Komisja Edukacji Narodowej

Materiał składa się z sekcji: "Czarna legenda jezuitów", "Kasata Towarzystwa Jezusowego","Problemy wywołane kasatą jezuitów – Francja, Rzeczpospolita inne kraje", "Komisja EdukacjaNarodowej", "Towarzystwo Ksiąg Elementarnych", "Szkoły Główne – Kraków i Wilno".

Materiał zawiera 11 ilustracji (fotografii, obrazów, rysunków), 2 filmy.

Komisja Edukacji Narodowej

Portret Wojciecha BogusławskiegoJózef Reichan, Portret Wojciecha Bogusławskiego, 1798, Olej na płótnie, Muzeum Narodowe w Warszawie, domena publiczna

Wodewil Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale jest uważany za pierwszą, polską operęnarodową. Jan Stefani napisał w 1794 r. muzykę do słów libretta Wojciecha Bogusławskiego.Wystawiono go tuż przed wybuchem powstania kościuszkowskiego, na premierze pojawiłysię elity Warszawy, które bez trudu odczytywały niepodległościowe fragmenty tekstu.

Polecenie 1

Wyszukaj (z wykorzystaniem dowolnego źródła informacji) i wymień inne przykłady wydarzeńz życia kulturalnego, literackiego i artystycznego w Warszawie w okresie rozbiorów (np. sztukateatralna, początki prasy, biblioteka publiczna itp.).

Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0

Film dostępny na portalu epodreczniki.plZasługi Komisji Edukacji NarodowejContentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 4.0

Zasługi Komisji Edukacji Narodowej Zasługi Komisji Edukacji Narodowej Źródło:Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 4.0.

Film dostępny na portalu epodreczniki.plKasata zakonu jezuitów. Majątek pojezuickiContentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 4.0

Kasata zakonu jezuitów. Majątek pojezuicki Kasata zakonu jezuitów. Majątek pojezuickiŹródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 4.0.

Czarna legenda jezuitówJednym z podstawowych problemów katolickich monarchii absolutnych była względnaniezależność Kościoła. Problem ten został już rozwiązany w państwach protestanckich,gdzie po wprowadzeniu reformacji to właśnie władca stawał się głową miejscowegoKościoła. W katolicyzmie podporządkowanie jednostki było dwojakie: od strony świeckiej -władcy, jako członka wspólnoty religijnej – papieżowi.

Dysonans ten uwidaczniał się również w odniesieniu do wielkich międzynarodowychzakonów, których członkowie przemieszczali się między prowincjami, krajami i władcami.W przypadku zakonu jezuitów sytuacja była jeszcze bardziej skomplikowana z powodu ichroli w systemach oświatowych i znaczenia prac misyjnych oraz zgromadzonych, znacznychmajątków. W dodatku od chwili powstania zakonu protestancka propaganda nie ustawaław jego dyskredytowaniu.

Czarna legenda jezuitów zdecydowała o upadku najpotężniejszego z katolickich zakonówi znaczącego osłabienia papiestwa, któremu Towarzystwo zawsze pozostawało lojalne.

Likwidacja zakonu jezuitów w 1773 roku - przedstawienie alegoryczne1773, domena publiczna

Portret Markiza de PombalLouis-Michel van Loo , Joseph Vernet, Portret Markiza de Pombal, 1766, Olej, Muzeum w Lizbonie, domena publiczna

Praca domowa

Polecenie 2.1

W jakiej dziedzinie zakon jezuitów posiadał największy dorobek?

Polecenie 2.2

Jakie przyczyny spowodowały powstanie „czarnej legendy” zakonu jezuitów?

Polecenie 2.3

Dlaczego w XVIII w. system nauczania jezuitów był już przestarzały?

Kasata Towarzystwa JezusowegoProblemy zakonu rozpoczęły się w Portugalii, w której usiłowano wprowadzić absolutyzmoświecony. Po układzie z 1750 r. część misji jezuickich w hiszpańskim Paragwaju miała zostaćprzejęta przez Portugalczyków. Wywołało to nierówną wojnę Indian z kolonialnymi

mocarstwami, a winą za to obarczono braci zakonnych. Po trzęsieniu ziemi w 1755 r., któreniemal całkowicie zniszczyło Lizbonę, w wielu kazaniach jako przyczynę nieszczęściawskazywano bezbożność rządzących.

W efekcie doprowadziło to do usunięcia jezuitów z Portugalii w 1759 r. Nieco inne podłożemiało usunięcie zakonu z Francji, gdzie stało się to w 1764 r., w Hiszpanii zaś w 1767 r. Władcydokonywali masowych aresztowań zakonników, których deportowali na teren papiestwa,gdzie ich liczba rosła w szybkim tempie.

Pod presją wydarzeń papież Klemens XIV zdecydował sięogłosić w 1773 r. bullę Dominus Ac Redemptor,rozwiązującą Towarzystwo Jezusowe. Na niektórychterenach powstały na poły świeckie organizacje, którepodtrzymały działalność zakonu na niwie oświatowej.Tak zrobiono m.in. w Prusach i Rosji.

Obóz ocalonych poza Lizboną.Ruiny Lizbony, domena publiczna

Papież Klemens XIVPapież Klemens XIV, domena publiczna

Dominus ac RedemptorDominus ac Redemptor, domena publiczna

Polecenie 3

W jakich okolicznościach papież Klemens XIV zdecydował się ogłosić w 1773 r. bullę DominusAc Redemptor?

