Bonsai Kompendium wiedzy

Bonsai.Kamcio.com

2007Drzewko bonsai nigdy nie jest skoczone jest ono yw rolin, wymagajc staej pielgnacjiBonsai.Kamcio.com Kamil Jackiewicz +48 605 990490 kamcio@kamcio.net Wydanie I

SPIS TRECI:SPIS TRECI: ............................................................................................................................................ 1 SZTUKA BONSAI...................................................................................................................................... 3CO TO JEST WACIWIE BONSAI ? ..................................................................................................................... 3 OD CZEGO ZACZ?.......................................................................................................................................... 4 SKD WZI ROLINY? ................................................................................................................................... 5 WYBR ROLINY NA BONSAI ............................................................................................................................ 6 JAK ROZPOCZ FORMOWANIE DRZEWEK? ...................................................................................................... 7 FORMOWANIE DRZEWEK ................................................................................................................................. 8 FORMOWANIE DRZEWEK ZA POMOC DRUTU.................................................................................................. 9 SADZENIE I PRZESADZANIE DRZEWEK BONSAI ................................................................................................. 10 NAWADNIANIE DRZEWEK BONSAI .................................................................................................................. 12 CICIE PIELGNACYJNE ................................................................................................................................... 13 NAWOENIE DRZEWEK BONSAI ...................................................................................................................... 14 ZIMOWANIE ................................................................................................................................................... 15

PODSTAWOWE STYLE BONSAI .............................................................................................................. 16STYL BUNJIN................................................................................................................................................... 16 STYL CHOKKAN............................................................................................................................................... 17 STYL FUKINAGASHI ......................................................................................................................................... 18 STYL HOKIDACHI ............................................................................................................................................ 19 STYL IKADABUKI ............................................................................................................................................. 20 STYL KABUDACHI............................................................................................................................................ 21 STYL KENGAI .................................................................................................................................................. 22 STYL SHAKAN ................................................................................................................................................. 23 STYL MOYOGI................................................................................................................................................. 24 STYL NETSURANARI ........................................................................................................................................ 25 STYL SOKAN ................................................................................................................................................... 26 BONSAI POSADZONE NA KAMIENIU ................................................................................................................ 27 FORMA Z KORZENIAMI OPLATAJCYMI KAMIE .................................................................................................................. 27 FORMA POSADZONA NA KAMIENIU ..................................................................................................................................... 27

INSTRUKCJA OPIEKI .............................................................................................................................. 28NACZYNIE ...................................................................................................................................................... 28 NAWADNIANIE............................................................................................................................................... 28 KILKA DODATKOWYCH RAD NA TEMAT NAWADNIANIA .................................................................................. 29 1|Strona

NAWOENIE ................................................................................................................................................... 29 WIATO ........................................................................................................................................................ 29 POWIETRZE .................................................................................................................................................... 29 PRZYCINANIE I PRZESADZANIE ........................................................................................................................ 30 ZIMA .............................................................................................................................................................. 30 WYWZ ZA GRANICE ...................................................................................................................................... 30

BONSAI WG MODEGO TECHNIKA ..................................................................................................... 31CZ I ........................................................................................................................................................... 31TRADYCJE BONSAI ................................................................................................................................................................. 33 JAK WYBRA SADZONK? ........................................................................................................................................................ 38 HODOWLA Z NASION ............................................................................................................................................................... 39

CZ II .......................................................................................................................................................... 41BONSAI Z SADZONKI ................................................................................................................................................................. 41 NARZDZIA ............................................................................................................................................................................... 43 NACZYNIA CERAMICZNE ........................................................................................................................................................... 44 PODLEWANIE ......................................................................................................................................................................... 48

Cz III .......................................................................................................................................................... 49PRZYCINANIE ............................................................................................................................................................................ 50 DRUTOWANIE ........................................................................................................................................................................ 53

CZ IV ......................................................................................................................................................... 56DZIKA SIEWKA........................................................................................................................................................................ 56 BONSAI ROSNCE NA SKALE ............................................................................................................................................... 58 ZAGAJNIKA Z JEDNEGO PNIA .............................................................................................................................................. 60 GRUPKA DRZEWEK ................................................................................................................................................................ 62 KRAJOBRAZY BONSAI ............................................................................................................................................................. 64

YWOTNO POSZCZEGLNYCH GATUNKW ....................................................................................... 65 CHOROBY FIZJOLOGICZNE I PRZYCZYNY ICH POWSTAWANIA................................................................. 66 OBJAWY NIEDOBORU PIERWIASTKW ................................................................................................. 67 KALENDARZ PIELGNOWANIA BONSAI POKOJOWEGO .......................................................................... 70 KALENDARZ PIELGNOWANIA BONSAI ROSNCYCH NA WOLNYM POWIETRZU ..................................... 72 O AUTORACH........................................................................................................................................ 74

2|Strona

SZTUKA BONSAICO TO JEST WACIWIE BONSAI ?Miniaturyzacja drzew i krzeww oraz tworzenie krajobrazw w niewielkich, ceramicznych naczyniach jest niezwykle star tradycj wywodzc si z Dalekiego Wschodu. Sztuka , ktrej korzenie wywodz si z Chin obecnie ma okoo 1200 lat, gdy panowaa dynastia Tang a staa si popularna za czasw dynastii Ming oraz Ching. Pocztkowo nazywana "penjing" przez Chiczykw trafia do Japonii, skd pod nazw bonsai podbia serca ludzi na caym wiecie. Dynamika rozwoju tej sztuki w Europie rozpocza si w 1908 roku kiedy to w Londynie zostaa zorganizowana pierwsza wystawa bonsai. Dopiero kilkanacie lat temu zaczto gono mwi o tej sztuce w Polsce. Obecnie mona kupi namiastki bonsai, ktre pod naszym okiem mog zamieni si w prawdziwe okazy. Bonsai jest sztuk niezwykle efektown, lecz na efekt trzeba sobie zapracowa naprawd cik i mozoln prac. Podobna jest do malarstwa lub rzebiarstwa. Trzeba znale odpowiedni materia i odpowiednio go uksztatowa. Zasadniczo wyrnia si dwa typy bonsai. Pierwszy to pojedyncze drzewo (krzew) rosnce w maym pojemniku. Drugi to rodzaj ogrdka skalnego majcego na celu stworzenie iluzji krajobrazu naturalnego. W zasadzie kade drzewo lub krzew nadaj si na bonsai. Przeszkod, ktra eliminuje niektre gatunki s taki cechy jak: kruche i amliwe pdy, trudno formowania, due licie, kwiaty lub owce. Musimy sobie zada pytanie "kiedy drzewko lub krzaczek staje si bonsai?". Niestety na to pytanie nie mona jednoznacznie odpowiedzie. Najczciej okrela si to wizualnie np. drzewko rosnce na skale niewielkich rozmiarw o ciekawej budowie pnia jest ju bonsai w przeciwiestwie do jakiego iglaka wykopanego w lesie o rednicy "pnia" wynoszcej 1cm. Warto bonsai jest porwnywalna do wina-czym starsze tym drosze i lepsze (adniejsze). W ogrodzie botanicznym w Szanghaju jest okaz, ktrego wiek szacuje si na okoo 200 lat. Ten okaz jest na pewno bezcenny. Moemy zauway, e rozpito jest ogromna, a od stopnia wtajemniczenia w sztuk bonsai zaley rozpoznanie, czy nasz okaz jest na pocztku swojej drogi, czy w jej poowie a moe dobiega kresu swojego dugiego ycia.

3|Strona

OD CZEGO ZACZ?Zwyko si mwi, e kada rolina teoretycznie nadaje si na bonsai. Wszak bonsai to metoda pielgnacji i uprawy rolin, najczciej drzewiastych, wyjtkowo rolin zielnych, takich jak zocienie , trawy i bambusy. Odmienny wygld, pokrj, mniejsze licie, fantazyjne uksztatowane konary, to wyniki skomplikowanych zabiegw pielgnacyjnych, a nie cecha odmianowa. Drzewka bonsai nie s specjaln odmian, a wic sadzonki pobrane z piknego okazu bonsai, same z siebie nie stan si nastpnymi bonsai. Wyrosn z nich roliny typowe dla danego gatunku, o ile nie bd stosowane specjalne zabiegi. Podobnie rzecz ma si z nasionami. Przywoone s z dalekich podry do Japonii, ale take do krajw Europy Zachodniej, torebki z nasionami bonsai. Na torebce pikne japoskie napisy, rwnie pikna fotografia drogocennego okazu bonsai, unikatowego pewnie nawet w Japonii, a co w rodku? Nasiona sosny drobnokwiatowej (Pinus parviflora) lub klonu palmowego (Acer palmatum). Jeli nasiona wykiekuj, w co naley wtpi, bo pewnie s stare i zleae, wyrosn z nich roliny normalne, w niczym nie przypominajce piknego obrazka na torebce, bo-jeszcze raz przypominam-tajemnica tkwi w pielgnacji i uprawie. Po tych wstpnych uwagach moemy wrci do zasadniczego pytania. Od czego zacz? Przede wszystkim od zastanowienia si, jakie mamy warunki do pielgnacji rolin drzewiastych wedug zasad bonsai. Roliny stajc si bonsai, nie zmieniaj swoich wymaga siedliskowych. Gatunki uprawiane w naszym kraju we wntrzach jako roliny doniczkowe, wymagaj staej temperatury, do wysokiej (okoo 20 stopni C) i czsto znosz ograniczony dostp wiata. Z wymaganiami wilgotnoci jest ju rnie. S takie, ktre wymagaj wysokiej wilgotnoci powietrza, te najczciej uprawiane s jedynie w szklarniach. Inne dobrze znosz suche powietrze, szczeglnie zim, naszych nowoczesnych, centralnie ogrzewanych mieszka. Na bonsai do uprawy w mieszkaniu przez cay czas, take zim, nadaj si takie gatunki jak: - Figowiec (Ficus benjamina) - Grubosz (Crassula arborescenes - tak zwane drzewko szczcia) - Serissa foetida Cakowitym przeciwiestwem s roliny uprawiane w ogrodach i parkach, a take gatunki wystpujce w Polsce w stanie naturalnym, w lasach, zarolach i na kach. Charakteryzuj si sezonowoci wzrostu. Intensywnie rosn wiosn i latem, jesieni ich wzrost ustaje, roliny przygotowuj si do przetrwania zimy, ktr przeywaj w stanie upienia. Wybr gatunkw rolin, ktre jako bonsai, powinny cay sezon by uprawiane na zewntrz, w pcienistym miejscu ogrodu, na tarasie lub balkonie, a na czas zimy przenoszone do widnego pomieszczenia zabezpieczonego przed dostpem mrozu, jest spory. Bardzo czsto spotykane s sosny, gwnie Sosna Pinus parviflora (w naszych warunkach z powodzeniem mona zastpi je swojsk kosodrzewin Pinus mugo), wierki, szczeglnie karowe odmiany zwykego wierka, niektre odmiany cyprysikw i jaowcw, wiele gatunkw krzeww i drzew liciastych. Wybierajc wic roliny na bonsai, musimy by pewni, czy dysponujemy tylko oknem w pokoju mieszkalnym, czy by moe mamy warunki, aby nasze bonsai przetrzyma przez czas zimy w warunkach zblionych do naturalnych, a wic w pomieszczeniu widnym, do wilgotnym, ale bez mrozu, w temp. 0-4 stopni C. Temperatury poniej zera nie s wskazane, poniewa brya korzeniowa nie powinna przemarzn. Przy przemarzaniu najczciej naczynie pka, a korzenie wikszoci gatunkw, nawet krajowych, i wydawaoby si, bardzo odpornych, ulegaj zniszczeniu. Nie mona liczy na to, e kosodrzewina prowadzona jako bonsai przezimuje stojc na balkonie. Istniej oczywicie gatunki o porednich wymaganiach. Najczciej s to roliny pochodzce z okolic rdziemnomorskich, takie, jak granaty, lawenda, rozmaryn, mirt, oliwka. Roliny te mog by uprawiane cay czas w pomieszczeniu mieszkalnym, ale zim ich wzrost jest jednak zahamowany. Ogranicza si podlewanie, wyszukuje si dla nich miejsce najchodniejsze w mieszkaniu, ale widne. Czsto zrasza nie podlewajc, bo najwikszym niebezpieczestwem jest zbyt suche powietrze. 4|Strona

