Każdy inny, wszyscy równi… - Równość.info · Zdecydowaliśmy wykorzystać publikację Equipo...

1

Europejski Ruch Młodzieży przeciwko Rasizmowi, Ksenofobii,

Przejawom Antysemityzmu i Nietolerancji

Warszawa 2003

Każdy inny,wszyscy równi…

2

Tytuł oryginalny: „All different, all equal – education pack”

Wydawca: Harcerskie Biuro Wydawnicze „Horyzonty”ul. Marii Konopnickiej 600-491 [email protected], www.hbw.pl

ISBN 83-89037-21-1

Copyright © Rada Europy na publikacje w angielskim i francuskim

Tłumaczenie na język polski jest publikowane za zgodą Rady Europy na własną odpowiedzialność tłumacza

Tłumaczenie wstępne: Załęczański Klan Lingwistów przy CSI w Załęczu WielkimTłumaczenie ostateczne: Anita Regucka-Kwaśnik

Broszura powstała dzięki wsparciu finansowemu UNHCR ze środków pozyskanych od UNDP.

3

Szanowni PaństwoDruhny i Druhowie

Z przyjemnością przekazujemy do Waszych rąk książkę Każdy inny, wszyscy równi... Jest to pakiet edukacyjny przy-gotowany przez Radę Europy, który stanowi jeden z elementów programu międzykulturowej edukacji młodzieżyi dorosłych. Pakiet edukacyjny Każdy inny, wszyscy równi... jest także elementem wspomagającym program wycho-wawczy Związku Harcerstwa Polskiego „Barwy przyszłości”. Jednym z jego celów jest wychowanie młodych ludziw otwartości i tolerancji. Wykorzystując zawarte w nim materiały, macie znakomitą szansę kształtowania w kiero-wanych lub kształconych przez Was zespołach postaw otwartości i zrozumienia dla drugiego człowieka.

Polska wersja książki ukazuje się w doskonałym momencie, gdy kontakty Polaków z ludźmi innych kultur są corazczęstsze. Coraz częściej młodzi Polacy studiują czy podróżują za granicą, a cudzoziemcy odwiedzają nasz kraj.Coraz większa liczba obcokrajowców mieszka też w Polsce. Wśród nich liczną grupą są uchodźcy.

We współczesnym świecie, kiedy prawie każdy doświadcza kontaktu z innymi kulturami, wzajemna tolerancja stajesię konieczna. Otwartość na drugiego człowieka pozwala dostrzec w różnorodności bogactwo, a jednocześniepomaga lepiej zrozumieć własną tożsamość.

Uczenie otwartości i zrozumienia dla innych często wymaga wysiłku, przełamania stereotypów, pokonania strachuprzed nieznanym – to trudne zadanie i wymaga wielu działań i współpracy wielu „aktorów”. Liczymy, że wydaw-nictwo Każdy inny, wszyscy równi... będzie pomocne w realizacji tego zdania.

Bardzo dziękujemy Programowi ONZ ds. Rozwoju za finansowe wsparcie, bez którego wydanie tej książki niebyłoby możliwe.

Przedstawiciel Wysokiego Komisarza NaczelnikNarodów Zjednoczonych Związku Harcerstwa Polskiego

ds. Uchodźców

Jaime RJaime RJaime RJaime RJaime Ruiz de Santiagouiz de Santiagouiz de Santiagouiz de Santiagouiz de Santiago hm. Whm. Whm. Whm. Whm. Wiesław Maślankaiesław Maślankaiesław Maślankaiesław Maślankaiesław Maślanka

5

Wprowadzenie

ŁŁŁŁŁatwo powiedzieć: „nie mam żadnych uprzedzeń”, „nie jestem rasistą, więc to mnie nie dotyczyatwo powiedzieć: „nie mam żadnych uprzedzeń”, „nie jestem rasistą, więc to mnie nie dotyczyatwo powiedzieć: „nie mam żadnych uprzedzeń”, „nie jestem rasistą, więc to mnie nie dotyczyatwo powiedzieć: „nie mam żadnych uprzedzeń”, „nie jestem rasistą, więc to mnie nie dotyczyatwo powiedzieć: „nie mam żadnych uprzedzeń”, „nie jestem rasistą, więc to mnie nie dotyczy” albo „to nie” albo „to nie” albo „to nie” albo „to nie” albo „to nieja zapraszałem tych uchodźcówja zapraszałem tych uchodźcówja zapraszałem tych uchodźcówja zapraszałem tych uchodźcówja zapraszałem tych uchodźców”. T”. T”. T”. T”. Trudniej już powiedzieć: „nie jestem winny temu, co się stało, ale chciałbymrudniej już powiedzieć: „nie jestem winny temu, co się stało, ale chciałbymrudniej już powiedzieć: „nie jestem winny temu, co się stało, ale chciałbymrudniej już powiedzieć: „nie jestem winny temu, co się stało, ale chciałbymrudniej już powiedzieć: „nie jestem winny temu, co się stało, ale chciałbymwziąć na siebie odpowiedzialność za to, aby to się już więcej nie powtórzyło”.wziąć na siebie odpowiedzialność za to, aby to się już więcej nie powtórzyło”.wziąć na siebie odpowiedzialność za to, aby to się już więcej nie powtórzyło”.wziąć na siebie odpowiedzialność za to, aby to się już więcej nie powtórzyło”.wziąć na siebie odpowiedzialność za to, aby to się już więcej nie powtórzyło”.

Kampania „Każdy inny, wszyscy równi…”

Współczesne społeczeństwa europejskie cierpią z powodu nasilania się wrogości związanej z rasizmem i nietole-rancją wobec różnych mniejszości. Wielu ludzi w Europie próbuje temu przeciwdziałać, sięgając po możliwości,jakie daje monitorowanie organów władzy, współdziałanie w organizacjach pozarządowych oraz tworzenie inicja-tyw lokalnych. Europejski Ruch Młodzieży (Każdy inny, wszyscy równi…) przeciw Rasizmowi, Ksenofobii, Przeja-wom Antysemityzmu i Nietolerancji ma na celu połączenie sił dla przeciwdziałania wszelkim formom nierównegotraktowania ludzi.

Rosnący problem rasizmu i nietolerancji stał się tematem numer jeden podczas spotkania przywódców 32 państwczłonkowskich Rady Europy w Wiedniu w 1993 roku. Podjęto decyzję o opracowaniu planu współpracy krajówczłonkowskich, szczególnie w sferze ustawodawstwa i wychowania zwalczających rasizm, ksenofobię, antysemi-tyzm i nietolerancję. Plan ten też przewidywał europejską kampanię młodzieżową. Kampania ta jest w pełni popie-rana przez dwie europejskie trybuny pozarządowych organizacji młodzieżowych, CENYC i ECB. Ponieważ pro-blematyka ta ma zasięg światowy, rok 1995 został ogłoszony przez UNESCO Międzynarodowym RokiemTolerancji.

Zamierzeniem prezentowanej kampanii jest mobilizacja wszystkich grup społecznych do wspólnego działania narzecz tolerancji i równowagi, poszanowania godności i praw człowieka, gwarantowania demokracji. Kampania marozpocząć proces trwający przez lata. Cele te nie mogą być nigdy w pełni osiągnięte. Należy jednak stwarzaćwarunki do poprawiania sytuacji, angażując przy tym możliwie największą liczbę osób.

Pakiet edukacyjny

Młodzi ludzie nie mogą zdać sobie sprawy ze swej pozycji, zdobywać wiedzy i doskonalić swoich umiejętności, jeślinie zrozumieją sytuacji międzynarodowej i narodowej, kształtującej ich świat. Wychowanie międzykulturowe możezmieniać ten stan rzeczy. Dążyliśmy do stworzenia praktycznych i teoretycznych materiałów, które będą mogłybyć wykorzystane przez wychowawców i trenerów pracujących z młodzieżą. Korzystaliśmy z doświadczeń pro-gramu RRRRRuchu Młodzieży przeciw Ruchu Młodzieży przeciw Ruchu Młodzieży przeciw Ruchu Młodzieży przeciw Ruchu Młodzieży przeciw Rasizmowi i Kasizmowi i Kasizmowi i Kasizmowi i Kasizmowi i Ksenofobii „senofobii „senofobii „senofobii „senofobii „ALIEN 93”ALIEN 93”ALIEN 93”ALIEN 93”ALIEN 93”, opublikowanego w 1993 r.

6

Pakiet nie jest zbiorem akademickich tez – staraliśmy się, aby był on jak najbardziej przystępny. Doświadczenipraktycy znajdą tu być może nowe idee, ale swoje opracowanie kierujemy głównie do tych, którzy dopiero zaczy-nają pracować z młodzieżą w tym zakresie. Mimo że mówimy o młodzieży, materiały te i proponowane działaniamogą być dostosowywane także dla innych grup wiekowych podlegających edukacji nieformalnej.

Część ACzęść ACzęść ACzęść ACzęść A jest ogólnym przeglądem bieżącej sytuacji w Europie i wskazaniem potrzeby edukacji międzykulturowej.Zaprezentowane zostały historyczne, polityczne i gospodarcze czynniki, które ukształtowały nasze społeczeństwa.Po zdefiniowaniu głównych pojęć przedstawiono podstawy wychowania międzykulturowego. Stawiane w tekściepytania mają ożywić omawiane kwestie i zasugerować tematy dyskusji z młodzieżą. Część A dostarcza informacjipotrzebnych osobom prowadzącym do prawidłowej realizacji zadań edukacyjnych, przedstawionych w części B.

Część BCzęść BCzęść BCzęść BCzęść B jest prezentacją konkretnych metod i ćwiczeń, które można wykorzystać w procesie wychowania mię-dzykulturowego. Po przedstawieniu metodyki przedstawiono wiele ćwiczeń, opartych na pracy w grupie i aktyw-nemu uczestnictwie poszczególnych osób. Dzięki gromadzeniu doświadczeń przy realizacji proponowanychw części B zajęć młodzież zostaje zachęcona do działania.

Przy tworzeniu tego pakietu zwracaliśmy szczególną uwagę na to, żeby był pomocny przy planowaniu różnychzajęć edukacyjnych. Tę część możesz zacząć czytać od każdego miejsca, które cię zainteresuje. Zachęcamy dokrytycznego podejścia do jego zawartości i przystosowywania go do potrzeb różnych grup dzieci i młodzieży.

Mamy nadzieję, że dzięki korzystaniu z tego pakietu młodzi ludzie lepiej zrozumieją zagadnienia rasizmu i nietole-rancji i będą w stanie dostrzegać ich występowanie w społeczeństwie. Przez proces wychowania międzykulturo-wego pragniemy skłonić młodzież do docenienia różnic pomiędzy ludźmi, kulturami i poglądami na życie. To po-zwala nam żyć i pracować razem w duchu współpracy, budowania społeczności ceniących pokój, gdzie godnośćludzi przejawia się w ich równym traktowaniu.

Powstanie pakietu edukacyjnego i zastosowane metody pracy

Jaki jest sens publikowania takiego pakietu edukacyjnego?

Radziliśmy się naszych partnerów w tej kampanii i ich przesłanie było jasne – zajęcia edukacyjne muszą być podsta-wą kampanii, jeżeli przynieść ma ona trwałe efekty. W całej Europie obserwujemy potrzebę dostępu do tegorodzaju materiałów edukacyjnych.

Czynnikiem, który wyróżnia ten pakiet wśród innych, jest to, że był wymyślony i napisany przez zróżnicowanąkulturowo grupę ludzi poruszających tematykę kampanii w pracy z młodzieżą. Uważamy, że przedstawienie spo-sobu tworzenia pakietu pokazuje niektóre wyzwania i problemy, z którymi możesz się spotkać w swojej pracy.Koordynacja prac takiej grupy nie jest łatwa. Komunikacja przez telefon albo faks nie zawsze jest skuteczna, wspól-ne spotkania są kosztowne i oczywiście presja czasu nie może sprzyjać efektywności.

Pierwotny skład naszej grupy, która po raz pierwszy spotkała się w Europejskim Centrum Młodzieży w Strasburguwe wrześniu 1994 r., był następujący:

PPPPPat Branderat Branderat Branderat Branderat Brander, Beccles, Wielka Brytania – trener i pisarzCarmen CarderasCarmen CarderasCarmen CarderasCarmen CarderasCarmen Carderas, Madryt, Hiszpania – Equipo ClavesPhilippe Crosnier de BellaistrePhilippe Crosnier de BellaistrePhilippe Crosnier de BellaistrePhilippe Crosnier de BellaistrePhilippe Crosnier de Bellaistre, Berlin, Niemcy – trenerMohammed DhalechMohammed DhalechMohammed DhalechMohammed DhalechMohammed Dhalech, Gloucester, Wlk. Bryt. – CEMYC, reprezentant Europejskiej Grupy Sterującej KampaniąRRRRRui Gomes, Strasburgui Gomes, Strasburgui Gomes, Strasburgui Gomes, Strasburgui Gomes, Strasburg, Francja – nauczyciel EYC

7

Erzsebet KErzsebet KErzsebet KErzsebet KErzsebet Kovacsovacsovacsovacsovacs, Budapeszt, Węgry – trenerMark TMark TMark TMark TMark Taylorayloraylorayloraylor, Strasburg, Francja – trener i pisarzJuan de Vicente AbadJuan de Vicente AbadJuan de Vicente AbadJuan de Vicente AbadJuan de Vicente Abad, Madryt, Hiszpania – Colectivo AMANI

Wszyscy członkowie przyczynili się do powstania koncepcji tej publikacji, jednak powody osobiste i zawodoweuniemożliwiły kilkorgu uczestniczenie w drugim spotkaniu w grudniu 1994 r. w podobnym centrum w Mollinie(Hiszpania).

Naszą pracę charakteryzował twórczy konflikt, który wyrażał się między innymi w pytaniach:

● Jak połączyć nasze odmienne doświadczenia, definicje, ideologie i praktykę wychowawczą?● Na jaką skalę ta kampania rzeczywiście pomoże zwalczać przyczyny dyskryminacji i nietolerancji?● Jak uwzględnimy odmienne realia wszystkich europejskich krajów i kultur?● Jak połączymy nasze różne analizy tych zjawisk?● Dlaczego nie ma bezpośredniego tłumaczenia słowa „międzykulturowy” na przykład na węgierski?● Czy język angielski stosowany w pakiecie powinien być brytyjskim angielskim czy międzynarodowym an-

gielskim?● Dlaczego nie mówisz po hiszpańsku?● Jaką strukturę powinien mieć ten pakiet?● Czy możliwe jest przekazanie myśli w sposób prosty na tyle, aby nie okazał się naiwny?● I wreszcie pytanie bardzo praktyczne – jak wiele informacji potrzeba do opisu metody albo konkretnych

zajęć?

Udzielenie odpowiedzi na te pytania wymagało pełnego zaangażowania wszystkich członków i umiejętności wyja-śniania tych i innych kwestii w twórczy sposób. Tylko użytkownicy tego pakietu mogą stwierdzić, czy udało się namna te pytania odpowiedzieć.

Zdecydowaliśmy wykorzystać publikację Equipo Claves i Cruz Roja Juventud's „„„„„W świecie różnic… świecieW świecie różnic… świecieW świecie różnic… świecieW świecie różnic… świecieW świecie różnic… świecieróżnym”różnym”różnym”różnym”różnym” jako podstawę dla części A. Większość tekstu została radykalnie przekształcona i zredagowana na nowo,aby uwzględnić rozmaite realia w całej Europie.

Wspólne wymyślanie i przystosowywanie ćwiczeń do części B pomogło nam jako zespołowi znacznie lepiej zro-zumieć, dokąd i w jaki sposób zmierzamy. Bardzo często osiągaliśmy zupełnie nieoczekiwane rozwiązania. Spoglą-dając na te wędrówki, wyciągnąć możemy wniosek, że wychowanie międzykulturowe jest procesem otwartym.

Ekscytujące debaty na temat wartości, na podstawie których powinniśmy budować ten pakiet, doprowadziły nasdo wniosku, że powinien on promować:

● sposoby doświadczania i poznawania różnic i dyskryminacji,● nowe lub inne zrozumienie społeczeństwa,● poszukiwania i zaangażowanie się w równe i godne traktowanie wszystkich członków społeczeństwa,● wskazówki i drogi działań i zmian

Byliśmy wszyscy całkowicie świadomi faktu, że wychowanie międzykulturowe ma swoje ograniczenia, dla swejefektywności wymaga politycznego i gospodarczego wsparcia. Wspólny plan podjęty na spotkaniu w Wiedniuzawiera propozycje, które mają wesprzeć ten proces. Powaga tych zobowiązań może być oceniona dopiero porozpoczęciu kampanii, a może nawet po jej zakończeniu.

8

Terminologia – ostrzeżenie

Słowa mają moc. Słowa reprezentują wartości. W zależności od kontekstu słowa mogą zmieniać znaczenie nawetw obrębie tego samego języka. Próbowaliśmy wyjaśnić konteksty i znaczenia słów, których używamy. W relacjachmiędzykulturowych wymaga to dyplomacji, ponieważ słowa nie mogą być właściwie zrozumiane poza ich spo-łeczno-gospodarczym kontekstem. W zależności od twojego doświadczenia i wiedzy, możesz stwierdzić, że nigdynie użyłbyś w danej sytuacji takich samych słów albo wyrażeń, jakich my użyliśmy. Nalegamy, żebyś odłożył nachwilę osądy i pytania, dlaczego twoim zdania niektóre słowa i zdania są złe i zamiast tego poszukał tych właści-wych. Nasz pakiet edukacyjny będzie przetłumaczony na wiele języków i choć każdy tłumacz będzie chciał za-pewnić wierność pierwotnemu tekstowi, efekt będzie różny. Ekscytujące – czyż nie?Ekscytujące – czyż nie?Ekscytujące – czyż nie?Ekscytujące – czyż nie?Ekscytujące – czyż nie?

9

Część A

Rozdział 1

WYZWANIA, PROBLEMY I ICH GENEZA

Problemy kluczowe:

●●●●● Cenienie różnicCenienie różnicCenienie różnicCenienie różnicCenienie różnic●●●●● FFFFFakt podziału gospodarczego świata na Pakt podziału gospodarczego świata na Pakt podziału gospodarczego świata na Pakt podziału gospodarczego świata na Pakt podziału gospodarczego świata na Północ i Północ i Północ i Północ i Północ i Południeołudnieołudnieołudnieołudnie●●●●● Nasz zmieniający się kontynentNasz zmieniający się kontynentNasz zmieniający się kontynentNasz zmieniający się kontynentNasz zmieniający się kontynent●●●●● LLLLLudzie w ruchuudzie w ruchuudzie w ruchuudzie w ruchuudzie w ruchu●●●●● Nasza reakcja na zmianyNasza reakcja na zmianyNasza reakcja na zmianyNasza reakcja na zmianyNasza reakcja na zmiany●●●●● PPPPPotrzeba nowych reakcji na nowe sytuacjeotrzeba nowych reakcji na nowe sytuacjeotrzeba nowych reakcji na nowe sytuacjeotrzeba nowych reakcji na nowe sytuacjeotrzeba nowych reakcji na nowe sytuacje

Realia naszych społeczeństw: Zróżnicowanie

Jako istoty ludzkie wszyscy jesteśmy różni na wiele sposobów. Możemy być rozpoznawani według wielu rozma-itych kryteriów, jest to np. płeć, wiek, charakterystyczne cechy fizyczne, orientacje seksualne, osobowość, hobby,standard życia, wierzenia… W tym pakiecie skupiamy się na różnicach kulturowych, społecznych i etnicznych.Będziemy zwracać uwagę na kontakty między ludźmi, którzy różnią się sposobem życia, zasadami, kulturą oraz narelacje między większościami i mniejszościami w naszych społeczeństwach.

Punktem wyjścia będą podstawy różnic: dostrzegania różnych światopoglądów, idei, wartości i zachowań, poczym będziemy podążać w kierunku wspólnych obszarów. Przez wzajemne oddziaływanie różnic możemy osią-gnąć nowe rozwiązania i wypracować nowe zasady działania, które zostaną oparte na jednakowej godnościi prawach dla wszystkich.

Te kwestie mogą pojawić się wyraźniej, ilekroć myślimy o ludziach z innych społeczności albo krajów, ale powinniśmyrozmawiać o tym, co się dzieje w obrębie naszych własnych granic geograficznych. Czujemy się inni od tych, którzyurodzili się i żyją w naszym kraju, ale których kultura i sposoby życia jakoś różnią się od naszych. Wielkim wyzwaniemkażdego z nas jest więc odkrywać, jak żyć z innymi i twórczo wzajemnie na siebie oddziaływać.

10

W dziejach Europy mieliśmy wiele fal migracji, więc dziś nasz kontynent jest wspólnym domem dla ludzi różnychkultur. To wnosi do naszego życia wyzwania i ekscytacje, ale oczywiście czyni go też bardziej skomplikowanym. Towłaśnie jest rzeczywistość, z którą wkroczyliśmy w XXI wiek – żyjemy w wielokulturowych społeczeństwachżyjemy w wielokulturowych społeczeństwachżyjemy w wielokulturowych społeczeństwachżyjemy w wielokulturowych społeczeństwachżyjemy w wielokulturowych społeczeństwach.

Różnice między ludźmi nie są uznawane za rzeczwartościową, częściej prowadzą do podejrzeńlub odrzucenia.

Żyjemy w świecie, który niejednokrotnie wywołuje uczucie mieszane. Wygląda na to, że stajemy się sobie corazbliżsi. Dla tych nielicznych, którzy mają dostęp do szybkich kanałów informacji lub telewizji satelitarnej, możliwyjest kontakt z drugą półkulą w ciągu kilku sekund. Ale bliżej domu odległości między nami wzrastają. Nie cieszy nasnasze wielokulturowe społeczeństwo, tak jakby mogło – zjawisko, które wzbogaca nas o tę rozmaitość, któregonie wolno nam zmarnować.

Niestety obecność „innych” ludzi w kraju może prowadzić nie tylko do braku zainteresowania i obojętności, alei do dyskryminacji i braku tolerancji. Dyskryminacja wobec mniejszości w naszych społeczeństwach przenika wszystkieaspekty życia: opiekę społeczną, możliwości zatrudnienia, stopień ochrony przez policję, budownictwo mieszka-niowe, organizacje i reprezentacje polityczne, dostęp do edukacji.

Narastające zjawisko nietolerancji często prowadzi do przemocy, a w najgorszych przypadkach nawet do zbroj-nych konfliktów. Według Wydziału ds. badania pokoju i konfliktów na Uniwersytecie w Uppsali (Szwecja) między1989 a 1994 rokiem na świecie doszło co najmniej do 90 takich starć. W tym tylko 4 konflikty były pomiędzykrajami, a pozostałe 86 miało miejsce wewnątrz krajów. Były to wojny domowe o charakterze geograficznym,politycznym, etnicznym, narodowym i religijnym.

Prawie każdy kraj powstawał dzięki integracji różnych kultur. W Europie tylko o Islandii można powiedzieć, że jestspołeczeństwem monokulturowym, ale nawet tam coś się zaczyna zmieniać.

Jeśli rozmaitość jest normą w obrębie naszych własnych społeczności, to dlaczego jesteśmy tak nietolerancyjni dlaludzi, którzy różnią się od nas i uważamy ich za innych? Oczywiście nie ma jednoznacznej odpowiedzi na topytanie, a na rozważenie każdego możliwego aspektu, który powinien być wzięty pod uwagę, potrzebowalibyśmykilku takich pakietów. Niemniej sprawy mogą się trochę wyjaśnić, jeśli spróbujemy odkryć pochodzenie tych „no-wych” wielokulturowych społeczeństw, których pojawienie jest mniej nagłe, niż nam się zdaje.

Pytanie Kiedy po raz pierwszy usłyszałeś wyrażenie „społeczeństwo wielokulturowe”? Co to wtedyKiedy po raz pierwszy usłyszałeś wyrażenie „społeczeństwo wielokulturowe”? Co to wtedyKiedy po raz pierwszy usłyszałeś wyrażenie „społeczeństwo wielokulturowe”? Co to wtedyKiedy po raz pierwszy usłyszałeś wyrażenie „społeczeństwo wielokulturowe”? Co to wtedyKiedy po raz pierwszy usłyszałeś wyrażenie „społeczeństwo wielokulturowe”? Co to wtedydla ciebie znaczyło, a co znaczy teraz?dla ciebie znaczyło, a co znaczy teraz?dla ciebie znaczyło, a co znaczy teraz?dla ciebie znaczyło, a co znaczy teraz?dla ciebie znaczyło, a co znaczy teraz?

Dzisiejsze społeczeństwa wielokulturowe sąw znacznym stopniu konsekwencją procesówpolitycznych i ekonomicznych.

W Europie rozwój społeczeństw wielokulturowych stał się bardziej dostrzegalny od końca II wojny światowej,w miarę jak rósł podział ideologiczny kontynentu. Wielkie ruchy ludzi miały miejsce w obrębie i wokół sfery wpły-wów ZSRR i świata rozdzielonego „żelazną kurtyną”. Rozwój gospodarczy północnych i centralnych państw (głównieWielkiej Brytanii, Francji, Niemiec i Holandii) oznaczał większe zapotrzebowanie na siłę roboczą.

W latach 50-tych i 60-tych występowały dwa główne typy migracji. Pierwszy dotyczy osób twierdzących, że„jesteśmy tu u was, bo wy byliście u nas”. Imigracje z kolonii i byłych kolonii składały się z ludzi powracających doojczyzny i z osób z różnych grup etnicznych – przykładem może być Wielka Brytania – przyjazdy z Indii, Francja –

11

z Algierii, Holandia – z Indonezji. Po drugie bardziej uprzemysłowione kraje zaczęły rekrutować ludzi z południo-wej Europy (z Hiszpanii, Portugalii, Włoch, Grecji, byłej Jugosławii, Turcji) i innych.

Ogólnie mówiąc, weszli na rynek pracy tych państw jako robotnicy fizyczni i w zasadzie zostali przyjęci przyjaźnie,gdyż byli potrzebni.

Pytanie Jakie typy migracji wystąpiły do albo z kraju, w którym żyjesz, w latach 1950–70?Jakie typy migracji wystąpiły do albo z kraju, w którym żyjesz, w latach 1950–70?Jakie typy migracji wystąpiły do albo z kraju, w którym żyjesz, w latach 1950–70?Jakie typy migracji wystąpiły do albo z kraju, w którym żyjesz, w latach 1950–70?Jakie typy migracji wystąpiły do albo z kraju, w którym żyjesz, w latach 1950–70?

Kryzys ekonomiczny, który rozpoczął się w 1973 r., zmienił sytuację. Najpierw niesamowity wzrost cen ropyzapoczątkował rozwój nowej technologii i form produkcji. W konsekwencji szybki wzrost bezrobocia był dostrze-gany w każdym kraju uprzemysłowionym.

Było to bezrobocie strukturalne i dotknęło głównie „najsłabszych” w systemie produkcyjnym, czyli tych, którzypracowali bez kwalifikacji – szczególnie imigrantów z innych krajów. Początkowe „ciepłe” przyjęcie obróciło sięw obawy, strach i podejrzenia: „Nie jesteś nam już więcej potrzebny”. Cudzoziemcy stali się „kozłami ofiarnymi” –przyczyną problemów ekonomicznych i byli obwiniani za zabieranie pracy rodzimym mieszkańcom. Wielu emi-grantów z lat 50-tych i 60-tych wróciło do ojczystych krajów, które także cierpiały z powodu kryzysu. Jednymz mniej znanych efektów masowych zmian w Europie Centralnej i Wschodniej w ostatnich latach był powrótrobotników i studentów do takich krajów, jak Wietnam, Mozambik czy Kuba – „nie byli już więcej potrzebni”.

Od końca lat 70-tych Europa stała się ważnym celem nowej powodzi migracyjnej, składającej się głównie z ludziz krajów na południu Morza Śródziemnego i tzw. krajów trzeciego świata. W odróżnieniu od imigracji lat 50-tych,60-tych ta nie była inicjowana przez kraje europejskie, ale wynikła z niepewnej sytuacji społecznej, ekonomiczneji politycznej większości państw świata.

Północ–Południe. Pytanie o brak równowagi

Międzynarodowy system ekonomiczny

Nasz świat w historii był przedmiotem niezliczonych podziałów. Rzymianie podzielili go na Cesarstwo Rzymskiei świat barbarzyński, po wyprawach Kolumba ludzie mówili o Nowym i Starym Świecie, „żelazną kurtynę” zbudo-wano po II wojnie światowej dla oddzielenia Europy Zachodniej i Wschodniej, a ostatnio zaczęliśmy mówićo podziałach świata na Północ i Południe.

Pytanie Jakie inne podziały przychodzą ci na myśl?Jakie inne podziały przychodzą ci na myśl?Jakie inne podziały przychodzą ci na myśl?Jakie inne podziały przychodzą ci na myśl?Jakie inne podziały przychodzą ci na myśl?

To zróżnicowanie pomiędzy Północą i Południem nie odnosi się do położenia geograficznego każdego krajuw zależności od równika (Australia z ekonomicznego punktu widzenia należy do Północy), ale do bardziej złożonejsytuacji gospodarczej i politycznej.

Tylko niewielka część mieszkańców planety korzysta z dobrodziejstw tego mniejszego świata, o którym wcześniejwspominaliśmy: postęp technologiczny i poziom spożycia przewyższają podstawowe potrzeby. Terminy „Północ”i „Południe” są uogólnieniem, ale jest mnóstwo różnic między krajami z obu tych grup. Niezaprzeczalne jest jed-nak, że prawdziwą barierą dzielącą Północ od Południa jest bieda. Chociaż występuje ona również w krajach„Północy”, to sytuacja ich biedoty jest nieporównywalna z biedą na „Południu”.

12

Pytanie Jak wyobrażasz sobie biedę? Jak wielu ludzi wokół ciebie żyje w nędzy?Jak wyobrażasz sobie biedę? Jak wielu ludzi wokół ciebie żyje w nędzy?Jak wyobrażasz sobie biedę? Jak wielu ludzi wokół ciebie żyje w nędzy?Jak wyobrażasz sobie biedę? Jak wielu ludzi wokół ciebie żyje w nędzy?Jak wyobrażasz sobie biedę? Jak wielu ludzi wokół ciebie żyje w nędzy?

Statystyki prezentowane w „Equipo Claves” od 1990 r. podają, że na 159 państw członkowskich ONZ, tylko 16uważane są za rozwinięte. Pozostałe 143 nie są takie. Charakterystyczne dla „państwa nierozwiniętego” jest, iżpaństwo takie traci zdolność wyznaczania kierunku własnego rozwoju – jest zależne gospodarczo i kulturowo odinnych krajów.

Pytanie Co to jest „rozwój”? Kto określa kryteria rozwoju?Co to jest „rozwój”? Kto określa kryteria rozwoju?Co to jest „rozwój”? Kto określa kryteria rozwoju?Co to jest „rozwój”? Kto określa kryteria rozwoju?Co to jest „rozwój”? Kto określa kryteria rozwoju?

Ten stan nędzy nie jest czymś naturalnym: w wielu przypadkach omawiane państwa mają więcej bogactw natural-nych od tych rozwiniętych i w przeszłości miały kwitnącą gospodarkę. Jakie są więc przyczyny tej nierówneji niesprawiedliwej sytuacji? Ryzykując pewne uproszczenie, można powiedzieć, że zmianę sytuacji w tych krajachwstrzymuje międzynarodowy system, który politycznie i mimo wszystko ekonomicznie opanowuje nasz świat.

Każdy z nas pomaga podtrzymywać brakrównowagi.

Po II wojnie światowej obecny międzynarodowy porządek gospodarczy był tworzony przez niewielką liczbę państw„północnych”. Te kraje ustalały zasady i stworzyły struktury odzwierciedlające ich potrzeby (np. MiędzynarodowyFundusz Walutowy, Bank Światowy, związki zawodowe…) i używały zasobów, które do nich nie należały. Jednymsłowem – stworzyli system, w którym rozwojowi mniejszości towarzyszyło ubóstwo większości. Pomiędzy latami1950 a 1990 realny dochód na osobę potroił się w krajach bogatych, ale niewiele wzrósł w tych biedniejszych.

Pewne subtelne formy zależności stały się normą – ich głównym wyrazem może być idea kredytów zagranicz-kredytów zagranicz-kredytów zagranicz-kredytów zagranicz-kredytów zagranicz-nychnychnychnychnych, udzielanych przez najbardziej rozwinięte kraje. Kraje „Południa” wpadają w pułapkę systemu eksploatowaniai sprzedawania własnych bogactw jako zapłaty za maszyny i technologię sprowadzaną z „Północy”.

Pytanie Czy trudno jest krajowi takiemu jak FCzy trudno jest krajowi takiemu jak FCzy trudno jest krajowi takiemu jak FCzy trudno jest krajowi takiemu jak FCzy trudno jest krajowi takiemu jak Filipiny angażować się we własny rozwój, jeżeli musiilipiny angażować się we własny rozwój, jeżeli musiilipiny angażować się we własny rozwój, jeżeli musiilipiny angażować się we własny rozwój, jeżeli musiilipiny angażować się we własny rozwój, jeżeli musiprzeznaczać 47% całkowitego krajowego budżetu tylko na spłatę długu narodowego? Jakprzeznaczać 47% całkowitego krajowego budżetu tylko na spłatę długu narodowego? Jakprzeznaczać 47% całkowitego krajowego budżetu tylko na spłatę długu narodowego? Jakprzeznaczać 47% całkowitego krajowego budżetu tylko na spłatę długu narodowego? Jakprzeznaczać 47% całkowitego krajowego budżetu tylko na spłatę długu narodowego? Jakmyślisz, kto odpowiada za taką sytuację? Jaki efekt mógłby mieć taki dług w kraju, gdziemyślisz, kto odpowiada za taką sytuację? Jaki efekt mógłby mieć taki dług w kraju, gdziemyślisz, kto odpowiada za taką sytuację? Jaki efekt mógłby mieć taki dług w kraju, gdziemyślisz, kto odpowiada za taką sytuację? Jaki efekt mógłby mieć taki dług w kraju, gdziemyślisz, kto odpowiada za taką sytuację? Jaki efekt mógłby mieć taki dług w kraju, gdzieżyjesz?żyjesz?żyjesz?żyjesz?żyjesz?

Nierówność systemów gospodarczych, wojny domowe (Rwanda, Salwador), kataklizmy i katastrofy ekologiczne(pustynnienie, trzęsienia ziemi), głód i silny przyrost populacji (szczególnie w Afryce) – wszystko to razem tworzydramatyczną sytuację. Coraz większa liczba ludzi jest zmuszana do podejmowania bolesnej, a nawet traumatycz-nej decyzji – opuszczają swoje domy, emigrują lub szukają azylu. Robią to, żeby przeżyć, chociaż są świadomitrudności związanych z życiem zagranicą.

Pytanie Jaka jest różnica między imigrantem, uchodźcą a osobą przesiedloną?Jaka jest różnica między imigrantem, uchodźcą a osobą przesiedloną?Jaka jest różnica między imigrantem, uchodźcą a osobą przesiedloną?Jaka jest różnica między imigrantem, uchodźcą a osobą przesiedloną?Jaka jest różnica między imigrantem, uchodźcą a osobą przesiedloną?

W grudniu 1994 r. ONZ-owski Wysoki Komisarz ds. Uchodźców (UNHCR) wziął odpowiedzialność za 23 milio-ny uchodźców (w 1974 r. było ich 2,4 miliona), do których trzeba dodać 25 mln przesiedleńców. Czy możeszsobie wyobrazić, co te liczby znaczą naprawdę w kategorii ludzkiej tragedii? Na „Północy” nasza uwaga była corazbardziej odwrócona od „Południa” – szczególnie w Europie byliśmy skupieni wyłącznie na sobie.

13

Wschód–Zachód: Nowe poszukiwania równowagi

Zmieniające się oblicza Europy

Czym jest Europa? Kiedy się zaczęła? Kiedy się skończyła? Ile mamy krajów w Europie? Kto może uważać się zaEuropejczyka? Czy jest jakaś kultura europejska? Kto się tym przejmuje? Możliwość odpowiedzi na takie pytaniajest coraz bardziej skomplikowana od końca 1988 r. Rozpad ZSRR, ponad trzy lata wojny w byłej Jugosławii,zjednoczenie Niemiec, niezależność republik Czech i Słowacji – konsekwencje tych przemian są olbrzymie.

Pytanie Co, twoim zdaniem, należy do najważniejszych zmian w twoim kraju od 1989 rCo, twoim zdaniem, należy do najważniejszych zmian w twoim kraju od 1989 rCo, twoim zdaniem, należy do najważniejszych zmian w twoim kraju od 1989 rCo, twoim zdaniem, należy do najważniejszych zmian w twoim kraju od 1989 rCo, twoim zdaniem, należy do najważniejszych zmian w twoim kraju od 1989 r.?.?.?.?.?

Mimo że ze Strasburga jest bliżej do Pragi niż do Paryża, wiele czasu zajmie nam zmniejszenie odległości w naszymsposobie myślenia. Tak ogromne zmiany wywołują wiele emocji: nadzieja na „Powszechny Dom Europejski”z otwartymi granicami, obawa przed masowymi falami migracji, nadzieja dla nowych narodów, strach przed kolej-nymi konfliktami. Relacje między państwami a narodami, które wydawały się być już ustalone, są obecnie renego-cjowane. (Nawet to stwierdzenie może być odniesione tylko do części państw, jeżeli spojrzysz na przykład nahistorię Cypru czy Irlandii Północnej po 1960 r.). To, jak widzimy siebie nawzajem, jest coraz bardziej złożoneprzez różne kolejne elementy rodzącej się Europy.

Różne Europy

Nie jest tajemnicą, że władze dążące do integracji europejskiej napotykają na duże trudności. Rośnie przekonanie,że państwa są złożone z ludzi różnego pochodzenia i wyznających różne wartości. Nie są tylko podmiotami go-spodarczymi, które należy łączyć dla podwyższenia skali wzrostu gospodarczego. Na przykład rozszerzanie UniiEuropejskiej dowiodło, że nie jest to proces tak prosty, jak na początku oczekiwano.

Pytanie Szwecja, Azwecja, Azwecja, Azwecja, Azwecja, Austria i Fustria i Fustria i Fustria i Fustria i Finlandia głosowały za przyjęciem do UE. Jak sądzisz, dlaczego więk-inlandia głosowały za przyjęciem do UE. Jak sądzisz, dlaczego więk-inlandia głosowały za przyjęciem do UE. Jak sądzisz, dlaczego więk-inlandia głosowały za przyjęciem do UE. Jak sądzisz, dlaczego więk-inlandia głosowały za przyjęciem do UE. Jak sądzisz, dlaczego więk-szość głosujących w Norwegii była przeciw wejściu tego państwa do Unii?szość głosujących w Norwegii była przeciw wejściu tego państwa do Unii?szość głosujących w Norwegii była przeciw wejściu tego państwa do Unii?szość głosujących w Norwegii była przeciw wejściu tego państwa do Unii?szość głosujących w Norwegii była przeciw wejściu tego państwa do Unii?

Liczba członków Rady Europy powiększyła się z 23 do 34 państw między 1989 i 1995 rokiem. Rada wciąż nie jestnajwiększym forum współpracy między krajami europejskimi. Pierwszeństwo należy do Organizacji do sprawBezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OSCE), do której należy ponad 50 członków z USA i Kanadą. Takieinstytucje odgrywają różnorodne role, ale mają coś wspólnego – poszukują „europejskich” rozwiązań wyzwań,z którymi wkroczyliśmy w XXI wiek.

Nie tylko rządy i przemysł intensyfikują jakość i kształt współpracy państw w Europie. Wiele czynią związki zawo-dowe, kontakty organizacji młodzieżowych oraz współpraca kulturalna – Europa zyskuje ludzką twarz.

Pytanie Jakie znasz inne formy współpracy europejskiej? Jakie są odnoszone sukcesy i jakie wystę-Jakie znasz inne formy współpracy europejskiej? Jakie są odnoszone sukcesy i jakie wystę-Jakie znasz inne formy współpracy europejskiej? Jakie są odnoszone sukcesy i jakie wystę-Jakie znasz inne formy współpracy europejskiej? Jakie są odnoszone sukcesy i jakie wystę-Jakie znasz inne formy współpracy europejskiej? Jakie są odnoszone sukcesy i jakie wystę-pują problemy?pują problemy?pują problemy?pują problemy?pują problemy?

Dosyć interesujące jest, że nie każdy mieszkaniec Europy czuje się Europejczykiem. O tożsamości będziemymówić później, ale tutaj wypadałoby zapytać: czy jest możliwe posiadanie tożsamości europejskiej? Ścisła współ-

14

praca części państw europejskich prowadzi do wyłączenia innych. Gdy granice zanikają pomiędzy niektórymi kra-jami europejskimi, bariery rosną dla pozostałych. Widać to było wyraźnie po podpisaniu układu w Schengen –międzyrządowej umowy, która likwiduje kontrolę granic pomiędzy zainteresowanymi krajami. Państwa te ujedno-licają politykę wizową, koordynują zapobieganie przestępczości, prowadzą wspólne akcje poszukiwawcze orazwymieniają informacje o poszukujących azylu. W momencie tworzenia pakietu układ został ratyfikowany przezparlamenty Niemiec, Luksemburga, Belgii, Francji, Holandii i Hiszpanii (Włochy, Grecja, Portugalia i Austria przygo-towywały się wówczas do przyłączenia). W dniu, w którym układ wszedł w życie, na początku roku 1995, nagranicy niemiecko-polskiej tworzyły się 24-godzinne kolejki.

Pytanie W miarę jak zewnętrzne granice zjednoczonej Europy są wzmacniane, można wnioskoW miarę jak zewnętrzne granice zjednoczonej Europy są wzmacniane, można wnioskoW miarę jak zewnętrzne granice zjednoczonej Europy są wzmacniane, można wnioskoW miarę jak zewnętrzne granice zjednoczonej Europy są wzmacniane, można wnioskoW miarę jak zewnętrzne granice zjednoczonej Europy są wzmacniane, można wniosko-----wać, że budowana jest forteca „Europa”. Czy zgadzasz się z taką opinią?wać, że budowana jest forteca „Europa”. Czy zgadzasz się z taką opinią?wać, że budowana jest forteca „Europa”. Czy zgadzasz się z taką opinią?wać, że budowana jest forteca „Europa”. Czy zgadzasz się z taką opinią?wać, że budowana jest forteca „Europa”. Czy zgadzasz się z taką opinią?

Znając część informacji o rozwoju naszego kontynentu i jego powiązań z innymi częściami świata, nadszedł czas,aby bliżej przyjrzeć się temu, co się dzieje na ziemi.

Mniejszości w Europie

Uwaga! Mniejszość w jednym miejscu może z łatwością okazać się większością w innym.

Pytanie Kiedy mniejszość nie jest mniejszością? Gdy jest znaczącą elitą! Czy zgadzasz się z takąKiedy mniejszość nie jest mniejszością? Gdy jest znaczącą elitą! Czy zgadzasz się z takąKiedy mniejszość nie jest mniejszością? Gdy jest znaczącą elitą! Czy zgadzasz się z takąKiedy mniejszość nie jest mniejszością? Gdy jest znaczącą elitą! Czy zgadzasz się z takąKiedy mniejszość nie jest mniejszością? Gdy jest znaczącą elitą! Czy zgadzasz się z takąodpowiedzią?odpowiedzią?odpowiedzią?odpowiedzią?odpowiedzią?

Mniejszości lokalne

Prawie w każdym kraju są „tradycyjne” mniejszości: grupy etniczne, które przez wieki były tam obecne – przedsta-wiciele tych mniejszości mają odmienne charaktery, zwyczaje, nawyki i różnią się od większości sposobem życia.Można tu przytoczyć mnóstwo przykładów, my przedstawiamy tylko kilka, ale ty możesz znaleźć znacznie więcej.Historia europejska jest wypełniona ruchami ekspansywnymi, związkami handlowymi, podbojami religijnymi i mi-litarnymi. Wszystkie wywołały ruchy ludzi i przenikanie kultur… XI-wieczni rycerze normandzcy zdołali podbićdaleką Anglię, Hiszpanię i Sycylię. Siły Imperium Otomańskiego sięgnęły bram Wiednia w 1529 i w 1683 r. Litwabyła najsilniejszym państwem w XVI-wiecznej Europie. (Musimy być ostrożni w wyrażaniu takich opinii, bo naprzykład twoim zdaniem najpotężniejszym państwem Europy może być uznana Polska, nie Litwa – ta istotnaróżnica w analizie jest nawet dzisiaj przedmiotem dyskusji). Richard Hill wskazuje, że miasto Ilok we wschodniejChorwacji dostarcza przykładu zmian: w 1992 r. populacja składała się z 3000 Serbów, zaś rok wcześniej liczyła3000 Chorwatów, 500 Serbów i 1900 słowackich potomków XIX-wiecznych imigrantów. 70 lat temu ok. 1930 r.wielu mieszkańców to byli Niemcy i Żydzi. W czasach Imperium Otomańskiego Ilok było osiedlem muzułmańskim.Przedtem było miastem katolickim.

Pytanie Czy jakieś miasto w twojej okolicy ma podobną historię?Czy jakieś miasto w twojej okolicy ma podobną historię?Czy jakieś miasto w twojej okolicy ma podobną historię?Czy jakieś miasto w twojej okolicy ma podobną historię?Czy jakieś miasto w twojej okolicy ma podobną historię?

W Hiszpanii tymi mniejszościami są przede wszystkim cygańskie grupy Roma i Sinti, które także są mniejszościąetniczną w wielu innych krajach, a także muzułmańskie, żydowskie i hinduskie wspólnoty mieszkające w Ceuta

15

i Melilla. W Szwecji mamy pokaźną mniejszość Finów. Szacuje się, że w Turcji 17% populacji to Kurdowie. Około9% społeczeństwa Rumunii to Węgrzy.

Aż do lat 80-tych wyglądało na to, że Jugosławia jest jednym z najbardziej pozytywnych przykładów ludzi różnychnarodowości żyjących razem w atmosferze pokoju. Obecnie trudno powiedzieć, jak bardzo ten obraz był fałszy-wy lub jakich rozmiarów prawdziwe nierówności były ukryte przed naszym wzrokiem. Jasna jest tylko złożonośćrelacji między Słoweńcami, Bośniakami, Chorwatami, Muzułmanami, Serbami, Czarnogórcami, Macedończyka-mi, Rumunami, Bułgarami, Węgrami, Albańczykami, Grekami i Cyganami – aby nazwać tylko tych uwzględnionychw spisie z 1991 r.

Pytanie Jak wielu ludzi potrzeba, aby nazwać ich mniejszością?Jak wielu ludzi potrzeba, aby nazwać ich mniejszością?Jak wielu ludzi potrzeba, aby nazwać ich mniejszością?Jak wielu ludzi potrzeba, aby nazwać ich mniejszością?Jak wielu ludzi potrzeba, aby nazwać ich mniejszością?

Będąc w mniejszości w obrębie federacji byłej Jugosławii, Słoweńcy są obecnie większością w Słowenii stanowiąc87,6% populacji. Deklaracja niepodległości i podział terytorium w wyniku konfliktów zbrojnych odegrał ogromnąrolę w „tworzeniu” mniejszości. Po rozpadzie Związku Radzieckiego 25 mln Rosjan żyło poza terytorium FederacjiRosyjskiej (szczególnie w Estonii, na Litwie, Łotwie, Ukrainie), tworząc znaczące mniejszości w nowych niepodle-głych krajach. W 1920 traktat w Trianon zmniejszył o dwie trzecie węgierskie terytorium i odciął jedną trzecią jegopopulacji. Wielu z tych ludzi pozostało w swoich miastach i wioskach. W efekcie ich potomków można znaleźćw Republice Słowacji, w Rumunii i byłej Jugosławii.

Decyzja, aby uznać lub definiować grupę ludzi jako mniejszość, jest podstawowym wyzwaniem i niebezpieczeń-stwem. Jest niebezpieczna, ponieważ może prowadzić do wzmożonej dyskryminacji i segregacji ludzi. Z drugiejstrony może jednak prowadzić do powiększenia praw i odpowiedzialności takiej grupy.

Nie ma kraju w Europie, w którego granicach żyją ludzie mówiący tylko jednym językiem, ale są takie, którewybrały jeden język jako urzędowy. Język odgrywa ogromną rolę w kulturze narodów, szczególnie w ostatnichkilku dekadach. Reprezentanci mniejszości posiadających własny język domagają się oficjalnego uznania, naukiw szkołach we własnym języku oraz posiadania mediów (prasy, radia, programów TV).

Pytanie Jakie inne rodzaje praw mogłyby/powinny posiadać takie mniejszości?Jakie inne rodzaje praw mogłyby/powinny posiadać takie mniejszości?Jakie inne rodzaje praw mogłyby/powinny posiadać takie mniejszości?Jakie inne rodzaje praw mogłyby/powinny posiadać takie mniejszości?Jakie inne rodzaje praw mogłyby/powinny posiadać takie mniejszości?

Rada Europy od 1949 r. – pierwszego roku jej egzystowania – wielokrotnie analizowała sytuację mniejszościnarodowych w krajach członkowskich. Chociaż możemy rozumieć, że określenie „mniejszość narodowa” odnosisię do ludzi, którzy byli zmuszeni do uchodźstwa do innego kraju albo którzy musieli przywyknąć do życia w innymkraju ze względu na zmianę granic, kontrole te dowiodły niemożności uzyskania jednolitej definicji tego terminu.Deklaracja Szczytu Wiedeńskiego w 1993 r. (patrz Załącznik nr 1) daje nowy bodziec do chronienia takich mniej-szości. W rezultacie państwa członkowskie zdecydowały się w Ramowej Konwencji ds. Ochrony MniejszościNarodowych, przyjętej w listopadzie 1994 r., użyć bardzo pragmatycznej formuły. Konwencja nie zawiera definicji„mniejszości narodowej”, przyznając, że każda sprawa ma być rozpatrywana na podstawie konkretnych okolicz-ności i warunków w danym państwie. Te państwa, które podpisały i ratyfikowały konwencję, zobowiązują sięprawnie umożliwić mniejszościom narodowym zachowanie istotnych elementów ich tożsamości, w szczególnościreligii, języka, tradycji i dziedzictwa kulturowego. Artykuł 3.1 przyznaje każdemu prawo do wyboru swej narodo-wości, w tym narodowości mniejszościowej.

Pytanie Czy kraj, w którym mieszkasz, podpisał i ratyfikował tę konwencję?Czy kraj, w którym mieszkasz, podpisał i ratyfikował tę konwencję?Czy kraj, w którym mieszkasz, podpisał i ratyfikował tę konwencję?Czy kraj, w którym mieszkasz, podpisał i ratyfikował tę konwencję?Czy kraj, w którym mieszkasz, podpisał i ratyfikował tę konwencję?

16

Migranci, imigranci, uchodźcy

Terminologia jest skomplikowana także i w tym zakresie. Akceptowane i praktykowane w wielu krajach europej-skich jest mówienie o migrantach jako o ludziach, którzy mają swoje korzenie na terenie innego kraju. Istniejenawet Forum Migrantów, stworzone przy Komisji Wspólnot Europejskich. Dla młodych Brytyjczyków z Jamajki,mieszkających w Manchesterze, a których rodzice także urodzili się w Anglii, czymś zaskakującym staje się fakt, żetakie Forum może dotyczyć także ich. Niektórzy mówią o „imigrantach”, inni o „robotnikach-gościach”, zaś niektó-re raporty Rady Europy mówią o „zapasowej populacji cudzoziemców”. Chociaż niektórym siłom pasowałoby,gdyby migranci wrócili to krajów przodków, coraz bardziej jest widoczne, że większość z nich zamierza pozostaćtam, gdzie są. I wielu z nich jest obywatelami krajów, w których żyją.

Pytanie Czy dziecko pary cudzoziemcówCzy dziecko pary cudzoziemcówCzy dziecko pary cudzoziemcówCzy dziecko pary cudzoziemcówCzy dziecko pary cudzoziemców, urodzone w twoim kraju, także jest „obcokrajowcem”?, urodzone w twoim kraju, także jest „obcokrajowcem”?, urodzone w twoim kraju, także jest „obcokrajowcem”?, urodzone w twoim kraju, także jest „obcokrajowcem”?, urodzone w twoim kraju, także jest „obcokrajowcem”?

Problemy definicji i różnych metod tworzenia statystyk oznacza często, że nie istnieją dane, które mogą być po-równane pomiędzy krajami. Z definicji „nielegalnych imigrantów” niewiarygodnie trudno jest ich policzyć, ale,szczególnie dla pozbawionych skrupułów polityków, niewiarygodnie łatwo jest ich oszacować. (To jest trochę jakkoncepcja milczącej większości – skoro jest milcząca, każdy może twierdzić, że przemawia w jej imieniu). Ludzienie są „nielegalni”, to system prawny tak ich określa. Jeżeli dodasz do tych rozważań fakt, że każdy kraj ma innezasady związane z otrzymaniem obywatelstwa, wydaje się oczywiste, że należy przeglądać statystyki z ogromnąostrożnością. Tak, nawet tych kilka, które wykorzystujemy w tej książce.

Pytanie Gdzie możesz znaleźć takie informacje? Kto je opracowuje? Kto z nich korzysta?Gdzie możesz znaleźć takie informacje? Kto je opracowuje? Kto z nich korzysta?Gdzie możesz znaleźć takie informacje? Kto je opracowuje? Kto z nich korzysta?Gdzie możesz znaleźć takie informacje? Kto je opracowuje? Kto z nich korzysta?Gdzie możesz znaleźć takie informacje? Kto je opracowuje? Kto z nich korzysta?

Wcześniej powoływaliśmy się na różne wzory migracji w obrębie Europy. Do początku lat dziewięćdziesiątychgłówną przyczyną imigracji był powrót rodzin robotników, którzy osiedlili się poza własnym państwem w latach60. i 70. Włochy, Portugalia i Hiszpania stały się ostatnio krajami imigracji, będąc wcześniej krajami, z którychemigrowano. Francja, Włochy i Hiszpania są głównymi celami podróży dla imigrantów z Afryki Północnej.W większości krajów populacje cudzoziemców są zdominowane przez niewielką liczbę grup narodowych:w 1990 r. dla przykładu, 39% cudzoziemców we Francji było obywatelami Algierii, Maroka albo Tunezji; w Szwaj-carii 32% obcokrajowców to Włosi, a w Holandii 29% to Turcy.

Na konferencji Rady Europy ds. migrantów w 1991 r. przewidywano, że w ciągu trzech lat z byłych krajów ZSRRok. 20 mln ludzi wyemigruje na zachód. To prognoza się nie sprawdziła, ale takie dzikie przewidywania pomogłystworzyć publiczne poparcie dla rosnących ścisłych kontroli imigracyjnych w Europie Zachodniej.

Pytanie Jaka jest różnica między uchodźcą a szukającym azylu?Jaka jest różnica między uchodźcą a szukającym azylu?Jaka jest różnica między uchodźcą a szukającym azylu?Jaka jest różnica między uchodźcą a szukającym azylu?Jaka jest różnica między uchodźcą a szukającym azylu?

W ostatnim dziesięcioleciu obserwujemy na świecie masowy wzrost liczby uchodźców i poszukujących azylu.Wzrost taki miał na przykład miejsce w Europie w latach 1983–1992 – o 980% z 70 000 do 685 700. Pochodzilioni z całego świata, w większości z Europy Wschodniej i Turcji. Liczba uchodźców i szukających azylu w Europiestanowi w przybliżeniu 5% ogólnej liczby uchodźców na świecie. Przerażający konflikt, jaki miał miejsce na terenieChorwacji i Bośni-Hercegowiny spowodował olbrzymi wzrost ruchów migracyjnych w Europie. W statystyceUNHCR (Wysokiego Narodów Zjednoczonych Komisarza ds. Uchodźców) w kwietniu 1994 r. stwierdzono, iżdo poniższych krajów dotarły z Bałkanów następujące grupy osób szukających azylu:

17

● Niemcy:Niemcy:Niemcy:Niemcy:Niemcy: 309 449

● Szwecja:Szwecja:Szwecja:Szwecja:Szwecja: 76 189

● Austria:Austria:Austria:Austria:Austria: 55 000

● Holandia:Holandia:Holandia:Holandia:Holandia: 42 253

● TTTTTurcja:urcja:urcja:urcja:urcja: 33 817

● FFFFFrancja:rancja:rancja:rancja:rancja: 15 918

● WWWWWielka Brytania:ielka Brytania:ielka Brytania:ielka Brytania:ielka Brytania: 8027

Ale nie zapominaj, że wciąż pozostawało ok. 3 mln uchodźców lub przesiedleńców w obrębie byłej Jugosławii.

Pytanie Konwencja Genewska ONZ z 1951 rKonwencja Genewska ONZ z 1951 rKonwencja Genewska ONZ z 1951 rKonwencja Genewska ONZ z 1951 rKonwencja Genewska ONZ z 1951 r. określa, jak należy postępować w stosunku do osób. określa, jak należy postępować w stosunku do osób. określa, jak należy postępować w stosunku do osób. określa, jak należy postępować w stosunku do osób. określa, jak należy postępować w stosunku do osóbposzukujących azylu. Jak kraj, w którym mieszkasz, wprowadza w życie postanowienia tejposzukujących azylu. Jak kraj, w którym mieszkasz, wprowadza w życie postanowienia tejposzukujących azylu. Jak kraj, w którym mieszkasz, wprowadza w życie postanowienia tejposzukujących azylu. Jak kraj, w którym mieszkasz, wprowadza w życie postanowienia tejposzukujących azylu. Jak kraj, w którym mieszkasz, wprowadza w życie postanowienia tejkonwencji?konwencji?konwencji?konwencji?konwencji?

Formalne „witajcie” dla tych, którzy przybywają z zewnątrz

W zależności od miejsca, gdzie żyjesz, twojej narodowości i twojej sytuacji materialnej, będzie ci łatwiej albotrudniej przeprowadzić się i pracować w kraju europejskim.

Jeżeli masz przynajmniej 100 000 dolarów w banku, w większości krajów możesz doświadczyć tylko paru proble-mów w otrzymaniu wizy lub w pozwoleniu na pobyt. Wiele krajów przestało wydawać wizy obywatelom innychnarodowości, pozostających już w obrębie ich granic. Weźmy na przykład kogoś, kto odwiedza swoją rodzinęmając wizę turystyczną i chciałby zostać na dłużej. Ta osoba musi najpierw opuścić dany kraj i dopiero wtedypoprosić o nową wizę, ponosząc wszystkie koszty i przeżywając stres separacji. Precyzyjne przepisy opracowanow stosunku do firm przewozowych, by było wiadome, że przewożą tylko pasażerów z prawem wjazdu do dane-go kraju. Firma, która nie przestrzega tych przepisów, jest zobowiązana do zapłacenia grzywny i musi pokryćkoszty repatriacji pasażerów, na przykład bez wiz.

Pytanie Jaka jest różnica między wizą i American Express?Jaka jest różnica między wizą i American Express?Jaka jest różnica między wizą i American Express?Jaka jest różnica między wizą i American Express?Jaka jest różnica między wizą i American Express?

Mimo że pracujesz dla dużej firmy międzynarodowej, możesz mieć ogromne problemy z uzyskaniem pozwoleniana to, żeby żyć i pracować w jakimkolwiek z krajów Europejskiej Strefy Ekonomicznej (EEA). Ale obywatele tychkrajów mogą przeprowadzać się w miarę swobodnie z jednego państwa do drugiego. Chociaż regulacje różnią sięniuansami, podstawowe wyzwania pozostają podobne. Jeżeli chcesz legalnie zostać w jednym z tych krajów,będziesz musiał podporządkować się poniższym wymaganiom:

● Pozwolenie na pobyt będzie zagwarantowane, jeżeli już uzyskałeś pozwolenie na pracę.

● Umowa o zatrudnienie w określonym przedsiębiorstwie. Bez tego nie możesz otrzymać pozwolenia na pracę.

● Pozwolenie na pracę będziesz mógł otrzymać na pewno tylko wtedy, gdy twój pracodawca udowodni, żenikt z rodzimych mieszkańców nie jest w stanie wykonać zleconej pracy.

18

● Oficjalne procedury i opóźnienia w otrzymaniu pozwolenia na pracę zniechęcają wielu pracodawcównawet do rozpoczęcia rekrutacji pracowników spośród obywateli krajów trzecich.

● Jeśli w międzyczasie podejmiesz pracę, zanim otrzymasz oficjalne pozwolenie, ryzykujesz natychmiastowąekstradycją z kraju.

● Niektóre przestępstwa mogą być popełnione tylko przez obcokrajowców. Regulacje prawne zmieniają sięi w twoim interesie jest udowodnienie, że dostosowujesz się do nich.

Pytanie Jak wielu ludzi przyjeżdża do twojego kraju, aby zamieszkać w nim i pracować?Jak wielu ludzi przyjeżdża do twojego kraju, aby zamieszkać w nim i pracować?Jak wielu ludzi przyjeżdża do twojego kraju, aby zamieszkać w nim i pracować?Jak wielu ludzi przyjeżdża do twojego kraju, aby zamieszkać w nim i pracować?Jak wielu ludzi przyjeżdża do twojego kraju, aby zamieszkać w nim i pracować?

Wyjątki od reguły także istnieją. W Europie Środkowej i Wschodniej, a szczególnie w Niemczech, stałe osiedleniaw ostatnich latach były kojarzone ze specyficznymi grupami etnicznymi, „powracającymi” do własnych krajów,w których mieli automatycznie przyznane prawo do zamieszkania. Są to między innymi niemieccy wypędzeni,ingryjscy Finowie, bułgarscy Turcy, pontyjcy Grecy i rumuńscy Węgrzy.

I co my na to wszystko?

Rozważaliśmy kilka aspektów, pisaliśmy nieco o historii, wskazaliśmy siły, które działają w naszych społeczeństwach.W jednym i tym samym czasie byliśmy zbliżani do siebie i byliśmy odpychani. Twarz i twarze Europy zmieniały siędramatycznie w czasie ostatnich lat i w dzisiejszych wielokulturowych społeczeństwach spotykamy się z większymistresami i napięciami niż wcześniej.

Model do zaadaptowania

Na sympozjum w 1993 r., gdzie przygotowywaliśmy kampanię „Każdy inny, wszyscy równi”, przedstawiliśmywyniki badań, ukazujące w nowym świetle stawiane przed nami zadania. Badania, prowadzone w Belgii, sugerująmożliwy podział populacji na cztery główne grupy:

A. Ludzi, którzy już są świadomi, czym jest rasizm i mniej lub bardziej aktywnie angażujących się w antyrasi-stowskie działania (około 10%).

B. Tych, którzy są tolerancyjni, ale nie są (jeszcze) zaangażowani w działalność antyrasistowską (około 40%).

populacja

19

C. Tych, którzy mają przekonania rasistowskie, ale nie występują ze swoimi poglądami na zewnątrz (około40%).

D. Rasiści, którzy otwarcie pokazują swoje stanowisko (około 10%).

To, co może być reprezentatywne dla Belgii, niekoniecznie da się zastosować w całej Europie, ale działacze anty-rasistowscy z innych krajów, którzy widzieli te wyniki, zgadzają się, że generalne proporcje są podobne w ichkrajach. Sugerują, że większość młodych ludzi jest reprezentowana w grupach A i D.

Pytanie Czy myślisz, że ten model pasuje do twojego kraju?Czy myślisz, że ten model pasuje do twojego kraju?Czy myślisz, że ten model pasuje do twojego kraju?Czy myślisz, że ten model pasuje do twojego kraju?Czy myślisz, że ten model pasuje do twojego kraju?

Nawet jeśli proporcje nie są takie same, możesz wykorzystać je jako model do analizy sytuacji w kraju, gdzie żyjesz.Może to być także użyteczne podczas podejmowania decyzji związanych ze strategiami wyboru grup docelowychkampanii lub opracowywania materiałów edukacyjnych. Czy próbujemy wzmocnić aktywną tolerancję pomiędzyludźmi z grupy B? Czy próbujemy pokazać otwartą opozycję wobec tych z grupy D? Czy będziemy pracowaćz tymi z grupy A?

Inny przykład. „L„L„L„L„La Ra Ra Ra Ra Republica”epublica”epublica”epublica”epublica” z 19 maja 1995 r. relacjonuje badania uprzedzeń w grupie 2500 młodych ludzi weWłoszech. Analiza była prowadzony przez Instytutu Badań Socjologicznych w Mediolanie. W efekcie podzielonomłodzież na cztery poniższe grupy:

1. „Ksenofobi” – grupę osób, które obawiają się lub są przeciwni cudzoziemcom – 12,3 %,

2. „Niestabilni” – niestali – 31,6 %,

3. „Neutralni” – 35,2 %,

4. „Antyksenofobi” – nastawionych antyksenofobicznie – 20,9 %.

