Starostwo Powiatowe w Zwoleniu

STRATEGIA ROZWOJU POWIATU ZWOLEŃSKIEGO

na lata 2016-2022

Zwoleń, 2015

Spis treści

WPROWADZENIE5Przesłanki opracowania aktualizacji Strategii Rozwoju Powiatu Zwoleńskiego5Główne cele opracowania aktualizacji strategii7Metodologia procesu aktualizacji strategii10CZĘŚĆ I. DIAGNOZA POWIATU ZWOLEŃSKIEGO121.Podstawowe informacje o powiecie122.Zagospodarowanie przestrzenne182.1.Uwarunkowania ochrony środowiska naturalnego192.2.Środowisko przyrodnicze312.3.Komunikacja i infrastruktura techniczna362.4.Środowisko kulturowe472.5Turystyka, agroturystyka i kultura573.Sfera gospodarcza673.1.Gospodarka673.2.Rolnictwo714.Sfera społeczna734.1.Demografia734.2.Bezrobocie784.3.Budownictwo mieszkaniowe824.4.Porządek i bezpieczeństwo publiczne834.5. Ochrona zdrowia904.6.Pomoc społeczna974.7.Oświata i wychowanie1014.8 Infrastruktura telekomunikacyjna104CZĘŚĆ II. ANALIZA SWOT112CZĘŚĆ III. ANALIZA M-M117CZĘŚĆ IV. WIZJA I MISJA ROZWOJU POWIATU ZWOLEŃSKIEGO119CZĘŚĆ V. CELE STRATEGICZNE ROZWOJU1211. Cele strategiczne1212. Cele operacyjne i zadania123Priorytet 1. Dynamiczny rozwój Infrastruktury i poprawa komfortu życia mieszkańców123Cel operacyjny 1.1. Kontynuacja inwestycji w zakresie infrastruktury wodociągowej, kanalizacyjnej123Cel operacyjny 1.2. Wsparcie dla rozwoju infrastruktury drogowej oraz lokalnego układu transportowego123Cel operacyjny 1.3. Rozwój wybranych elementów infrastruktury mającej wpływ na bezpieczeństwo i wysoki komfort życia mieszkańców124Cel operacyjny 1.4. Rozwój infrastruktury służącej wykorzystaniu energii ze źródeł odnawialnych125Cel operacyjny 1.5. Poprawa konkurencyjności powiatu poprzez rozwój infrastruktury inwestycyjnej126Cel operacyjny 1.6. Ułatwienie mieszkańcom powiatu dostępu do usług medycznych oraz skutecznych form integracji społecznej126Priorytet 2. Rozwój turystyki i rekreacji oraz kształtowanie wizerunku powiatu128Cel operacyjny 2.1. Opracowanie i wdrożenie skutecznej kampanii promocyjnej dla potencjalnych inwestorów i turystów128Cel operacyjny 2.2. Stworzenie i rozwój zintegrowanego produktu turystycznego o zasięgu ogólnopolskim w oparciu o dziedzictwo związane z życiem i twórczością Jana Kochanowskiego129Cel operacyjny 2.3. Rozwój infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej na terenie powiatu130Cel operacyjny 2.4. Rozwój agroturystyki i ekoturystyki na terenach wiejskich130Cel operacyjny 2.5. Rewitalizacja obszarów zdegradowanych oraz poprawa ładu przestrzennego131Cel operacyjny 2.6. Szeroka cyfryzacja lokalnej administracji, w tym dynamiczny rozwój e-usług132Cel operacyjny 2.7. Zwiększenie kompetencji kadr, szczególnie w zakresie użycia TIK oraz innowacyjnych rozwiązań133Priorytet 3. Rozwój kapitału społecznego i gospodarki, w tym rolnictwa134Cel operacyjny 3.1. Poprawa i promocja atrakcyjności i konkurencyjności inwestycyjnej przedsiębiorstw w zakresie innowacji oraz rozwój instytucji otoczenia biznesu134Cel operacyjny 3.2. Wsparcie rozwoju nowych firm, w szczególności w branżach istotnych z punktu widzenia powiatu136Cel operacyjny 3.3. Wielofunkcyjny rozwój rolnictwa137Cel operacyjny 3.4. Wzrost zatrudnienia w powiecie i przeciwdziałanie bezrobociu139Cel operacyjny 3.5. Wsparcie dla transferu wiedzy i innowacji w rolnictwie oraz przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną140Cel operacyjny 3.6. Ograniczenie emisji CO2 i innych gazów cieplarnianych na terenie powiatu141Cel operacyjny 3.7. Podniesienie poziomu wiedzy i kwalifikacji kadr pod potrzeby nowych specjalizacji gospodarczych ze szczególnym uwzględnieniem profilu powiatu142Cel operacyjny 3.8. Rozwój społeczeństwa informacyjnego i teleinformatyzacji143CZĘŚĆ VI. SYSTEM WDRAŻANIA STRATEGII144System instytucjonalny wdrażania strategii144Finansowanie strategii146CZĘŚĆ VII. MONITOROWANIE, OCENA I KOMUNIKACJA SPOŁECZNA151CZĘŚĆ VIII. ZAŁĄCZNIKI152Załącznik nr 1: Indykatywny wykaz wstępnie zidentyfikowanych projektów inwestycyjnych i społecznych152Załącznik nr 2: Wykaz wskaźników monitoringowych157CZĘŚĆ IX. SPIS WYKRESÓW, TABEL, RYSUNKÓW165