SKD WZI ROLINY?W wielu podrcznikach sztuki bonsai mona znale szczegowe zalecenia dotyczce rozmnaania we wasnym zakresie drzew i krzeww przez siew, sadzonkowanie lub szczepienie. S to identyczne metody, jak te opisane w podrcznikach szkkarstwa drzew i krzeww ozdobnych lub lenych, czsto atwe, jak najzwyklejszy siew wasnorcznie zebranych nasion, czasem wprost niemoliwe w warunkach amatorskich, jak skomplikowane szczepienia. Wszystkie jednak maj dla pocztkujcych amatorw bonsai podstawow wad. Daj nam w wyniku roliny mae, ktre dopiero po kilku latach osigaj wymiary pozwalajce na rozpoczcie zabiegw bonsai. Drug drog do zdobycia wasnych bonsai jest wyszukiwanie odpowiednich drzewek w przyrodzie. Musz jednak przypomnie kilka zasad obowizujcych kadego, prawdziwego mionika bonsai. Pierwsza, to szacunek dla roliny i w ogle dla rodowiska. Nie bierzemy wic pod uwag parkw narodowych, rezerwatw, terenw krajobrazu chronionego itp. Lepiej penetrowa pastwiska, miejskie nieuytki, przydroa, obrzea lasw, oczywicie uzgadniajc uprzednio z wacicielem gruntu ewentualne wykopywanie rolin. Drugi sposb poszukiwania rolin, to wybr odpowiedniego terminu, ktry musi przypada w okresie spoczynku rolin, a wic wiosn do czasu puszczania pkw (naley pamita, e wikszo liciastych drzew rozwija pki wczeniej, a drzewa iglaste i dby pniej, zwykle na pocztku maja) lub pnym latem i wczesn jesieni, gdy na wierzchokach pdw zawi si ju dobrze wyksztacone pki na przyszy rok i ustanie wzrost rolin iglastych, jak na przykad jaowce i cyprysiki. Trzecia zasada poszukiwania drzewek z natury jest prosta. Nie naley si bra za t operacj bez pewnego dowiadczenia w przesadzaniu rolin, istnieje kilka podstawowych regu: - koniecznie trzeba utrzyma rwnowag midzy czci nadziemn a systemem korzeniowym, czyli silnie skracajc korzenie naley take skrci pdy, a niektre nich nawet usun; - miejsca cicia powinny by moliwie mae i zabezpieczone maci ogrodnicz przed wysychaniem; - przesadzanie wikszych lub starszych rolin rozoy na dwa lata Roliny uprawiane w szkkach pojemnikowych s atwiejsze, poniewa rosnc w zasobnym podou o staej wilgotnoci wytwarzaj bardzo zwarty system korzeniowy, o licznych, lecz drobnych korzeniach. Zupenym przeciwiestwem s systemy korzeniowe drzew w terenie otwartym, gdzie czsto korzenie musz siga daleko w poszukiwaniu skadnikw pokarmowych i wody. Wemy wic rolin z pojemnika, na przykad jaowiec. Po wyjciu z pojemnika atwo si przekona, e wierzchnia warstwa podoa nie jest tak silnie przeronita korzeniami, jak warstwa dolna. Mona j wic bez wikszej szkody dla roliny usun odsaniajc jednoczenie nasady gwnych korzeni, co jest korzystne ze wzgldw estetycznych. Od spodu bryy korzeniowej zauwaymy najczciej zbit pltanin korzeni rosncych wkoo dolnej krawdzi pojemnika. Korzenie te mona odci. Znaczne zmniejszenie bryy korzeniowej, na przykad odcicie jej dolnej poowy, nie zagraa jeszcze yciu roliny, jeeli jednoczenie zmniejszona zostanie jej cz nadziemna. Nastpnie zapewni jej trzeba warunki podwyszonej wilgotnoci powietrza przez nakrycie kloszem lub mini namiotem foliowym, aby ograniczy straty wody. Ostatecznym rozwizaniem kopotw ze zdobyciem bonsai jest kupno. Droga ryzykowna. Krajowe roliny s wzgldnie tanie, ale najczciej nie przedstawiaj szczeglnej wartoci. Lecz od czego trzeba zacz.

5|Strona

WYBR ROLINY NA BONSAIPocztkujcy hodowcy powinni wybiera gatunki niezbyt trudne do prowadzenia, ale rwnoczenie dajce do szybkie efekty. Z rolin liciastych speniaj te wymogi na przykad irgi - Cotoneaster horizontalis, Cotoneaster dammeri, Cotoneaster divaricata. S to roliny o drobnych liciach, a wic nie trzeba czeka wiele lat, aby rolina zacza tworzy licie zmniejszone, jak to jest w przypadku dbw lub klonw. Irgi bardzo dobrze reaguj na silne przycinanie pdw. Szybko tworz spore iloci pdw bocznych wybijajcych ze picych oczek. Wykorzystuje si je do formowania gstych koron miniaturowych drzewek. Nastpn cech irg, interesujc dla pocztkujcych amatorw, jest silny wzrost. Brzmi to co prawda paradoksalnie, bo przecie chodzi nam o stworzenie miniaturowych drzewek, ale tak jest. Co nam daje silny wzrost irgi? Wbrew pozorom sztuka bonsai nie polega na hamowaniu wzrostu rolin, ale na ograniczaniu przyrostu ich wysokoci. Drzewko ma pozostawa tej samej, zaoonej przy formowaniu, wysokoci. Nie znaczy to przecie, e ma przesta rosn. Wrcz przeciwnie, ma rosn intensywnie. Jego gwny pie ma szybko przyrasta na gruboci. Boczne gazki maj si szybko zagszcza. Im pie bdzie grubszy, a boczne gazki gciejsze, tym szybciej uzyskamy waciwy efekt. Moemy si tego spodziewa po szybko rosncych irgach. Oprcz irg podobny charakter wzrostu moemy uzyska spord rolin liciastych u ognikw, berberysy, a spord rolin, ktre mog by uprawiane w mieszkaniach oliwki i granaty. Z krzeww iglastych radzibym wybiera jaowce i cyprysiki, szczeglnie formy o igiekowatych liciach, a nie uskowatych. Sosny i wierki lepiej zostawi sobie na pniej, poniewa s nieco trudniejsze do formowania. Przejdmy teraz do wyboru konkretnych rolin przeznaczonych na bonsai. Przede wszystkim, musz to by roliny zdrowe, w dobrej kondycji, bez uszkodze spowodowanych przez choroby i szkodniki. Naley take unika rolin uszkodzonych mechanicznie, zamanych, rozerwanych itp. Oczywicie, jeli rolina w modym wieku zostaa uszkodzona, ale zdoaa ju rany zablini, tak, e jej nie szpec, a tylko nadaj interesujcy ksztat gwnym pdom, to moemy j na bonsai wybra. wiee uszkodzenia trudne s jednak do szybkiego zagojenia. Nastpne kryterium wyboru to wielko lici i charakter rozgazie. Wrd rolin otrzymanych z nasion, a wspomniana irga - Cotoneaster divaricata - najczciej jest w ten sposb rozmnaana, obserwujemy rnice midzy poszczeglnymi rolinami pod wzgldem tych cech. Wybieramy wic roliny wyrniajce si drobniejszymi limi i drobniejszymi, gciejszymi rozgazieniami. Wane jest, aby boczne rozgazieniami. Wane jest, aby boczne rozgazienia wyrastay mniej wicej rwnomiernie na caej dugoci pdu gwnego. Szczeglnie wane jest, aby najnisze gazki nie byy osadzone zbyt wysoko, ale wyrastay nieco powyej szyjki korzeniowej. Nadmiar gazek atwo jest usun, o wiele trudniej zmusi drzewko do tworzenia nowych, bocznych gazek na dolnej czci pnia. Baczn uwag naley zwrci na budow gwnego pdu, ktry bdzie pniem miniaturowego drzewka. Powinien by jak najgrubszy, ale rwnomiernie zwajcy si ku wierzchokowi. Nie nadaj si roliny o pdach ze zgrubieniami powyej najniszych rozgazie, o pdach skrcajcych si pod sztywnym ktem, o pdach regularnie, ukowato wygitych. Pamitamy przecie, e bonsai tworzymy czerpic wzory z natury, a ta stroni od form geometrycznych i idealnej symetrii. Rozgazienia boczne, jak ju powiedziano, powinny pojawi si na pdzie gwnym moliwie nisko. Wane jest, aby rozgazienia dalszych rzdw wystpoway na caej dugoci pdw bocznych, a nie jedynie na ich wierzchokach. Dobrze jest te zwrci uwag na budow systemu korzeniowego. Nie bardzo jest to moliwe przy zakupie rolin produkowanych w pojemnikach, ale te nie sprawiaj wiele kopotu przy formowaniu korzeni. Roliny uprawiane w gruncie, ktre moemy kupi bez bryy korzeniowej, z goymi korzeniami, powinny mie raczej korzenie rozchodzce si promienicie od nasady, rosnce poziomo. Roliny z dugimi i silnymi korzeniami wyrastajcymi pionowo w d nie nadaj si zupenie, bo prawie niemoliwoci bdzie posadzi je do paskich pojemnikw uywanych najczciej dla bonsai.

6|Strona

JAK ROZPOCZ FORMOWANIE DRZEWEK?Pierwsza i najwaniejsza rada - nie dziaa pochopnie. Wybrane roliny dobrze jest przez jaki czas obserwowa i analizowa. Pamitajc, e matka natura powinna by rwnie nauczycielk hodowcw bonsai, poyteczne byoby odnalezienie w parku, ogrodzie lub otwartym krajobrazie starszych okazw tego samego gatunku. Podpowiedz one, jaki pokrj jest typowy dla danego gatunku, czy jest to paska i rozoysta, czy wska i wzniesiona korona, czy konary s liczne i raczej drobne, czy przeciwnie grube i rwnomiernie rozoone. Obserwacje takie uatwi wybr przyszej formy miniaturowego drzewka. Japoczycy wyrniaj 29 stylw prowadzenia drzewa. Na pocztek jednak przedstawi 5 podstawowych, odnoszcych si do pojedynczego drzewa: * Styl regularny, pionowy. Drzewko ma prosty, pionowy pie - o grubej podstawie, regularnie zwajcy si ku wierzchokowi. Boczne konary rozchodz si prawie poziomo na wszystkie strony, tworzc wyranie zaznaczone pitra. Oglnie drzewko sprawia wraenie idealnie symetrycznego, jednak wskazane, a nawet konieczne s drobne odstpstwa od symetrii w rozoeniu konarw. * Styl nieregularny, pionowy. atwiejszy dla pocztkujcych, bowiem dozwala wiksze odstpstwa od symetrii. Pie oczywicie musi by pionowy, ewentualnie jedynie w czci wierzchokowej nieco odchylony. Ukad konarw jest swobodny, nieregularny, ale naturalny. Mimo swobodnego ukadu konarw, oglny zarys korony powinien by symetryczny. * Styl pochylony. Istnieje wiele jego wariantw, ale gwn zasad jest nachylenie pnia pod ktem bardziej lub mniej ostrym. Czsto konary zwrcone s wszystkie w jedn stron i wtedy drzewko wyglda, jakby rosnc na wierzchokach gr lub na nadmorskiej wydmie uksztatowane zostao pod wpywem silnych wiatrw. * Styl kaskadowy. Pie wierzchokiem skierowany jest w d, a konary zwieszaj si kaskadami. Chiczycy wszdzie stosujcy terminy poetyckie, nazywaj ten styl form pawiego ogona. W przeciwiestwie do poprzednich form, w stylu kaskadowym stosuje si wysokie i wskie pojemniki, a nie paskie i pytkie. * Styl pkaskadowy. Pie wyrastajc pod ktem, w wikszej swojej czci ukada si poziomo. Taki kierunek przyjmuje wikszo konarw. Wybr waciwego stylu dla poszczeglnych rolin otrzymanych ze szkki jest na pewno trudny. Trzeba umie dostrzec w nieuformowanej jeszcze rolinie zadatki przyszego bonsai, a nastpnie rozpocz formowanie od silnego cicia pdw. Technika cicia jest prosta i taka sama, jak w przypadku drzew owocowych. Cicie wykonuje si ostrym sekatorem. Powierzchnia cicia powinna by jak najmniejsza, ale po odcitej gazi nie moe pozosta sk. Kada ga ma u swej nasady obrczkowate zgrubienie. Odcinajc j naley przeprowadzi paszczyzn cicia tu nad tym zgrubieniem. Gdybymy odcili ga jeszcze bliej pnia, paszczyzna cicia przeszaby przez t obrczk, powierzchnia rany byaby wiksza i gojenie trwaoby duej. Gdybymy cili ga dalej od pnia i pozostawili niewielki nawet sk, drzewko nie daoby rady takiej rany zala. Sk zasechby i wyglda nieestetycznie. Maa rana powstaa po wyciciu gazi zostanie zalana przez kalus (tkank przyrann) w cigu paru lat. W ten sposb usuwamy gazie niepotrzebne.