Te cztery grupy są być może porównywalne z tymi ocenianymi przez badaczy z Belgii, ale ważne jest, aby do-strzec, że terminologia jest zupełnie inna.

Rasizm, antysemityzm, ksenofobia i nietolerancja przybierają bardzo różne formy w Europie. I bardzo możliwe, żedla twojej sytuacji powinieneś poszukać innych opisów, analiz dla innych grup. Spójrzymy na wyzwania związanez definiowaniem tych terminów w następnym rozdziale.

Jeżeli… to…

Aby podsumować ten rozdział, potrzebujemy nowych opinii na temat nowych sytuacji, w których się znajdziemy.

JEŻELIJEŻELIJEŻELIJEŻELIJEŻELI społeczeństwa wielokulturowe są rzeczywistością i będą istniały także w przyszłości…

JEŻELIJEŻELIJEŻELIJEŻELIJEŻELI następuje eksploatacja jednych społeczeństw, by utrzymać inne uprzywilejowane społeczeństwa…

JEŻELIJEŻELIJEŻELIJEŻELIJEŻELI na naszym świecie, który staje się wciąż mniejszy i bardziej współzależny, bardzo niewiele problemówpozostaje w obrębie obecnych granic i może dotknąć nas wcześniej czy później…

JEŻELIJEŻELIJEŻELIJEŻELIJEŻELI są państwa świadome, iż niemożliwe jest pozostawanie w izolacji…

JEŻELIJEŻELIJEŻELIJEŻELIJEŻELI wierzymy w równość praw obywatelskich dla wszystkich…

20

TOTOTOTOTO nasze działania powinny także wyrażać nasze przekonanie co do koniecznych zmian.

TOTOTOTOTO nasze postawy nie mogą budować instytucjonalnych albo osobistych murów mających na celu „zatrzy-manie innych w ich miejscu”.

TOTOTOTOTO nasze poglądy nie mogą być narzucane innym.

TOTOTOTOTO powinniśmy zacząć porozumiewać się ze sobą na równym poziomie – czy to pomiędzy różnymi spo-łecznościami i kulturami, czy między większościami i mniejszościami w ramach jednego społeczeństwa.

TOTOTOTOTO dyskryminacja w międzynarodowym systemie ekonomicznym musi być zwalczona, bo w przeciwnymprzypadku marginalizacja oraz bieda będą trwać w skali globalnej.

TOTOTOTOTO potrzebujemy pracować nad zrozumieniem i zmianą uprzedzeń i stereotypów.

Jak najszybciej musimy ustalić drogę zmiany naszych społeczeństw wielokulturowych w międzykulturowe.

21

Rozdział 2

ZROZUMIEĆ RÓŻNICE I DYSKRYMINACJĘ

PPPPProblemy kluczowe:roblemy kluczowe:roblemy kluczowe:roblemy kluczowe:roblemy kluczowe:● KKKKKulturaulturaulturaulturaultura● Ja, myJa, myJa, myJa, myJa, my, oni, oni, oni, oni, oni● Nasze ograniczeniaNasze ograniczeniaNasze ograniczeniaNasze ograniczeniaNasze ograniczenia● ObrazyObrazyObrazyObrazyObrazy● Od dyskryminacji do rasizmuOd dyskryminacji do rasizmuOd dyskryminacji do rasizmuOd dyskryminacji do rasizmuOd dyskryminacji do rasizmu● Możliwe pytania i odpowiedziMożliwe pytania i odpowiedziMożliwe pytania i odpowiedziMożliwe pytania i odpowiedziMożliwe pytania i odpowiedzi

Definiowanie, ilustrowanie, wyjaśnianie – próbujemy dokonać tu tego wszystkiego. Co myślisz, kiedy będzieszczytać ten rozdział? Jeżeli się z czymś nie zgadzasz albo dostrzegasz duże luki w naszych argumentach, zanotujswoje uwagi i zasugeruj nam konkretne zmiany.

Od społeczeństw wielokulturowych do międzykulturowych

Na pierwszy rzut oka termin „społeczeństwo wielokulturowe” i „międzykulturowe” wygląda podobnie, ale obapojęcia nie są synonimami. Czym więc się różnią? Poniżej przedstawiamy kilka podstawowych koncepcji, do któ-rych możesz dodać coś od siebie.

SPOŁECZEŃSTWSPOŁECZEŃSTWSPOŁECZEŃSTWSPOŁECZEŃSTWSPOŁECZEŃSTWA WIELA WIELA WIELA WIELA WIELOKOKOKOKOKULULULULULTUROWE:TUROWE:TUROWE:TUROWE:TUROWE: różne kultury, grupy zróżnicowane narodowościowo, etnicznie,religijnie żyjące na terenie tego samego terytorium, ALE niekoniecznie kontaktujące się ze sobą. Społeczność,w której różnice są często odbierane negatywnie i wywołują powszechne usprawiedliwienie dla dyskryminacji.Mniejszości mogą być tolerowane, ale nie akceptowane czy postrzegane jako wartości. Nawet w przypadkach,gdzie są przepisy mające powstrzymać takie praktyki, prawo to może nie być przestrzegane.

SPOŁECZEŃSTWSPOŁECZEŃSTWSPOŁECZEŃSTWSPOŁECZEŃSTWSPOŁECZEŃSTWA MIĘDZYKA MIĘDZYKA MIĘDZYKA MIĘDZYKA MIĘDZYKULULULULULTUROWE:TUROWE:TUROWE:TUROWE:TUROWE: różne kultury, grupy narodowe itd. żyjące razem na jednym te-rytorium, pozostają stale otwarte na wzajemne oddziaływanie, wymianę oraz wzajemne uznawanie własnychi cudzych wartości oraz sposobów na życie. W społeczeństwie takim następuje proces aktywnej tolerancji i utrzy-mania równych stosunków, gdzie każdy jest tak samo ważny, gdzie nie ma zwierzchników i podwładnych, lepszychlub gorszych ludzi…

22

„Międzykulturowość” to proces, nie cel sam w sobie. Teraz przyjrzyjmy się niektórym najważniejszym elementomtego procesu.

Porozmawiajmy o kulturze

„Mężczyźni i kobiety są nie tylko nimi samymi, są też regionem, w którym się urodzili, mieszkaniem w mieście lubgospodarstwem wiejskim, gdzie uczyli się chodzić; grami, w które bawili się jako dzieci, historiami, których słuchali,jedzeniem, które jedli, szkołami, do których chodzili, sportami, które uprawiali, poezjami, które czytali i Bogiem,w którego wierzyli”. (W. Somerset Maugham Ostrze brzytwy)

Pytanie Jakie znaczenie ma dla ciebie określenie „kultura”?Jakie znaczenie ma dla ciebie określenie „kultura”?Jakie znaczenie ma dla ciebie określenie „kultura”?Jakie znaczenie ma dla ciebie określenie „kultura”?Jakie znaczenie ma dla ciebie określenie „kultura”?

Istnieją setki definicji pojęcia „kultura”, każda dłuższa i trudniejsza niż poprzednia. Ostatnio coraz częściej mówi sięo kulturze organizacji, szczególnie w międzynarodowych korporacjach.

● Pierwsza myśl, która przychodzi do głowy, może być to, co znajdujemy na stronach gazet: balet, opera,muzyka, książki i inne intelektualne lub artystyczne działania.

● Można spojrzeć na kulturę ze znacznie szerszej perspektywy. Szukamy takich wartości i sposobów zacho-wania, które pozwalają grupom ludzi nabrania sensu życia. Jest to rzecz złożona i próba zrozumienia kultur,z twoją własną włącznie, będzie oznaczało sprawdzenie wielu aspektów życia. Niektóre z nich są natych-miast zauważalne, żeby znaleźć inne, będziesz musiał poszukać nieco głębiej:

■ Co jest definiowane jako „dobro” i „zło”?

■ Jaką strukturę ma rodzina?

■ Jakie są relacje między mężczyzną i kobietą?

■ Jakie jest postrzeganie czasu?

■ Które tradycje są ważne?

■ Jakimi językami się mówi?

■ Jakie zasady regulują spożywanie posiłków?

■ Jak jest przekazywana informacja?

■ Kto ma władzę i jak ją się osiąga?

■ Jakie są reakcje na inne kultury?

■ Co jest zabawne?

■ Jaką rolę odgrywa religia?

23

Lista mogłaby być znacznie dłuższa i sam możesz poszukać innych kolejnych aspektów. Należy podkreślić, żeodpowiedzi na takie pytania są najczęściej wspólne dla członków jednej kultury – to jest oczywiste, normalne, takpo prostu jest. Zachowują się podobnie, dzielą podobne poglądy i oceniają rzeczywistość w podobny sposób.Taka obserwacja jest bardziej oczywista, kiedy konfrontujesz twoją kulturę z inną kulturą albo wyjeżdżasz za grani-cę. Kultury nie są statyczne, zmieniają się, więc odpowiedzi a czasami też i pytania z czasem się zmieniają.

Pytanie WWWWWybierz jedno z powyższych pytań. Jak mogliby odpowiedzieć na nie twoi dziadkowie?ybierz jedno z powyższych pytań. Jak mogliby odpowiedzieć na nie twoi dziadkowie?ybierz jedno z powyższych pytań. Jak mogliby odpowiedzieć na nie twoi dziadkowie?ybierz jedno z powyższych pytań. Jak mogliby odpowiedzieć na nie twoi dziadkowie?ybierz jedno z powyższych pytań. Jak mogliby odpowiedzieć na nie twoi dziadkowie?

Istnienie różnic pomiędzy kulturami odzwierciedla wysiłek każdego społeczeństwa, które chciało przetrwaćw określonej rzeczywistości. Na tę rzeczywistość składają się: a) czynniki geograficzne, b) czynniki społeczne, czyliinne grupy ludzi, z którymi miało ono kontakt i wymianę, c) czynniki „metafizyczne”, poszukiwanie sensu życia.

Pytanie Jeżeli kultury są różne, czy znaczy to, że niektóre są lepsze od innych?Jeżeli kultury są różne, czy znaczy to, że niektóre są lepsze od innych?Jeżeli kultury są różne, czy znaczy to, że niektóre są lepsze od innych?Jeżeli kultury są różne, czy znaczy to, że niektóre są lepsze od innych?Jeżeli kultury są różne, czy znaczy to, że niektóre są lepsze od innych?

Nawet w obrębie jednej kultury są tacy, którzy nie zgadzają się z powszechnymi normami i mogą określać się jakosubkultury. Członkowie subkultur są często ofiarami nietolerancji w obrębie społeczności. Przykłady obejmująludzi niepełnosprawnych, gejów i lesbijki, pewne grupy religijne i szerokie spektrum subkultur młodzieżowych.Charakteryzuje ich swoisty język, oryginalny ubiór, inna muzyka i obrzędowość.

Pytanie Do której subkultury należysz?Do której subkultury należysz?Do której subkultury należysz?Do której subkultury należysz?Do której subkultury należysz?

Uczenie się własnej kultury – rzecz tak naturalna jak oddychanie

Jesteśmy urodzeni w obrębie jakiejś kultury i w czasie pierwszych lat życia uczymy się jej. Proces ten jest nazywanyteż socjalizacją. Każda społeczność przekazuje swoim członkom system wartości podkreślający ich kulturę. Dzieciuczą się, jak rozumieć i używać znaków i symboli, których znaczenie dowolnie zmienia się między kulturami. Beztego procesu dziecko będzie niezdolne do istnienia w obrębie danej kultury. Banalny przykład – wyobraź sobie, costałoby się, jeżeli twoje dzieci nie rozumiałyby znaczenia czerwonego światła na skrzyżowaniu. Nie ma obiektyw-nego powodu, dla którego czerwone oznacza „stop”, a zielone „idź”. Rodzice i rodzina, szkoła, przyjaciele i środkimasowej informacji, szczególnie telewizja – wszystkie z nich przyczyniają się do socjalizacji dzieci. Często nawetnie jesteśmy świadomi, że jesteśmy częścią tego procesu.

Pytanie Co miało największy wpływ na twoją socjalizację?Co miało największy wpływ na twoją socjalizację?Co miało największy wpływ na twoją socjalizację?Co miało największy wpływ na twoją socjalizację?Co miało największy wpływ na twoją socjalizację?

Kultura jest przeżywana w różny sposób przez każdego z nas. Każda osoba jest mieszaniną kultury, indywidualnychcech charakteru i doświadczenia. Ten proces jest bogatszy, jeżeli żyjesz wśród dwu albo kilku kultur. Na przykład,gdy jesteś drugim pokoleniem imigrantów i możesz w rodzinie uczyć się swojej kultury, z której pochodzisz,a w szkole i przez media kultury kraju, w którym żyjesz.

24

Tożsamość

Kim jestem? Czym jestem? Tożsamość jest jak kultura, ma wiele aspektów, niektóre widoczne, niektóre schowane.Można się jej przyglądać, wyobrażając sobie siebie samego jako cebulę (nawet jeśli się nie lubi cebuli). Każdawarstwa odpowiada różnej części tożsamości.

Pytanie Jakie ważne dla ciebie elementy tworzą twoją tożsamość? Wpisz je do rysunku obokJakie ważne dla ciebie elementy tworzą twoją tożsamość? Wpisz je do rysunku obokJakie ważne dla ciebie elementy tworzą twoją tożsamość? Wpisz je do rysunku obokJakie ważne dla ciebie elementy tworzą twoją tożsamość? Wpisz je do rysunku obokJakie ważne dla ciebie elementy tworzą twoją tożsamość? Wpisz je do rysunku oboknumerów 1–5, zaczynając od najważniejszego.numerów 1–5, zaczynając od najważniejszego.numerów 1–5, zaczynając od najważniejszego.numerów 1–5, zaczynając od najważniejszego.numerów 1–5, zaczynając od najważniejszego.

Niektóre z nich będą związane z następującymi sprawami:

● role, jakie pełnisz w życiu: córki, przyjaciela, ucznia, piekarza, bankowca;

● części twojej tożsamości, które możesz wybrać: miłośnik pewnego typu muzyki, członek partii politycznej,styl ubrań;

● gdzie się urodziłeś, gdzie teraz mieszkasz;

● przynależność do mniejszości;

● twoja płeć i twoja seksualność;

● twoje wyznanie.

A może dziwniej:

● czym nie jesteś lub czym nie chcesz być: nie kobietą, nie socjalistą, nie Francuzem, nie alkoholikiem.

25

Tożsamość nie jest tylko kwestią postrzegania samego siebie.

Inni nas identyfikują i możemy nie lubić etykiet, jakie nam przyczepiają. Kontynuując analogie warzywne, co sięstanie, jeśli cebula nazywa inną cebulę cebulką tulipana? Wracając do jednego z najważniejszych zagadnień z po-przedniego rozdziału: etykietowanie pewnych ludzi jako „mniejszość” może być wykonane tylko przez innych.Kim jesteśmy? Kim oni są? Nasza społeczna tożsamość ma związek z wartościami i symbolami. Dzielimy ludzi nagrupy z powodu potrzeby odróżniania się od innych. Potrzebujemy dać naszej grupie (klasie, rodzinie, przyjacio-łom) wartości, które podnoszą naszą samoocenę. Niebezpieczeństwo kryje się w przypisywaniu wartości nega-tywnych osobom, które nie należą do naszej grupy. Szufladkowanie ludzi odbiera im możliwość bycia kimś innym.

Pytanie WWWWWskaż dwie proste (lub głupie!) cechyskaż dwie proste (lub głupie!) cechyskaż dwie proste (lub głupie!) cechyskaż dwie proste (lub głupie!) cechyskaż dwie proste (lub głupie!) cechy, które obcokrajowcy mogą kojarzyć z krajem,, które obcokrajowcy mogą kojarzyć z krajem,, które obcokrajowcy mogą kojarzyć z krajem,, które obcokrajowcy mogą kojarzyć z krajem,, które obcokrajowcy mogą kojarzyć z krajem,w którym żyjesz, np. Szwajcaria = zegarki i banki, Rosja = wódka i futrzane czapki. Czyw którym żyjesz, np. Szwajcaria = zegarki i banki, Rosja = wódka i futrzane czapki. Czyw którym żyjesz, np. Szwajcaria = zegarki i banki, Rosja = wódka i futrzane czapki. Czyw którym żyjesz, np. Szwajcaria = zegarki i banki, Rosja = wódka i futrzane czapki. Czyw którym żyjesz, np. Szwajcaria = zegarki i banki, Rosja = wódka i futrzane czapki. Czyrzeczy te są ważną częścią twojej tożsamości?rzeczy te są ważną częścią twojej tożsamości?rzeczy te są ważną częścią twojej tożsamości?rzeczy te są ważną częścią twojej tożsamości?rzeczy te są ważną częścią twojej tożsamości?

Pytanie Czy narodowość jest kulturą?Czy narodowość jest kulturą?Czy narodowość jest kulturą?Czy narodowość jest kulturą?Czy narodowość jest kulturą?

Wszyscy żyjemy z wyobrażeniami

Jak już zostało powiedziane, czyjaś tożsamość nie może być zawarta w jednym określeniu. Ale często mamytendencję do koncentrowania się na niewielu lub wybranych aspektach. Dzieje się tak, gdyż stosunki między róż-nymi grupami są efektem skomplikowanego systemu społecznych relacji i władzy. Żeby odkryć, jak funkcjonująniektóre z tych mechanizmów, musimy przyjrzeć się bliżej działaniu stereotypów, uprzedzeń i etnocentryzmu.

26

Stereotypy

Na stereotypy składają się wspólne poglądy lub przekonania na temat szczególnych grup ludzi. Stereotyp jestzbiorem cech charakteru, które podsumowują grupę ludzi, zwykle dotyczących zachowania, zwyczajów itp.

Celem stereotypu jest uproszczenie rzeczywistości: „oni są tacy”. Szefowie są tyranami; ci ludzie są leniwy, tamcipunktualni; ludzie w tej części miasta są niebezpieczni – jedna lub kilka osób może taka być, ale wszyscy? Czasamiużywamy stereotypów w stosunku do grupy, z którą się identyfikujemy, żeby poczuć się mocniejsi niż inni lub ichzwierzchnikami. (Lub żeby usprawiedliwić swoje błędy – „Co ja mogę z tym zrobić? My jesteśmy tacy!”). Stereo-typy są oparte na pewnego rodzaju kontaktach lub wyobrażeniach, które nabyliśmy w szkole, przez media lubw domu, które zaczęliśmy uogólniać, aż zaczęły dotyczyć wszystkich osób, które mogłyby w jakiś sposób z okre-ślonymi cechami być związane.

Pytanie Zasugerowano, że potrzebujemy stereotypówZasugerowano, że potrzebujemy stereotypówZasugerowano, że potrzebujemy stereotypówZasugerowano, że potrzebujemy stereotypówZasugerowano, że potrzebujemy stereotypów, żeby przetrwać. Jak myślisz, jak bardzo, żeby przetrwać. Jak myślisz, jak bardzo, żeby przetrwać. Jak myślisz, jak bardzo, żeby przetrwać. Jak myślisz, jak bardzo, żeby przetrwać. Jak myślisz, jak bardzoone są użyteczne?one są użyteczne?one są użyteczne?one są użyteczne?one są użyteczne?

W języku potocznym czasami trudno wyrazić różnicę między stereotypami a uprzedzeniami.

Uprzedzenia

Uprzedzenie lub nastawienie to pewne nasze osądzenie innej osoby lub grupy osób, których naprawdę nie znamy.Nastawienia mogą być negatywne i pozytywne. Uczymy się ich w trakcie naszej socjalizacji, dlatego trudno jezmienić lub się ich pozbyć. I dlatego ważne jest, żebyśmy byli ich świadomi.

Żeby wyjaśnić to w sposób łatwy do zrozumienia, możemy się zastanowić, jak dobrze znamy wszystkich naszychznajomych. Możemy mieć różnych znajomych na różne okazje, żeby pójść do kina, pójść na spacer, pomócw zadaniach domowych, zagrać w piłkę, pójść na koncert. Czy wiemy, jakiej muzyki słuchają nasi partnerzyz boiska? Czy tylko zgadujemy? Łatwo jest przypuszczać, jest to dość powszechne. A skoro robimy to w stosunkudo swoich przyjaciół, to jeszcze szybciej fałszywie oceniamy ludzi, których nie znamy.

Pytanie Jak myślisz, dlaczego trudno jest zmienić uprzedzenia?Jak myślisz, dlaczego trudno jest zmienić uprzedzenia?Jak myślisz, dlaczego trudno jest zmienić uprzedzenia?Jak myślisz, dlaczego trudno jest zmienić uprzedzenia?Jak myślisz, dlaczego trudno jest zmienić uprzedzenia?

Uprzedzenia i stereotypy to schematy, które pomagają nam rozumieć rzeczywistość. Kiedy rzeczywistość nieodpowiada naszemu nastawieniu, łatwiej jest nam zmienić interpretację rzeczywistości niż zmienić nastawienie.Nastawienia pomagają nam uzupełnić informacje, kiedy nasza wiedza nie jest kompletna. Siang Be pokazuje tenproces, prosząc słuchaczy, żeby wysłuchali poniższego cytatu:

„Mary usłyszała, że samochód z lodami jedzie wzdłuż ulicy. Przypomniała sobie o pieniądzach, które dostała na urodzi-ny i pobiegła do domu”.

Możesz zrozumieć ten akapit następująco: Mary jest dzieckiem, chciałaby kupić sobie loda, biegnie do domu popieniądze, za które będzie mogła go kupić. Skąd mamy te informacje? Zobacz, co się stanie, gdy zmienisz w tekścierzeczowniki (np. „pieniądze” na „pistolet”).

27

Uprzedzenia i stereotypy na temat innych grup kulturowych

Czasami przyjmujemy uprzedzenia i stereotypy na temat innych grup kulturowych nieświadomie – ale one sięskądś biorą i mogą służyć różnym celom. Pomagają one:

● ocenić naszą własna kulturę,

● ocenić inne kultury i sposoby życia,

● sterować wzorcami relacji, które nasza kultura utrzymuje z innymi kulturami,

● oceniać traktowanie i dyskryminację ludzi z innych kultur.

Etnocentryzm

Nasze sądy, oceny i uzasadnienia są pod silnym wpływem naszego etnocentryzmu. Oznacza to, że wierzymy, iżnasza reakcja na świat – nasza kultura – jest właściwa, a inne nie są do końca normalne. Czujemy, że nasze wartościi sposób życia są uniwersalne, odpowiednie dla wszystkich ludzi, „inni” są tylko za głupi, żeby zrozumieć ten oczywistyfakt. Zwyczajne kontakty z ludźmi z innych kultur mogą utrwalać nasze uprzedzenia, nasze etnocentryczne okularypokazują nam tylko to, czego się spodziewamy. Inne kultury mogą się wydawać nam atrakcyjne lub egzotyczne, alezwykle nasze spojrzenie na nie jest pokolorowane przez uprzedzenia i stereotypy, dlatego odrzucamy je.

Powiązanie między wyobrażeniami a ich efektami

Ta reakcja – odrzucenie – przyjmuje formę blisko związanego zjawiska: dyskryminacji, ksenofobii, nietolerancji,antysemityzmu i rasizmu. Władza jest ważnym składnikiem relacji między kulturami (i subkulturami) i te reakcjestają się jeszcze gorsze, jeśli większość styka się z mniejszościami.

Dyskryminacja

Dyskryminacja to uprzedzenie w działaniu. Grupy są zaszufladkowane jako inne i dyskryminowane. Mogą byćizolowane, uznane za przestępcze przez prawo, które sprawia, że ich sposób życia jest nielegalny, zmuszone dożycie w niezdrowych warunkach, pozbawione jakiejkolwiek reprezentacji politycznej, mogą otrzymywać najgor-sze miejsca pracy lub być pracy pozbawione, mieć zabroniony wstęp do dyskotek, być losowo sprawdzane przezpolicję.

Pytanie Czy znasz inne przykłady dyskryminacji?Czy znasz inne przykłady dyskryminacji?Czy znasz inne przykłady dyskryminacji?Czy znasz inne przykłady dyskryminacji?Czy znasz inne przykłady dyskryminacji?

Wśród grup mniejszości są takie, które walczą przeciwko takiej dyskryminacji, czasami wspierane przez członkówwiększości. Dowodzą oni, że pierwszym krokiem prowadzącym do równości w traktowaniu jest propagowanieprzejawów pozytywnej dyskryminacji.

28

Pytanie TTTTTakie przejawy nazywane są także „pozytywnym działaniem”. Czy możesz zaproponowaćakie przejawy nazywane są także „pozytywnym działaniem”. Czy możesz zaproponowaćakie przejawy nazywane są także „pozytywnym działaniem”. Czy możesz zaproponowaćakie przejawy nazywane są także „pozytywnym działaniem”. Czy możesz zaproponowaćakie przejawy nazywane są także „pozytywnym działaniem”. Czy możesz zaproponowaćpozytywne działanie konieczne do przeciwstawienia się wymienionym wyżej formom dys-pozytywne działanie konieczne do przeciwstawienia się wymienionym wyżej formom dys-pozytywne działanie konieczne do przeciwstawienia się wymienionym wyżej formom dys-pozytywne działanie konieczne do przeciwstawienia się wymienionym wyżej formom dys-pozytywne działanie konieczne do przeciwstawienia się wymienionym wyżej formom dys-kryminacji? (Pkryminacji? (Pkryminacji? (Pkryminacji? (Pkryminacji? (Przykładowo może to być zapewnienie odpowiednich miejsc postojowych dlarzykładowo może to być zapewnienie odpowiednich miejsc postojowych dlarzykładowo może to być zapewnienie odpowiednich miejsc postojowych dlarzykładowo może to być zapewnienie odpowiednich miejsc postojowych dlarzykładowo może to być zapewnienie odpowiednich miejsc postojowych dlakoczownikówkoczownikówkoczownikówkoczownikówkoczowników, Cyganów lub L, Cyganów lub L, Cyganów lub L, Cyganów lub L, Cyganów lub Lapończykówapończykówapończykówapończykówapończyków, żeby odpowiedzieć na potrzeby przez nich, żeby odpowiedzieć na potrzeby przez nich, żeby odpowiedzieć na potrzeby przez nich, żeby odpowiedzieć na potrzeby przez nich, żeby odpowiedzieć na potrzeby przez nichwyrażane).wyrażane).wyrażane).wyrażane).wyrażane).

Ksenofobia

Ksenofobia pochodzi od greckiego słowa znaczącego „strach przed obcokrajowcami”. Mamy tu do czynieniaz zamkniętym kołem: obawiam się osób odmiennych, ponieważ ich nie znam i nie znam ich, ponieważ się ichobawiam. Podobnie do dyskryminacji i rasizmu, ksenofobia żywi się stereotypami i uprzedzeniami i wywodzi sięz poczucia braku bezpieczeństwa i strachu prze „innymi”. Ten strach często przekłada się na odrzucenie, wrogośćlub przemoc wobec ludzi z innych krajów lub należących do mniejszości.

Ksenofobia była używana przez elity rządzące do „ochrony” ich państw przed wpływami z zewnątrz, co możnabyło zaobserwować u niegdysiejszego prezydenta Nicolae Ceausescu, obalonego dyktatora Rumunii, który lubiłcytować poetę Mihai Eminescu:

Kto przygarnia do serca obcego

Pozwala psom pożerać swoje członki

Pozwala śmieciom pożerać swój dom

Pozwala niesławie pożerać swoje imię

Pytanie Ksenofilia to miłość do obcokrajowcówKsenofilia to miłość do obcokrajowcówKsenofilia to miłość do obcokrajowcówKsenofilia to miłość do obcokrajowcówKsenofilia to miłość do obcokrajowców. Czy potrafisz zmienić ten wiersz, żeby oddawał. Czy potrafisz zmienić ten wiersz, żeby oddawał. Czy potrafisz zmienić ten wiersz, żeby oddawał. Czy potrafisz zmienić ten wiersz, żeby oddawał. Czy potrafisz zmienić ten wiersz, żeby oddawałducha tej miłości?ducha tej miłości?ducha tej miłości?ducha tej miłości?ducha tej miłości?

Nietolerancja

Nietolerancja to brak szacunku dla praktyk lub wierzeń innych niż własne. Okazywana jest przez ludzi, którzy niechcą pozwolić innym zachowywać się w odmienny sposób niż oni sami. Nietolerancja może oznaczać, że ludzie sąwykluczeni z powodu ich przekonań religijnych, ich seksualności a nawet z powodu swoich ubrań i fryzury.

Pytanie Jak myślisz, czy są sytuacje, w których dobrze jest być nietolerancyjnym?Jak myślisz, czy są sytuacje, w których dobrze jest być nietolerancyjnym?Jak myślisz, czy są sytuacje, w których dobrze jest być nietolerancyjnym?Jak myślisz, czy są sytuacje, w których dobrze jest być nietolerancyjnym?Jak myślisz, czy są sytuacje, w których dobrze jest być nietolerancyjnym?

Antysemityzm

Połączenie władzy, uprzedzeń, ksenofobii i nietolerancji skierowanych przeciw Żydom nazywane jest antysemity-zmem. Ta forma nietolerancji religijnej prowadzi do dyskryminacji pojedynczych osób a także do prześladowańŻydów w ogóle. Najbardziej przerażająca manifestacja antysemityzmu miała miejsce, gdy Hitler doszedł do wła-dzy wraz ze swoją ideologia czystości rasowej. 6 milionów Żydów zginęło w czasie II wojny światowej, przede

29

wszystkim w gettach, obozach zagłady i obozach koncentracyjnych. Budzi obawy to, że niektórzy „historycy”, jakDavid Irving próbują „udowodnić”, że obozy koncentracyjne nie istniały lub nie były takie złe, jak są przedstawiane.

Pytanie Czego dowiedziałeś się w szkole o Holokauście (Shoah)? Jakie dziś istnieją formy antyse-Czego dowiedziałeś się w szkole o Holokauście (Shoah)? Jakie dziś istnieją formy antyse-Czego dowiedziałeś się w szkole o Holokauście (Shoah)? Jakie dziś istnieją formy antyse-Czego dowiedziałeś się w szkole o Holokauście (Shoah)? Jakie dziś istnieją formy antyse-Czego dowiedziałeś się w szkole o Holokauście (Shoah)? Jakie dziś istnieją formy antyse-mityzmu?mityzmu?mityzmu?mityzmu?mityzmu?

Rasizm

Pytanie Kiedy użyłeś lub usłyszałeś kogoś używającego słowa „rasista”?Kiedy użyłeś lub usłyszałeś kogoś używającego słowa „rasista”?Kiedy użyłeś lub usłyszałeś kogoś używającego słowa „rasista”?Kiedy użyłeś lub usłyszałeś kogoś używającego słowa „rasista”?Kiedy użyłeś lub usłyszałeś kogoś używającego słowa „rasista”?

Konsekwencje rasizmu są przerażające, nawet słowo rasizm budzi obawy. Nie jest łatwo zdefiniować „rasizm”.Zdefiniowanie tego tak, żeby można było jednoznacznie określić – w całej Europie – czy dane działanie, myśl czyproces może być określone jako rasistowskie, jest właściwie niemożliwe.

Rasizm opiera się na przekonaniu, że pewne cechy charakteru, zdolności itp. są zdeterminowane przez rasę orazże istnieją rasy nadrzędne i rasy podrzędne. Logicznie, jeśli akceptujesz taki argument, oznacza, że wierzysz, iżistnieją różne rasy ludzkie.

Rasizm zmieniał się na przestrzeni wieków i w niektórych miejscach może być inaczej nazywany. Niebezpiecznajest koncepcja nadrzędności, bo podporządkowuje jedną grupę ludzi drugiej. Jeśli uwierzymy w takie rzeczy,w zależności od czasu i miejsca, możemy zacząć milcząco lub aktywnie popierać:

● zabicie 400 000 Cyganów w czasach nazistowskich,

● masakry i wyniszczenie całych społeczności w byłej Jugosławii w imię „czystek etnicznych”,

● rezerwowanie miejsc pracy i usług dla pewnych grup społecznych,

● akceptacja haseł „Europa dla Europejczyków”, „Francja dla Francuzów”, „Rosja dla Rosjan” itp.,

● „Algieria jest Algierczyków – więc dlaczego tam nie wracają”, „Turcja jest Turków – więc dlaczego tam niewracają” itp.,

● system pomocy, który ma na celu schwytanie w pułapkę a nie pomaganie,

● wysyłanie bomb w listach do organizacji azylanckich.

W tym pakiecie edukacyjnym całkowicie odrzucono takie teorie lub przekonania. Mamy jeden ludzki gatunek.Mamy tylko jedną rasę – ludzką rasę. Kropka.

Pytanie Czy wszystkie te przykłady efektu idei podrzędności nazwałbyś rasistowskimi? Jeśli nie, toCzy wszystkie te przykłady efektu idei podrzędności nazwałbyś rasistowskimi? Jeśli nie, toCzy wszystkie te przykłady efektu idei podrzędności nazwałbyś rasistowskimi? Jeśli nie, toCzy wszystkie te przykłady efektu idei podrzędności nazwałbyś rasistowskimi? Jeśli nie, toCzy wszystkie te przykłady efektu idei podrzędności nazwałbyś rasistowskimi? Jeśli nie, tojak byś je nazwał?jak byś je nazwał?jak byś je nazwał?jak byś je nazwał?jak byś je nazwał?

Poniżej przedstawiono kilka idei i wyjaśnień, które są efektem spojrzenia na rasizm z różnych stron:

30

Rasizm jest mitem

Dla różnych celów społecznych „rasa” jest nie tyle zjawiskiem biologicznym, comitem społecznym. Mit „rasy” stworzył ogromną stratę ludzką i społeczną. W ostat-nich latach zebrał on ogromne żniwa w istnieniach ludzkich i spowodował nieopi-sane cierpienia. Nadal ogranicza rozwój milionów ludzi i pozbawia cywilizację sku-tecznej współpracy umysłów.

Stanowisko w sprawie rasy, UNESCO, Paryż 1950

Cytując Juliana Huxleya w My Europejczycy, 1935, w odpowiedzi na nazistowskąpropagandę: „Rasizm to mit, niebezpieczny mit. Jest płaszczem dla samolubnychcelów ekonomicznych, które obnażone wyglądałyby wystarczająco brzydko”.

Zgodzono się, że rasizm może być opisany jako dyskryminacja wobec grupy ludzize strony innej grupy, oparta na uprzedzeniach związanych z cechami fizycznymi.Należy podkreślić, że rasizm był próbą stworzenia fałszywych podziałów w ramachrasy ludzkiej i nie ma podstaw naukowych. Na Ziemi była tylko jedna rasa: LUDZKARASA i nawet używając takiej terminologii, jak „dyskryminacja rasowa” lub „stosunkirasowe”, ryzykujemy uprawomocnienie części fałszywych przesłanek używanychprzez teorie i grupy rasistowskie.

Międzynarodowy ruch młodzieży i studentówna rzecz Narodów Zjednoczonych, Multiracial coexistence in Europe

(Wielorasowe współistnienie w Europie), sesja studyjna, EYC, 1983

Rasizm jest ideologią

W publicznych debatach terminy takie jak „Ausländerfeindlichkeit” lub „Fremdenfe-indlichkeit” (oznaczające wrogość wobec obcokrajowców) są najczęściej używane,gdy jest mowa o intelektualnym lub czynnym odrzuceniu obcokrajowców, a termin„Rassismus” (oznaczające rasizm) używane jest bardzo rzadko. Chcemy używać słowa„rasizm” nie dlatego, że niesie ono ze sobą ostre moralne i polityczne oskarżenie,ale dlatego, że taka jest jasna historyczna i analityczna kategoria, w odróżnieniu odpozostałych terminów, i dlatego, że zawiera ono informację o kontekście i przyczy-nach odrzucenia i nienawiści wobec obcokrajowców.

Rasizm jest czystą konstrukcją ideologiczną, ideologią, ponieważ nie ma „ras”. Niema udowodnionych związków między ludzkimi fizycznymi lub kulturowymi cecha-mi a ich podstawowymi własnościami lub możliwościami. Akceptacja terminu „rasa”jest motywowana ideologicznie i głęboko zakorzeniona w kulturze – spełnia onaważną funkcję chronienia istniejących struktur władzy.

● Rasizm pozwala naturalnie pojawiać się nierównościom społecznym, wykluczeniui walce klas, a nie w zależności od czynników społecznych. Przez to nierównośćspołeczna i ucisk są politycznie i kulturowo uprawomocnione, i nawet uważane sąza przeznaczenie tych, którzy są nimi dotknięci.

31

● Te grupy, które są zdefiniowane przez „cechy rasowe”, mogą być uważane za praw-dopodobnie winne ekonomicznym i społecznym kryzysom. Skazane są na rolę ko-złów ofiarnych, odciągając uwagę od rzeczywistych powodów kryzysu, a przez topowodując rozdrażnienie społeczeństwa.

„Neorasizm” nie jest już oparty przede wszystkim na cechach fizycznych, ale wy-chodzi od różnic kulturowych. Częściowo zapomniane zostały sformułowaniao nadrzędności i na to miejsce podkreślana jest rola kultury w kształtowaniu tożsa-mości narodu („Volk”) i wskazywane jest zagrożenie powodowane przez mieszaniesię kulturowe lub społeczne.

Jusos in der SPD, Asyl statt Abschreckung (Azyl zamiast odstraszania), Argumente 5, Bonn, 1992

Rasizm jest głęboko zakorzeniony w historii

Ważne jest rozróżnianie różnych manifestacji rasizmu w różnych krajach. Państwatakie jak Wielka Brytania, Francja czy Belgia i inne narody imperialistyczne, z kolonia-lizmem w swojej historii, popierają ideologie rasistowskie, które są ewidentnie zwią-zane z eksploatacją i ujarzmieniem czarnych ludzi w przypadku rozwijania zachod-niego kapitalizmu. Antropologowie i biologowie, za którymi podążyli socjobiologo-wie, proponowali naukowe wyjaśnienia uzasadniające traktowanie czarnych ludzijako gatunku podludzi. Sugerowano i wierzono, że ludzie określonego koloru skórymają genetyczne i społeczne cechy, które zostały ustalone i odziedziczone, które niepodlegają wpływom otoczenia ani wychowania. To prowadziło do szeroko roz-przestrzenionego przekonania, że narody Afryki są gorsze od białej rasy „kauka-skiej”, moralnie, społecznie i intelektualnie i dlatego w kontaktach z nimi nie należyodwoływać się do tych samych ludzkich wartości. Mogą one być traktowane jakniewolnicy, jak czyjaś własność, podobnie do bydła czy koni, i używana jako siłarobocza to zwiększania majątku.

Europejska Konfederacja klubów młodzieżowych,„Rasizm w Europie – wyzwanie dla pracy młodzieżowej”, sesja studyjna, EYC, 1989

Rasizm może zmieniać

Rasizm różni się od rasowych uprzedzeń, nienawiści lub dyskryminacji. RASIZMoznacza posiadanie mocy przeprowadzania systematycznych praktyk dyskrymina-cyjnych przez najważniejsze instytucje w społeczeństwie. Podczas gdy uprzedzenieto nieprzychylne opinie lub uczucia pozbawione przyczyn, wiedzy lub poglądów.

RRRRRasizm = Władza + Uprzedzenieasizm = Władza + Uprzedzenieasizm = Władza + Uprzedzenieasizm = Władza + Uprzedzenieasizm = Władza + Uprzedzenie

RASIZM jest równocześnie jawny i ukryty. Może przybrać dwie blisko związaneformy: rasizm indywidualny i rasizm instytucjonalny. Ten pierwszy składa się z jaw-nych działań pojedynczych osób, które mogą wywołać śmierć, zranienie lub gwał-

32

towną destrukcję własności. Ten drugi jest mniej oczywisty. Kilka szczególnych przy-kładów można znaleźć w podziale dzielnic, wydzielonych szkołach i kościołach,dyskryminacyjnym zatrudnieniu oraz promowaniu polityki i podręczników, któreignorują rolę większości mniejszości. Na Rasizm należy też spojrzeć od stronykulturowej. Z rasizmem kulturowym mamy do czynienia wtedy, gdy używamy siłydla utrwalenia naszego kulturowego dziedzictwa i narzucania go innym, a w tymsamym czasie do niszczenia kultury innych, co prowadzi do etnocentryzmu. Ten-dencja do nieprzychylnego postrzegania obcych kultur, która prowadzi do nieod-łącznego poczucia nadrzędności, jest ETNOCENTRYZMEM.

RRRRRasizm kulturowy = Władza + Etnocentryzmasizm kulturowy = Władza + Etnocentryzmasizm kulturowy = Władza + Etnocentryzmasizm kulturowy = Władza + Etnocentryzmasizm kulturowy = Władza + Etnocentryzm

Międzynarodowa Federacja Młodzieży Liberalnej i Radykalnej, „Podajmy sobie ręce:IFLRY przeciwko rasizmowi i ksenofobii”, 1986

Pytanie Co teraz myślisz?Co teraz myślisz?Co teraz myślisz?Co teraz myślisz?Co teraz myślisz?

I co dalej?

Jeśli chcemy zacząć tworzyć rzeczywistość międzykulturową, mamy dużo do zrobienia przeciw-stawiając się:

● naszym własnym postawom,

● systemowi kontroli i władzy, który prowadzi do nierówności.

Dialog między kulturami wymaga dużo czasu i doświadczenia. Rozwój międzykulturowego podej-ścia będzie zależał nie tylko od ludzkiej otwartości, ale też od polityków, którzy muszą podjąć całąserię działań, żeby przeprowadzić ten proces.

Nawet gdy nie jesteśmy zbyt dokładni i nie przyjmujemy poniższej listy jako ustalonego modelunaszych zachowań, możemy zobaczyć, że niezbędne jest przejście pewnych etapów, takich jak:

1. Akceptacja tego, że każdy jest na tym samym poziomie – akceptowanie równości praw,wartości i zdolności, sprzeciwianie się rasizmowi i dyskryminacji.

2. Lepsze poznawanie siebie nawzajem – angażowanie się w dyskusję, poznawanie innychkultur, przybliżanie się do nich, obserwowanie ich w działaniu.

3. Wspólne działanie – współorganizowanie, współpraca, pomaganie sobie nawzajem.

4. Porównanie i wymiana: wymiana poglądów, doświadczanie innych kultur i idei, akcepto-wanie wzajemnej krytyki, osiąganie porozumienia i wspólne podejmowanie decyzji.

Jaką rolę w tym wszystkim może odgrywać wychowanie międzykulturowe? Przejdź do następnegorozdziału, gdzie znajdziesz kilka pomysłów…

33

Rozdział 3

WYCHOWANIE MIĘDZYKULTUROWE:POZYTYWNE NASTAWIENIE DO ODMIENNOŚCI

Problemy kluczowe:

● Odkrywanie związkówOdkrywanie związkówOdkrywanie związkówOdkrywanie związkówOdkrywanie związków

● Mechanizmy i zasobyMechanizmy i zasobyMechanizmy i zasobyMechanizmy i zasobyMechanizmy i zasoby

● SzkołaSzkołaSzkołaSzkołaSzkoła

● PPPPPoza szkołąoza szkołąoza szkołąoza szkołąoza szkołą

● Etapy procesu międzykulturowegoEtapy procesu międzykulturowegoEtapy procesu międzykulturowegoEtapy procesu międzykulturowegoEtapy procesu międzykulturowego

● KKKKKorzystanie z ćwiczeńorzystanie z ćwiczeńorzystanie z ćwiczeńorzystanie z ćwiczeńorzystanie z ćwiczeń

Skąd się wzięło wychowanie międzykulturowe

My – autorzy tego pakietu edukacyjnego – staraliśmy się bardzo uważnie używać terminów „wielokulturowy”i „międzykulturowy”. Nasz wybór terminologii nie jest obojętny – nawet jest „wywrotowy”, nie bawimy się słowa-mi. Chcemy stanąć twarzą w twarz z twoimi pomysłami i działaniami i mamy nadzieję, że ty też weźmiesz poduwagę nasze.

Edukacyjny odzew na wielokuturowe społeczeństwo

Jak już widzieliśmy w rozdziale pierwszym, tempo zmian w naszych społeczeństwach znacząco wzrosło w ostat-nich dekadach. Spotkanie różnych kultur nadal jest głównym czynnikiem oraz efektem tych zmian. Równocześniezaczęliśmy zauważać, że nawet wewnątrz kultur dominujących można znaleźć ludzi, którzy nie podporządkowująsię ogólnym normom i są uznawani za członków subkultur. Równocześnie z tymi obserwacjami pojawiła się stop-niowo, a czasem gwałtownie, świadomość, że ci ludzie mają swoje prawa i wymagają szacunku i uznania. Reakcjepolityczne na wszystkie te zmiany są różne, nawet w jednym kraju.

34

Od lat sześćdziesiątych niektóre państwa wprowadzają specjalne programy edukacyjne, które są skierowane dodzieci mniejszości dawno osiadłych i dzieci niedawno przybyłych imigrantów. Zależnie od kontekstu politycznegoi kulturowego takie systemy edukacyjne tworzone są do spełnienia różnych celów, przykładowo:

● Zapewnienie dzieciom imigrantów, że będą mogły wrócić do swojego kraju pochodzenia i będą mogłyz łatwością dopasować się do tamtejszego systemu społecznego i edukacyjnego.

● Włączanie dzieci mniejszościowych grup kulturowych do głównego nurtu społeczeństwa i przez to całko-wite pozbawienie ich kulturowej tożsamości – jest to czasami nazywane polityką asymilacji. Można tostreścić rozszerzając starą maksymę od „Gdy jesteś w Rzymie, działaj jak Rzymianie” do „Gdy jesteśw Rzymie, myśl, czuj, wierz i działaj jak Rzymianie”. W Polsce możemy powiedzieć: od „Kiedy wpadnieszmiędzy wrony, musisz krakać jak i one” do „Kiedy wpadniesz między wrony, musisz myśleć, czuć, wierzyći krakać jak i one”.

● Towarzyszenie dzieciom mniejszościowych grup kulturowych w dopasowaniu się do głównego nurtu spo-łeczeństwa z równoczesnym pielęgnowaniem części ich własnej kulturowej tożsamości – jest to czasaminazywane polityką integracji. „Gdy jesteś w Rzymie, działaj jak Rzymianie, ale możesz gotować w domu, cochcesz, gdy zamkniesz okno”.

Wynikały z tego różne formy i podejścia edukacyjne, czasami wymieszane ze sobą nawzajem. Pojawiły się poważ-ne problemy związane z takimi celami i praktykami. Wszystkie one wynikały z przekonania o nadrzędności kulturyz głównego nurtu, która miała pozostać niezmieniona, nie miała podlegać wpływom ze strony innych kultur. Miałato być droga jednokierunkowa, tylko od innych oczekiwano zmiany. Dodajmy do tego fakt, że większość imigran-tów nie „wróciła” do swoich krajów i zobaczymy, że te cele nie pasowały do obecnej rzeczywistości. I mająniewiele wspólnego z celami edukacji międzykulturowej.

„Odkrycie innych oznacza odkrycie związków, a niebarier” (Claude Lévi-Strauss)

Stopniowo postrzeganie społeczeństwa wielokulturowego zmieniało się. Nie jest to mozaika, w której kulturyukłada się jedna obok drugiej i nie mają one na siebie żadnego wpływu. Nie jest to też tygiel, w którym wszystkiekultury stapiają się w jedną, redukują się do największego wspólnego podzielnika. Wychowanie międzykulturoweproponuje procesy, które pomagają odkryć wzajemne relacje i zlikwidować bariery. Można wskazać bliskie powią-zania z innymi filozofiami edukacyjnymi, takimi jak wychowanie na rzecz praw człowieka, wychowanie antyrasi-stowskie, wychowanie dla rozwoju. Dlatego możesz oczekiwać, że znajdziesz tu elementy, które będą odpowia-dać twoim doświadczeniom na innych polach. Wiele nauczyliśmy się z doświadczeń zdobytych w pionierskiejpracy wychowawców wielokulturowych.

Zdecydowaliśmy się używać słowa „międzykulturowy”, ponieważ, jak wskazuje Micheline Rey, jeśli użyjemy przed-rostka „między”, słowo nabiera pełniejszego znaczenia, z którego wynika:

● współdziałanie,

● wymiana,

● likwidacja barier,

● wzajemność,

● obiektywna solidarność.

35

Wychowanie międzykulturowe: proces edukacji społecznej

Żeby społeczeństwo mogło stać się naprawdę międzykulturowe, każda grupa społeczna musi być traktowanarówno bez względu na jej kulturę, styl życia lub pochodzenie. Oznacza to, że musimy zwrócić uwagę nie tylko nato, jak żyjemy z kulturami, które wydają się nam obce, ale też jak żyjemy z takimi mniejszościami, jak homoseksu-aliści lub ludzie niepełnosprawni, którzy spotykają się z wieloma formami nietolerancji i dyskryminacji. Wiele sił –społecznych, politycznych, ekonomicznych – musi ze sobą współpracować, żeby osiągnąć takie społeczeństwo.Wychowanie międzykulturowe jest jednym z głównych narzędzi, jakie dziś posiadamy, dzięki któremu możemywykorzystać możliwości stwarzane przez wielokulturowe społeczeństwa.

Głównym celem wychowania międzykulturowego musi być przychylność i wzmacnianie podstaw wzajemnych związ-ków między różnymi społecznościami i różnymi większościowymi i mniejszościowymi grupami kulturowymi.

Cel ten oznacza:

● dostrzeganie, że różnorodność jest zakorzeniona w równości i nie przynosi usprawiedliwienia dla margina-lizacji,

● wykonanie wysiłku dostrzegania różnych kulturowych tożsamości i propagowanie szacunku dla mniejszości,

● pokojowe rozwiązywanie konfliktu interesów.

Ten główny cel wymaga objęcia wychowaniem międzykulturowym całego społeczeństwa. Nie można marzyćo społeczeństwie międzykulturowym i równocześnie pracować tylko z jedną jego częścią, obojętnie, czy jest towiększość czy mniejszość.

Potrzeby większości i mniejszości są różne, alepowiązane ze sobą.

Dla większości grup mniejszościowych, szczególnie jeśli są one związane z imigracją, pierwszą potrzebą jest rozwi-nięcie wielu umiejętności i wiedzy. Przykładowo bez umiejętności porozumiewania się w powszechnie używanymjęzyku przetrwanie w społeczeństwie jest bardzo trudne, o ile w ogóle możliwe. W przypadku grup większościo-wych pierwszą potrzebą jest spojrzenie poza akceptowane normy, przejrzenie zwyczajowych sposobów myśle-nia – szczególnie negatywnych stereotypów i uprzedzeń – związanych z mniejszościami. Wszyscy potrzebujemyzrozumieć, jaka rolę odgrywają relacje władzy w społeczeństwie i jaki mają wpływ na relacje międzykulturowe.

Z tymi różnymi potrzebami oczywiście związane są różne zadania. Dla grup większościowych celami wychowaniamiędzykulturowego są:

● popieraćpopieraćpopieraćpopieraćpopierać zrozumienie rzeczywistości współzależnego świata i zachęcać do działań odpowiadających tejrzeczywistości,

● porzucićporzucićporzucićporzucićporzucić negatywne uprzedzenia i stereotypy etniczne,

● popieraćpopieraćpopieraćpopieraćpopierać pozytywną ocenę różnorodności i odmienności,

● poszukiwać i podkreślaćposzukiwać i podkreślaćposzukiwać i podkreślaćposzukiwać i podkreślaćposzukiwać i podkreślać podobieństwa,

● tworzyćtworzyćtworzyćtworzyćtworzyć pozytywne postawy i nawyki w zachowaniu wobec ludzi z innych kultur i społeczeństw,

● przekładaćprzekładaćprzekładaćprzekładaćprzekładać pryncypia solidarności i odwagi cywilnej na codzienne zachowania.

36

Dla grup mniejszościowych cele wychowania międzykulturowego zawierają to, co powyżej oraz naukę życiaw głównym nurcie społeczeństwa bez utraty własnej tożsamości kulturowej.

Młodzież: istotne źródło wychowania międzykultu-rowego.

Ponieważ wychowanie międzykulturowe musi obejmować całe społeczeństwo, można wątpić w sens koncentro-wania tego wychowania na dzieciach i młodzieży. Usprawiedliwiamy taki priorytet, ponieważ oni w większościbędą przyszłymi obywatelami społeczeństw międzykulturowych. Stanowią też ważny kanał do komunikacji z do-rosłymi i mogą pomóc starszym np. w dostrzeżeniu potrzeby zmian. Jednocześnie pakiet ten można wykorzysty-wać do wychowywania dorosłych.

Wychowanie międzykulturowe dzieci i młodzieży przebiega na dwa główne sposoby:

● pomaga im zdobyć umiejętność dostrzegania nierównościumiejętność dostrzegania nierównościumiejętność dostrzegania nierównościumiejętność dostrzegania nierównościumiejętność dostrzegania nierówności, niesprawiedliwości, rasizmu, stereotypówi uprzedzeń,

● daje im wiedzę i umiejętnościwiedzę i umiejętnościwiedzę i umiejętnościwiedzę i umiejętnościwiedzę i umiejętności, które pomogą im podjąć wyzwanie zmieniania tych mechanizmów, kiedyzetkną się z nimi w społeczeństwie.

Podejście wychowawcze zarówno w szkole, jak i poza nią, jest niezwykle ważne.

Dwie drogi

1. Formalne wychowanie międzykulturowe

Formalne wychowanie międzykulturowe zawarte jest w programach edukacyjnych i inicjatywach rozwijanychprzez szkoły i w szkołach.

Po rodzinie szkoła jest głównym miejscem socjalizacji, dzięki niej dzieci nie tylko zdobywają wiedzę, ale także ucząsię wiele o własnym kodzie kulturowym. Ten kod powinien być otwarty na inne kultury, religie i style życia. Dlategobez aktywnego wsparcia ze strony szkoły wysiłek wprowadzania wychowania międzykulturowego przyniesieo wiele mniejsze efekty, o ile w ogóle się to powiedzie. Z tego powodu zawarliśmy kilka uwag na ten temat, mimoże ten pakiet edukacyjny jest przeznaczony głównie dla wychowania w grupach nieformalnych.

Wychowanie międzykulturowe wymaga od szkoły przeprowadzenia ważnego procesu otwarcia i odnowienia,dopasowania programów nauczania do rzeczywistości społeczeństwa wielokulturowego. Szkoły coraz częściejopierają swoją pracę na zasadzie, że wszyscy są równi. Teraz wychowanie międzykulturowe wymaga od nichdodatkowo potwierdzenia i szacunku do różnic kulturowych między pojedynczymi osobami.

Przede wszystkim szkoła powinna skupiać się na następujących działaniach:

● próba stwarzania dzieciom z mniejszościowych grup kulturowych równych możliwości społecznych i wy-chowawczych,

● podnoszenie świadomości różnic kulturowych jako sposobu na przeciwstawianie się dyskryminacji,

● obrona i rozwój w społeczeństwie pluralizmu kulturowego,

37

● pomoc dzieciom w konstruktywnym rozwiązywaniu konfliktów przez pokazywanie różnic interesówi szukanie wspólnych celów.

Rola szkoły jako miejsca realizacji wychowania międzykulturowego jest podwójna: działanie na rzecz grup i kulturmniejszościowych oraz działanie na rzecz grup i kultur większościowych.

W stronę grup i kultur mniejszościowych

Szkoły są nie do zastąpienia jako miejsca powitania, socjalizacji i włączania dzieci z grup mniejszościowych.

W tym przypadku wychowanie międzykulturowe powinno polegać na rozwoju programów nastawionych nazaspokajanie podstawowych potrzeb grup mniejszościowych – zdobywania swojego miejsca w społeczeństwie.

Takie programy oparte są na kulturze z głównego nurtu, ale są otwarte na zmiany i powinny pozwalać dzieciomstopniowo rozumieć kod kulturowy głównego nurtu społeczeństwa i zdobyć umiejętności oraz instrumenty po-magające osiągnąć osobistą autonomię i pewność siebie w ramach tego społeczeństwa.

Ten ostatni aspekt powinien zawierać:

● podstawową wiedzę o swoim otoczeniu i relacjach międzyludzkim w nim panujących,

● zrozumienie charakterystycznego dla tej kultury poczucia czasu,

● zrozumienie relacji ekonomicznych, szczególnie tych, od których zależy zatrudnienie i przetrwanie,

● wiedzę o bliskim środowisku i organizacjach poza szkołą, które mogą pomóc,

● zrozumienie systemu politycznego i tego, jak go wykorzystywać,

W stronę grup i kultur większościowych

Dzieci i młodzi ludzie z grup mniejszościowych potrzebują dowiedzieć się, jak pozytywnie i twórczo żyć z innymi.

Niezbędne jest wprowadzenie elementów międzykulturowych do programów szkolnych, żeby:

● odrzucić etnocentrycze spojrzenie na kulturę i pomysł, że stworzenie hierarchii kultur jest możliwe,

● wziąć pod uwagę – obiektywnie i z szacunkiem – cechy charakterystyczne dla różnych kultur współistnie-jących obok siebie na pewnym obszarze,

● rozszerzać dziecięce widzenie świata, co szczególnie ważne jest w miejscach, gdzie mniejszości są rzadkością.

A sama szkoła?

Równocześnie jest jasne, że szkoła musi na nowo przemyśleć swoją pozycję. Zbyt często przenosi i wzmacnianegatywne stereotypy na temat innych grup i kultur. Potrzebna jest konstruktywna wymiana poglądów na tematsposobu prowadzenia szkoły między wszystkimi osobami zaangażowanymi w proces wychowania: nauczycielami,dziećmi, rodzicami, administracją, lokalnymi władzami i instytucjami. Jeśli chcemy, żeby wychowanie międzykultu-

38

rowe funkcjonowało w klasie i wokół niej, potrzebnych jest wiele znaczących zmian strukturalnych. Dobra wolanie wystarczy – potrzebne jest działanie. Znanych jest wiele dobrych przykładów w różnych częściach Europy, otokilka podpowiedzi:

● Wychowanie międzykulturowe powinno być jednym z kluczowych czynników w kształceniu wszystkichnauczycieli. Jednym ze sposobów na realny osobisty wpływ na nauczycieli byłaby praca z inna kulturą przezpewien czas, z użyciem narzędzi pomagających zrozumieć, co się z nimi dzieje – wtedy będą lepiej przygo-towani, żeby pomagać uczniom uczyć się praktycznej, aktywnej tolerancji.

● Podręczniki i inne materiały pomocnicze powinny być przejrzane z punktu widzenia innych, żeby dzieciw szkole mogły uczyć się akceptacji innych poglądów oraz punktów widzenia. Jak podręczniki do historiiw różnych krajach opisują bitwę pod Waterloo? Który kraj lub region znajduje się w środku map używa-nych na lekcjach geografii?

Takie zmiany w systemie szkolnym wiążą się z ogromnymi problemami, ale także z korzyściami. Nie ma tu miejscana dalsze argumenty – jeśli jesteś zainteresowany szczegółami, sięgnij do książki Antonio Perottiego The Case forIntercultural Education, która daje znakomity przegląd doświadczeń zdobytych w ciągu ponad dwudziestu lat przezRadę Europy we współpracy z wychowawcami.

2. Nieformalne wychowanie międzykulturowe

Cele nieformalnego wychowania międzykulturowego są zbieżne z celami wychowania formalnego. Różnica mię-dzy nimi polega na metodach pracy i osobach prowadzących. Zależnie od tradycji edukacyjnych i politycznych,z którymi się identyfikujesz, możesz woleć nazywać procesy wychowania nieformalnego „uczeniem międzykultu-rowym”. Należy zauważyć, że odnosi się to do jednej z naszych podstawowych zasad, przyjętych podczas pracynad tym pakietem. Dostrzegamy, że młodzi ludzie sami siebie wychowują, sami odkrywają, jaki jest sens ich światai obmyślają strategie, jak pokojowo w nim żyć.

Wychowawcy nieformalni pracują z młodymi ludźmi w klubach młodzieżowych, w organizacjach i ruchach mło-dzieżowych, w młodzieżowych poradniach i ośrodkach informacyjnych, podczas zajęć pozalekcyjnych, na ulicach,podczas wymian międzynarodowych, w schroniskach dla młodzieży i młodych bezrobotnych, w całej Europie,w różnych warunkach geograficznych i socjalno-gospodarczych. Wielu z nich to wolontariusze, poświęcający swójwolny czas sprawom, które są dla nich ważne. Ta lista nie jest kompletna, nie wymienia wszystkich osób zaangażo-wanych w nieformalne zajęcia z młodzieżą. Tak naprawdę najskuteczniejszymi wychowawcami są sami młodziludzie, wychowujący siebie nawzajem. Wszystkie te i inne sytuacje dostarczają możliwości dla nieformalnego wy-chowania międzykulturowego.

Wychowanie nieformalne ma kilka szczególnych cech, które odróżniają go od wychowania formalnego:

● Wychowanie nieformalne jest dobrowolne, nie jest obowiązkowe tak jak szkoła, więc nie wywołuje reakcjiodrzucenia przez uczniów tych postaw czy tematów, które są częścią programów szkolnych, co się czasa-mi w szkole zdarza.

● Osoby zajmujące się wychowaniem nieformalnym muszą wkładać dużo większy wysiłek w podtrzymaniezainteresowania młodzieży wobec konkurencji ze strony komercyjnego świata, który oferuje wiele atrak-cyjnych alternatyw.

● Wychowanie nieformalne sprzyja bliższym relacjom między prowadzącymi a uczestnikami, ułatwia komu-nikację (ale czasami wiąże się z nim większe napięcie).

39

● Treści są wraz z uczestnikami dostosowane do ich rzeczywistości i potrzeb.

● Prowadzący może dowolnie ustalać cele i dobierać do nich odpowiednie zajęcia.

● Metody aktywne i uczestniczące zastosowane w wychowaniu nieformalnym dają bardzo dobre efekty.

Oczywiście w wielu aspektach wychowanie nieformalne nie mogłoby istnieć, gdyby nie było wychowania formal-nego i wiele jest jeszcze do zrobienia, jeśli chodzi o ich wzajemne uzupełnianie się. Możesz przystosować ćwicze-nia z części B do wykorzystania ich w szkole, ale należy pamiętać, że naszym głównym celem było przygotowanieich do wykorzystania do pracy z grupą młodych ludzi w ramach wychowania nieformalnego.

Teraz zajmiemy się bliżej podstawą dla tych ćwiczeń.

Praca z młodzieżą – ciągły proces

Bez względu na wiek ludzie, którzy stają twarz w twarz z wyzwaniami i problemami społeczeństwa międzykultu-rowego, nie są w stanie od razu przeskoczyć z fazy ignorancji do fazy krytycznej świadomości i działania. Może tosię dziać tylko w czasie procesu wychowania międzykulturowego, w tym przypadku nieformalnego, w czasiektórego można przeprowadzić wiele różnych zajęć i inicjatyw.

Wychowanie międzykulturowe ma umożliwić młodym ludziom odkrycie pochodzenia i mechanizmów rasizmu,nietolerancji, ksenofobii i antysemityzmu. Osobiste odkrycie może prowadzić do wspólnego działania i do nasnależy ułatwienie tego procesu. Żeby dopełnić obrazu, potrzebne jest działanie polityczne i gospodarcze: wycho-wanie ma swoje ograniczenia, ale i swoje zadania, za które jest odpowiedzialna.

Próbowano opisać kluczowe obszary, na które należy zwrócić uwagę przy planowaniu programów do wychowa-nia międzykulturowego. Wybraliśmy uproszczony opis, który porównuje nieformalne wychowanie międzykultu-rowe do drogi, na której są różne etapy, będące równocześnie tematami, nad którymi należy popracować.

Są to:

1. wyobrażanie sobie siebie z zewnątrz,

2. rozumienie świata, w którym żyjemy,

3. zaznajomienie się z innymi realiami,

4. pozytywne spojrzenie na różnice,

5. wspieranie pozytywnych postaw, wartości i zachowań.

Możesz uznać, że niektóre etapy są ważniejsze niż inne albo możesz wybrać inną drogę. Te etapy mogą byćpołączone w innej kolejności, ale ponieważ ten pakiet nie jest czterowymiarowy, omówimy je po kolei, jeden podrugim, dołączając pomysły i tematy, nad którymi można pracować.

40

1. Wyobrażanie sobie siebie z zewnątrz

W wychowaniu międzykulturowym punktem startowym naszej pracy jest refleksja o nas samych i naszej rzeczywi-stości.

