według zaleceń producenta w zależności od potrzeb, z

zastosowaniem standardowej wkładki uszczelniającej dobranej do wielkości przewodu

słuchowego zewnętrznego osoby badanej.

2. Kalibracja sondy pomiarowej

Standardowa kalibracja zalecana przez producenta systemu do badania emisji

otoakustycznych SCAUT/BIOLOGIC wykonywana co 50 badań lub podczas pierwszego

włączenia systemu w danym dniu badań.

3. Pozycja badanego

Pozycja siedząca, rozpoczęcie badanie od ucha prawego

4. Pomieszczenie do badań

Wyciszone pomieszczenie umożliwiające oddzielenie sygnału odpowiedzi DPOAE od

szumu tła na poziomie co najmniej 8 dB testem u osoby z prawidłowym słuchem .

5. Archiwizacja

Archiwizacja w systemie SCAUT/BIOLOGIC po każdym badaniu oraz wydruki

bieżącego badania.

75

C. Parametry stosowanego badania Emisji Otoakustycznych

Nazwa badania Emisje otoakustyczne produktów zniekształceń

nieliniowych (DPOAE)

Nazwa protokołu Test diagnostyczny 750-8000 Hz w wysokim

hałasie tła

Częstotliwość początkowa 750 Hz

Częstotliwość końcowa 8000 Hz

Gęstość analizy w punktach na oktawę 2

Analizowane częstotliwości 750; 1000; 1500; 2000; 3000; 4000; 6000; 8000

Hz

Stosunek F2/F1 1,22

Poziom L1 65 dB

Poziom L2 55 dB

Kryterium stosunku sygnału odpowiedzi do

poziomu tła

8 dB

Liczba analizowanych powtórzeń 20 powtórzeń na punkt/na sekundę

D. Parametry uzyskanych wyników badania DPOAE podlegające analizie statystycznej:

Odpowiedź DPOAE (DP) Analiza dla 750; 1000; 1500; 2000; 3000; 4000;

6000; 8000 Hz z podziałem

Ucho P/L

Poziom szumu tła (NF) Analiza dla 750; 1000; 1500; 2000; 3000; 4000;


Ucho P/L

Stosunek odpowiedź DP do szumu tła (DP-

NF)

Analiza dla 750; 1000; 1500; 2000; 3000; 4000;


Ucho P/L

E. Ustawienia okna dialogowego w programie do badania DPOAE systemu SCOUT/Biologic

Parametry zapisu DPOAE umożliwiające włączenie wyniku badania do dalszej analizy:

1. Prawidłowa kalibracja sondy w przewodzie słuchowym zewnętrznym

2. Stabilny poziom bodźca stymulującego f1/f2 w całym zakresie czasu trwania badania we

wszystkich analizowanych częstotliwościach.

76

Protokół badania Otoemisji ustalono na podstawie piśmiennictwa:

1. Bonfils P.,Avan P.,Londero A.,Trotoux J., Narcy P.(1991). Objective low-frequency audiometry by

distortion-product acoustic emissions. Archives of Otolaryngology-Head and Neck Surgery. 117:

1167-1171.

2. Brown A. M., Kemp D. T., (1984). Supressibibility of the 2f1-f2 stimulated acoustic emissions in

gerbil and man. Hearing Research. 13: 29-37.

3. Gaskill S. A., Brown A. M. (1990). The behavior of the acoustic distortion product 2f1-f2 from the

human ear and its relation to auditory sensitivity. Journal of the Acoustical Sosiety of America.

88:821-839.

4. Harris F. P., Lonsbury-Martin B. J., Stagner B. E., Coats A. C., Martin G. K.(1989). Acoustic

distortion product in humans: Systemic changes in amplitude as a function of f2\f1 ratio. Journal of

the Acoustical Society of America. 85: 220-229.

5. Kemp D.T (1978). Stimulated acoustic emissions from within the human auditory system, Acoust.

Soc. Am. 64: 1386-1391.

6. Kemp D. T.(1997). Evidence of mechanical nonlinearity and frequency selective wave amplification

in the cochlea, Archs Oto-Rhino-Lar. 224: 37-45.