7|Strona

FORMOWANIE DRZEWEKZamy, e mamy ju wybran rolin, e zdecydowalimy si, jak form jej nadamy, a nawet wykonalimy ju pierwsze cicie okrelajc tym samym wysoko drzewka. Teraz przychodzi pora, aby usun wszystkie gazki niepotrzebne. Najpierw dokadnie usuwamy wszystkie, nawet najdrobniejsze gazki zeschnite. W stanie bezlistnym zazwyczaj rni si one od gazek ywych janiejsz barw kory, ktra moe by pomarszczona lub miejscami ju odstajca, dajca si atwo odupa. W przypadkach wtpliwych mona wierzchokiem noa zadrasn lekko kor. Na gazkach ywych pod kor uka si zielone tkanki wewntrzne, na gazkach martwych zobaczymy tkanki obumare, brzowe, beowe lub prawie czarne. Nastpnie usuwamy gazki uszkodzone mechanicznie, zamane, rozerwane, pokruszone. Jeli gazka zamana jest w poowie dugoci, a na czci bliej pnia gwnego wyrastaj boczne pdy drugorzdne naley pocztkowo gazk tylko skrci. Boczny pd by moe bdzie potrzebny. Przejdmy teraz do cicia pozostaych zdrowych gazek. Niezalenie od wyboru stylu prowadzenia drzewka wystarcza pozostawienie trzech do piciu gwnych konarw. Pozostae gazki naley usun. Usuwa si wic te, ktre wyrastaj na tej samej wysokoci pnia, co wybrany do pozostawienia konar gwny. W adnym wypadku na jednej wysokoci nie moe wyrasta wicej ni jeden pd. Na konary gwne nadaj si gazki wyrastajce z pnia pod zbyt ostrym ktem skierowane ku grze lub ku doowi, gazki mocno zakrzywione. Szczeglnie le widziane s gwatowne, geometryczne zmiany kierunku wzrostu gazki. Nie mog by konarami gazki krzyujce si z pniem gwnym lub pozostaymi konarami. Niedobrze jest te pozostawi gazki uoone rwnolegle do siebie, wyrastajce po tej samej stronie pnia i nakadajce si nawzajem. Trzeba wybra jedn z nich. Oglnie mona powiedzie, e formowanie drzewek bonsai przypomina w zasadach formowanie drzew owocowych i ozdobnych. Amatorom ogrodnictwa zaprawionym w corocznym ciciu drzew owocowych na pewno bdzie atwiej przeprowadzi te operacje w skali miniaturowej. Naley pamita, e najatwiejsz spraw w wyborze gazek na konary gwne jest ich pooenie na pniu, bowiem kierunek wzrostu mona korygowa kilkoma metodami, o czym bdzie w dalszej czci tekstu. Cz nadziemna, pie, konary i gazki boczne, to tylko poowa drzewa. Rwnie wana jest jej cz podziemna, korze gwny i korzenie boczne. Po silnym ciciu czci nadziemnej drzewka, naley pomyle o ciciu czci podziemnej. Jeli pracujemy nad drzewkiem z goymi, odsonitymi korzeniami (np. drzewko lub krzew liciasty z tradycyjnej szkki gruntowej), to cicie korzeni mona przeprowadzi atwiej. Obowizuj takie same zasady oglne, jak przy ciciu czci nadziemnej. Najpierw usuwa si korzenie obumare, potem uszkodzone, wreszcie skraca si pozostae, baczc, aby na pozostawionej czci korzenia gwnego byo sporo korzeni bocznych. O wiele trudniej postpowa z rolinami pochodzcymi ze szkki pojemnikowej. W szkce pojemnikowej roliny uprawiane s w podou organicznym, zwykle o duej zawartoci torfu wysokiego, tworz wic bardzo intensywny system korzeniowy. Wystpuje wielka liczba drobnych korzeni bocznych, tworzca zbit mas. Pierwszym etapem formowania czci podziemnej w takim przypadku jest usunicie wierzchniej warstwy podoa, najczciej sabiej przeronitej korzeniami. Przy okazji odsonite zostan podstawa pnia i nasady gwnych korzeni. Nastpnie mona odci spltane korzenie rosnce wzdu cian pojemnika i kbice si na jego dnie. W rezultacie mona zmniejszy objto bryy korzeniowej do 1/4 jej pierwotnej objtoci. Ostatecznie wielko pozostawionej bryy korzeniowej zaley od wielkoci pozostawionej po ciciu czci nadziemnej (rwnowaga!), ale take od moliwoci zapewnienia waciwej pielgnacji w przyszoci. Im lepsz opiek otoczymy uformowane drzewko, tym mniejsza moe by pozostawiona jego brya korzeniowa. Jeli jednak nie mamy pewnoci, e opieka ta bdzie idealna, lepiej rozoy formowanie czci podziemnej na dwa-trzy lata i rozpoczynajc formowanie pozostawia wiksz, ni by to wynikao z estetyki, bry korzeniow. Zmniejszymy j w nastpnym roku. Formowanie bonsai cignie si latami. Pamitajmy o tym.

8|Strona

FORMOWANIE DRZEWEK ZA POMOC DRUTUOmwilimy ju, jak rozpocz formowanie drzewek, skracajc lub usuwajc cz gazek i zmniejszajc bry korzeniow. Nie zawsze jednak po tych zabiegach jestemy ju zadowoleni z uzyskanych efektw. Zdarza si, e pie gwny jest idealnie prosty albo, przeciwnie, jest zbyt wygity, konary ukadaj si bezadnie lub zbyt gsto. Jeli niemoliwe jest ju dalsze cicie, wszak cz gazek musi na drzewku zosta, problem dalszego formowania rozwizuje zastosowanie drutu. Drut ma za zadanie utrzyma pie lub konar czy gazk w odpowiednim, podanym przez nas pooeniu do czasu, a formowane organy nie zdrewniej i po zdjciu drutu pozostan w tym samym pooeniu. Formowanie za pomoc drutu powinno by zawsze uwaane za zabieg dodatkowy i okresowy, pomocny w doskonaleniu formy drzewek. S specjalici, ktrzy nie przekonali si do tej metody i nie stosuj jej w ogle. Jak si zabra do drutowania? W pierwszym rzdzie wany jest wybr materiau, z jakiego jest drut wykonany. Drut powinien z atwoci si zgina, ale powinien te by do sztywny, aby utrzyma pie lub konary drzewka w podanym uoeniu. Nieodpowiedni jest drut sprysty i twardy. Nie naley uywa drutu, ktry atwo rdzewieje, bo zardzewiae druty pozostawiaj na dugo brzydkie lady na korze. Zwykle uywa si drutu miedzianego lub aluminiowego. Dodatkow zalet drutu aluminiowego jest jego barwa, niezbyt rzucajca si w oczy na tle kory drzewek. Grubo drutu dobiera si odpowiednio do gruboci wybranej do formowania gazki. Ogln zasad jest, e grubo drutu powinna rwna si 1/3 gruboci gazki. Stosuje si druty o gruboci od 0,5 mm a do 5 mm. Drutowanie zaczynamy od gwnego pnia. Jeli to nie jest konieczne, bo jestemy zadowoleni z jego formy, zaczynamy od najgrubszych bocznych konarw (gazi). Naley przygotowa kawaek drutu odpowiedniej gruboci. Przy spiralnym owijaniu drutu wok pnia potrzebny jest kawaek drutu o dugoci rwnej 1 i 1/3 dugoci okrcanego odcinka pnia. Lepiej jednak odci nieco duszy kawaek drutu. Jeli jest troch duszy, atwiej go okrca wok pnia. Przycity odcinek drutu wbijamy w ziemi, tu przy nasadzie pnia, pod ktem okoo 45 . Czasem drut mona zaczepi o rozwidlenie korzeni. Przytrzymujc jedn rk wbity koniec drutu przylegajcy do pnia, drug rk spiralnie okrcamy pie w kierunku wierzchoka. Drut powinien by cay czas lekko naprony, aby okrcony dobrze przylega do pnia, ale nie powinien te wrzyna si w kor. W miar okrcania przesuwamy miejsce trzymania pnia tak, aby chwyta zawsze za dopiero co powstajce zwoje drutu. Najlepiej jest od razu nagina pie w wybranym kierunku, co jest troch trudne. Gorzej jest jednak nagina dopiero po okrceniu. Jeli nie dysponujemy drutem wystarczajcej gruboci, mona go zoy podwjnie. Konieczne jest jednak, eby oba druty nie skrcay si, lecz ukaday na pniu rwnolegle. Bliej wierzchoka, gdzie pie jest ju cieszy, mona jeden z drutw wykorzysta do okrcania w dalszym cigu pnia, a drugim formowa jeden z bocznych konarw. Okrcajc naley starannie omija pki i drobne gazki na pniu, nie niszczy ich lub przyciska do pnia, albowiem najczciej szybko potem zamieraj. Po uformowaniu pnia rozpoczynamy, wybierajc nieco cieszy drut, formowanie najgrubszych, dolnych konarw. Potem przechodzimy do coraz cieszych gazek, pamitajc o wyborze waciwej gruboci drutu. W zasadzie formuje si gazki zdrewniae, o widocznej ju warstwie korka, czyli mwic po prostu nie zielone i gadkie, lecz beowe, brzowe lub szarawe, zalenie od gatunku roliny, i ju nie tak gadkie jak li, a chropawe. Kiedy najlepiej przeprowadza zabieg drutowania? Teoretycznie mona to robi przez okrgy rok. Jednak w przypadku rolin liciastych unika si okresu, gdy pki s ju nabrzmiae, poniewa atwo je wyama przy wszelkich manipulacjach. Nie stosuje si te drutowania nie wyronitych dobrze jeszcze pdw, ktre s zbyt delikatne. Roliny iglaste najlepiej formowa drutem jesieni lub zim, gdy znajduj si w stanie spoczynku. Jak dugo druty maj pozostawa na drzewku? Przede wszystkim nie mona dopuci, aby druty zaczynay wrasta w kor na dugo j deformujc. Z drugiej jednak strony druty powinny pozostawa na drzewku a okrcone gazki zdrewniej i nawet po zdjciu drutw zachowaj podany ksztat. Jeli wic obawiamy si znieksztace kory, naley drut usun i w razie koniecznoci, zaoy jeszcze raz odpowiednio luniej. W przypadku drzew liciastych najczciej wystarcza zaoenie drutw na jeden sezon wegetacyjny. Na rolinach iglastych druty pozostaj do dwch lat. 9|Strona

SADZENIE I PRZESADZANIE DRZEWEK BONSAIKada rolina ma czci nadziemne, w przypadku drzew - pie, konary, gazie i licie, oraz niedostrzegane przez laikw czci podziemne, cay rozbudowany i skomplikowany system korzeniowy. Obie czci s dla rolin rwnie wane. Przystpujc do formowania drzewka lub krzewu wedug zasad bonsai, najpierw ksztatujemy cz nadziemn. Pierwszym etapem jest do silne skracanie pnia i gazi. Cicie korzeni jest wic take koniecznoci dla utrzymania rwnowagi midzy czciami nadziemn i podziemn. Przed przystpieniem do cicia korzeni naley dokadnie zbada budow systemu korzeniowego, usuwajc w tym celu wikszo podoa spomidzy korzeni za pomoc tpego keczka lub innego narzdzia nie uszkadzajcego jednak korzeni. Tnc usuwa si przede wszystkim korzenie obumare i uszkodzone mechanicznie przy wykopywaniu. Nastpnie skraca si korzenie gwne, najgrubsze, silnie zdrewniae. Naley pamita, e korzenie grube peni przede wszystkim funkcje mechaniczne, utrzymuj drzewo w podou. Natomiast korzenie cienkie, z intensywnie rosncymi wierzchokami pobieraj z otaczajcej gleby wod i skadniki pokarmowe, s wic konieczne dla waciwego odywiania rolin. Skracajc korzenie grube, naley pozostawi odpowiedni liczb korzeni cienkich. Drzewka dopiero co uformowane sadzi si najczciej nie do ozdobnego, specjalnego pojemnika, lecz doniczki lub skrzyneczki przejciowej. Powinny by do due, nie tak mae i paskie jak pojemniki kocowe. W wikszym pojemniku szybciej nastpuje regeneracja systemu korzeniowego. Rany po ciciu zostaj zablinione. Powstaje wiele nowych, cienkich korzeni. Po roku uprawy lub dwch drzewka wyjmuje si z pojemnika przejciowego. Ponownie skraca korzenie wieo wyrose. Celem tego jest doprowadzenie do bardzo intensywnego systemu korzeniowego o wielkiej liczbie drobnych, krtkich i ywotnych korzeni. Czasem - szczeglnie przy przeznaczeniu na bonsai drzewek, ktre rosy w gruncie, a nie w pojemnikach szkkarskich - sadzi si je najpierw z powrotem do gruntu na jeden rok, potem na nastpny do pojemnika przejciowego i dopiero po dwch latach do pojemnika bonsai. Wybr waciwego pojemnika dla bonsai jest zagadnieniem wanym i trudnym. Trzeba pamita, e drzewko bonsai to obiekt sztuki, a wic drzewko z pojemnikiem maj stanowi cao harmonijnie dobran, odpowiadajc normom estetycznym. Z drugiej jednak strony bonsai to ywa rolina, a wic pojemnik musi zapewnia jej optymalne warunki wzrostu. W zasadzie uywane s jedynie pojemniki ceramiczne. Powinny by wysokiej jakoci, dobrze wypalone, kamionkowe, a nawet porcelanowe, z odpowiednim duym otworem w dnie dla drenau. Czasem otworw tych jest kilka, szczeglnie w wikszych, paskich pojemnikach. Stosowane s pojemniki nie polewane wewntrz (bardzo wane). Natomiast na zewntrz mog mie barwn glazur. Najlepsze s pojemniki jednobarwne, w ,,barwach ziemi", tzn. barwach stonowanych, naturalnych, nie jaskrawych, szarawo brzowych, zielonkawych, beowych, czasem wpadajcych w odcienie niebieskie. Mog te by pojemniki nie polewane w barwie naturalnej. Ksztat pojemnika powinien by dobrany do stylu i wielkoci drzewka. W powszechnym uyciu s pojemniki bardzo paskie, prostoktne, owalne lub okrge. Z rzadka tylko stosuje si pojemniki wysokie i wskie dla kaskadowych form bonsai. Poza dobraniem odpowiedniego pojemnika wana jest pozycja drzewka w pojemniku. W wikszoci przypadkw unika si sadzenia drzewek idealnie w rodku pojemnika. Wyjtek stanowi roliny w stylu regularnym, pionowym. Drzewko powinno by wsadzone tak, aby sprawiao wraenie rwnowagi zgodnie z zasadami wszelkich kompozycji plastycznych. Nastpne zagadnienie to wysoko sadzenia. Sadzi si tak, aby przy ustawieniu pojemnika na poziomie oczu, wida byo nasad pnia ponad brzegiem pojemnika. Od tej nasady pnia powierzchnia podoa powinna si stopniowo obnia a poniej brzegu pojemnika. Obnienie to jest wane, poniewa uatwia podlewanie. Podoe dla bonsai przygotowuje si z gliniastej ziemi (podglebia), ziemi liciowej (kompostu przygotowanego z opadych jesieni lici) i grubego piasku zmieszanych w rwnych ilociach. Ziemi liciow mona zastpi torfem wysokim, czyli tzw. ogrodniczym, ale wtedy naley podoe wzbogaci mieszank nawozw mineralnych. Po