Pomysły i tematy:

Nasza własna społeczna i kulturowa rzeczywistość:Nasza własna społeczna i kulturowa rzeczywistość:Nasza własna społeczna i kulturowa rzeczywistość:Nasza własna społeczna i kulturowa rzeczywistość:Nasza własna społeczna i kulturowa rzeczywistość:

● Sprawdzenie, co dla nas jest pozytywne i negatywne w ramach naszej rzeczywistości.

● Nasze nawyki, sposoby myślenia, style życia itp. są tylko jedną z możliwych reakcji na świat: istnieją też innerzeczywistości, które nie są lepsze ani gorsze, ale odmienne.

● Wyjaśnienie naszej rzeczywistości innym, którzy jej nie znają, może być pomocne w spojrzeniu na niąz innej perspektywy.

RRRRReakcje na inne społeczne i kulturowe rzeczywistości, z którymi żyjemy:eakcje na inne społeczne i kulturowe rzeczywistości, z którymi żyjemy:eakcje na inne społeczne i kulturowe rzeczywistości, z którymi żyjemy:eakcje na inne społeczne i kulturowe rzeczywistości, z którymi żyjemy:eakcje na inne społeczne i kulturowe rzeczywistości, z którymi żyjemy:

● Uprzedzenia i stereotypy na temat innych społeczeństw i kultur funkcjonujące w naszym społeczeństwie.

● Skąd te uprzedzenia i stereotypy się biorą?

● Dlaczego niektóre są pozytywne a inne negatywne?

● Wpływ uprzedzeń i stereotypów na nasz sposób zachowania w stosunku do innych ludzi.

Dyskryminacja – arbitralne zjawisko:Dyskryminacja – arbitralne zjawisko:Dyskryminacja – arbitralne zjawisko:Dyskryminacja – arbitralne zjawisko:Dyskryminacja – arbitralne zjawisko:

● Każdy może być dyskryminowany z takiego czy innego powodu.

● Dlaczego dyskryminacja się zdarza?

● Jakie formy przybiera?

2. Rozumienie świata, w którym żyjemy

Społeczeństwa, kraje lub państwa nie mogą się rozwijać odizolowane od pozostałych.

Pomysły i tematy:

Żyjemy we współzależnym świecie:Żyjemy we współzależnym świecie:Żyjemy we współzależnym świecie:Żyjemy we współzależnym świecie:Żyjemy we współzależnym świecie:

● Społeczeństwa potrzebują siebie nawzajem.

● Europa nie jest planetą! (Hasło wzięte z Ośrodka Północ-Południe przy Radzie Europy).

Dzielenie się odpowiedzialnością:Dzielenie się odpowiedzialnością:Dzielenie się odpowiedzialnością:Dzielenie się odpowiedzialnością:Dzielenie się odpowiedzialnością:

● W dużej części siły, które zmuszają wielu ludzi do opuszczenia ich krajów, żeby przetrwać, mają swojeźródło w systemie gospodarczym, z którego wynika nasz sposób życia.

41

3. Zaznajomienie się z innymi realiami

Wiele negatywnych postaw wobec kultur, stylów życia lub społeczeństw, które są inne od naszych, ma źródław „obawie przed nieznanym”. Dlatego istotnym elementem wychowania międzykulturowego jest zachęcanie dozapoznania się z nimi i zdobywania wiedzy na ich temat – nie takiej, jaką zdobywa turysta, który zachowuje bez-pieczny dystans, ale takiej, która pozwala nam podjąć ryzyko spotkania i wymiany. To zaznajomienie musi opieraćsię na wysiłku rozumienia rzeczywistości innych niż nasza własna.

Pomysły i tematy:

Co wiemy o innych kulturach lub stylach życia:Co wiemy o innych kulturach lub stylach życia:Co wiemy o innych kulturach lub stylach życia:Co wiemy o innych kulturach lub stylach życia:Co wiemy o innych kulturach lub stylach życia:

● Jak uzyskaliśmy informacje, które posiadamy na temat innych kultur, społeczeństw, krajów?

● Na ile ta wiedza jest zgodna z rzeczywistością i na ile są to opinie powzięte z góry?

● Na ile powinniśmy sprawdzać informacje i wyobrażenia, których dostarczają nam media?

● Jak możemy sprawdzić, jak to jest „znaleźć się w czyjejś skórze”?

Nie ma nadrzędnych ani podporządkowanych kultur:Nie ma nadrzędnych ani podporządkowanych kultur:Nie ma nadrzędnych ani podporządkowanych kultur:Nie ma nadrzędnych ani podporządkowanych kultur:Nie ma nadrzędnych ani podporządkowanych kultur:

● Każda kultura jest efektem odmiennej rzeczywistości.

● W każdej kulturze możemy znaleźć aspekty pozytywne, których możemy się uczyć oraz negatywne, któremożemy krytykować – jak je rozróżniamy?

Odmienny – nie znaczy gorszyOdmienny – nie znaczy gorszyOdmienny – nie znaczy gorszyOdmienny – nie znaczy gorszyOdmienny – nie znaczy gorszy, ale niepodobny:, ale niepodobny:, ale niepodobny:, ale niepodobny:, ale niepodobny:

● Jakie czynniki wpływają na to, że różnice między ludźmi są postrzegane jako coś złego?

4. Pozytywne spojrzenie na różnice

Czego potrzebujemy, żeby popatrzeć na odmienność pozytywnie?

Pomysły i tematy:

Nasza własna kultura jest mieszanką różnorodności:Nasza własna kultura jest mieszanką różnorodności:Nasza własna kultura jest mieszanką różnorodności:Nasza własna kultura jest mieszanką różnorodności:Nasza własna kultura jest mieszanką różnorodności:

● Rzeczywistość społeczna i kulturowa, do której należymy, jest efektem konglomeracji różnic.

● Nie uważamy tych różnic za przygniatającą przeszkodę we wspólnym życiu.

RRRRRóżnica między różnymi kulturami jest faktem pozytywnym:óżnica między różnymi kulturami jest faktem pozytywnym:óżnica między różnymi kulturami jest faktem pozytywnym:óżnica między różnymi kulturami jest faktem pozytywnym:óżnica między różnymi kulturami jest faktem pozytywnym:

● Połączenia i relacje między różnymi kulturami wzbogacają nie tylko pojedyncze osoby, ale też społeczeń-stwa. Mogą one też być źródłem rozrywki i przyjemności.

● Każde społeczeństwo i kultura ma coś, czego może się nauczyć i czego może uczyć innych.

● Jak uczymy się unikać natychmiastowych sądów na temat tych aspektów innych kultur lub stylów życia,która dla nas są „dziwne”?

42

● Jak możemy się nauczyć żyć z uczuciami (tymczasowej) niepewności, z tymi rozbudzonymi w nas procesami?

● Jak możemy wykorzystać te ogromne możliwości, które przynoszą nam takie spotkania, żeby odnaleźćnieznane strony naszej tożsamości?

5. Wspieranie pozytywnych postaw, wartości i zachowań

Wszystkie te etapy są oparte na propagowaniu wartości: prawa człowieka, uznanie, akceptacja, aktywna tolerancja,szacunek, pokojowe rozwiązywanie konfliktów i solidarność.

● Jeśli domagamy się prawa do solidarności, jak podsumowuje Jean-Marie Bergeret, mamy też obowiązekokazywać solidarność. Jest to jeden z tego typu wniosków, które przybliżają nas do wychowania między-kulturowego. Ale młodzi ludzie tylko wtedy zmienią swoje postawy i wnioski dla siebie samych, my może-my pomóc im ułatwić ten proces przez stawianie przed nimi różnorodnych wyzwań.

● Jeśli pracujemy na rzecz tych postaw, łatwiej będzie nam zachęcać do pozytywnego zachowania wobecludzi z innych kultur. Ale musimy wziąć pod uwagę, że te postawy i zachowanie nie są możliwe, jeśli nie sąrozwijane równolegle do jakości takich, jak uczciwość, współpraca, komunikacja, myślenie krytyczne i or-ganizacja.

Przerwa na myślenie

Wychowanie międzykulturowe nie jest zamkniętym programem, który może być powtarzany bez ciągłych zmian.Z drugiej strony nie tylko mamy szeroki wachlarz możliwych ćwiczeń międzykulturowych, ale musimy ciągle py-tać, co robimy i dlaczego. Nie można kupić magicznego zaklęcia, które zagwarantuje nam sukces.

Żeby wiedzieć, jak i gdzie ustawić ograniczenia każdego ćwiczenia w nieformalnym wychowaniu międzykulturo-wym, powinniśmy być świadomi następujących czynników:

● Zawartość i zasięg ćwiczenia, które zamierzamy przeprowadzić.Zawartość i zasięg ćwiczenia, które zamierzamy przeprowadzić.Zawartość i zasięg ćwiczenia, które zamierzamy przeprowadzić.Zawartość i zasięg ćwiczenia, które zamierzamy przeprowadzić.Zawartość i zasięg ćwiczenia, które zamierzamy przeprowadzić. W Hiszpanii jest powiedzenie, któreto miło podsumowuje: „Nie możemy udawać, że złowimy słonia za pomocą wędki”.

● KKKKKontekst, w którym zamierzamy pracować i ograniczenia, które ze sobą niesie.ontekst, w którym zamierzamy pracować i ograniczenia, które ze sobą niesie.ontekst, w którym zamierzamy pracować i ograniczenia, które ze sobą niesie.ontekst, w którym zamierzamy pracować i ograniczenia, które ze sobą niesie.ontekst, w którym zamierzamy pracować i ograniczenia, które ze sobą niesie. Motywacja uczestni-ków będzie różna w zależności od miejsca spotkania i od stopnia uwzględniania ich potrzeb.

● PPPPPoziom zrozumienia i relacje, jakie mamy z młodymi ludźmi, z którymi zamierzamy pracować.oziom zrozumienia i relacje, jakie mamy z młodymi ludźmi, z którymi zamierzamy pracować.oziom zrozumienia i relacje, jakie mamy z młodymi ludźmi, z którymi zamierzamy pracować.oziom zrozumienia i relacje, jakie mamy z młodymi ludźmi, z którymi zamierzamy pracować.oziom zrozumienia i relacje, jakie mamy z młodymi ludźmi, z którymi zamierzamy pracować. Jeśliznamy ich dobrze i wiemy, że możemy planować długofalowo, będzie to miało wpływ na nasze zamierze-nia. Sposób planowania będzie inny, gdy zamierzamy zorganizować zajęcia jednorazowe z ludźmi, którychjeszcze nie znamy.

● PPPPPoziom uczestnictwa w zajęciach.oziom uczestnictwa w zajęciach.oziom uczestnictwa w zajęciach.oziom uczestnictwa w zajęciach.oziom uczestnictwa w zajęciach. Jeśli uczestnicy czują się odpowiedzialni za efekt końcowy zajęć, osią-gniemy lepsze rezultaty niż w przypadku, gdy uczestnicy uważają, że mają tylko biernie brać udział.

Z drugiej strony musimy wziąć pod uwagę, że:

● Pojedyncze ćwiczenia mają ograniczone rezultaty. W wychowaniu międzykulturowym chodzi nam o war-tości, postawy i zachowania. Dlatego oczekuje się, że każde ćwiczenie będzie przeprowadzane jako część

43

większego procesu. Ale to nie oznacza, że powinniśmy zrezygnować nawet z ograniczonych okazji, żebywzmocnić procesy międzykulturowe. Jest to kwestia przykrawania naszych ambicji.

● Znaczenie ćwiczeń powinno nawiązywać do codziennego życia uczestników. Mamy na celu tworzeniepozytywnych postaw w naszym otoczeniu i wiązanie naszego środowiska z resztą świata.

To, jak podejdziemy do każdego ćwiczenia, będzie zależało od naszych zdolności do działania i od uczestników…Wykorzystaliśmy te pomysły i zasady podczas pracy nad ćwiczeniami z części B, ale zdajemy sobie sprawę, że niejest możliwe ani logiczne stworzenie twardych i szybkich reguł.

Podsumowując, dobrze jest pamiętać, żeby:

● Rozpoczynając aktywnie i dynamicznie…

● pracujemy z procesami…

● przez które i poprzez informacje, analizy i krytyczne refleksje nad rzeczywistością…

● uczestnicy znajdą w naszej pracy sposoby na

● pozytywne współdziałanie z ludźmi z innych kultur w życiu codziennym

● i rozwijanie strategii, żeby przenieść te pozytywne związki z ludźmi z innych kultur na indywidualne lubzespołowe działania.

44

Część B

LISTA ĆWICZEŃ

Ćwiczenia wprowadzające w temat rasizmu, ksenofobii, antysemityzmu i nietolerancji

n Działania od A do Z

1 Antonio i Ali

2 Baloniki

3 Baśnie świata

4 Biały charakter

5 Bieg historii

6 Co widzisz?

7 Domino

8 Drogi przyjacielu…

9 Drzewo życia

10 Etykietki

11 Eurokolej a la carte

12 Gdzie stoisz?

13 Ja też

14 Jeden odpada

15 Jesteśmy równi

16 Każdy obrazek o czymś nam mówi

45

17 Knysna blue

18 Kultura w obrazkach

19 Limit 20

20 Marzenia

21 Moja opowieść

22 Moje dzieciństwo

23 Odczuwanie dyskryminacji

24 Osobisty bohater

25 Pierwsze wrażenie

26 Portrety

27 Redagowanie wiadomości

28 Reguły gry

29 Stronniczość w mediach

30 Szukanie podobieństw i odkrywanie różnic

31 Ścieżka rozwoju

32 Święto narodowe

33 Tropienie różnorodności

34 Uchodźca

35 Utworzymy okrąg

36 W naszym bloku

37 Wyspa

38 Zawody eurodowcipów

39 Zgadnij, kto przyjdzie na obiad?

40 Zrób to!

n Ćwiczenia „na rozgrzewkę”

n Sposoby rozpoczęcia pracy

46

Wstęp

Ćwiczenia w tej części pakietu przeznaczone są dla osób pracujących z młodzieżą (od 14 roku życia) lub z dorosły-mi poza szkołą lub podczas nieformalnych zajęć edukacyjnych, zajmujących się tematami równości, rasizmu, kse-nofobii, antysemityzmu i nietolerancji.

Rozdział ten jest zbiorem, z którego można korzystać bardzo różnorodnie. Przykładowo możesz być osobą pra-cującą z młodzieżą, liderem grupy, osobą prowadzącą seminarium, członkiem kościelnej grupy dyskusyjnej, na-uczycielem lub wychowawcą pracującym z dorosłymi. Możesz regularnie pracować z grupą lub tylko od czasu doczasu, możesz pracować w małej lokalnej grupie lub spotykać się z dużą grupą ludzi, którzy się bliżej nie znają, jakna seminarium. Twoja grupa może być jednolita płciowo lub koedukacyjna. Może się składać z ludzi z jednegokręgu kulturowego, z jednego kraju lub wyznania lub może być niejednorodna. Bez względu na twoją sytuację,znajdziesz tu wskazówki, które pozwolą ci korzystać i przystosowywać pomysły i ćwiczenia do twoich potrzeb i dopotrzeb członków grupy.

Jak korzystać z pakietu

Pakiet został zaprojektowany tak elastycznie jak to tylko możliwe i zależy tylko od ciebie, jak będziesz go używać!Każde ćwiczenie może być przeprowadzone osobno, ale zalecamy wykonanie dwóch lub więcej ćwiczeń, jakoosobną część programu, aby lepiej poznać omawiane zagadnienia i przejść do działania.

Zanim zaczniesz, powinieneś przejrzeć cały pakiet, żeby zorientować się, co on zawiera i jak można go wykorzy-stać. Przeczytaj część A, żeby zaznajomić się z uzasadnieniem proponowanych ćwiczeń. W części A znajdziesz teżpotrzebne informacje związane z całością zagadnień, które pomogą ci odpowiadać na pytania pojawiające sięw czasie dyskusji.

Ćwiczenia (patrz str. 54) są przypisane do poziomu 0–3, aby wskazać ogólny stopień zrozumienia i umiejętnościdyskutowania wymagane od uczestników ćwiczenia. Ćwiczenia z poziomu zerowego są to krótkie, bardzo łatwe,wprowadzające zajęcia, przeznaczone do pobudzania zainteresowania tematem, nie wymagają umiejętności do-brego dyskutowania lub pracy w grupie. Na drugim końcu skali są ćwiczenia poziomu trzeciego, które są dłuższe,wymagają dobrej pracy w grupie i umiejętności dyskutowania, koncentracji i współpracy ze strony uczestników,a także wymagają dłuższego i staranniejszego przygotowania przez prowadzących. Ale zapewniają one lepszei pełniejsze zrozumienie tematu.

Dla ułatwienia zajęcia są oznaczone literami odpowiadającymi czterem tematom, które odpowiadają poszczegól-nym etapom procesu edukacyjnego:

GGGGG (oryg. G – group) – grupa, zajęcia, które pomagają stworzyć dobra atmosferę w grupie i wymuszają umie-jętności komunikowania się i dynamikę grupy,

WWWWW (oryg. I – image) – wyobrażenia, zajęcia, które zajmują się naszymi wyobrażeniami o ludziach z innychkultur, krajów lub grup społecznych.

MMMMM (oryg. M – mechanism) – mechanizmy, zajęcia, które odkrywają społeczne, ekonomiczne lub edukacyjnemechanizmy kryjące się za przypadkami dyskryminacji, odrzucenia, wykluczenia i marginalizacji,

DDDDD (oryg. A – action) – działania, zajęcia, które zachęcają ludzi do pracy na rzecz zmian społecznych, opartychna wartościach równości i akceptacji odmienności.

47

Możesz zaplanować rozpoczęcie od ćwiczeń zajmujących się wyobrażeniami, potem przejść do innych, zajmują-cych się mechanizmami wykluczenia, a następnie do poszukiwania sposobów działania. Niemniej, gdy już za-czniesz i uczestnicy zaczynają zadawać pytania, może się okazać, że słuszniejsze jest myślenie o ćwiczeniach jakoczęści sieci, po której możesz się poruszać we wszystkich kierunkach.

Naszym celem było czytelnie opisać każde ćwiczenie i pomysły, dla których mógłbyś wykonać następne. Należypodkreślić, że są to tylko wskazówki i każdy, kto korzysta z pakietu, powinien tak swobodnie przystosowywaćzawarty w nim materiał, żeby odpowiadał na jego potrzeby.

Z jakąkolwiek grupą pracujesz, najprawdopodobniej zaczniesz od jakiegoś wydarzenia, które miało miejscew twojej okolicy lub od czegoś, co zainteresowało członków grupy. Powinieneś wykorzystać pomysły z pakietu,żeby pomóc członkom twojej grupy dowiedzieć się czegoś więcej na danym temat i zwiększyć współodczuwaniez ludźmi, których sprawa dotyczy. Jednak samo zrozumienie nie wystarcza, bardzo ważne jest, żebyśmy pracowalina rzecz budowy międzykulturowego społeczeństwa, w którym różnorodność i odmienność są szanowanei godność człowieka jest cenioną wartością. Podejmowanie takich działań jest ważnym wynikiem końcowym ćwi-czeń zawartych w pakiecie. Wiedza o prezentowanych zagadnieniach to za mało, musimy też próbować byćkonsekwentni w naszych postawach i działaniach. Dlatego edukacja międzykulturowa powinna być postrzeganajako część większego procesu edukacyjnego „wychowania do obywatelstwa”, z podkreśleniem wartości takich, jaksolidarność, tolerancja, odpowiedzialność, odwaga i szacunek. To wszystko opiera się na doświadczeniach progra-mu „Prawa człowieka, pokój i edukacja globalna”, wnosząc do niego wciąż nowy wkład.

Podejście edukacyjne

Ćwiczenia zebrane w tym pakiecie zostały tak dobrane, żeby ułatwić ci pracę na temat wychowania międzykultu-rowego w dwóch zakresach – uczestnictwa i pracy w grupie.

Podejście partycypacyjne oznacza, że młodzi ludzie nie są celem naszych zajęć, ale zasobem, na który liczymy.Użycie tego pakietu oznacza pracę z ludźmi, a nie dla ludzi. Naszym głównym zadaniem i wyzwaniem jest zachę-cenie ich do kontrolowania własnych działań, a przez to upodmiotowienie ich.

Dzięki pracy w grupie ludzie mogą osiągnąć głębsze zrozumienie i nabyć doświadczenia, wiedzę, umiejętnościi postawy. W ten sposób proces pracy w grupie jest narzędziem, które zapewnia nam, że to, czego każdy się uczy,poza osobistym oddziaływaniem będzie mieć też wymiar społeczny.

Wychowanie międzykulturowe (dokładniej opisane w części A) jest procesem wychowania społecznego, dziękiktóremu ludzie stają się bardziej świadomi własnej kultury i współzależnością między kulturami, włączając szacunekdla odmienności, bez względu na to, czy ta odmienność związana jest z kulturą, religią, tłem etnicznym, orientacjąseksualną, narodowością, statusem społecznym, pełnosprawnością lub z niepełnosprawnością. Dzięki temu ludziedoceniają swoją kulturę w szerszym kontekście, w sposób, który umożliwia im rozumieć, współodczuwać i cenićludzi, którzy są odmienni i współpracować z nimi przy budowie lepszego i równiejszego świata.

Wychowanie międzykulturowe zawiera pracę z różnymi aspektami natury ludzkiej, takimi jak postawy, uczucia,postrzeganie, wartości i doświadczenia. Nie można tego osiągnąć tylko przez pracę intelektualną, wymaga to takżeosobistego doświadczenia. Przykładowo, jeśli chcemy propagować solidarność młodych ludzi z imigrantami, niewystarczy przekazać informacji na temat ich sytuacji lub pokazać statystyki i liczby. Konieczne jest, żeby młodziludzie poczuli i zrozumieli, że imigracja nie zdarza się przypadkowo, ale że ich własny sposób życia może zmuszaćludzi to imigrowania i że kraje, z których pochodzą imigranci, nie są biedne, tylko zostały zubożone. Podobnie, jeśli

48

chcemy zająć się homofobią lub dyskryminacją Cyganów (Romów), nie powinniśmy wygłaszać wykładów, alepowinniśmy stworzyć ludziom możliwość poczucia, jak to jest być obiektem codziennej dyskryminacji i uprze-dzeń. Nie oznacza to pomniejszania ważności podstawowych informacji, które są potrzebne, żeby zmierzyć sięz głęboko zakorzenionymi stereotypami i uprzedzeniami, np. informacja, że większość Cyganów nie mieszkaw namiotach i wozach, ale mają oni doskonale „swobodny” styl życia lub że homoseksualiści istnieli we wszystkichspołeczeństwach i kulturach na przestrzeni wieków.

Tylko wtedy ludzie będą mogli zrozumieć takie przypadki, jeśli zaczniemy naszą pracę od ich wiedzy, uczući doświadczeń. Zacząwszy od tego punktu, będą oni mogli uczyć się dostosowywać do odmiennej rzeczywistościkulturowej i osobistej oraz od tego punktu zdobywać nową wiedzę. Dzięki temu zajmujemy się nie tylko w inte-lektualnym wymiarem, ale raczej wymiarem emocjonalnym, opartym na naszych życiowych doświadczeniach.Równocześnie nie powinniśmy zapominać, że osiąganie wartości propagowanych przez wychowanie międzykul-turowe – solidarności, szacunku i współodczuwania, jest możliwe tylko, jeśli w tym samym czasie pomagamyludziom rozwijać ich umiejętności współpracy, komunikacji i analizy krytycznej.

Możemy myśleć o naszym zadaniu edukacyjnym jak o trzech etapach: myśl, uczucie i działanie, dlatego zamierza-my zajmować się głowami, sercami i rękami.

Praca z młodzieżą

Zajmowanie się wychowaniem międzykulturowym z nastawieniem na uczestnictwo i pracę w grupach powinnobyć powiązane z oparciem naszej pracy na kilku podstawowych zasadach:

1. Zaczynamy od tego, co ludzie wiedzą, ich opinii i doświadczeń i na podstawie tego umożliwiamy im poszu-kiwanie i wspólne odkrywanie nowych pomysłów i doświadczeń.

Wszyscy mamy pomysły i opinie związane z omawianymi zagadnieniami oraz pytania dotyczące naszegocodziennego życia. Mają one swoje źródło w naszym otoczeniu rodzinnym i społecznym, w naszych bez-pośrednich doświadczeniach, w naszych lekturach i informacjach zdobywanych w szkole, dostarczanychprzez telewizję, radio itp., w dyskusjach i wymianie poglądów z innymi ludźmi i w naszych osobistychprzemyśleniach. Wszystko to tworzy rodzaj filtru, przez który patrzymy na rzeczywistość. Dlatego jakoosoba prowadząca grupę nie możesz tego ignorować, ale powinieneś zacząć od takiego postrzegania świa-ta i używać tego jako podstawy, na której powstają nowe doświadczenia.

2. Zachęcamy młodych ludzi do uczestnictwa w dyskusjach i uczenia się od siebie jak tylko to możliwe.

Każdy z nas ma coś, czego może się nauczyć i coś, czego może nauczyć. Praca w grupie wzmacnia naszązdolność uczenia się, pozwala nam wspólnie odkrywać nowe pomysły i analizować nowe informacjei przez to pobudza nasz rozwój osobisty. W dodatku kiedy ludzie aktywnie uczestniczą w czymś, w tymprzypadku w wychowaniu międzykulturowym, o wiele silniej identyfikują się z podjętym tematemi w efekcie silniej się angażują.

3. Cały czas myślimy o tym, jak ludzie mogą przełożyć swoje konkretne przeżycia, związane z wychowaniemmiędzykulturowym, na proste ale skuteczne działania, które wykazują ich sprzeciw wobec procesu margi-nalizacji, dyskryminacji i wykluczenia.

49

Wychowanie międzykulturowe nie operuje tylko na poziomie intelektualnym, ale wymaga oddziaływania na oso-bę jako jednostkę, a równocześnie jako członka społeczeństwa. Dlatego nasze zadanie polega na wzmocnieniupraktycznego wymiaru wychowania międzykulturowego przez zapewnienie młodym ludziom wyciągnięcie z efektówpracy w grupie wniosków nawiązujących do ich codziennego życia.

W naszej pracy z młodymi ludźmi (wykorzystującej pracę w grupie i podejście partycypacyjne) możemy wykorzy-stać ważne narzędzie, jakim są ćwiczenia. Są to środki, z których korzystamy, żeby ułatwić młodym ludziom stero-wanie swoimi przeżyciami, zarówno intelektualnymi jak i emocjonalnymi. Ważne jest zrozumienie, że ćwiczenianie są celem samym w sobie, ale są pretekstem lub kluczem do drzwi, za którymi znajduje się naprawdę ważnyproces wspólnego uczenia się, wymiana poglądów i doświadczeń, odkrywanie nowych wymiarów rzeczywistości,wspólne tworzenie alternatywy dla dostrzeżonych przejawów rasizmu, ksenofobii, antysemityzmu i nietolerancji.

Ćwiczenia zebrane w tym pakiecie zostały tak dobrane, żeby służyć jako narzędzie do wykorzystania podczasuczenia w grupach. Decyzja o sposobie ich użycia zależy od wieku, zdolności i zainteresowań młodych ludziw twojej grupie oraz od przestrzeni i czasu, jaki masz do dyspozycji. Umożliwiają one kształtowanie twojegoprogramu zgodnie z kolejnością wyznaczoną przez proces metodologiczny:

GGGGG wskazuje zajęcia, które pomagają w formowaniu i konsolidowaniu grupy. Te ćwiczenia pomogą w stworze-niu dobrej atmosfery w grupie i wzmocnią umiejętności komunikowania się i dynamikę grupy. Wśród nichsą ćwiczenia dla przełamania pierwszych lodów.

Jeśli ludzie nie posiadają umiejętności interpersonalnych, dobrego dyskutowania, aktywnego słuchania i jeśli niedostrzegają procesów przebiegających w grupie (nie mają zdolności do pracy z innymi w celu osiągnięcia wspólne-go celu w duchu wzajemnego szacunku i współpracy), to niektóre ćwiczenia z poziomu trzeciego okażą się dlanich bardzo trudne lub nawet niemożliwe do wykonania. Wybrano ćwiczenia, które mieszczą się w ramach wy-znaczonych przez program „Wychowania międzykulturowego”. Opierają się one na wzajemnym szacunku dlajednostki, przekonaniu, że każdy dojrzewa przez doświadczenie i że praktyczne uczenie się sprawia przyjemność,zadowolenie, satysfakcję, nastawia pozytywnie oraz przyczynia się do osobistego i społecznego rozwoju. Jeśli nieweźmie się tego pod uwagę, to naraża się na pojawienie się problemów i konfliktów, ponieważ uczestników stawiasię w trudnej sytuacji badania swoich myśli, uczuć i emocji związanych z ich uprzedzeniami, przekonaniami i po-strzeganiem świata. Dobra praca w grupie zapewnia bezpieczne środowisko, w którym można przeprowadzaćtakie badanie.

WWWWW wskazuje zajęcia, które zapewniają wgląd w nasze wyobrażenia o ludziach z innych kultur, krajów lub grupspołecznych.

Praca z naszymi wyobrażeniami jest istotna, gdyż istnieje bardzo silne powiązanie między naszymi wyobrażeniamilub stereotypami związanymi z innymi ludźmi a uprzedzeniami i dyskryminacją. Dopóki nie zrozumiemy, skądpochodzą te wyobrażenia i nie nauczymy się podchodzić do nich krytycznie, nie będziemy mogli analizować wpły-wu, jaki mają one na nas i na nasze postrzeganie świata. Jeśli chcemy radzić sobie z rasizmem i nietolerancją, topierwszym krokiem będzie wskazanie tych wyobrażeń, żeby uświadomić sobie, że rzeczywiście są one tylkowyobrażeniami, czyli najczęściej mają one niewiele wspólnego ze światem realnym.

MMMMM wskazuje zajęcia, które umożliwiają odkrywanie i analizowanie społecznych, ekonomicznych, kulturo-wych lub edukacyjnych przyczyn, kryjących się za przypadkami dyskryminacji, odrzucenia, wykluczeniai marginalizacji.

50

Dopóki nie będziemy w stanie dostrzec istniejących mechanizmów, utrwalających wykluczenie i dyskryminację,nie będziemy w stanie uporać się z nimi. Kluczową sprawą jest zapoznanie się z interesami, władzą i polityką napoziomie lokalnym, krajowym i globalnym, które są źródłem konfliktów między ludźmi. Tylko nieliczni ludzie zde-cydowaliby się opuścić swoje domy, gdyby nie wojna, głód, bezrobocie, prześladowania polityczne i religijne itp.Podobnie konkurowanie o miejsce zamieszkania, pracę, wykształcenie i opiekę zdrowotną ustawia ludzi w opozy-cji do innych. Musimy zadać sobie pytanie, dlaczego sytuacja na świecie jest taka, jaka jest i dlaczego tak trudno tozmienić.

DDDDD wskazuje zajęcia, które rozwijają świadomość możliwości działania, jakie mają pojedyncze osoby i grupy,żeby wywołać i kontynuować zmiany społeczne, oparte na solidarności, szacunku, akceptacji odmiennościi wolnej wymiany myśli.

Używanie tego pakietu będzie mieć niewiele sensu, jeśli ludzie nie będą się uczyć, dojrzewać i w rezultacie dokony-wać zmian. Zmiana jest najważniejszym efektem końcowym proponowanych ćwiczeń. Podejmowanie działań możedotyczyć pojedynczych osób, przykładowo może polegać na większej świadomości samego siebiei własnego widzenia świata i dostrzegania wagi własnych działań. Działanie może także oznaczać inicjatywę ludzi napoziomie lokalnym, wewnątrz ich społeczności, mającą na celu wspieranie mniejszości lub grup ludzi, którzy są od-mienni. Działanie może też być związane ze zmianami wewnątrz organizacji, na poziomie lokalnym, regionalnym,krajowym lub międzynarodowym, na rzecz bardziej sprawiedliwego, tolerancyjnego, międzykulturowego świata.

Po angielsku mówi się „nikt nigdy nie zrobił większego błędu niż ten, co nic nie zrobił, bo przecież mógł zrobić choćtrochę” lub „żeby przejść milę musisz zrobić pierwszy krok”. Takie powiedzenia istnieją we wszystkich językachi możesz zacząć je kolekcjonować. Inne pomysły, które pomogą ci przejść do działania, znajdziesz wykonującćwiczenie „Działania od A do Z”.

Rozwijanie międzykulturowego programu edukacyjnego

Także relacje między poszczególnymi krajami odbierane są w każdej społeczności w odmienny sposób. Dlategozalecamy, żebyś jako osoba prowadząca, dostosował ćwiczenia do aktualnej sytuacji istniejącej w twoim kraju,regionie, mieście. Jeśli podany przykład lub pytanie sugerowane przy podsumowaniu i ocenie, nie są odpowiedniedla twojej grupy ze względów społecznych lub kulturowych, powinieneś znaleźć inny przykład, pytanie, którebędą lepiej pasować.

Tylko nieliczne ćwiczenia mogą być przeniesione wprost z kraju do kraju, z grupy do grupy. Poza szczegółamijęzykowymi istnieją inne czynniki, takie jak różnice kulturowe i społeczne każdej grupy lub stopień znajomościtematu, które będą zawsze zmuszać cię do przystosowania pomysłów z pakietu do swojej sytuacji. Jak już zostałopowiedziane, osiągnięcie przyjętych celów wychowawczych zależy od umiejętnego wykorzystania doświadczeń,uczuć, postaw, umiejętności i wiedzy uczestników.

Nie martw się! Rzadko będziesz musiał zmienić całe ćwiczenie! Najczęściej wystarczy przystosować sposób ocenyi prowadzenia dyskusji do sytuacji grupy oraz celu kampanii. Przykładowo, jeśli zamierzasz zajmować się tolerancjąreligijną, w niektórych krajach dyskusja może dotyczyć relacji między kulturą chrześcijaństwa i islamu. W innychodpowiedniejszym tematem dyskusji będzie antysemityzm lub relacje między katolikami i prawosławnymi. Ponie-waż problemy wskazane w opisie ćwiczenia istnieją we wszystkich krajach, ale występują w różnych formach,wysiłek włożony w adaptację ćwiczenia powinien przede wszystkim polegać na przybliżaniu tych problemówprzez nawiązanie do sytuacji dotyczących uczestników. Niektóre opisy ćwiczeń zawierają „Wskazówki dla prowa-dzących”, które pomagają w takiej adaptacji, zarówno w zakresie metod, jak i tematów.

51

Wskazówki dla prowadzących

Podczas pracy z młodymi ludźmi nie możemy zapominać o konieczności zachowania równowagi między osiąga-niem celów wynikających z wychowania międzykulturowego i tych związanych z rozwojem grupy jako takiej.Jednym z twoich głównych zadań, jako prowadzącego, jest wzmacnianie i propagowanie dobrej atmosfery międzyczłonkami grupy oraz pobudzanie i zachęcanie do rozwijania własnej kreatywności i aspiracji, na tyle, na ile jest tomożliwe. Pomoże to uczestnikom czuć, że ich praca jest cenna i efektywna i że przynosi ważne i interesującedoświadczenia i wnioski na przyszłość.

Prowadzenie dyskusji

Dyskusja jest główną częścią procesu edukacyjnego. Po każdym ćwiczeniu powinieneś pozostawić uczestnikomczas, choćby krótki, na zakończenie z podsumowaniem i oceną. Dlatego też dołączyliśmy uwagi, które mogą cipomóc prowadzić dyskusję. Szczególną uwagę powinieneś zwrócić na to, żeby zapewnić każdemu członkowigrupy możliwość uczestniczenia w niej, jeśli tego chce. Przykładowo możesz to osiągnąć przez:

● Stworzenie dobrej atmosfery, która pozwoli każdemu swobodnie się wyrażać i być słuchanym. Będzieszmusiał dać ludziom czas, żeby się poznali i zaufali sobie, a także tak zorganizować miejsce na ćwiczenia,żeby każdemu było wygodnie pracować.

● Zaproszenie uczestników do poddawania pod dyskusję swoich opinii lub doświadczeń związanych z oma-wianym zagadnieniem.

● Używanie słów, wyrażeń i języka znanego grupie, nawiązywanie do niedawnych przypadków lub faktów,które zdarzyły się w sąsiedztwie. Spraw, żeby wiązały się one z ich życiem.

Rozwiązywanie konfliktów

Podczas wykonywania ćwiczeń mogą pojawić się konflikty. Należy się tego spodziewać. Prosimy ludzi, żeby zajęlisię bardzo trudnymi tematami, stanowiącymi dla nich pewne wyzwanie, zachęcamy ich do wyrażania swoich opiniii do myślenia krytycznego. Jest to częścią procesu wychowania międzykulturowego, ale nigdy nie jest to łatwei może powodować ogromny stres.

O ile to możliwe, należy unikać sytuacji, które mogą prowadzić do konfliktów przerywających proces edukacyjny.Jako osoba prowadząca musisz uważać na każdą osobę w grupie i być świadomy, że pojedyncze ćwiczenie,a nawet część ćwiczenia – odgrywanie jakiejś roli lub symulacja, mogą wywołać różne drażliwe emocje.

Upewnij się, że każdy wie, że nikt od niego nie oczekuje powiedzenia więcej niż chce, ani odkrycia przed innymiswojego wnętrza w stopniu, który wykracza poza jego poczucie bezpieczeństwa. Pozwól uczestnikom rozgrzaćsię przez każdym ćwiczeniem, daj im czas na wczucie się w rolę i na wyjście z niej. Daj im wystarczająco wieleczasu na podsumowanie i dyskusję.

Mimo to powinieneś przygotować się na konflikty, które mogą rozwinąć się między uczestnikami, ponieważ zada-jesz im pytania związane z ich uczuciami, doświadczeniami i wartościami. Nie panikuj! Kiedy padają takie pytania,zaangażowanie emocjonalne jest nieuniknione. Konflikt nie zawsze jest czymś negatywnym, o ile nie stracisz pano-

52

wania nad sytuacją. Oto kilka wskazówek i dobrych rad, które pomogą ci pozytywnie rozwiązać konflikty, unikającwzmocnienia pojawiającego się napięcia i paraliżu waszej pracy:

● Zarezerwuj wystarczająco dużo czasu na podsumowanie i dyskusję. Jeśli trzeba daj uczestnikom na tojeszcze więcej czasu.

● Pomóż ludziom wyjaśnić ich pozycje, opinie i interesy, które wywołują napięcie w grupie, przykładowopoproś wszystkich, żeby usiedli w mniejszych grupach i porozmawiali o tym przez 3 minuty, powiedz coś,co ustawi sytuację we właściwej perspektywie itp.

● Zachęć wszystkich do aktywnego słuchania siebie nawzajem. Podkreślaj to, co ich łączy, a nie to, co ichdzieli. Szukaj porozumienia. Proponuj uczestnikom szukanie wspólnej korzyści, zamiast zmuszać ich dokompromisów i ustępowania z pozycji, na której rozpoczęli ćwiczenie.

● Szukaj rozwiązań, które mogą rozwiązać problem bez groźby ponownego pojawiania się konfliktów.

● Proponuj osobom najbardziej zaangażowanym rozmowę na osobności, w innym czasie.

Jeśli pojawi się poważniejszy i głębszy konflikt, który tworzy napięcie i paraliżuje pracę grupy, lepszym wyjściemmoże być odłożenie na później szukania jego rozwiązania, poszukanie innej, bardziej odpowiedniej okazji na roz-wiązanie problemu. Może to być potrzebne i pozytywne. Przez odłożenie rozwiązana konfliktu dajesz osobomw nim uczestniczącym czas na zastanowienie się nad sytuacją i na podejście do sprawy z innym nastawieniemi nowym rozwiązaniem. Jednak należy podkreślić, że żaden konflikt nie może zostać zignorowany. Chowanie sięprzed konfliktem, jak struś, jest bezużyteczną i najgorszą postawą.

Ocena i podsumowanie

Często nie zastanawiamy się nad naszymi doświadczeniami, ale czujemy, czy coś poszło dobrze, czy źle. Jednakocena i podsumowanie są istotną częścią procesu uczenia się i zachęcamy, żeby po każdym ćwiczeniu wraz z grupąporozmawiać o tym, czego ludzie się nauczyli i jak się to wiąże z ich codziennym życiem, ich społecznościąi z resztą świata.

Proponujemy spróbować dokonać tego przez zapytanie uczestników:

● Co wydarzyło się podczas ćwiczenia i jak się z tym czują?

● Czego dowiedzieli się o sobie?

● Czego dowiedzieli się o zagadnieniu, którego dotyczyło ćwiczenie?

● Co mogą jeszcze zrobić, jak mogą wykorzystać to, czego się nauczyli?

Podsumowanie w grupie nie musi być w formie dyskusji. Możesz użyć innych technik, włącznie z mowa ciała,rysowaniem, rzeźbieniem itp. Informacje o publikacjach opisujących różne techniki podsumowania znajdują sięw rozdziale „Bibliografia”.

Zachęcamy też, żeby po każdym spotkaniu znaleźć czas na podsumowanie tego, co się wydarzyło. Zapisz swojeuwagi na temat:

● Jak według ciebie ćwiczenie przebiegło, biorąc pod uwagę przygotowania, realizację twoich celów itp.?

● Czego nauczyli się uczestnicy?

53

● Jakie są końcowe rezultaty, co oni zrobią w efekcie wykonania ćwiczenia?

Proces oceny i podsumowania nie kończy się w tym miejscu! Informacja zwrotna była kluczową częścią pracy nadtym pakietem, dzięki czemu osiągnął on obecną formę, ale praca ta jeszcze nie została zakończona. Wersja tabędzie poprawiona na zakończenie kampanii i będziemy wdzięczni za twoje uwagi związane z używaniem pakietu.Dlatego prosimy o wypełnienie i przysłanie formularza oceniającego pakiet, który znajduje się na str. 197 tej książki.

Ćwiczenia

Ćwiczenia zebrane w tej części były wypróbowane z różnymi grupami w różnych krajach. Jednak należy pamiętaćo tym, że różne grupy różnie reagowały na ćwiczenia i dlatego możemy tylko podać wskazania czasu, wielkościgrupy, poziom wymaganych umiejętności itp. jako ogólne wytyczne. W razie wątpliwości zarezerwuj sobie dodat-kowy czas, zwłaszcza na omówienie i ocenę ćwiczenia.

Podziękowania

Ćwiczenia w tym pakiecie zostały zebrane podczas tygodniowej burzy mózgów, dyskusji i eksperymentóww Ceulaj (Centro Eurolatinoamericano de Juventud) w Mollinie w Hiszpanii. Ludzie proponowali pomysły, którerazem przepracowywaliśmy. Jednak nie zawsze było łatwo przypomnieć sobie, skąd oryginalnie pochodził każdypomysł, niektóre znaleźliśmy w książkach, o innych ktoś nam opowiedział, jeszcze inne poznaliśmy podczas wcze-śniejszych szkoleń. Dlatego nie zawsze możemy podziękować autorom. Przepraszamy wszystkie osoby i organi-zacje, które zasłużyły na podziękowania, a których nazwiska i nazwy nie zostały wymienione. Postaramy się popra-wić to w ostatecznej wersji pakietu.

Dziękujemy następującym organizacjom, dzięki którym autorzy zdobyli doświadczenia pomocne w stworzeniutego pakietu:

The European Youth Centre of the Council of Europe. Strasburg

Colectivo AMANI. Madryt

Equipo Claves. Madryt

The Woodcraft Folk in Britain

The Adult Education Centre (Wensum Lodge) Norwich, Wielka Brytania

The Norfolk Youth and Community Service, Wielka Brytania

Publikacje, które nas szczególnie zainspirowały:

Education Intercultural. Analisis y resolution de conflictos. Colectivo AMANI y Escuela de Animacion y EducacionJuvenil, Paseo de la Castellana, 101.2. ISBN 84 7884 129 6

En un mundo de differencias… un mundo differente. Equipo Claves y Cruz Roja Juventud.

Racetracks. Greenwich Education Service. Greenwich. London. UK. ISBN 1 898443009

Inne szczególne podziękowania znajdują się przy poszczególnych ćwiczeniach.

54

Ćwiczenia: poziomy i tematyPPPPPoziomoziomoziomoziomoziom TTTTTematematematematemat

ĆwiczenieĆwiczenieĆwiczenieĆwiczenieĆwiczenie 00000 11111 22222 33333 GGGGG WWWWW MMMMM DDDDD

nnnnn Działania od A do ZDziałania od A do ZDziałania od A do ZDziałania od A do ZDziałania od A do Z XXXXX XXXXX

1 Antonio i Ali X X

2 Baloniki X X X

3 Baśnie świata X X X

4 Biały charakter X X X

5 Bieg historii X X X

6 Co widzisz? X X X

7 Domino X X

8 Drogi przyjacielu… X X X X

9 Drzewo życia X X

10 Etykietki X X X

11 Eurokolej à la carte X X

12 Gdzie stoisz? X X X

13 Ja też X X

14 Jeden odpada X X

15 Jesteśmy równi X X

16 Każdy obrazek o czymś nam mówi X X X X

17 Knysna blue X X X

18 Kultura w obrazkach X X

19 Limit 20 X X

20 Marzenia X X X X X

21 Moja opowieść X X X

22 Moje dzieciństwo X X X

23 Odczuwanie dyskryminacji X X X

24 Osobisty bohater X X X

25 Pierwsze wrażenie X X

26 Portrety X X X

27 Redagowanie wiadomości X X X X

28 Reguły gry X X

29 Stronniczość w mediach X X X X

30 Szukanie podobieństw i odkrywanie różnic X X

31 Ścieżka rozwoju X X

32 Święto narodowe X X X

33 Tropienie różnorodności X X X

34 Uchodźca X X X X

35 Utworzymy okrąg X X X

36 W naszym bloku X X X

37 Wyspa X X

38 Zawody eurodowcipów X X X

39 Zgadnij, kto przyjdzie na obiad? X X X

40 Zrób to! X X

nnnnn Ćwiczenia „na rozgrzewkę”Ćwiczenia „na rozgrzewkę”Ćwiczenia „na rozgrzewkę”Ćwiczenia „na rozgrzewkę”Ćwiczenia „na rozgrzewkę” XXXXX XXXXX

nnnnn Sposoby rozpoczęcia pracySposoby rozpoczęcia pracySposoby rozpoczęcia pracySposoby rozpoczęcia pracySposoby rozpoczęcia pracy XXXXX XXXXX XXXXX

55

Działania od A do Z poziom 0 temat Dna rzecz kampanii

A jak przeciwdziałanie antysemityzmowi

B jak bycie poinformowanym

C jak cenienie różnic

D jak dojrzewanie

E jak panowanie nad emocjami

F jak festiwal różnych narodów

G jak praca w grupie

H jak walka z homofobią

I jak odwaga bycia innym

J jak uczenie się języka obcego

K jak kampania przeciw ksenofobii

L jak ludzkość

M jak uczenie międzykulturowe

N ponieważ nikt nie jest doskonały

O jak otwarcie oczu na przejawy ucisku i odwaga bycia sobą

P jak przyjaźń

R jak różnorodność i różnice

S jak sprawiedliwość i szacunek dla tych, którzy są inni

T jak tolerancja

U jak uczestnictwo w życiu lokalnej społeczności

W jak walka z uciskiem i jak współpraca

Y jak Yeti, który niby jest, a nikt go nie widział

Z jak zadawanie pytań i nieprzyjmowanie niczego jako rzeczy oczywistej

Czym dla was jest ta kampania?

Możesz wykorzystać ten międzykulturowy alfabet, żeby zacząć dyskusję lub jako przewodnik po działaniach, któremożecie podjąć, żeby przeciwstawić się rasizmowi, ksenofobii, antysemityzmowi i nietolerancji.

Zrób powiększoną kopię, żeby wykorzystać go jako plakat i dopisywać do niego swoje pomysły.

56

1. Antonio i Ali poziom 1 temat W

Mówi się, że praca twórcza może odbywać się w samotności. Czy kiedykolwiek próbowałeś stworzyć historyjkę w groniedziesięciu osób? Teraz masz szansę spróbować!

Główne zagadnienia

● Stereotypy.

Cele

● Odkrywanie naszych wyobrażeń na temat ludzi z innych kultur i grup społecznych.

● Uświadomienie sobie, jak te wyobrażenia wpływają na nasze oczekiwania w stosunku do ludzi z innychgrup.

Czas

30 minut

Liczba uczestników

8–10 osób. Uwaga! Większe grupy mogą być podzielone na podgrupy.

Materiały

● piłka

● papier i coś do pisania dla obserwatora

● tablica, flamastry

Przebieg ćwiczenia

Poproś wszystkich, aby usiedli w kole. Poproś jednego z uczestników o przyjęcie funkcji obserwatora. Wyjaśnij, iżmusi on usiąść poza okręgiem i zapisywać powstającą historię. Reszcie grupy powiedz, że będzie tworzyła wspólnąhistorię, wykorzystując przy tym piłkę. Wtedy rozpocznij od słów: – Jest to historia Antonia, młodego człowiekaz Madrytu. – i podaj piłkę członkowi grupy, zapraszając go do rozwinięcia opowieści jednym lub dwoma zdaniami.Gdy już dopowie dalszy ciąg historii, podaje piłkę następnej osobie. Prowadź zabawę w taki sposób, by historiabyła tworzona wspólnie.

57

Po 10 lub 12 rundach poproś o piłkę i powiedz: – Antonio zna Alego, marokańskiego chłopca, który także maswoją historię – i podaj piłkę komuś z koła prosząc o opowiedzenie historii Alego. Zakończ grę po około 10–15minutach.

Podsumowanie i ocena

Poproś obserwatora o przeczytanie notatek na temat historii. Następnie niech grupa opowie, co historie Antoniai Alego powiedziały im o ich różnych stylach życia. Poproś także o skomentowanie wyobrażeń grupy o młodychludziach z Madrytu i Maroka. Zanotuj najważniejsze fakty na tablicy. Zapytaj, skąd pochodzą te wyobrażenia. Czykażdy miał podobne skojarzenia z Hiszpanią i Marokiem? Dlaczego? Dlaczego nie?

Wskazówki dla prowadzącego

Najlepiej, jeśli historyjka jest tworzona spontanicznie i w szybkim tempie. W tej sytuacji obserwator może miećproblem z notowaniem. Można go rozwiązać wprowadzając drugiego obserwatora lub nagrywając materiał nataśmę.

Imiona bohaterów doprowadzą uczestników do zagadnienia, które chcesz poruszyć. Dlatego gdy twoja pracabędzie dotyczyła np. imigrantów, powinieneś wybrać imiona tradycyjnie kojarzone z imigrantami. Jeśli chcesz zająćsię relacjami kobieta – mężczyzna, wybierz tradycyjnie męskie i żeńskie imiona.

Zabawa ta może zostać zaadoptowana do każdej sytuacji dyskryminacji przez wprowadzenie informacjiw pierw-szym zdaniu historyjki: „Jest to historia Franka, młodego homoseksualisty…” albo „Jest to historia Marii, która jestniepełnosprawna..”. Porównaj je z historią kogoś z większościowej grupy społecznej.

Warianty

1. Podziel grupę na dwie podgrupy i poleć każdej z nich, by pracowała nad jedną z historii. Potem porównajobie historie. Zaletą tej odmiany zabawy jest to, iż uczestnicy nie spodziewają się, że historie zostanąporównane.

Ważne jest, aby podzielić uczestników na podgrupy w sposób losowy.

2. Utwórz dwie podgrupy i poproś każdą z nich o narysowanie ważnego momentu z życia jednego z boha-terów tych historii lub napisanie ich biografii. Następnie porównaj rysunki lub opisy.

Sugestie do wykorzystania

Jeśli lubisz historyjki i bawią cię niespodzianki, to spróbuj „Baśni świata” (nr 3). Gdyby Ali żył w kraju Antonia, tojakby się czuł będąc częścią mniejszości, a jak by się czuł Antonio będąc częścią większości? Zajrzyj do „Utworzymyokrąg” (nr 35).

58

2. Baloniki poziom l temat G i D

Aby nasze sny się spełniły, musimy najpierw uwolnić się z łańcuchów, które nas krępują. Razem możemy sprawić, żenasze marzenia się zrealizują.


● Wybrane przez grupę.

Cele

● Stworzenie pozytywnej atmosfery w grupie.

● Zastanowienie się nad mechanizmami ucisku, dyskryminacji i wyobcowania.

● Doprowadzenie grupy do pozytywnych działań i zachęcenie do dalszego uczestnictwa w grach.

Czas

20–30 minut

Liczba uczestników

10 do 40 osób

Materiały

● po dwa balony dla każdego uczestnika

● po dwa kawałki nitki (ok. 50 cm każdy) dla każdego uczestnika

● flamastry dla wszystkich

● blok z naklejkami i ołówki

● sala powinna być na tyle duża, aby można było biegać dookoła i zostawić wolną przestrzeń na środku

Instrukcje

1. Poproś, aby każdy z uczestników zastanowił się przez minutę nad tym, w jakim społeczeństwie chciałbyżyć, a następnie określił jedną lub dwie cechy charakterystyczne dla tej społeczności.

2. Poproś ich o napisanie tych dwóch cech na naklejkach i przyklejenie ich na tablicy.

59

3. Teraz poleć uczestnikom, aby pomyśleli nad dwiema rzeczami – „pętami”, przeszkadzającymi w wykształ-ceniu właśnie tych cech idealnego społeczeństwa.

4. Rozdaj wszystkim flamastry, każdej osobie daj po dwa balony i dwa kawałki nitki. Niech nadmuchają balonyi napiszą na nich dużymi literami nazwy owych „pęt”.

5. Przejdź się wokół koła i poproś każdą osobę po kolei o głośne przeczytanie słów napisanych na balonach.

6. Powiedz grupie, że teraz ma okazję zerwać „pęta”. Każda osoba przywiązuje sobie balon do kostki. Gdywszyscy będą gotowi, wyjaśnij, iż aby zerwać „pęta”, trzeba zdeptać balony. Żeby dodać element współza-wodnictwa, zasugeruj uczestnikom, by spróbowali zniszczyć balony innych, ochraniając swoje własne.

7. Daj sygnał do rozpoczęcia zabawy.


Rozpocznij dyskusję pytając uczestników, czy podobała im się ta zabawa i co o niej sądzą. Potem warto zadać naprzykład takie pytania:

● Co powoduje, że „pęta” krępują nas tak mocno? Skąd się to bierze?

● Czy uważasz, że są ludzie, którzy noszą więcej „pęt” niż inni?

● Kim oni są?

● Czy możemy coś zrobić, aby pomóc im zerwać te „pęta”?


Zabawę tę można przeprowadzić razem z „Marzeniami” (nr 20). Dotyczą one podobnego tematu. Rozpocznijgrę „Baloniki” po tym, gdy grupa złoży swoje rysunki marzeń. To, co jest interesujące w „Balonikach”, to elementzabawy i podekscytowania, gdy każdy depcze balony i można usłyszeć odgłos ich pękania. Dlatego jeśli będzieszzmieniał zasady tej zabawy, ten element jest wart zachowania.


Pomysły do wykorzystania dla konkretnych gier wyłaniają się podczas dyskusji. Jedną z możliwych korzyści możebyć to, iż grupa planuje pewne działanie, nad którym będzie chciała wspólnie pracować. W tej zabawie będzie tona przykład zerwanie „łańcuchów” albo praca nad pewnym aspektem idealnego społeczeństwa.

Po tej zabawie możesz przejść do zabawy „Drogi przyjacielu…” (nr 8), która daje szansę odkrywania głębszychuczuć i poglądów związanych z różnymi zagadnieniami.

60

3. Baśnie świata poziom 1 temat G, W

Baśnie są jednym z najbardziej interesujących i odkrywczych sposobów wyrażania kultury. Osadzone w historii, przeka-zywane ustnie, są także nośnikami głównych wartości danej kultury. To ćwiczenie wykorzystuje baśnie do pokazaniasposobu naszego widzenia innych kultur, w tym też stereotypów.


● Nasze postrzeganie innych kultur i własnej, etnocentryzm, stereotypy.

Cele

● Zwiększanie zaciekawienia baśniami innych kultur i narodów.

● Przeciwstawianie się stereotypom i uprzedzeniom związanym z wartościami innych kultur.

● Zwiększanie zaciekawienia innymi narodami, kulturami, muzyką i językiem.

● Integracja uczestników i wprowadzenie do grupy dobrej atmosfery.

Czas

60–90 minut

Liczba uczestników

co najmniej 4 osoby

Materiały

● kopia wszystkich lub wybranych baśni dla każdego uczestnika, informacja o kraju pochodzenia baśni dorozdania na zakończenie

● jeśli chcesz, włącznie z wersjami w oryginalnej wersji językowej

Przebieg ćwiczenia

1. Wręcz każdej osobie kopię baśni i daj 15–20 minut na przeczytanie.

2. Poproś uczestników, żeby każdy osobno spróbował zgadnąć, skąd pochodzą te baśnie. Wychodzi to najle-piej, gdy dasz uczestnikom duży wybór, np. Europa Południowa, Europa Północna, Europa Środkowa,Europa Wschodnia, Afryka, Środkowy Wschód, Ameryka Południowa, Azja, Ameryka Północna.

61

3. Poproś uczestników, żeby stworzyli grupy 4–6-osobowe i porozmawiali o swoich wyborach.

4. Teraz niech każda grupa ustali swoją opinię na temat pochodzenia baśni. Daj grupom 30–45 minut nadyskusję.

5. Zbierz grupy razem i niech każda przedstawi swoją decyzję i jej uzasadnienie. Bardzo możliwe, że będąchcieli dalej dyskutować, ponieważ zmienią swoje zdanie po tym, jak inne grupy podadzą różne pomysłyi sugestie.

6. Kiedy dyskusja zbliża się do końca, oceń grupy. Możesz rozdać im oryginalne wersje językowe lub odczytajpełne wersje i powiedz, skąd pochodzą.


Jeśli uważasz, że to jest odpowiednie, rozpocznij dyskusję pytając uczestników, czy podobały im się baśnie, czy sązaskoczeni ich pochodzeniem, czy to było trudne, czy dobrze się bawili. Jeśli lubisz robić kolaże, możesz wykonaććwiczenie „Portrety” (nr 26).


Baśnie często wyrażają wartości fundamentalne i ta sama baśń może występować w różnych wersjach w różnychkrajach, w zależności od warunków geograficznych i klimatycznych, religii, wartości itp.

Ćwiczenie najlepiej się udaje, gdy uczestnicy są w stanie pominąć konkretne okoliczności (takie jak klimat, wystę-powanie pewnych gatunków zwierząt) i myślą też o wartościach (moralności) przekazywanych przez baśń.

Sugestie kontynuacji

Dobrym następnym ćwiczeniem, szczególnie dla grup wielokulturowych, jest przygotowanie na następne spotka-nie baśni z ich własnych krajów lub kultur. Może to być też dobry sposób na zbliżenie różnych pokoleń.

Jeśli lubisz czytać opowieści, może też lubisz grać w różne gry? Zorganizuj „Limit 20” (nr 19).

BAŚNIE – wersja do rozdania na początku

ŚLEPY DZIK

Pewnego razu myśliwy wziął swoją strzelbę i wyruszył na polowanie. Tam zobaczył dwa dziki idące jeden zadrugim. Myśliwy wziął drugiego dzika na cel i wystrzelił, ale stało się coś zaskakującego. Pierwszy dzik uciekł, a drugisprawiał wrażenie, że nie wie, co robić. Stał z czymś w pysku, co wyglądało jak sucha gałązka.

Myśliwy ostrożnie zbliżył się, obawiając się, że dzik go może zaatakować. Wkrótce zauważył, że dzik nadal stoiw miejscu, gdzie się zatrzymał, nie podążył za swoim przyjacielem. Zaciekawiony myśliwy podszedł bliżej, żebymóc lepiej się przyjrzeć. Wtedy zobaczył, że to, co wyglądało na suchą gałązkę, było ogonem dzika, który uciekł.I myśliwy zrozumiał, że dzik był ślepy, a jego kula trafiła w ogon przewodnika i odcięła go. Złapał ślepego dzikai wziął go do domu, podczas gdy dzik cały czas trzymał odcięty ogon w pysku.

62

W domu myśliwy karmił dzika i troszczył się o niego, jak potrafił. To śmieszne. Nawet zwierzęta mają wzgląd naswoich towarzyszy. Czy ludzie, obdarzeni inteligencją, nie powinni zatroszczyć się o swoich rodziców, rodzeństwoi przyjaciół, którzy potrzebują pomocy?

BAŚŃ O W.X., KTÓRY ŁOWIŁ RYBY W ZIMNEJ WODZIEDLA SWOJEJ MACOCHY

W.X. żył dawno temu. Jego prawdziwa matka wcześnie umarła i jego ojciec ożenił się po raz drugi z kobietąo nazwisku Z. W ten sposób została ona macochą W.X.

Macocha była podła i nie lubiła W.X., więc zwykła rzucać na niego oszczerstwa przy jego ojcu. Wraz z upływemczasu ojciec też przestał lubić swojego syna. Syn pomimo to pozostał grzeczny i szanował swoich rodziców.

Jednej zimy pogoda była bardzo zła i przez wiele dni padał śnieg. Gdy spadł śnieg, zrobiło się tak zimno, że małarzeczka płynąca w pobliżu, która zwykle wesoło śpiewała, stała się cicha i zamarzła.

Ludzie siedzieli w domach z powodu zimna i zwierzęta też rzadko wychodziły na zewnątrz. Ziemia była całkiemprzykryta śniegiem.

Pewnego dnia macocha W.X. zdecydowała, że chce świeżą rybę na kolację i wysłała po nią pasierba. Pomyślał:

– Skąd ja wezmę świeżą rybę, skoro śnieg pada cały dzień i wszystkie rzeki zamarzły?

Jak już było powiedziane, W.X. był posłusznym synem, więc natychmiast wyszedł wprost w białą dzikość, szukaćryby.

W.X. szukał długo, ale jak mógł znaleźć świeżą rybę? W końcu zszedł na brzeg rzeki. Ziemia była twarda i zimna,a wiatr wył. Było tak zimno, że cały się trząsł. W.X. stał wpatrzony w zamarznięta rzekę i myślał:

– Nie mogę wrócić do domu z pustymi rękami, skoro moja macocha chce rybę. – Co mógł zrobić? W.X. myślałi myślał, ale nie znalazł rozwiązania. W końcu rozpłakał się zrozpaczony i łzy płynęły mu po policzkach. Im bardziejpłakał, tym więcej łez spadało i w końcu zrobiła się dziura w lodzie pokrywającym rzekę. Nagle dwie ryby wysko-czyły na lód obok przerębli. Ożyły pod wpływem ciepła łez W.X.

Uradowany W.X. wziął ryby i zaniósł je do domu, do swojej macochy.

Tak jak W.X. nie powinniśmy nigdy tracić nadziei.

GOŁĘBIE I SIEĆ PTASZNIKA

Był sobie raz bardzo stary dąb, w którym żyło wiele gołębi. Cały dzień gołębie latały wokół i szukały jedzenia, alewieczorami wracały, żeby spędzić noc na drzewie.

Pewnego dnia gołębie poleciały szukać jedzenia. Nagle mały gołąb powiedział:

– Patrzcie, patrzcie, ile ziarna! Ile jedzenia leży tam na ziemi. – Inne ptaki zobaczyły, że ma rację i poleciaływ tamtym kierunku, ale stara mądra gołębica krzyczała:

– Stop! Nie lećcie tam. Skąd się wzięło tyle ziarna na środku pola?

63

– Nie ważne! – powiedział inny gołąb – Jedz razem z nami.

Całe stado wylądowało z wyjątkiem starej mądrej gołębicy. Zaczęli jeść, podczas gdy ona obserwowała ichz odległości. Kiedy gołębie zjadły ziarno, chciały odlecieć, ale nie mogły. Dały się złapać w sieć ptasznika i zaczęłypłakać z rozpaczy:

– Pomocy! Jesteśmy złapane! Pomocy!

Stara mądra gołębica powtarzała:

– Uspokójcie się.

Ale jeden z gołębi zawołał:

– Spójrz! Ktoś nadchodzi. To jest ptasznik, który idzie nas złapać.

Stara mądra gołębica powiedziała:

– Uspokójcie się. Podnieście się z ziemi wszystkie naraz, to podniesiecie sieć.

Całe stado spróbowało i wspólnie podniosło trochę sieć. Teraz wszystkie gołębie wytężyły siły i zdołały podnieśćna tyle, że mogły z nią odlecieć. Stara mądra gołębica leciała na czele, a reszta za nią. Leciały tak długo, aż doleciałydo drzewa. Wtedy stara mądra gołębica powiedziała im, pokazując drzewo:

– Możecie tu usiąść. Jeden z moich starych przyjaciół tu mieszka, pewna mysz.

