Kognitywistyka: tworzenie pojec i rozumowanie Logika i...

Kognitywistyka:tworzenie pojęć i rozumowanie

Logika i psychologia: (anty)psychologizm(y)

Mariusz Urbański

Instytut Psychologii [email protected]

amu

Tytułem wstępu

„Logicy i psychologowie najczęściej zachowują się niczym mężczyźni ikobiety w prawowiernej synagodze. Każda grupa wie o istnieniu drugiej,lecz za właściwą formę zachowania uważa ignorowanie jej.” [10]

Jak logika ma się do psychologii? – dwie (historycznie) najpopularniejszeodpowiedzi:

1 nijak;2 pierwsza jest gałęzią drugiej.

kognitywistyka, rok V (IP UAM) K:TPiR 2 / 23

amu

Dwa źródła (greckiej) logiki [2]

Krytyczna refleksja nad problemami argumentacji dialektycznej(biorąca się z analizy rzeczywistych procesów przekonywania).

Analiza sposobów organizowania wiedzy naukowej.

U swych początków logika miała za zadanie badać rozumowania, zeszczególnym uwzględnieniem problematyki ich racjonalności, zarówno zperspektywy konkretnych przykładów, jak również struktur opisywanych(przede wszystkim przez perypatetyków i stoików) za pomocą mniej lubbardziej formalnych schematów.


amu

Potrzeba (?) zdefiniowania wzajemnych relacji logiki ipsychologii

Pojawia się z dwóch powodów:1 Obrona logiki (tradycyjnej) przed zakusami heglowskiej metody

dialektycznej [13; 16].2 Emancypacja psychologii jako – między innymi – nauki o

funkcjonowaniu umysłu.


amu

Klasycy

de Morgan [12]

Logika rozważa procesy umysłowe zaangażowane w rozumowanie.

Boole [3]

Logika poszukuje „podstawowych praw tych operacji umysłu, za pomocąktórych prowadzone są rozumowania [oraz] pewnych prawdopodobnychsugestii co do natury i funkcjonowania ludzkiego umysłu”

Mill [11]

„Logika stanowi część lub gałąź psychologii”, jest nauką zajmującą sięzarówno procesami przechodzenia od znanych prawd do nieznanego, jak iwszystkimi operacjami umysłowymi, które tym procesom sąpodporządkowane.


amu

Klasycy, c.d.

Beneke [1]

Logika jest tą częścią psychologii, która bada relacje między myśleniem arzeczywistością.

Zresztą wedle Benekego, posługująca się naukowymi metodamipsychologia miała stanowić podstawę i punkt wyjścia całej filozofii.

Stąd kiedy Erdmann [4] po raz pierwszy użył terminu „psychologizm”, dlascharakteryzowania stanowiska Benekego, termin ten nie miał wcalewydźwięku pejoratywnego.


amu

Antypsychologizm: Frege I

„Gdy analizuję to zagadnienie [prawdziwości zdań], wydaje mi się, żeźródło sporu leży w różnym pojmowaniu przez nas tego, co jest prawdziwe.Dla mnie prawdziwe jest to, co jest obiektywne i niezależne od podmiotuwydającego sąd; dla logików psychologistów tak nie jest. To, co Erdmannnazywa «obiektywną pewnością» jest zaledwie powszechną opiniąpodmiotów wydających sąd, która tym samym nie jest od nich niezależna,lecz podlega zmianom wraz z konstytucją ich umysłów.”

„Przypuszczamy, jak się zdaje, że pojęcia wyrastają w jednostkowymumyśle niczym liście na drzewie i myślimy, że można odkryć ich naturę,badając ich narodziny; próbujemy zdefiniować je z punktu widzeniapsychologicznego w kategoriach ludzkiego umysłu. Ale wyjaśnienie tosprawia, że wszystko staje się subiektywne i jeśli prowadzimy je do końca,unicestwia ono prawdę.”


amu

Antypsychologizm: Frege II

„Podczas gdy matematyk definiuje obiekty, pojęcia i relacje, logikpsychologista usiłuje zgłębić pochodzenie i rozwój idei [...] Ogląda on teswoje niewidoczne dla innych obrazy psychiczne i powiada do matematyka:«Nie widzę w ogóle niczego z tych rzeczy, które definiujesz». Nic dziwnego,bo nie ma ich tam, gdzie ich szukasz.”


amu

Antypsychologizm: Husserl [9]

Opis vs norma – ? (fizjologia chodzenia).Intencjonalność: akty psychiczne vs treść aktów.

1 Korelatami przedmiotowymi prawd logicznych nie są składnikijednostkowych przeżyć psychicznych, a obiekty idealne (pojęcia, tezy,teorie).