10 | S t r o n a

dokadnym rozdrobnieniu i wymieszaniu skadnikw podoe przesiewa si przez sita i dzieli na trzy frakcje: najgrubsz, redni i cakiem drobn. Mona ju przystpi do sadzenia. Otwr drenaowy przysania si drobn siateczk plastykow, aby nie wypadao podoe. Na dno sypie si cienk warstw najgrubszej frakcji podoa. Na niej ustawia si we waciwym miejscu drzewko i obsypuje redni frakcj podoa. Podoe powinno cile wypenia wszelkie przestrzenie midzy korzeniami, dlatego w czasie obsypywania ubija si je lekko, ale dokadnie tpym keczkiem. W kocu najdrobniejsza frakcja podoa suy do wyrwnania powierzchni. Po posadzeniu bardzo wane jest nasczenie podoa wod. Mona to zrobi wstawiajc pojemnik do paskiego naczynia z wod, ktrej powinno by tyle, aby nie wlewaa si do pojemnika przez jego brzegi, a jedynie wsikaa przez otwr drenaowy. wieo posadzone bonsai naley ustawi w cieniu i czsto, ale delikatnie zrasza. Podlewanie powinno by bardzo ostrone. Nie moe by zbyt obfite, poniewa wieo przycite korzenie mog atwo zacz gni, ale podoe nie moe nigdy przesycha. Mniej wicej po miesicu powinny ju pojawi si liczne, nowe korzenie i drzewko nie bdzie wymaga tak troskliwej opieki. Po przeniesieniu do waciwego pojemnika drzewko bonsai moe rosn w nim rok, dwa, a nawet trzy lata, ale zaley to od wieku roliny i jej siy wzrostu.

11 | S t r o n a

NAWADNIANIE DRZEWEK BONSAIDrzewka bonsai, jak wszystkie roliny, potrzebuj do ycia wody, powietrza i skadnikw pokarmowych. Dlatego te nawadnianie i nawoenie s podstawowymi, bezwzgldnie koniecznymi, zabiegami pielgnacyjnymi. Roliny zawieraj, zalenie od gatunku i warunkw ycia, od 75 do 90% wody. Jasne wic jest, e woda jest dla nich konieczna. Wszelkie czynnoci yciowe roliny s moliwe przez sam jej obecno, krenie w rolinie i jej stae odparowanie (transpiracj). Rolina potrzebuje wody do pobierania i transportu skadnikw pokarmowych, do transportu produktw asymilacji, do utrzymania turgoru tkanek i do reakcji biochemicznych. W poszczeglnych organach roliny musi by zachowana staa rwnowaga, zalena od gatunku roliny i jej wielkoci, midzy pobieraniem wody a jej zuywaniem. Jeli ta rwnowaga zostanie zachwiana, na przykad rolina transpirujc straci wicej wody ni moe jej pobra - wtedy zwidnie. Jeli taki stan niezrwnowaenia bdzie si duej utrzymywa, moe w ogle uschn. Utrzymywanie stanu rwnowagi zaopatrzenia w wod nie zaley tylko od iloci wody dostpnej w podou, ale take w duym stopniu od temperatury otoczenia, nasonecznienia, wilgotnoci powietrza w ssiedztwie roliny, przepywu powietrza i zdolnoci samej roliny do ograniczania strat wody lub jej magazynowania. Zbyt obfite podlewanie prowadzi do pogorszenia przewietrzania podoa i obnienia temperatury podoa. Wpywa to negatywnie na wzrost roliny. Jeli nadmiar wody utrzymuje si w podou duej, korzenie obumieraj i zakcony zostaje wzrost caej roliny. Moe doprowadzi to do jej zamarcia. Mode roliny bonsai, z nielicznymi limi, potrzebuj mniej wody od rolin starszych, obficie ulistnionych. Zapotrzebowanie na wod zaley take od warunkw, miejsca, w ktrym rolina stoi. W miejscu o silniejszym ruchu powietrza i wyszej temperaturze, potrzeba dostarczy wicej wody, ni w miejscu zacienionym i chodnym. Naley wic przy nawadnianiu rozpatrzy kady przypadek indywidualnie, aby kadej rolinie da tyle wody, ile jej potrzeba. Nie mona poda jednej i oglnej zasady, ile i jak czsto drzewka bonsai podlewa. Mona jedynie poda orientacyjne wskazwki, ktre pomog w racjonalnym ich nawadnianiu: - przynajmniej raz dziennie roliny zrasza; - podoe w pojemniku nie moe nigdy by zupenie suche; - podlewanie jest konieczne, jeli wysycha wierzchnia warstwa podoa. Poznajemy ten stan po lekkiej zmianie jej zabarwienia na janiejsz; - nie podlewa zimn wod. Woda powinna mie temperatur pokojow. Szczeglnie zim, woda z kranu moe mie temperatur tylko kilku stopni powyej zera, a pamitajmy, e dla rolin tropikalnych temperatura 15C jest ju szkodliwa; - nie uywa twardej wody. Sole zawarte w twardej wodzie powoduj zasolenie podoa. Woda zawierajca wap wpywa na zmian odczynu podoa, a to moe ogranicza dostpno skadnikw pokarmowych dla rolin. Zwyke roliny doniczkowe sadzone s tak, e podoe nie wypenia cakowicie doniczki, lecz jego poziom przypada okoo 1 cm poniej krawdzi, W ten sposb podlewanie jest bardzo atwe. Mona nala wody i pozwoli jej swobodnie przesika do niszych warstw podoa. Drzewka bonsai sadzi si najczciej wyej, to znaczy podoe wypenia cakowicie pojemnik, a czasem nawet wypitrza si nieco ponad krawd. Czyni si tak przede wszystkim ze wzgldw estetycznych. Podlewanie jednak jest utrudnione. Nie mona wprost nala wody grubym strumieniem, bo spynie na zewntrz. Najlepiej jest uywa zraszacza i kilkakrotnie zrasza obficie powierzchni podoa. Szczeglnie wane jest kilkakrotne zraszanie podoa w pojemnikach bardzo paskich. Jeli zdarzy si, e podoe w pojemniku zbytnio przeschnie, to zraszanie moe nie by wystarczajco. Lepiej wtedy cay pojemnik wstawi do paskiego naczynia z wod. Kiedy pojawiaj si ju wilgotne plamy na grnej powierzchni podoa, to znak, e caa brya korzeniowa jest odpowiednio nasczona. W podobny sposb nawadniamy roliny pierwszy raz po przesadzeniu, gdy podoe nie jest jeszcze zwizane z korzeniami i nawet delikatne zraszanie moe wymywa czstki ziemi spomidzy korzeni. 12 | S t r o n a

CICIE PIELGNACYJNECicie pielgnacyjne ma na celu, jak mona si domyla, przede wszystkim utrzymanie formy ju uksztatowanego drzewka, a wic niedopuszczenie do przyrostu wysokoci drzewka i do pojawienia si niepodanych, nowych konarw. Jednak cicie to nie tylko pozwala na utrzymanie formy raz danej drzewku, ale jednoczenie t form udoskonala. Nastpuje przyrost gruboci pnia gwnego oraz bocznych konarw i zagszczaj si drobne rozgazienia w koronie drzewka. W przeciwiestwie do cicia formujcego, cicie pielgnacyjne przeprowadza si w okresie wzrostu rolin, podczas ich wegetacji. Przycinane s tylko mode przyrosty, najciesze gazki na zakoczeniach konarw. Czasem zachodzi potrzeba cakowitego usunicia pdu, ktry niespodziewanie pojawia si na pniu lub grubym konarze w miejscu niezgodnym z naszymi wyobraeniami o idealnej formie drzewka. Cicie pielgnacyjne przeprowadza si na wszystkich drzewkach bonsai, nawet tych najstarszych i unikatowych. Jest to zabieg tak samo konieczny, jak podlewanie czy nawoenie. Jeli pozwolimy wyrosn jednemu pdowi zbyt mocno, zakci on form drzewka. Bdzie wyrnia si dugoci, a take po krtkim czasie gruboci swojej nasady. Nie bdzie pasowa do pozostaych drobnych, zminiaturyzowanych ju pdw. Z tego wzgldu nie dopuszcza si do znacznego wyduania si nowych, dugich pdw, lecz zaraz po wyroniciu silnie si je skraca, usuwajc wierzchoek wzrostu. Inaczej mwic, gdy pd wytworzy ju 4-5 lici lub w przypadku niektrych rolin 4-5 par lici, odcina si wierzchoek pozostawiajc tylko 1, 2 lub 3 licie albo pary lici. W ktach pozostawionych lici znajduj si pice pczki, ktre po usuniciu wierzchoka pdw budz si, zaczynaj rosn i daj pocztek nowym rozgazieniom. Z tymi nowymi pdami postpujemy tak samo. W ten sposb naley postpowa przez cay okres wzrostu rolin. W przypadku szybko rosncych rolin, jak na przykad granat, naley to przycinanie, czyli jak mwi ogrodnicy uszczykiwanie, przeprowadza bardzo czsto, nawet co tydzie. Inaczej postpujemy z sosnami, ktre wytwarzaj nowe pdy tylko raz w cigu sezonu wegetacyjnego. Tnie si je tylko raz na rok. Regularne cicie pielgnacyjne prowadzi w rezultacie do otrzymania bardzo zagszczonej korony drzewa, o licznych, drobnych gazkach, proporcjonalnych do jego wysokoci. Niektre rodzaje drzew, na przykad klony, maj licie na krzy lege, to znaczy wyrastajce na pdzie parami. Parami wic pojawiaj si te w ich ktach pczki. Nie zawsze jednak chcemy otrzyma pdy rozgaziajce si widlasto. W takim razie nie naley czeka, a nowe pdy w ktach lici osign odpowiedni dugo do uszczykiwania, lecz duo wczeniej, gdy zaledwie widoczny jest budzcy si w kcie licia pk. Wyamujemy go zupenie, pozwalajc rosn jedynie drugiemu z pary. Pozostawiony pd bdzie rs szybciej i silniej. Specjalnego traktowania wymagaj drzewa i krzewy iglaste, szczeglnie z rodziny cyprysowatych (jaowce, ywotniki, cyprysiki, cyprysy). Maj one bardzo drobne, igiekowate lub uskowate licie. Niemoliwe wprost jest przycinanie ich nowych przyrostw noyczkami czy sekatorem. Uszczykuje si wic wierzchoki pdw palcami lub penset, a noyczkami przycina, jeli to konieczne, wiksze gazki, w zbrzowiaej czci pozbawionej ju lici. Roliny te, po uszczkniciu wierzchokw, szybko podejmuj wzrost. Uszczykiwanie powtarza si kilkakrotnie w cigu sezonu wegetacyjnego. Inaczej postpujemy z drzewami z rodziny sosnowatych (sosny, wierki, modrzewie). Sosny uszczykujemy, gdy nowe pdy ju wyrosn, ale nie rozwijaj jeszcze igie. Nowe pdy s wtedy bardzo kruche i z atwoci daj si po prostu przeama na danej wysokoci. wierkom i modrzewiom pozwalamy rosn nieco duej. Gdy nowe pdy podrosn, maj w peni wyronite igy i wida ju dobrze wyksztacone pki wierzchokowe i boczne, rozmieszczone wzdu pdu, mona je skraca noyczkami, zwracajc oczywicie baczn uwag na pooenie pkw na pozostawionej czci pdu. Dadz one pocztek nastpnym pdom bocznym w przyszym roku, a wic musimy przemyle, w ktr stron maj by skierowane, czyli ktre pki pozostawi. W przypadku drzew liciastych, dbw, klonw, lip stosuje si czasem cicie lici. Gdy na nowych pdach rozwin si licie i osign rozmiary typowe dla danego gatunku oraz przybior waciw, ciemnozielon barw (mode licie s w okresie wzrostu zwykle janiejsze), zmniejsza si blaszk liciow, obcinajc jej cz noyczkami albo wrcz obcina si ca blaszk pozostawiajc jedynie ogonek liciowy. W ten sposb zmusza si rolin do ponownego wzrostu. Z ktw lici wyrosn nowe pdy. Zwykle s one sabsze, drobniejsze i najczciej z duo mniejszymi limi. 13 | S t r o n a