Zawołała mysz, która wygryzła dziurę w sieci, przez którą gołębie mogły wylecieć. Całe stado składało myszypodziękowania.

DLACZEGO ZAJĄC MA KRÓTKI OGON

W winnicy wilk kopał i sadził nową winorośl. Poprosił lisa i zająca, żeby mu pomogli. Przygotował dla nich smako-wity posiłek – garniec miodu. Wszyscy trzej pracowali pilnie, ale lisa kusiło, żeby wcześniej spróbować miodu, więcodwrócił się do najbliższej winorośli i zawołał:

– Halo! Halo!

– Co się dzieje? – spytał wilk.

– Jestem zaproszony na przyjęcie – skłamał lis.

– No to biegnij – odpowiedział wilk.

– I zaraz wracaj – powiedział zając. Ale lis wszedł w krzaki, gdzie wilk schował miód. Jadł, aż był pełny słodkiegomiodu, wtedy wrócił do wilka i zająca.

– Jak tam przyjęcie? – spytał zaciekawiony wilk.

– Ożywione – uśmiechnął się lis.

– A jak jedzenie? – kontynuował zając.

– Słodkie i smaczne – sprytnie odpowiedział lis.

I tak wrócili do kopania. Wkrótce lis obrócił się i krzyknął: – Halo! Halo!

64

– Co tym razem? – spytali wilk i zając.

– Jestem zaproszony na inne przyjęcie – odpowiedział lis.

– To idź – powiedział wilk.

I lis znowu poszedł. Kiedy wrócił wilk i zając spytali, jak podobało mu się przyjęcie.

– Nawet w połowie nie tak bardzo jak poprzednie.

Kiedy lis wymknął się po raz trzeci – i skończył miód w garncu – wilk i zając zasnęli zmęczeni ciężką pracą.

Kiedy sprytny lis wrócił, posmarował nos zająca resztką miodu. Wtedy zaczął krzyczeć:

– Pobudka, śpiochy!

– O, jesteś już z powrotem? Jak tam przyjęcie? – spytał wilk, ziewając.

– Już się skończyło – uśmiechnął się lis.

– Czy pojadłeś sobie? – spytał zając sennie przecierając oczy.

– Dobrze i smacznie, powiedział lis i oblizał usta. – Bracie wilku, nie zamierzasz nas zaprosić na poczęstunek?

– Tak, oczywiście! – przytaknął wilk – Jest już południe i czas na śniadanie.

Poszedł w kierunku krzaków winorośli, gdzie schował garniec z miodem. Ale szybko wrócił z pustym garncemi warcząc powiedział:

- Ktoś zjadł cały miód! Gdybym wiedział, kto to, ukręciłbym mu łeb!

Wtedy lis powiedział:

- To zając wypił cały miód, kiedy spałeś, bracie wilku.

- To nieprawda! Nie zrobiłem tego! – zaprotestował zając.

Wściekły wilk skoczył na zająca, żeby ukręcić mu łeb. Zając uciekał, ile sił w nogach, a wilk biegł dysząc mu tuż przyszyi.

Po chwili wilk prawie go złapał i zdołał odgryźć mu ogon.

Ale szczęśliwie dla zająca wilk nie mógł go złapać. I od tego czasu zając ma krótki ogon.

POCHODZENIE BAŚNI

ŚLEPY DZIKŚLEPY DZIKŚLEPY DZIKŚLEPY DZIKŚLEPY DZIK – Ta baśń pochodzi z Tigrea – Etiopia, Afryka

BABABABABAŚŃ O WŚŃ O WŚŃ O WŚŃ O WŚŃ O WANGU XIANG, KANGU XIANG, KANGU XIANG, KANGU XIANG, KANGU XIANG, KTÓRTÓRTÓRTÓRTÓRY ŁY ŁY ŁY ŁY ŁOWIŁ ROWIŁ ROWIŁ ROWIŁ ROWIŁ RYBYBYBYBYBY W ZIMNEJ WODZIE DLA SWOJEJ MAY W ZIMNEJ WODZIE DLA SWOJEJ MAY W ZIMNEJ WODZIE DLA SWOJEJ MAY W ZIMNEJ WODZIE DLA SWOJEJ MAY W ZIMNEJ WODZIE DLA SWOJEJ MACOCHYCOCHYCOCHYCOCHYCOCHY –Oryginalna baśń chińska

GOŁĘBIE I SIEĆ PTGOŁĘBIE I SIEĆ PTGOŁĘBIE I SIEĆ PTGOŁĘBIE I SIEĆ PTGOŁĘBIE I SIEĆ PTAAAAASZNIKASZNIKASZNIKASZNIKASZNIKA – Baśń pochodzi z Indii

DLADLADLADLADLACZEGO ZAJĄCZEGO ZAJĄCZEGO ZAJĄCZEGO ZAJĄCZEGO ZAJĄC MA KRÓTKI OGONC MA KRÓTKI OGONC MA KRÓTKI OGONC MA KRÓTKI OGONC MA KRÓTKI OGON – Ta baśń pochodzi ze Słowenii

Baśnie zostały dodane do pakietu za pozwoleniem „Sveriges Invandrarinstitutet och Museum”, Centrum Wielokul-turowe, Szwecja, 1991. Są one opublikowane w Sagor fran hela Varlden, ISBN 91-971276-7.

65

4. Biały charakter poziom 2 temat W, M

● Jakie masz skojarzenia ze sformułowaniem „biały charakter”?

● Jakie masz skojarzenia ze sformułowaniem „czarny charakter”?

Gdy słyszysz, że ktoś jest „czarnym charakterem”, sądzisz, że jest to zły człowiek. Jeśli mówimy, że przyszłość jawi sięczarno, mamy na myśli, że nie wygląda ona dobrze. Czy kolor czarny zawsze jest kojarzony ze złymi rzeczami? Czyprzez to skojarzenie czarni ludzie uważani są za złych?


● Jak wartości i oceny są przekazywane przez język.

● Stereotypy i uprzedzenia.

● Niebezpieczeństwo bezkrytycznego używania języka.

Cele

● Świadomość, że język nie jest wolny od oceniania.

● Świadomość, jak język może odzwierciedlać dyskryminację mniejszości.

● Nauka doceniania ważności używania niedyskryminującego języka.

Czas

45 minut

Liczba uczestników

dowolna, którą można podzielić na grupy robocze po 6–8 osób.

Materiały

● duży arkusz papieru i marker dla każdej grupy

● powiększona kopia tabelki powieszona tak, żeby wszyscy mogli ją widzieć

Przebieg ćwiczenia

1. Podziel grupę na mniejsze – 6–8-osobowe.

2. Poproś każdą grupę, żeby znalazły sobie w sali miejsce na pracę.

66

3. Daj każdej grupie papier i marker i poproś, żeby narysowały tabelkę według wzorca.

4. Wyjaśnij, że to ćwiczenie dotyczy języka, którego używamy i zadaniem grupy jest znalezienie wyrażeń,które zawierają takie słowa jak: biały, czarny, Indianin, Cygan, Żyd, Arab, Rosjanin itp. Kiedy już znajdą tewyrażenia, niech pomyślą, jak to słowo jest użyte. Jeśli fraza ma pozytywne skojarzenia, wpisują ją dopierwszej kolumny, jeśli neutralne – do drugiej kolumny, a jeśli negatywne – do trzeciej. Przykładowo„czarny charakter” odnosi się do kogoś złego, więc umieszczamy to w trzeciej kolumnie. W Anglii mówimy„indiańskie lato”, kiedy mamy dobrą pogodę wczesną jesienią. Dlatego taką frazę umieszczamy w pierwszejkolumnie. Daj grupom 15 minut na tę część ćwiczenia.

5. Poproś grupy, żeby przyjrzały się zwrotom z trzeciej kolumny, tym które mają negatywne znaczenie i żebyzaproponowały inne określenia. Niech wpiszą je do czwartej kolumny, która może być zatytułowana „ję-zyk alternatywny”.

6. Kiedy grupy skończą wypełniać swoje tabelki, niech przeczytają innym znalezione wyrażenia.


Ocena powinna być skupiona na znalezionych wyrażeniach:

● Która kolumna jest najdłuższa?

● Jakie rodzaje słów możemy znaleźć w pierwszej, drugiej i trzeciej kolumnie?

● Skoro język nie jest neutralny, jakie nasze oceny odzwierciedla, związane z naszą kulturą i innymi kulturami?

● Czy jest ważne, aby używać języka, który nie niesie ze sobą negatywnych powiązań z innymi kulturami?

● Dlaczego?

● Jeśli jest to ważne, jak powinniśmy zmienić nasz język?


Jeśli grupa jest wielonarodowa, warto podzielić ją na mniejsze według ojczystego języka, żeby móc zrobić analizęporównawczą.

Czasami po tym ćwiczeniu dyskusja dotyczy języka „poprawnego politycznie”. To nie jest celem ćwiczenia, alepokazuje, dlaczego częściej podajemy przykłady pozytywne dla słowa „biały” niż dla słowa „czarny”, „Cygan” i naodwrót. Jednak jeśli taki temat się pojawi, powinieneś go podjąć a nie zignorować.

Często uczestnicy kłócą się, że jeśli używają takich wyrażeń jak „ona ma czarne myśli”, mają na myśli złe myśli a nieczarnych ludzi i nikogo nie dyskryminują w ten sposób. W takim przypadku należy rozróżnić postawy jednostek odwartości przekazywanych przez język. Bardzo często używamy takich powiedzeń nie wiedząc, skąd one się wzięłyi jakie oceny one ze sobą niosą. Dyskusja ta jest podobna do debaty o języku seksistowskim obecnym w wieluidiomach.

67


Poproś wszystkich o zwrócenie uwagi na język, którego sami używają i którego używają inni, w rozmowie,w mediach, w reklamie. Zróbcie zawody w odnajdywaniu przykładów wyrażeń, które są używane celowo, żebywywołać uprzedzenie lub dyskryminację lub w odnajdowaniu pochodzenia powszechnie używanych wyrażeń.

Możesz zająć się bliżej rolą mediów w przekazywaniu i utrwalaniu uprzedzeń przeprowadzając ćwiczenie „Stronni-czość w mediach” (nr 29). Możesz bawić się słowami i kalamburami podczas ćwiczenia „Zawody eurodowcipów”(nr 38), żeby zbadać, jaki jest wpływ żartów na tych, którzy je opowiadają, i na tych, którzy są ich bohaterami.

68

5. Bieg historii poziom l temat G, M

W tworzeniu i nauczaniu historii tkwi skłonność do etnocentryzmu a czasem ksenofobii. Historia, odgrywająca ważnąrolę w socjalizacji i budowaniu tożsamości człowieka, często ze względu na sposób jej uczenia wzmacnia uprzedzeniai stereotypy, dotyczące innych ludzi i krajów. Edukacja interkulturowa powinna promować takie odczytywanie historii,które bierze pod uwagę różne na nią spojrzenie. Nigdy nie ma jednej prawdy i to jest widoczne w historii bardziej niżw innych dyscyplinach. Słuchanie lub czytanie o historii innych pomaga nam w zrozumieniu naszych własnych dziejów.


● Różne odczytywanie historii i różne interpretacje wydarzeń historycznych.

● Etnocentryzm i nacjonalizm.

● Empatia i promowanie szerszej wizji świata.

Cele

● Zbadać różne rodzaje postrzegania historii i nauczania historii.

● Szukać podobieństw w naszych systemach edukacji.

● Wzbudzić zainteresowanie tym tematem i kulturą innych ludzi oraz ich historią.

● Wytworzyć krytyczne podejście do własnej historii.

Czas

30 minut do 1 godziny

Liczba uczestników

dowolna

Przygotowania

● Narysuj na wielkiej tablicy lub kilku arkuszach papieru kalendarz z datami od 1500 r. do chwili obecnej.

Materiały

● pinezki albo taśma klejąca

69

Instrukcje

1. Niech każdy z uczestników pomyśli o pięciu historycznych datach bardzo ważnych dla jego kraju lub kultu-ry. Następnie niech zapisze daty w kalendarzu w odpowiednich latach.

2. Kiedy już uczestnicy to zrobią, zapytaj, dlaczego te daty są ważne, co one oznaczają i dlaczego zostaływybrane.


Zaproś uczestników do rozmowy o tym, co w wybranych datach ich zaskoczyło, które daty były znajome wszyst-kim. Jeśli któreś z wydarzeń jest komuś nie znane, poproś osobę, która je wybrała, o wyjaśnienie. Porozmawiajcieo tym, jak i dlaczego dowiadujemy się o pewnych wydarzeniach z naszej historii, a o innych nie.


To ćwiczenie nadaje się bardziej do pracy z młodymi ludźmi niż ze starszymi. Jest ono szczególnie dopasowane dopracy z grupami wielokulturowymi, ale można je przeprowadzić także w grupie monokulturowej. W tym przypad-ku interesującą może być refleksja nad tym, co powoduje, że zapamiętujemy niektóre daty zamiast innych i co nanas oddziałuje. Jeśli wolisz, możesz sam zapisywać daty w kalendarzu, zamiast prosić o to każdego uczestnikaz osobna.

Warianty

Ta gra może zostać przeprowadzona z użyciem jednorocznego kalendarza. Poproś uczestników, aby zaznaczylinajważniejsze święta obchodzone przez różne kraje, w różnych kulturach i religiach itp.

Sugestie

Bądźcie zawsze świadomi tego, że to, co ludzie wam mówią, nie jest pełną relacją. Pracuj nad wyrobieniemkrytycznego podejścia do tego, co słyszycie i czytacie. Nie ustawajcie w zadawaniu pytań!

Swój stosunek do innych kształtujemy nie tylko dzięki temu, czego się formalnie uczymy na przykład na lekcjachhistorii, ale także nieformalnie wyłapujemy odrobinę informacji z tego, co ludzie robią i mówią, szczególnie z treścidowcipów. Jeśli jesteś zainteresowany w szukaniu etnocentryzmu uwiecznionego w dowcipach, wykorzystaj grę„Zawody eurodowcipów” (nr 38).

70

6. Co widzisz? poziom 1 temat W, M

Mówią, że jedno dobre zdjęcie jest warte tysiąc słów.


● Utrwalanie stereotypów i uprzedzeń przez media.

● Użycie obrazów do dostarczania informacji i do wzbudzania emocji.

Cele

● Sprawdzenie, jak zdjęcia są używane w prasie.

● Rozwijanie umiejętności krytycznej analizy.

Czas

45 minut

Liczba uczestników

6 osób i więcej

Materiały

● 5 lub 6 zdjęć z czasopism lub gazet przyklejonych każde osobno na większe arkusze papieru

● paski papieru, długopisy, klej

● pinezki lub taśma do przyczepienia zdjęć do ścian

Przebieg ćwiczenia

1 Przypnij zdjęcia do ściany.

2 Rozdaj uczestnikom paski papieru i poproś ich o obejrzenie zdjęć i napisanie dwóch różnych nagłówków,pozytywnego i negatywnego na oddzielnych paskach papieru.

3 Kiedy wszyscy są gotowi, przyklejają nagłówki pod zdjęciami.

4 Porównajcie nagłówki.

71


Porozmawiajcie o tym, co się stało podczas ćwiczenia, czego ludzie się dowiedzieli i nauczyli:

● Jak wiele różnych interpretacji powstało do każdego zdjęcia?

● Czy różni ludzie różnie widzą rzeczy na tym samym zdjęciu?

● Kiedy czytacie gazetę lub czasopismo, na co najpierw patrzycie, na tytuł czy na zdjęcie?

● Do jakiego stopnia zdjęcia pokazują prawdę o tym, co się zdarzyło?

● Jak wydawcy używają zdjęć, żeby przekazywać informacje, wzbudzać emocje, wywoływać współczucieitp.?


Staraj się znaleźć takie zdjęcia, które mogą być różnie interpretowane. Przykładowo zdjęcie poczekalni z 10 ław-kami. Ktoś może „widzieć” tylko śmieci przy 2 ławkach, podczas gdy ktoś inny może „zobaczyć” 8 czystych ławek.


Zwróćcie uwagę na to, jak zdjęcia mogą być użyte w prasie, w reklamie i w ogłoszeniach charytatywnych. Dajgrupie zadanie znalezienia zdjęcia, które zostało użyte najbardziej pozytywnie i zdjęcia użytego najbardziej myląco.

Po tym, jak przyjrzeliście się zdjęciom użytym w prasie, może zechcecie sprawdzić, jak dziennikarze prezentująwiadomości, wykonując ćwiczenie „Redagowanie wiadomości” (nr 27).

72

7. Domino poziom l temat G

Znasz domino? Zagrajmy w domino naszymi cechami.


● Dowolne.

Cele

● Zachęcić do kontaktu fizycznego.

● Pomóc ludziom poznać się nawzajem.

● Uświadomić uczestnikom, że pomiędzy nimi zawsze znajdą się zarówno różnice, jak i cechy wspólne.

Czas

10 minut

Liczba uczestników

dowolna

Materiały

● nie potrzeba specjalnych materiałów

– należy zestawić listę cech, aby dać sugestie uczestnikom, jeśli nie będą potrafili sami czegoś wymyślić,

– niezbędna duża przestrzeń.

Instrukcje

1. Poproś jedną osobę z grupy o wymyślenie dwóch własnych cech, które następnie powie grupie w takisposób: „Po swojej lewej stronie jestem dziewczynką, po prawej mam dwóch braci”.

2. Potem zawołaj kogoś innego z grupy, kto podziela jedną z cech, aby złapał pierwszą osobę za prawą lublewą rękę (stosownie do tego, którą cechę podziela). Następnie osoba ta dodaje własną charakterystykęz wolnej strony, np. „Po prawej stronie jestem dziewczynką, po lewej mam brązowe oczy”.

3. Niech każdy członek grupy tak się ustawia, aby w końcu powstał okrąg, w którym wszyscy są połączeni.

73

4. Jeśli dana cecha nie występuje u kogoś innego w grupie (np. „Mam czterech braci”) i domino nie możezostać połączone, poproś uczestników o wynegocjowanie innej cechy umożliwiającej złączenie się w okrąg.


Pojęcia podane wyżej są tylko przykładami, każda osoba może wybrać jakąkolwiek cechę, czy jest ona widoczna,czy też nie. Ważne jest, aby członkowie grupy stworzyli możliwość kontaktu fizycznego, wytworzy to silniejsząwięź w grupie. Sposobem do osiągnięcia tego celu może być dotknięcie się głowami, objęcie się, złączenie stóp itd.Uczestnicy mogą stać lub leżeć.

Jeśli sugerowane cechy zaczynają się powtarzać, zachęć do wymyślenia nowych. Charakterystyki powinny byćbardziej wyszukane. Możesz zachęcić uczestników do podawania cech widocznych (kolory włosów, ubrań), nie-widocznych lub osobistych (hobby, ulubione jedzenie, ulubiona piosenka do śpiewania pod prysznicem) i innychodnoszących się do tematu (myślę/czuję, że mężczyźni…, niepełnosprawni…, mniejszości…, Cyganie.., Żydzi…itd.).

Zabawa musi mieć szybkie tempo, żeby gracze się nie nudzili czekając na przyłączenie się. Tworzenie okręguwzmacnia więź grupową. Można jednak wyobrazić sobie inne formy tej zabawy. Jeśli zabawa jest przeprowadzanana początku sesji lub jako „lodołamacz”, sugerujemy, abyś się przyłączył i miał możliwość pełnego uczestnictwarazem z grupą. To może pomóc w przezwyciężeniu barier.

Sugestie

„Domino” pokaże ci, że każdy jest kimś więcej niż tylko tym, co widzisz na pierwszy rzut oka. Gdy po raz pierwszyspotykamy ludzi, często osądzamy ich na podstawie tego, co możemy zobaczyć. Skorzystaj z „Pierwszego wraże-nia” (nr 25), aby dowiedzieć się, czy wszyscy widzimy te same rzeczy.

74

8. Drogi przyjacielu… poziom 3 temat G, M, D

Wszyscy mamy opinie, uczucia i pomysły, którymi chcielibyśmy się podzielić. A czasem trudno o nich mówić. Napisanielistu może być w tej sytuacji najlepszym sposobem na wyróżnienie tego, co myślisz.


● Związane z tematem zajęć.

Cele

● Zachęcić uczestników do wyrażania swoich poglądów i uczuć.

● Promować współczucie i zrozumienie dla odmiennych poglądów na poszczególne zagadnienia.

● Zachęcić do udziału w grze uczestników, którym trudno jest mówić w obecności większej liczby słuchaczy.

● Rozpocząć dyskusję o solidarności, równości i wzajemnym szacunku.

Czas

Ćwiczenie to powinno być przeprowadzone w ciągu dwóch, trzech dni i dopasowane do szerszego programu.

Część A 30 minut

Część B 15 minut

Część C 30 minut

Część D 45 minut

Liczba uczestników

5 do 30 osób

Materiały

● papier i długopisy

● dostęp do kserokopiarki

75

Instrukcje

Część ACzęść ACzęść ACzęść ACzęść A

Wybierz dwóch lub trzech uczestników i poproś ich o napisanie listów do innych członków grupy. List może dotyczyćtakich zagadnień, jak bycie członkiem mniejszości, rasizm, Europa, niesprawiedliwość itd. Listy powinny kończyć sięprośbą o odpowiedź, np. „Co ty o tym myślisz?”, „Czy możesz mi w tym pomóc?”, „Jakie jest twoje zdanie?”.

Część BCzęść BCzęść BCzęść BCzęść B

Na początku następnych zajęć poproś te osoby, które pisały listy, o przeczytanie swoich listów całej grupie.

Część CCzęść CCzęść CCzęść CCzęść C

Niech uczestnicy, do których listy były adresowane, odpowiedzą na nie.

Część DCzęść DCzęść DCzęść DCzęść D

Pod koniec zajęć lub następnym razem, gdy grupa spotka się, poproś o przeczytanie odpowiedzi.


Dyskusję rozpocznij, pytając uczestników piszących listy, czego się nauczyli dzięki ćwiczeniu. Następnie zapytaj resztęgrupy, czego się nauczyli, słuchając owych listów. Dyskusję kontynuuj z całą grupą, poruszając zagadnienia podjętew listach.


To ćwiczenie zapewnia wyjątkową szansę odkrycia tego, co ludzie czują lub chcą powiedzieć o danym zagadnieniu.Daje szansę uczestnictwa w grupowej dyskusji osobom mającym trudności w wypowiadaniu się. Pomaga genero-wać bardzo pozytywne uczucia grupy i rozbudza wzajemne zrozumienie. Zajęcia te mogą być użyteczne wtedy,gdy w grupie istnieje jakiś konflikt.

Ćwiczenie można przeprowadzać z każdą grupą, choć szczególne efekty osiąga się w grupie międzynarodowej.

Temat listów powinien odpowiadać celowi zajęć. Na przykład jeśli zagadnieniem będzie przemoc, to punktemwyjścia może być problem ostatnio zaistniałych konfliktów pomiędzy różnymi grupami młodzieżowymi, brutalneataki na kogoś, „nalot” policji na obóz Cyganów itd.

Twój wybór pierwszych „pisarzy” powinien być dokonany tak, aby uwzględniał różnorodność grupy, np. jednaosoba z „mniejszości”, a druga z „większości”.

Ważne jest, aby ci, którzy piszą listy, wiedzieli, kto jest kim w grupie, tak by nie pisali listów do siebie nawzajem, aledo pozostałych uczestników. Poproś uczestników, aby ich listy były jak najbardziej osobiste. Osobisty w tym kon-tekście znaczy, że uczestnik powinien w pewien sposób identyfikować się z zagadnieniem lub być emocjonalniezaangażowany w dany problem. Jeden z problemów w tym ćwiczeniu może stanowić deklaracja uczestnika: „Janie umiem pisać listów”. Taka osoba będzie potrzebowała zachęty. W momencie pisania odpowiedzi dobrze jestwręczyć każdemu członkowi grupy kopie listów napisanych w części A.

76

Sugestie

Napisz list o sprawach dotyczących ciebie. Poślij jego kopie do odpowiednich władz, polityków lub gazet lokalnych.Upewnij się, czy twoje poglądy zostały poznane i pomóż we wprowadzaniu konkretnych zmian.

Pisanie listów nie jest proste. Może być trudno wyrazić dokładnie to, co masz na myśli. Słowa musisz dobieraćbardzo ostrożnie.

Jeśli kwestia doboru odpowiednich słów cię interesuje, zajrzyj do „Białego charakteru” (nr 4), który jest grą odkry-wającą pochodzenie słów i to, w jaki sposób przez związki wyrazowe zmienia się ich znaczenie.

77

9. Drzewo życia poziom 2 temat M

● Skąd pochodzimy?

● Skąd pochodzą nasi rodzice i dziadkowie?

● Jak wielu naszych krewnych przeniosło się do innych krajów?

● To ćwiczenie zachęca uczestników do zbadania swoich drzew genealogicznych i znalezienia, czy ich krewni byligdzieś cudzoziemcami.


● Nacjonalizm i „czystość” etniczna.

● Współodczuwanie w stosunku do cudzoziemców, imigrantów i uchodźców.

● Osobista i narodowa tożsamość.

Cele

● Uświadomienie uczestnikom ich własnego tła kulturowego.

● Zrozumienie relacji między nami i światem.

● Wywołanie współodczuwania wobec innych ludzi, którzy podróżowali lub emigrowali do innego krajui wobec mniejszości.

● Praca nad tożsamością uczestników i ich odbiorem świata.

● Zwiększenie zaciekawienia kulturami innych.

● Zauważenie społecznych i kulturowych uprzedzeń.

● Zrozumienie względności „narodowej” kultury.

Czas

Część ACzęść ACzęść ACzęść ACzęść A::::: planowanie ćwiczenia – 30 minut

Część B:Część B:Część B:Część B:Część B: badania – dzień lub tydzień, zależnie od czasu do dyspozycji

Część C:Część C:Część C:Część C:Część C: prezentacja drzew rodzin – 30–60 minut zależnie od wielkości grupy

PPPPPodsumowanie:odsumowanie:odsumowanie:odsumowanie:odsumowanie: 30 minut

Liczba uczestników

3–20 osób

78

Materiały

● przykład drzewa rodziny do pokazania uczestnikom

Przebieg ćwiczenia

Część ACzęść ACzęść ACzęść ACzęść A

1. Wyjaśnij uczestnikom koncepcję drzewa genealogicznego lub drzewa rodziny.

2. Zapytaj ich, czy kiedykolwiek się zastanawiali nad zrobieniem drzewa ich rodziny lub czy ktoś inny z ichrodziny to robił.

3. Zasugeruj uczestnikom rozmowę z rodzicami lub krewnymi i próbę narysowania drzewa rodziny sięgają-cego tak daleko w przeszłość, na ile pozwala pamięć członków ich rodzin.

4. Porozmawiajcie o tym, o kogo można przy okazji zapytać, np.:

● Krewni, którzy wyemigrowali do innego kraju lub przenieśli się do innego miasta.

● Krewni, którzy pochodzili z innego kraju jako imigranci lub uchodźcy lub weszli do rodziny przez za-warcie związku małżeńskiego.

● Krewni, którzy są członkami mniejszości (rasowej, religijnej, seksualnej itp.) lub zawarli związek małżeń-ski z kimś z mniejszości.

● Krewni, którzy wyznają inną religię, mówią innym językiem itp.

Część BCzęść BCzęść BCzęść BCzęść B

Daj uczestnikom czas (od jednego dnia do tygodnia, zależy, ile macie czasu do dyspozycji), żeby wykonali swojedrzewa.

Część CCzęść CCzęść CCzęść CCzęść C

Zaproś uczestników do prezentacji wyników reszcie grupy. Może to być zrobione w różny sposób.

Uczestnicy pokazują swoje drzewa, wskazując, jak daleko dotarli. Jeśli chcą, mogą pokazać, którzy krewni przenie-śli się do innego kraju lub pochodzą z innego kraju. Ważne, żeby uczestnicy powiedzieli tylko to, co chcą powie-dzieć (nikt nie powinien czuć się zmuszany do przedstawienia faktów, które wolałby zachować dla siebie).

lub

Uczestnicy nie pokazują drzew, tylko mówią o faktach dotyczących ich rodzin, które poznali dopiero teraz.


W zależności od rozmiaru grupy ta część ćwiczenia może być przeprowadzona najpierw w podgrupach. Każdagrupa może otrzymać zadanie przedstawienia rzeczy, które wspólnie odkryli. Poproś ich o odpowiedzenie na takiepytania, jak:

● Dlaczego wasi krewni przenieśli się do innego kraju (lub przyjechali do waszego kraju)?

79

● Czy uważacie za normalne tworzenie barier dla ludzi, którzy poszukują dla siebie miejsca w innym kraju?

● Czy myśleliście kiedykolwiek o przeniesieniu się zagranicę?

● Jeśli tak, jak chcielibyście być tam traktowani?

● Jak czulibyście się, gdybyście nie mogli praktykować swojej religii, mówić swoim językiem lub gdybyściemieli mniejsze prawa obywatelskie niż inni ludzie?


Niektóre pytania i odkrycia mogą być bardzo osobiste i może się nawet okazać, że krewni nie będą chcieli powie-dzieć dzieciom o sprawach, które uznają za nieprzyjemne lub niehonorowe, np. ktoś był gejem lub był w więzie-niu. Dlatego musicie zwrócić uwagę na to, żeby nikt nie czuł się zmuszany do mówienia o rzeczach, o których niechce mówić.

Podobnie ważne jest, żeby w grupie panowała atmosfera zaufania, co pozwoli na rozpatrywanie różnic. W prze-ciwnym razie uczestnicy nie będą chcieli mówić o swoich rodzinach rzeczy, co do których obawiają się, że mogły-by prowadzić do wykluczenia.

Będziesz musiał przygotować się na podanie kilku pomysłów, jak zrobić drzewo genealogiczne.

Jeśli chcesz zrobić zawody, ogłoś, że drzewo jest tym lepsze, im prezentuje starsze pokolenia lub ma więcej gałęzilub liści (reprezentujących członków rodziny).

To jest dobre ćwiczenie, żeby uświadomić uczestnikom, że na przestrzeni wieków ludzie przemieszczali się z krajudo kraju. Najlepszym przykładem jest kolonizacja, ale też w Europie ludzie często byli w ruchu: Żydzi, Cyganieczęsto byli zmuszani do opuszczania kraju pobytu; wojny zawsze wymuszały ruchy ludzi, podobny efekt miałyzmiany granic.

Należy pamiętać, że poza ruchami wymuszonymi mamy do czynienia z przemieszczaniem okresowym, np. zagra-niczne wakacje, praca sezonowa przy zbiorach.

Często zdarza się, że młodzi ludzie, a właściwie większość ludzi, nie są świadomi pochodzenia swoich rodzin.Możemy być dumni ze swojej przeszłości jako naród, ale nieświadomi faktu, że nasi przodkowie najprawdopo-dobniej przybyli z innego kraju lub wyemigrowali na inne kontynenty. Jeśli takie przemieszczanie się ludzi jestnormalne, dlaczego traktujemy obecność innych ludzi w naszym kraju jako coś złego, czego powinniśmy uniknąć?


Jeśli podobało się badanie historii rodzin, możecie zająć się historią swojego kraju, wykonując ćwiczenie „Bieghistorii” (nr 5). Jest to interesujące, gdyż to, czego uczymy się w szkole, zwykle oparte jest na nacjonalistycznymi etnocentrycznym punkcie widzenia większości.

80

10. Etykietki poziom 2 temat W, M

Czy ma znaczenie to, co inni myślą i mówią o tobie?


● Efekty stereotypowego myślenia.

Cele

● Zbadać relacje między tym, czego się od nas oczekuje, a tym, jak się zachowujemy.

● Uświadomić wpływ naszego zachowania na innych ludzi.

● Rozpocząć dyskusję na temat efektów stereotypowego traktowania ludzi.

Czas

45 minut

Liczba uczestników

ponad 10

Materiały

● proste samoprzylepne etykietki ok. 5 cm x 2 cm, po jednej dla każdej osoby w grupie

Przygotowania

● Napisz jedną właściwość, cechę charakteru na każdej etykietce, np. nieodpowiedzialny, dowcipny, głupi,bystry, niezdarny.

● Zdecyduj, jakie zadanie dasz grupie do wykonania, np. wspólne zaprojektowanie plakatu, zaplanowaniejakiejś imprezy, przemeblowanie lub przeprowadzenie dyskusji. (Zapytaj na przykład: „Jeżeli w naszymmieście miałby zagrać znany zespół, który byście zaprosili?”).

Instrukcje

1. Przylep każdemu z uczestników etykietkę na czole, ale nie mów, co tam jest napisane.

81

2. Wyjaśnij grupie, jakie jest jej zadanie. Powiedz, że z chwilą, kiedy podejmą się wykonywania tego zadania,muszą traktować każdego odpowiednio do przylepionej etykietki. Na przykład, jeśli ktoś ma na czole ety-kietkę „leniwy”, każdy musi go traktować tak, jakby był zawsze leniwy (ale nie używając pod żadnym pre-tekstem słowa wypisanego na etykietce)!

3. Uczestnicy powinni skupić się na wypełnieniu zadania i traktowaniu pozostałych zgodnie z etykietką.

4. Pod koniec gry uczestnicy mogą zgadywać, co było napisane na ich etykietce, ale nie jest to główny cel gry.


To jest bardzo ważne, więc upewnij się, że dałeś uczestnikom czas na to, by każdy mógł się wypowiedzieć. Zacznijod pytania, czy mogli odgadnąć treść swoich etykietek i przejdź do kolejnych pytań:

● Jak się czuła każda z osób podczas zabawy?

● Czy było trudno traktować ludzi zgodnie z ich etykietkami?

● Czy ktoś próbował udowodnić prawdziwość swej etykietki, np. czy ktoś z etykietką „dowcipny” zacząłopowiadać kawały i zachowywać się pewniej lub czy osoba z etykietką „leniwy” przestała pomagać i anga-żować się?

● Jakiego typu etykietki przylepiamy ludziom w życiu codziennym? Jak to na nich wpływa i jak to oddziałuje nanasze myślenie o nich?

● W rzeczywistości jacy ludzie zostali „obdarowani” etykietkami, których użyliście w zabawie?

● Czy są one słuszne?


Uważaj na to, jakie komu przydzielasz cechy, np. jeżeli członek grupy jest raczej leniwy, nie jest dobre przydziele-nie mu takiej właśnie etykietki.

Celem gry nie jest otwarte wyjawienie osobistych opinii o innych osobach w grupie. Co więcej – to mogłoby byćdestrukcyjne i powinno się tego unikać.

Bądź świadom, że ta gra może wywołać silne emocje.

Sugestie

Spójrz jeszcze raz na to, kto co robił w grupie czy organizacji. Spróbuj zmieniać kolejno obowiązki, ale nie spekulujna temat tego, kto będzie dobry w określonym typie pracy. Możesz mieć ochotę przejść dalej do gry „W naszymbloku” (nr 36) i zbadać powszechny problem spowodowany przylepianiem ludziom etykietek i traktowaniem ichstereotypowo. Może będziesz próbował poszukiwać skutecznego rozwiązania. Dodatkowo jeśli omówiłeś pro-blem etykietek, jakie przyczepiamy uchodźcom i imigrantom, którzy żyją w naszych społecznościach, możeszwykorzystać grę „Uchodźca” (nr 34). Dzięki niej dowiesz się więcej o realiach, w jakich żyją.

82

11. Eurokolej à la carte poziom 2 temat W

Nikt z nas nie jest rasistą, ale… Ta gra jest spojrzeniem na uprzedzenia w codziennej sytuacji – wspólnej podróżypociągiem.


● Uprzedzenia i granice tolerancji.

● Wyobrażenia i stereotypy dotyczące różnych mniejszości.

Cele

● Wywołanie uprzedzeń i stereotypów uczestników wobec innych ludzi, mniejszości i dotyczących wyobra-żeń i skojarzeń pojawiających się w tekście.

● Refleksja nad postrzeganiem mniejszości przez uczestników.

● Uświadomienie sobie granic własnej tolerancji.

● Konfrontacja różnych wartości, stereotypów uczestników.

Czas

90 minut do 2 godzin

Liczba uczestników

5–40 osób

Materiały

● kopie kart gry dla każdej osoby, ołówek dla każdego uczestnika

Instrukcje

1. Rozdaj kopie kart.

2. W skrócie opisz scenariusz i poleć przeczytanie opisów ludzi podróżujących pociągiem.

3. Każdą osobę po kolei poproś o wybór trzech osób z listy, z którymi najbardziej chcieliby podróżować,i trzech, z którymi najmniej.

4. Gdy wszyscy dokonają własnych wyborów, poproś o sformowanie 4–5-osobowych grup, aby:

83

● porozmawiać o wyborze i jego przyczynach,

● przez konsensus stworzyć wspólną listę (3 plusy, 3 minusy).

5. Poproś każdą grupę o zaprezentowanie wniosków, włączając w to przyczyny swojego wspólnego wyboru.


Podsumowanie i dyskusja będą wynikać z grupowych raportów. Porównanie różnych rezultatów jest dobrymsposobem na rozpoczęcie dyskusji. Możesz ją rozwinąć zadając pytania:

● Na ile realistyczne są zaprezentowane sytuacje?

● Czy ktoś z grupy doświadczył w życiu podobnej sytuacji?

● Jakie główne czynniki zdecydowały o indywidualnych wyborach?

W grupach, które nie doszły do wspólnych wniosków, warto zapytać o powody.

● Co było najtrudniejsze? Jaki czynnik przeszkadzał w osiągnięciu konsensusu?

● Jakie stereotypy wywołuje lista pasażerów?

● Czy stereotypy tkwią w konkretnych opisach, czy naszych myślach, w wyobraźni?

● Skąd one pochodzą?

● Jakbyś się czuł, gdyby w pociągu nikt nie chciał dzielić z tobą przedziału?

Sugestie

Bądź świadom, że załączona lista pasażerów jest długa i stworzenie przez grupę wspólnej listy może sprawiaćtrudności. Dlatego możesz przeznaczyć więcej czasu na tę część zajęć, jak i na przemyślenia indywidualne. Jeślichcesz, zredukuj listę do 10–14 pasażerów i zaadaptuj ją do lokalnej czy narodowej sytuacji. Ważne jest, aby opisyniektórych pasażerów korespondowały z mniejszościami, które są znane grupie, włączając „niewidoczne” mniej-szości, takie jak homoseksualiści, niepełnosprawni, nosiciele wirusa HIV.

W wielu przypadkach grupy nie poradzą sobie z tworzeniem wspólnej listy. Nie kładź specjalnego nacisku na tenaspekt zajęć, gdyż może to doprowadzić do fałszywego konsensusu. W takim przypadku równie interesującebędzie sprawdzenie, dlaczego tak trudno osiągnąć porozumienie.

Ważne jest, by każdy szanował opinie innych i nie atakował ludzi za osobiste poglądy. Jeśli pewne wybory wydają sięwątpliwe, bardziej odpowiednia będzie dyskusja nad przyczynami, które prowadzą do konkretnego wyboru niżkwestionowanie czyjejś osobistej decyzji. W rzeczywistości zarówno uczestnik, jak i prowadzący będziecie w trudnejsytuacji. Bardzo łatwo zmienić tę grę w sesję potępiania! Dlatego uważaj, aby nie pozwolić rozwinąć się dyskusjiw kierunku tematu „kto ma najgorsze uprzedzenia?”. Raczej bazuj na fakcie, iż wszyscy mamy jakieś uprzedzenia.

Istotne również jest, aby dyskutować i odkryć fakt, że opisy pasażerów są bardzo pobieżne, niewiele wiemy o ichosobowościach, pochodzeniu. Ale czy nie w ten sposób normalnie reagujemy na informacje w gazecie czy telewi-zji, w rozmowie lub spotykając ludzi po raz pierwszy?

Po tych zajęciach możesz przeprowadzić następne dotyczące wyobrażeń, np. „Pierwsze wrażenie” (nr 25) lub„Co widzisz?” (nr 6).

84

Zadaj sobie pytanie, co naprawdę wiesz o tym, jak to jest być uchodźcą lub imigrantem i stykać się z uprzedzeniamii dyskryminacją – przeprowadź grę „Uchodźca” (nr 34).

Scenariusz

Jesteś w pociągu ekspresowym „Dolina Jeleni”, aby odbyć tygodniową podróż z Lizbony doMoskwy. Podróżujesz w wagonie sypialnym i musisz dzielić przedział z trzema innymi osobami.Których z wymienionych pasażerów byś wybrał?

● Serbski żołnierz z Bośni.

● Otyły Szwajcar – pośrednik finansowy.

● Włoski discjockey, który zdaje się mieć mnóstwo dolarów.

● Afrykanka sprzedająca wyroby skórzane.

● Młody artysta, który jest nosicielem wirusa HIV.

● Cygan z Węgier właśnie zwolniony z więzienia.

● Nacjonalista baskijski, który regularnie podróżuje do Rosji.

● Niemiecki raper, który prowadzi bardzo alternatywny styl życia.

● Niewidomy akordeonista z Austrii.

● Ukraiński student, który nie chce wracać do domu.

● Rumunka w średnim wieku, która nie ma wizy i trzyma w ramionach roczne dziecko.

● Holenderka – zagorzała i agresywna feministka.

● Skinhead ze Szwecji rzekomo pod wpływem alkoholu.

● Zapaśnik z Belfastu najwyraźniej jadący na mecz futbolowy.

● Polska prostytutka z Berlina.

● Francuski farmer, który mówi tylko po francusku i ma kosz pełen ostrego sera.

● Uchodźca kurdyjski mieszkający w Niemczech, który jest w drodze powrotnej do Libii.

Instrukcje

Wybierz trzy osoby, z którymi najbardziej chciałbyś podróżować i trzy, z którymi najmniej. Masz nato 15 minut.

W grupach podzielcie się swoimi przemyśleniami, co do wyboru osób i przyczyn takiej decyzji.Potem spróbujcie dojść do porozumienia w sprawie wspólnej listy trzech najbardziej i trzech naj-mniej pożądanych towarzyszy podróży. Na tę część macie 45 minut.

Na forum każda grupa prezentuje swoje wnioski, po których nastąpi podsumowanie i ocena ćwiczenia.

85

12. Gdzie stoisz? poziom 3 temat M, D

Co myślimy o rasizmie i dyskryminacji? Na ile jesteśmy w stanie obronić nasz punkt widzenia i sposób rozumieniainnych?


● Rasizm, antysemityzm, ksenofobia i nietolerancja.

● Odpowiedzialność na swoje osobiste działania.

Cele

● Zderzenie uczestników z własnymi poglądami i opiniami o rasizmie, antysemityzmie, ksenofobii i nietolerancji.

● Zwiększenie świadomości uczestników odnośnie roli, jaką odgrywają jako członkowie społeczeństwa.

● Zachęcenie uczestników do dzielenia się swoimi myślami i opiniami.

● Pokazanie i dostrzeżenie różnic w myśleniu wewnątrz grupy.

● Przełamanie barier komunikacyjnych i zachęcenie wszystkich do wyrażenia swoich opinii.

● Uświadomienie uczestnikom, jak czasami szybko musimy podjąć decyzję i jak gwałtownie zaczynamy ichbronić, nie potrafiąc zaakceptować punktu widzenia innych osób.

Czas

1 godzina

Liczba uczestników

10–40 osób

Materiały

● tablica i marker lub rzutnik folii

● lista zdań

Przed rozpoczęciem ćwiczenia zapisz zdania na tablicy lub na folii.

86

Przebieg ćwiczenia

1. Powiedz uczestnikom, że powinni wyobrazić sobie, iż po jednej stronie sali jest minus (–), a po przeciwnejjest plus (+).

2. Wyjaśnij, że zamierzasz czytać różne zdania i ci uczestnicy, którzy nie zgadzają się z danym zdaniem, po-winni stanąć po tej stronie sali, gdzie jest minus. Osoby, które się zgadzają, stają po tej stronie, gdzie jestplus. Osoby, które nie mają zdania lub nie mogą się zdecydować, powinny zostać na środku, ale nie będąmogły mówić.

3. Przeczytaj pierwsze zdanie.

4. Kiedy wszyscy podejmą decyzję, gdzie chcą stanąć, poproś tych pod ścianami, żeby po kolei wyjaśnilipozostałym, dlaczego wybrali to miejsce. Powinni próbować przekonać resztę grupy, że to oni mają racjęi że pozostali powinni się do nich przyłączyć.

5. Daj uczestnikom 5–8 minut na wypowiedzi.

6. Kiedy wszyscy się wypowiedzą, zaproś do zmiany miejsca wszystkich, którzy zmienili zdanie.

7. Przeczytaj kolejne zdanie i powtórz ćwiczenie.

8. Kiedy wszystkie zdania zostaną przedyskutowane, przejdź od razu do podsumowania.


Zacznij od zadania poniższych pytań:

● Co czuliście podczas ćwiczenia?

● Czy wybór był trudny? Dlaczego?

● Czy to było trudne, stać na środku i nie móc się odzywać?

● Jakie rodzaje argumentów zostały użyte, czy te oparte na faktach, czy te związane z emocjami?

● Które były bardziej skuteczne?

● Czy można porównać to, co ludzie powiedzieli i zrobili podczas ćwiczenia z rzeczywistością?

● Czy wybór zdań był dobry?

● Czy ćwiczenie było użyteczne?


Żeby wszyscy uczestniczyli aktywnie, możesz zachęcać do wypowiedzenia się osoby szczególnie ciche. Analogicz-nie poproś osoby, które wypowiadają się zbyt często, żeby dały szansę innym.

Zdania muszą być kontrowersyjne. Pamiętaj, żeby wyjaśnić to na końcu ćwiczenia.

Zależnie od grupy możesz w czasie dyskusji wskazać na różne sprawy:

87

● Pomimo ich kontrowersyjności, zdania zawierają trochę prawdy. Zwróć uwagę na fakt, że podczas komu-nikowania się różni ludzie różnie rozumieją te same zdania. Także normalne jest, że ludzie różnie myśląi różnią się tym, o czym myślą. Niekoniecznie oznacza to, że ktoś ma właściwe lub złe nastawienie. Waż-niejsze jest, żeby znać i rozumieć przyczyny jego postawy.

● Staraj się wskazać powiązania z rzeczywistym codziennym życiem. Często myślimy tylko o jednej stronieproblemu. Czasem zdarza się, że jesteśmy proszeni o poparcie jakiejś sprawy, ale nie zawsze mamy szansęzastanowić się lepiej o tym, dlaczego powinniśmy to robić.

● Możesz poprosić grupę, żeby zastanowić się, jak to wszystko wpływa na demokrację.

● Na ile rzeczywiście słuchamy argumentów innych osób? Jak dobrze potrafimy wyjaśnić nasze poglądy? Imbardziej mgliście się wyrażamy, tym większe wzbudzamy kontrowersje i ryzyko nieporozumienia.

● Na ile jesteśmy spójni w naszych opiniach i pomysłach?


Nie zawsze jest łatwo powstać i dać się policzyć, czasami jest to niebezpieczne. Ale nie powinieneś się czućsamotnie, tylu innych ludzi pracuje na rzecz lepszego świata. Zawsze jest coś, co możesz zrobić. Zróbcie burzęmózgów, żeby znaleźć rzeczy, które możecie zrobić, żeby poprawić życie mniejszości w waszej społeczności,żeby poprzeć prawa człowieka w waszym kraju i zagranicą, podejmijcie jakieś działanie, choćby wydawało sięmałe.

Jeśli chcesz zrobić szybkie ćwiczenie, które dzieli ludzi na grupy a równocześnie daje możliwość poznania poczuciaizolacji, możesz wykorzystać „Jeden odpada” (nr 14). A może chcesz zająć się tym, dlaczego tak ciężko ludziomsprawić, żeby to, co chcą powiedzieć, było wysłuchane, kto ma władzę i dlaczego nie chce słuchać. Spróbujprzeprowadzić ćwiczenie „Reguły gry” (nr 28).

KILKA PRZYKŁADÓW ZDKILKA PRZYKŁADÓW ZDKILKA PRZYKŁADÓW ZDKILKA PRZYKŁADÓW ZDKILKA PRZYKŁADÓW ZDAŃAŃAŃAŃAŃ

„MUZUŁMANIE NIE MOGĄ SIĘ NAPRAWDĘ ZINTEGROWAĆ Z EUROPEJSKIMI SPOŁECZEŃSTWAMI”

„NACJONALIZM OZNACZA WOJNĘ”

„MĘŻCZYŹNI SĄ WIĘKSZYMI RASISTAMI NIŻ KOBIETY”

„LEPIEJ BYĆ MURZYNEM NIŻ GEJEM”

„CYGANIE SĄ JEDYNYMI PRAWDZIWYMI EUROPEJCZYKAMI”

„MŁODZI LUDZIE SĄ NA CZELE ATAKÓW RASISTOWSKICH”

„IMIGRANCI ZABIERAJĄ PRACĘ I MIESZKANIA”

„MIŁOŚĆ MOŻE ROZWIĄZAĆ KAŻDY PROBLEM”

88

13. Ja też poziom l temat G

Wszyscy jesteśmy wyjątkowi i niezastąpieni, czasem nasza wyjątkowość powoduje, że czujemy się dumni, czasemnieśmiali lub zawstydzeni. Niemniej wspólne dla nas jest to, iż wszyscy jesteśmy ludźmi i dzięki temu czujemy bliskośćz innymi.


● Różnice między ludźmi i sprawy, które ich łączą.

Cele

● Poznanie siebie nawzajem w grupie.

● Pokazanie, że wszyscy różnimy się od siebie.

● Pokazanie, że jesteśmy równi wobec innych.

Czas

30 minut

Liczba uczestników

10–12 osób

Instrukcje

1. Utwórzcie okrąg, w którym każdy siedzi na krześle.

2. Poproś, aby każdy pomyślał sobie o kilku osobistych sprawach, cechach, faktach, które są dla niego wyjąt-kowe i jego zdaniem nie mogą dotyczyć nikogo innego w grupie.

3. Wybierz jedną osobę, która zacznie. Niech powie głośno o jakiej wyjątkowej cesze, fakcie, o którym sobiepomyślała, np. – Trzykrotnie odwiedziłem Turcję.

4. Jeśli nikt inny nie uzna, że to zdanie jest prawdziwe także dla niego, następna osoba przedstawia swojąwyjątkową cechę lub fakt.

5. Jeżeli ktoś podziela daną cechę, zainteresowanie itd., musi poderwać się z krzesła i krzyknąć „Ja też”, i usiąśćna kolanach osoby, która powiedziała o tej cesze. Jeśli kilkoro innych uczestników krzyknie „Ja też” – siadająsobie po kolei na kolanach. Następnie wszyscy wracają na swoje miejsca, a osoba, która wypowiedziałakonkretne zdanie, musi spróbować jeszcze raz, aby powiedzieć coś, co byłoby charakterystyczne tylko dlaniej. Kiedy już się jej to uda, następna osoba w kole zaczyna prezentować swoją cechę.

89

6. Pierwsza runda kończy się, kiedy każdy wypowie zdanie, zawierające charakterystyczną tylko dla niegocechę.

7. Teraz pora na rundę drugą. Wyjaśnij, że polega ona na szukaniu cech wspólnych z resztą grupy.

8. Zabierz jedno krzesło, a osoba zaczynająca, niech stanie w środku koła. Niech pomyśli o czymś, co łączy jąz inną osobą, innymi osobami w grupie i niech to głośno powie, np. – Lubię muzykę.

9. Wszyscy, którzy podzielają ten pogląd, muszą wstać i krzycząc „Ja też” przesiąść się na inne krzesło. Osobastojąca w środku próbuje zająć czyjeś krzesło, aby ktoś inny znalazł się na jej miejscu i wypowiedział kolejnezdanie.


Porozmawiajcie o zabawie i o tym, jak się czuli uczestnicy. Następnie zapytaj:

● Co było łatwiejsze: znaleźć cechy, które nas odróżniają od innych, czy te, które upodabniają nas do innych?

● Kiedy w codziennym życiu lubimy czy cenimy sobie bycie wyjątkowym, innym, a kiedy lubimy czuć siępodobni do innych?

● Pomyśl o cechach, sprawach, które wybrałeś; czy choć wyróżniają cię one w tej grupie, mogłyby byćpodzielane przez osoby z innych grup?

● Czy sprawy wspólne dla każdego w grupie byłyby wspólne także dla wszystkich ludzi na całym świecie?

Jeżeli wymieniano zbyt wiele cech fizycznych, możesz zapytać:

● Co oznacza fakt, że wszyscy mamy oczy, serce czy żołądek?


Ta gra musi być przeprowadzana w szybkim tempie. Możesz wprowadzić zasadę, że uczestnicy mają 10 sekund nazastanowienie. Aby gra została sprawnie przeprowadzona, liczba uczestników nie może przekroczyć 10 do 12osób. Jeśli pracujesz z bardzo licznymi grupami, utwórz dwie, trzy podgrupy.

Podczas drugiej rundy wiele razy mogą padać najprostsze stwierdzenia typu: „Mam ręce, nogi”. Wtedy poprośuczestników o wymyślenie czegoś innego. Możesz także nie interweniować i porozmawiać o tym w podsumo-waniu.

Zabawa może się odbyć bez krzeseł. Wszyscy mogą siedzieć na podłodze, ale to jest niewygodne. Dobrze bę-dzie, jeśli sam włączysz się do zabawy.

Sugestie

To, kim, czym jesteśmy, jest kształtowane przez nasze doświadczenia. Odmienne doświadczenia kształtują każde-go inaczej, ale często te same doświadczenia wpływają na ludzi w zupełnie inny sposób. Możesz dowiedzieć się,jak wydarzenia ukształtowały członków twojej grupy wybierając ćwiczenie „Moja opowieść” (nr 21).

90

14. Jeden odpada poziom 1 temat G

Kto chciałby, abyś był w jego grupie?


● Stosunki między większością i mniejszością.

● Dyskryminacja.

Cele

● Zacząć dyskusję o różnych grupach w społeczeństwie.

● Uświadomić istnienie zjawiska dyskryminacji i uprzedzeń.

● Wzbudzić współczucie dla tych, którzy doświadczyli odrzucenia, wykluczenia.

Czas

10 minut

Liczba uczestników

16 lub więcej

Materiały

kolorowe papierowe krążki, jednostronnie przylepne; gdy grupa liczy 16 osób, musisz przygotować 4 czerwone,4 niebieskie, 4 żółte, 3 zielone i 1 biały krążek

Instrukcje

1. Przyklej każdemu krążek na czoło tak, aby nie wiedział, jakiego jest koloru.

2. Powiedz uczestnikom, by połączyli się w grupy kierując się kolorem krążków.

3. Nikt nie może rozmawiać. Wolno używać jedynie komunikatów niewerbalnych.

91


● Pomóż grupie przeanalizować swoje uczucia związane z tym, co robili i czego się nauczyli.

● Jak się czuliście, kiedy zobaczyliście pierwszą osobę z krążkiem w tym samym kolorze?

● Jak czuła się osoba z pojedynczym krążkiem?

● Do jakich innych grup, społeczności należycie, np. drużyny piłkarskiej, szkoły, kościoła?

● Czy każdy może dołączyć do takiej grupy?

● Kto jest tym wyeliminowanym w naszym społeczeństwie?

Wskazówki

Zwróć uwagę na to, kto dostanie pojedynczy krążek. Możesz wpływać na skład tworzonych grup, ale nie daj tegoodczuć. Niech uczestnicy mają wrażenie, że krążki zostały rozdzielone przypadkowo.

Ta zabawa nadaje się na początek jako „przełamywacz lodów” i do połączenia ludzi w grupy do następnej gry.

Warianty

1 Użyj kolorowych krążków, ale bez tego pojedynczego – pod koniec wszyscy są w jakiejś grupie.

2 Przygotowania takie same jak w wersji podstawowej. Poproś, by uczestnicy utworzyli grupy tak, żeby niktnie został sam. Jednak w żadnej grupie nie może być więcej niż 1 osoba z krążkiem tego samego koloru,w przeciwnym razie grę zakończycie jako jedna wielka grupa.

3 Wykorzystaj układanki (puzzle) stworzone z obrazków zamiast papierowych krążków. (To ożywi dysku-sję). Zanim wytniesz obrazki, przyklej je na kartkę lub kartonik.

Sugestie

Przyjrzyj się taktyce przyjmowania nowych członków w twojej grupie, organizacji. Czy każdy może się przyłączyć?

Co jesteś w stanie zrobić, aby uczynić swoją organizację bardziej otwartą i życzliwą dla każdego?

Bycie „nie do pary” nie zawsze oznacza odrzucenie, wykluczenie. Czasem sami chcemy być inni, stać z boku. Jeślichcesz się dowiedzieć więcej o tym, co to znaczy być jednostką, indywidualnością, wykorzystaj grę z następnej strony„Jesteśmy równi” (nr 15).

92

15. Jesteśmy równi poziom 1 temat G

Każdy z nas jest inny. Czasami jesteśmy dumni z tej inności i lubimy ją okazywać. Innym razem chcemy tę odmiennośćukryć, ponieważ boimy się odrzucenia albo chcemy być tacy jak inni. Jesteśmy także równi, gdyż jako ludzie mamy wielewspólnych cech.


● Własna tożsamość.

● Cechy charakterystyczne bycia człowiekiem.

● Każdy z nas jest inny, ale wszyscy są równi.

Cele

● Poznać i zaakceptować inne osoby w grupie.

● Pokazać, że każdy jest inny.

● Pokazać, że jesteśmy sobie równi.

● Zastanowić się nad sposobami kształtowania naszej własnej tożsamości.

Czas

● Część A 30 minut

● Część B 30 minut

● Część C 20 minut

● Dyskusja 20 minut

Liczba uczestników

dowolna

Materiały

● kreda i lista indywidualnych cech charakterystycznych do części A; kartki papieru, kolorowe kredki i szpilkilub taśma klejąca do części B

93

Instrukcje

Ta zabawa składa się z trzech części, które zostały połączone, aby uczestnicy przyjrzeli się temu, co ich różni,zastanowili się nad tym, co czyni każdego z nas wyjątkowym i dostrzegli to, co łączy nas wszystkich.

Część A: Różnice

1. Zadbaj o to, by pomieszczenie, w którym przeprowadzasz zabawę, było przestronne.

2. Uczestnicy mają wyobrazić sobie, że przez środek pokoju przechodzi linia, dzieląca go na dwie połowy.Stań na tej linii.

3. Poproś wszystkich o przejście w jeden koniec pokoju. Następnie powiedz: „Niech przekroczy linię… ten,kto nosi spodnie”.

4. Gdy noszący spodnie przeszli na drugą stronę, wymień jakąś inna cechę, np. „Niech przekroczą linię… ci,którzy lubią gotować”.

5. Kiedy grupa się trochę „rozgrzeje”, możesz spróbować bardziej odważnych haseł związanych z tematem,np. „Niech przekroczą linię… ci, którzy mają przyjaciół mówiących otwarcie, że są homoseksualistami”.

Część B: Wyjątkowość

6. Powiedz uczestnikom, aby pomyśleli o koszulkach, które noszą, zwłaszcza o tych z nadrukowanym logolub napisem związanym na przykład z jakąś kampanią. Czy noszą je dlatego, że podoba im się wzór, czydlatego, że popierają konkretną rzecz, sprawę?

7. Teraz każdy zaprojektuje dla siebie osobiste logo na koszulkę – logo, które będzie go reprezentować,mówić, kim jest.

8. Rozdaj papier i kredki i daj 15 minut na narysowanie projektu.

9. Gdy skończą pracę, poproś, by przyczepili sobie taśmą lub szpilkami logo do koszulek i przeszli się dookołatak, aby każdy mógł zobaczyć wszystkie loga.

Część C: Szukanie wspólnych cech

10. Każdy uczestnik wybiera sobie partnera i ustala trzy rzeczy, które są dla nich wspólne; pierwsza, niechbędzie to, co zawsze robią, myślą, czują; druga to, co czasem robią, czują bądź myślą; trzecia to coś, czegonigdy nie robią, nie myślą ani nie czują.

11. Teraz poproś pary, by znalazły inną parę, która podziela ustalone przez nie cechy wspólne. Jeśli nie mogą.takiej znaleźć, niech utworzą przypadkową czwórkę i negocjują trzy nowe cechy wspólne.

12. Nowym zadaniem czwórek jest utworzyć ósemki i powtórzyć negocjacje. Gra kończy się, kiedy wszyscystworzą jedną grupę, ustalając owe trzy cechy wspólne dla wszystkich uczestników.

13. Jeśli grupa jest bardzo duża, sprawdź, czy na pewno wszyscy uważają wybrane cechy za charakterystycznedla siebie. Uczestnicy siadają w kole i ktoś głośno wymienia jedną z ustalonych cech. Ci, którzy identyfikująsię z nią, muszą wstać. Gdy okaże się, iż ktoś siedzi, spróbujcie wybrać inną cechę.

94


Zapytaj uczestników, czy dobrze się bawili. Porozmawiajcie także o tym, czego się nauczyli:

● Jak się czuliście, gdy samodzielnie przekraczaliście linię?

● Jak się czuliście prezentując siebie jako unikalną osobowość, różną od wszystkich pozostałych?

● Co odczuwaliście, kiedy zorientowaliście się, że macie wiele cech wspólnych?

● Kiedy lubimy w naszym codziennym życiu czuć się wyjątkowi, a kiedy odczuwamy potrzebę byciatakimi samymi jak wszyscy, bycia równym innym ludziom?

Poproś o podzielenie się osobistymi doświadczeniami:

● Czy kiedykolwiek musiałeś ukryć swoją inność, odmienność, aby być zaakceptowanym?

● Czy kiedykolwiek czułeś się dyskryminowany z powodu swojej odmienności lub dlatego, że byłeś związa-ny z kimś innym?

● Kiedy byłeś zmuszony do rezygnacji z jakiejś części swojej tożsamości, ażeby być akceptowanym w grupie?


W części A postaraj się pomyśleć o cechach osobistych, które nie są wspólne dla całej grupy, ale nie są też zbytintymne. Mogą to być indywidualne „ciekawostki”, np. sposób, w jaki ktoś myje zęby czy śpiewa pod prysznicem.Kiedy grupa jest „rozgrzana”, możesz odwołać się do bardziej osobistych doświadczeń, wywołaj osoby, któreczuły się dyskryminowane, które mają przyjaciela imigranta, Cygana lub homoseksualistę, które mieszkały w innymkraju, których krewni wyemigrowali lub których krewni są niepełnosprawni. Ponieważ cechy w pierwszej częścipowinny być wyjątkowe, przygotuj wcześniej listę. Wybierz cechy odpowiednie dla grupy i odpowiadające twojejznajomości uczestników. Możesz poprosić uczestników, by sami coś zaproponowali, ale pamiętaj, że oni dobrzesię znają i nie będą próbowali nikogo zawstydzić.

W czasie drugiej i trzeciej części tyko od uczestników zależy, z jakimi cechami się utożsamią. Sugerujemy, abyśwłączył się do zabawy, by lepiej śledzić jej przebieg i rozwój.

Sugestie

Zorganizuj sesję, w czasie której ludzie będą mogli wymalować lub wydrukować swoje projekty na koszulkach.Mogą, to być na przykład osobiste projekty wykonane wcześniej lub propozycja jakiejś kampanii.

Inne gry, które być może chciałbyś wykorzystać, to: „Moje dzieciństwo” (nr 22) – spojrzenie na różnorodnośćdoświadczeń, jakie spotkały nas, gdy byliśmy dziećmi, a zdecydowały o tym, jacy teraz jesteśmy lub „Osobistybohater” (nr 24) – refleksja nad tym, co takiego jest w naszych bohaterach, że ich podziwiamy.

95

16. Każdy obrazek poziom 2 temat W, M, Do czymś nam mówi

Czasami widzimy coś, co wygląda bardzo prosto. Ale spójrz jeszcze raz z innego punktu widzenia, a możesz zobaczyćcoś zupełnie innego.


● Percepcja jest zniekształcona i zależna od poprzednich doświadczeń, oczekiwań, kultury.

● Decyzje często są podejmowane na podstawie ograniczonych informacji.

Cele

● Pokazać, jak nasze wyobrażenia o innych ludziach wpływają na naszą interpretację ich zachowania.

● Uświadomić sposoby, jakich używamy do uzupełniania luk w naszej wiedzy.

● Uświadomić siłę, moc naszych wyobrażeń i ich wpływ na innych ludzi.

Czas

30 minut

Liczba uczestników

dowolna

Przygotowania

● Wybierz obrazek odnoszący się do tematu twojej sesji lub kampanii.