2 Prawdy logiczne mają charakter aprioryczny, a nie są indukcyjnymiuogólnieniami jakichkolwiek doświadczeń.

3 Prawa logiki nie rządzą procesami psychicznymi.

Umysł jest przedmiotem badania psychologii, to co umysł wie – jużniekoniecznie.Logika jest obiektywna, procesy psychiczne są subiektywne: jedno dodrugiego ma się nijak.


amu

Dialog

L: Logika nie jest nauką o rozumowaniach; jednym z przedmiotów jejzainteresowań może być co najwyżej zagadnienie poprawności rozumowań,odniesione do kryteriów bazujących na obiektywnych – a więcpozapsychologicznych – własnościach wyrażeń językowych, takich jak ichstruktura albo wartości logiczne.

P: Oczywiście, że logika nie jest nauką o rozumowaniach; co więcej, doanalizowania zagadnień związanych z ich poprawnością logika jestcałkowicie zbędna, ponieważ obiektywne kryteria, o których mówi L, sązupełnie nierealistyczne i w żaden sposób nie przystają do tego, jak ludzienaprawdę myślą.


amu

Powrót z logicznego zachwytu czystą formą: od zwrotumatematycznego do zwrotu praktycznego [8]

Tarski: eksplikacja pojęcia prawdy;

Twierdzenia Godla;

logika filozoficzna;

pragmatyka logiczna;

logika i SI (problem solving, planowanie, diagnoza);

rozumowania zwodnicze.


amu

Nowe zadania, nowe horyzonty, nowe instrumentarium?

1 Obok definiowania poprawności wnioskowań:kreowanie narzędzi systematycznego śledzenia dynamiki dostępnychinformacji;kreowanie narzędzi rewizji przekonań, zwłaszcza w obliczu ichniespójności.

2 Obok zdaniowych (czy – szerzej – językowych) także reprezentacjeniewerbalne.

3 Obok symbolicznych – narzędzia koneksjonistyczne (na przykład).


amu

Założenie o zamkniętym świecie (CWA, Closed WorldAssumption) – raz jeszcze

Szukam połączenia ze Środy Wlkp do Warszawy; chcę wyjechać niewcześniej niż o 8.30 i dojechać nie później niż na 12.30.


amu

CWA [15], nieco nieformalnie

Rozważamy reguły postaci:

A→ q

(gdzie A jest koniunkcją literałów) z następującą interpretacja spójnika →:

jeśli A1 → q, . . . ,An → q są wszystkimi regułami, którychnastępnikiem jest q i jeśli dla każdej koniunkcji Ai (i = 1, . . . , n) conajmniej jeden spośród występujących w niej literałów jest fałszywy,wówczas q jest fałszywe.


amu

CWA w działaniu

1 Jeśli Jaś przynosi Małgosi kwiaty, to ją kocha.2 Jeśli Jaś pożycza Małgosi pisaki i częstuje ją jabłkami, to Jaś kocha

Małgosię.3 Jaś nie przynosi Małgosi kwiatów.4 Jaś pożycza Małgosi pisaki.5 Jaś nie częstuje Małgosi jabłkami.

Wnioski:

klasyczny – ?

CWA – ?


amu

CWA w działaniu – niemonotoniczność

1 Jeśli Jaś przynosi Małgosi kwiaty, to ją kocha.2 Jeśli Jaś pożycza Małgosi pisaki i częstuje ją jabłkami, to Jaś kocha

Małgosię.3 Jaś nie przynosi Małgosi kwiatów.4 Jaś pożycza Małgosi pisaki.5 Jaś nie częstuje Małgosi jabłkami.6 Jeśli Jaś pożycza Małgosi pisaki i dzieli się z nią kanapką, to Jaś

kocha Małgosię.7 Jaś dzieli się z Małgosią kanapką.

Wnioski:

klasyczny – ?

CWA – ?


amu

CWA w działaniu – anomalie [14]

Wszyscy mężczyźni ze szczepu Kpelle uprawiają ryż.NN nie uprawia ryżu.Czy NN jest mężczyzną ze szczepu Kpelle?

S: I don’t know the man in person. I have not laid eyes on the man himself.E: Just think about the statement.S: If I know him in person, I can answer that question, but since I do notknow him in person I cannot answer that question.E: Try and answer from your Kpelle sense.S: If you know a person, if a question comes up about him you are able toanswer. But if you do not know the person, if a question comes up abouthim, it’s hard for you to answer it.