WPROWADZENIEPrzesłanki opracowania aktualizacji Strategii Rozwoju Powiatu Zwoleńskiego

Niniejsza strategia powstała w wyniku procesu aktualizacji i opiera się na Strategii Rozwoju Powiatu Zwoleńskiego opracowanej w 2007 roku przez podmiot zewnętrzny, przy współudziale Powiatowego Zespołu ds. Strategii Rozwoju Powiatu Zwoleńskiego na lata 2007 – 2015. Po prawie ośmiu latach realizacji strategii dokument ten wymagał gruntownej aktualizacji ze względu na zrealizowanie części celów i zadań, a także ze względu na dezaktualizację niektórych z nich. Istotnym powodem aktualizacji była również konieczność dostosowania zapisów strategii do nowego paradygmatu polityki regionalnej w Polsce, zakładającego m.in. większą koncentrację działań rozwojowych w miejskich obszarach funkcjonalnych jako tzw. biegunach wzrostu, specjalizację regionalną i lokalnej gospodarki, a także wieloszczeblowy model zarzadzania i współdziałania w zakresie realizacji wspólnych zadań i przedsięwzięć inwestycyjnych.

Ważną kwestią było również zapewnienie spójności pomiędzy strategią rozwoju powiatu z dokumentami strategicznymi na poziomie wspólnotowym, krajowym i regionalnym, w tym w szczególności z celami zaktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku. Zasadniczym argumentem przemawiającym za aktualizacją strategii rozwoju powiatu była również konieczność dostosowania jej celów i zadań do nowej polityki spójności Unii Europejskiej oraz wynikających z tej polityki celów tematycznych wdrażanych za pomocą krajowych i regionalnych programów operacyjnych finansowanych z budżetu UE na lata 2014 – 2020.

Zgodnie z zasadami zarządzania polityką rozwoju opracowywanie dokumentów strategicznych powinno mieć charakter „kroczący”. To gwarantuje ciągłość i spójność działania wspierającego i stymulującego rozwój lokalny służącego podniesieniu jego efektywności. Z tego powodu należy dokonywać okresowego przeglądu realizacji przyjętych celów oraz w razie potrzeby dokonywać ich aktualizacji. Ponieważ w okresie, który upłynął od przyjęcia strategii (2007 rok), zarówno w otoczeniu zewnętrznym, jak i wewnętrznym, nastąpiły rzeczywiste zmiany wpływające na rozwój powiatu zwoleńskiego, władze powiatu uznały za zasadne i właściwe przeprowadzenie aktualizacji tego dokumentu.