● Przetnij obrazek na dwie części tak, aby każda część osobno „opowiadała” jakąś historię, a po złączeniuobrazek „opowiadał” inną historię.

● Przyklej każdą część na osobnej kartce.

● Zrób wystarczającą liczbę kopii – po jednej dla każdego.

Materiały

● papier i ołówek dla każdego uczestnika

96

Instrukcje

1. Powiedz grupie, że zamierzasz dać każdemu obrazek. Wszyscy uczestnicy muszą napisać, co ich zdaniemjest na obrazku, kto na nim jest, co się dzieje, gdzie się rozgrywa akcja.

2. Daj każdemu kopię pierwszej połowy obrazka i pięć minut na wymyślenie i napisanie własnej, związanejz tą połową historyjki.

3. Teraz poproś uczestników o podzielenie się tym, co napisali. Jeśli grupa jest duża, możesz ją podzielić namniejsze 6–8-osobowe zespoły.

4. Rozdaj teraz kopie drugiej połowy obrazka i poproś o poddanie rewizji swoich wrażeń z tego, co widzieli.


W dyskusji powinna znaleźć się analiza sposobów, za pomocą których zbieramy i poddajemy rewizji informacje.

Pomogą ci następujące pytania:

● Myślałeś, że obrazek będzie o…?

● Kim byli ludzie na obrazku?

● Gdzie oni byli?

● Co robili?

● Dlaczego tam byli?

● Dlaczego wyobraziłeś sobie te rzeczy, a nie inne?

● Czy obrazek miał różne znaczenie dla różnych członków grupy?

● Czy zmieniło się to, co sobie myślałeś po zobaczeniu całego obrazka?

W codziennym życiu, gdy coś się dzieje lub widzimy tylko małą część „obrazka”, mimo to próbujemy znaleźć jegosens.

● Co się stanie, jeśli wtedy spojrzysz na coś ponownie, w szerszym kontekście i wyrobisz sobie inny punktwidzenia?

● Czy zmieniasz zdanie, czy trzymasz się wcześniej obranej pozycji?

● Dlaczego ciężko być uczciwym, jeżeli chodzi o zmianę zdania?


Spróbuj znaleźć obrazki lub rysunki stosownie dla uczestników, związane z ich życiem lub zagadnieniem, którechciałbyś poruszyć.

97

Sugestie

Zachęć każdego, aby spróbował być bardziej świadomym i krytycznym w stosunku do rzeczy, które mówią ludzie,bardziej krytycznym w stosunku do tego, co czytają lub obrazów, które widzą, a w szczególności obrazóww informacjach i reklamie. Poświęć czas na następnej sesji na to, by uczestnicy powiedzieli, jakie niespodzianki ichspotkały i czego się nauczyli.

Ta gra dobrze łączy się z inną „Co widzisz?” (nr 6), która dotyczy oglądania obrazków z gazet i daje możliwość byciaprzez chwilę redaktorem piszącym nagłówki.

98

17. Knysna blue poziom l temat G, W

Muzyka jest wspaniałym sposobem poznania bliżej innych kultur, ale może także stać się nośnikiem uprzedzeń i stereo-typów. Ta zabawa umożliwia wgląd w stereotypy kulturowe dzięki wykorzystaniu muzyki w prosty i łagodny sposób.


● Nasze stereotypy i wyobrażenia o muzyce innych krajów.

● Dominacja kulturowa i wpływ „kosmopolitycznych” produktów kultury masowej na nasze gusta muzyczne.

Cele

● Wzbudzenie zainteresowania muzyką innych krajów i ludzi.

● Zakwestionowanie stereotypów i uprzedzeń do muzyki krajów nieeuropejskich.

● Wzbudzenie zainteresowania innymi ludźmi, kulturami, inną muzyką, językiem.

● Sprzeciwienie się etnocentryzmowi w muzyce i stosunku do innych wytworów kultury.

● Zaskoczenie uczestników i stworzenie przyjemnej atmosfery w grupie.

Czas

5–10 minut

Liczba uczestników

dowolna

Przygotowania

● Wybierz fragment muzyki lub piosenkę (z płyty lub kasety) mniejszości kulturowej lub z innego kontynentu.

● Jeżeli masz taką możliwość, znajdź tłumaczenie słów i jeśli są one odpowiednie, przygotuj kopie dla uczestników.

● Będziesz potrzebował także magnetofonu.

Instrukcje

1. Wybierz odpowiedni moment na tę zabawę, np. na początku sesji lub tuż po przerwie.

2. Powiedz grupie, że puścisz fragment muzyki, a oni będą musieli zgadnąć, skąd ona pochodzi.

99

3. Jeśli fragment zawiera słowa, poproś, aby ludzie wyobrazili sobie, o czym mogą one mówić.

4. Puść muzykę przez ok. 3–4 minuty.

5. Powiedz uczestnikom, że mogą porozmawiać o muzyce z innymi, jeśli chcą, ale niech nie zdradzają swoichpomysłów co do treści słów. Mogą natomiast je zapisać.

6. Pod koniec sesji włącz ponownie muzykę i zaproś uczestników – tych, którzy chcą – do ujawnienia swoichpomysłów, wyobrażeń.

7. Powiedz im, o czym tekst jest naprawdę.

8. Jeśli masz słowa, rozdaj kopie i włącz muzykę po raz kolejny. Poproś, by wszyscy śledzili tekst. Jeżeli chcą,mogą także śpiewać.

9. Zacznij podsumowywać i zakończ sesję innym fragmentem muzyki.


Jeśli uważasz to za konieczne, zainicjuj krótką dyskusję. Poproś uczestników, aby powiedzieli, czy zaskoczyło ichpochodzenie muzyki, czy im się podobała, czy trudno było zgadnąć, skąd pochodzi i dlaczego.

Jeżeli uczestnicy mówią, że muzyka brzmiała nieznajomo, ale podobała im się, zapytaj, dlaczego, ich zdaniem, nigdywcześniej nie słyszeli tego rodzaju muzyki. Czy dlatego, że nie grano jej w radiu? Jeśli tak, to dlaczego się jej nie gra?


Wybór muzyki jest bardzo ważny dla osiągnięcia pożądanych celów. Będzie lepiej, jeśli najpierw włączysz tenfragment kompozycji, w którym nie ma słów, a potem całość wraz ze słowami. W ten sposób uczestnicy nie skupiąsię od razu na języku. Wybrana muzyka powinna wprowadzać miłą atmosferę bez względu na jej pochodzenie.

Bądź przygotowany, jeśli to możliwe, na przedstawienie kilku informacji na temat rodzaju wykorzystanej muzyki,jej wymiaru kulturowego i tego, jak bardzo jest popularna w kraju, z którego pochodzi.

Tego typu zabawa przynosi lepsze efekty, jeśli wybrana muzyka nie jest zbyt charakterystyczna, na przykład zwyklewiążemy muzykę klasyczną czy jazz z Ameryką Północną lub Europą, kiedy w rzeczywistości muzyka ta jest granaprzez różnych artystów z innych kręgów kulturowych.

Muzyka tak jak i inne wytwory kultury, np. taniec i sztuka, jest wspaniałym sposobem na zbliżenie się do innychkultur, ale uważaj – może ona być także nośnikiem uprzedzeń i stereotypów.

Sugestie

Ta zabawa może być kontynuowana. Poproś uczestników o przyniesienie nagrań, muzyki z innych źródeł i zaprezen-towanie jej grupie. Cały czas jednak trzeba pamiętać o tym, że naszym celem jest przedstawienie muzyki z mniejznanych obszarów kulturowych. Trzeba uważać, aby zabawa nie zamieniła się w konkurs ulubionej muzyki.

Muzyka tradycyjna, taniec, gawędziarstwo są formami sztuki mocno zakorzenionymi w źródłach kultury uczestni-ków. Czasami rezygnujemy z gawędziarstwa, legend, ponieważ myślimy, że są one dobre jedynie dla małychdzieci. Niemniej właśnie dzięki nim możesz się dowiedzieć bardzo wiele o kulturze. Sprawdź, czy potrafisz zgad-nąć, z jakich krajów pochodzą bajki, historyjki w „Baśnie świata” (nr 3). Spotka cię niejedna niespodzianka.

100

18. Kultura w obrazkach poziom l temat W

Jakie jest twoje pierwsze wyobrażenie o kimś z innego kraju? Jakbyś to przedstawił na rysunku?


● Wyobrażenia, stereotypy i uprzedzenia.

Cele

● Odkrywanie i praca nad pewnymi stereotypami i uprzedzeniami, dotyczącymi innych ludzi.

● Praca nad wyobrażeniami, jakie mamy o grupach mniejszościowych.

● Zrozumienie funkcjonowania stereotypów.

● Generowanie kreatywności i spontaniczności w grupie.

Czas

45 minut do 2 godzin (w zależności od wielkości grupy)

Materiały

● lista rzeczy, które mają rysować uczestnicy

● tablica i flamaster (kreda) do zapisywania wyników

● kartki papieru (formatu ok. A4) i długopisy do rysunków grupowych

● taśma klejąca lub pinezki do zawieszania rysunków

Liczba uczestników

dowolna

Instrukcje

● Poproś uczestników o sformowanie 3- lub 4-osobowych grup.

● Powiedz grupom, aby wzięły kilka kartek papieru i ołówek oraz by każda znalazła sobie miejsce tak, by byłyod siebie odizolowane.

● Wezwij po jednym uczestniku z każdej grupy i podaj im jedno słowo.

101

● Poproś o powrót do swoich grup i narysowanie tego słowa. Reszta grupy próbuje zgadnąć, o jakie słowochodzi. Należy rysować swoje wyobrażenia nie używając ani liczb, ani słów. Nie wolno przy tym nicmówić oprócz potwierdzania odpowiedzi.

● Reszta grupy może tylko wypowiadać swoje propozycje odpowiedzi, nie może zadawać pytań.

● Gdy słowo zostanie prawidłowo odgadnięte, niech grupa da znać (np. okrzykiem).

● Zapisz wynik na tablicy.

● Po każdej rundzie poproś rysującego o napisanie na swoim rysunku, co to było za słowo (bez względu nato, czy zostało odgadnięte, czy nie).

● Teraz drużyny wybierają innego uczestnika na „rysującego”. Upewnij się, czy każdy miał szansę przynaj-mniej raz rysować.

● Na koniec poproś grupy o przypięcie swoich rysunków, tak aby można było porównać i przedyskutowaćróżne interpretacje i wyobrażenia.


Dokonaj jej w małych grupach (mogą być te same zespoły):

● Niech uczestnicy powiedzą, co im sprawiało trudność i dlaczego.

● Następnie poproś uczestników o obejrzenie rysunków przypiętych na ścianie i porównanie różnych wy-obrażeń i sposobów interpretacji tego samego słowa.

● Poproś ich także, aby powiedzieli, czy te wyobrażenia korespondują z rzeczywistością, a rysującycho podanie przyczyn wyboru konkretnych obrazów.

● Spytaj, skąd biorą się nasze wyobrażenia, czy są pozytywne, czy negatywne i jaki wpływ mają na naszerelacje z tymi ludźmi, których dotyczą.


Jeśli liczba uczestników jest mała, „Kultura w obrazkach” może się odbywać w jednej grupie. Osoba, która odgad-nie słowo, jest rysownikiem w kolejnej rundzie.

Musisz być świadomy, że ludzie uważający się za „kiepskich” artystów myślą, iż to zadanie będzie dla nich zbyttrudne. Zapewnij ich, że nie chodzi o prace artystyczne i zachęć każdego do rysowania.

Zabawa ta prawdopodobnie ujawnia najbardziej bezpośrednie i ogólne stereotypy, jakie dotyczą innych ludzi, np.obcokrajowców lub mniejszości. Jest to ćwiczenie bardzo zabawne i kreatywne, jednakże ważne jest, by niezatrzymało się na rysowaniu, ale by grupa rozważyła i przemyślała ryzyko stereotypowego myślenia i zastanowiłasię nad jego przyczynami.

Każdy potrzebuje stereotypów jako punktu odniesienia do środowiska i ludzi, którzy nas otaczają. Każdy z nas nosiw sobie stereotypy. Jest to nie tylko nieuniknione, ale i konieczne. Dlatego powinno się unikać wszelkiego osądza-nia poglądów innych uczestników. Tym, co w czasie dyskusji powinno się promować, jest świadomość, iż stereo-typy to tylko wyobrażenia i przypuszczenia mające często niewiele wspólnego z rzeczywistością. Świadomość

102

istnienia stereotypów i ryzyka, jakie ze sobą niosą, jest najlepszą drogą do ochrony przed uprzedzeniami prowa-dzącymi do dyskryminacji.

Interesujący jest fakt, że zazwyczaj nie ma stereotypowych wyobrażeń dotyczących ludzi, z którymi mamy nie-wielki kontakt. Pomyśl na przykład o swoim stosunku do kogoś ze Słowenii, Mołdawii, San Marino czy Bhutanu.Jeśli nie masz konkretnego sądu na ich temat, to może to być po prostu „to są mili ludzie”. Dlatego proponujemy,abyś zawarł na swojej liście słów do narysowania przynajmniej jeden przykład nacji będącej mniejszością w twoimkraju i takiej, z którą grupa nie będzie miała bezpośredniego kontaktu. Poproś ludzi o przemyślenie różnic międzystereotypami a prawdopodobnymi ich przyczynami.

Podejmijcie w dyskusji problem źródeł stereotypów. Można tu przeanalizować rolę środków masowej informacji,edukacji, rodziny i samej grupy.

Dodatkowe uwagiDodatkowe uwagiDodatkowe uwagiDodatkowe uwagiDodatkowe uwagi

Zasady i pomysły na to, co drużyny będą rysowały, muszą zostać przystosowane do kontekstu narodowegoi kulturowego grupy. Słowa z poniższej listy są jedynie propozycjami do wykorzystania. Jeśli planujesz pracę nadwyobrażeniami o różnych narodowościach, ważne jest, by nie pozwolić uczestnikom na rysowanie flag czy waluty– byłoby to zbyt łatwe! Z drugiej strony, aby uniknąć zgadywania poprzez budowanie pewnych sekwencji wyrazo-wych, ważne jest, aby nazwy konkretnych mniejszości przeplatały się kolejno z innymi słowami (pojęciami, obiek-tami, ludźmi) nie powiązanymi z tematem. Na przykład jeśli hasłami są: Węgier, Rumun i Francuz, rozpocznij odWęgra, następnie podaj hasło „rasizm” lub „mniejszość”, dopiero później Rumun, poprzedzający hasło „przyjaciel”,na końcu zaś Francuz. Doda to różnorodności ćwiczeniu, pobudzi do współzawodnictwa i uczestnicy będą sięnaprawdę dobrze bawić.

PPPPPropozycje słów do narysowaniaropozycje słów do narysowaniaropozycje słów do narysowaniaropozycje słów do narysowaniaropozycje słów do narysowania

rasizm • inność • edukacja • dyskryminacja • antysemityzm • uchodźstwo • konflikt • europejski • Polak •służący • ubóstwo • muzułmanin • homoseksualista • Europejczyk • równość • nosiciel wirusa HIV • Cygan •Japończyk • Rosjanin • Afrykańczyk • prawa człowieka • media • turysta • obcokrajowiec • solidarność •uchodźca • niewidomy • miłość • Arab • Mołdawianin


Zachęć członków grupy do uświadomienia sobie tego, jak stereotypy są wykorzystywane w mediach i reklamieoraz jak oni sami na nie reagują.

Poproś, aby znaleźli przykłady wykorzystania owych stereotypów i przynieśli je na następne zajęcia.

Nasze wyobrażenia dotyczące ludzi z innych kultur powstają nie tylko dzięki obrazom, zdjęciom i różnym tekstom,ale także dzięki muzyce. Spróbuj zabawy „Knysna blue” (nr 17).

Alternatywą może być odkrywanie tego, jakie efekty przynosi nalepianie innym etykietek. Umożliwi ci to gra „Ety-kietki” (nr 10).

103

19. Limit 20 poziom 3 temat M

„Limit 20” jest grą, która pomoże uczestnikom zbadać zjawisko dyskryminacji i izolacji. Daje ona wiele radości, zabawyi wrażeń, ale wymaga solidnego przygotowania. Trzy drużyny przechodzą przez różne etapy współzawodnictwa.


● Nierówność szans życiowych, możliwości dyskryminacji, izolacja.

● Solidarność, współzawodnictwo, niesprawiedliwość.

● Relacje między większością a mniejszością.

Cele

● Doświadczenie niesprawiedliwości i dyskryminacji.

● Odkrycie tolerancji i solidarności uczestników.

● Zastanowienie się nad problemem izolacji, relacji pomiędzy większością a mniejszością, problemem prze-szkód społecznych i współzawodnictwa.

Czas

2,5–3 godzin

Liczba uczestników

od 15 do 35 osób

Przygotowania

Ta gra wymaga starannych przygotowań. Pilnie przejrzyj instrukcje i opis roli jury tak, abyś dokładnie wiedział, jakprowadzić zabawę.

Materiały

● Talia kart do gry, której użyjesz, aby podzielić ludzi na jednakowe grupy, musi być tak przygotowana, abyśmiał jedną kartę dla każdego uczestnika. Użyj tylko kierów, karo i pików (usuń wszystkie trefle). Jeśli masznieparzystą liczbę uczestników, wtedy kiery powinny być największą grupą.

● Tablica z narysowaną tabelką do zapisywania wyników po każdej rundzie; tablice z zasadami gry, trzy kopie„Instrukcji dla jury” – po jednej dla każdego członka; samoprzylepne etykietki z symbolami dla każdego

104

członka drużyny (kiery, piki, karo); trzy chusteczki (ewent. apaszki) lub coś podobnego na ogony smoków,dwa komplety kluczy do rund „grzechotnika”; dwie apaszki lub coś podobnego do zawiązywana oczuuczestnikom rund „grzechotnika”; róż albo czerwona farba do pomalowania twarzy (ostatecznie możnaposłużyć się szminką); kawałki sznurka do zawiązania prawych rąk osób, aby uczynić je niepełnosprawny-mi; pięć nadmuchanych balonów; trzy kartki papieru i ołówki (do chińskich szeptów); rysunek jakiegośkształtu, figury, który należy oddać jury; dzwonek dla jury; budzik lub stoper.

● Potrzebujesz także dużej przestrzeni, aby drużyny mogły swobodnie pracować.

Streszczenie gry

Gracze są podzieleni na 3 drużyny, aby współzawodniczyć w rundach złożonych z krótkich gier. Jury ocenia wyko-nanie zadań i notuje wyniki. Celem każdej drużyny jest zdobycie 20 punktów – Limit 20 – do końca rundy8, inaczej będzie ona wyłączona z gry.

Uczestnicy nie zdają sobie z tego sprawy, ale faktycznie jest tylko 8 rund (+ jedna runda niepełnosprawności),a zawody są manipulowane. Natomiast na końcu dowiadują się tylko o tym, że zasady były niesprawiedliwe i jednadrużyna zawsze miała największe szansę i była faworyzowana przez jury.

Rundy l, 2 i 3 zostały tak pomyślane, aby dać wrażenie równych możliwości, uczciwego współzawodnictwai jednocześnie budowania tożsamości grupowej, ducha drużyny.

Po trzeciej rundzie następuje runda niepełnosprawności, podczas której uczestnicy po raz pierwszy doświadczająniesprawiedliwości.

Runda 4 daje wrażenie sprawiedliwości, uczciwości.

Runda 5 wydaje się oferować drużynom możliwość podwyższenia wyników, ale to jest tylko iluzja. W rzeczywi-stości przegrani pozostaną jeszcze dalej w tyle, a zwycięzcy znacznie wszystkich wyprzedzą.

Rundy 6, 7 i 8 są przeprowadzane tak, że po rundzie ósmej będzie dosyć duża różnica pomiędzy wynikami końcowy-mi poszczególnych grup. Jedna lub dwie grupy nie osiągną wyniku, limitu 20 punktów, co oznacza, że odpadną z gry.

Aby gra była bardziej emocjonująca, nie wolno mówić uczestnikom, że kończy się ona po ósmej rundzie.W przeciwnym razie mogliby w trakcie zrezygnować z dalszej gry.

Rundy 2, 4, 6, 8 to zabawy w „grzechotnika”. Te rundy dają poczucie równych możliwości, ponieważ są to jedynerundy, w których wyniki są obiektywne i sprawiedliwe. Niemniej nie są one całkowicie sprawiedliwe, gdyż grupaprzegrywająca już nigdy nie będzie miała szansy zapolować, a jeśli zdoła osiągnąć dobry wynik, straci jednegozawodnika.

Później podczas podsumowania i oceny powinno być mnóstwo czasu, aby porozmawiać o uczuciach i zachowa-niu uczestników gry i o związkach tej sytuacji z rzeczywistością.

Instrukcje

Nie ogłaszaj, że „Limit 20” to gra o dyskryminacji i izolacji, że jest manipulowana i że trwa tylko przez 8 rund.

● Wyjaśnij, że to jest rodzaj konkursu, współzawodnictwa i grupy muszą zdobyć co najmniej 20 pkt. dokońca ósmej rundy, inaczej zostaną wyłączeni z gry.

105

● Wybierz trzy osoby do jury. (Wybierz te, które są dobrymi aktorami i są szanowani przez innych członkówgrupy). Daj im kartki ze wskazówkami dla jury i wyślij ich do innego pomieszczenia, aby je przeczytali.

● Rozdziel pozostałych uczestników do trzech grup, prosząc, aby każdy z nich po kolei wylosował kartę.

● Powiedz uczestnikom, by każdy wziął etykietkę z symbolem swojej grupy i przykleił ją na koszulce tak, abybyła dobrze widoczna.

● Poproś każdą z grup o wybranie jednego rogu pomieszczenia, który będzie ich bazą. Daj im kilka minut nawymyślenie nazwy drużyny i utworzenie hasła lub motta. Możesz także poprosić ich o ułożenie piosenkidrużyny. (Tu głównym celem jest wykrzesanie ducha drużyny i wzniecenie entuzjazmu, zapału do gry).

● Wyjaśnij zasady używając tablicy.

● Poucz krótko jury i upewnij się, że dokładnie rozumieją, co muszą zrobić. Potem zaproś ich z powrotemdo sali.

● Zacznij zawody.

Przebieg gry

Runda l: Łapanie smoka za ogon

Powiedz uczestnikom każdej drużyny, aby stanęli w rzędzie obejmując się wzajemnie w pasie. Ostatnia osobaw rzędzie przyczepia sobie ogon smoka (apaszkę) do spodni lub spódnicy.

Powiedz, że każda drużyna musi złapać jak najwięcej smoczych ogonów. Jednak tylko pierwsza osoba w rzędziemoże je łapać.

Kiedy grupy są gotowe, krzyknij głośno i wyraźnie hasło: „Start!”. Po minucie krzyknij: „Stop!”.

Poproś jury, aby rozdzieliło punkty i wyjaśniło swoją decyzję. Daj im odpowiednio dużo czasu, by mogło zapisaćwyniki na tablicy.

Rady

Jury rozdzieli punkty: piki 3, kiery 2, karo l.

Runda 2: Grzechotnik

Poproś wszystkich uczestników łącznie z jury o ustawienie się w okręgu. Ktoś z grupy prowadzącej (tej z najlep-szym jak do tej pory wynikiem) poluje na kogoś z grupy z drugim wynikiem. Potem ktoś z drugiej pod względemwyniku grupy poluje na osobę z grupy będącej na ostatnim miejscu. W końcu ktoś z grupy najlepszej poluje nakogoś z grupy z najsłabszym wynikiem.

106

Zawiąż oczy zarówno myśliwemu, jak i ofierze i daj obydwojgu komplet kluczy do ręki. Wyjaśnij, że kiedy myśliwyzagrzechocze kluczami, ofiara musi mu odpowiedzieć brzęcząc swoimi. Każde polowanie trwa dokładnie 45 se-kund i uczestnicy mogą zagrzechotać swoimi kluczami tylko trzy razy.

Gdy tylko dwaj uczestnicy będą gotowi, daj sygnał do startu. Zatrzymaj akcję po 45 sekundach.

Po każdym „polowaniu” głośno oznajmij, kto jest zwycięzcą. Upewnij się, że jury zapisuje wyniki. Jeśli myśliwydotknie ofiarę, jego grupa otrzymuje l punkt. Jeśli ofiara uratuje się po 45 sekundach, jej grupa otrzymuje l punkt,a ona sama opuszcza swoją grupę, a przyłącza się do grupy myśliwego.

Ważne jest, aby podczas gry uczestnicy zachowali ciszę.

Wskazówki

Zwróć uwagę, że podczas rundy jeden zawodnik z pików poluje na zawodnika z kierów; jeden zawodnik z kierówpoluje na zawodnika z drużyny karo; jeden zawodnik z pików poluje na zawodnika z drużyny karo. Drużyna karojest w niekorzystnej sytuacji, ponieważ nie ma możliwości zapolowania.

Powinno się zakręcić dookoła osobę z zawiązanymi oczami, zanim da się sygnał do startu. Powoduje to dezorien-tację i sprawia, że jej zadanie jest trudniejsze do wykonania.

Jeśli grupa jest mała, upewnij się, czy okrąg jest wystarczająco duży, aby zawodnicy mogli swobodnie się poruszać.

Runda 3: Latające balony

Powiedz zawodnikom każdej drużyny, by położyli się na brzuchu jeden obok drugiego w rzędzie, blisko siebie,stykając się ramionami. Grupy powinny być ułożone tak, aby każda z nich tworzyła bok trójkąta.

Zadaniem wszystkich trzech drużyn jest przez dmuchanie utrzymanie balonów w środku trójkąta z dala od siebie.

Kiedy grupy są gotowe, połóż balony w środku (od 3 do 5 balonów) i daj głośno i wyraźnie sygnał do startu.

Runda powinna trwać dokładnie minutę.

Poproś jury o umotywowanie przyznanej punktacji. Sprawdź, czy została zapisana na tablicy wyników.

Teraz poproś jury o podsumowanie dotychczasowych wyników i ogłoszenie ich.


Punktacja w tej rundzie jest taka: piki 5, kiery l, karo 0.

Runda niepełnosprawności

Wyjaśnij, że grupa z najlepszym wynikiem (piki!) musi rozdzielić niesprawności, „upośledzenia” innym grupom.Jedna z nich będzie musiała mieć nosy pomalowane na czerwono, druga zawiązane z tyłu prawe ręce.

107

Powiedz pikom, że do nich należy decyzja, która grupa otrzyma jaką niesprawność. Następnie piki mają ogłosićswą decyzję i podać jej przyczyny.

Później daj im farbę i sznurki, aby mogli swą decyzję wprowadzić w życie.

Niesprawności mają tak pozostać do końca gry, a piki powinny sprawdzać, czy tak rzeczywiście jest.


1. Przekaż takie same instrukcje jak poprzednio, z tym wyjątkiem, że zwycięzca polowania otrzymuje 2 punkty.

2. Po tej rundzie jury powinno głośno oznajmić jej wyniki.

Runda 5: Szansa

1. Drużynie, która wygra tę rundę, potroi się liczbę dotychczas zdobytych punktów, wynik tej, która zdobędziedrugie miejsce, zostanie podwojony, a wynik trzeciej drużyny pomnożony przez l, czyli zostanie taki sam.

2. Zadaniem grup jest podanie przyczyn, dla których zasługują one na to, by ich wynik został podwojony lub potrojony.

3. Daj każdej drużynie 2 minuty na przygotowanie argumentów.

4. Grupy mają po minucie na przedstawienie swojego stanowiska. Zaczynają piki, potem kiery, następnie karo.

5. Zostaw jury czas na uzasadnienie jego decyzji i ogłoszenie wyników.

Wskazówki

Wyniki będą następujące: piki x 3, kiery x 2, karo x l.


Instrukcje taka sama jak poprzednio, ale zwycięzca polowania otrzymuje 3 pkt. Po zakończeniu rundy poproś juryo ogłoszenie rezultatów.

Runda 7: Chińskie szepty

Powiedz zawodnikom, aby usiedli na podłodze w swoich grupach, jeden za drugim.

Poucz jury na osobności. Powiedz, że będą pokazywać prosty rysunek jednemu zawodnikowi z grupy pikówi jednemu z kierów, ale zawodnikowi z grupy karo mają go opisać słowami.

Po kolei poproś ostatniego z każdego rzędu zawodnika, aby odebrał wskazówki od jury i wrócił na miejscew swojej drużynie.

108

Ostatni z rzędu zawodnik ma za zadanie narysować rysunek, pokazany (opisany) przez jury, na plecach osobysiedzącej z przodu. Ta osoba z kolei rysuje to, co czuła na plecach zawodnika siedzącego przed nią itd. Trwa to całąkolejkę, aż dojdzie do osoby na początku rzędu. Wtedy ona kreśli rysunek na papierze i zanosi do jury.

Ważną rzeczą jest zachowanie ciszy podczas tej rundy.

Jury powinno wypowiedzieć swój sąd i ogłosić wyniki.

Wskazówki

Wyniki tej rundy: piki 3, kiery 2, karo l.


Instrukcje takie same, jednakże w tej rundzie zwycięzca każdego polowania otrzymuje 4 pkt.

Powiedz wszystkim uczestnikom, że jest to ostatnia szansa dla poszczególnych zawodników będących w drużynie,która nie osiągnęła jeszcze limitu 20, aby zmienić drużynę i przenieść się do lepszej grupy, jeśli chcą się bawić dalej.

Po tej rundzie poproś, aby jury ogłosiło wyniki. Niech także ogłoszą, że te grupy, które nie zdobyły do tej porylimitu 20 punktów, muszą opuścić grę. Daj jury czas na złożenie gratulacji najlepszym grupom.

Gra się kończy

Przez kilka minut obserwuj reakcje uczestników, a potem ogłoś, że to koniec gry.


Ocena jest najważniejszą częścią „Limit 20”. Jest konieczne, aby dać wyraz emocjom, które narosły w czasie gryi zwrócić uwagę na porównania, które mogą być czynione w stosunku do dyskryminacji i niesprawiedliwości, jakapojawia się w naszym życiu.

Ocena w dużych grupach będzie bardziej skomplikowana. Jeśli jest więcej niż jeden prowadzący, ocena powinnasię odbywać w małych grupach. Pod koniec zbierz wszystkich z powrotem, aby podsumować całość.

1. Aspekt emocjonalny

Przypomnij główne etapy gry i zadaj uczestnikom następujące pytania:

● Jak się czuliście podczas gry? Jak zmieniały się wasze emocje?

● Czy ktoś miał negatywne odczucia? Co je spowodowało?

109

● Jak się czuły piki rozdając niesprawności?

● Jak się czuły kiery i karo będąc niepełnosprawnymi?

● Co odczuwało jury w pozycji kogoś, kto posiada tak ogromną władzę?

2. Przejrzystość

Teraz wyjaśnij ukryte zasady gry.

3. Dynamika grupy

Porozmawiaj o tym, co się wydarzyło.

● Czy czuliście się solidarni z innymi zawodnikami?

● Jeżeli ktoś zmienił grupę podczas rundy „grzechotnika”: Co oznacza bycie outsiderem w nowej grupie? Jakto jest być zmuszonym do opuszczenia swojej macierzystej drużyny?

● Jako jednostka jak bardzo musiałeś się przystosować do grupy i do zasad gry?

● Jak to jest, kiedy musicie brać udział w czymś, co wam się nie podoba?

● W jakich sytuacjach było wam łatwo lub trudno stawać w obronie swoich uczuć czy postępowania?

● Czy kwestionowaliście lub przeciwstawialiście się strukturze, zasadom gry? Jak? Jeśli nie, dlaczego nie?

4. Powiązania z rzeczywistością

Czy widzicie takie aspekty gry, które mają powiązania z rzeczywistością?

● Na przykład zagadnienia władzy, współzawodnictwa, przejrzystości, równych szans, niesprawności, mniej-szości, sprawiedliwości, przystosowania się do sytuacji?

● Która grupa, społeczność w twoim mieście lub kraju znajduje się w sytuacji porównywalnej z pozycją grupykaro lub kier?

● W jakich sytuacjach ofiary są obwiniane za swoje położenie?

● Co powinno się zrobić, aby zmienić zasady gry?

● Co można zrobić, by zapewnić lepsze warunki i wspomóc mniejszości w naszych społecznościach?

110

Instrukcje dla jury (do skopiowania)

Nie mów nikomu o tych instrukcjach!

„Limit 20” jest grą manipulowaną, więc od początku wiadomo, kto będzie zwycięzcą, a kto prze-granym (piki wygrają, kiery na drugim miejscu, drużyna karo będzie ostatnia).

Waszym głównym zadaniem jest sprawiać wrażenie, że uczestnicy biorą udział w prawdziwymwspółzawodnictwie, z rzeczywistą szansą na zwycięstwo i że punkty rozdzielane są na podstawieobiektywnych i sprawiedliwych kryteriów.

Zawodnicy myślą, że zawody potrwają do momentu, kiedy wyłoniony zostanie zwycięzca i że abynie zostać zdyskwalifikowanym, trzeba zdobyć 20 pkt. po zakończeniu 8 rundy. Nie wiedzą oni, żebez względu na wszystko gra zakończy się po 8 rundzie. Waszym zadaniem jest motywować grupy,aby nie szczędziły wysiłków i osiągały najlepsze wyniki. Użyjcie dzwonka, by uzyskać koniecznąuwagę w momencie, kiedy będziecie chcieli coś ogłosić i umotywować swoje decyzje.

Runda l: Łapanie smoka za ogon

Obserwujcie drużyny podczas gry. Po zakończeniu rundy ogłoście wyniki: piki 3 pkt., kiery – 2, karo– l. Zanotujcie wyniki na tablicy.

Możecie umotywować swoją decyzję oceniając przebieg gry, np. „Piki walczyły najzacieklej, karonie brały tej gry na poważnie, piki miały bardziej eleganckie ruchy, jedna grupa była zbyt głośna,wyczuwało się lub nie ducha walki” itd. Generalnie, i to będzie dotyczyć wszystkich rund nieparzy-stych, starajcie się obwiniać karo za ich słabe wyniki, za to że są np. zbyt leniwi, nie grają fair lub nieprzestrzegają zasad, nie są uprzejmi bądź mają mniejszą grupę.


Rozdzielenie punktów w rundach „grzechotnika” nie jest manipulowane. Waszym zadaniem jestzanotować punkty ogłaszane przez prowadzącego. Zwycięzca polowania otrzymuje l punkt.

Runda 3: Latające balony

Dajcie sobie czas na naradzenie się i uargumentowanie werdyktu, podając podobne przyczynydecyzji jak przy rundzie pierwszej. Możecie udawać, że wasza decyzja jest oparta na obiektywnymkryterium, np. piki dmuchały w balony więcej razy; nikt nie będzie tego liczył, więc nikt nie może sięz wami spierać.

Podajcie następujące wyniki: piki 5, kiery l, karo 0.

Runda niepełnosprawności

Pomóżcie prowadzącemu, jeśli jest to konieczne.

111


W tej rundzie zwycięzca każdego polowania otrzymuje 2 pkt. Zanotujcie na tablicy wyniki podaneprzez prowadzącego.

Runda 5: Szansa

Każda drużyna dostanie minutę na przekonanie was, że ich wynik powinien być potrojony lub po-dwojony. Najpierw posłuchajcie wszystkich wystąpień, a potem ogłoście wyniki. Aby podtrzymaćstan niepewności, byłoby lepiej, byście w waszym podsumowaniu najpierw skomentowali wszystkieprzemówienia, a potem ogłosili wyniki. Typ argumentów może być taki sam, jak w innych rundach,ale argumenty powinny zawierać ocenę umiejętności zaprezentowania się, np. nieprzekonujące, nie-odpowiedni ubiór, przemowa była nieuporządkowana, popełniono błędy gramatyczne itd.

Potroić wynik pików, podwoić kierów, wynik karo pozostanie niezmieniony.


W tej rundzie zwycięzca każdego polowania otrzymuje 3 pkt.

Runda 7: Chińskie szepty

Prowadzący poda wam kartkę papieru z namalowanym na niej prostym rysunkiem. Pokażcie goosobie z grupy pików i kierów, ale niech nie zobaczy go osoba z drużyny karo. Opisz jej rysuneksłowami. Zróbcie to dyskretnie, tak aby zawodnicy nie zorientowali się, że zostali potraktowaniinaczej. Upewnijcie się, że inni nie widzieli rysunku.

Obserwujcie grupy podczas gry. Na koniec rundy oznajmijcie wyniki głośno i wyraźnie: piki 3 pkt.,kiery 2 pkt., karo l. Zapiszcie wyniki na tablicy.

Ponownie musicie podać przyczyny swojej decyzji, np. piki odtworzyły rysunek najwierniej, karorobiły najdłużej, jedna z grup nie zachowała ciszy itp.


Tym razem zwycięzca każdego polowania otrzymuje 4 pkt. Nie zapomnij o podsumowaniu wyni-ków. Bardzo ważne: Pamiętaj, że uczestnicy nie wiedzą, iż gra kończy się po 8 rundzie! W tymmomencie przygotujcie krótką mowę na temat tego, jak rozwija się gra.

To jest koniec 8 rundy, jedna lub dwie grupy, które nie osiągnęły pułapu 20 pkt., będą zdyskwalifiko-wane.

Pogratuluj pikom ich wspaniałego wyniku i wielkiego wysiłku, a innym energii i zaangażowania, alezaznacz, że jeszcze im daleko do wygranej.

Prowadzący ogłosi, że „Limit 20” zakończył się.

112

Zasady dla uczestników

Przepisz te zasady na tablicę i przeczytaj je uczestnikom przed rozpoczęciem gry. „Limit 20”: gradotycząca współzawodnictwa, zabawy i zasad fair play!

Nieparzyste rundy: jury rozdzieli w sumie 6 pkt.

RRRRRundy parzyste (grzechotnik):undy parzyste (grzechotnik):undy parzyste (grzechotnik):undy parzyste (grzechotnik):undy parzyste (grzechotnik):

Druga runda – zwycięska drużyna otrzymuje l punkt. Czwarta runda – zwycięska drużyna otrzy-muje 2 punkty. Szósta runda – zwycięska drużyna otrzymuje 3 punkty. Ósma runda – zwycięskadrużyna otrzymuje 4 punkty.

Runda 5 to szansa! Możecie podwoić lub potroić swoje wyniki!

Po rundzie 8 te drużyny, które nie zdobędą 20 pkt., zostaną zdyskwalifikowane.

Grajcie fair, z zapałem, radością i wolą współzawodnictwa. Niech wygra najlepsza drużyna!


Cały czas dodawaj odwagi jury i udzielaj poparcia jego decyzjom, zwłaszcza jeśli zawodnicy zaczynają kwestiono-wać ich sprawiedliwość. Może się zdarzyć, że jedna lub więcej grup będzie chciało przerwać grę po kilku rundach,ponieważ zauważą, iż jest nieuczciwa, nieczysta. Powinieneś zachęcić je do dalszej gry, ale nie zmuszać. Jeśli grazostała przerwana, to jest to bardzo dobry moment do rozpoczęcia podsumowania. Możesz się skupić na pyta-niach typu „Dlaczego przerwaliście grę? Kto chciał ją kontynuować?”.

Możesz także zmienić niektóre zasady, jeśli grupa nalega. Tylko upewnij się, że to wspólna decyzja, a nie indywidu-alna prośba. W tych sprawach zawsze konsultuj się z jury. Gra dobrze przebiega, jeżeli zasady zmieniane sąw niewielkim stopniu, jak np. danie szansy zapolowania grupie karo. Tak czy inaczej to nie eliminuje niesprawiedli-wości wpisanej w struktury tej gry, ale drużyny mają wrażenie, że sprawy idą w dobrym kierunku. To jest teżważne zagadnienie do podsumowania.

Zadania, które mają wykonać grupy, można zmienić, jeśli znajdziesz inne bardziej odpowiednie. Ale pamiętaj, żerundy „grzechotnika” zostały skonstruowane na uczciwych zasadach (są tylko niesprawiedliwe w tym sensie, żekaro nigdy nie polują, ale nawet to można zmienić). Rundy nieparzyste są oparte na szybkości, zamieszaniui podekscytowaniu uczestnictwem w grze. Dzieje się tak dlatego, by prawdziwy wynik nie był widoczny i abyrezultaty mogły być wyjaśnione w niejasny, zagmatwany sposób. Weź pod uwagę to, że właśnie rundy nieparzystesą naprawdę znaczące.

Niektóre z zaproponowanych w rundach zadań są nieodpowiednie dla osób niepełnosprawnych. Powinieneśwprowadzić takie, które będą dla nich właściwe.

Sugestie

Życie nie jest sprawiedliwe, ale można coś zrobić, aby było mniej niesprawiedliwe. Na przykład możesz kupowaćprodukty sprzedawane zgodnie z prawem, za uczciwą cenę, za które producenci otrzymują uczciwa zapłatę.Kawa i herbata tak samo jak ubrania, wyroby rzemieślnicze i papiernicze kupione za uczciwą cenę są teraz szerokodostępne.

113

W rundzie „grzechotnika” część osób mogła przenieść się ze swojej macierzystej grupy do grupy wygrywającej.I tak jest w życiu. Niektórzy ludzie przenoszą się ze swojej ojczyzny do innego kraju, gdzie mają szansę na stworze-nie sobie lepszego życia. Jest wiele przyczyn, dla których imigranci opuszczają dom, a życie w kraju, w którym jestsię tylko gościem, bywa bardzo trudne. Ale co wiesz o tym, jak to jest być uchodźcą? Jeśli chcesz się tego dowie-dzieć, przeprowadź grę „Uchodźca” (nr 34).

„Limit 20” przystosowany i przetłumaczony został z niemieckiego oryginału napisanego przez Annę Marię Fridli dla„Brot fur alles” w Szwajcarii. Został tu wykorzystany za ich uprzejmym pozwoleniem. Organizacja ta tworzy inneużyteczne gry edukacyjne w języku francuskim i niemieckim. (Brot fur alles, Missionstr. 21, CH-4003 Basel).

114

20. Marzenia poziom 2 temat G, W, M, D

Jedną z rzeczy, które są wspólne dla nas jako istot ludzkich, jest zdolność do marzeń. Ta gra wzmacnia poczucierówności w grupie, dzięki dzieleniu się swoimi marzeniami i wizjami.


● Równość ponad pochodzeniem etnicznym i kulturowym.

● Solidarność i współczucie wśród członków grupy.

Cele

● Podkreślenie równości w grupie.

● Wzbudzanie solidarności i współczucia oraz tworzenie pozytywnej atmosfery wśród uczestników.

● Zachęta do współpracy.

● Wzajemne poznanie się.

Czas

l godzina

Liczba uczestników

od 6 do 40 osób

Materiały

● tablice, flamastry – jeden zestaw na każdą grupę

Instrukcje

1. Sposób zorganizowania tych zajęć będzie zależał od rozmiarów twojej grupy. Jeśli jest ona średnia (10osób), pracuj razem ze wszystkimi. Jeśli uczestników jest więcej, podziel ich na 5–6-osobowe zespoły.

2. Powiedz wszystkim, aby przez pierwsze pięć minut zastanowili się, jak chcieliby, aby ułożyły się w przyszło-ści sprawy ich rodziny, pracy, zainteresowań, warunków mieszkaniowych, rozwoju osobistego, praw oby-watelskich itd.

115

3. Następnie osoby w obrębie grupy poproś o podzielenie się marzeniami i aspiracjami, o powiedzenie,czym one są i dlaczego akurat takie. Potem niech zapiszą lub narysują na tablicy cechy wspólne, takie jak np.posiadanie pracy, podróże, dzieci, własny dom itd.

4. Poproś każdą grupę o zaprezentowanie swoich rysunków lub wniosków reszcie uczestników.

5. Kontynuuj pytając osobno lub w grupach o trzy konkretne przeszkody w spełnieniu marzeń i o trzy rzeczy,które jako grupa (lub organizacja) możecie zrobić razem, aby przybliżyć się do ich spełnienia.


Rozpocznij prośbą o podzielenie się uczuciami, jakich doznali uczestnicy podczas zajęć, a następnie o powiedzenie,co ich rozbawiło w grze, jeśli było coś takiego. Kolejne pytania:

● Czy coś cię zaskoczyło?

● Czy uważasz, że każdy powinien mieć prawo do dążenia ku zrealizowaniu swoich aspiracji?

● Czy uważasz, że niektórzy ludzie mogą mieć więcej szans niż inni? Kto, dlaczego i czy to jest w porządku?

● Jak możecie wspierać siebie nawzajem w praktyczny sposób, aby pokonać przeszkody i urzeczywistnićmarzenia?


Gra może być dobrym bodźcem do tego, aby zarówno grupa, jak i poszczególni uczestnicy, jeśli tylko sobie z tymporadzą, odważyli się mieć specyficzne, oryginalne marzenia. Może ona prowadzić także do ustalenia praktycz-nych kroków, przedsięwzięć, których uczestnicy spróbują się razem podjąć.

Ważne jest, by zwrócić uwagę właśnie na ten aspekt wspólnego działania i uniknąć ułatwień, jakie stosują niektóreosoby, np. „Nie wiem, jak zrobić to lub tamto…”, „Nie mam środków…”.

Gra przebiegnie lepiej, jeśli wspólne wizje przedstawi się w kreatywny sposób. Jeśli grupa ma trudności z rysowa-niem, możesz skorzystać z technik kolażu, używając starych gazet, nożyczek i kleju. Alternatywnie możesz zachę-cić ludzi do prezentacji swoich wizji w krótkich scenkach, skeczach. Każda metoda, która ułatwia kreatywnąi spontaniczną ekspresję, jest lepsza od korzystania jedynie z pisma i mowy.

Łatwiej jest stworzyć powiązania z rasizmem, ksenofobią i antysemityzmem, jeśli grupa jest zróżnicowana narodo-wościowo, kulturowo. Pytanie: „Czy uważasz, że każdy ma prawo dążyć do spełnienia swoich marzeń?” powinnopoprowadzić dyskusję i refleksje w pożądanym kierunku.

Sugestie

Spróbuj zabawy „Baloniki” (nr 2), stanowi ona dobre podłoże do wyzwalania pozytywnych uczuć w grupie.

Pracuj nad konkretnymi pomysłami praktycznych akcji, o których ludzie myśleli podczas zajęć lub zaplanuj następnespotkanie, by rozważyć jeszcze raz kroki, które można przedsięwziąć.

116

21. Moja opowieść poziom l temat G, M

Nasze życie kształtowane jest przez doświadczenie. Jednak niektóre doświadczenia czy wydarzenia są bardziej zna-czące niż inne. Ta gra porównuje doświadczenia i bada różnorodność i podobieństwo w grupie.


● Historie życiowe.

● Różnorodność kulturowa.

● Sprawy, które wpływają na życie uczestników związane z ich krajem, kulturą, religią czy rodziną.

Cele

● Wzbudzić zainteresowanie kulturą, w której żyją inni uczestnicy.

● Wyrobić krytyczny stosunek do naszej własnej historii.

● Uświadomić różnorodność historii europejskiej.

● Pomóc ludziom lepiej się poznać.

Czas

30 minut – l godzina

Liczba uczestników

dowolna

Materiały

● kalendarz zawieszony na tablicy lub wielka kartka papieru; powinna być podzielona na lata i zaczynać się odroku urodzenia najstarszego z uczestników, a kończyć na roku bieżącym; pisak

Instrukcje

1. Poproś, aby każdy pomyślał o trzech „publicznych” wydarzeniach, które miały wpływ na jego życie. Potemniech każdy wpisze te wydarzenia obok roku, w którym miały miejsce. Wydarzenia mogą dotyczyć polity-ki, historii, sportu, muzyki itd.

2. Zapytaj, dlaczego akurat te daty są ważne, co znaczą i dlaczego je wybrali.

117

Dyskusja i ocena

Zaproś uczestników do rozmowy o tym, co ich zaskoczyło, zaszokowało w wybranych datach, wydarzeniach i czywszystkie były im znane.

Interesująca może być także rozmowa na temat tego, w jaki sposób i dlaczego przywiązujemy wagę do jednychzdarzeń bardziej niż do innych.


To ćwiczenie nadaje się dla każdej grupy i jest dobrym początkiem kilkudniowego kursu stacjonarnego/warsztatów.

Jeśli pracujesz z miejscową grupą ćwiczenie pomoże uświadomić ludziom, że nawet jeżeli mieszkają na tej samejulicy, różne znaczenie ma dla nich to samo wydarzenie. Ciekawe będzie zaobserwowanie faktu, iż do niektórychszczególnych wydarzeń dużą wagę przywiązuje większość grupy bez względu na pochodzenie czy wykształcenie– jesteśmy „wszyscy równi”.

Gdy uczestnicy pochodzą z różnych kultur, gra wzbudzi zainteresowanie naszą niedawną przeszłością i wpływamikulturowymi. Wzbudzi ona także większy szacunek wobec przekonań i sądów innych.

Kalendarz zrobiony przez uczestników można ożywić przez przyczepienie obok daty urodzenia swoich zdjęć lubnarysowanych autoportretów. W czasie seminarium, dłuższego kursu czy warsztatów przypnij kalendarz w takimmiejscu, gdzie będzie widoczny przez cały czas i będzie można się do niego odwoływać. Ta gra może być konty-nuacją „Mojego dzieciństwa” (nr 22).

Sugestie

Jesteśmy kształtowani nie tylko przez miejsce, w którym mieszkamy i różne zdarzenia, ale także przez naszerodziny i ich historię. Czy wiesz, skąd pochodzą twoi rodzice i dziadkowie?

Możesz czuć się Węgrem albo Hiszpanem – lub kimkolwiek innym – a może jesteś mieszanką narodowości.Dowiedz się czegoś więcej dzięki „Drzewu życia” (nr 9).

118

22. Moje dzieciństwo poziom l temat G i W

W każdym z nas kryje się dziecko i wszyscy mieliśmy dzieciństwo. Jakie ono było? Wgląd w czyjeś dzieciństwo jestinteresującym sposobem na zrozumienie i nabranie szacunku dla innych.

To jest ćwiczenie mające charakter głównie dyskusji. Jest przystosowane do grup zróżnicowanych kulturowo, ale możebyć przeprowadzone z każdą grupą.


● Równość i różnorodność.

● Kulturowe podobieństwa i różnice między ludźmi.

● Tak zwane „różnice kulturowe” nie są tylko kulturowymi, ale także ekonomicznymi, społecznymi i politycz-nymi.

Cele

● Dowiedzieć się o różnych drogach dorastania członków grupy.

● Zrozumieć społeczne i ekonomiczne różnice różnych kultur.

● Wzbudzić empatię i zrozumienie wśród członków grupy.

Czas

45 minut

Liczba uczestników

dowolna

Instrukcje

Ćwiczenie nie wymaga specjalnych przygotowań, ale grupa powinna już wcześniej ze sobą współpracować.

1. Wyjaśnij zamierzenia i cele gry.

2. Podziel uczestników na 4–6-osobowe grupy. W grupach porozmawiajcie o tym, co robiliście w dzieciń-stwie. Możecie pytać o takie rzeczy, jak:

● Ile miałeś lat, kiedy pierwszy raz poszedłeś do szkoły?

● Kto mieszkał w waszej rodzinie?

119

● Czy chodziłeś na lekcje religii lub brałeś udział w innym rodzaju edukacji religijnej?

● Czy pracowałeś, będąc dzieckiem?

● W jakie gry, zabawy lubiłeś się bawić?

● Jakie miałeś ulubione zabawki?

● Czy musiałeś się opiekować swoimi braćmi i siostrami?


Zapytaj uczestników, co ich zainteresowało w tej rozmowie. Poproś, aby porównali różne „rodzaje” dzieciństwa,jakie mieli i wpływ, jaki miały na nie panujące stosunki społeczne i polityczne. Niech uczestnicy zastanowią się nadswoim dzieciństwem i pomyślą, czy wszystkie dzieci z ich sąsiedztwa miały takie same doświadczenia.


Głównym celem tego prostego ćwiczenia jest uświadomienie uczestnikom, że nie wszyscy mają takie same szansew życiu i nawet jeśli jesteśmy sąsiadami, dorastamy w odmiennych warunkach.

Ponadto pomaga ono zrozumieć, iż różnice nie dotyczą tylko koloru skóry i religii.

Uważaj! To ćwiczenie nie może zamienić się w sesję niedopuszczalnej psychoanalizy.

Dzięki niemu ludzie powinni zauważyć, jak środowisko rodzinne, warunki społeczne i ekonomiczne, miejsce uro-dzenia i/lub zamieszkania wpływa na różnorodność naszych doświadczeń, odmienność postrzegania życia i światawokół nas. Te uwarunkowania kształtują różnice między nami w takim stopniu jak kultura. W zasadzie są częściąnaszej kultury, tak samo jak religia, język i kolor skóry.

Rodzaj pytań użytych w tej części zależy od członków grup, np. nie ma sensu pytać, jak się czułeś mając inny kolorskóry, jeśli w grupie są tylko biali!

Nie należy zmuszać nikogo do ujawniania czegoś, co powoduje skrępowanie, zażenowanie. Ćwiczenie będziebardziej ożywione, jeżeli uczestnicy zilustrują swoje wypowiedzi rysunkami lub fotografiami.

Sugestie

„Moje dzieciństwo” bardzo dobrze koresponduje z „Moją opowieścią” (nr 21), która dotyczy identyfikowania(rozpoznawania) kluczowych wydarzeń publicznych i zastanawiania się nad tym, co robiłem lub gdzie mieszkałem,kiedy dane zdarzenie miało miejsce.

Jeśli chcesz zagłębić się bardziej w problem relacji w rodzinie i kwestię zmieniania się postaw wraz ze zmianą wiekui pełnionej roli, przeprowadź „Zgadnij, kto przyjdzie na obiad?” (nr 39).

120

23. Odczuwanie poziom 2 temat M, Ddyskryminacji

To była okropna, to była tak krępująca sytuacja, że nie wiedziałem, co robić…


● Wskazanie uprzedzeń i dyskryminacji występujących w naszym społeczeństwie.

● Jak asertywnie radzić sobie z trudnymi sytuacjami.

Cele

● Zwiększenie świadomości przejawów dyskryminacji w życiu codziennym.

● Promocja współczucia dla osób dyskryminowanych.

● Nauczenie bycia asertywnym.

Czas

45 minut

Liczba uczestników

dowolna; jeśli grupa jest bardzo duża, należy podzielić ją na mniejsze 6–8-osobowe

Materiały

● tablica i pisak (kreda)

Przebieg ćwiczenia

1. Poproś ludzi, żeby pomyśleli o sytuacji, kiedy poczuli się dyskryminowani lub kiedy widzieli kogoś dyskrymi-nowanego.

2. Poproś każdego po kolei o przedstawienie grupie tej sytuacji.

3. Wypisz na tablicy wszystkie sytuacje i poproś grupę o wybranie jednej z nich do dalszej dyskusji.

4. Poproś osobę, której sytuacja została wybrana, o opisanie bardziej szczegółowo, co się wydarzyło.

5. Porozmawiajcie o tym:

121

● Jak ta sytuacja powstała i co się wydarzyło?

● Jak czuła się osoba dyskryminowana?

● Jak czuła się osoba, która dyskryminowała?

● Czy ta osoba słusznie czułą się dyskryminowana?

● Jak zareagowali i co stało się po tym wydarzeniu?

6. Na zakończenie poproś grupę, żeby powiedzieli, co zrobiliby w takiej sytuacji i omówcie inne możliwesposoby reakcji.


Porozmawiajcie o dyskryminacji:

● Jakie są najczęstsze powody, z których inni was dyskryminują? Z powodu wieku, koloru skóry, ubrań, którenosicie?

● Dlaczego ludzie dyskryminują tych, którzy są inni?

● Gdzie oni uczą się takich zachowań?

● Jak ważne jest przeciwstawianie się dyskryminacji?


Ludzie powinni pomyśleć o prawdziwych sytuacjach, które szczególnie wywarły na nich wrażenie, ale powinieneśpodkreślić, że nikt nie musi mówić o czymś, czego nie chce, co wprawiłoby go w zakłopotanie.Zwykle ludzie mówią o dyskryminacji negatywnie, ale pamiętaj, że mogą się pojawić wypowiedzi pozytywne.

Warianty

1. Zainscenizujcie scenkę, żeby zbadać omawianą sytuację. Poproś parę lub małą grupę, żeby ją odegrali,a pozostałych o uważną obserwację. Potem poproś obserwatorów o zaproponowanie innych reakcji na tęsytuację. Odegrajcie zaproponowane zakończenie wydarzenia i omówcie je.

2. Poproś każdego, żeby krótko opisał wybraną sytuację na kartce i wrzucił ją do kapelusza. Potem niechkażdy wylosuje jedną kartkę i odczyta tekst pozostałym. Poproś uczestników, żeby spróbowali zgadnąćodczucia osób, których dotyczyła sytuacja.


Zorganizuj trening asertywności, żeby pomóc w rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami.Ludzie dyskryminują tych, którzy są inni, kiedy leży to w ich interesie, ale z drugiej strony lubią wiele z rzeczy, któreprzynieśli ze sobą obcokrajowcy i które się u nas przyjęły, takie jak pizza, kebab, jazz, muzyka reggae. Jeśli chceszodkrywać „zagraniczne ślady” wokół nas, przeprowadź ćwiczenie „Tropienie różnorodności” (nr 33).

122

24. Osobisty bohater poziom l temat W, D

Wszyscy mamy szacunek i podziw dla osób, które nas inspirują. Przez podzielenie się uczuciami, jakie żywią do swoichosobistych bohaterów, żywych czy też już nieżyjących, uczestnicy dojrzewają do tego, by lepiej się poznaći zrozumieć inne kultury.


● Bohaterowie jako element socjalizacji i kultury.

● Różne interpretacje historii i odmienne osobiste preferencje i gusta.

● Różnice i cechy wspólne między ludźmi z różnych kultur i o różnym pochodzeniu etnicznym.

Cele

● Uświadomić uczestnikom istnienie różnic i podobieństw między osobami w grupie.

● Wzbudzić zainteresowanie tym, kogo za bohatera uznają inni ludzie.

● Poznać się wzajemnie.

● Mieć krytyczny stosunek do etnocentryzmu (zrozumienie dominującego wzorca kulturowego przeciwne-go do tego, który preferuje mniejszość).

● Zastanowić się nad znaczeniem nauczania historii i rolą mediów jako kreatorów bohaterów.

Czas

90 minut

Liczba uczestników

od 10 do 40

Materiały

● tablica i pisaki (kreda), papier i ołówek dla uczestników

Instrukcje

Jeśli grupa jest liczna, podziel uczestników na małe grupki po 5–6 osób.

123

● Niech każdy indywidualnie zastanowi się i wybierze trzy osoby, które są dla niego bohaterami.

● Po pięciu minutach zaproś uczestników do podzielenia się swoimi przemyśleniami. Ważne jest, co w owychbohaterach podziwiają. Przeznacz na to odpowiednio dużo czasu, aby to była prawdziwa wymiana połą-czona z zadawaniem pytań.

● Poproś każdą z grup, aby na tablicy napisała imiona (nazwiska) swoich bohaterów, ich narodowość i ewen-tualnie dziedzinę, w jakiej stali się sławni, np. sport, muzyka, kultura, polityka…

● Następnie, gdy już się zbierzecie razem, każda grupa prezentuje listę swoich bohaterów pozostałym.


Zapisz bohaterów, którzy byli wymienieni więcej niż raz lub powtarzali się często. Następnie zaproś uczestnikówdo dyskusji wykorzystując następujące pytania:

● Czy były jakieś niespodzianki dotyczące wybranych bohaterów, czy któryś z nich nie był nikomu znany?Powiedzcie, dlaczego.

● Czy był jakiś szczególny trend, biorąc pod uwagę np. narodowość lub płeć? Jeśli tak, to dlaczego większośćbohaterów jest tej samej narodowości, płci i ma to samo pochodzenie kulturowe?

● Co powoduje, że jednych bohaterów doceniamy bardziej niż innych?

● Czy uważacie, że wasi bohaterowie są uniwersalni? Dlaczego tak lub dlaczego nie?


Gra stanie się bardziej interesująca, kiedy uczestnicy zostaną wcześniej poinformowani, by mogli przynieść zdjęcia,płyty lub wycinki z gazet dotyczące ich bohaterów. Można także wspólnie gromadzić gazety i czasopisma, szcze-gólnie młodzieżowe, i udostępnić je uczestnikom.

Nasz wybór bohaterów jest względny i zależy od kultury – tę myśl łatwiej będzie zrozumieć, jeśli grupa będziewielokulturowa. Zróżnicowanie pod względem wieku i płci także uczyni grę ciekawszą.

Ta gra może wydawać się bardzo podobna do „Święta narodowego” (nr 32), jednak wnikliwsza analiza ujawniistotne różnice w podejściu do zagadnienia i sposobie realizacji celów w obu grach.

Sugestie

Wyznaczcie bohatera lokalnego, narodowego czy międzynarodowego, który waszym zdaniem powinien byćpowszechnie czczony. Przygotujcie uroczystość na jego cześć i zaproście innych. Bohaterem może być ktoś, ktowykazał wielką siłę charakteru lub wiele osiągnął przeciwstawiając się rasizmowi, ksenofobii czy antysemityzmowilub ktoś, kto wspierał walkę przeciwko takim zjawiskom, jak nietolerancja w stosunku do osób chorych na AIDS.

Ludzie, którzy dzielnie stawiali czoła problemom uprzedzenia i dyskryminacji, musieli być bardzo odważni, abymówić to, co myślą. Czy macie odwagę mówić to, co myślicie, wyrażać własną opinię? Jakie są wasze opinie,poglądy? Czy w ogóle je posiadacie? Spróbujcie „Gdzie stoisz?” (nr 12).

124

25. Pierwsze wrażenie poziom l temat W

To, co widzimy, na pierwszy rzut oka może być bardzo mylące. Pierwsze wrażenie jest tak ważne, że bardzo łatwo dojśćdo fałszywych wniosków na temat ludzi, których nie znasz.


● Własna tożsamość.

● Stereotypy.

● Jak dochodzimy do wniosków na temat innych ludzi na podstawie niewielu informacji.

Cele

● Zobaczyć, jak różnią się pierwsze wrażenia różnych ludzi dotyczące innych.

● Odkryć, jak nasze doświadczenia z przeszłości wpływają na pierwsze wrażenia, jakich doświadczamy.

● Być bardziej świadomym tego, jakie oddziaływanie mają nasze wrażenia na zachowanie wobec innych.

Czas

30 minut

Liczba uczestników

4–12 osób

Przygotowania

● Wybierz z magazynów, czasopism zdjęcia ludzi, którzy mają interesującą (inną) twarz.

● Wytnij te twarze i przyklej je u góry papieru, zostawiając dużo miejsca pod spodem. Będziesz musiał przy-gotować po jednej kartce na uczestnika.

● Rozdaj każdemu po jednym ołówku.

Instrukcje

1. Poproś uczestników, aby usiedli w kole i wręcz każdemu z nich inną kartkę z naklejoną twarzą.

2. Niech spojrzą na zdjęcie i zapiszą na dole kartki pierwsze wrażenie w związku z daną osobą.

125

3. Poproś, by zagięli dół strony tak, aby schować to, co napisali i podali następnej osobie.

4. Powiedz uczestnikom, żeby spojrzeli na kolejny obrazek, zdjęcie i zapisali swoje pierwsze wrażenie tuż nadzgięciem; następnie niech zegną kartkę jeszcze raz zakrywając to, co napisali, i podadzą dalej.

5. Powtarzaj to polecenie dopóty, dopóki kartki nie wykonają trasy pełnego koła i każdy zobaczy wszystkiezdjęcia.

6. Teraz poodginaj wszystkie kartki i niech każdy porówna różne „pierwsze wrażenia”.


Porozmawiaj o tym, co się wydarzyło i czego uczestnicy się nauczyli.

● Jako grupa?

● Jakie były niespodzianki?

● Na jakiej podstawie zapisałeś swoje pierwsze wrażenie?

● Opisz przykłady, kiedy miałeś całkowicie nieprawdziwe wrażenie dotyczące danej osoby i podziel się tymz innymi.

● Co się w rezultacie wydarzyło?

● Co ta gra ujawniła o tobie samym?


Zanim rozpoczniesz, upewnij się, że każdy zrozumiał instrukcje. Korzystnie będzie pokazać, gdzie uczestnicy po-winni pisać i jak zaginać kartkę.

Kartki powinny „wędrować” dość szybko. Nie pozwól ludziom myśleć zbyt długo. To ma być ich pierwszewrażenie.

Unikaj wybierania zdjęć sławnych ludzi i znakomitych osobistości.