NAWOENIE DRZEWEK BONSAIDrzewka bonsai, jak wszelkie roliny, pobieraj z podoa wraz z wod nastpujce skadniki pokarmowe: azot, fosfor, potas i wap oraz w znacznie mniejszych ilociach wiele innych pierwiastkw, ktre wraz z dwutlenkiem wgla pobieranym z powietrza stanowi pokarm rolin. Roliny rosn bujnie tylko wtedy, gdy skadniki te znajduj si w podou w dostatecznej iloci. Brak chociaby jednego ze skadnikw pokarmowych odbija si ujemnie zarwno na wzrocie, jak i na kwitnieniu. Roliny bonsai uprawiane w niewielkich, paskich pojemnikach maj do dyspozycji bardzo ma i ograniczon ilo podoa. Przy intensywnym wzrocie roliny pobieraj spore iloci skadnikw pokarmowych, bardzo szybko wic moe doj do ich braku. Aby nie dopuci do zahamowania wzrostu i innych niekorzystnych zmian (przebarwienie lici, obumieranie gazek) konieczne jest uzupenianie skadnikw pokarmowych w podou, czyli nawoenie. Stosowane s nawozy organiczne (naturalne) i nawozy mineralne zarwno naturalne, jak i sztuczne. Sama forma nawozw nie jest najwaniejsza. Wane jest dostarczenie rolinom wszystkich potrzebnych skadnikw w wystarczajcych ilociach. Tradycyjni Japoczycy stosuj nawozy organiczne, jak na przykad mczk rybn, wycig z przefermentowanej fasoli, wytoki rzepakowe itd. W naszej praktyce stosujemy mieszanki nawozowe, powszechne ju w produkcji ogrodniczej, jak na przykad "Flora", ,,Florovit", "Nowokont" itp. Zawieraj one w swoim skadzie elementy podstawowe (azot, fosfor, potas) i mikroelementy, czyli skadniki, ktre s potrzebne, wrcz konieczne dla rolin, ale w bardzo maych ilociach. Proporcje pomidzy poszczeglnymi skadnikami mieszanek rni si zalenie od rodzaju mieszanki. Oglnie mona powiedzie, e skad mieszanek jest mniej wicej dostosowany do potrzeb rolin ogrodniczych. W nawoeniu bonsai nie ma innej rady, jak wyprbowa dostpne mieszanki nawozowe dla' pielgnowanych rolin, wybierajc nastpnie te, ktre daj zadowalajce rezultaty w uprawie rolin danego gatunku i w danym wieku. O wiele waniejsz spraw jest wybr terminu nawoenia i dawki nawozu. Drzewka bonsai nie s rolinami o wielkich potrzebach pokarmowych, ktre wymagayby wysokich dawek nawoenia. Mona przyj, e naley je nawozi nieco mniej od pozostaych rolin uprawianych w gruncie i w doniczkach. Nawoenie musi by zawsze cile zwizane ze stanem rolin i zewntrznymi warunkami wzrostu. Im bardziej warunki rodowiska zbliaj si do optymalnych i roliny rosn intensywniej, tym wicej potrzebuj skadnikw pokarmowych. Nawozi naley przede wszystkim wiosn, w okresie wyrastania pdw. Latem dawki nawoenia nieco si zmniejsza. Lepiej nawozi odrobin za mao ni zbyt obficie. Bardzo obfite nawoenie powoduje intensywny wzrost nowych pdw, ktre z kolei musimy czym prdzej przycina. Naley wic znale zoty rodek. Mona zaleci dawki nawozu troch nisze od tych zalecanych dla rolin doniczkowych uprawianych w pomieszczeniach mieszkalnych. W kadym razie stenie roztworu do podlewania nie powinno przekracza 0,2%. Roztwr taki otrzymujemy rozcieczajc 2 cm3 (ml) stonej mieszanki nawozowej w 1 litrze wody, jeli dysponujemy mieszank pynn. Jeli mieszanka jest w postaci staej, w 1 litrze wody rozpuszczamy 2 g mieszanki nawozowej. Otrzymanym roztworem podlewamy nasze roliny, gatunki liciaste przecitnie co 8 dni, a iglaste co 10-14 dni. Jak dugo nawozi, kiedy nawoenie przerwa, zaley od sposobu zimowania rolin. Jeli zamierzamy przetrzyma bonsai w pomieszczeniu zabezpieczonym od mrozu, ale w temperaturze do ok. 10 C, mona nawozi, oczywicie coraz niszymi dawkami, a do listopada, szczeglnie roliny iglaste. Roliny liciaste natomiast warto nawozi dopki maj jeszcze czciowo zielone licie. Gdy licie kn i opadaj nawoenie nie jest wskazane. Inaczej postpujemy, gdy zamierzamy bonsai przetrzymywa w warunkach naturalnych, to znaczy bd one naraone na mrz. W takim przypadku naley wstrzyma nawoenie ju pod koniec sierpnia.

14 | S t r o n a

ZIMOWANIEPrzetrzymywanie drzewek bonsai przez sezon zimowy w dobrej kondycji i zdrowiu sprawia wiele kopotw pocztkujcym mionikom bonsai. Dla zrozumienia, w czym ley problem, musimy jeszcze raz sobie przypomnie, e mamy do czynienia z normalnymi rolinami, jakie mona spotka w ogrodzie lub krajobrazie otwartym, a nie jedynie z obiektami sztuki. Naley pamita, e drzewka bonsai tych gatunkw, ktre rosn w naszym klimacie w gruncie, znosz bez szkd znaczne obnienie temperatury. Gatunki te s do warunkw zimowych przystosowane, a nawet wymagaj niskich temperatur zim, aby zbyt wczenie nie budzi si z zimowego spoczynku. Temperatury powyej 810C, za wysokie w tym okresie, wyrywaj te roliny ze stanu upienia. Rozwijaj si pczki, pojawiaj si nowe pdy, a to w warunkach niedoboru wiata moe prowadzi do powanych szkd, a nawet utraty drzewka. Z drugiej jednak strony drzewka bonsai nie rosn w wolnym gruncie, nie korzeni si gboko. Ich system korzeniowy zawarty jest w bardzo maym pojemniku. W tych warunkach brya korzeniowa naraona jest na szybsze przemarzanie podczas gbszych spadkw temperatury. Nie mona wic po prostu zostawi bonsai, nawet gatunkw rodzimych zupenie zimotrwaych w normalnej uprawie, na zewntrz bez adnego zabezpieczenia. W budynkach ogrzewanych centralnie trudno bdzie znale miejsce widne, ale o temperaturze w cigu caej zimy od O do 8C. Moe bd takie warunki w sabo ogrzewanym garau z oknem lub niezbyt ciepej piwnicy czy w chodnej klatce schodowej. Niezalenie od miejsca ustawienia rolin konieczna jest przez ca zim staa kontrola wilgotnoci podoa. W czasie zimy roliny potrzebuj mniej wody, ale w adnym wypadku podoe nie moe zbytnio przesycha. Innym sposobem zimowania bonsai, zwaszcza gatunkw najodporniejszych, jest doowanie ich w ogrodzie. Wybiera si miejsca zacienione i osonite od wiatrw. Moe to by na przykad stanowisko midzy krzewami zimozielonymi. Pojemniki douje si tak, aby kilkucentymetrowa warstwa ziemi znalaza si take nad podoem w pojemniku. Wane jest, aby roliny przeznaczone do doowania byy dobrze nawodnione. W razie silniejszych mrozw roliny dodatkowo zabezpiecza si suchymi limi, som lub krtko pocitymi gazkami drzew iglastych. Jedno jest niebezpieczestwo. Podczas zimy podoe w pojemnikach zamarza, pojemniki mog wic pka, szczeglnie pojemniki glazurowane. Jeli to moliwe, mona prbowa wyjmowa roliny z pojemnikw i doowa je sadzc ponownie wiosn do tych samych pojemnikw. Innym sposobem zimowania bonsai jest wykorzystanie skrzy inspektowych. Ze skrzyni naley wybra ziemi, aby obniy poziom ustawienia pojemnikw z drzewkami bonsai. Ich wierzchoki w adnym wypadku nie mog dotyka szyb w oknach inspektowych. Najlepiej jeli s okoo 10-15 cm poniej. Na obnionym dnie ustawia si pojemniki z rolinami. Przestrzenie midzy pojemnikami wypenia si umiarkowanie wilgotnym torfem, a nastpnie sypie dodatkow warstw torfu tak, aby jego kilkucentymetrowa warstwa znalaza si nad podoem w pojemnikach, podobnie jak w przypadku doowania w ogrodzie. Skrzynie inspektowe wypenione rolinami nakrywa si oknami inspektowymi. Pod nimi dodatkowo zabezpiecza si roliny som, suchymi limi itp. W cigu zimy rolinom zagraa nie tylko mrz, ale i soce. Jeli na skutek niskich temperatur brya korzeniowa zamarza, przestaj funkcjonowa korzenie, czyli rolina pozbawiona jest dostaw wody. Nie powinna wic jej traci, czyli w czasie sonecznych dni naley okna inspektowe silnie cieniowa, a w razie potrzeby take uchyla, aby nie dopuci do zbytniego wzrostu temperatury. Wysoka temperatura moe spowodowa przerwanie spoczynku rolin, a zatem zostan one pozbawione naturalnej odpornoci na mrz, co moe skoczy si katastrof. Zbyt wysoka temperatura moe te przyczyni si do wyschnicia rolin bdcych jeszcze w zimowym upieniu. Zupenie innym rozwizaniem problemu zimowania jest odpowiedni wybr gatunkw rolin. Zamiast uprawia roliny klimatu umiarkowanego, wymagajce zim niskich temperatur, wybiera si gatunki pochodzce z regionw o cieplejszym, bezmronym klimacie. Mog to by roliny rejonu Morza rdziemnego, jak oliwki, granaty, cyprysy lub roliny podzwrotnikowe, jak chociaby bardzo czsto prowadzona jako bonsai Seriss foetida, pochodzca z poudniowych Chin.

15 | S t r o n a

PODSTAWOWE STYLE BONSAISTYL BUNJINJest to styl bardzo trudny do opisania. Wyrafinowan form drzewa uzyskuje si odrzucajc wszystkie zasady sztuki bonsai stosowane w innych stylach. Regu jest formowanie rzadkich gazek w 2/3 wysokoci drzewa. Inspiracj dla tego stylu byy drzewa przedstawione na obrazach twrcw poudniowej szkoy chiskiego malarstwa pejzaowego nazywanej Nanga. Malarze tej szkoy nie byli profesjonalnymi artystami. Wdrowali i mieszkali samotnie w grskich szaasach powicajc si kontemplacji, kaligrafii, poezji i malarstwu. Sposb przedstawiania przez nich drzew uwidacznia wpywy uprawianej pdzelkiem kaligrafii. Niewtpliwie jednak wzorem byy drzewa rosnce przez cae lata w ekstremalnych warunkach i im zawdziczajce swj ksztat. Sposb przedstawiania drzew na obrazach i drzeworytach wielkich japoskich artystw - Utogawy Hirosige (17971858) i Katsuisika Hokusai (1760-1849), rwnie nie odpowiadaj adnemu tradycyjnemu stylowi bonsai oprcz stylu Bunjin. Pochylone wierzchoki drzew, gazie okrajce pie lub krzyujce si z nim s akceptowane tylko w tym stylu. Jednak ekspresja i nieskrpowana swoboda drzewek formowanych w stylu Bunjin powoduj, e nawet konserwatywnie nastawieni mistrzowie bonsai uznali ju jego pikno.

16 | S t r o n a

STYL CHOKKANDrzewko o pniu wyprostowanym. Jest to podstawowy styl bonsai, charakteryzujcy si pionowym, mocnym pniem charakteryzujcym si gwnymi gaziami. Wbrew pozorom formowanie drzewek w tym stylu nie jest spraw prost, gdy wymaga duej prezycji. Przyjmuje si, e najnisza ga skierowana do tyu wyrasta midzy drug a trzeci gazi od dou. Drzewko uformowane w stylu Chokkan z gaziami skierowanymi ku grze sprawia wraenie modego, natomiast gdy gazie drzewka s skierowane ku doowi lub uformowane poziomo, stwarza to efekt staroci. Rolinami szczeglnie polecanymi do formowania w tym stylu s: sosny (Pinus), modrzewie (Larix), jody (Abies), jaowce (Juniperus), cyprysy (Cupressus), wizy (Ulmus), klony (Acer),buki (Fagus) i dby (Quercus).