Prace prowadzone nad aktualizacją dokumentu nie wykazały przesłanek, które uzasadniałyby decyzję o całkowitym odrzuceniu przyjętej wizji i misji oraz celów strategicznych rozwoju. Wymagały one jedynie weryfikacji i dostosowania do obecnej sytuacji społeczno-gospodarczej, a w związku z tym proces ten należy rozpatrywać jako aktualizację, a nie budowę od podstaw. Nie mniej jednak chcąc uprościć strukturę dokumentu jednocześnie ujmując w nim nowe treści, wynikające m.in. z nowych uwarunkowań i wyzwań rozwojowych powiatu, ewaluacji dotychczasowych efektów wdrażania strategii oraz aktualnych celów i priorytetów rozwoju polityki regionalnej na poziomie unijnym i krajowym, ale również wynikające z nowych możliwości wsparcia samorządów lokalnych ze środków UE na lata 2014-2020 , zdecydowano bardziej doprecyzować wizję i misję rozwoju powiatu oraz wprowadzić lepiej uporządkowaną strukturę celów operacyjnych i kierunków działań. Ponadto zaproponowano całkowitą modyfikację systemu monitorowania i oceny realizacji strategii. Należy podkreślić, iż modyfikując układ celów i kierunków działań strategii przyjęto założenie, że mogą one wychodzić poza ustawowy zakres kompetencji powiatu oraz, że będą realizowane w bliskiej współpracy z innymi szczeblami samorządu terytorialnego lub partnerami społeczno-gospodarczymi. Takie holistyczne podejście do wdrażania strategii na poziomie lokalnym zgodne jest z postulowaną obecnie zasadą wieloszczeblowego zarzadzania JST, a także wychodzi na przeciw oczekiwaniom mieszkańców, dla których mniej ważne są kompetencje, zaś bardziej liczy się skuteczność i sposób rozwiązywania danego problemu.

Aktualizacja strategii doprowadziła do wydłużenia jej horyzontu czasowego do 2022 roku, co jest uzasadnione potrzebą zapewnienia spójności z horyzontem czasowym Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego i Strategii Rozwoju Kraju oraz kolejną perspektywą finansową Unii Europejskiej.

www.zwolenpowiat.pl

Strona167

Powiat zwoleński I STRATEGIA ROZWOJU NA LATA 2015 -2022

Starostwo Powiatowe w Zwoleniu ul. Władysława Jagiełły 4, 26-700 Zwoleń Tel.: 48 676 33 89; Fax: 48 676 25 20

Email: sekretariat@zwolenpowiat.pl

Główne cele opracowania aktualizacji strategii

Ustrój demokratyczny, trójstopniowy samorząd terytorialny i gospodarka wolnorynkowa, która podatna jest na ciągłe zmiany koniunkturalne, wymagają od jednostek terytorialnych planowania i zarządzania strategicznego. Stanowi to istotny i ważny instrument, który ma ukierunkować działania i umożliwić podejmowanie decyzji lokalnych struktur zarządzania zarówno w najbliższym okresie jak również w odległej perspektywie czasowej.

Strategia rozwoju to wyraz zintegrowanego planowania społeczno – gospodarczego, przestrzennego i ekologicznego. W ujęciu ogólnym oznacza ona sposób osiągania wyznaczonych celów poprzez sterowanie rozwojem. Wyznaczenie celów rozwoju zostaje poprzedzone przeprowadzeniem oceny stanu istniejącego (aktualnego), wydobycia problemów społecznych i gospodarczych, a także określenia obiektywnych zagrożeń i szans, których wykorzystanie jest uznaniowe. Analiza relacji pomiędzy tymi sferami pozwala na określenie podstawowych mechanizmów rozwoju powiatu. Cele rozwoju to przede wszystkim odbicie aspiracji i dążeń społeczności lokalnej, które mają zmierzać do rozwiązania zidentyfikowanych problemów i likwidacji wszelkich zagrożeń. Wskazuje założenia rozwoju powiatu, cele oraz zadania i projekty wdrożeniowe.