Próbuj zaprezentować różne osoby w różnym wieku, z odmiennych kultur, grup etnicznych, z różnymi zdolno-ściami i niesprawnościami.

Bądź przygotowany na gwałtowne argumenty dotyczące postaw, nastawienia do innych. Zależnie do wielkościgrupy komentarze nie zawsze będą anonimowe. Nie pozwól uczestnikom krytykować nawzajem swoich opinii,ale skup dyskusję na istotnych uwagach.

Warianty

Alternatywną metodą, z której dobrze skorzystać, gdy masz dużą grupę, jest skopiowanie obrazków tak, aby mócje wyświetlić na ekranie. Poproś każdego uczestnika o napisanie swojego pierwszego wrażenia na kilku kawałkachpapieru. Zbierz je po każdej rundzie i na końcu przeczytaj głośno.

126

Sugestie

Omów wprowadzenie jakichś nowych działań w grupie, aby dać możliwość uzyskania większej wiedzy o ludziach,którzy są inni, np. zaproś jakiegoś rozmówcę, pokaż zagraniczne filmy lub zorganizuj wieczór kulturalny, włączającmuzykę z innych krajów.

Jeśli podobała ci się praca z wyobrażeniami o ludziach, spróbuj gry „Portrety” (nr 26) i odkryj swoje wyobrażeniao ludziach społecznie „przegranych” i „wygranych”. Jeśli chcesz pracować nad wyobrażeniami o ludziach z innychkrajów, skorzystaj z „Antonio i Ali” (nr l)

127

26. Portrety poziom 2 temat W, M

Wszyscy jesteśmy równi, ale niektórzy są równiejsi. Wszyscy jesteśmy różni, inni, ale niektórzy są bardziej inni. Dlaczego?


● Utożsamianie sukcesu społecznego z sukcesem ekonomicznym.

● Jak czynniki społeczne i ekonomiczne zmniejszają lub zwiększają szansę sukcesu społecznego.

Cele gry

● Ustalić i przeanalizować przyczyny dyskryminacji.

Czas

ok. 2 godziny

Liczba uczestników

minimalnie 10 osób – maksymalnie 24

Materiały

● duże kartki papieru i kolorowe pisaki

● długopisy i kartki formatu A4 do sporządzania notatek

● taśma do przyklejenia obrazków do ściany

Instrukcje

1. Podziel uczestników na grupy, maksymalnie po 6 osób w każdej. Jeśli to możliwe, powinna być parzystaliczba grup i nie więcej niż cztery.

2. Poproś połowę grup, aby sporządziła portret kogoś, kogo uważa za „społecznego zwycięzcę”. Pozostałegrupy mają sporządzić portret kogoś, kto ich zdaniem jest „społecznie przegrany”.

3. Potem każdy robi listę cech charakterystycznych „sportretowanej” osoby, np. status społeczno-ekono-miczny, wykształcenie, zawód wykonywany lub wyuczony, płeć, grupa etniczna, zwyczaje (nawyki), spo-soby spędzania wolnego czasu i hobby, sposób ubierania się, przekonania, poglądy, ideały i wartości, korze-nie rodzinne, styl życia, rodzaj mieszkania, sposoby wydawania przez nią pieniędzy, interesujące ją tematy,dziedziny.

128

4. Teraz poproś grupy, by narysowały portrety na dużych kartkach papieru. Ten rysunek powinien odzwier-ciedlać wszystkie te cechy, które umieścili na liście. Ważne jest, aby rysunek był graficznym ich przedstawie-niem, nic nie powinno być wyrażone w słowach. Przeznacz na to 40 minut.

5. Następnie grupy wymieniają się rysunkami i ta, która rysowała „przegranego”, zamienia się z tą, którasporządzała portret „zwycięzcy”. W obrębie grupy uczestnicy próbują objaśnić sobie otrzymany rysunek.Na to przeznacz 15 minut.

6. Teraz wyeksponuj rysunki na ścianie tak, aby każdy mógł je obejrzeć.

7. Gdy wszystkie grupy zbiorą się razem, poproś, aby po kolei przedstawiły interpretację rysunku, który otrzy-mały po wymianie. Grupy – autorzy danego rysunku nie mogą robić uwag ani komentować.

8. Kiedy grupy przedstawiły już swoje interpretacje, poproś te grupy, które narysowały dany rysunek, o ko-mentarz, jeśli chcą coś dodać. Przeznacz na to 30 minut.


Przeznacz około 30 minut na dyskusję. Określcie i omówcie kryteria, na których opiera się społeczeństwo określa-jąc społeczny sukces i porażkę. Poniższe pytania mogą pobudzić do refleksji i ułatwić dyskusję:

● Jakie są cechy wyróżniające sukces społeczny i porażkę?

● Jakie są przyczyny, „korzenie” sukcesu i porażki? Jakie czynniki decydują o różnicy?

● Czy ludzie przedstawieni na portrecie należą do jakiejś jednej grupy, warstwy, klasy społecznej częściej niżdo innej?

● Czy ludzie ze wszystkich grup społecznych mają tak samo równe szansę na powodzenie, sukces?

● Kto jest na bardziej, a kto na mniej uprzywilejowanej pozycji?


Niektórzy uczestnicy mogą mieć problemy w rysowaniu portretu, ponieważ uważają, że nie potrafią ładnie ryso-wać. Możesz ich zachęcić mówiąc, że nikt nie próbuje stworzyć arcydzieła, ale spróbować innego niż mowasposobu komunikowania się. Możesz także pomóc, udzielając wskazówek na temat tego, jak dana cecha możebyć przedstawiona graficznie. W czasie dyskusji podkreśl fakt, że jeśli utożsamimy sukces społeczny z sukcesemekonomicznym, okazać się może, iż osoba, która osiągnęła sukces, niekoniecznie może mówić o pełnym rozwojui doświadczeniu osobistym. Może po prostu być kimś, kto potrafi zarabiać, gromadzić największe bogactwa. Alejest takie powiedzenie w angielskim: „pieniądze to nie wszystko”. Dobrze jest również rozważyć, co społeczeń-stwo mogłoby zrobić w związku z gospodarczymi i społecznymi czynnikami zmniejszającymi szansę na sukcesspołeczny, takimi jak braki w edukacji lub marginalizacja ze względu na kolor skóry czy przynależność do mniejszo-ści. Kontynuując możecie określić i dokonać analizy przyczyn dyskryminacji i odrzucenia ludzi lub grup, które są„inne” ze względu na swoją kulturę, pochodzenie, orientację seksualną, język itp., co oznacza, że od samegopoczątku niektóre grupy są w niekorzystnej sytuacji w porównaniu do pozostałych.

129

Sugestie

Społeczni zwycięzcy mogą w pewnym sensie odnieść sukces, ale czy myślimy o nich jak o bohaterach, ludziach,których szanujemy i podziwiamy? Kim są twoi bohaterowie i jakie cechy w nich podziwiasz?

Jeśli chcesz, zajrzyj do „Osobistego bohatera” (nr 24). A jeśli spodobało wam się interpretowanie portretów,możecie objaśniać inne rysunki w „Co widzisz?” (nr 6).

130

27. Redagowanie poziom 3 temat W, M, Dwiadomości

Czy byłbyś dobrym reporterem? To jest gra z podziałem na role.


● Jak różnie mogą być interpretowane przez ludzi te same wydarzenia.

● Promowanie szerszego spojrzenia na świat.

Cele

● Próba dokonania reporterskiej relacji jakiegoś wydarzenia.

● Zrozumieć, w jaki sposób reportaż, relacja stają się stronnicze.

● Być bardziej świadomym tego, jak nasza własna percepcja może być zniekształcona.

Czas

90 minut

Liczba uczestników

10

Materiały

● tablice i pisak (kreda)

● taśma do przylepiania kartek

Instrukcje

1. Podziel uczestników na dwie grupy.

2. Poproś jedną grupę, aby stworzyła pięciominutową scenkę z podziałem na role, opartą na jakimś wydarze-niu, incydencie. Może to być wydarzenie prawdziwe lub zmyślone, zawierające problem konfliktu międzygrupami pochodzącymi z różnych kultur lub reprezentującymi różne style życia.

3. Kiedy grupa będzie gotowa, wyjaśnij, że ma ona odegrać ową scenkę dla grupy drugiej, która wciela sięw reporterów telewizyjnych, mających przygotować relację z obejrzanego wydarzenia.

131

4. Po zakończeniu scenki poproś reporterów, aby wyszli z sali. Daj im 5 minut na zastanowienie się nad tym,co widzieli i przygotowanie w głowie swoich relacji dla wiadomości wieczornych. Nie mogą robić notatekani komunikować się ze sobą.

5. Potem proś każdego z reporterów pojedynczo do sali i każdy w ciągu trzech minut ma zdać swoją relację.Zapisuj wszystkie na osobnych kartkach.

6. Kiedy pierwsi reporterzy opowiedzą swoją wersję wydarzenia, mogą zostać i posłuchać pozostałych rela-cji, ale nie wolno im ich komentować.

7. Gdy wszystkie relacje są już zapisane, rozwieś kartki dookoła sali.

8. Poproś uczestników, aby porównali sprawozdania i porozmawiali o tym, czego się nauczyli, dowiedzieli.


Zacznij od pytań do reporterów:Zacznij od pytań do reporterów:Zacznij od pytań do reporterów:Zacznij od pytań do reporterów:Zacznij od pytań do reporterów:

● Co było najłatwiejsze do zapamiętania i zrelacjonowania?

● Co było najtrudniejsze?

● Co robiliście, jeśli nie pamiętaliście czegoś zbyt dokładnie?

PPPPPotem zapytaj aktorów:otem zapytaj aktorów:otem zapytaj aktorów:otem zapytaj aktorów:otem zapytaj aktorów:

● Czy były jakieś znaczące przeoczenia w relacjach reporterskich?

● Czy reporterzy sporządzili dokładne relacje zdarzenia?

Następnie zaproś wszystkich do dyskusji:Następnie zaproś wszystkich do dyskusji:Następnie zaproś wszystkich do dyskusji:Następnie zaproś wszystkich do dyskusji:Następnie zaproś wszystkich do dyskusji:

● Czego oczekujesz od wiadomości? Czy tylko zrelacjonowania zdarzeń, czy także komentarza, opinii, są-dów?

● Czy reporterzy dają wyraźnie do zrozumienia, co jest faktem, a co komentarzem?

● Na ile wiarygodne są wiadomości, które oglądamy w telewizji?


Bądź przygotowany do pokazania informacji i przykładów wiadomości, które zostały pokazane w sposób stronniczy.

Opcja: Aby ożywić ćwiczenie, możesz użyć dużej ramy jako symbolu telewizora i czegoś, co służyłoby za mikrofon.

Warianty

Reporterzy reprezentują dziennikarzy z różnych gazet, np. lewicowej, prawicowej, gazety ilustrowanej podającejwiadomości w skrócie, może to być zagraniczny korespondent itd. Relacjonują oni wydarzenia odpowiednio dotego, kogo lub co reprezentują. Podczas dyskusji porozmawiajcie o tym, jak relacje różnią się od siebie i czy różnepunkty widzenia mają na nie wpływ.

132

Zadaj pytanie

● Jaki wpływ na to, co jest nadawane i na nasze zrozumienie wiadomości, mają właściciele, ludzie reklamują-cy się w środkach masowego przekazu i powiązania z partiami politycznymi?

Sugestie

W czasie następnej sesji zajrzyjcie do lokalnej gazety lub obejrzyjcie wiadomości w telewizji i porozmawiajcieo tym, na ile wiarygodne są zawarte w nich relacje i które wydarzenia zostały przedstawione, a które pominięte.

Jeśli uważacie, że coś zostało przeoczone, napiszcie list do wydawcy, aby przedstawić swój punkt widzenia.

Jeśli chcecie zgłębić problem tendencyjności, spróbujcie zabawy „Stronniczość w mediach” (nr 29). Ale miejcieświadomość, że nie tylko informacje w prasie i telewizji mogą być nieobiektywne, także historia, której uczono nasw szkole była stronnicza, nacjonalistyczna i etnocentryczna. Rzuć okiem na ten problem w zabawie „Bieg historii”(nr 5).

133

28. Reguły gry poziom 3 temat M

Wszystkie organizacje muszą mieć reguły i członkowie powinni się do nich stosować. Ale czy one są sprawiedliwew stosunku do wszystkich? Czy one sprawiedliwie traktują mniejszości?


● Relacje między większością i mniejszością.

● Władza i potęga.

● Wykluczenie mniejszości z dostępu do zasobów.

Cele

● Rozpoczęcie dyskusji o regułach obowiązujących w społeczeństwie i o sytuacji większości i mniejszości.

● Doświadczenie dyskryminacji.

● Doświadczenie władzy i bezsilności.

Czas

w zależności od twojej decyzji – 2 godziny, a nawet całe spotkanie; trzeba grupie wyznaczyć limit

Liczba uczestników

dowolna

Materiały

● etykietki w dwóch kolorach do przyczepienia do ubrania, przykładowo żółte i zielone

● pinezki lub taśma do przyczepienia arkusza z regułami

● lista 6–8 reguł stosownych do twojej grupy spisana na dużym arkuszu papieru, np.:

Osoby z zielonymi etykietamiOsoby z zielonymi etykietamiOsoby z zielonymi etykietamiOsoby z zielonymi etykietamiOsoby z zielonymi etykietami

Nie mogą siedzieć na krzesłach

Nie mogą tworzyć grupy większej niż 2-osobowa

Nie mogą pierwsze mówić do „żółtych”

Nie mogą korzystać ze sprzętu bez specjalnego pozwolenia

134

Osoby z żółtymi etykietamiOsoby z żółtymi etykietamiOsoby z żółtymi etykietamiOsoby z żółtymi etykietamiOsoby z żółtymi etykietami

Mają pierwszeństwo do gier stolikowych

Mają pierwszeństwo w wyborze muzyki

Mają wolny dostęp do sprzętu

Na zakończenie spotkania otrzymują tabliczkę czekolady/napój, jeśli przestrzegali reguł.

Przebieg ćwiczenia

● Rozdaj losowo etykietki i poproś uczestników, żeby je nosili przez cały czas trwania ćwiczenia. Każdy musimieć jedną etykietkę.

● Przypnij zasady w widocznym miejscu i wyjaśnij, że one muszą być bezwzględnie przestrzegane.

Poza tym spotkanie ma przebiegać jak zwykle.


Upewnij się, że masz dużo czasu na podsumowanie. Zacznij od pytania, jak ludzie się czuli podczas gry i czego sięnauczyli. Zapytaj:

● Jak to jest być „żółtym” lub „zielonym”?

● Co było najlepsze/najgorsze w byciu „żółtym” lub „zielonym”?

● Czy ktoś próbował wymienić się etykietą?

● Jakie rodzaje dyskryminacji zdarzają się w rzeczywistości?

● Kto ma prawo ustalać reguły?

● Jak bardzo demokratyczna jest wasza organizacja?

● Co możecie zrobić, żeby promować demokrację w waszej organizacji, w waszej lokalnej społeczności,w wymiarze regionalnym lub krajowym?


Przygotuj starannie reguły tak, żeby móc kontrolować grę. Bądź świadomy, kto jest w której grupie. Możesz chciećzachować wpływ na to, kto jest w której grupie, ale nie dopuść do tego, żeby uczestnicy zauważyli, że to nie dokońca jest losowe. Pamiętaj, że to ćwiczenie może wywołać silne emocje.

To ćwiczenie bardzo dobrze pasuje do stacjonarnych kursów i seminariów. Ważne jest wyznaczenie limitu, żebyćwiczenie trwało przez 2 godziny lub jedno spotkanie. Należy pamiętać, aby uczestnicy nie wyszli ze swoich rólprzed rozpoczęciem podsumowania. Jeśli chcesz bardziej zwrócić uwagę na problem mniejszości, zorganizuj totak, żeby większość miała etykiety żółte a mniejszość zielone.

135


Przejrzyjcie reguły panujące w waszej organizacji. Czy one są sprawiedliwe w stosunku do wszystkich? Czy pasujądo każdego, kto chciałby przyłączyć się do waszej organizacji? Sprawdźcie, kto ustala reguły, kto ma władzę i czy tawładza może być szerzej dzielona. Możesz iść dalej i zapytać, jak powinno wyglądać bardziej sprawiedliwe społe-czeństwo lub nawet jak powinno wyglądać idealne społeczeństwo i co nas powstrzymuje, żeby taki stan osiągnąć.Można to zrobić w formie zabawy wykorzystując ćwiczenie „Baloniki” (nr 2).

136

29. Stronniczość poziom 3 temat W, M, Dw mediach

Fascynująca i wieloaspektowa gra dotyczy roli mediów w rozprzestrzenianiu się lub też likwidowaniu stereotypów, uprze-dzeń i tendencyjności.


● Stereotypy i uprzedzenia: jak są pomnażane i rozprzestrzeniane w społeczeństwie.

● Masowość, jakość i ilość informacji: manipulacje, tendencyjność, obraźliwe słowa i brak informacji itd.

● Wyobrażenia o ludziach i „odmiennych” społecznościach odpowiadające uogólnieniom i stereotypowemutraktowaniu.

● Trudności, które napotykamy, chcąc zmienić nasze wyobrażenia, postrzeganie.

● Społeczny mechanizm „kozła ofiarnego”. Tendencja do obwiniania tych „innych” za pewne problemy spo-łeczne bez analizy wszystkich przyczyn.

Cele

● Umożliwić uczestnikom zbadanie wyobrażeń, jakie ma większość społeczeństwa o ludziach z innych kul-tur, z mniejszości itd.

● Dostrzec, że nie wszystkie kultury inne od naszej niosą ze sobą społecznie negowany wizerunek.

● Dokonać analizy roli środków masowej informacji w kreowaniu i rozprzestrzenianiu się stereotypówi społecznych uprzedzeń.

Czas

część A: 2 1/2 godziny, część B: l tydzień, część C: 2 1/2 godziny

Liczba uczestników

od 10 do 25 osób powyżej 13–14 roku życia

Materiały

Część A:

● tablica, marker (kreda)

137

Część B:

Zależy od tego, jakie materiały źródłowe są dostępne. Materiały, które mogą być użyte, są bardzo zróżnicowane:

● dzienniki

● czasopisma

● programy TV na taśmie wideo

● radio itd.

Można przeprowadzić tę grę jak najprościej, używając dzienników i czasopism, które przyniosą uczestnicy.

Część C:

● tablica, kilka markerów lub kreda

Instrukcje

Gra jest podzielona na trzy etapy:

Część A: Przygotowania

1. Podziel uczestników na grupy 4–6-osobowe. Wyjaśnij, że podczas spotkania w przyszłym tygodniu będąanalizować różne typy mediów: TV, radio, a zwłaszcza prasa, aby dowiedzieć się, jak zostali sportretowaniobcokrajowcy czy ludzie, którzy są „inni”.

2. Omów, co dokładnie mają zrobić uczestnicy, czego mają szukać, czego być świadomi, np. użytego języka(czy są bojownikami o wolność, czy terrorystami?), czasu i miejsca poświęconego danym informacjom,pierwszeństwa im danego, np. czy to jest nagłówek, czy marginalna notatka. Niech także sprawdzą, jakludzie są traktowani czy sportretowani w zależności od ich pochodzenia. Jakiego rodzaju zdjęcia i innewizerunki zostały użyte.

3. Zrób listę mediów, które chcecie wykorzystać i przydziel je grupom. W zależności od członków grup i twojejznajomości mediów możesz albo dać wszystkim grupom całą listę lub niech każda wybierze sobie jednoz mediów, np. jedna grupa pracuje z dziennikiem, inna z tygodnikiem, kolejna z TV, następna z radiem.

Część B: Praca w terenie. Daj grupom tydzień na poszukiwania i zrealizowanie powierzonych zadań.

Część C: Wnioski

1. Gdy już się zbierzecie, poproś każdą z grup o przedstawienie wyników swoich poszukiwań oraz dokumen-tacji. Daj każdej grupie 20 minut.

2. Zapisz na tablicy główne wnioski.


Gdy rezultaty prac zostały zebrane, podsumuj krótko wystąpienia wszystkich grup. Podkreśl powtarzające się,powszechne zjawiska, ale połóż też nacisk na te dyskusyjne, kontrowersyjne.

138

W dyskusji można zadać następujące pytania:

● Co cechuje sposób, w jaki mniejszości są portretowane w mediach?

● Czy są takie grupy cudzoziemców, które są przedstawiane pozytywnie?

● Czy są inni przedstawiani w złym świetle?

● Czy prezentowane wizerunki są oparte na faktach i danych, czy na przypuszczeniach i sądach?

● Jak te wizerunki są budowane, czy na podstawie zdobytej wiedzy dotyczącej tych grup, mniejszości, czy napodstawie stereotypów i zafałszowanych informacji?


Część A: Obie wersje mają swoje wady i zalety. Jeżeli poprosisz grupy o wykorzystanie wszystkich mediów, będziesię to wiązało z ogromnym wysiłkiem i wykazaniem się umiejętnością dobrej organizacji pracy. Jeśli zaś przydzieliłeśkażdej grupie jedno wybrane medium, to ograniczy ogólny ogląd, spojrzenie, ale będzie łatwiejsze i pozwoli nagłębszą analizę kilku konkretnych zagadnień.

Ponieważ główna część tej gry jest przeprowadzana przez tydzień, przedstaw grę (część A) pod koniec sesji, ale nazebranie razem rezultatów pracy (część C) zarezerwuj całą sesję. Korzystniej byłoby, gdybyś przeprowadził tę gręz osobami, które się już znają i mają doświadczenia w pracy w grupie, np. są członkami jakiegoś klubu lub organizacji.

W zależności od tego, jak dobrze znasz uczestników i od sytuacji możesz zmienić czasowe ramy gry. Na przykładjeżeli przeprowadzasz ją podczas ferii, wakacji, dni wolnych od zajęć w szkole czas na przygotowanie, zrealizowa-nie zadań może być zredukowany do trzech dni. Możesz także przedłużyć termin, jeżeli okoliczności tego wyma-gają.

Jeśli chciałbyś wgłębić się w problem relacji między pomysłami, słowami a wizerunkami, wyobrażeniami zabaw-nym sposobem na to jest gra „Kultura w obrazkach” (nr 18). Spodoba ci się także gra „Ścieżka rozwoju” (nr 31),która podejmuje wiele społecznych, ekonomicznych i politycznych zagadnień omawianych często w mediach.

139

30. Szukanie podobieństw poziom 1 temat Gi odkrywanie różnic

Jak łatwo jest znaleźć kogoś, kto myśli i czuje tak jak ty?

Główne zagadnienia:

● Tożsamość jednostki.

● Akceptowanie i docenianie różnorodności.

● My wszyscy jesteśmy różni i wszyscy jesteśmy równi.

Cele:

● Odkrywanie różnorodności wewnątrz grupy.

● Rozwijanie umiejętności komunikowania się.

● Poznanie się nawzajem i rozwijanie atmosfery w grupie.

Czas

20 minut

Liczba uczestników

10 i więcej

Materiały

● kopie formularza i długopisy po jednym dla każdej osoby

Przebieg ćwiczenia

● Poproś, żeby uczestnicy ćwiczenia wypełnili formularz, a potem żeby znaleźli kogoś, kto ma takie sameodpowiedzi na wszystkie pytania. Jeśli to nie jest możliwe, niech znajdą kogoś, kto ma 4 takie same odpo-wiedzi. Jeśli to też nie jest możliwe, niech znajdą kogoś, kto ma 3 lub ostatecznie 2 takie same odpowiedzi.

140


Zacznij od pytania, czy ćwiczenie się podobało i dlaczego.

Potem kontynuuj rozmowę o tym, czego się dowiedzieli, nauczyli. Zapytaj:

● Jak wiele osób znaleźli z takimi samymi odpowiedziami (5, 4, 3, 2, 1)?

● Jakie różne religie, gusty muzyczne, ulubione napoje itp. są w grupie?

● Skoro jesteście tak zróżnicowaną grupą, jak możecie razem pracować?


Ludzie są różni i często z tego powodu niektórzy są dyskryminowani. Jeśli chcesz sprawdzić, co czują członkowiewiększości i mniejszości, wykorzystaj ćwiczenie „Jeden odpada” (nr 14).

Z drugiej strony możesz wykorzystać ćwiczenie „Knysna blue” (nr 17), żeby się zrelaksować, posłuchać muzyki,dowiedzieć się czegoś o gustach muzycznych grupy, poznać wyobrażenia o kulturze, którą zdobywamy przezmuzykę.

Formularz do ćwiczenia

Wpisz odpowiedzi na poniższe pytania i spróbuj znaleźć kogoś, kto ma takie same odpowiedzi na wszystkie pyta-nia. Jeśli to nie jest możliwe, znajdź kogoś, kto ma 4 takie same odpowiedzi lub 3 lub 2 – a może jesteś unikalny?

● Urodziłem się w…

● Mam uczulenie na…

● Moje ulubiona muzyka to…

● Moja religia to…

● Zwierzę domowe, którego nie cierpię to…

141

31. Ścieżka rozwoju poziom 2 temat M

W dziejach Europy miały miejsce wędrówki, migracja ludności, połączone z ciągłym stykaniem się i mieszaniem różnychgrup, ras i kultur. Tak więc wielokulturowy wymiar naszych współczesnych społeczeństw nie jest zjawiskiem nowym.Jednak dzisiaj wisi nad nami groźba rasizmu, ksenofobii, antysemityzmu i nietolerancji.

Ofiarami rasizmu i ksenofobii są zazwyczaj imigranci i uchodźcy, przeto dowodzi się, że rozszerzanie się tych zjawisk jestwynikiem globalnego kryzysu ekonomicznego i dlatego ów problem jest problemem ekonomicznym. To może być czę-ściowe uzasadnienie, ale nie jedyne. Istnieją wyraźne powiązania między dominującym modelem ekonomicznego roz-woju imigracji i uchodźstwem. Przyczyną imigracji mogą także być etnocentryzm i agresywny nacjonalizm.

Ta gra pomaga uczestnikom zrozumieć, jak międzynarodowe stosunki ekonomiczne między Północą i Południem zmu-szają ludzi do opuszczenia ojczyzny i jak bogate kraje europejskie przyczyniają się do przemieszczania się ludnościpoprzez podtrzymywanie braku równowagi w stosunkach Północ–Południe.


● Stosunki Północ–Południe i rządzący nimi brak równowagi.

● Wzajemna zależność między ludźmi a krajami na Północy i Południu.

● Wzorce rozwoju i ich konsekwencje.

● Stosunki ekonomiczne jako element przyczyniający się do rozszerzania się zjawisk rasizmu i ksenofobii.

● Solidarność, równość, historia świata.

Cele gry

● Pomoc w zrozumieniu faktu, że brak równowagi w stosunkach Północ–Południe zmusza ludzi do szukanialepszych warunków życia w innych krajach.

● Zrozumienie wzajemnej zależności między państwami a ludźmi.

● Zrozumienie, że rasizm i ksenofobia to część ogólnoświatowego problemu.

Czas

W sumie 2 godziny: 75 minut na grę i 45 na podsumowanie i ocenę.

Liczba uczestników

minimum 4 osoby, maksimum 40

142

Materiały

dla każdej drużyny

● plansza (powiększona kserokopia)

● 4 pionki (żetony zrobione z kartonu ok. 2 cm średnicy każdy), jeden żółty, a trzy pozostałe w innychkolorach, np. brązowym, zielonym i niebieskim

● jedna kostka

● kserokopia „kart działania” (najlepiej je powycinać i umieścić w małym pudełku)

● 70 ususzonych ziaren fasoli lub kawałków makaronu czy czegoś podobnego służących jako bony, żetony(przedstawiające zasoby)

Instrukcje

● Podziel uczestników na 4 drużyny. Drużyna może być 1-osobowa, jeśli grupa jest mała.

● Rozdzielając kolorowe pionki, włóż je do kapelusza i poproś przedstawiciela każdej drużyny, aby wyloso-wał jeden żeton. To daje pewność, że przypadek zadecydował, która drużyna gra jakim kolorem.

● Rozdziel fasolki. Drużyna grająca żółtym dostanie 7 ziaren, a drużyny grające brązowymi, zielonymi i nie-bieskimi żetonami po 21 fasolek (ten podział z grubsza odpowiada podziałowi zasobów naturalnych po-między krajami Północy i Południa).

● Teraz niech jeden członek każdej drużyny rzuci kostką, aby ustalić, kto rozpocznie grę.

● Przeczytaj zasady gry.

● Upewnij się, że wszyscy wiedzą, co robić i rozpocznijcie grę.


Pod koniec gry poproś każdą drużynę, by spojrzała wstecz na drogę, jaką pokonała, na jakich polach się zatrzymywałai co się wtedy działo. Jeśli na jakimś polu nie zatrzymała się żadna z drużyn, odczytaj „kartę działania”, aby dowiedziećsię, co mogło się wydarzyć. Poprowadź dyskusję na temat odczuć i nowych doświadczeń uczestników:

● Jak czuliście się będąc „żółtymi”? Jakie to uczucie być „brązowymi”, „zielonymi” czy „niebieskimi”?

● Czy są jakieś podobieństwa między tą grą a rzeczywistością? *

● Gdzie to jest przesadzone?

● Czy przedstawione tu zagadnienia i problemy zdarzają się w rzeczywistości?

● Kto reprezentuje „żółty pionek”? A pozostałe?

* Ta gra została zaczerpnięta z En busca del desarollo z Equipo Claves.

143

● Czy możemy powiedzieć, że ci reprezentowani przez żółty żeton są obecni tylko na Północy?

● A czy ci przedstawiani jako pozostałe żetony znajdują się jedynie na Południu?

● Kto czerpie korzyści zarówno na Północy, jak i na Południu z obecnego systemu na świecie?

● Czy możemy mówić o „dominującym modelu rozwoju”, który spełnia swoje zadania jako jedyny najlepszydla wszystkich krajów, ludzi i na każdą sytuację?

● Jakie są, według tej gry, cechy charakterystyczne współczesnego „dominującego modelu rozwoju”? Czyjest to „model” możliwy do realizacji w tym znaczeniu, że zadowala w praktyce wszystkich mężczyzni kobiety, wszystkich ludzi na całej kuli ziemskiej? Czy w przyszłości będzie możliwy jakiś trwały modelrozwoju? Jaki on mógłby być?

● Jakie są związki pomiędzy tą sytuacją a postawami rasizmu i dyskryminacji? Czy w porządku jest powie-dzieć, że np. imigranci przybywają. do naszego kraju, aby zabrać nasze pieniądze i zasoby?


Kiedy gra prowadzona jest pomiędzy drużynami, najlepiej spełnia swoje zadania, gdy drużyny liczą minimalnie4, maksymalnie 8 osób każda.

Na 49 polu drużyna grająca żółtymi może zmienić zasady w dowolnie wybrany przez siebie sposób. Zakłada się,że będą chcieli zmienić je na swoją. korzyść. Mogą kazać pozostałym drużynom wrócić na start, zabrać im wszyst-kie fasolki, pozbawić je możliwości ruchu przez trzy następne kolejki. Jeśli zdecydują tak zmienić reguły, by gra byłabardziej fair, zaznacz, że politycznie jest to bardzo trudne do przeprowadzenia, kiedy będą musieli przekonać dotego wyborców. Ten rodzaj polityki okaże się bardzo niepopularny, a oni zostaną zmuszeni do wyjaśnienia, jakzamierzają swój plan wprowadzić w czyn i jednocześnie uniknąć wielkich społecznych niepokojów lokalnych.

Sugestie

Zrób listę rzeczy, które mogą poprawić sytuację ekonomiczną na Południu, np. zakup towarów pochodzącychz uczciwego handlu, kampania nawołująca do zmian politycznych. Sporządź listę rzeczy, które można zrobić, bypolepszyć sytuację w kraju, np. uczestniczyć w realizacji, rozwoju projektów lokalnych społeczności, wspieraćlokalny mały biznes, bojkotować firmy, które postępują nieetycznie.

Zastanów się, ile faktycznie wiesz o problemach poruszonych w grze. Czy zdajesz sobie sprawę z tego, jak trudnojest uzyskać dokładną, niezależną informację i że wiadomości często nie podają całej prawdy? Lepiej zapoznasz sięz tym problemem dzięki „Stronniczości w mediach” (nr 29) i „Redagowaniu wiadomości” (nr 27).

Zasady gry

Wyjaśnij, że istnieją gry, w których zasady nie są jednakowe dla wszystkich. To jest właśnie jedna z takich gier. Wadyi zalety „ścieżki rozwoju” są inne dla każdej drużyny. To może się wydawać niesprawiedliwe, ale to nie my wymy-śliliśmy zasady tej gry, są one najwierniejszym odzwierciedleniem rzeczywistości. Przypadek decyduje tylko o tym,kto gra jakim kolorem pionków. W rzeczywistości decydują o tym czynniki historyczne, geograficzne, ekonomicz-ne i kulturalne, stawiające przeszkody i stwarzające możliwości, które spotyka każde państwo i ludzie na drodze dorozwoju.

144

Gracie tak samo jak w każdą inną grę planszową:Gracie tak samo jak w każdą inną grę planszową:Gracie tak samo jak w każdą inną grę planszową:Gracie tak samo jak w każdą inną grę planszową:Gracie tak samo jak w każdą inną grę planszową:

● Drużyny kolejno rzucają kostką i przesuwają, się o taką liczbę pól, jaką wskazuje kostka.

● Jeśli ktoś zatrzyma się na polu działania, musi wziąć odpowiednią kartę działania i postępować zgodniez zawartą tam instrukcją.

● Wyjaśnij, że instrukcje zapisane normalnym drukiem dotyczą drużyny grającej żółtymi, a te napisane kursy-wą dotyczą pozostałych drużyn.

● Gdy jakaś drużyna po raz pierwszy stanie na polu działania, poproś, aby przeczytała głośno wszystkie in-strukcje, następnym razem każda drużyna odczytuje tylko instrukcję odnoszącą się do niej.

● Powiedz uczestnikom, że zawsze muszą stosować się do instrukcji: posuwać się i / lub płacić według wska-zówek.

● Jeżeli drużyna nie ma już fasolek, ponieważ wszystkie oddała, musi pożyczyć od drużyny, która ma najwię-cej i tak szybko, jak to możliwe, oddać dług.

● Zasady nie mogą być zmienione, chyba że zgodzą się na to wszystkie drużyny lub pojawi się specjalnepolecenie na którejś z kart działania, aby je zmienić.

Karty działania

Pole 3: Kolonizatorzy i kolonizowani

W przeszłości (a może także i teraz, tylko w inny sposób) twój kraj kolonizował inne państwa, dziękiktórym zdobywał bogactwa i surowce. Zatem przesuwasz się o 1 pole do przodu i zbierasz po1 fasolce od każdej drużyny.

W przeszłości (a może także i teraz, tylko w inny sposób) twój kraj był kolonizowany przez innych. Onizabierali wasze zasoby i surowce. Zatem wasza drużyna jest o krok dalej od celu rozwojui musicie oddać l fasolkę drużynie grającej żółtym pionkiem.

Pole 7: Zdrowie dla rozwoju

Osiągnęliście pułap, który umożliwia posiadanie systemu opieki zdrowotnej na wysokim poziomie,zredukowanie współczynnika umieralności wśród niemowląt, zmniejszenie liczby epidemii, przed-łużenie życia itd. Dlatego przesuwacie się o l pole do przodu.

Poziom waszej opieki zdrowotnej jest bardzo niski. Cholera, AIDS i inne choroby razem z wysokim współ-czynnikiem umieralności niemowląt i zmniejszającą się średnią długością życia wpływa na nieproporcjo-nalność populacji, co z kolei oddala was od celu rozwoju. Cofacie się o 2 pola.

145

Pole 10: Eksplozja populacji

Radzicie sobie z kontrolą ilości urodzin, co pozwala utrzymać przyrost naturalny na stałym lubnawet zmniejszającym się poziomie. Dlatego cieszycie się ogólnie dobrym standardem życia. Posu-wacie się o 2 pola do przodu.

Macie wysoki współczynnik przyrostu naturalnego i niski poziom wzrostu gospodarczego, dlatego staje-cie w obliczu większych problemów obejmujących podstawowe potrzeby tak wielu ludzi. Cofacie sięo 2 pola, oddalając się coraz bardziej od postępu i rozwoju.

Pole 12: Wojna i przemoc

Posiadacie silny przemysł zbrojeniowy. Wzrost sprzedaży broni do innych krajów sprawia, że staje-cie się bogatsi. Pozostałe drużyny płacą wam po 3 fasolki i posuwacie się o l pole do przodu.

Wewnętrzne niepokoje społeczne, łamanie praw człowieka i związane z tym represje często prowadządo wojny partyzanckiej, domowej, wojny z sąsiednimi państwami itd. W konsekwencji ludzie szukająschronienia gdzieś indziej lub są wysiedlani. Aby zapewnić bezpieczeństwo, musicie utrzymywać wielkąarmię i mieć duży budżet na cele wojskowe. Dajcie 2 fasolki drużynie grającej żółtym pionkiem. Traciciedwie kolejki.

Pole 16: Miejska rewolucja

Wasze miasta stały się znaczącymi centrami finansowymi i przemysłowymi, czerpiącymi zyski zespekulacji własnościowych i finansowych. Posuwacie się o 3 pola do przodu.

Wyniszczenie, wyjałowienie terenów wiejskich zmusiło wielu rolników do emigracji do miast, skutkiemtego powstały ogromne obszary nędzy w dzielnicach slumsów. To jeszcze jeden z waszych problemów.Brak możliwości i perspektyw powoduje, że tracicie swoich najlepszych pracowników i naukowców, któ-rzy emigrują do krajów, gdzie praca, płaca i warunki życia są lepsze. Cofacie się o 2 pola.

Pole 18: Mężczyźni, kobiety i głód

Udoskonalanie, ulepszanie produkcji żywności i procesu jej przechowywania sprawia, że jest jejzawsze pod dostatkiem. Mimo że długotrwałe efekty środków koloryzujących i konserwantów niesą znane, najważniejsza jest ogólna dostępność żywności. Dlatego moglibyście posunąć się do przoduo l pole. Jednak ponieważ musicie borykać się z problemem ogromnych nadwyżek, z których częśćjest niszczona, aby nie zrujnować rynku, zostańcie w miejscu.

Susza, upustynnianie, wyjaławianie gleb, niewłaściwe używanie nowoczesnych środków do uprawy zie-mi, fakt, że sprzedajecie większość swojej produkcji, aby spłacić krajowy dług, czynią niedobory, brakiżywności bardziej dotkliwymi, głód wzrasta. Tracicie następną kolejkę.

146

Pole 21: Nieformalna ekonomia i ukryte bezrobocie

Automatyzacja i restrukturyzacja przemysłu podnosi ukryty poziom bezrobocia. Musicie poświęcićśrodki na zasiłki dla bezrobotnych. Z tego powodu powinniście się cofnąć o l pole, ale ponieważogólne zyski z handlu rosną, zostajecie na swoim miejscu.

Wasza baza produkcyjna posiada braki, jest przestarzała i zniszczona. Także kryzys w przemyśle rolni-czym sprawia, że rośnie liczba osób nie mających pracy i rozwija się czarny rynek. Cofacie się o 1 pole.

Pole 24: Edukacja dla rozwoju

Większość waszej populacji ma dostęp do szkół średnich i szkolnictwa wyższego, co sprzyja roz-wojowi. Czerpiecie także zyski z umożliwiania osobom z innych krajów kształcenia się na waszychwyższych uczelniach, pobierając wysokie opłaty. Przyjeżdżają, ponieważ nie mają takiej możliwościw swoim kraju, a później często zostają, aby swoimi zdolnościami, umiejętnościami wspierać waszągospodarkę. Posuwacie się o l pole do przodu i otrzymujecie po l fasolce od pozostałych drużyn.

Analfabetyzm i niedostępność szkół średnich dla większości społeczeństwa oznacza, że cofacie sięo 4 pola.

Pole 27: Dziura w atmosferze

Wasz przemysł niszczy środowisko, np. przez eksploatację zasobów naturalnych, przez zanieczysz-czenia spowodowane w procesie przetwarzania oraz przez sposób usuwania odpadów. W rezul-tacie warstwa ozonowa jest uszczuplona, klimat się zmienia i ma miejsce wiele innych katastrof,będących następstwem rozwoju, postępu. Chcielibyście chronić wasze lokalne środowisko natu-ralne i odkrywacie, że koszty wydobycia są zbyt wysokie lub proces przetwarzania zbyt zanieczysz-czający, skażający. Dlatego przenosicie najbardziej szkodliwe urządzenia do krajów biedniejszychi eksploatujecie ich zasoby naturalne. Posuwacie się o 2 pola do przodu.

Spotykają was katastrofy ekologiczne, będące efektem zniszczenia środowiska naturalnego. Susze stająsię coraz częstsze i dłuższe. Zatruwający środowisko przemysł został osadzony w waszym kraju, waszezasoby naturalne są eksportowane do innych państw. Cofacie się o l pole.

Pole 30: Rewolucja techniczna

Rewolucja techniczna otwiera przed wami nowe możliwości rozwoju. Poza tym rynek eksportowyjest bardzo zyskowny dla nowej technologii. Pozostałe drużyny dają wam po dwie fasolki i posuwa-cie się do przodu o l pole.

Rewolucja techniczna omija was. Cofacie się o 3 pola lub możecie kupić jakąś nową technologię oddrużyny grającej żółtym pionkiem. Wszystko, co chcielibyście kupić, kosztuje trzy fasolki.

147

Pole 34: Koniec ideologii

Gratulacje, wolny rynek zatriumfował nad wszystkimi ideologiami. To koniec historii. Nie ma więcejprzeszkód do waszego pełnego rozwoju. Posuwacie się do przodu o 3 pola.

Nie macie żadnej alternatywy. Wolny rynek narzuca wam swoje zasady prawa. Społeczna izolacjai marginalizacja prowadzi do rozszerzania się działalności ruchów radykalnych i fundamentalistów. Spo-łeczne niepokoje i zamieszki spotykają się z represjami. Ponieważ to odstrasza zagranicznych inwesto-rów, tracicie następną kolejkę.

Pole 37: W końcu zawsze jest Międzynarodowy Fundusz Walu-towy

MFW popiera waszą politykę gospodarczą i wspiera waszą politykę inwestycyjną polegającą nawykupywaniu udziałów przedsiębiorstw i instytucji państwowych uboższych krajów, co jest przy-czynkiem do ich „rozwoju”. Te przedsięwzięcia dostarczają wam korzyści materialnych i zysków.Każda z pozostałych drużyn daje wam 2 fasolki jako odpłatę za wasze inwestycje. Posuwacie się doprzodu o 2 pola.

MFW narzuca wam zmiany strukturalne polityki gospodarczej. W konsekwencji musicie sprzedać pań-stwowe przedsiębiorstwa i instytucje. Wzrasta bezrobocie i duża część społeczeństwa żyje na skrajunędzy. Płacicie drużynie żółtej 2 fasolki jako odsetki waszego długu zagranicznego. Cofacie się o 2 pola.

Pole 39: Pomoc na rzecz międzynarodowego rozwoju

Musicie równo podzielić 1% fasolek, które w tej chwili posiadacie, pomiędzy wszystkie pozostałedrużyny (jeśli trzeba jakieś przeciąć, zróbcie to). Włączacie się do organizacji pomocy na rzeczmiędzynarodowego rozwoju, aby rozmawiać na temat globalnej sytuacji i posuwacie się o l pole doprzodu.

Otrzymujecie trochę fasolek od drużyny grającej żółtym pionkiem jako niskooprocentowany kredyt narozwój. Jednak musicie się zgodzić na wydanie tych pieniędzy na „dobra i sprzęt” zakupiony od nich.Moglibyście posunąć się o 1 pole przodu, ale ponieważ musicie zapłacić dwie fasolki jako odsetki wasze-go „przeterminowanego” długu drużynie żółtych, zostajecie tam, gdzie jesteście. I nie zapomnijcie za-płacić dwóch fasolek!

148

Pole 42: Globalna kultura komunikowania

Rewolucja komunikacyjna i rozwój przemysłu audio-wizualnej rozrywki pozwoliły, aby wartościspołeczne i kulturalne waszego kraju rozprzestrzeniały się na cały świat. Równocześnie wasze udziałyna giełdzie wzrastają w nieprawdopodobny sposób. Posuwacie się o 2 pola do przodu i dostajecieod każdej z pozostałych drużyn po l fasolce jako zapłatę za wytwory waszej kultury i serwisy infor-macyjne.

Rewolucja komunikacji oznacza, że obce zachodnie kultury i wartości coraz bardziej przenikają wasząkulturę. Zaczynacie tracić tożsamość kulturową, podczas gdy modele rozwoju i komunikacji, które niemają nic wspólnego z waszą kulturą, stają się powszechnie akceptowane. Pozostajecie na swoim polu,siedząc przed telewizorem i tracicie następną kolejkę.

Pole 44: Nowe migracje, nowe segregacje

Wzrost imigracji ludzi biednych z krajów Południa w poszukiwaniu lepszego życia zmusza was dowyasygnowania specjalnych środków, aby zająć się imigrantami przybywającymi do waszego kraju.Jeśli chcecie posunąć się do przodu o l pole, musicie dać każdej z pozostałych drużyn po l fasolcejako „pomoc”.

Wzrost migracji do krajów bogatej Północy wiąże się ze zjawiskiem opuszczania waszego kraju przezludzi wykształconych, zdolnych i utalentowanych, którzy zdobywszy umiejętności i wiedzęw ojczyźnie wykorzystują je w obcym kraju, gdyż tam mogą zarobić pieniądze. Cofnijcie się o 3 pola.

Pole 46: Wycinanie lasów i ginące gatunki

Wysoki poziom konsumpcji zmusza was do wykorzystywania coraz to nowych zasobów w innychczęściach planety. To przyczynia się do znikania ogromnych połaci lasów, licznych gatunków zwie-rząt i roślin. Jeśli graliście w interesie wszystkich grup, powinniście cofnąć się o kilka pól, rozdzielićwasze pieniądze, aby naprawić popełnione błędy i zmienić zasady gry. Ale ponieważ nie jest tosposób, w jaki się postępuje w świecie konkurencji i współzawodnictwa, oraz dlatego, że ciąglemacie czas i szansę, posuńcie się do przodu o l pole.

Wasze zasoby naturalne są eksploatowane, a wy nie czerpiecie żadnych zysków, które umożliwiłybywam rozwój. Coraz więcej obszarów zamienia się w pustynię, zmienia się klimat i wzrasta głód. Staraciesię zrobić wszystko, co możliwe, aby ochraniać środowisko, ale międzynarodowe instytucje krytykująwaszą politykę w tej dziedzinie. Cofnijcie się o I pole i dajcie 1 fasolkę drużynie grającej żółtym pionkiem.

149

Pole 49: Nowy porządek… według którego chcielibyście rządzić

Teraz możecie zmienić zasady gry w dowolny sposób tak, abyście osiągnęli swój cel tak szybko jakto możliwe. Jeśli jakikolwiek gracz lub drużyna protestuje lub chce ingerować w ten „nowy porzą-dek”, muszą oddać wam wszystkie swoje fasolki. Posuwacie się do przodu o 2 pola.

Spróbujcie przystosować się do nowych warunków i nie stawiajcie oporu. Przy odrobinie szczęścia nowyład nie oddali was zbytnio od celu rozwoju. Dla zachowania ostrożności stracicie następną kolejkę.

Pole 52: Śmierć

Ryzyko głębokiej recesji gospodarczej jest poważnym zagrożeniem dla waszego modelu rozwoju.Jeśli nie chcecie zaczynać tej gry od zera, ostatnią możliwością, jaka wam została, jest „wycisnąćostatnią kroplę” ze współzawodników i wziąć po dwie fasolki od każdej drużyny jako zaliczkę odse-tek od długów. I aby nikt nie powiedział, że czerpiecie wszelkie korzyści, cofnijcie się o l pole.

Spadek cen surowców naturalnych i wzrost stopy procentowej waszych długów powoduje poważną re-cesję gospodarczą. Cofacie się o 10 lat, co w tej grze oznacza, że zaczynacie od początku ścieżkirozwoju.

Pole 53: Rozwój

Mieliście prawdziwe szczęście, że mogliście grać żółtym pionkiem. Osiągnęliście swój cel rozwoju,postępu. Możecie być pewni, że pozostałe drużyny będą daleko od tego celu i czegokolwiek by niezrobiły, nikt nie jest w stanie go osiągnąć. Pewne jest także to, iż to wy posiadacie i kontrolujecieprawie wszystkie środki pieniężne i zasoby naturalne i niewiele z tego zostało dla innych. Waszeżycie jest bardzo przyjemne. Jednak istnieją zagrożenia w przyszłości: zasoby naturalne znikają lubulegają degradacji, powietrze jest zatrute, tak samo jak woda i ziemia zamienia się w pustynię.W wielu częściach świata wzrasta problem głodu i desperacji. Część imigrantów próbuje uciecprzed nędzą, aby dostać się do waszego wygodnego, postępowego świata. Ale pomimo tego wszyst-kiego cieszcie się waszymi osiągnięciami, kiedy tylko możecie.

Jeśli graliście pionkiem innego koloru niż żółty, mieliście albo niewiarygodne szczęście, albo musieliście oszukiwać.W przeciwnym razie byłoby to niemożliwe osiągnąć ten poziom gry przez kogoś innego niż drużynę grającążółtym pionkiem, ponieważ takie osiągnięcia są zarezerwowane dla niewielu, dla szczególnie uprzywilejowanych.Jeśli wielu ludzi mogłoby osiągnąć ten poziom, konieczny byłby szerszy podział i tak już ograniczonych zasobów,a ci, którzy teraz cieszą się zyskami, korzyściami, musieliby wszystkie lub większość z nich oddać. A to byłobybardzo nieprawdopodobne, ponieważ to są ci nieliczni, którzy ustalają zasady gry.

151

32. Święto narodowe poziom 1 temat W, M

Uczestnicy dzięki wymianie informacji o swoich bohaterach narodowych mogą lepiej się poznać i mieć wgląd w historięi różne kultury.


● Bohaterowie jako elementy i symbole socjalizacji i kultury narodowej.

● Różnorodne odczytywanie historii.

● Różnice i powiązania między ludźmi z różnych kręgów kulturowych i etnicznych?

Cele

● Uświadomić uczestnikom istnienie rozbieżnych opinii o dotyczących wszystkich wydarzeniach historycz-nych i kojarzonych z nimi bohaterach.

● Wzbudzić zainteresowanie historią innych kultur i związanymi z nią bohaterami.

● Wyrobić krytyczny stosunek wobec własnej historii narodowej.

● Pomyśleć nad uniwersalną wizją historii.

● Zastanowić się nad kwestią nauczania historii i roli bohaterów.

Czas

90 minut

Liczba uczestników

10–40 osób

Materiały

● tablica, pisaki (kreda)

● papier i ołówek dla uczestników

Instrukcje

Jeżeli liczba uczestników jest duża, podziel ich na 5–6-osobowe grupy. Zacznij od prośby o to, by każdy indywidu-alnie pomyślał o osobie, którą uważa za najważniejszego bohatera narodowego i niech to będzie ktoś, z kogo

152

uczestnicy osobiście są dumni lub sobie cenią. Jeśli grupa jest wielokulturowa, zaznacz, że ci bohaterowie niemuszą być z kraju, w którym uczestnicy obecnie przebywają. Mogą być z kraju ich pochodzenia, czy też z krajupochodzenia ich rodziców. Na tę część przeznacz 5 minut.

Teraz uczestnicy rozmawiają o swoich wyborach i uzasadniają, dlaczego akurat ci ludzie są lub byli ważni dla ichojczystego kraju. Aby uczestnicy mogli się jak najwięcej dowiedzieć i zapytać o to, co ich interesuje, daj im na towystarczająco dużo czasu.

Poproś każdą z grup o przygotowanie listy wymienionych bohaterów na karcie. Mogą zapisać też ich narodowośći ewentualnie ich największe osiągnięcie. Następnie grupy przedstawiają swoje listy pozostałym uczestnikom.


Powinieneś zapisać, którzy bohaterowie byli wymienieni więcej niż raz lub powtarzali się często. Spytaj, czy zajęciasię podobały, a następnie rozpocznij dyskusję zawierającą odpowiedzi na pytania:

● Czy któryś z wymienionych bohaterów zaskoczył was, zdziwił? Dlaczego?

● Czy każdy znał wszystkie wymienione postaci?

● Z czego zazwyczaj słyną bohaterowie narodowi? W obronie jakich (ludzkich) wartości stają?

● Co powoduje, czym się kierujemy, że jednych bohaterów cenimy bardziej niż innych?

● Gdzie nauczyliśmy się szacunku dla nich i dlaczego?

● Czy wierzycie w to, iż jeśli żyliby dzisiaj, to staliby się bohaterami dzięki swoim czynom i wartościom,którym byli wierni?

● Czy uważacie, że wymienieni bohaterowie są uniwersalni?

● Czy myślicie, iż każdy uznałby ich za bohaterów?


Jeżeli grupa jest wielokulturowa, będzie ciekawiej, gdy utworzysz podgrupy zgodnie z pochodzeniem uczest-ników.

Jeśli tylko czas pozwoli i atmosfera będzie odpowiednia, grupy mogą przedstawić krótki skecz o jakimś historycz-nym wydarzeniu, które uczyniło kogoś sławnym. Element współzawodnictwa pojawi się, kiedy pozostali uczestni-cy spróbują odgadnąć, o kogo chodzi. Pogląd, że bohaterowie istnieją głównie w specyficznej strukturze państwo-wej lub kulturowej, lepiej będzie zrozumieć w grupie wielokulturowej. Zróżnicowanie grupy pod względem wie-ku i płci także uczyni zajęcia bardziej interesujące. Możesz wnieść do dyskusji swój udział, znajdując informacjeo najbardziej znanych bohaterach narodowych. Ponieważ wielu historycznych bohaterów jest związanych z jakąśwojną albo bitwą, warto zawsze przedstawić opinię na ich temat z punktu widzenia tej drugiej strony. Zdarza się,że wszyscy wymienieni bohaterowie to mężczyźni. W takim wypadku zapytaj uczestników, dlaczego tak jest,a w podsumowaniu podejmij temat dyskryminacji płci w przeszłości i teraz.

153

Warianty

Ciekawą. odmianą tej gry byłaby prezentacja świąt narodowych różnych państw i kultur. Dlaczego określony dzieńjest świętem narodowym? Podsumowanie może być podobne.

Sugestie

Inne ćwiczenia, które dotyczą podobnych zagadnień, to „Bieg historii” (nr 5) i „Moja opowieść” (nr 21). Jeśli próbo-wałeś już „Osobistego bohatera” (nr 24), możesz porównać dzisiejszych bohaterów z historycznymi. Kiedy bę-dziesz chciał wypróbować nowe zajęcia, zaproponuj grę planszową „Ścieżka rozwoju” (nr 31), która bada ekono-miczne i polityczne siły tworzące historię w danej chwili.

154

33. Tropienie poziom 3 temat W, Mróżnorodności

Wielokulturowy wymiar naszych społeczeństw wyraża się na wiele sposobów. Ślady innych kultur są wszędzie, wobectego często ich nawet nie zauważamy. To ćwiczenie pozwoli uczestnikom tropić znaki wielokulturowości i nabrać nowegospojrzenia na ich społeczne otoczenie.


● Żyjemy we współzależnym świecie, nasze kraje zależą od siebie nawzajem.

● W każdym społeczeństwie znajdziemy ślady obecności innych kultur.

● Związek między różnymi kulturami i dostrzeganie ich wzajemnych wpływów wzbogacają te kultury.

Cele

● Umożliwienie uczestnikom znalezienie wpływów innych kultur na ich własne społeczeństwo.

● Pozytywna wartość tych wpływów.

Czas

Część ACzęść ACzęść ACzęść ACzęść A::::: planowanie ćwiczenia – 30 minut

Część B:Część B:Część B:Część B:Część B: tropienie – 2–2,5 godziny

Część C:Część C:Część C:Część C:Część C: prezentacja wyników – 1 godzina, np. wystawa – jeśli jesteście w stanie zebrać zdjęcia, filmy, nagraniaitp., będziesz musiał zapewnić uczestnikom czas na przygotowanie wystawy.

Liczba uczestników

co najmniej 10, nie więcej niż 25 osób

Materiały

● do części A będziesz potrzebować papier, długopisy, tablicę i markery w kilku kolorach

● do części B wymagane materiały będą zależeć od dostępnych środków. W idealnej sytuacji można użyćkamery lub aparatu fotograficznego i magnetofonu. Jednak jeśli nie jest to możliwe, uczestnicy mogą poprostu zrobić listę spotkanych „śladów”.

● Do części C, jeśli uczestnicy są w stanie zrobić zdjęcia lub nagrywać na magnetofonie, powinieneś zapew-nić przestrzeń i czas, żeby można było je oglądać i słuchać.

155

Przebieg ćwiczenia

Część A: planowanie

1. Podziel uczestników na grupy, najwyżej 6 osób w grupie.

2. Powiedz każdej grupie, że jej zadaniem jest zbadanie ich najbliższego otoczenia (wioski, dzielnicy, miastecz-ka), szukanie „śladów” po innych krajach, kulturach i zrobienie listy znalezisk. Jeśli mają taką możliwość,powinni udokumentować efekty swoich poszukiwań za pomocą zdjęć, nagrań na magnetofonie, filmu vi-deo itp.

3. Zróbcie burzę mózgów, żeby znaleźć obszary, w których uczestnicy ćwiczenia mogą szukać „śladów”.Gastronomia: żywność i przyprawy z innych kultur, które są używane w lokalnej kuchni, zagraniczne re-stauracje, napoje itp. Stroje i moda: ubrania, które pochodzą z innych krajów i kultur, buty i ubrania wyko-nane zagranicą i importowane itp. Muzyka: sprawdźcie programy muzyczne w stacjach radiowych; posłu-chajcie zagranicznej muzyki w miejscach publicznych, takich jak kawiarnie, puby i dyskoteki; poszukajciemiejsc, które specjalizują się w muzyce z pewnych obszarów lub krajów. Media: porównajcie różne kanałytelewizyjne pod kątem programów zagranicznych włączonych do ich ramówki. Język: słowa z innych kra-jów, których używamy na co dzień.

Część B: tropienie

1. Poproś grupy, żeby zaplanowały sobie 2 godziny w nadchodzącym tygodniu, aby mogły zbadać swojeotoczenie i poszukać „śladów” z innych krajów i kultur.

Część C: prezentacja wyników

1. Poproś każdą grupę, żeby zaprezentowała efekty swoich poszukiwań i przedstawiła krótkie podsumowa-nie rzeczy, które znalazła.

2. Pomóż uczestnikom przygotować wystawę dokumentacji, którą zebrali w czasie poszukiwań. To pozwoliim zobaczyć całościowo efekt zbiorowej pracy, jaką wykonali w czasie części B.


Prezentacja powinna zakończyć się dyskusją. Możesz ułatwić sobie podsumowanie zadając pytania, takie jak:

● Czy coś was zaskoczyło?

● Jakie znaczenie ma fakt, że otacza nas tak wiele „śladów” innych krajów i kultur?

● Jak oceniamy fakt, że wiedza o innych kulturach i społeczeństwach się powiększa, nawet jeśli jest onaczęściowa lub powierzchowna?

156

● Co ta wiedza nam daje?

● Jakie ograniczenia są z nią związane?

● Czy należy ją zwiększać?

● Jak możemy to zrobić?

● Czy możecie wskazać jakieś reguły lub tendencje w znalezionych „śladach”?

● Czy jakieś kraje pozostawiły więcej śladów niż pozostałe?

● Dlaczego tak jest?


Bardzo ważne jest, żeby uczestnicy byli zmotywowani, żeby z chęcią wykonali ćwiczenie. Przykładowo możeszzachęcić uczestników przez porównanie ich badań do powieści kryminalnej, podróży lub przygody.

Należy też podkreślić, że badanie ma być zbiorowym wysiłkiem.

Wskazówki do dyskusji

● Żyjemy we współzależnym świecie, w którym kraje zależą od siebie nawzajem. W każdym społeczeń-stwie znajdziemy pozostałości innych kultur.

● Rewolucja technologiczna i komunikacyjna zapewnia nam ogromne możliwości dla wymiany wiedzy.

● Związek między różnymi kulturami i wzajemne wpływanie na siebie wzbogaca te kultury.

● Wkład każdej kultury powinien być oceniany jako taki, a nie w kontekście kraju lub społeczności, z którejpochodzi.

Jeśli jest to możliwe i jeśli uczestnicy się zgodzą, możesz zaprosić ludzi z innych krajów lub kultur (związanych zeznaleziskami), żeby odwiedzili waszą wystawę, np. prezentera z lokalnej rozgłośni, kogoś z lokalnego stowarzysze-nia mniejszości, kogoś pracującego w sklepie itp.


Możecie pokazać swoją wystawę innym. Zróbcie wieczór otwarty i zaproście osoby z lokalnych grup i organizacji.

Łatwo jest zaakceptować te rzeczy pochodzące z innych kultur, które lubimy, takie jak żywność i napoje, ale częstoludzie pochodzący z tych kultur nie są mile widziani. Co się dzieje, gdy twój sąsiad ma inne zwyczaje i nawyki, któreci przeszkadzają? Możesz przyjrzeć się bliżej tym zagadnieniom poprzez ćwiczenie „W naszym bloku” (nr 36).

Jeśli jesteś zainteresowany tym, co może się stać, kiedy różne kultury się spotykają, możesz przeprowadzić gręsymulacyjną „Wyspa” (nr 37).

157

34. Uchodźca poziom 2 temat W, M, D

„Uchodźca chciałby mieć wasze problemy”. Co my naprawdę wiemy o sytuacjach i problemach, które zmusiły kogoś doopuszczenia swojego kraju, rodziny i pracy i zamieszkania w kraju, w którym nie jest mile wdziany?


● Problemy uchodźców i ludzi ubiegających się o azyl.

● Empatia dla wysiedleńców, uchodźców.

● Stereotypy, uprzedzenia i ksenofobia w stosunku do obcych.

Cele

● Zrozumieć rzeczywistość, z jaką stykają się uchodźcy i imigranci.

● Uświadomić ludziom problemy uchodźców w krajach, w których goszczą.

● Pobudzać solidarność i współczucie dla imigrantów i uchodźców w związku z ich sytuacją.

● Zastanowić się nad zagadnieniem integracji i naszego postrzegania innych ludzi i krajów.

● Zapoczątkować dyskusję na temat braku równowagi między Północą i Południem i jej wpływu na życiecodzienne ludzi,

Potrzebny czas

90 minut – 2 godziny

Liczba uczestników

dowolna, jeśli pracujesz z bardzo dużą grupą, podziel ją na podgrupy

Przygotowania

● Prowadzący powinien zdobyć informacje na temat przyczyn, które skłaniają ludzi do imigracji lub szukaniaschronienia w innym kraju. Podstawowe informacje znajdziesz w części A pakietu.

● Zrób kopie początku tej historii lub bądź przygotowany do opowiedzenia jej uczestnikom. (Imię, pocho-dzenie uchodźcy czy imigranta powinno być dostosowane do okoliczności, w jakich przeprowadzasz grę).

● Jeśli to w ogóle możliwe, skontaktuj się z kimś, kto jest imigrantem lub uchodźcą lub jeśli ci się to nie uda,nawiąż kontakt z instytucją, która się nimi zajmuje.

158

Materiały

● tablica i długopisy

Instrukcje

1. Przeczytaj głośno lub rozdaj kopie następującej historii: „Miriam mieszka w naszym mieście i jest uchodźcą.Przyjechała dwa miesiące temu ze swojego kraju, gdzie bała się o swoje życie z powodu warunków eko-nomicznych (lub przekonań politycznych)”.

2. Uczestnicy dzielą się na grupy po 4–6 osób. W grupach odbywa się dyskusja, a następnie każda grupa piszeopowiadanie lub artykuł do gazety o tym, jak Miriam opuściła swój kraj i jak wygląda jej życie, odkąd przy-jechała tutaj. Pomyślcie o tym:

● Jak wygląda życie Miriam tutaj?

● Jakie trudności napotyka?

● Jakie otrzymuje wsparcie (a może go nie otrzymuje)?

● W jaki sposób uczy się języka?

● Czy może podjąć pracę i jaki jest to rodzaj pracy?

● Czy uważacie, że jest jej łatwo żyć?

● Co ona o nas sądzi?

● Co waszym zdaniem Miriam musiała zrobić, żeby dostać się do waszego miasta?

● W jaki sposób podróżowała?

● Gdzie zdobyła pieniądze?