17 | S t r o n a

STYL FUKINAGASHIW bonsai w stylu Fukinagashi gazie wyrastaj lub s wygite tylko w jedn, wyznaczon przez wiatr, stron. Pie moe by pochylony w tym samym kierunku co gazie lub w stron przeciwn. Wyrniamy dwie odmiany stylu, a mianowicie: drzewka uformowane w sposb sprawiajcy wraenie, jakby byy naraone na dziaanie cigego wiatru lub jakby zostay uderzone nagym, silnym podmuchem. w tego typu kompozycjach nie mona pozwoli sobie na wyrastanie wielu modych gazek, gdy ich zagszczenie psuoby efekt pynnej linii tego stylu. W tym stylu formuje si gwnie sosny (np.Pinus mugo) i klony (Acer).

18 | S t r o n a

STYL HOKIDACHIJest to drzewko o koronie miotlarskiej. Z prostego pnia wyrastaj gwne konary, tworzc wachlarzowat koron drzewa. Dobrze jest, gdy pie ma mocn nasad. Do formowania w tym stylu nadaj si drzewka bez nisko wyrastajcych gazi, ktrych obecno wymagana jest w innych stylach. Najczciej uywanymi rolinami do formowania w stylu Hokidachi s brzostownice (Zelkova), klony (Acer), wizy (Ulmus), cyprysiki (Chamaecyparis), brzozy (Betula) oraz drzewa kwitnce i owocujce.

19 | S t r o n a

STYL IKADABUKIJest to lasek bonsai, ktrego drzewa s gaziami pionowo wyrastajcymi z poziomo zakopanego w pojemniku pnia. Jest to jeden z atwiejszych stylw. Jego zalet jest jednolity charakter drzewek, ktrych zabarwienie zmienia si w zalenoci od pory roku. Do formowania w tym stylu nadaj si zarwno drzewa i krzewy liciaste, jak i iglaste. W stylu Ikadabuki najczciej formuje si sosny (Pinus), wierki (Picea), jody (Abies), wizy (Ulmus), buki (Fagus) i klony (Acer).

20 | S t r o n a

STYL KABUDACHIDrzewko o wielu pniach. Jest to okrelenie tych bonsai, z ktrych z jednego systemu korzeniowego wyrasta kilka pni. W stylu tym liczba pni musi by nieparzysta. Najlepiej nadaj si sosny (Pinus), jaowce (Juniperus) i wierki (Picea).

21 | S t r o n a

STYL KENGAIWzorem drzew formowanych w stylu Kengai s drzewa i krzewy zwieszajce si z wystpw skalnych. Bonsai w stylu kaskadowym powinien mie wijcy si pie. Moe mie dowoln liczb gazi lewych, prawych i frontowych. Wierzchoek drzewka powinien si znajdowa poniej dna pojemnika. Wymaga pojemnika gbszego ni drzewka w innych stylach. Drzewko w stylo Kengai ma najlepiej wywaone proporcje, gdy najwyszy punkt drzewka, rodek nasady pnia, rodek dolnego brzegu pojemnika i najniszy punkt nadziemnej czci drzewka znajduje si w jednej linii. Idealnymi drzewami i krzewami do formowania w tym stylu s: sosny (Pinus), jaowce (Juniperus), bluszcze (Hedera), wierzby (Salix), azalie (Azalea), irgi (Cotoneaster), oliwniki (Eleagnus) i drzewa owocowe.

22 | S t r o n a

STYL SHAKANWyrnia si trzy odmiany stylu Shakan: Sho-shakan- drzewko lekko pochylone, Chu-shakan- drzewko rednio pochylone i Dai-shakan- drzewko mocno pochylone. Styl ten uwaany za atwy, czsto jest stosowany przez pocztkujcych. Szczegln uwag naley zwrci na wizualne wywaenie rodka cikoci drzewka. Osiga si to przez waciwe formowanie nisko wyrastajcych gazi. Czciej jednak wywaenie to osiga si przez skierowanie wierzchoka w przeciwn stron ni pie. Poleca si wykorzystywa w tym stylu sosny (Pinus) i azalie (Azalea).

23 | S t r o n a

STYL MOYOGITworzc bonsai w stylu Moyogi naley formowa jedn ga na lewo, drug na prawo i trzeci do tyu dla uzyskania perspektywy, czwart ga na lewo itd. Aby uzyska optyczne wywaenie kompozycji w tym stylu, wierzchoek drzewka musi lee na pionowej linii przechodzcej przez rodek nasady pnia. Czasem odstpuje si od tej zasady, formujc bonsai w stylu Shakan-moyogi, czyli drzewko w stylu Moyogi pochylone w sposb charakterystyczny dla stylu Shakan. Przy formowaniu drzewka w stylu Moyogi naley dy do tego, aby wygicia pnia byy odpowiednio widoczne, przez co wygld drzewka staje si interesujcy. Jest to styl najczciej spotykany w wiatowych kolekcjach. Do formowania w stylu Moyogi nadaj si sosny (Pinus), jaowce (Juniperus) i wikszo drzew licistych.

24 | S t r o n a

STYL NETSURANARIDrzewko o nieparzystej liczbie pni wyrastajcych z poziomo zakopanego w pojemniku korzenia. Styl Netsuranari jest rzadko spotykany nawet w Japonii.

25 | S t r o n a

STYL SOKANBonsai w stylu Sokan to drzewko o dwu pniach. Liczba 2 jest jedyn liczb parzyst akceptowan przez twrcw bonsai i to tylko w tym stylu. Pozostae style tworzone z grup drzew zawieraj zawsze ich nieparzyst liczb. Poniej rozwidlenia pnia nie mog wyrasta adne gazki. Pnie nie mog by rwnej dugoci. Pierwsza dolna ga pnia niszego zawsze powinna wyrasta niej ni pierwsza dolna ga pnia wyszego. Gazie obu pni nie mog si krzyowa. Drzewa i krzewy najczciej formowane w tym stylu to: sosny (Pinus), jaowce (Juniperus), wierki (Picea) i klony (Acer).

26 | S t r o n a

BONSAI POSADZONE NA KAMIENIUS dwa sposoby sadzenia pojedynczych okazw bonsai na kamieniach. W pierwszej korzenie oplataj kamie, ale sigaj podoa w pojemniku i gwnie stamtd czerpi wod i skadniki pokarmowe, natomiast w drugiej drzewko jest rzeczywicie posadzone na kamieniu. Samo uksztatowanie drzewa zaley od wizji autora. Na kamieniu moe by posadzone jedno drzewko, grupa drzewek a nawet stworzony cay krajobraz w miniaturze z rnymi rodzajami rolin. FORMA Z KORZENIAMI OPLATAJCYMI KAMIE Forma ta wystpuje w naturze w okolicach, gdzie drzewa zasiedlaj pki skalne i szczeliny. Korzenie oplataj skay, aby sign do wody i skadnikw pokarmowych w gbszych warstwach podoa. Po dotarciu do gleby korzenie grubiej, poniewa s gwnymi elementami dostarczajcymi wody i pokarmu do czci nadziemnej roliny. Poniewa korzenie pozostaj na wierzchu skay, naraone na warunki zewntrzne, twardniej i przylegajc do skay staj sie przedueniem pnia. Drzewa, ktre maj by w ten sposb prowadzone powinny odznacza si z natury silnymi korzeniami. Polecane s klony (Acer), szczeglnie klon Brgera, chiski wiz (Ulmus), sosny (Pinus) i jaowce (Juniperus). FORMA POSADZONA NA KAMIENIU Forma ta rni si od poprzedniej, e korzenie zwizane s z kamieniami i sigaj podoa. Forma przedstawia drzewa w stanie naturalnym rosnce na szczytach gr i urwisk. W tej formie paski kawaek skay lub upka moe zastpowa pojemnik. Mona te wybra wysoki kamie o zrnicowanej powierzchni i ustawi go na tacy z np. piaskiem. Podobnie jak w przypadku form z korzeniami oplatajcymi kamie, trzeba zwrci uwag, czy drzewko posadzone na kamieniu wyglda naturalnie. Rozoyste buki (Fagus) na przykad nie rosn w skalistych, grskich okolicach.

27 | S t r o n a

INSTRUKCJA OPIEKIBonsai, czyli drzewko w doniczce, to poczenie sztuki z upraw. Drzewko takie czsto wkomponowane w miniaturowy krajobraz byo obiektem medytacji buddyjskich mnichw. Bonsai uczy regularnoci i wyrabia odpowiedzialno, bowiem kilkudniowe zaniedbanie moe doprowadzi do mierci wieloletniego drzewa, ale te uprawa bonsai daje o wiele wicej satysfakcji ni kadej innej roliny. Prawidowo pielgnowane drzewo przechodzi wszystkie cykle rozwoju zalene od pory roku, a wic kwitnie, owocuje, w zalenoci od gatunku gubi licie na jesieni itp. Teoretycznie kade drzewo mona uprawia jako bonsai, naley mu jednak zapewni warunki zblione do naturalnych, co nie zawsze jest proste. Chiskie powiedzenie mwi, e: wyhodowa bonsai jest trudniej ni wychowa dziecko. W zalenoci od miejsca uprawy dzielimy bonsai na uprawiane w mieszkaniu i na zewntrz. l. Bonsai uprawiane w mieszkaniu - to gatunki pochodzce z krajw o ciepym klimacie. np.: palmy, cytryny, granaty, fikusy. Niektre z tych rolin wymagaj jednak w okresie zimy obnienia temperatury o kilka stopni powyej zera, w cigu za caego roku, odpowiedniej wilgotnoci gleby i powietrza, co jest szczeglnie trudne do zapewnienia w mieszkaniu z centralnym ogrzewaniem. 2. Bonsai uprawi ans na zewntrz (w ogrodzie, na tarasie, balkonie) - to gatunki, ktre rosn w naszym klimacie, np. db, sosna, modrzew, jaowiec. Drzewko takie mona wnie na kilka dni do mieszkania celem dekoracji lub np. uatrakcyjnienia przyjcia, na stae musi jednak pozostawa na zewntrz w miejscu nieco osonitym od wiatru stanowic ozdob ogrodu, tarasu. Ten rodzaj bonsai jest szczeglnie atrakcyjny, z uwagi na fakt, e, na co dzie spotykamy te drzewa w naturalnych rozmiarach w otaczajcej nas przyrodzie. Istnieje rwnie kategoria porednia: 3. Bonsai uprawiane w mieszkaniu lub na zewntrz - np. cyprysiki, rododendrony. W Polsce z tej kategorii znana jest np.: azalia, mirt, figa, ra karowata przez jednych uprawiane w mieszkaniu, przez innych w ogrodzie. Z reguy jednak nie w stylu bonsai, a raczej nieuformowanego krzewu. Drzewka te uprawiane w mieszkaniu wymagaj zim znacznego obnienia temperatury do kilku stopni powyej zera, latem za dobrze jest wynosi drzewko na zewntrz. Natomiast uprawiane na zewntrz naley na zim zabezpieczy przed mrozami okrywajc np.: som i umieszczajc naczynie w wikszym pojemniku (pudeku) z piaskiem lub som.

NACZYNIENa caociowy efekt bonsai olbrzymi wpyw ma naczynie jego proporcje i ksztat. Najlepiej prezentuj si paskie, niskie naczynia, a w przypadku krajobrazw tacki. Na dnie gbszego naczynia znajduje si warstwa wiru, na powierzchni czsto mech lub kamienie ozdobne, warstwa ziemi jest wic bardzo cienka. W zwizku z niewielk iloci ziemi oraz du powierzchnia parowania drzewko jest naraone na przesuszenie, jeli nie jest systematycznie podlewane. W dnie naczynia znajduje si jeden lub wicej otworw odpywowych.

NAWADNIANIE- Codziennie, a w paskich naczyniach w dni upalne 2 do 3 razy dziennie; - Procedura nawadniania trwa kilka minut. Naley maymi partiami z przerwami nalewa wod a do momentu wycieku pierwszych kropli z otworu na dnie pojemnika, jednak woda nie moe pozostawa w podstawce. W przypadku krajobrazw na paskich tackach do nawadniania uywa spryskiwacza;

28 | S t r o n a

- Co kilka dni, a latem nawet co dziennie spryska ca rolin woda. Do nawadniania uywa deszczowi i (w regionach nieprzemysowych), wody przegotowanej lub w najgorszym wypadku przefiltrowane j lub odstanej 1-2 doby; - Bonsai uprawiane na zewntrz nawadnia tak samo, ale oczywicie poza dniami deszczowymi; - Od jesieni do wczesnej wiosny naley ograniczy podlewanie, tak jednak aby ziemia bya stale lekko wilgotna. Szczeglnie w zimie nie sposb poda recepty na czsto nawadniania. Zaley to od temperatury otoczenia (im nisza temperatura tym oszczdniej podlewa), wilgotnoci powietrza (kaloryfery bardzo wysuszaj) i gbokoci naczynia. - W przypadku bonsai uprawianego na zewntrz obowizuj podobne zasady. W zimie co kilka dni naley kontrolowa czy ziemia jest wilgotna. Jeli nie, to trzeba nawodnia rano lub w poudnie, wieczorem nie - z uwagi na obnienie temperatury i zamarzanie wody.