7. Nelson D.A., Kimberley B. P. (1992). Distortion-product emissions and auditory sensitivity in human

ears with normal hearing and cochlear hearing loss. Journal of Speech and Hearing Research, 135:

1142-1159.

8. Nielsen L. H., Popelka G. R., Rasmusen A. N., Osterhammel P. A.(1993). Clinical significance of

probe-tone frequency ratio on distortion product otoacoustic emissions. Scandinavian Audiology.

122: 159-164.

9. Popelka G. R., Karzon R. K., Arjmand E. M. (1995). Growth of 2f1-f2 distortion product otoacoustic

emission for low-level stimuli in human neonates. Ear and Hearing , 16: 159- 165.

10. Starzyński Z., Szymczak W. (1996). Analiza struktury i zapadalności na choroby zawodowe

pracowników gospodarki narodowej w Polsce w 1996 roku. Biuletyn IMP.

11. Whitehead M. L., Lonsbury-Martin B. J., Martin G. K. (1992a). Evidence for two discrete sources of

2f1-f2 distortion-product otoacoustic emission in rabbit. I. Differential dependence on stimulus

parameters. Journal of the Acoustical Society of America. 91:1587-1607.

12. Whitehead M. L., Lonsbury-Martin B. J., Martin G. K. (1992b). Evidence for two discrete sources of

2f1-f2 distortion-product otoacoustic emission in rabbit. II. Differential physiological vulnerability.

Journal of the Acoustical Society of America. 92: 2662-2682.

77

Załącznik nr 5

Sprawdzanie skuteczności ochronników słuchu metodą pomiaru

czasowego przesunięcia progu słuchu z zastosowaniem audiometrii tonalnej

Procedura weryfikacji efektywności biernych ochronników słuchu obejmuje:

1. Wykonanie badania słuchu w ciągu trzech kolejnych dni roboczych, z zastosowaniem

audiometrii tonalnej:

a. przed rozpoczęciem zmiany roboczej

b. po zakończeniu zmiany roboczej (nie później niż 5 10 minut).

Uwagi: Badanie słuchu z zastosowaniem audiometrii tonalnej (przewodnictwo

powietrzne) w zakresie częstotliwości 125 8000 Hz, jest wykonywane

metodą wstępująco zstępującą z krokiem co 5 dB zgodnie z zaleceniami

normy PN-EN 26189:2000.

Badania słuchu przeprowadza się w wyciszonych pomieszczeniach

spełniają-cych wymagania norm PN-EN 26189:2000 i PN-87/B-

02151/02. Przy czym pierwsza z norm dotyczy typowych pomieszczeń do

badań audiometrycznych, natomiast norma druga odnosi się ogólnie do

gabinetów lekarskich.

2. Wyznaczenie średnich progów słuchu dla częstotliwości audiometrycznych 2000,

3000 i 4000 Hz:

a. przed rozpoczęciem zmiany roboczej HL0,

b. po zakończeniu zmiany roboczej HL1.

Uwaga: Średnie progi słuchu wyznaczane są jako średnie arytmetyczne z

wyników trzech kolejnych badań słuchu przed i po rozpoczęciu zmiany

roboczej.

3. Wyznaczenie czasowego przesunięcia progu słuchu (TTS) dla częstotliwości 2000,

3000 i 4000 kHz według wzoru:

TTS=HL1-HL0.

4. Ocenę skuteczności ochronników słuchu ochronnik w zadowalający sposób chroni

narząd słuchu, jeśli dla częstotliwości audiometrycznych 2000, 3000 i 4000 Hz

wartości TTS nie przekraczają 5 dB.

Uwaga: Prawidłowo dobrany i noszony ochronnik słuchu powinien zabezpieczać

przed wystąpieniem czasowych przesunięcia progu słuchu (TTS).

KOMPLEKSOWY PROGRAM PROFILAKTYCZNY W ZAKRESIE … · Mgr Adam Dudarewicz ... bezpieczeństwa i...

Documents

Transcript of KOMPLEKSOWY PROGRAM PROFILAKTYCZNY W ZAKRESIE … · Mgr Adam Dudarewicz ... bezpieczeństwa i...