Jeśli pierwszą przesłankę potraktować jako implikację materialną, możnapoczuć zew kaganka oświaty (i zacząć uczyć stosowania CWA). Jeślipotraktować ją jako warunkową regułę, która dopuszcza wyjątki – jużniekoniecznie.kognitywistyka, rok V (IP UAM) K:TPiR 17 / 23

amu

CWA w działaniu – kontrfaktyczne zależności przyczynowei test fałszywych przekonań [15]

Przed wyjściem na podwórko Jaś widzi czekoladę w szafce. Gdy synekbawi sie z kolegami w czterech pancernych, mama Jasia przygotowujeskładniki do czekoladowego tortu i wyjmuje czekoladę na stół. Jaś wpadazdyszany, po coś do picia. Jak odpowie na pytanie: gdzie byłaby czekolada,gdyby mama nie zabierała się za pieczenie ciasta?


amu

CWA w działaniu – kontrfaktyczne zależności przyczynowei test fałszywych przekonań [15]

„Principle of inertia”things and properties remain as they are, unless there is explicitinformation to the contrary.

1 One assumes that only those events (affecting the entity of interest)occur which are forced to occur by the data – here the only suchevent is the chocolate’s change of location from cupboard to table.

2 One also assumes that events only have those causal effects which aredescribed by one’s background theory – e.g., turning on the oven doesnot have a causal effect on the location of the chocolate.

3 No spontaneous changes occur, that is, every change of state orproperty can be attributed to the occurrence of an event withspecified causal influence.


amu

Tytułem zakończenia

One could easily imagine a world where a logician who has created a newlogical system does two things instead of one: like now, submit to a logicconference, usually far abroad, but also: telephone the psychologist nextdoor to see if some new nice experiment can be done. [2]


amu

Źródła I

[1] Beneke, F. E. [1832]. Lehrbuch der Logik als Kunstlehre des Denkens.Ernst Siegfrieg Mittler, Berlin, Posen und Bromberg.

[2] Benthem, J. van [2008]. Logic and Reasoning: do the facts matter?Studia Logica, 88(1):67–84.

[3] Boole, G. [1854]. An Investigation of the Laws of Thought. Waltonand Maberly, London.

[4] Erdmann, J. E. [1870]. Grundriss der Geschichte der Philosophie.Verlag von Wilhelm Hertz, Berlin, 2 wyd. English translation: TheHistory of Philosophy, trans. W. S. Hough, Swan Sonnenschein &Co., London, 1899.

[5] Frege, G. [1884]. Die Grundlagen der Arithmetik: einelogisch-mathematische Untersuchung uber den Begriff der Zahl. W.Koebner, Breslau. English translation: The Foundations ofArithmetic: A Logico-Mathematical Enquiry into the Concept ofNumber, trans. J. L. Austin, Blackwell, 1972 (2 ed.).


amu

Źródła II

[6] Gabbay, D. M., Woods, J. [2001]. The New Logic. Logic Journal ofthe IGPL, 9(2):141–174.

[7] Gabbay, D. M., Woods, J. [2003]. Agenda Relevance: A Study inFormal Pragmatics. North-Holland, Amsterdam.

[8] Gabbay, D. M., Woods, J. [2005]. The Practical Turn in Logic. In:D. M. Gabbay, F. Guenthner (eds.), Handbook of Philosophical Logic(ed. 2), vol. 13, 15–122. Springer.

[9] Husserl, E. [1900–1901]. Logische Untersuchungen. Max NiemeyerVerlag, Halle.

[10] MacNamara, J. [1993]. Logika i psychologia. Tłum. MichałZagrodzki. PWN, Warszawa.

[11] Mill, J. S. [1858]. A System of Logic, Ratiocinative and Inductive.Harper & Brothers, New York.

[12] de Morgan, A. [1847]. Formal Logic, or The Calculus of Inference,Necessary and Probable. Taylor and Walton, London.


amu

Źródła III

[13] Peckhaus, V. [2006]. Psychologism and the Distinction betweenDiscovery and Justification. In: J. Schickore, F. Steinle (red.),Revisiting Discovery and Justification. Historical and philosophicalperspectives on the context distinction, 99–116. Springer, Dordrecht.

[14] Scribner, S. [1997]. Mind and Social Practice. Cambridge UniversityPress, Cambridge.

[15] Stenning, K., van Lambalgen, M. [2008]. Human Reasoning andCognitive Science. MIT Press, Cambridge, MA.

[16] Trendelenburg, F. A. [1843]. Die logische Frage in Hegel’s System.Zwei Streitschriften. Brockhaus, Leipzig.

[17] Van Eemeren, F. H., Grootendorst, R., Henkemans, F. S., Blair, J. A.,Johnson, R. H., Krabbe, E. C. W., Plantin, C., Walton, D. N.,Willard, C. A., Woods, J., Zarefsky, D. F. [1996]. Fundamentals ofArgumentation Theory: A Handbook of Historical Backgrounds andContemporary Developments. Lawrence Erlbaum Associates,Publishers, Mahwah, NJ.


Kognitywistyka: tworzenie pojec i rozumowanie Logika i...

Documents

Transcript of Kognitywistyka: tworzenie pojec i rozumowanie Logika i...