KILKA DODATKOWYCH RAD NA TEMAT NAWADNIANIA1. Wyjedajc na urlop - najlepiej zabierz drzewko ze sob. 2. Jeli musisz pozostawi, to tylko pod opiek osoby odpowiedzialnej, odpowiednio pouczonej. 3. Moesz zamontowa urzdzenie nawadniajce (dostpne w sprzeday). Zapoznaj si dobrze z instrukcja i stosujbutelk z podziaka. le zamontowane urzdzenie nie dziaa. 4. W pomieszczeniach bardzo suchych mona nieco zwikszy wilgotno w otoczeniu drzewka stawiajc naczynie na warstwie mokrego wirku lub piasku wysypanego na tacce lub parapecie. Oczywicie drzewko swoj drog wymaga normalnego podlewania. Naczynie z drzewkiem nie morze sta w wodzie, ale na wirku, tak aby od spodu dochodzio powietrze. 5. W przodku zbytniego przesuszenia ziemi zanurzy cay pojemnik z drzewkiem w misce z wad i pozostawi na kilka gadzin, potem przenie drzewko w miejsc chodniejsze o mniejszym nasonecznieniu. 6. Jeli nie jeste systematyczny - zrezygnuj z zakupu bonsai, zainteresuj si natomiast kaktusami, ktre s odporne na przesuszenie.

NAWOENIEW okresie od kwietnia do sierpnia raz na dwa tygodnie nawozi nawozem kwiatowym lub specjalnym do drzew i krzeww ozdobnych zgodnie instrukcj. Raz na miesic mona spryska nawozem rolin.

WIATONiewiele jest rolin, ktre 1ubi pene soce. Bonsai powinno sta w miejscu jasnym, ale nie bezporednio nasonecznionym. Oczywicie rone drzewa maj rne wymagania co do nasonecznienia.

POWIETRZEDrzewa rosnce w warunkach naturalnych maja pod dostatkiem wieego powietrza. Podobnie drzewku w doniczce musimy zapewni duo powietrza. Dotyczy to szczeglnie tych odmian, ktre s uprawiane w mieszkaniu. Dobrze jest w okresie wiosny i lata wystawia je jak najczciej na zewntrz. Drzewko trzymane przez cay rok w domu jest sabsze, jego licie lub igy trac ywo - zielon barw, czasami nawet miejscami podsycha. Naley pamita, ze na og roliny nie lubi przecigw - silny prd powietrza bardzo bowiem wysusza.

29 | S t r o n a

PRZYCINANIE I PRZESADZANIEAby rolina utrzymaa charakter maego drzewka (bonsai) naley co 2 lata wiosn przycina korzenie zmniejszajc bry korzeniowy maksymalnie o 1/3, podsypa nieco ziemi ogrodniczej i posadzi w ten sam pojemnik. Kadego roku na wiosn naley przyci zbyt dugie nowe pdy oraz suche gazki tak, aby korona zachowaa adn form.

ZIMAZima to trudny okres do pielgnacji bonsai. Drzewo powinno w tym okresie przej odpoczynek, podobnie jak zwierzta zapadajce w sen zimowy. W tym celu od jesieni naley ogranicza nawadnianie, jednak ziemia musi by stale letko wilgotna (im nisza temperatura tym rzadziej podlewa). W przypadku bonsai uprawianego w domu naley rwnie ulokowa drzewko w miejscu o niszej temperaturze. Z reguy powinno to ty najzimniejsze miejsce w domu np.: parapet okna, podoga przy balkonie itp. W okreleniu temperatury otoczenia pomocny jest termometr umieszczony obok pojemnika z bonsai. Bonsai uprawiane na zewntrz s z kolei naraone na przemarznicie (szczeglnie ich korzenie), z uwagi na mae rozmiary naczynia. Naley wic pojemnik z drzewkiem umieci w miejscu osonitym od wiatru, woy w wiksze naczynie np.: z piaskiem i przykry cz nadziemn som lub gazkami wierkowymi. Oczywicie mniej naraone na przemarzniecie bd bonsai wikszych rozmiarw (50 - 100 cm.), bowiem ich pojemnik te jest wikszy. Duych bonsai nie musimy tak rygorystycznie zabezpiecza przed mrozem, szczeglnie jeeli s to drzewa rosnce w naszym klimacie.

WYWZ ZA GRANICEIstnieje zakaz wwoenia ziemi da wikszoci krajw. Na czas transportu rolina powinna by przesadzana w torf. W tym celu naley rolin wyj z doniczki, spukujc wod ziemi tak, aby pozostay czyste korzenie. Korzenie oboy mokrym torfem, woy w torebk foliow i zawiza wok pnia sznurkiem. Po przybyciu na miejsce posadzi ponownie rolin w podoe skadajce si z ziemi ogrodniczej, torfu i wirku rzecznego (w proporcjach 1: 1: 1). Przed podro pomocne jest uzyskanie dowodu badania fitosanitarnego. W przypadku jego braku celnik kraju docelowego moe zatrzyma rolin na niezbdny okres kwarantanny.

30 | S t r o n a

BONSAI WG MODEGO TECHNIKACZ IBonsai - to po japosku - rolina w doniczce. W rzeczywistoci jest to nazwa obejmujca ca sztuk hodowania miniaturowych drzewek w ceramicznych naczyniach. Ich niezwyk urod Czytelnicy mieli okazj podziwia w 4 numerze MT z ubiegego roku. Zgodnie z zapowiedzi na prob wielu zainteresowanych tym artykuem, rozpoczynamy druk praktycznego przewodnika po bonsai, ktry bdzie zawiera przegld metod i technik uprawy tych niezwykych drzew. Wbrew pozorom bonsai nie wymaga skomplikowanych umiejtnoci znajomo podstawowych zasad ogrodnictwa, przestrzeganie zalece japoskich ekspertw w tej dziedzinie i duo wytrwaoci wystarczy nawet laikom do rozpoczcia prac nad wasn kolekcj. Miniaturyzacj bowiem osiga si nie drog skomplikowanych zabiegw genetycznych, ale wieloletnimi, prostymi zabiegami ogrodniczymi, takimi jak: przycinanie korzeni i gazi, czy przesadzanie. Ale sztuka nie polega na samej miniaturyzacji, w drzewku w doniczce musi by ,,zaklty kawaek natury, ta maa replika naturalnego krajobrazu nie moe zgubi jego nastroju, a samo drzewko i ceramiczne naczynie powinny tworzy stylizowan, harmonijn cao. Dobre bonsai wykorzystuje estetyczne efekty pnia, gazi, lici, kwiatw i owocw, w skondensowanej formie oddaje pikno drzewa w jego naturalnym rodowisku. Kilkunastocentymetrowe bonsai moe, w zalenoci od aranacji, sprawia wraenie drzewa rosncego na wzgrzu, albo sosny wspinajcej si na szarpan wichrem strom ska. Wiek bonsai, podobnie jak jego wielko, czy cena nie s wykadnikami jakoci. Przecitne bonsai od podstawy pnia do wierzchoka ma od kilkunastu do kilkudziesiciu centymetrw. Te najmniejsze Japoczycy nazywaj mame bonsai. Oczywicie osignicie prawdziwego pikna wymaga lat, ale mame bonsai moe nabra uroku ju po 3 latach, a szybkorosnce drzewo pmetrowej wysokoci zasuguje na miano bonsai po 8 - 10 latach. Cierpliwo jest wic niezbdna, ale efekt z nawizk wynagradza wieloletnie starania.

Wysoko dziesicioletnich drzewek w klonowym zagajniku nieznacznie przekracza p metra.

Zmys artystyczny jest w hodowli bonsai handicapem, pozbawieni tego talentu maj na szczcie wok siebie peno cigawek (lasy i parki), dlatego entuzjaci tego kunsztu twierdz, e bonsai jest dla wszystkich - i dla artystw i dla ogrodnikw. Bonsai s mae i kojarz si z upraw zamknit, ale tak nie jest. W rzeczywistoci warunki wzrostu musz by 31 | S t r o n a

maksymalnie zblione do naturalnych. Tote w pomieszczeniach mona hodowa tylko te gatunki, ktre w naturze rosn w klimacie tropikalnym. Pozostae powinny rosn na zewntrz, najlepiej w ogrdku lub na balkonie. Wiele drzew liciastych zrzuca licie na zim, tote przenoszenie ich do ciepych pomieszcze po pierwszych chodach czsto koczy si mierci drzewka. Podobnie smutno moe si skoczy nadmierne podlewanie i odywianie. Inne bdy, np. w przycinaniu gazi naprawia si przez lata, tote trzeba by naprawd uwanym i wytrwaym hodowc, a stopniowo zdobywane dowiadczenie pomoe z czasem upora si z wieloma problemami. Czasu manny duo, bo niektre bonsai doywaj kilkuset lat!

32 | S t r o n a

TRADYCJE BONSAI ...sigaj chiskiej dynastii Sung (960 -1280), ale od ponad tysica lat bonsai jako sztuka jest praktykowane i doskonalone w Japonii. To wanie Japoczycy stworzyli podstawowe style bonsai, ustanowili zasady i spisali terminologi. Powsta potny rynek wewntrzny, ale i w tej dziedzinie charakterystyczne swoje umiejtnoci: kopiowanie, ulepszanie i miniaturyzacj umiej Japoczycy sprzedawa, cz ich okazw trafia na Zachd, cho surowe przepisy eksportowe nie pozwalaj na zuboenie narodowych zasobw. Rnice midzy japoskim a zachodnim bonsai s niemal tak due, jak przedziay kulturowe. Nie przypadkiem dzieci japoskie wiele lat doskonal sztuk kaligrafii, surowe przestrzeganie wielu tradycji: od ceremonialnego picia herbaty do ikebany, stwarza odpowiednie podoe do przywizywania znaczenia do kadego aspektu ycia. Ikebana ma wiele wsplnego z bonsai. Istotniejsze s tu podkrelenia i ksztat ni kolor i gsto kwiatw. Niektre z kwiatw maj religijne, symboliczne znaczenie, ich dugo odzwierciedla emocje, cao jest scen. Sztuka klasycznego bonsai te symbolizuje soce, ksiyce, macierzystwo, niebo, ziemi. Dla kultury Zachodu ta symbolika nie jest jasna. Japoczycy dziel bonsai na okazy, pokazy i drzewa handlowe. Prawdziwe okazy-wiekowe drzewa rzadko trafiaj na Zachd bardziej popularne s semiokazy - ju zasadzone drzewka, wymagajce czasu i pracy, zanim uda si wyczarowa z nich wspaniae bonsai. Z ponad trzydziestu stylw japoskich bonsai - dziesi, gwnie dziki emigrantom, zawdrowao na Zachd. Przyjrzyjmy si im. Styl regularny, pionowy (rys. 1) ma pie zwajcy si stopniowo od solidnej podstawy do wierzchoka, silnie ukorzeniony. Regularno zawdzicza gaziom umieszczonym symetrycznie, po obu stronach pnia. Najlepiej do hodowli w tym stylu nadaj si sosna i cedr japoski. Wbrew pozorom osignicie takiej regularnoci jest trudne i dlatego nie poleca si tego stylu pocztkujcym. Znacznie atwiejsza do osignicia jest nieregularna odmiana tego stylu (rys. 2), zachowujca pionowy pie, ale z naturalnym ukadem gazi. Taki ksztat najatwiej nadawa drzewom liciastym: bukom, klonom, dbom, grabom. Gatunki zrzucajce licie daj si take hodowa w takim stylu, jak na rys. 3. Nosi on wprawdzie nazw sosny (nadaje si take dla sosny i jaowca), ale jest najpopularniejszy dla drzew liciastych. Ma pie agodnie wykrzywiony i symetryczny ukad gazi a do wyranie zaznaczonego wierzchoka. Bardziej zdecydowany charakter ma styl z rys. 4, drzewo wyglda jak smagane silnym wiatrem. Pie jest pochylony na jedn stron, w tym samym kierunku rosn gazie. Najlepiej do takiej hodowli nadaj si te wszystkie drzewa o maych liciach lub igach, ktre mona znale na otwartej przestrzeni: sosna, jaowiec, cyprys, cis. Naturalny wygld jest rezultatem trudnej i bardzo umiejtnej hodowli.

33 | S t r o n a

Drzewa iglaste, ale nie tylko, mona hodowa w niecodziennym stylu kaskady (rys. 5), ze zwieszajcymi si gaziami. Rasowe s tylko te kaskady, ktrych gazie sigaj poniej dna naczynia. Ten styl wymaga gbokiego naczynia, ktre zrwnoway ciar drzewa. Przykad pokazany na rysunku nie jest obowizujcy, z jednego pnia moe wyrasta wnoway kilka zwieszajcych si gazi, mona je umiejscowi z boku i z przodu doniczki.