● Jakie były procedury administracyjne?

● Co pozostawiła za sobą?

3. Poproś każdą grupę o przedstawienie swojej historii lub odpowiedzi na pytania. Potem zapisz na tablicynajważniejsze sprawy ze wszystkich opowieści.


Rozpocznij dyskusję od zastanowienia się nad wnioskami, do jakich doszły poszczególne grupy. Zapytaj, którezałożenia były najbardziej „realistyczne”, a które „nierealne”. Jeśli rozmowa nie będzie się kleić, zadawaj pytaniatypu: „Czy uważacie, że to jest w porządku?”, „Czy znacie kogoś, kto doświadczył lub doświadcza czegoś podob-nego?”, „Czy kiedykolwiek wyobrażaliście sobie, że to może was spotkać?”. Na zakończenie dyskusji zapytaj uczest-ników, co oni sami mogą zrobić, aby wesprzeć uchodźców i imigrantów w swoim mieście lub bardziej ogólnie –jakiego rodzaju wsparcia oni potrzebują, aby zintegrować się z nową społecznością.

159


Ta gra jest szczególnie dobra dla grup lokalnych, ponieważ może zaowocować konkretnym działaniem. Grę rów-nież dobrze przeprowadzić można w grupie międzynarodowej, jeśli położy się szczególny akcent na wzrost świa-domości, porównanie różnych statusów prawnych. Gra może być poprzedzona „Etykietkami” (nr 10). Bardzoważne jest, abyś był dobrze poinformowany i posiadał istotne aktualne informacje. Jako prowadzący możesz zo-stać zapytany o jakieś fakty dotyczące uchodźców w twoim kraju lub mieście. W tym wypadku pomocne mogą siękazać kopie danych, tabel, wykresów zawierających informacje o uchodźcach w innych krajach. Wtedy możnadokonać porównania. Dane i informacje o uchodźcach lub organizacjach pozarządowych, które się nimi zajmują,są dostępne poprzez kontakt z Wysokim Komisarzem Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców, UNICEF,jak również organizacjami humanitarnymi, np. z Czerwonym Krzyżem lub Amnesty International.

Warianty

Zamiast zapisywać historie, można je „udramatyzować” lub przedstawić wyjazd Miriam z jej kraju i przyjazd dowaszego miasta w formie inscenizacji.

Zaproście na dyskusję uchodźcę lub imigranta. Jeśli to możliwe, poproście kogoś, kto teraz mieszka w waszymmieście. Poproś o krótką opowieść o tym, dlaczego opuścił swoją ojczyznę, w jaki sposób podróżował i co sięwydarzyło w czasie drogi. Następnie zorganizuj dłuższą sesję pytań i odpowiedzi. Na tę wersję będziesz potrzebo-wał więcej czasu.

Jeśli niemożliwe jest znalezienie osoby, która mógłby pomóc, można przeczytać historię prawdziwego imigranta.

W planie sesji powinieneś przewidzieć pracę nad zagadnieniami poruszonymi w tej grze i decyzją o tym, jakierealne praktyczne działanie może wesprzeć lokalnych emigrantów. Bądź aktywny w promowaniu dobrych stosun-ków w twoim państwie.

Czasami nie wiemy, jak zareagować w sytuacji, kiedy widzi się, że ktoś jest dyskryminowany. To się dzieje przezcały czas w autobusie, sklepie, na ulicy, ale jak na to reagujesz? Co powinieneś zrobić? Zbadaj ten problemw „Odczuwaniu dyskryminacji” (nr 23). Jeżeli zaś chcesz zobaczyć, jak często nasza wiedza o innych ludziachoparta jest na niepełnej i zwodniczej informacji, zajrzyj do „Każdy obrazek o czymś nam mówi” (nr 16).

160

35. Utworzymy okrąg poziom l temat W, M

Chcesz zatem poczuć, jak to jest być członkiem mniejszości lub większości?

To jest bardzo energiczna gra.


● Stosunki większość – mniejszość.

● Społeczne i polityczne mechanizmy dzielące społeczeństwo.

Cele

● Doświadczyć bycia częścią grupy większościowej i bycia w mniejszości.

● Analiza strategii, które stosujemy, by być akceptowanym przez większość.

● Świadomość tego, kiedy chcielibyśmy być częścią większości, a kiedy być z boku lub w mniejszości.

Czas

40 minut

Liczba uczestników

6–8 osób w jednym okręgu

Materiały

● papier i długopisy dla obserwatorów

● zegarek lub stoper

Instrukcje

1. Podziel grupę na 6–8-osobowe podgrupy.

2. Niech każda podgrupa wybierze jedną osobę na obserwatora i jedną na outsidera.

3. Reszta podgrupy niech ramię w ramię sformuje okrąg bez żadnych luk.

4. Outsider musi dostać się do środka okręgu, a ci, którzy go tworzą, mają temu zapobiec.

161

5. Obserwator ma zapisywać strategie, jakich używał outsider i osoby tworzące okrąg, aby spełnić swojezadania. Ma on także za zadanie kontrolować czas.

Po dwóch lub trzech minutach, nieważne czy uda się outsiderom dostać do okręgu, czy nie, dołączają oni dookręgu, a osoba, która go wcześniej tworzyła, przejmuje rolę outsidera. Gra trwa tak długo, aby każdy, kto miałochotę spróbować, był outsiderem.


Zbierz wszystkich i zaproś do dyskusji o tym, co się wydarzyło i jak się czuli. Zacznij od zadania następujących pytańuczestnikom:

● Jak się czułeś jako „element” okręgu?

● Jak się czułeś jako obcy?

● Czy ci, którym udało się wejść do koła, czuli się inaczej od tych, którym się nie powiodło?

Zapytaj obserwatorów

● Z jakich strategii korzystali outsiderzy?

● Z jakich strategu korzystali ludzie w okręgu, aby uchronić się przed wtargnięciem obcych?

Zapytaj wszystkich:

● W prawdziwej sytuacji życiowej, kiedy chciałbyś czuć się outsiderem lub członkiem mniejszości, a kiedydoceniłbyś bycie częścią grupy lub większości?

● Jakie są najsilniejsze i najsłabsze grupy w naszym społeczeństwie?

● W społeczeństwie okrąg może oznaczać przywileje, pieniądze, władzę, pracę i mieszkanie. Jakich środkówużywają mniejszości, aby uzyskać dostęp do tych rzeczy? Jak większość chroni swój status?


Daj konkretne instrukcje obserwatorom. Niech zanotują:

● Co osoby w okręgu mówią do siebie lub do outsidera?

● Co osoby w okręgu robią, aby nie wpuścić „obcego”?

● Co mówi outsider?

● Co robi outsider?

Ta gra wymaga wiele energii od grających. W zasadzie dopóki związki, relacje w grupie są słabe, agresja nie powin-na mieć miejsca. Przed rozpoczęciem podsumowania pozwól grupie na nieformalny komentarz.

162

Warianty

Jeśli jest wystarczająca liczba osób, by sformować kilka podgrup, niech każda nada sobie imię. Wzmocni to poczu-cie grupowej tożsamości. Wtedy można bawić się tak, że outsider pochodzi zawsze z innej podgrupy. Pod konieckażdej rundy outsider powinien wrócić do swojej podgrupy. To może wzmocnić poczucie samotności w momen-cie bycia outsiderem.

Sugestie

Zasugeruj uczestnikom sposoby uświadomienia sobie swoich własnych zachowań, np. kiedy mogą niechcący wy-kluczyć innych z grupy. Na przykład czy są reprezentanci całej lokalnej społeczności, działający w grupach lokal-nych, klubach, społecznościach i organizacjach? Czy mogliby się przyłączyć, jeśli by chcieli? Co ich powstrzymało?Co by ich zachęciło do przyłączenia się? Zdecyduj, jakie działania mógłbyś przedsięwziąć, aby zapewnić, że każdyma możliwość uczestniczenia w zajęciach.

Spojrzawszy na mechanizmy wyobcowania i omówiwszy, na jakiej podstawie odrzucamy ludzi, którzy są inni,możesz spróbować ćwiczenia „Domino” (nr 7), aby wzmocnić więzi w grupie i odkryć cechy, łączące nas jakoistoty ludzkie. Możesz także zajrzeć do gry „Szukanie podobieństw i odkrywanie różnic” (nr 30), aby odkryć, żekażdy z nas jest mieszanką cech, które dzielimy z niektórymi ludźmi i aby poczuć inność.

163

36. W naszym bloku poziom 3 temat M, D

Postawa rasistów doprowadza nie tylko do brutalnych ataków na obcokrajowców czy uchodźców, ale także do dyskrymi-nacji w kwestii zamieszkania i zatrudnienia oraz innych aspektach życia codziennego.


● Konflikty między ludźmi różnych kultur mogą być rozwiązane w pozytywny sposób.

● Nasza analiza konfliktów i sposobu, w jaki radzimy sobie z nimi, różni się w zależności od kulturowegoi społecznego pochodzenia ludzi zaangażowanych w konflikt.

● Nasze własne interesy mogą zniekształcić nasze postrzegania danego problemu i wyolbrzymić go.

Cele

● Dokonać analizy naszej postawy wobec ludzi z innych grup społecznych i kulturowych.

● Poznawać strategie rozwiązywania problemów.

● Zastanowić się nad granicami tolerancji.

● Zastanowić się nad związkiem pomiędzy dyskryminacją a konfliktem interesów.

Czas

1,5–2 godziny

Liczba uczestników

minimum 10, maksimum 25 osób

Materiały

● kopie „kart ról”

● kopie „notatek obserwatora”

● kopie „wskazówek do znalezienia rozwiązania”

● długopisy i kartki do notatek dla obserwatorów

164

Instrukcje

1. Powiedz grupie, że jej zadaniem będzie odegranie ról w sytuacji, która mogła się wydarzyć w życiu każde-go. Następnie przeczytaj poniższy tekst: „Blisko waszego domu jest blok mieszkalny. Jedno z mieszkańzostało wynajęte grupie studentów cudzoziemców, których często odwiedzają goście z ich kraju, oni samizaś często urządzają przyjęcia. Niektórzy sąsiedzi, zwłaszcza ci mieszkający w mieszkaniach tuż obok stu-dentów, są zirytowani i narzekają na hałas, jaki robią studenci i ich koledzy, i na to, że nie dają im spać, jakrównież nie dbają o budynek. Sąsiedzi zwołali zebranie, aby spróbować rozwiązać problem”.

2. Zapytaj, kto na ochotnika chciałby zagrać sąsiadów. Będziesz potrzebował minimum 6, maksimum 9 osób.Reszta uczestników spełni rolę obserwatorów.

3. Rozdaj „karty ról” pomiędzy ochotników, a każdemu z obserwatorów daj „notatki obserwatora”. Prze-znacz 5 minut na zaznajomienie się uczestników ze swoimi rolami.

4. Przypomnij, że celem jest znalezienie rozwiązania problemu, następnie zacznijcie odgrywanie ról.

5. Dyskusja powinna toczyć się ok. 10 minut. Potem, nie zakłócając rozmowy, rozdaj kopie „wskazówek doznalezienia rozwiązania”. Pozwól na kontynuowanie odgrywania ról przez kolejne 10 minut. Jednak jeśliuznasz to za konieczne, możesz je przerwać lub przedłużyć.


Poproś, by wszyscy zebrali się razem i w dużej grupie poprowadź dwuczęściową dyskusję.

1. Odgrywanie ról1. Odgrywanie ról1. Odgrywanie ról1. Odgrywanie ról1. Odgrywanie ról

Porozmawiajcie o tym, co wydarzyło się w czasie odgrywania ról, korzystając z poniższych pytań:

● Co zanotowali obserwatorzy i jakie były ich wrażenia z tego, co działo się w czasie odgrywania ról?

● Jak się czuli aktorzy? Czy trudno było wcielić się w rolę? Co okazało się najtrudniejsze, a co najłatwiejsze?

● Czy uczestnicy zauważyli jakąś różnicę pomiędzy pierwszym a drugim etapem, tzn. po tym jak otrzymali„wskazówki do znalezienia rozwiązania”?

● Jakiego typu argumenty zostały użyte i czy były one racjonalne, oparte na faktach czy emocjach?

● Czy łatwiej było znaleźć argumenty za czy przeciwko studentom?

● Skąd ludzie czerpali argumenty?

● Czy problem został rozwiązany i czy wszyscy byli zadowoleni?

● Czy rozwiązanie było sprawiedliwe, czy jedna ze stron musiała bardziej ustąpić niż druga?

● Jakie inne rozwiązania były możliwe?

165

2. Sytuacja w codziennym życiu2. Sytuacja w codziennym życiu2. Sytuacja w codziennym życiu2. Sytuacja w codziennym życiu2. Sytuacja w codziennym życiu

Każdy powinien mieć możliwość wypowiedzenia się. Pomóż grupie zastanowić się nad problemami poruszonymiw grze. Możesz rozpocząć dyskusję od takich pytań:

● Czy odegrana sytuacja odzwierciedla jakąś rzeczywistość w życiu codziennym? Jakie są podobieństwa, jakieróżnice? Czy coś wydaje się być wyolbrzymione?

● Które cechy charakterystyczne najwierniej odzwierciedlają powszechne postawy w naszym społeczeń-stwie?

● Gdy stajemy w obliczu konfliktu angażującego ludzi z różnych kręgów kulturowych, czy szukamy rozwiąza-nia, które wszystkich satysfakcjonuje, czy raczej próbujemy narzucić nasz punkt widzenia i lekceważymytych, którzy myślą lub czują inaczej niż my?

● Do jakiego stopnia konflikt faktycznie jest związany z różnicami w kulturze niż na przykład z prywatnymi lubekonomicznymi interesami?

● Czy ktoś z was doświadczył tego rodzaju konfliktu? Jakie były jego okoliczności? Jeśli to się wam nie zdarzy-ło, dlaczego?


Uważaj na to, jak przebiega odgrywanie ról, ponieważ to, co się dzieje, wpłynie na sposób, w jaki będziesz prowadziłdalej tę grę, np. może nie być potrzeby wykorzystania „wskazówek do znalezienia rozwiązania”. Poza tym gdy bę-dziesz prowadził dyskusję, będziesz musiał zdecydować, jak wyważyć dyskusję pomiędzy analizowaniem dynamikigrupy, procesem podejmowania decyzji przez grupę i odniesieniem poruszonych zagadnień do codziennego życia.

Zauważ, że są dwa rodzaje „wskazówek prowadzących do znalezienia rozwiązania”: karta nr l dla „przewodniczą-cego” i karta nr 2 dla reszty graczy. To, kto otrzyma kartę nr l, będzie zależało od tego, co się wydarzyłow odgrywaniu ról do momentu rozdania „wskazówek”. Jeśli zdecydowano już demokratycznie, że konkretnaosoba powinna przewodniczyć spotkaniu, wtedy daj kartę nr l tej osobie. W przeciwnym razie daj ją przewodni-czącemu komitetu mieszkańców.

Rozwiązywania problemów i podejmowanie decyzji to trudne procesy. Ludzie powinni być komunikatywni, wraż-liwi na potrzeby innych, umieć wykazać się wyobraźnią i być ufnymi, tak aby mogli rzetelnie zbadać problem.Łatwiej jest, kiedy ludzie dowodzą swoich racji i próbują znaleźć jakiś wspólny grunt lub doprowadzić do ugody dlaobopólnej zgody, tak by każdy zaspokoił swoje potrzeby i miał swój udział w ostatecznym rozwiązaniu. Niestety,zbyt często ludzie dyskutują z takiej pozycji, z której muszą, choć robią to niechętnie, zrezygnować, aby wypraco-wać kompromis. W rezultacie każdemu wydaje się, że raczej coś stracił niż zyskał.

Ważne jest, żebyś podczas podsumowania uświadomił uczestnikom, że można odróżnić postawy, które przyjmu-jemy wobec obcokrajowców lub ludzi w jakiś sposób innych od sposobów radzenia sobie z konkretnymi, co-dziennymi problemami wymagającymi komunikatywności i umiejętności nawiązywania kontaktu z innymi ludźmi.

Sugestie

Zapytaj uczestników, jakie kroki w świetle tego, czego dowiedzieli się dzięki tej grze, można podjąć, aby polepszyćstosunki między różnymi grupami społeczności lokalnej. Wykorzystajcie plany w działaniu.

166

Jeżeli chcesz zająć się kwestią tożsamości narodowej, możesz przeprowadzić grę „Święto narodowe” (nr 32).

Jeśli jesteś zainteresowany kwestią uprzedzeń i konfliktu w rodzinie wykorzystaj „Zgadnij, kto przyjdzie na obiad”(nr 39).

Karty ról (do skopiowania dla uczestników)

MŁMŁMŁMŁMŁODODODODODY OBCOKRAJOWIECY OBCOKRAJOWIECY OBCOKRAJOWIECY OBCOKRAJOWIECY OBCOKRAJOWIEC

Mówisz bardzo dobrze w języku kraju, w którym mieszkasz i rozumiesz ten język, ale nie rozu-miesz, dlaczego twoi sąsiedzi są zdenerwowani. Twoim zdaniem, ty i przyjaciele twojego współlo-katora zachowujecie się zupełnie normalnie. W żadnym przypadku nie opuścisz tego mieszkania.

PRZEWODNICZĄPRZEWODNICZĄPRZEWODNICZĄPRZEWODNICZĄPRZEWODNICZĄCY KCY KCY KCY KCY KOMITETU MIESZKAŃCÓWOMITETU MIESZKAŃCÓWOMITETU MIESZKAŃCÓWOMITETU MIESZKAŃCÓWOMITETU MIESZKAŃCÓW

Twoje mieszkanie jest daleko od tego, w którym mieszkają studenci. Osobiście oni ci nie przeszka-dzają. Ale nie lubisz obcokrajowców i nie chcesz, aby mieszkali w twoim bloku.

MŁMŁMŁMŁMŁODODODODODA KA KA KA KA KOBIETOBIETOBIETOBIETOBIETA (25–30 LAA (25–30 LAA (25–30 LAA (25–30 LAA (25–30 LAT)T)T)T)T)

Mieszkasz sama i boisz się młodych studentów, ponieważ wydają ci się dziwni i inni.

MŁMŁMŁMŁMŁODODODODODY CHŁY CHŁY CHŁY CHŁY CHŁOPOPOPOPOPAKAKAKAKAK

Jesteś także studentem. Nie masz wyrobionej opinii o tym problemie, ale chciałbyś się wprowadzićdo mieszkania, w którym teraz mieszkają studenci.

UCHODŹCAUCHODŹCAUCHODŹCAUCHODŹCAUCHODŹCA

Także jesteś obcokrajowcem, ale z innego kraju niż studenci. Ty i twoja rodzina nie macie wielewspólnego ze współmieszkańcami bloku. Nigdy nie miałeś z nikim problemów, mimo że czujeszsię raczej wyizolowany.

PPPPPARA STARA STARA STARA STARA STARSZYARSZYARSZYARSZYARSZYCH LCH LCH LCH LCH LUDZI (te role powinny być zagrane przez dwoje uczestników)UDZI (te role powinny być zagrane przez dwoje uczestników)UDZI (te role powinny być zagrane przez dwoje uczestników)UDZI (te role powinny być zagrane przez dwoje uczestników)UDZI (te role powinny być zagrane przez dwoje uczestników)

Jesteście świadomi problemów, jakie zmuszają wielu ludzi do opuszczenia swojej ojczyzny i za-mieszkania w innym kraju. Wspieracie organizację, która niesie pomoc krajom rozwijającym się.

BEZROBOTNY SĄSIADBEZROBOTNY SĄSIADBEZROBOTNY SĄSIADBEZROBOTNY SĄSIADBEZROBOTNY SĄSIAD

Ostro się nie zgadzasz z polityką, która zezwala obcokrajowcom przyjeżdżać do twojego kraju,mieszkać tu i pracować. Uważasz, że obcokrajowcy powinni przyjeżdżać tu tylko w charakterzeturystów.

167

WŁAWŁAWŁAWŁAWŁAŚCICIEL BUDŚCICIEL BUDŚCICIEL BUDŚCICIEL BUDŚCICIEL BUDYNKYNKYNKYNKYNKUUUUU

Młodzi obcokrajowcy zawsze w terminie opłacali czynsz, więc nie chciałbyś stracić zysków z tegomieszkania. Ale nie za bardzo lubisz obcych i ten konflikt postrzegasz jako możliwość podniesieniastudentom czynszu. Z drugiej jednak strony masz możliwość wynajęcia im innego mieszkania naperyferiach miasta.

Obserwator

Jako obserwator masz za zadanie patrzeć bardzo uważnie na to, co się dzieje i sporządzać notatki, aby podtrzymy-wać dyskusję po zakończeniu odgrywania ról.

Powinieneś zanotować

● Czy uczestnicy szanują fakt, że każdy ma prawo głosu, czy niektórzy ludzie przerywali, wtrącali coś? Czyktoś próbuje mówić równocześnie, czy jedna lub dwie osoby próbują narzucić swój punkt widzenia?

● Czy ktoś próbuje przewodzić i prowadzić spotkanie?

● Jakiego rodzaju argumentów używają uczestnicy?

● Czy coś się zmieniło w postawie i zachowaniu uczestników po otrzymaniu „wskazówek do znalezieniarozwiązania”?

KARTA nr l – Wskazówki do znalezienia rozwiązania

Ta karta jest przeznaczona dla osoby przewodzącej spotkaniu.

Uwaga: Jeśli jak dotąd nikt nie został demokratycznie wybrany na przewodniczącego, wtedy takarta powinna być przekazana przewodniczącemu komitetu mieszkańców.

1. Przewodniczący spotkania: Zostałeś demokratycznie wybrany, aby przewodzić spotkaniu,więc kontynuuj prace. Kieruj się poniższymi wskazówkami.

2. Przewodniczący komitetu mieszkańców: Jak do tej pory nikt nie został wybrany na prze-wodniczącego spotkania, więc zasugeruj, że dobro sprawy tego wymaga, należy tylkodemokratycznie zdecydować, kto to będzie. Zaproponuj siebie z racji twojej pozycji prze-wodniczącego w komitecie. Jeśli pozostali się zgodzą, zatrzymaj tę kartę i postępuj wgzawartych tu wskazówek. Jeśli ktoś inny zostanie wybrany, przekaż mu tę kartę, a weź tę,którą on dostał.

168

Wskazówki dla przewodniczącego spotkania

Twoim zadaniem jest utrzymywać porządek i prowadzić zebranie. Upewnij się, czy:

● Każdy ma możliwość wypowiedzenia się.

● Ludzie przestrzegają ustalonej kolejności zabierania głosu.

● Jeśli to konieczne, ustal limit czasu na każdą wypowiedź i nie pozwól go przekroczyć.

● Nie pozwól na używanie obelżywych słów i uważaj na to, czy ludzie mówią na temat.

● Postaraj się podtrzymywać dyskusję i utrzymywać pozytywną atmosferę.

● Naprowadzaj ludzi na właściwy trop.

KARTA nr 2 – Wskazówki do znalezienia rozwiązania

Do rozdania wszystkim uczestnikom oprócz przewodniczącego.

Pomyśl o tym, co możesz zrobić w obrębie swojej roli, aby znaleźć rozwiązanie:

● Słuchaj czynnie i szanuj prawo każdego do wypowiedzenia się.

● Staraj się odnieść to, co masz powiedzieć, do tego, co zostało powiedziane wcześniej.

● Kiedy nadejdzie twoja kolej wypowiedzi, zacznij od podsumowania wypowiedzi poprzed-niej osoby.

● Spróbuj odróżnić fakty od swoich opinii.

● Postaraj się nie zmieniać kierunku dyskusji, trzymaj się istoty sprawy, skup się na problemiestudentów i potrzebie znalezienia rozwiązania, nie wprowadzaj innych faktów, opinii czypomysłów, które mógłbyś mieć.

169

37. Wyspa poziom 3 temat M

W swej historii wszystkie społeczeństwa zapożyczały i adaptowały od siebie różne elementy. Kiedy spotykają się od-mienne kultury, pojawia się szansa na wzajemne korzyści. Bylibyśmy w stanie uznać ten fakt, jeśli potrafilibyśmy wyjśćponad nasze uprzedzenia i nasz etnocentryzm.

Jest to gra symulacyjna


● Zrozumienie, że poznanie inności jest niezbędnym krokiem do tego, aby ją szanować i uznawać.

● Korzyści z tolerancji i umiejętności przystosowywania się.

● Uczenie różnorodności.

Cele

● Uświadomić, w jaki sposób kultura wpływa na nasze życie i spojrzenie na świat.

● Zachęcić do dyskusji o tym, jak ludzie z różnych kultur porozumiewają się i wzajemnie na siebie oddziałują.

● Zbadać kulturowe tabu i granice tolerancji.

● Zachęcić do dyskusji o możliwościach, jakie mogą się przed nami otworzyć jako rezultat współpracy mię-dzykulturowej.

Czas

2 godziny

Liczba uczestników

10–16 osób

Streszczenie gry

Oto wyspa, na której żyją dwa plemiona. Plemię Y żyje w wyżynnym, pagórkowatym regionie, plemię Z nawybrzeżu. Bardzo rzadko mają ze sobą kontakt. Oba plemiona mają inny język i inną kulturę, jednak dla obubalony mają szczególne znaczenie. Dla ludzi w plemieniu Y wielką wartość ma różnorodność balonów ze wzglę-dów religijnych. Próbują oni zebrać jak najwięcej odmiennych typów balonów, o różnych kształtach i kolorach.W plemieniu Z ludzie używają balonów, zwłaszcza okrągłych, czerwonych, do celów medycznych.

170

Niedawno członkowie plemienia Z zaczęli cierpieć na dziwną chorobę, na którą, jak głosi legenda, jest tylko jednolekarstwo, rzadki rodzaj balonu, który może być odnaleziony tylko w nieznanej części wyspy. Na szczęście istniejemapa przekazywana z pokolenia na pokolenie, która z pewnością zaprowadzi ich do nowego balona, któregopotrzebują. Niestety, wiele lat temu niemalże została zniszczona w czasie wojny, plemię Z ma tylko jej połowę.Legenda mówi, że drugą połowę posiada plemię Y.

Celem gry dla plemienia Y jest ochrona swoich balonów, a dla plemienia Z znaleźć lekarstwo, którego potrzebują.Jednak, tak jak w codziennym życiu, uczestnicy mogą odkryć istnienie innych nieoczekiwanych rozwiązań.

Materiały

A. Do tworzenia własnej kultury przez grupę: długopisy i kartki, kopie streszczenia gry dla plemion

B. Do spotkania: napoje, kubki i ciasteczka wystarczające dla każdego

C. Do poszukiwań: mapa pokazująca lokalizację schowanych balonów pocięta na 4 części, 5 okrągłych czerwo-nych balonów, 3 dodatkowe balony każdy innego kształtu i koloru, np. jeden okrągły żółty, jeden podłużnyzielony, jeden podłużny niebieski, jeszcze dwa balony podobne do siebie, ale różne od pozostałych (mogą tobyć kondomy) schowane w sekretnym miejscu, sznurek do związania balonów, taśma do przyklejenia balo-nów do ściany, skrzynka z narzędziami zawierająca pinezki, nożyczki, czerwoną szminkę, taśmę.

Instrukcje

Gra składa się z trzech etapów. W części A oba plemiona uczą się swojej kultury; w części B plemiona spotykają sięi uczą się porozumiewać ze sobą w swoich językach i w części C plemiona szukają balonów.

1. Najpierw upewnij się, czy wszystko jest gotowe.

2. Podziel uczestników na dwie grupy i przeczytaj streszczenie.

Część A.Część A.Część A.Część A.Część A. Oba plemiona poznają swoją kulturę i tworzą swój własny język

3. Wyślij obie grupy w przeciwległe końce pomieszczenia (symbolizujące wzgórza i wybrzeże).

4. Rozdaj kopie z zasadami dla każdego z plemion i długopisy oraz kartki do sporządzania notatek.

5. Grupy mają zdecydować o nazwie swojego plemienia, nauczyć się zasad swojej kultury i stworzyć specjal-ny język.

6. Powiedz, że mają 20 minut na stworzenie języka i wspólne przećwiczenie go. Upewnij się, czy każdyw grupie biegle nim włada.

Część B.Część B.Część B.Część B.Część B. Plemiona spotykają się. Jest to dla nich szansa nauczenia się wzajemnego porozumiewania i współpracypodczas dzielenia się jedzeniem i napojami

7. Daj plemieniu Y ciasteczka, a plemieniu Z napoje i kubki.

8. Zwołaj obie grupy na środek pomieszczenia (reprezentujący terytorium neutralne).

9. Powiedz, że od tej chwili zaczyna się symulowanie. Od teraz każdy gra swoją rolę, tzn. musi używać językaswojego plemienia i podporządkować się jego kulturze.

171

Część C.Część C.Część C.Część C.Część C. Poszukiwanie balonów

10. Powiedz grupie, że ma 45 minut. Plemię Z może zacząć negocjacje w sprawie zaginionej połówki mapyi próbować odnaleźć schowane balony.


Zacznij od rozmowy na temat tego, co się wydarzyło, następnie zapytaj, czego ludzie się nauczyli dzięki tej grzei jak ta symulacja odnosi się do życia.

● Czy trudno było posługiwać się językami i zrozumieć je?

● Jak porozumiewaliście się podczas poszukiwań? Używając tylko jednego czy obu języków? Używając zna-ków? Czy były jakieś nieporozumienia?

● Jak rozwiązaliście problem „otwarcia” balonów plemienia Y? Kto to zrobił? Jak to jest złamać kulturowetabu?

● Jakie kulturowe tabu są w naszym społeczeństwie? Jaka jest ich funkcja?

● Czego, pochodzącego z innych kultur czy kontynentów, używamy w naszym codziennym życiu?

● Czy możemy sobie wyobrazić życie wyłącznie dzięki temu, co pochodzi z naszego kraju, z naszej kultury?

● Czy twoja kultura jest dla ciebie ważna? Dlaczego?

● Co przeszkadza nam w zrozumieniu innych kultur?

● Czy przypominasz sobie jakieś przykłady z przeszłości lub teraźniejszości dwóch kultur, które dostosowałysię do siebie i obie na tym zyskały?

● W dzisiejszym świecie wiele jest konfliktów pomiędzy kulturami. Wybierzcie jeden z przykładów do dysku-sji: Co spowodowało ten konflikt? Co ludzie tracą, „otwierając” swoją kulturę dla innych? Co mogą zyskać?


Zanim zaczniesz grę, przeczytaj uważnie wszystkie instrukcje tak, abyś miał klarowny, jasny obraz tego, co uczest-nicy mają zrobić.

TTTTTa gra wymaga starannych przygotowańa gra wymaga starannych przygotowańa gra wymaga starannych przygotowańa gra wymaga starannych przygotowańa gra wymaga starannych przygotowań

● Proponujemy, jeżeli prowadzisz grę w środowisku ludzi dorosłych, abyś użył prezerwatyw jako ukrytychbalonów. Po pierwsze dlatego, że mają inny kształt niż tradycyjne balony i po drugie dlatego, że dla wieluludzi kondomy to ciągle jest temat „tabu”. Zatem użyjcie prezerwatyw do sprawdzenia granic tolerancjiu niektórych uczestników. Co więcej – w czasie dyskusji można poruszyć problem AIDS i dyskryminacjiosób, które są nosicielami wirusa HIV.

● Znajdź odpowiednie miejsce na schowanie specjalnych balonów (prezerwatyw), ale nie nadmuchuj ich.

● Narysuj mapę, dzięki której będzie można zlokalizować ich położenie, ale upewnij się, czy to miejsce niemoże być odnalezione już za pomocą połowy lub 3/4 mapy.

172

● Następnie potnij mapę na 4 części. Dwa kawałki dasz plemieniu Z. Pozostałe dwa zwiń i włóż po jednymz nich do każdego z dwóch balonów, które dasz plemieniu Y.

● Nadmuchaj 8 kolorowych balonów i zwiąż ja sznurkiem, tak aby można było spuścić z nich powietrze nieuszkadzając ich.

● Przyklej taśmą cztery czerwone balony do ściany w jednym końcu sali (na wybrzeżu, gdzie mieszka plemięZ), pozostałe 4 do ściany w przeciwległym końcu (na wzgórzach, gdzie mieszka plemię Y). Zostaw dwiećwiartki mapy w kopercie dla plemienia Z w ich końcu sali.

● Pudełko z „narzędziami” postaw na środku pokoju. Nie informuj, które narzędzia mogłyby być użyte. Onemogą być potrzebne w grze lub nie, ale o tym uczestnicy sami zdecydują w trakcie tworzenia swojejkultury i jej zasad. Dodaj także inne przedmioty, jeśli uważasz, że mogą być przydatne, np. szkło powięk-szające, jeśli mapa jest bardzo mała, latarkę, jeżeli mapa jest schowana w zaciemnionym miejscu, klucz dootwarcia pudełka, w którym schowana jest mapa itp.

PPPPPomoc plemionom w uczeniu się ich języka i rozwijaniu własnej kulturyomoc plemionom w uczeniu się ich języka i rozwijaniu własnej kulturyomoc plemionom w uczeniu się ich języka i rozwijaniu własnej kulturyomoc plemionom w uczeniu się ich języka i rozwijaniu własnej kulturyomoc plemionom w uczeniu się ich języka i rozwijaniu własnej kultury

● To jest szansa dla uczestników do bycia kreatywnym.

● Jeśli grupa ma jakieś trudności, zaproponuj, żeby zastąpili wszystkie spółgłoski jakąś pojedynczą literą, np.w angielskim może to być „j” lub „r”. Inna propozycja to dodanie każdemu wyrazowi na początku jakiejśkonkretnej litery.

● Zanim przejdziecie do dalszej części, upewnij się, czy wszyscy członkowie plemion biegle posługują sięswoim językiem i znają swoją kulturę.

SpotkanieSpotkanieSpotkanieSpotkanieSpotkanie

Dając jednemu plemieniu ciastka a drugiemu napoje stwarzasz im możliwość nauczenia się wzajemnie swoichjęzyków. Uczestnicy będą musieli się porozumieć, jeśli chcą rozwiązać problem w sposób satysfakcjonujący obiestrony.

PPPPPoszukiwaniaoszukiwaniaoszukiwaniaoszukiwaniaoszukiwania

Jest wiele możliwości w zależności od umiejętności negocjacji, temperamentu i znaczenia kulturowych wartościdla uczestników. Jeśli gra utknie w miejscu, możesz interweniować za pomocą jednej lub wielu podpowiedzi.Scenariusz może wyglądać tak:

● Uczestnicy muszą zauważyć kawałki papieru w balonach plemienia Y.

● Następnie powinni zorientować się, że jest możliwe uszanowanie balonów plemienia Y i odzyskanie ka-wałków mapy.

● Wnikliwa obserwacja pozwoli odkryć, że balony mogą zostać rozwiązane, można wypuścić z nich powie-trze, a potem znowu nadmuchać. Jednak członkowie plemienia Z będą musieli umiejętnie negocjować,aby przekonać o tym plemię Y. Ktoś będzie musiał złamać kulturowe tabu dotyczące dotykania balonów,a plemię Y może zażądać tego, że ktokolwiek to zrobi, musi mieć pomalowany na czerwono nos i dreptaćw kółko. To będzie jeszcze jedno tabu do przełamania.

● Początkowo może się wydawać, że plemię Y nie skorzysta na tym, że pomoże plemieniu Z, ponieważplemię Z ma tylko czerwone balony, a Y już ma jeden taki. Jednak pod koniec okaże się, iż plemię Y możezyskać, gdyż są dwa nowe ukryte balony i plemię Z może się nimi podzielić.

173

Sugestie

Uczenie się i dojrzewanie, wzrastanie jest częścią ciągłego procesu edukacji interkulturalnej. Ale proces ten niezaistnieje, nie zbierzemy jego plonów, dopóki nie będziemy nad nim pracować. Coś, co możesz zrobić, to zorga-nizowanie festiwalu międzykulturowego w swojej grupie lub organizacji i zaproszenie tam ludzi z szeroko rozumia-nej społeczności lokalnej. Zaproszenie ich po to, aby mogli podzielić się jedzeniem, piciem, wspólnie posłuchaćmuzyki, potańczyć, zdobyć nowe umiejętności, pograć w gry itp. Nie zawsze jest łatwe czuć się dobrze z ludźmi,którzy są inni, zaakceptować ich sposób bycia. Jeśli chciałbyś sprawdzić, jak będziesz się czuł w czasie długiejpodróży pociągiem z ludźmi o odmiennych zwyczajach i nawykach, spróbuj gry „Eurokolej à la carte” (nr 11).

174

38. Zawody eurodowcipów poziom 3 temat W, M

To tylko śmiech! Nie ma znaczenia, czy opowiemy irlandzki, czy belgijski dowcip.


● Stereotypy i uprzedzenia.

● Jak pewien rodzaj humoru podtrzymuje często podstawowe uprzedzenia.

● Osobista odpowiedzialność za reagowanie na sytuację, z którą się nie zgadzamy.

Cele

● Odkrywanie podstaw naszego humoru.

● Uświadomienie sobie wpływu dowcipów zarówno na nas, jak i na osoby, których dotyczą.

● Rozpoczęcie dyskusji o obawach, lękach, które kryją się w dowcipach przez nas opowiadanych.

Czas

45 minut

Liczba uczestników

dowolna

Przygotowania

Zbierz różne dowcipy odpowiednie dla twojej grupy, zawierające:

● dowcipy przeciw wegetarianom, ludziom bogatym, Żydom, niepełnosprawnym, politykom, gwiazdommuzyki pop, obcokrajowcom, homoseksualistom,

● żarty dotyczące tematów tabu,

● kalambury i gry słów,

● sztuczki i realne dowcipy przeciwko członkowi grupy, które będą mogły być zagrane,

● kreskówki.

175

Materiały

● kapelusz, duża kartka lub tablica i flamastry (kreda) do zapisywania wyników

Instrukcje

1. Zapisz dowcipy na paskach papieru i włóż do kapelusza.

2. Posadź wszystkich w kole i niech każdy po kolei wyciągnie jeden kawałek papieru, a następnie niech odczy-ta lub zagra dowcip dla reszty grupy.

3. Pozostała część grupy ocenia dowcip przyznając od l do 10 punktów.

4. Na komendę uczestnicy głosują poprzez podniesienie ręki, pokazując odpowiednią liczbę palców.

5. Zaznacz wyniki na tablicy.


Porozmawiaj o tym, jak ludzie czuli się podczas gry i zapytaj:

● Który dowcip wygrał i dlaczego?

● Który miał najmniej głosów i dlaczego?

● Jak się czujesz, gdy dowcip jest o tobie lub o czymś, co mocno popierasz?

● Jaki rodzaj żartów jest najlepszy?

● Co sprawia, że dowcip jest nie do przyjęcia?

● Jaką krzywdę może wyrządzić opowiadanie „seksistowskich” / rasistowskich dowcipów?

● Co robisz, gdy ktoś opowiada obraźliwy dowcip:

■ grzecznie się uśmiechasz?

■ śmiejesz się, ponieważ twoi przyjaciele się śmieją?

■ mówisz osobie opowiadającej, że dowcip jest nie na miejscu?

■ opuszczasz grupę nie mówiąc nic?


Wybór dowcipów jest ważny, ponieważ umożliwia kontrolę nad przebiegiem gry.

W swoim wyborze zawrzyj zarówno dowcipy destrukcyjne, jak i kreatywne. Kreskówki mogą być najlepszymźródłem żartów, które pomogą nam dowiedzieć się czegoś pozytywnego o sobie i o świecie.

Uważaj na dowcipy mogące głęboko urazić kogoś z grupy.

Pouczające będzie zawarcie kilku dowcipów realistycznych skierowanych przeciwko niektórym członkom grupy

176

Sugestie

Załóż kolekcję dowcipów i kreskówek do dzielenia się nimi z innymi. Stwórz stałe miejsce na tablicy dla swojejkolekcji.

Możesz także wymyślić swoje własne żarty, aby dzielić się nimi z innymi grupami i organizacjami.

Postaraj się o opublikowanie ich w lokalnej gazecie lub informatorze organizacji.

Spójrz dalej, jak dyskryminujemy pewne grupy i obwiniamy je za sytuację, w której się znalazły.

Przeprowadź „Zrób to!” (nr 40). Proponujemy także odkrywanie sposobów reagowania w trudnych sytuacjach,korzystając z „Odczuwania dyskryminacji” (nr 23).

177

39. Zgadnij, poziom 3 temat W, Mkto przyjdzie na obiad?

Czy widziałeś kiedyś Spencera Tracy i Katherine Hepburn jedzących razem obiad? Może jesteś zbyt młody, abyś oglądałten film, gdy był pokazywany po raz pierwszy. Ale nigdy nie jest za późno!

To jest gra z podziałem na role.


● Stereotypy, uprzedzenia i dyskryminacja.

● Przekazywanie uprzedzeń w procesie uspołeczniania i edukacji.

● Radzenie sobie z konfliktami.

Cele

● Analiza informacji o ludziach z innych kultur i warstw społecznych, które otrzymujemy od naszej rodziny

● Analiza wartości kryjących się za tymi informacjami.

● Świadomość roli rodziny w przekazywaniu wartości społecznych.

Czas

45 minut

Liczba uczestników

dowolna, minimum 8 osób

Materiały

● kopie kart ról

● papier i długopisy dla specjalnych obserwatorów

Instrukcje

1. Wyjaśnij grupie, że jest to zabawa z podziałem na role, dotycząca roli rodziny w przekazywaniu wyobrażeńo ludziach należących do innych grup społecznych i kulturowych.

178

2. Poproś czterech ochotników do zagrania ról (najlepiej po dwóch z każdej płci) i czterech na specjalnychobserwatorów. Reszta grupy to obserwatorzy ogólni.

3. Niech każdy specjalny obserwator śledzi zachowania jednej osoby, grającej jakąś rolę i zapisuje wszystkiejej argumenty. Zdecyduj, kto kogo obserwuje.

4. Rozdaj karty ról i daj grającym role 2–3 minuty na wczucie się w ich osobowość.

5. Przygotuj scenę: umieść cztery krzesła w półokręgu, a wszystkim wyjaśnij, że to jest pokój gościnny, żebędą oglądali dyskusję rodzinną. Daj sygnał do rozpoczęcia gry.

6. Musisz zdecydować, jak długo ma trwać odgrywanie ról, w zależności od tego, jak będzie się ono rozwijać.15 minut to dobry czas na tę część gry. Daj jasny sygnał oznaczający koniec.


Rozpocznij dyskusję od aktorów. Niech powiedzą, jak się czuli. Następnie poproś każdego obserwatora po koleio odczytanie argumentów, których używali aktorzy, aby przekonać innych do swojego punktu widzenia.

Następnie przejdź do ogólnej dyskusji ze wszystkimi. Możesz zapytać:

● Czy argumenty były używane w podobny sposób do tego, który słyszycie w waszych rodzinach?

● Czy odbyłoby się to inaczej, gdyby chłopak był tej samej rasy co dziewczyna?

● Czy byłyby różnice, gdyby to chłopak przyprowadził do domu dziewczynę?

● Co by się stało, gdyby dziewczyna powiedziała, iż była w związku z inną dziewczyną?

● Co by było, gdyby chłopak zaprezentował swojego chłopaka?

● Czy uważasz, że ten rodzaj konfliktu zdarza się nadal często, czy jest to relikt przeszłości?

● Czy zdarzyło ci się kiedykolwiek coś podobnego lub czy znasz kogoś z sąsiedztwa, kto miał tego rodzajuproblem?


Jeśli grupa zna już gry z podziałem na role, to nie potrzeba żadnych instrukcji, w przeciwnym razie ważne będziepołożenie nacisku na różnicę pomiędzy graniem roli w takiej zabawie a profesjonalnym aktorstwem. Jeśli chodzio to pierwsze, to podczas prezentowania roli lub poglądu pozostajemy sobą, podczas profesjonalnego graniamusimy interpretować postać inną od naszej własnej osoby. Dlatego nie jest to sprawa aktorstwa czy sztuki drama-tycznej, lecz raczej reprezentowanie i odkrywanie roli lub poglądu, postawy.

Jeśli uważasz, że role są zbyt opisowe lub że nie mają wiele wspólnego z rzeczywistością, możesz zrobić własnekarty ról, szkicując cztery najczęstsze poglądy, typowe dla rodzin w twojej kulturze. Jeżeli chcesz rozszerzyć po-mysł i napisać więcej ról, zrób to.

Zajęcia te bardzo łatwo zaadaptować do rzeczywistości kulturowej i społecznej uczestników. Jeśli ktoś o ciemnymkolorze skóry uważany jest za coś egzotycznego, osobliwego, ponieważ nie ma ciemnoskórych ludzi w lokalnejspołeczności, niech chłopak będzie muzułmaninem. Gdy rodzina jest katolicka, przedstaw chłopaka żyda itp.

179

Sugestie

Chcesz dalej odkrywać swoje poglądy i reakcje w związku z ludźmi innych narodowości? Przeprowadź grę „Euro-kolej à la carte” (nr 11).

Jak wyrozumiały i otwarty jesteś w stosunku do ludzi, którzy są inni? Dowiedz się, jak trudno jest w praktyce być taktolerancyjnym, jak byś sobie tego życzył.

Karty ról (do skopiowania dla uczestników)

CÓRKACÓRKACÓRKACÓRKACÓRKA

Zdecydowałaś spotkać się ze swoją rodziną i powiedzieć, że chcesz mieszkać ze swym czarnoskó-rym chłopakiem.

Zaczynasz odgrywać rolę. Oznajmiasz rodzinie, że zamierzasz mieszkać ze swym chłopakiem, któryjest czarnoskóry. Spróbuj obronić swoją decyzję, argumentując, że masz zamiar sprzeciwić się uprze-dzeniom dotyczącym związków między młodymi ludźmi, zwłaszcza między ludźmi różnych ras.

MAMAMAMAMATKATKATKATKATKA

Twoja córka ma czarnoskórego chłopaka, z którym jest w bardzo bliskim związku.

Bardzo kochasz swoją córkę, ale naprawdę nie rozumiesz, jak ona mogła ci to zrobić. Popierasz mężawe wszystkim, co mówi. Nie odrzucasz córki, ale starasz się wywołać w niej uczucie żalu z powodubólu, jaki ci sprawia. Myślisz, że czarnoskóry chłopak porzuci ją i że będzie bardzo cierpiała.

STSTSTSTSTARSZY BRAARSZY BRAARSZY BRAARSZY BRAARSZY BRATTTTT

Twoja siostra ma czarnoskórego chłopaka, z którym jest w bardzo bliskiej relacji.

Przede wszystkim nie dbasz o to, czy twoja siostra chodzi z czarnoskórym mężczyzną, a właściwiestajesz w obronie prawa ludzi do wolności w zawieraniu związków. Niemniej kiedy twoja mamamówi, że on prawdopodobnie porzuci twoją siostrę, zaczynasz myśleć, iż być może on ją wyko-rzystuje. Okazujesz swoje zaniepokojenie i chcesz chronić swoją siostrę.

OJCIECOJCIECOJCIECOJCIECOJCIEC

Twoja córka ma czarnoskórego chłopaka, z którym jest w bardzo bliskiej relacji.

To ty decydujesz w domu i nie akceptujesz związku twojej córki. Reprezentujesz moralność „maso-wą”, najszerzej akceptowaną i dbasz o to, co ludzie powiedzą. Nie uważasz się za rasistę, ale ślubtwojej córki z czarnym to co innego. Pomyśl o surowym ojcu i używaj takich argumentów, jakich onby użył.

180

40. Zrób to! poziom 2 temat M

Czasami ludzie będący rodzicami, szefami i generalnie dorośli bywają bardzo ograniczeni, mają ciasne umysły… aleczy nie jesteśmy tacy także i my? Ta zabawa jest symulacją.


● Dyskryminacja ludzi, którzy są inni.

● Mechanizmy utrzymujące mniejszości na gorszej, nieuprzywilejowanej pozycji w naszym społeczeństwie.

Cele

● Doświadczenie dyskryminacji.

● Analiza tego, w jaki sposób dyskryminujemy pewne grupy społeczne i jednocześnie obwiniamy je sytuację,w której się znajdują.

● Uświadomienie sobie, jak „pomagamy” w utrzymaniu niesprawiedliwych struktur społecznych.

Czas

60 minut

Liczba uczestników

maksymalnie 40 osób, konieczny będzie podział na 4 grupy

Materiały

● 4 wielkie arkusze papieru

● 4 stare czasopisma

● 4 pary nożyczek

● 4 pudełka kolorowych flamastrów

● 4 tuby kleju

● dodatkowo można przygotować 4 komplety narzędzi i resztek, np. sznurek, wełna, guziki, spinacze dopapieru

● papier i długopis dla obserwatorów

● budzik lub zegarek

181

Instrukcje

1. Podziel uczestników na 4 grupy i poproś każdą z grup, aby zajęła miejsce w rogu pokoju, gdzie będziemogła swobodnie pracować.

2. Poproś każdą grupę, by wybrała jedną osobę na obserwatora, który będzie robił notatki dotyczące tego,co robią i mówią pozostali członkowie grupy.

3. Powiedz, że podejdziesz do każdej z grup, aby dać im materiały i wyjaśnić, co mają robić.

4. Idź do pierwszej grupy, daj jej zestaw materiałów i powiedz: „Dostajecie arkusz papieru, czasopismo, no-życzki i klej. Stwórzcie collage przedstawiający wiosnę. Daję wam 20 minut. Możecie zacząć w dogodnymdla was momencie”.

5. Następnie podejdź do drugiej grupy, podaj zestaw materiałów i wyjaśnij, że wykorzystując arkusz papierui czasopismo, za pomocą nożyczek i kleju mają stworzyć collage przedstawiający lato. Ma im to zająć 20minut. Mogą zacząć, kiedy chcą.

6. Potem podejdź do grupy trzeciej, daj materiały i powiedz: „Oto arkusz papieru, czasopismo, nożyczki i klej.Za ich pomocą stwórzcie collage przedstawiający jesień. Daję wam 20 minut. Możecie zacząć w dowol-nym momencie”.

7. W końcu udaj się do czwartej grupy, daj jej materiały i powiedz: „Mso flosamd loerabtbz losnise bauquxapoyeles, nseioamans sajiyudo laverza losifalitome. Macie 20 minut, aby to zrobić. Możecie rozpocząć,kiedy chcecie”.

8. Kiedy grupy będą pracowały, przechadzaj się dookoła, dopinguj i pomagaj trzem pierwszym grupom, czwartązaś obwiniaj za to, że jeszcze nie zaczęła robić tego, o co ją prosiłeś.

9. Po 20 minutach zakończ grę i zapytaj grupy, czy im pomóc. Jeśli pierwsza grupa jeszcze nie skończyła,pozwól na dokończenie pracy w ciągu 3–4 minut.


Zacznij od rozmowy z tymi, którzy przygotowywali collage. Zapytaj, co myślą o zabawie, jak się czuli, jak im siępracowało razem w grupach, czy każdy uczestnik osobiście brał udział. Następnie poproś o kilka słów obserwato-rów. Niech opowiedzą, co się działo w każdej z grup. Później wciągnij wszystkich do dyskusji o powiązaniach tejgry z rzeczywistością:

● Czy widzicie jakieś związki z codziennym życiem?

● Kim jest czwarta (ostatnia) grupa w naszym społeczeństwie?

● W jaki sposób przyczyniamy się do obwiniania (potępiania) ofiar społecznej niesprawiedliwości?

● Jak reagują ludzie, którzy czują się ofiarami niesprawiedliwości społecznej?

● Czy reagują tak samo jak członkowie czwartej grupy?

182


Jeśli pracujesz tylko z kilkoma osobami, przystosuj grę i utwórz dwie grupy: pierwszą z jasnymi instrukcjami, drugąz zagmatwanymi.

Alternatywą do użycia bezsensownego zdania jako wskazówki dla czwartej grupy może być podanie właściwejinstrukcji powiedzianej bardzo szybko lub w języku obcym.

Bądź świadomy tego, że gra może wywołać gwałtowne reakcje u osób z grupy czwartej, będące wynikiem fru-stracji spowodowanej niezrozumieniem instrukcji i ciągłym obwinianiem. Czasami ludzie mogą się zdenerwowaćna prowadzącego i wyjść. Czasem obracają swoje niezadowolenie przeciwko pozostałym grupom i uniemożliwia-ją im skończenie ich prac. Bywa też tak, iż uczestnicy nie uzewnętrzniają uczuć, zachowując agresję na później.

Dlatego sugerujemy:

● Upewnij się, że grupy zostały sformowane przypadkowo, aby uniknąć sytuacji, w której ktoś czuje siępokrzywdzony, stale prześladowany.

● Zanim zaczniesz podsumowanie, przypomnij, że gra była symulacją i teraz wszyscy wychodzą ze swoichról.

● Daj każdemu czas, aby mógł wyrazić swoje uczucia, zanim zaczniecie analizować, co się wydarzyło. Jeśli nato nie pozwolisz, emocje ujawnią się później i trudno będzie zrobić dobre podsumowanie.

Warianty

Jeśli chcesz uczynić grę większym wyzwaniem lub gdy nie masz potrzebnych materiałów, możesz poprosić grupyo przedstawienie krótkiego skeczu. To może okazać się bardziej stresujące dla części grupy, która będzie myślałanad tym, jak jednocześnie przedstawić coś tak zagadkowego i nie ośmieszyć się.

Sugestie

Zastanów się głębiej nad problemem grup, klas w naszym społeczeństwie. Jak oceniasz ludzi, których możeszokreślić jako społecznie przegranych i zwycięzców? Zbadaj to przez grę „Portrety” (nr 26). Możesz też przejść dogry „Ścieżka rozwoju” (nr 31), ukazującej wiele mechanizmów, przy użyciu których współczesny system ekono-miczny dyskryminuje większość ludzi żyjących w krajach Południa, aby utrzymać uprzywilejowaną pozycję tychz Północy.

183

Ćwiczenia poziom 0 temat G„na rozgrzewkę”

Poniższe ćwiczenia „na rozgrzewkę” to krótkie, zabawne ćwiczenia, których używa się dla pobudzenia grupy.Przydają się, gry zaczynasz pracować z nową grupą, żeby wytworzyć dobrą atmosferę i żeby na początku zajęćrozgrzać uczestników.

Ćwiczenia zostały podzielone na dwie części. Pierwsza to zbiór ćwiczeń, których używa się do rozgrzania uczest-ników i wytworzenia dobrej atmosfery w grupie. Część druga zawiera inne ćwiczenia, które oprócz pobudzanialudzi, pomagają im poznać się lepiej i zacząć zajmować się tematem kampanii.

Należy podkreślić, że wszystkie te ćwiczenia mają być lekkie i zabawne, żeby zachęcić uczestników zajęć dowspólnej pracy przed wykonaniem ćwiczeń z pakietu. To są tylko sugestie, jeśli znasz inne tego typu ćwiczeniai chcesz je przeprowadzić, to zrób to.

Jeśli zaczynasz pracować z tym pakietem z nową grupę, sugerujemy po wykonaniu jednego lub dwóch ćwiczeń„na rozgrzewkę” próbę zorganizowania gier, które pomogą zbudować zespół i związane są z wyobrażeniami, np.„Marzenia” (nr 20), „Jeden odpada” (nr 14), „Ja też” (nr 13), „Szukanie podobieństw i odkrywanie różnic” (nr 30)lub „Jesteśmy równi” (nr 15).

Część 1

Celem poniższych ćwiczeń jest:

● Zachęcenie do współdziałania.

● Pobudzenie i rozgrzanie grupy.

● Rozwinięcie umiejętności komunikacyjnych.

● Zachęcenie ludzi do współpracy.

● Zabawa.

Kiedy grupa jest rozgrzana, przeprowadź ćwiczenie „na rozgrzewkę” z drugiej części lub jedną z gier wymienionychpowyżej.

184

Przyniosłem list dla…

Czas

5–10 minut

Liczba uczestników

20–30 osób

Materiały

● krzesła, jedno mniej niż jest uczestników

Przebieg ćwiczenia

1. Ustawcie krzesła w kole.

2. Poproś uczestników, żeby usiedli na krzesłach, osoba bez krzesła staje w środku.

3. Powiedz osobie stojącej w środku, żeby powiedziała coś w rodzaju: „Przyniosłem list dla tych, którzy…noszą okulary (…dziś rano wzięli prysznic,…noszą spodnie,…mają zegarek na ręku itd., itp.)”.

4. Wszystkie osoby w okularach muszą zmienić krzesło, a osoba stojąca w środku korzysta z okazji, żebyusiąść.

5. Kto pozostał w środku, przynosi kolejny list.

6. Zakończ grę po 5 lub 10 minutach lub gdy każdy już był na środku, lub wszyscy musieli zmienić miejsce.

185

Mrugając do ciebie

Czas

10–15 minut

Liczba uczestników

5–15 (liczba osób musi być nieparzysta)

Materiały

● krzesła, jedno więcej niż połowa uczestników

Przebieg ćwiczenia

1. Ustawcie krzesła w kole.

2. Podziel uczestników na dwie grupy. Jedna grupa powinna mieć o jedną osobę więcej niż druga.

3. Powiedz osobom z mniejszej grupy, żeby usiedli na krzesłach (jedno z krzeseł pozostanie puste).

4. Powiedz osobom z drugiej grupy, żeby stanęły za każdym krzesłem (także za pustym krzesłem musi ktośstanąć).

5. Wyjaśnij, że osoba stojąca za pustym krzesłem ma spróbować przywołać do siebie osobę siedzącą nakrześle przez mruganie do niej. Osoba wołana musi przesiąść się na puste krzesło tak szybko, żeby osobastoją za nią jej nie dotknęła. Jeśli zostanie dotknięta, musi wrócić na swoje miejsce, a osoba za pustymkrzesłem musi wybrać kogoś innego do przywołania.

6. Jeśli uda się wołanej osobie przesiąść, osoba stojąca za nowym pustym krzesłem przywołuje do siebiemruganiem.

7. Jest jeszcze jedna zasada – osoba wołana nie może tego zignorować, musi spróbować się przesiąść.


Ćwiczenie jest zabawne, jeśli przebiega szybko.

186

Most

Czas

około 15 minut

Liczba uczestników

10–20 (parzysta liczba uczestników)

Materiały

● tyle krzeseł, ilu jest uczestników plus dwa

Przebieg ćwiczenia

1. Podziel uczestników na dwie równe grupy.

2. Ustaw krzesła w dwóch rzędach, przodem do siebie, w odległości metra lub dwóch. Każdy rząd musi miećtyle krzeseł, ile jest osób w grupie i jedno dodatkowe, rzędy mają mieć taką samą długość.

3. Ustal w sali punkt, który będzie tak samo odległy od obu rzędów i będzie wyznaczał linię końcową.

4. Grupy wybierają rząd i każda z osób staje na krześle. Ostatnie krzesła, najdalej od linii końcowej, pozostająpuste.

5. Wyjaśnij zasady gry: Osoba stojąca najbliżej pustego krzesła musi go podnieść i przekazać sąsiadowi, którypodaje go dalej wzdłuż rzędu. Krzesło musi być podawane z ręki do ręki. Kiedy krzesło dochodzi doostatniej osoby, ona stawia go na podłodze i staje na nim, a pozostali przesuwają się o jedno miejscei zaczynają przesyłać kolejne krzesło. Ten zespół wygrywa, który pierwszy postawi puste krzesło na liniikońcowej.

6. Daj sygnał startowy.


Gracze muszą stać cały czas na krzesłach. Jeśli ktoś spadnie, wypada z gry, a jego zespół musi podawać dwa pustekrzesła.

187

Kto zaczął?

Czas

10 lub 15 minut

Liczba uczestników

10–20 osób

Materiały

● zegarek lub zegar

Przebieg ćwiczenia

1. Poproś ochotnika o opuszczenie pokoju.

2. Powiedz pozostałym, żeby stanęli w kole.

3. Wybierz prowadzącego. Powiedz mu, żeby zaczął pokazywać jakąś czynność (drapanie po brodzie, ma-chanie ręką, ruszanie głową, udawanie gry na instrumencie itp.), a reszcie, żeby go naśladował.

4. Powiedz prowadzącemu, żeby często zmieniał pokazywaną czynność, a reszta ma go naśladować.

5. Zawołaj ochotnika z powrotem i zaproś go do środka kręgu. Powiedz mu, że ma zgadnąć, kto jest prowadzą-cym. Ma na to 3 minuty i może zgadywać 3 razy. Jeśli nie zgadnie, musi dać okup, np. zrobić coś śmiesznego.

6. Jeśli ochotnik zgadnie, prowadzący opuszcza salę, a grupa wybiera nowego lidera. I tak w kółko aż dozakończenia gry.


Ponieważ czas jest czynnikiem wywołującym presję w tym ćwiczeniu, ważne jest, żeby używać go do zdynamizo-wania gry. Możesz to zrobić, mówiąc coś w stylu „Minęła już minuta, a nasz przyjaciel wygląda na zagubionego”,„Czy uda się zgadnąć?” itp.

188

4 w górę

Czas

5–10 minut

Liczba uczestników

10 i więcej

Materiały

● krzesła, tyle ilu jest uczestników

Przebieg ćwiczenia

1. Ustawcie krzesła w kole, niech uczestnicy na nich usiądą.

2. Wyjaśnij zasady gry – przez czas trwania gry 4 osoby muszą stać, przy czym jedna osoba nie może staćdłużej niż 10 sekund (może stać krócej).

3. Grający nie mogą się w żaden sposób porozumiewać, ale każdy w grupie musi obserwować, co się dziejei wspólnie odpowiadać za to, że w każdej chwili 4 osoby stoją, nie mniej, nie więcej.


Kilka minut zajmie uczestnikom wdrażanie się do gry, ale kiedy raz złapią dobry rytm wstawania i siadania, wszystkobędzie dobrze szło. Jest to bardzo ekscytujące i bardzo integruje grupę.

Możesz na końcu zapytać uczestników, skąd wiedzieli, kiedy wstać.

189

Część 2

Celem poniższych ćwiczeń jest:

● Pobudzenie i rozgrzanie grupy.

● Ułatwienie ludziom poznania siebie nawzajem.

● Zachęcenie ludzi do współpracy.

● Wprowadzenie niektórych idei związanych z kampanią.

● Zachęcenie do współdziałania.

● Zabawa.

Ludzkie bingo

Czas

20 minut

Liczba uczestników

8 i więcej osób

Materiały

● kopia poniższej informacji dla każdego uczestnika

● długopisy dla każdego uczestnika

Przebieg ćwiczenia

Wyjaśnij uczestnikom, że celem jest rozmowa każdego z uczestników ćwiczeń z możliwie wieloma różnymi ludź-mi, dowiedzenia się czegoś innego o każdej z tych osób i zapisanie w każdym polu innego imienia.

Znajdź kogoś w grupie, kogo możesz zapytać: „Czy jesteś kimś, kto…?”

190

Postaraj się wpisać w każdym polu inne imię:

● Ostatnio malował lub tapetował swoje mieszkanie?

● Lubi gotowanie?

● Podróżował do innego europejskiego kraju?

● Mieszka wraz z innymi członkami rodziny?

● Czyta regularnie gazety?

● Sam sobie szyje ubrania?

● Lubi piłkę nożną?

● Ma w domu zwierzę?

● Umie grać na jakimś instrumencie?

● Ma rodziców lub dziadków, którzy urodzili się w innym kraju?

● Zna choć trochę esperanto?

● Podróżował poza Europę?


Jeśli chcesz przeprowadzić krótką dyskusję o tym, czego ludzie się dowiedzieli, zacznij od pytania, czy gra im siępodobała. Potem porozmawiajcie o różnorodności umiejętności i zainteresowań w grupie i o tym, jakie wpływykulturowe pytający zauważyli w sposobie odpowiadania, przykładowo: Czy taka sama liczba mężczyzn i kobietgotuje i szyje ubrania? Jednak nie zatrzymuj się na tym zbyt długo – przejdź do innego ćwiczenia, które umożliwigrupie przyjrzeć się podobieństwom i różnicom, np. „Jestesmy równi” (nr 15).

191

Przywitania

Czas

15 minut

Liczba uczestników

10 i więcej osób

Przygotowania

● Skopiuj przywitania, potnij je tak, żeby na każdej kartce było jedno przywitanie i żeby kartki były jednakowei włóż kartki do kapelusza.

● Będziesz potrzebować jedno przywitanie dla każdego uczestnika.

Przebieg ćwiczenia

Poproś uczestników, żeby wylosowali po jednym pasku papieru, po czym zebrali się na środku sali i witali sięnawzajem, mówiąc swoje imię i wykonując czynność opisaną na wylosowanej kartce.