Planowanie strategiczne nie wynika z uwarunkowań zewnętrznych czy standardów unijnych, ale przede wszystkim z pragmatyzmu władz powiatu. Dzięki powiązaniu celów z zadaniami rozwoju zostanie zapewniona skuteczność i efektywność działań chociażby w zakresie gospodarowania zasobami tkwiącymi w potencjale ludzkim i środkach finansowych. Planowanie, monitorowanie i ocena realizowanych celów w połączeniu z jawnością życia publicznego będę sprzyjać aktywności i integracji społeczności lokalnej wokół realizowanych zadań przez samorząd powiatu.

Ważne jest, aby planowanie przyszłego rozwoju posiadało charakter otwarty, ciągły i elastyczny, ponieważ umożliwia to na dostosowanie do szybko i dynamicznie zmieniającego się otoczenia. Dlatego Strategia Rozwoju Powiatu Zwoleńskiego jest dokumentem, którego aktualizacja powinna być przeprowadzana na bieżąco, w celu ciągłego uwzględniania zmian zachodzących we wszystkich istotnych uwarunkowaniach wewnętrznych.

Strategia Rozwoju Powiatu Zwoleńskiego jest planistycznym dokumentem, otwartym na ciągłe możliwości aktualizacji i modyfikacji uwarunkowań. Ponadto jest on otwarty również ze względu na niezamknięty zbiór działań strategicznych, operacyjnych i propozycji zadań. Cele i zadania zawarte w dokumencie mogą być jak najbardziej stopniowo konkretyzowane, począwszy od ogólnego ich zapisu, aż do formy projektów i biznesplanów.

Konieczne jest ciągłe monitorowanie i ocena realizacji przyjętych kierunków działania, jak również analiza zmian uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych rozwoju powiatu zwoleńskiego. Wyniki oceny po ich analizie będą dla władz powiatu podstawą do wprowadzania ewentualnych zmian i nowelizacji Strategii.

Zmiany wprowadzone do strategii są projektowane z myślą o dalszym rozwoju powiatu zwoleńskiego. Ich głównym celem jest:

· Stworzenie formalnych i organizacyjnych podstaw dla sprawnego i efektywnego zarządzania zrównoważonym rozwojem powiatu poprzez:

· dokonanie zobiektywizowanej identyfikacji podstaw rozwoju powiatu, tj. zasobów stanowiących względnie trwałe uwarunkowania realizacji ogólnych celów strategicznych,

· dokonanie wnikliwej i kompleksowej oceny wszystkich czynników realizacji ogólnych celów strategicznych (ocena szans i zagrożeń społeczno – gospodarczego rozwoju powiatu),

· określenie instrumentów i procedur osiągania celów strategii poprzez sprecyzowanie i przypisanie właściwym podmiotom odpowiednich zadań realizujących,

· określenie i wyznaczenie kierunków polityki samorządu powiatu, które mają umożliwić elastyczne i ciągłe reagowanie na zmiany uwarunkowań wynikających z powiązań z układem zewnętrznym,

· umocnienie kierunków polityki władz powiatu w odniesieniu do dziedzin pozostających w zakresie jego kompetencji charakteryzujących zasady realizacji przyjętych celów i zadań strategicznych,

· Stworzenie płaszczyzny współpracy pomiędzy samorządem powiatowym a pozostałymi szczeblami samorządu terytorialnego oraz innymi podmiotami, które uczestniczą w kształtowaniu warunków rozwoju powiatu poprzez:

· weryfikację gminnych zamierzeń strategicznych w ramach zaakceptowanych priorytetów w poniższej strategii,

· przenoszenie lokalnych inicjatyw strategicznych na wyższe szczeble decyzyjne (województwo, kraj),

· wspomaganie realizacji gminnych celów i zamierzeń strategicznych przyjęte jako zasada formułowania zadań strategicznych,

· koordynację i analizę działań prorozwojowych, które będą podejmowane przez władze gmin i powiatu,

· kształtowanie potrzeby integracji społeczności na obszarze powiatu, poczucia tożsamości kulturowej i patriotyzmu lokalnego.

· Potrzeba sprostania wyzwaniom konkurencyjności i otwartości związana z członkostwem Polski w Unii Europejskiej:

· maksymalne wykorzystanie możliwości pozyskania zewnętrznych środków finansowych na realizację inicjatyw prorozwojowych,

· określenie zadań pozwalających na realizację celów strategicznych powiatu z dostosowaniem do możliwości ich współfinansowania ze środków unijnych i krajowych,

· eksponowanie walorów powiatu, promocję dziedzictwa kulturowego, środowiska przyrodniczego, tworzenie wizerunku powiatu otwartego i sprawnie funkcjonującego w ramach europejskiego regionu.

· Aktywizacja i mobilizacja społeczności lokalnej powiatu w ramach realizacji kluczowych zadań mających na celu poprawę warunków bytowych:

· zaangażowanie przedstawicieli społeczności lokalnej w formułowaniu kierunków polityki rozwoju społeczno – gospodarczego swojej „małej ojczyzny”,

· integracja społeczności lokalnej jako warunek sprzyjający i umożliwiający realizacji inicjatyw prorozwojowych (akceptacja opinii publicznej dla przyjętych celów strategicznych powiatu oraz metod ich osiągania – „uspołecznienie” strategii),

· wdrożenie proceduralnych ram zaangażowania społeczności lokalnej w realizację przyjętych celów i zadań.

·

Metodologia procesu aktualizacji strategii

Przy aktualizacji strategii wykorzystano model ekspercko – partycypacyjny, który pozwolił na szeroki udział władz i społeczności lokalnej w pracach nad tym dokumentem, przy jednoczesnym zaangażowaniu ekspertów zewnętrznych. Metodologia ta została wprowadzona Zarządzeniem Nr 26/2013 Starosty Zwoleńskiego z dnia 8 sierpnia 2013 roku w sprawie ustalenia procedury aktualizacji Strategii Rozwoju Powiatu Zwoleńskiego. Procedura miała na celu określenie zasad wprowadzania zmian do strategii oraz programów sektorowych tworzonych i aktualizowanych w oparciu o strategię rozwoju powiatu. Celem procedury było także określenie zakresów odpowiedzialności i zadań poszczególnych uczestników procesu aktualizacji strategii.

W ramach przyjętej metodologii prac Zarządzeniem Nr 11/2015 Starosty Zwoleńskiego z dnia 18 maja 2015 r. powołano Powiatowy Zespół ds. aktualizacji Strategii Rozwoju Powiatu Zwoleńskiego na lata 2016-2022 (zespół zadaniowy) składający się głównie z pracowników Starostwa Powiatowego w Zwoleniu. Wyłoniono także Przewodniczącego tego Zespołu. W celu zapewnienia partycypacji różnych instytucji i środowisk w procesie aktualizacji strategii tym samym Zarządzeniem został powołany Zespół Konsultacyjny ds. opracowania projektu aktualizacji strategii składający się z przedstawicieli jednostek organizacyjnych powiatu, powiatowych inspekcji i straży oraz organizacji pozarządowych. Do współpracy i udziału w posiedzeniach (warsztatach strategicznych) zaproszono również przedstawicieli gmin wchodzących w skład powiatu i instytucji otoczenia biznesu.