34 | S t r o n a

Korona omiocentymetrowego mame bonsai jest niewiele wiksza od doni

Bardzo malowniczo wyglda bonsai hodowane z jednego pnia, sadzonego poziomo (rys. 6), gazie przeobraaj si z czasem w nowe pnie, ale trwa to dugo. Taki tumek zyskuje, gdy korzenie s krte, jeli pierwotny pie jest zbyt prosty, mona go uformowa za pomoc drutowania. Do hodowli w tym stylu nadaj si zarwno drzewa liciaste, jak i iglaste. Grup drzewek mona take hodowa w zwyky sposb, to znaczy sadzi kilka obok siebie (rys. 7). Wraenie zagajnika lub lasu uda si wywoa tylko wtedy, gdy nie bdziemy miesza gatunkw. Jest to dobry sposb na wykorzystanie niedojrzaych drzew, bo ich wady, dyskwalifikujce je jako indywidualny okaz bonsai, tutaj nie s tak widoczne, liczy si raczej oglny ksztat kompozycji.

wierk ajaski hodowany na skace

Z reguy wicej ni trzy drzewka uwaa si ju za grup, jeli jednak ma by ich mniej ni 10, oglna liczba powinna by nieparzysta. Pora na bardziej wyrafinowane style. W stylu ptli (rys. 8) najbardziej istotny jest pojedynczy, skrcony jakby w ptl pie z chropowat kor i z martwym miejscami drewnem. Wraenie wieku mona wywoa ju na stosunkowo modych drzewach o krtych pniach, poprzez zdzieranie kory specjalnym narzdziem, cho sztuka to trudna. Fachowcy nawet polecaj bielenie martwych miejsc, co optycznie przydaje lat drzewom hodowanym w tym stylu. Idea naladowania natury kae hodowa drzewka take na skaach (rys. 9) lub nawet w skaach (rys. 10). Jeli chcemy wyczarowa bonsai, kurczowo trzymajce si skay, trzeba wybra drzewo z gatunku o atwo rosncych i zrastajcych si korzeniach: np. buk, klon, jaowiec. Egzemplarz, musi mice odpowiednio wyksztacone, dugie korzenie, ktre zakotwicz si na specjalnie wyobionej, chropowatej skale, a z czasem j zdominuj. W innej odmianie tego stylu 35 | S t r o n a

skaa peni rol podoa, ktre odpowiednio uksztatowane mocuje i zarazem odywia korzenie. Powicilimy nieco miejsca przegldowi stylw, by zorientowa Czytelnikw w najbardziej charakterystycznych ich cechach. Nie da si sformuowa cisej recepty na hodowl drzewa w wybranym stylu, tote niech Czytelnicy nie oczekuj od nas podawania procedury, ale raczej rad, jakich zasad trzeba przestrzega. Pamitajmy kade drzewo jest inne i wiele zaley do naszej intuicji, a t ksztatuje wieloletnie ogrodnicze dowiadczenie. Pora na pytanie podstawowe jak zabra si do hodowli bonsai? Szacowne poradniki i podrcznik z tej dziedziny zalecaj jako niezawodn - metod kupna. Poniewa jednak najbliszy sklep tej brany jest w Londynie, musimy rozejrze si w moliwociach krajowych. Bonsai mona hodowa tak, jak wszystkie drzewa: z nasienia, siewki (kupionej w szkce lub rosncej dziko), wegetatywnie (z pdu) albo poprzez bardziej skomplikowane techniki, np. szczepienie.

Kamelia japoska, pikna rolina ozdobna hodowana w stylu kaskady

Przykad stylu klasycznego dla sosen - ta Pinus pentaphylla (sosna limbowata picioigielna) ma 35 lat

Hodowla z nasienia jest metod najpowolniejsz, trzeba 2-3 lat, aby dopiero uzyska materia do rozpoczcia waciwych zabiegw. Tote specjalici radz prbowa jednoczenie rnych metod - kupi jedno drzewko, inne przynie z lasu, cz hodowa z nasienia. Takie zabezpieczenie uchroni nas przed rozczarowaniami, w przypadku gdy jakie drzewko padnie ofiar naszych bdw. Czsto si bowiem zdarza, e nowicjusze s nadgorliwymi hodowcami i drzewko jeli jest jedynakiem, cierpi z powodu przesadnych zabiegw pielgnacyjnych. Za wielotorow 36 | S t r o n a

hodowl przemawia te i to, e obserwujc rozwj kilku gatunkw drzew jednoczenie hodowca zdobywa szersze dowiadczenie ogrodnicze. Prawdziwa kolekcja powinna liczy minimum sze okazw i by moliwie rnorodna co do gatunkw i stylw. A wic zdecydowalimy si na kupno maego drzewka.

37 | S t r o n a

JAK WYBRA SADZONK? Na pocztek moemy kupi w szkce sadzonki klonu, ktry szybko ronie i tym samym pozwala na korygowanie ogrodniczych bdw. atwa do uprawy jest dzika jabo. Moemy te zdecydowa si na wiz, lub buk, albo na klasyczne gatunki sosn lub jaowiec. Mona rwnie kupi irg (Cotoneaster) lub krzewy kwitnce - azali lub szczodrzeniec. Wiele poradnikw poleca zwaszcza buki, ze wzgldu na barw kory. Zamy, e skorzystalimy z tej rady i mamy zamiar hodowa bonsai, w najpopularniejszym stylu - nieregularnym, prostym. Jak pozna, czy drzewko nadaje si do tego celu? Oto niektre cechy rozpoznawcze potencjalnego bonsai - przede wszystkim zwracamy uwag na pie: musi on by prosty, dugi i zwajcy si stopniowo do korony, naley unika pni z przeweniami. Rwnie wane s korzenie, najlepiej jeli rozchodz si promienicie od pnia i nie s zdeformowane, np. zbyt dugie przebywanie w maym naczyniu. Wybieramy drzewko dobrze ugazione i, nie pojedynczy pd, ukad gazi powinien odpowiada ukadowi, charakterystycznemu dla wybranego stylu. Jeli wylimy styl nieregularny, prosty, musimy zrezygnowa z drzewek, ktre maj gazie po obu stronach, na rnych poziomach i z takich, ktrych gazie rosn zbyt nisko. Wystrzega si naley take gazi, odchodzcych od pnia promienicie na jednym poziomie, a take drzewa ze zbyt cikim czubkiem, bo ta cecha moe si pogbia w miar upywu czasu. Podobne zasady obowizuj przy wyborze dzikiej siewki. Nie zmieniy si one od czasu redniowiecza, gdy Chiczycy i Japoczycy organizowali cae, ryzykowne niekiedy wyprawy po bonsai. Wybrane drzewko nie moe by za dorose, bo nie zniesie przesadzania. Niech wic nas nie kusz skrzywiane drzewka z uschnitym drewnem - s zbyt stare, aby dobrze zniosy transplantacj. Najlepsze maj wysoko do 30 cm i okoo 5 lat, trzeba take szuka cech interesujcych, np. maych lici. Dobry materia na bonsai mona znale w nietypowych miejscach, na brzegu lenej cieki, gdzie drzewka deptane w modoci mog przey w interesujcym ksztacie. Karowate drzewka z bardzo ugazionymi systemami s czste w okolicach pastwisk, bo zwierzta zjadajc mode pdy dziaaj jak hodowcy. Natomiast egzemplarze karowate z surowych okolic s zwykle trudne do przeniesienia ze wzgldu na to, e dobrze wyksztacaj system korzeniowy, aby dotrze do odlegych czasem rde wody. Siewk najlepiej wykopa na wiosn, kiedy licie s w pkach. Jeli jest to niemoliwe, lepiej pozostawi drzewo do nastpnego roku, ni rusza je, kiedy licie s jeszcze nierozwinite, bo to moe si le skoczy. Jeli trzeba z jakich przyczyn przenosi drzewko jesieni, w penym listowiu, naley po wykopaniu obci 2/3 kadego licia. Zabieg ten obnia szybko transpiracji, a tym samym odcia korzenie. Nie naley obcina caych lici, bo kolanka wypuszcz nowe i w rezultacie osigniemy skutek odwrotny do zamierzonego. Latem drzew liciastych nie naley przesadza. Natomiast drzewa iglaste mona przenosi z pewnym sukcesem pnym latem, kiedy ziemia jest jeszcze ciepa i pozostaje odpowiednia ilo czasu na wyksztacenie nowego systemu korzeni przed zimowymi mrozami. Uwaga generalna: wykopywanie drzewek z lasu nie jest w zasadzie czynem etycznym, tote przynajmniej starajmy si nie zniszczy przy tej okazji rodowiska. Nie wjedajmy na uprawy, nie niszczmy ich cikimi narzdziami. Zabierzmy ze sob szpadel, grabie, dwa sekatory - dugi i krtki, troch wilgotnego mchu, arkusze folii i sznurek do transportu. W lesie trzeba usun cik, zatoczy krg wielkoci korony i odpowiednio gboko wykopa korzenie, zachowujc maksymaln ostrono, na czas podry za oboy korzenie wilgotnym mchem.

38 | S t r o n a

HODOWLA Z NASION W przeciwiestwie do wykopywania drzewek zbieranie nasion nie jest naganne, mona je take kupi. Par porad technicznych: nasiona naley trzyma w oddzielnych, opisanych torebkach, do czego niezbdna jest umiejtno ich rozrniania. Nasiona jaworu (rodzaj: Acer) maj skrzydeka rozwarte pod ktem 60, orzeszki s kuliste. Owoce dojrzewaj we wrzeniu lub padzierniku, czciowo przez zim pozostaj na drzewie. Wysiane jesieni kieki; j na wiosn, przechowywane na sucho i siane wiosn wschodz nierwnomiernie, a czasem przeleguj (zapadaj w sen). Jawor, wymaga gleb wieych, gliniastych i prchniczych. W prywatnych ogrodach bywa nieznony z powodu atwego odnawiania si z samosiejek. Owoce buka (Fagus) maj ksztat trjgraniastych orzechw, dojrzewaj we wrzeniu lub padzierniku, po dojrzeniu okrywa orzecha pka. Zdolno kiekowania po dojrzeniu szybko spada, po p roku przechowywania ju nie chc kiekowa, tote trzeba sia najpniej na wiosn, wwczas bd kiekoway w cigu 5-6 tygodni. Buki maj due wymagania glebowe - potrzebuj gleb dobrych, prchnicznych o umiarkowanej wilgotnoci. Do rodziny bukowatych nale take dby (Quercus). Owoce dbu zna kade dziecko, dojrzewaj one w cigu jednego lub dwch lat. Nie s tak wymagajce jak buki - mog by sadzone nawet na glebach suchych, piaszczystych i ubogich. Owoce wizw (Ulmus) nie s tak znane, maj ksztat spaszczonego orzeszka, otoczonego dookoa cienkim, skrzastym skrzydekiem. Dojrzewaj wiosn (maj, czerwiec) i wtedy wysiane szybko kiekuj, z upywem czasu zdolno kiekowania szybko maleje. Potrzebuj zasobnych gleb.

Nasiona niektrych gatunkw nadajcych si do hodowli typu bonsai: a - jawor (Acer pseudoplatanus), b - buk pospolity (Fagus silvatica), c - db botny (Quercus palustris), d - wiz polny (Ulmus carpinifolia),e - klon polny (Acer campestre), f - nasiona rnych gatunkw sosen (rodzaj Pinus)

Take klon (Acer) dobrze ronie na glebach yznych. Jego owoce - charakterystyczne orzeszki ze skrzydekami dojrzewaj we wrzeniu, opadaj w padzierniku. Przed wiosennym wysiewem trzeba stosowa zabiegi stratyfikacyjne tj. przechowywa nasiona w niskiej temperaturze w warstwach przesypanych wilgotnym piaskiem przy zachowaniu dostpu powietrza. Inaczej nasiona maj skonno do przelegiwania, czyli przechodzenia w stan spoczynku. Drzewa iglaste s trudniejsze do wyhodowania z ziarna i duej wschodz. Nasiona sosny mog mie rne ksztaty, ale przewanie przypominaj skrzydeko. Wysypuj si z szyszek (jesieni, zim lub wiosn). Maj mae wymagania glebowe. 39 | S t r o n a

Z odpowiednio zorganizowanego banku nasion najlepiej posadzi kilka gatunkw, wymagajcych zblionych warunkw. Naley pamita, e niewielki procent nasion wschodzi, trzeba wic sadzi ze znacznym nadmiarem. Im wczeniej po dojrzeniu tym lepiej, bo nasiona s wiee. Ziemia pod siew powinna by dokadnie przygotowana. Nasiona drzew iglastych i twarde nasiona drzew liciastych, ktre pomau kiekuj przed posadzeniem dobrze umieci w wodzie, w lodwce, a pniej zaraz, jak najmniej dotykajc, sadzi. Nasiona twardniejce w miar oenia mona zmikczy przed posadzeniem przez moczenie w ciepej wodzie przez 1 dob. Nasionom orzechw, ktrych skorupa moe utrudnia kiekowanie, mona pomc, rozupujc j ostrym noem po prze