● Przywitaj inną osobę, obejmując i całując trzy razy w policzki.

● Przywitaj inną osobę, obejmując i całując w każdy policzek.

● Przywitaj inną osobę, obejmując i całując cztery razy w policzki.

● Przywitaj inną osobę, składając dłonie jak do modlitwy i schylając się do przodu.

● Przywitaj inną osobę, trąc o siebie nosami.

● Przywitaj inną osobę bardzo ciepło, wielkim uściskiem.

● Przywitaj inną osobę mocnym uściskiem dłoni.

● Gdy witasz inną osobę, utrzymaj dystans ok. pół metra i uściśnijcie sobie lekko dłonie.


To jest trochę trudniejsze ćwiczenie, gdy się go robi z osobami, które się nie znają. Trzeba podkreślić, że nie jestjego celem wzmocnienie stereotypów. Krótka dyskusja o reakcjach uczestników powinna przeciwdziałać pojawia-niu się stereotypów i powinna pomóc przejść do następnego ćwiczenia. Możesz spytać:

192

● Czy zgadliście, skąd pochodzą różne powitania?

● Na ile są one stereotypami? Przykładowo: czy wszyscy Niemcy mają ciężką rękę?

● Przy których powitaniach czułeś się dobrze, a przy których czułeś się skrępowany i dlaczego?

● Czy kiedykolwiek byłeś w kłopotliwej sytuacji, kiedy w innym kraju ktoś witał cię ciepło trzema całusami,a ty dałeś wycofałeś się po drugim, bo nie wiedziałeś, jakie tam są zwyczaje?

Wykonajcie ćwiczenie, które bada stereotypy, np. „Pierwsze wrażenie” (nr 25).

Uwaga:Uwaga:Uwaga:Uwaga:Uwaga: Uczestnicy będą pytać, skąd pochodzą różne powitania. Powiedz, żeby zgadli, sugerowane odpowiedzi,to:

● Gdy witasz inną osobę, utrzymaj dystans ok. pół metra i uściśnijcie sobie lekko dłonie. (Anglia)

● Przywitaj inną osobę, obejmując i całując trzy razy w policzki. (Holandia, Belgia)

● Przywitaj inną osobę, obejmując i całując w każdy policzek. (Portugalia, Hiszpania)

● Przywitaj inną osobę, obejmując i całując cztery razy w policzki. (paryżanie)

● Przywitaj inną osobę, składając dłonie jak do modlitwy i schylając się do przodu. (Japonia)

● Przywitaj inną osobę, trąc o siebie nosami. (Eskimosi)

● Przywitaj inną osobę bardzo ciepło, wielkim uściskiem. (Rosja, Palestyna)

● Przywitaj inną osobę mocnym uściskiem dłoni. (Niemcy)

Na podstawie podręcznika Co-operative Studies wydanego przez Co-operative Unio0n Education Department,Standford Hall, Loughborough, Leicestershire, LE12 5QR, Wielka Brytania.

193

Sposoby poziom 0 temat Grozpoczęcia pracy

Pakiet ten był napisany dla ludzi w całej Europie, którzy spotykają się w różnych kontekstach. Oczywiste jest, żeniektórzy będą pracować z grupami, które potrzebują bardzo prostych ćwiczeń, które nie wymagają tak dobrejpracy w grupie ani umiejętności komunikacyjnych. Poniższe ćwiczenia mogą być dobrym punktem startowym,żeby pobudzić ludzi do zadawania pytań i do rozpoczęcia rozmowy o zagadnieniach kampanii.

Kiedy członkowie twojej grupy wykażą zainteresowanie, przejdź to łatwiejszych ćwiczeń w głównej części, przy-kładowo coś z poziomu 1, żeby wzmocnić grupę i zacząć pracować z wyobrażeniami, „Jesteśmy równi” (nr 15),„Pierwsze wrażenie” (nr 25) lub „Kultura w obrazkach” (nr 18).

Cele:

● Dostarczenie informacji.

● Zachęcenie do współpracy i współdziałania.

● Pobudzenie zainteresowania omawianymi zagadnieniami.

● Zwiększenie świadomości, że ludzie są różni.

Czas

dowolny

Liczba uczestników

dowolna


Wykorzystaj i przystosuj poniższe pomysły, żeby dopasować je do twojej grupy.

Podczas każdej dyskusji staraj się mówić:

● Co ludzie powiedzieli lub zrobili.

● Czego dowiedzieli się z ćwiczenia i jaki ma to związek z ich życiem, społecznością i resztą świata.

1. Postery

Znajdź zdjęcia ludzi, którzy w jakiś sposób są inni, przyklej je na duże arkusze papieru i napisz pod spodem niedo-kończone zdania. Wybierz takie zdania, żeby skupić się na opiniach ludzi na temat zagadnienia, którym chcesz się

194

zająć, przykładowo „Jestem z…”, „Moje ulubione jedzenie to…”, „Moja ulubiona muzyka to…”, „Mam na imię…”.Poproś uczestników, żeby dokończyli zdania. Albo poproś ich o napisanie swoich sugestii na posterach.

Możesz też zebrać zdjęcia osób, które znane są w okolicy, w kraju lub na świecie z powodu walki z rasizmem,nietolerancją, promocji równości itp. i poproś uczestników, żeby powiedzieli, jak te osoby się nazywają i dlaczegosą sławne.

2. Różne jedzenie – różne smaki

Jeśli sprzedajesz przekąski i słodycze w swoim klubie lub swojej grupie, kup różne przekąski, które pochodząz innych kultur, np. kebab czy krakersy z krewetek.

Dodaj do tego napoje w butelkach z etykietkami w różnych językach (przywiezionymi z zagranicznych wakacji).Zachęć uczestników, żeby poczuli ducha przygody i spróbowali różnego jedzenia.

3. Nowe czasopisma – nowe języki

Przynieś czasopisma młodzieżowe napisane w różnych językach lub pochodzące z różnych krajów

Rozłóż je wokół, żeby młodzi ludzie mogli je przeglądnąć. Skorzystaj z okazji, żeby zwiększyć ich świadomość, jakludzie są różni.

4. Gry planszowe

Spróbujcie gier planszowych z różnych krajów.

Raz jeszcze uważne zadawanie pytań może zwiększyć zaciekawienie innymi kulturami.

5. Kwizy i ankiety

1. Zaprojektuj i skopiuj łamigłówki słowne, np. z nazwami różnych festiwali kulturalnych, walutami lub innymitematami, którymi chcesz się zająć.

2. Ankiety „Jak wiele wiesz?” o sławnych ludziach, którzy propagowali tolerancję, np.

– Mahatma Ghandi był sławny, ponieważ:

a) był piłkarzem

b) był przywódcą indyjskiej walki o niepodległość

c) był premierem Pakistanu (odpowiedź b)

– Olaf Palme był:

a) pierwszym czarnym premierem Szwecji

b) naukowcem, który udowodnił, że wszyscy należymy do jednej ludzkiej rasy

c) premierem Szwecji, laureatem pokojowej nagrody Nobla (odpowiedź c)

195

3. Kwizy „dopasuj słowa”. Zrób listę tradycyjnych potraw i krajów, z których pochodzą. Poproś ludzi, żebypołączyli liniami kraje i ich potrawy.

Np.: spaghetti Hiszpania

haggis Włochy

paella Szkocja

6. Wieczory tematyczne

Zaproście kogoś, kto jest „inny”, ma jakiś talent, który może wam zaprezentować, np. czytanie Braillem, tańcetradycyjne, rzeźbienie w drewnie, odmawianie mantr, gra na nietypowym lub tradycyjnym instrumencie (dudy?),noszenie tradycyjnych strojów.

7. Filmy i video

Oglądanie filmów lub nagrań video jest dobra rozrywką i może nieść wiele informacji. Może to być dobre narzę-dzie, jeśli jest związane z lokalnymi kampaniami lub wydarzeniami, żeby młodzi ludzie mogli poczuć się zaangażo-wani.

Niektóre pomysły w tej części zostały zainspirowane ćwiczeniami w Dorset County Council Youth Wirk Curricu-lum Pack.

196

PODSUMOWANIE

(Prosimy o skopiowanie tych stron, oczywiście można dodać do nich kolejne kartki)

Mamy nadzieję, że jesteś zadowolony z pierwszej wersji pakietu edukacyjnego „Każdy inny, wszyscy równi”, że byłon dla Ciebie pomocny i użyteczny. Planujemy na końcu kampanii przejrzeć i wydać cały pakiet na nowo, żebystworzyć materiał, z którym będzie można pracować przez kilka następnych lat. Zapraszamy Cię do uczestnictwaw tym procesie, mamy nadzieję, że znajdziesz czas, żeby przekazać nam, co sądzisz o pakiecie. Dziękujemy.

Skąd wziąłeś ten pakiet?

.................................................................................................................................................................................

W jakim kontekście, w jakiej sytuacji go używałeś?

.................................................................................................................................................................................

Których części lub rozdziałów używałeś?

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

Które części lub rozdziały były dla Ciebie najbardziej użyteczne?

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

Które części lub rozdziały były dla Ciebie najmniej użyteczne?

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

Jakie masz ogólne uwagi, które powinny być wzięte pod uwagę podczas prac nadnową wersją?

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

197

Jakie masz szczegółowe uwagi, które powinny być wzięte pod uwagę podczas pracnad nową wersją? (Jeśli potrzebujesz więcej miejsca, dołącz dodatkowe kartki)

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

Jakie inne publikacje możesz zaproponować, w szczególności te dostępnew Twoim kraju lub w Twoim języku ojczystym? (Podaj tytuły, autorów,wydawców, język itp.)

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

Dalsze komentarze i sugestie:

Imię i nazwisko: ........................................................................................................................................................

Twój adres: ..............................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

Organizacja: .............................................................................................................................................................

Prosimy o wysłanie wypełnionego formularza do:

European Youth Centre/Centre Europeen de la Jeunesse

For the attention of Mr. Rui Gomes

30 rue Pierre de Coubertin

F-76000 Strasbourg

France

Fax: +/33/88 41 27 77

198

Załącznik nr 1

DEKLARACJA WIEDEŃSKA

MyMyMyMyMy, szefowie państw i rządów państw członkowskich R, szefowie państw i rządów państw członkowskich R, szefowie państw i rządów państw członkowskich R, szefowie państw i rządów państw członkowskich R, szefowie państw i rządów państw członkowskich Rady Europyady Europyady Europyady Europyady Europy, spotkawszy się po raz pierwszy w historii, spotkawszy się po raz pierwszy w historii, spotkawszy się po raz pierwszy w historii, spotkawszy się po raz pierwszy w historii, spotkawszy się po raz pierwszy w historiinaszej organizacji na niniejszej wiedeńskiej konferencji na szczycie, uroczyście oświadczamynaszej organizacji na niniejszej wiedeńskiej konferencji na szczycie, uroczyście oświadczamynaszej organizacji na niniejszej wiedeńskiej konferencji na szczycie, uroczyście oświadczamynaszej organizacji na niniejszej wiedeńskiej konferencji na szczycie, uroczyście oświadczamynaszej organizacji na niniejszej wiedeńskiej konferencji na szczycie, uroczyście oświadczamy, co następuje:, co następuje:, co następuje:, co następuje:, co następuje:

Zakończenie podziału Europy stwarza historyczną szansę na umocnienie pokoju i stabilizacji na kontynencie. Wszyst-kie nasze państwa przywiązane są do pluralistycznej i parlamentarnej demokracji, niepodzielności i powszechnościpraw człowieka, praworządności oraz wspólnej spuścizny kulturowej, wzbogaconej przez swoją różnorodność.Europa może więc stać się wielkim obszarem demokratycznego bezpieczeństwa.

Europa ta jest źródłem wielkiej nadziei, która w żadnym wypadku nie może zostać zniszczona przez terytorialne ambi-cje, utrwalenie sfer wpływów, odrodzenie się agresywnego nacjonalizmu, nietolerancji lub ideologii totalitarnych.

Potępiamy wszelkie takie odchylenia. Popychają one narody byłej Jugosławii do nienawiści i wojny oraz zagrażająinnym regionom. Wzywamy przywódców tych narodów do położenia kresu ich konfliktom. Zapraszamy te naro-dy do przyłączenia się do nas w budowaniu i umacnianiu Nowej Europy.

Wyrażamy przekonanie, iż ochrona mniejszości narodowych jest niezbędnym elementem stabilizacji i demokra-tycznego bezpieczeństwa na naszym kontynencie.

Rada Europy jest dominującą europejską instytucją polityczną, zdolną do przyjęcia, na równych prawach i w stałychstrukturach, demokracji europejskich uwolnionych z komunistycznej opresji. Z tego powodu przystąpienie tychpaństw do Rady Europy ma kluczowe znaczenie dla procesu europejskiej budowy, opartej na wartościach naszejorganizacji.

Przystąpienie takie zakłada, iż państwo aplikujące dostosowało swoje instytucje i system prawny do podstawo-wych zasad demokracji, praworządności oraz poszanowania praw człowieka. Przedstawiciele ludu muszą byćwybierani w drodze wolnych i uczciwych wyborów, opartych na powszechnym prawie do głosowania. Zagwa-rantowana swoboda wypowiadania się, w szczególności środków masowego przekazu, ochrona mniejszościnarodowych oraz przestrzeganie zasad prawa międzynarodowego muszą pozostać, w naszej opinii, decydują-cym kryterium dla ochrony każdego wniosku o członkostwo. Równie fundamentalne jest zobowiązanie dopodpisania Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i przyjęcie w całości, w krótkim czasie, konwencyjnychmechanizmów nadzoru. Jesteśmy zdecydowani zapewnić pełne przestrzeganie zobowiązań przyjętych przezwszystkie państwa należące do Rady Europy.

Potwierdzamy naszą wolę popierania integracji nowych państw-członków oraz podjęcia niezbędnych reform or-ganizacji, uwzględniających propozycje Zgromadzenia Parlamentarnego a także interesy władz lokalnych i regio-nalnych, które są niezbędne dla demokratycznego wyrażania się ludów.

Potwierdzamy politykę otwarcia i współpracy wobec wszystkich państw Europy Środkowej i Wschodniej, któreopowiadają się za demokracją. Programy utworzone przez Radę Europy dla wspomożenia demokratycznychprzemian powinny być rozwijane i stale dostosowywane do potrzeb naszych nowych partnerów.

199

Zamierzamy uczynić Radę Europy w pełni zdolną do przyczyniania się do umacniania bezpieczeństwa demokra-tycznego oraz do sprostania wyzwaniom społeczeństwa XXI wieku, tak aby nasza europejska tożsamość pozosta-wała prawnie chroniona oraz sprzyjała poprawie jakości życia.

Osiągnięcie tych celów wymaga pełniejszej koordynacji działań Rady Europy i aktywności innych organizacji zaan-gażowanych w budowę demokratycznej i bezpiecznej Europy, co odpowiada potrzebom komplementarnościi lepszego wykorzystania zasobów.

W związku z tym z zadowoleniem przyjmujemy współpracę zapoczątkowaną na podstawie porozumienia z 1987roku ze Wspólnotą Europejską, w szczególności wypracowywanie wspólnych programów, przede wszystkim narzecz państw Europy Środkowej i Wschodniej. Uważamy, że takie partnerstwo, w coraz bardziej zróżnicowanychobszarach działalności, odzwierciedla specyficzny i otwarty związek instytucjonalny istniejący między obydwomainstytucjami.

Podobnie, w celu sprzyjania demokratycznemu bezpieczeństwu, jesteśmy za rozwojem współpracy w płaszczyź-nie problemów człowieczeństwa między Radą Europy a KBWE. Porozumienia z tą organizacją mogłyby zostaćz pożytkiem zawarte, łącznie z jej Biurem Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka oraz Wysokim Komisa-rzem ds. Mniejszości Narodowych.

Jesteśmy zdecydowani na pełne wykorzystanie forum politycznego, jakimi są nasz Komitet Ministrów oraz Zgroma-dzenie Parlamentarne, do promocji, zgodnie z kompetencjami i powołaniem organizacji, umacniania demokratycz-nego bezpieczeństwa w Europie. Polityczny dialog w ramach naszej organizacji stanowić będzie cenny wkładw stabilizację na naszym kontynencie. Będziemy to czynić tym bardziej skutecznie, jeżeli będziemy zdolni rozpocząćtaki dialog ze wszystkimi państwami europejskimi, które wyraziły wolę postępowania zgodnie z zasadami Rady.

Przekonani, iż ustanowienie odpowiednich struktur prawnych oraz szkolenie personelu administracyjnego są nie-zbędnymi warunkami dla powodzenia ekonomicznej i politycznej transformacji w Europie Środkowej i Wschod-niej, przykładamy największą wagę do rozwoju i koordynacji programów pomocy na ten cel w porozumieniu zeWspólnotą Europejską.

Stworzenie tolerancyjnej i zasobnej Europy nie zależy wyłącznie od współpracy między państwami. Wymaga onorównież współpracy transgranicznej między władzami lokalnymi i regionalnymi, bez naruszania konstytucji i inte-gralności terytorialnej każdego państwa. Wzywamy organizację do kontynuowania pracy w tej dziedzinie oraz dorozszerzenia jej na współpracę między regionami nie graniczącymi ze sobą.

Wyrażamy nasze przekonanie, iż współpraca kulturalna, w której Rada Europy odgrywa czołową rolę – poprzezedukację, środki przekazu, działalność kulturalną, ochronę i promocję spuścizny kulturowej oraz udział młodzieży– jest niezbędna dla stworzenia spójnej a jednocześnie różnorodnej Europy. Nasze rządy zobowiązują się douwzględniania priorytetów i wytycznych Rady Europy w swojej współpracy bilateralnej i multilateralnej.

W celu przyczynienia się do spójności naszych społeczeństw, podkreślamy znaczenie zobowiązań określonychw Karcie Socjalnej Rady Europy oraz Europejskim Kodeksie Zabezpieczenia Społecznego, w celu zapewnieniaw państwach członkowskich odpowiedniego systemu ochrony socjalnej.

Uznajemy znaczenie współpracy prowadzonej w Radzie Europy na rzecz ochrony środowiska naturalnego i po-prawy środowiska wytworzonego.

Będziemy kontynuować nasze wysiłki dla ułatwienia integracji socjalnej legalnie zamieszkałych imigrantów oraz dopoprawy sterowania i kontroli przepływów migracyjnych, zachowując jednocześnie swobodę podróżowaniapo Europie. Zachęcamy więc grupę wiedeńską do kontynuowania swej pracy i przyczyniania się w ten sposóbwraz z innymi kompetentnymi grupami do kompleksowego podejścia do wyzwań stawianych przez migrację.

200

Wzmocnieni przez nasze więzy przyjaźni z państwami pozaeuropejskimi dzielącymi te same wartości, pragniemyrozwijać z nimi nasze wspólne wysiłki na rzecz pokoju i demokracji.

Potwierdźmy również, że pogłębienie współpracy w celu uwzględnienia nowej europejskiej sytuacji nie powinnow żaden sposób odwrócić naszej uwagi od obowiązków dotyczących współzależności i solidarności między Pół-nocą a Południem.

W tak nakreślonym politycznym kontekście, my, szefowie państw i rządów państw członkowskich Rady Europy,postanawiamy:

– poprawić skuteczność Europejskiej konwencji praw człowieka przez utworzenie jednego Trybunału dla za-pewnienia przestrzegania zobowiązań podjętych na jej podstawie (patrz załącznik I),

– podjąć polityczne i legalne zobowiązania dotyczące ochrony mniejszości narodowych w Europie orazpolecić Komitetowi Ministrów wypracowanie odpowiednich międzynarodowych instrumentów prawnych(patrz decyzja w załączniku II),

– prowadzić politykę zwalczania rasizmu, ksenofobii, antysemityzmu i nietolerancji oraz przyjąć w tym celudeklarację i plan działania (patrz decyzja w załączniku III),

– zaakceptować zasadę utworzenia organu konsultatywnego, będącego rzeczywistym przedstawicielem za-równo lokalnych, jak i regionalnych władz w Europie,

– zalecić Radzie Europy zbadanie możliwości wypracowania instrumentów stymulujących rozwój europej-skich programów kulturalnych, uwzględniających współudział władz publicznych i szerokich kręgów społe-czeństwa.

– polecić Komitetowi Ministrów dostosowanie statutu organizacji, w sposób niezbędny dla jej działania, ma-jąc na względzie propozycje przedłożone przez Zgromadzenie Parlamentarne.

Załącznik I

REFORMA MECHANIZMU KONTROLIEUROPEJSKIEJ KONWENCJI PRAW CZŁOWIEKA

MyMyMyMyMy, szefowie państw i rządów państw członkowskich R, szefowie państw i rządów państw członkowskich R, szefowie państw i rządów państw członkowskich R, szefowie państw i rządów państw członkowskich R, szefowie państw i rządów państw członkowskich Rady Europyady Europyady Europyady Europyady Europy, postanowiliśmy, postanowiliśmy, postanowiliśmy, postanowiliśmy, postanowiliśmy, co następuje,, co następuje,, co następuje,, co następuje,, co następuje,w odniesieniu do reformy mechanizmu kontroli Europejskiej konwencji praw człowieka:w odniesieniu do reformy mechanizmu kontroli Europejskiej konwencji praw człowieka:w odniesieniu do reformy mechanizmu kontroli Europejskiej konwencji praw człowieka:w odniesieniu do reformy mechanizmu kontroli Europejskiej konwencji praw człowieka:w odniesieniu do reformy mechanizmu kontroli Europejskiej konwencji praw człowieka:

Poprzez Europejską konwencję praw człowieka i określonych w niej podstawowych wolności, która weszław życie 40 lat temu, Rada Europy stworzyła międzynarodowy system ochrony praw człowieka, pozostający jedy-nym w swoim rodzaju. Jego główną cechą wyróżniającą jest podjęcie przez przystępujące państwa zobowiązaniado skutecznej ochrony praw człowieka, zawartych w Konwencji oraz do przyjęcia międzynarodowej kontroliw tym zakresie. Odpowiedzialność ta była dotychczas realizowana przez Europejską Komisję Praw Człowiekaoraz Europejski Trybunał Praw Człowieka.

Od czasu wejścia w życie Konwencji w 1953 roku liczba państw-stron zwiększyła się prawie trzykrotnie, a dalszepaństwa przystąpią do niej po uzyskaniu członkostwa w Radzie Europy. Jesteśmy zdania, iż wyłoniła się pilna potrzeba

201

dostosowania obecnego mechanizmu kontroli do tego rozwoju. Celem niniejszej reformy jest poprawa skutecznościśrodków ochrony, skrócenie procedur oraz utrzymanie obecnego wysokiego poziomu ochrony praw człowieka.

W tym celu postanowiliśmy ustanowić, jako integralną część Konwencji, jeden Europejski Trybunał Praw Człowie-ka, w miejsce obecnych organów kontrolnych.

Upoważniamy Komitet Ministrów Rady Europy do opracowania ostatecznej wersji projektu zmieniającego Euro-pejską Konwencją Praw Człowieka i podstawowych wolności, nad którym prace osiągnęły już istotny postęp,z myślą o przyjęciu tekstu i otwarciu go do podpisu podczas spotkania ministerialnego w maju 1994 r. Zapewnimynastępnie, aby protokół ten został przedłożony do ratyfikacji w możliwie najkrótszym czasie.

Załącznik II

MNIEJSZOŚCI NARODOWE

MyMyMyMyMy, szefowie państw i rządów państw członkowskich R, szefowie państw i rządów państw członkowskich R, szefowie państw i rządów państw członkowskich R, szefowie państw i rządów państw członkowskich R, szefowie państw i rządów państw członkowskich Rady Europyady Europyady Europyady Europyady Europy, postanowiliśmy, postanowiliśmy, postanowiliśmy, postanowiliśmy, postanowiliśmy, co następuje,, co następuje,, co następuje,, co następuje,, co następuje,w zakresie ochrony mniejszości narodowych:w zakresie ochrony mniejszości narodowych:w zakresie ochrony mniejszości narodowych:w zakresie ochrony mniejszości narodowych:w zakresie ochrony mniejszości narodowych:

Mniejszości narodowe, powstałe w Europie w wyniku wstrząsów dziejowych, powinny być chronione i szanowa-ne tak, aby mogły przyczyniać się do stabilizacji i pokoju.

W tej Europie, którą chcemy zbudować, musimy odpowiedzieć na to wyzwanie: zapewniając ochronę praw osóbnależących do mniejszości narodowych, poszanowania dla integralności terytorialnej oraz narodowej suwerenno-ści państw. Na tych warunkach mniejszości te wniosą cenny wkład w życie naszych społeczeństw.

Stworzenie klimatu tolerancji i dialogu jest niezbędne dla uczestnictwa w całym życiu politycznym. W tym wzglę-dzie ważny wkład powinien zostać wniesiony przez władze regionalne i lokalne.

W swoich działaniach państwa powinny zapewnić poszanowanie zasad, zasadniczych dla naszej wspólnej europej-skiej tradycji: równość wobec prawa, niedyskryminacja, równość szans, swoboda stowarzyszania i gromadzeniasię oraz możliwość aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym.

Państwa powinny stworzyć osobom należącym do mniejszości narodowych warunki niezbędne do rozwoju ichkultury, przy zachowaniu ich religii, tradycji i zwyczajów. Osoby te powinny mieć możliwość używania swojegojęzyka zarówno prywatnie, jak i publicznie oraz, pod pewnymi warunkami, w swych stosunkach z władzami pu-blicznymi.

Podkreślamy znaczenie, jakie mogą mieć dwustronne porozumienia między państwami, ukierunkowane na za-pewnienie ochrony mniejszości narodowych, dla stabilizacji i pokoju w Europie.

Potwierdzamy nasze zdecydowanie do pełnego wypełnienia zobowiązań dotyczących ochrony mniejszości naro-dowych, zawartych w dokumencie kopenhaskim oraz innych dokumentach KBWE.

Uważamy, że Rada Europy powinna zaangażować się, w możliwie jak największym stopniu, w przekształcenietych politycznych deklaracji w zobowiązania prawne.

Mając na uwadze swe podstawowe powołanie, Rada Europy jest najbardziej odpowiednią instytucją do przyczy-nienia się do rozwiązania problemów mniejszości narodowych. W związku z powyższym zamierzamy kontynu-

202

ować ścisłą współpracę istniejącą między Radą Europy a Wysokim Komisarzem KBWE do spraw Mniejszości Na-rodowych.

W konsekwencji, postanawiamy polecić Komitetowi Ministrów:

– przygotowanie środków budowy zaufania, ukierunkowanych na zwiększenie tolerancji i zrozumienia mię-dzy narodami,

– odpowiedzenie na wnioski o pomoc w sprawie negocjacji i implementacji umów w kwestiach dotyczącychmniejszości narodowych, jak również umów o współpracy transgranicznej,

– przygotowanie, bez zbędnej zwłoki, ramowej konwencji wyszczególniającej zasady, których umawiającesię strony zobowiązują się przestrzegać, w celu zapewnienia ochrony mniejszości narodowych; instrumentten byłby również otwarty do podpisu dla państw nieczłonkowskich,

– rozpoczęcie prac nad projektem protokołu uzupełniającego do Europejskiej Konwencji Praw Człowiekaw sferze kulturalnej, przez postanowienia gwarantujące prawa jednostki, w szczególności osób należącychdo mniejszości narodowych.

Załącznik III

DEKLARACJA I PLAN DZIAŁANIA W SPRAWIE ZWALCZANIARASIZMU, KSENOFOBII. ANTYSEMITYZMU I NIETOLERANCJI

MyMyMyMyMy, szefowie państw i rządów państw członkowskich R, szefowie państw i rządów państw członkowskich R, szefowie państw i rządów państw członkowskich R, szefowie państw i rządów państw członkowskich R, szefowie państw i rządów państw członkowskich Rady Europyady Europyady Europyady Europyady Europy, przekonani, że różnorodność tradycji, przekonani, że różnorodność tradycji, przekonani, że różnorodność tradycji, przekonani, że różnorodność tradycji, przekonani, że różnorodność tradycjii kultur była przez stulecia jednym z bogactw Europy oraz, że zasada tolerancji stanowi gwarancję utrzyma-i kultur była przez stulecia jednym z bogactw Europy oraz, że zasada tolerancji stanowi gwarancję utrzyma-i kultur była przez stulecia jednym z bogactw Europy oraz, że zasada tolerancji stanowi gwarancję utrzyma-i kultur była przez stulecia jednym z bogactw Europy oraz, że zasada tolerancji stanowi gwarancję utrzyma-i kultur była przez stulecia jednym z bogactw Europy oraz, że zasada tolerancji stanowi gwarancję utrzyma-nia w Europie otwartego społeczeństwa szanującego różnorodność kulturową, do której jesteśmy przynia w Europie otwartego społeczeństwa szanującego różnorodność kulturową, do której jesteśmy przynia w Europie otwartego społeczeństwa szanującego różnorodność kulturową, do której jesteśmy przynia w Europie otwartego społeczeństwa szanującego różnorodność kulturową, do której jesteśmy przynia w Europie otwartego społeczeństwa szanującego różnorodność kulturową, do której jesteśmy przy-----wiązani;wiązani;wiązani;wiązani;wiązani;

Przekonani, że ukształtowanie demokratycznego i pluralistycznego społeczeństwa, szanującego jednakową god-ność wszystkich ludzi pozostaje jednym z głównych celów wspólnoty europejskiej;

Zaniepokojeni obecnym odradzaniem się rasizmu, ksenofobii i antysemityzmu, rozwojem klimatu nietolerancji,wzrostem aktów przemocy, przede wszystkim wobec migrantów oraz ludzi obcego pochodzenia, oraz poniżają-cym traktowaniem i dyskryminacyjnymi praktykami temu towarzyszącymi;

Równie zaniepokojeni rozwojem agresywnego nacjonalizmu i etnocentryzmu, które stanowią nowe przejawyksenofobii;

Przejęci pogarszaniem się sytuacji gospodarczej, co zagraża spójności społeczeństw europejskich poprzez stwarza-nie form wykluczenia, mogącego sprzyjać napięciom społecznym oraz przejawom ksenofobii;

Przekonani, że te przejawy nietolerancji zagrażają społeczeństwom demokratycznym i ich podstawowym warto-ściom oraz podważają fundamenty wspólnoty europejskiej;

Potwierdzając Deklarację Komitetu Ministrów z 14 maja 1981 roku, w której potępił on zdecydowanie wszelkieformy nietolerancji i aktów agresji, które one wywołują;

203

Potwierdzając znaczenie solidarności, która powinna stanowić inspirację dla wszystkich członków społeczeństwa,w celu zmniejszenia odosobnienia i społecznego wykluczenia;

Przekonani ponadto, że przyszłość Europy wymaga od jednostek oraz grup nie tylko tolerancji, ale również woliwspólnego działania, łączącego ich zróżnicowany wkład:

– PPPPPotępiamyotępiamyotępiamyotępiamyotępiamy z całą stanowczością rasizm w każdej jego postaci, ksenofobię, antysemityzm i nietolerancjęoraz każdą formę religijnej dyskryminacji;

Zachęcamy państwa członkowskie do kontynuowania wysiłków już podjętych w celu wyeliminowania tychzjawisk oraz do zaangażowania się we wzmocnienie ustawodawstwa krajowego oraz międzynarodowychinstrumentów, a także podjęcie odpowiednich środków na szczeblach krajowym i europejskim;

– PPPPPodejmujemy sięodejmujemy sięodejmujemy sięodejmujemy sięodejmujemy się zwalczania wszelkich ideologii, polityk i praktyk stanowiących zachętę do nienawiścirasowej, agresji i dyskryminacji, oraz każdego działania lub retoryki mogących wzmocnić obawy i napięciamiędzy grupami o różnej rasowej, etnicznej, narodowej, religijnej i społecznej przeszłości;

– WWWWWystosowujemyystosowujemyystosowujemyystosowujemyystosowujemy pilny apel do narodów Europy, grup obywateli, a w szczególności do ludzi młodych, abyzdecydowanie zaangażowali się w zwalczanie wszelkich form nietolerancji oraz aby aktywnie uczestniczyliw budowie społeczeństwa europejskiego, opartego na wspólnych wartościach, takich jak demokracja, to-lerancja i solidarność.

W tym celu polecamy polecamy polecamy polecamy polecamy Komitetowi Ministrów rozwiniecie i implementację, w możliwie najkrótszym czasie. nastę-pującego planu działania i zgromadzenie potrzebnych środków finansowych.

Plan działania

l. Przystąpić do zakrojonej na szeroką skalę europejskiej kampanii młodzieżowej, w celu powszechnej mobi-lizacji na rzecz społeczeństwa tolerancyjnego, opartego na jednakowej godności wszystkich jego członków,przeciw przejawom rasizmu, ksenofobii, antysemityzmu i nietolerancji.

Kampania ta, koordynowana przez Radę Europy we współpracy z europejskimi organizacjami młodzieżo-wymi, będzie miała wymiar krajowy i lokalny, przez utworzenie komitetów krajowych.

Będzie ona w szczególności zmierzać do pobudzenia projektów pilotażowych, angażujących wszystkiewarstwy społeczeństwa.

2. Zalecić państwom członkowskim wzmocnienie gwarancji przeciwko wszelkim formom dyskryminacji zewzględu na rasę, pochodzenie narodowe, etniczne lub z powodu religii, i w tym celu zobowiązać je do:

– dokonania bezzwłocznie przeglądu swojego ustawodawstwa i uregulowań, w celu wyeliminowaniapostanowień stwarzających prawdopodobieństwo wywołania dyskryminacji ze względu na którąkol-wiek z tych przyczyn bądź mogącej podtrzymać uprzedzenia;

– zapewnienia skutecznego wdrażania ustawodawstwa, ukierunkowanego na zwalczanie rasizmu i dys-kryminacji;

– wzmocnienia i wdrożenia środków prewencyjnych służących zwalczaniu rasizmu, ksenofobii, antysemity-zmu i nietolerancji, przykładając szczególną wagę do pobudzania świadomości i środków budowy zaufania.

204

3. Utworzyć Komitet Ekspertów Rządowych upoważniony do:

– dokonania przeglądu ustawodawstwa państw, kierunków działania i innych środków służących zwalcza-niu rasizmu, ksenofobii, antysemityzmu i nietolerancji oraz ich skuteczności;

– proponowania dalszych działań na szczeblach lokalnym, krajowym i europejskim;

– formułowania zaleceń o charakterze ogólnym, skierowanych do państw-członków;

– badania odpowiednich międzynarodowych instrumentów prawnych w celu ich wzmocnienia tam, gdziebędzie to wskazane.

Komitet Ekspertów będzie zdawał regularne sprawozdania Komitetowi Ministrów, który zwróci się o opi-nie do odpowiednich Komitetów Zarządzających.

Dalsze szczegóły funkcjonowania tego nowego mechanizmu zostaną ustalone przez Komitet Ministrów.

4. Wzmocnić wzajemne zrozumienie i zaufanie między narodami poprzez programy współpracy i pomocyrealizowane przez Radę Europy. Praca w tej dziedzinie powinna się koncentrować w szczególności na:

– badaniu głęboko zakorzenionych przyczyn nietolerancji oraz poszukiwaniu środków zaradczych, przedewszystkim przez organizację seminariów i pomoc dla programów badawczych;

– promowaniu edukacji w dziedzinie praw człowieka oraz poszanowania różnorodności kulturalnej;

– wzmacnianiu programów ukierunkowanych na wyeliminowanie uprzedzeń w nauczaniu historii, po-przez podkreślanie pozytywnego wzajemnego oddziaływania między różnymi krajami, religiami i ide-ami w historycznym rozwoju Europy;

– zachęcaniu do współpracy transgranicznej między władzami lokalnymi, w celu wzmocnienia zaufania;

– intensyfikacji współpracy w sferach stosunków między społecznościami i równości szans;

– rozwoju kierunków działań, niwelujących zjawiska społecznego odosobnienia i skrajnego ubóstwa.

5. Wezwać grupy zawodowe środków masowego przekazu do opisywania i komentowania aktów rasizmui nietolerancji w sposób odpowiedzialny i zgodny z faktami oraz do kontynuowania rozwoju zawodowychkodeksów etycznych, które odzwierciedlają te wymogi.

W realizacji lego planu Rada Europy weźmie pod uwagę pracę UNESCO w dziedzinie tolerancji, w szcze-gólności przygotowania do „Roku Tolerancji” w 1995 r.

Pierwsze sprawozdanie z implementacji Planu Działania zostanie przedłożone Komitetowi Ministrów najego 94. sesji w maju 1994 r.

9 października 1993

205

Załącznik nr 2

Deklaracja europejskich organizacji młodzieżowych podjęta podczas szczytu RDeklaracja europejskich organizacji młodzieżowych podjęta podczas szczytu RDeklaracja europejskich organizacji młodzieżowych podjęta podczas szczytu RDeklaracja europejskich organizacji młodzieżowych podjęta podczas szczytu RDeklaracja europejskich organizacji młodzieżowych podjęta podczas szczytu Rady Europy w Wady Europy w Wady Europy w Wady Europy w Wady Europy w Wiedniuiedniuiedniuiedniuiedniu8–9.10.1994 r8–9.10.1994 r8–9.10.1994 r8–9.10.1994 r8–9.10.1994 r.....

Council of European National Youth Comitees (CENYC) [Rada Europejskich Narodowych Komitetów Młodzie-żowych]

European Coordination Bureau of international youth organisation (ECB) [Europejskie Biuro Koordynacyjne Mię-dzynarodowych Organizacji Młodzieżowych]

Österreichische Bundesjugendring (ÖBJR) [Austriacka Federalna Rada Młodzieży]

Deklaracja Młodzieżowa

My, organizacje młodzieżowe obecne na tym przedsięwzięciu, witamy spotykające się głowy państw i rządówi korzystamy z tej okazji, żeby ogłosić następującą deklarację:

1. Wierzymy, że dyskusje o rasizmie i ksenofobii muszą być podejmowane z uwzględnieniem szerokiegokontekstu ekonomicznego i społecznego, a także muszą zawierać szersze zagadnienia, takie jak marginali-zacja i wykluczenie społeczne. Jako organizacje młodzieżowe przyjmujemy z zadowoleniem wzbogacanienaszego społeczeństwa przez ludzi z różnych kultur i dostrzegamy pozytywny wpływ społeczności imi-grantów na nasze kraje w zakresie ekonomicznym, demograficznym, społecznym i kulturalnym.

2. Rozważając politykę europejską wobec uchodźców i imigrantów musimy wziąć pod uwagę globalną sytu-ację uchodźców i zauważyć, że tylko 3% uchodźców na całym świecie dociera do Europy.

3. Wierzymy, że należy rozróżniać ostatni nagły wzrost przemocy rasistowskiej od codziennej dyskryminacjidotykającej społeczności imigrantów i wszelkie zaproponowane działania muszą odnosić się do obu tychzjawisk.

4. Każde rozważanie tych zagadnień musi uwzględniać nierówność gospodarczą między krajami Północyi Południa i niestabilność polityczną istniejącą w wielu miejscach na świecie.

5. Strategie walki z rasizmem i ksenofobią nie powinny zawierać dyskusji o zamykaniu granic lub ograniczaniaprawa do azylu, które tylko wzmacniają tendencje rasistowskie. Nie wolno nam czynić kozłów ofiarnychz istniejących populacji imigrantów, które często już są w Europie marginalizowane.

6. Walka z rasizmem nie może być rozważana oddzielnie od bardziej generalnej walki w wykluczeniem.Ksenofobia jest wynikiem braku bezpieczeństwa, pojawiającego się wraz z trudnościami ekonomicznymii społecznymi. Tak długo jak część populacji czuje się wykluczona i marginalizowana, nie możemy od niejoczekiwać postrzegania obcokrajowców bez uprzedzeń i goryczy.

7. Przyjmujemy z zadowoleniem pomysł europejskiego planu działań przeciw rasizmowi, ksenofobii, antyse-mityzmowi i nietolerancji i jako organizacje młodzieżowe chcemy odgrywać kluczową rolę w zachęcaniu

206

wszystkich młodych ludzi z naszych społeczeństw do aktywnego i pełnego w nim uczestnictwa. Wierzymy,że taki plan działań musi angażować wszystkie organizacje już zwalczające rasizm, ksenofobię i nietolerancjęoraz musi mieć na celu dotarcie do możliwie wielu młodych ludzi. Musimy też wykorzystywać dotychcza-sowe doświadczenia i obecne inicjatywy w tym zakresie.

8. Walka z rasizmem oznacza rozwijanie polityki społecznej, pomagającej najsłabszym częściom społeczeń-stwa, oraz tworzenie spójnej polityki miejskiej [urbanistycznej], mającej na celu między innymi angażowa-nie młodych ludzi w działania na forum zawodowym, szkolnym, rodzinnym lub w lokalnej społeczności.

9. Wierzymy w Europę otwartą na świat, Europę opartą na szacunku do praw człowieka, demokracji, napełnym uczestnictwie każdego w społeczeństwie. Stwierdzamy, że rasizm, ksenofobia, antysemityzmi nietolerancja nie mogą być zaakceptowane, ponieważ te zjawiska zagrażają podstawom naszych społe-czeństw. Dlatego chcemy dołożyć wszelkich starań, żeby je zwalczyć.

Deklaracja Wiedeńska jest szlachetna i humanistyczna w swoich założeniach, ale wskazane propozycjemuszą być całkowicie wdrożone, jeśli mają być skuteczne.

My, obecne organizacje młodzieżowe, zwracamy się z poważną prośbą do głów państw i rządów biorą-cych udział w szczycie, żeby wzięto pod uwagę następujące elementy:

A. Polityczne

OczekujemyOczekujemyOczekujemyOczekujemyOczekujemy, że nasi przywódcy polityczni:, że nasi przywódcy polityczni:, że nasi przywódcy polityczni:, że nasi przywódcy polityczni:, że nasi przywódcy polityczni:

l będą wystarczająco odważni, żeby potępić rasizm, ksenofobię, antysemityzm i nietolerancję, jako cał-kowicie nieakceptowalne w wolnym i demokratycznym społeczeństwie,

l potępią bezpośrednie i pośrednie użycie kwestii rasowych jako sposobu na pozyskiwanie elektoratuprzez partie polityczne,

l stworzą politykę miejską, która ułatwi młodym ludziom wkroczenie w życie zawodowe, przez zapew-nienie możliwości i szans na poziomie lokalnym, które umożliwią wszystkim młodym ludziom w pełniuczestniczyć w ich społeczeństwie,

l wdrożą i rozwiną zintegrowaną politykę młodzieżową poprzez rosnące wsparcie organizacji młodzie-żowych na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym i europejskim, które to organizacje są podsta-wą stabilnego społeczeństwa,

l zachęcą młodzież do mobilności, która promuje zrozumienie międzykulturowe; oznacza to usuwanieograniczeń w postaci wiz i wspieranie obecnych programów na rzecz mobilności młodzieży (np. biletyInter-Rail),

B. Prawne

l stworzą, tam gdzie jest to potrzebne, aparat prawny potępiający działania rasistowskie, a także rozpo-wszechnianie propagandy rasistowskiej, ksenofobicznej i antysemickiej,

l opublikują i w pełni wdrożą te akty prawne,

207

l wprowadzą system odszkodowań dla ofiar działań rasistowskich,

l powołają niezależne zespoły zajmujące się działaniami rasistowskimi,

l zagwarantują uchodźcom prawo do azylu,

l uproszczą procedury uzyskiwania obywatelstwa lub podwójnego obywatelstwa, jeśli to jest właściwsze,

l znajdą odpowiednie sposoby na wyeliminowanie ograniczania mobilności młodzieży przez restrykcjewizowe,

l zapewnią obcokrajowcom integrację polityczną, szczególnie na poziomie lokalnym, przez przekazaniepełnych praw politycznych i wyborczych obcokrajowcom legalnie tam mieszkającym,

l wypełnią zobowiązania wynikające z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, odnoszące się do uchodź-ców i osób szukających azylu,

l zapewnią, że zagadnienia rasistowskie nie wpłyną na debatę o polityce imigracyjnej.

C. Edukacyjne

Uznając działania prawne za podstawowe w walce z rasizmem, uważamy także za ważne, żeby rządypaństw wdrożyły na wszystkich poziomach (szkoły podstawowe, średnie i wyższe) prawdziwy wielo-kulturowy i międzykulturowy system edukacyjny. To w szkole uczymy się żyć z innymi, dlatego tow szkole, od dzieciństwa, powinno się uczyć i doświadczać szacunku do innych kultur, tolerancji i woliżycia razem.

PPPPPraktyczne sposoby osiągania tego powinny zawierać:raktyczne sposoby osiągania tego powinny zawierać:raktyczne sposoby osiągania tego powinny zawierać:raktyczne sposoby osiągania tego powinny zawierać:raktyczne sposoby osiągania tego powinny zawierać:

l podejście zachęcające do doświadczania międzykulturowości w ramach systemów edukacyjnych,

l rozwój programów edukacyjnych (np. historii, języków nowożytnych), które mają na celu budzenieszacunku do innych kultur a nie podnoszenie nadmiernej narodowej samooceny,

l rozwój i udoskonalanie nauczania języków obcych, włącznie z językami społeczności imigrantów, nietylko dla tych imigrantów, ale też dla osób z krajów ich goszczących,

l organizowanie międzynarodowych programów wymiany szkolnej i wizyt studyjnych, jako pełnopraw-nych części programów szkolnych i uniwersyteckich.

Szkolenia z zakresu pracy z młodzieżą przeprowadzone do tej pory w ramach Rady Europy, tworzeniedrugiego europejskiego ośrodka młodzieżowego, tworzenie jednostki badawczej – to decydujące ele-menty we wdrażaniu planu działań przeciw rasizmowi, ksenofobii, antysemityzmowi i nietolerancji.

Jest to tylko pośpieszny wybór środków, które są do dyspozycji, żeby stłumić propagandę rasistowską,ksenofobiczną i antysemicką, której obecnie doświadczamy.

Jeśli nie, powinniśmy mieć w pamięci straszne zdanie Bertholta Brechta: „Brzuch, który dał początekwrednej bestii, jest wciąż płodny”.

208

Załącznik nr 3

Źródła

A. Pisma

Anne Frank Stichting (1992): De wereld van Anne FDe wereld van Anne FDe wereld van Anne FDe wereld van Anne FDe wereld van Anne Frankrankrankrankrank, Brussels

ASTI asbl (1993): immigration, tolérance, racismeimmigration, tolérance, racismeimmigration, tolérance, racismeimmigration, tolérance, racismeimmigration, tolérance, racisme, Luxembourg

Bandrés, J. M., Garrido D. L., Ibánes C. R., (1994): „„„„„Xenofobia en Europa. Instrumentos jurídicos contra elXenofobia en Europa. Instrumentos jurídicos contra elXenofobia en Europa. Instrumentos jurídicos contra elXenofobia en Europa. Instrumentos jurídicos contra elXenofobia en Europa. Instrumentos jurídicos contra elracismo”racismo”racismo”racismo”racismo”, Jówenes Contra la Intolerancia, Editorial Popular, Madrid, Spain [ISBN 84-7884-124-5]

Budzinski, Manfred and Clemens, Karin: RRRRRausland oder: Menchenrechte fur alleausland oder: Menchenrechte fur alleausland oder: Menchenrechte fur alleausland oder: Menchenrechte fur alleausland oder: Menchenrechte fur alle, Lamuv

Cardenas, Carmen, Equipo Claves (1995) „„„„„Guia para la Educacion Intercultural con Jovenes”Guia para la Educacion Intercultural con Jovenes”Guia para la Educacion Intercultural con Jovenes”Guia para la Educacion Intercultural con Jovenes”Guia para la Educacion Intercultural con Jovenes”, Comunidad deMadrid-Dirección General de Juventud, Madrid, Spain [ISBN 84-451-0966-9]

Christlicher Friedensdienst: WWWWWas tut uns der Ras tut uns der Ras tut uns der Ras tut uns der Ras tut uns der Rassismus an?assismus an?assismus an?assismus an?assismus an?, CFD

Colectivo AMANI (1994): Education Intercultural. Analisis y resolution de conflictos, editorial popularEducation Intercultural. Analisis y resolution de conflictos, editorial popularEducation Intercultural. Analisis y resolution de conflictos, editorial popularEducation Intercultural. Analisis y resolution de conflictos, editorial popularEducation Intercultural. Analisis y resolution de conflictos, editorial popular, Madrid

Collins, Adrienne (1995): RRRRRacism and Intolerance in Ireland, Racism and Intolerance in Ireland, Racism and Intolerance in Ireland, Racism and Intolerance in Ireland, Racism and Intolerance in Ireland, Report of the Campaign Committeeeport of the Campaign Committeeeport of the Campaign Committeeeport of the Campaign Committeeeport of the Campaign Committee, NationalYouth Council of Ireland

Conseil de la jeunesse d'expression frangaise (1994): ArgumentaireArgumentaireArgumentaireArgumentaireArgumentaire, CJEF, Brussels.

Council of Europe (1995): DOmino – A Manual to use PDOmino – A Manual to use PDOmino – A Manual to use PDOmino – A Manual to use PDOmino – A Manual to use Peer Group Education as a Means to Feer Group Education as a Means to Feer Group Education as a Means to Feer Group Education as a Means to Feer Group Education as a Means to Fight Right Right Right Right Racism,acism,acism,acism,acism,Xenophobia, Anti-Xenophobia, Anti-Xenophobia, Anti-Xenophobia, Anti-Xenophobia, Anti-Semitism and IntoleranceSemitism and IntoleranceSemitism and IntoleranceSemitism and IntoleranceSemitism and Intolerance, Strasbourg

Crickley, Anastasia (1990): RRRRRacism: the Concept, the Dynamic and the Issueacism: the Concept, the Dynamic and the Issueacism: the Concept, the Dynamic and the Issueacism: the Concept, the Dynamic and the Issueacism: the Concept, the Dynamic and the Issue, Co-options

Dadziel, Stella (1993): „R„R„R„R„Racetracks”acetracks”acetracks”acetracks”acetracks”, London Borough of Greenwhich, Directorate of Education, Woolwich, Uni-ted Kingdom [ISBN: 1-898443-009]

Dieteren, Carla and van Hoesel, Lucie’n (1994) „F„F„F„F„From xenophobia to extremely intolerant behaviour amongrom xenophobia to extremely intolerant behaviour amongrom xenophobia to extremely intolerant behaviour amongrom xenophobia to extremely intolerant behaviour amongrom xenophobia to extremely intolerant behaviour amongyoung people”young people”young people”young people”young people” IKOL, Roermond, The Netherlands.

European Youth Centre / Centre Europeen de la Jeunesse (1991–1993): TTTTTraining Courses Rraining Courses Rraining Courses Rraining Courses Rraining Courses Resource Fesource Fesource Fesource Fesource File /ile /ile /ile /ile /Stages de formation – dossier ressourcesStages de formation – dossier ressourcesStages de formation – dossier ressourcesStages de formation – dossier ressourcesStages de formation – dossier ressources, 12 vols., Council of Europe, Strasbourg

Fondazione Cariplo per le iniziative e lo studio suilla multietnicita

n Crescere in un societa multietnicaCrescere in un societa multietnicaCrescere in un societa multietnicaCrescere in un societa multietnicaCrescere in un societa multietnica (1992)

n Conoscere per una societa multietnicaConoscere per una societa multietnicaConoscere per una societa multietnicaConoscere per una societa multietnicaConoscere per una societa multietnica (1993)

Frischknecht, Jiirg: Schweiz, wir kommenSchweiz, wir kommenSchweiz, wir kommenSchweiz, wir kommenSchweiz, wir kommen, Limmat

209

International Christian Youth Exchange (1995): ICYE Handbook – European YICYE Handbook – European YICYE Handbook – European YICYE Handbook – European YICYE Handbook – European Youth Exchangesouth Exchangesouth Exchangesouth Exchangesouth Exchanges, ICYE, Brussels

Koninklijk Belgisch Institut voor Natuurwetenschappen (1993): 5 miljard mensen: allemaal anders, allemaal5 miljard mensen: allemaal anders, allemaal5 miljard mensen: allemaal anders, allemaal5 miljard mensen: allemaal anders, allemaal5 miljard mensen: allemaal anders, allemaalfamiliefamiliefamiliefamiliefamilie, Brussels

Liégeois, Jean-Pierre (1994) „R„R„R„R„Roma, Gypsies, Toma, Gypsies, Toma, Gypsies, Toma, Gypsies, Toma, Gypsies, Travellers”ravellers”ravellers”ravellers”ravellers”, Council of Europe Press, Strasbourg [ISBN 92-871-2349-7].

Liessens, Jean-Luc (1993): Ailleurs est aussi un pays. Jeunes, immigrations et mouvements associatifsAilleurs est aussi un pays. Jeunes, immigrations et mouvements associatifsAilleurs est aussi un pays. Jeunes, immigrations et mouvements associatifsAilleurs est aussi un pays. Jeunes, immigrations et mouvements associatifsAilleurs est aussi un pays. Jeunes, immigrations et mouvements associatifs, Conseilde la jeunesse catholique, Éditions Vie Ouvrière, Brussels

Lorenz, Walter (1994), „Developing Anti-R„Developing Anti-R„Developing Anti-R„Developing Anti-R„Developing Anti-Racist Strategies” – An experimental learning module within theacist Strategies” – An experimental learning module within theacist Strategies” – An experimental learning module within theacist Strategies” – An experimental learning module within theacist Strategies” – An experimental learning module within theYYYYYouth for Europe programmeouth for Europe programmeouth for Europe programmeouth for Europe programmeouth for Europe programme, European Centre for Community Education, Koblenz

Mångkulturellt Centrum (1991): „Sagor fran hela världen„Sagor fran hela världen„Sagor fran hela världen„Sagor fran hela världen„Sagor fran hela världen”””””, Invandrarminnesarkivet, Sveriges Invandrarinstitutetoch Museum i Botkyrka, Stockholm, Sweden [ISBN: 91-971176-1-7].

Meulenbelt, Anja: Scheidelinien – Über Sexismus, RScheidelinien – Über Sexismus, RScheidelinien – Über Sexismus, RScheidelinien – Über Sexismus, RScheidelinien – Über Sexismus, Rassismus und Klassismus_assismus und Klassismus_assismus und Klassismus_assismus und Klassismus_assismus und Klassismus_, rororo Taschenbuch

Morán, Juan de Dios (1993): „„„„„Cuaderno de Educatión Multiétnica”Cuaderno de Educatión Multiétnica”Cuaderno de Educatión Multiétnica”Cuaderno de Educatión Multiétnica”Cuaderno de Educatión Multiétnica”, Jóvenes Contra la Intolerancia, ÉditorialPopular, Madrid, Spain [ISBN 84-7884-096-6]

Morelli, Anne (1992): Histoire des étrangers et de I’immigration en Belgique de la préhistoire à nos joursHistoire des étrangers et de I’immigration en Belgique de la préhistoire à nos joursHistoire des étrangers et de I’immigration en Belgique de la préhistoire à nos joursHistoire des étrangers et de I’immigration en Belgique de la préhistoire à nos joursHistoire des étrangers et de I’immigration en Belgique de la préhistoire à nos jours,collection EVO Histoire, Editions Vie Ouvrière - CBAI, Brussels

Morsy, Zaghloul (1994 for the Spanish version): „L„L„L„L„La Ta Ta Ta Ta Tolerancia, Antología de textos”olerancia, Antología de textos”olerancia, Antología de textos”olerancia, Antología de textos”olerancia, Antología de textos”, Jóvens contra la intoleran-cia/Editorial Popular/Ediciones UNESCO, Madrid, Spain [ISBN 84-7884-123-7]

Nederveen Pieterse, Jan: WWWWWit over zwart. Beelden van Afrika en zwarten in de weterse populaire cultuurit over zwart. Beelden van Afrika en zwarten in de weterse populaire cultuurit over zwart. Beelden van Afrika en zwarten in de weterse populaire cultuurit over zwart. Beelden van Afrika en zwarten in de weterse populaire cultuurit over zwart. Beelden van Afrika en zwarten in de weterse populaire cultuur,NOVffl, Den Haag

Otten, Hendrik and Treuheit, Werner (1994): Interkulturelles LInterkulturelles LInterkulturelles LInterkulturelles LInterkulturelles Lernen in Theorie und Pernen in Theorie und Pernen in Theorie und Pernen in Theorie und Pernen in Theorie und Praxisraxisraxisraxisraxis, Leske + Budrich,Opladen, 1994

Perotti, Antonio (1994): The case for Intercultural EducationThe case for Intercultural EducationThe case for Intercultural EducationThe case for Intercultural EducationThe case for Intercultural Education, Council of Europe, Strasbourg.

Red Cross Youth (1995): „Do you see what I see?”„Do you see what I see?”„Do you see what I see?”„Do you see what I see?”„Do you see what I see?”, Geneva, Switzerland.

SOS Racismo „Guia Anti-RGuia Anti-RGuia Anti-RGuia Anti-RGuia Anti-Racista”acista”acista”acista”acista”, Lisboa, Portugal, 1992.

SOS Racismo (1994): „Escola de todas as cores”„Escola de todas as cores”„Escola de todas as cores”„Escola de todas as cores”„Escola de todas as cores”. Lisboa, Portugal.

Taylor, Mark (1993): Alien 93: YAlien 93: YAlien 93: YAlien 93: YAlien 93: Youth Organisations Combating Routh Organisations Combating Routh Organisations Combating Routh Organisations Combating Routh Organisations Combating Racism and Xenophobiaacism and Xenophobiaacism and Xenophobiaacism and Xenophobiaacism and Xenophobia, Youth Directorate,Council of Europe, Strasbourg

(Le) Toil du monde, Orcades, (1993): „R„R„R„R„Regards Pluriels”egards Pluriels”egards Pluriels”egards Pluriels”egards Pluriels”, Poitiers, France [ISBN 2-903809-19-4]

Uitgeverij EPO (1993): Tien gekleurde meisjesTien gekleurde meisjesTien gekleurde meisjesTien gekleurde meisjesTien gekleurde meisjes, Berchem [ISBN 906445-777-8]

210

B. Filmy

Armendáriz, Montxo (1990) LLLLLas Cartas de Alouas Cartas de Alouas Cartas de Alouas Cartas de Alouas Cartas de Alou, Prod. Elias Querejeta, Madrid, Spain.

ASTI asbl (1993): cohabitationcohabitationcohabitationcohabitationcohabitation, Luxembourg

BRTN (1992): Belgen alle landenBelgen alle landenBelgen alle landenBelgen alle landenBelgen alle landen, Panorama, Brussels, Belgium

Comunidad de Madrid (1995): Abre tu MundoAbre tu MundoAbre tu MundoAbre tu MundoAbre tu Mundo, Prod. La sombra Associados and Comunidad de Madrid, Spain.

Fondazione Cariplo per le iniziative e lo studio suilla multietnicità: Storie di BambiniStorie di BambiniStorie di BambiniStorie di BambiniStorie di Bambini (1995)

Lejeune, S (1984): LLLLL’orchestra noir’orchestra noir’orchestra noir’orchestra noir’orchestra noir, Essel Films – Contrechamp, Brussels

McGovern, Philip (1991): Black and IrishBlack and IrishBlack and IrishBlack and IrishBlack and Irish, RTE Production

Mediabib (1987): LLLLLege celege celege celege celege cel, Mediabib

Osten, Susan (1993) „„„„„TTTTTala, det är så mörkt”ala, det är så mörkt”ala, det är så mörkt”ala, det är så mörkt”ala, det är så mörkt”, Götafilm, Sweden.

RTBF (1986): LLLLLa perception de 1’étranger chez 1’enfanta perception de 1’étranger chez 1’enfanta perception de 1’étranger chez 1’enfanta perception de 1’étranger chez 1’enfanta perception de 1’étranger chez 1’enfant, Émission Nuances, Brussels

Terbah, Halim and Treguer, Patrick (1993): „„„„„VISA pour un AVISA pour un AVISA pour un AVISA pour un AVISA pour un AUTRE REGARDUTRE REGARDUTRE REGARDUTRE REGARDUTRE REGARD””””” co-production Le Toil du Mondeand MCL Carré Images, Poitiers, France.

Van Meir, G (1991): Het schoonste van alHet schoonste van alHet schoonste van alHet schoonste van alHet schoonste van al, Ikon Nederland 3 – BRTN, Brussels, Belgium

211

Spis treściWstęp........................................................................................................................................ 3Wprowadzenie ......................................................................................................................... 5

Część A ................................................................................................................ 9Rozdział 1. Wyzwania, problemy i ich geneza ......................................................................... 9

Realia naszych społeczeństw: Zróżnicowanie .................................................................... 9n Różnice między ludźmi nie są uznawane za rzecz wartościową,

częściej prowadzą do podejrzeń lub odrzucenia ..................................................................... 10n Dzisiejsze społeczeństwa wielokulturowe są w znacznym stopniu konsekwencją

procesów politycznych i ekonomicznych ................................................................................ 10Północ–Południe. Pytanie o brak równowagi ................................................................... 11

n Międzynarodowy system ekonomiczny .................................................................................. 11n Każdy z nas pomaga podtrzymywać brak równowagi ............................................................. 12

Wschód–Zachód: Nowe poszukiwania równowagi ......................................................... 13n Zmieniające się oblicza Europy ............................................................................................... 13n Różne Europy ........................................................................................................................ 13

Mniejszości w Europie ...................................................................................................... 14n Mniejszości lokalne ................................................................................................................. 14n Migranci, imigranci, uchodźcy ................................................................................................. 16

Formalne „witajcie” dla tych, którzy przybywają z zewnątrz .......................................... 17I co my na to wszystko? .................................................................................................... 18

n Model do zaadoptowania ....................................................................................................... 18Rozdział 2. Zrozumieć różnice i dyskryminację .................................................................... 21

Od społeczeństw wielokulturowych do międzykulturowych .......................................... 21Porozmawiajmy o kulturze ............................................................................................... 22

n Uczenie się własnej kultury – rzecz tak naturalna jak oddychanie ............................................. 23n Tożsamość ............................................................................................................................. 24

Wszyscy żyjemy z wyobrażeniami .................................................................................... 25n Stereotypy ............................................................................................................................. 26n Uprzedzenia .......................................................................................................................... 26n Uprzedzenia i stereotypy na temat innych grup kulturowych ................................................... 27n Etnocentryzm ........................................................................................................................ 27

Powiązanie między wyobrażeniami a ich efektami .......................................................... 27n Dyskryminacja ....................................................................................................................... 27n Ksenofobia ............................................................................................................................. 28n Nietolerancja ......................................................................................................................... 28

212

n Antysemityzm ........................................................................................................................ 28n Rasizm ................................................................................................................................... 29

Rasizm jest mitem .................................................................................................................. 30Rasizm jest ideologią .............................................................................................................. 30Rasizm jest głęboko zakorzeniony w historii ............................................................................ 31Rasizm może zmieniać ........................................................................................................... 31

I co dalej? ........................................................................................................................... 32Rozdział 3. Wychowanie międzykulturowe:pozytywne nastawienie do odmienności ............................................................................... 33

Skąd się wzięło wychowanie międzykulturowe ............................................................... 33n Edukacyjny odzew na wielokuturowe społeczeństwo ............................................................. 33

Wychowanie międzykulturowe: proces edukacji społecznej ........................................... 35Dwie drogi ........................................................................................................................ 361. Formalne wychowanie międzykulturowe .................................................................... 36

n W stronę grup i kultur mniejszościowych ................................................................................ 37n W stronę grup i kultur większościowych ................................................................................. 37n A sama szkoła? ....................................................................................................................... 37

2. Nieformalne wychowanie międzykulturowe ............................................................... 38Praca z młodzieżą – ciągły proces .......................................................................................... 39

n Wyobrażanie sobie siebie z zewnątrz ..................................................................................... 40n Rozumienie świata, w którym żyjemy ..................................................................................... 40n Zaznajomienie się z innymi realiami ........................................................................................ 41n Pozytywne spojrzenie na różnice ........................................................................................... 41n Wspieranie pozytywnych postaw, wartości i zachowań ........................................................... 42

Przerwa na myślenie .............................................................................................................. 42

Część B .............................................................................................................. 44Lista ćwiczeń .......................................................................................................................... 44

Wstęp ................................................................................................................................ 46Jak korzystać z pakietu ...................................................................................................... 46Ćwiczenia: poziomy i tematy ............................................................................................ 54Załączniki ......................................................................................................................... 198Źródła .............................................................................................................................. 208

214

Notatki

215

Notatki

Każdy inny, wszyscy równi… - Równość.info · Zdecydowaliśmy wykorzystać publikację Equipo...

Documents

Transcript of Każdy inny, wszyscy równi… - Równość.info · Zdecydowaliśmy wykorzystać publikację Equipo...