Problemy wywołane kasatą jezuitów – Francja,Rzeczpospolita inne krajeZ kasatą jezuitów w Rzeczypospolitej również wiązały się duże problemy, ponieważ systemoświatowy w znacznej części oparty był na sieci kolegiów jezuickich. Od XVI w. zakon zostałobdarowany licznymi majątkami, a jego sieć szkół zapewniała wykształcenie około 80%szlachty. W 1773 r. Towarzystwo liczyło 2362 zakonników i prowadziło 132 placówki.

W innych krajach sytuacja nie była tak dramatyczna, choć i tam likwidacja jezuitów wywołałasporo zamieszania.

Widok na jezuickie kolegium La FlècheLouis Boudan, Widok na jezuickie kolegium La Flèche, 1695, Gallica Digital Library, domena publiczna

Komisja Edukacja NarodowejJednym z ważniejszych osiągnięć sejmu rozbiorowego była zgoda na powołanie KomisjiEdukacji Narodowej (KEN). Miała ona charakter niemal niezależnego „ministerstwa”(departamentu Rady Nieustającej). O jej znaczeniu najlepiej świadczy fakt, że gdy nastąpiłalikwidacja znienawidzonej Rady Nieustającej, KEN pozostawiono i działała ona do końcaistnienia niepodległego państwa.

Przyjęto zasadę, że dobra pojezuickie miały być oddawane w ręce prywatne, a ściśleokreślona część przynoszonych przez nie dochodów musiała być przekazywana na celeoświatowe. Dla zarządzania tymi dochodami oraz dla zorganizowania racjonalnego,kontrolowanego przez państwo systemu oświatowego powołano specjalną Komisję.

Komisja miała charakter kolegialny i składałasię początkowo z 8 osób mianowanych przezkróla na sześć lat. Zasiadali w niej różni ludzie,poczynając od późniejszego zdrajcy biskupawileńskiego Ignacego Massalskiego (jakoprezes KEN popełnił nadużycia finansowe, byłteż jednym z inicjatorów konfederacjitargowickiej po uchwaleniu Konstytucji 3

Maja), przez późniejszego prymasa i bratakrólewskiego Adama KazimierzaPoniatowskiego (prezes KEN od 1776r. ) orazprzez Adama Kazimierza Czartoryskiego poHugona Kołłątaja kierującego pracą grupyartystów i uczonych, którzy bylirzeczywistymi autorami osiągnięć Komisji.

Komisji udało się wprowadzić przemyślanąi prostą strukturę szkół podległych KEN,poczynając od Szkół Głównych(uniwersytetów w Krakowie i Wilnie), przezwydziałowe, podwydziałowe i parafialne.Szkoły miały spełniać zadania edukacyjne, aleteż być otwarte na potrzeby kraju oraz uczyćpatriotyzmu.

Praca domowa

Polecenie 4.1

Jakie były przyczyny powołania Komisji Edukacji Narodowej?

Polecenie 4.2

Omów jak został zorganizowany system szkół podległych KEN?

Polecenie 4.3

Kto spośród osób działających w KEN posiada największe zasługi ?

Towarzystwo Ksiąg ElementarnychJuż w 1775 r. KEN powołała Towarzystwo Ksiąg Elementarnych, na czele którego stanąłczłonek Komisji Ignacy Potocki. Sekretarzem został Grzegorz Piramowicz, były jezuita, który

Ignacy Jakub MassalskiFranciszek Smuglewicz, Ignacy Jakub Massalski, domenapubliczna

aktywnie działał niemal do końca niepodległości.

Zadaniem Towarzystwa było opracowanieprogramów nauczania dla szkół państwowych orazpodręczników do różnych stopni i przedmiotówedukacji. W pewnym sensie Towarzystwo stało sięniemal integralną częścią „ministerstwa”, jegooddziałem odpowiedzialnym za proces dydaktyczny.

Jego wielką zasługą było wydanie wielupodręczników, poczynając od wydanego w  1785 r.Elementarza dla szkół parafialnych narodowych(red. Piramowicza) do Powinności nauczyciela (1787)czy Gramatyki dla szkół narodowych (1778). Zadbanoteż o powstanie podręczników do przedmiotównie‐humanistycznych, np. Wstęp do fizyki dla szkółnarodowych (1783).

Logarytmy dla szkół narodowychIgnacy Zaborowski, 1787, domena publiczna

Polecenie 5

Na czym polega dorobek Towarzystwa Ksiąg Elementarnych?

Grzegorz PiramowiczGrzegorz Piramowicz, przed 1801, domena publiczna

Szkoły Główne – Kraków i WilnoNa fali zmian wywołanych reformami wymuszonymi powołaniem Komisji EdukacjiNarodowej przeprowadzono także reorganizację dwóch uniwersytetów, czyli tzw. szkółwyższych. W Krakowie zrobił to Hugo Kołłątaj w latach 1777‐1780, a w Wilnie MarcinPoczobut‐Odlanicki w latach 1780‐1781. Mimo oporu środowiska akademickiego zgodniez oświeceniowymi tendencjami rozbudowano katedry matematyczne, przyrodnicze i naukmedycznych.

Zdecydowano się także powołać seminaria kształcące kadrę dydaktyczną dla szkolnictwapodlegającego KEN. Zastąpiło ono kształcenie nauczycieli zdominowane przez placówkikościelne. Teraz odbywało się ono w duchu znacznie bardziej świeckim, co w kapitalnysposób przyspieszało proces „sekularyzacji” programów i całego systemu oświatowego.

Komisja Edukacji Narodowej działała do 1794 r.

Praca domowa

Polecenie 6.1

Na czym polega dorobek Komisji Edukacji Narodowej?

Polecenie 6.2

Do jakich tradycji swą nazwą nawiązuje Ministerstwo Edukacji Narodowej?