Planowanie strategiczne to proces uspołeczniony, czyli mieszkańcy danej społeczności dają władzy przyzwolenie do działania. Lokalni liderzy zarówno ci z sektora publicznego jak i prywatnego muszą osiągnąć konsensus, co do wizji przyszłości gospodarczej powiatu, a następnie podjąć współpracę w celu realizacji tego, co jest niezbędne i pożyteczne dla stworzenia tej przyszłości. Plan strategiczny musi stanowić własność całej społeczności. Stąd też przeprowadzono konsultacje społeczne projektu strategii. Uspołecznienie procesu tworzenia strategii przede wszystkim pozwala na uporządkowane sformalizowanie wielu pomysłów i propozycji funkcjonujących w różnych środowiskach społecznych, gospodarczych, politycznych i zawodowych. Z tej racji już sam etap tworzenia strategii jest początkiem procesu integracji społeczności lokalnej.

Punktem wyjścia do sformułowania strategii rozwoju lub jej aktualizacji jest opracowanie diagnozy tzw. raportu o stanie powiatu. Zawiera on dane, charakteryzujące zmiany i tendencje w głównych obszarach życia społeczno-gospodarczego, dotyczące przede wszystkim: sytuacji demograficznej, struktury gospodarczej, rynku pracy, infrastruktury technicznej. Zaktualizowana diagnoza powiatu zwoleńskiego jest wynikiem prac Powiatowego Zespołu ds. aktualizacji (zespołu zadaniowego). Przygotowana została w oparciu o następujące źródła informacji:

· dane pochodzące z publikacji i opracowań statystycznych,

· informacje zebrane z poszczególnych gmin powiatu zwoleńskiego,

· dane zebrane w Strategii Rozwoju Powiatu Zwoleńskiego na lata 2007-2015, Programie ochrony środowiska dla powiatu zwoleńskiego na lata 2014-2017 z uwzględnieniem perspektywy lat 2018-2021, Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Powiatu Zwoleńskiego na lata 2014 – 2020, Powiatowym  Programie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w Powiecie Zwoleńskim na lata 2014-2020, Powiatowym Programie Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych w Powiecie Zwoleńskim na lata 2014-2020 i Trzyletnim powiatowym programie rozwoju pieczy zastępczej w Powiecie Zwoleńskim na lata 2015-2017,

· informacje oraz zestawienia danych uzyskane ze Starostwa i podległych mu jednostek organizacyjnych,

· wnioski zebrane podczas warsztatów strategicznych z udziałem liderów lokalnych.

Następnym ważnym etapem prac nad aktualizacją strategii jest przeprowadzenie analizy SWOT. Wynikiem tych prac jest wskazanie mocnych i słabych stron powiatu na dzień dzisiejszy oraz szans i zagrożeń na przyszłość. Identyfikacja mocnych i słabych stron powiatu zwoleńskiego jest efektem badania jego potencjału społeczno-ekonomicznego oraz zdolności do przetrwania i rozwoju. Analiza tych relacji jest bardzo przydatna przy konstruowaniu celów strategicznych i konkretnych zadań realizacyjnych. Przeprowadzeniem analizy SWOT zajął się zespół ekspertów (podmiot zewnętrzny).

Kolejnym etapem prac było określenie obszarów strategicznych poprzez zhierarchizowanie, najważniejszych dla rozwoju powiatu obszarów problemowych, wyznaczających kierunki koncentracji działań władz samorządowych i społeczności lokalnej. W ramach wybranych obszarów strategicznych określono cele strategiczne, cele operacyjne i kierunki działań operacyjnych. Ponadto zdefiniowano indykatywny wykaz inwestycji i projektów nieinwestycyjnych, definiowany jako konkretne zadania realizacyjne.

W trakcie procesu opracowywania strategii starano się przestrzegać następujących zasad:

· zasady spójności zaktualizowanej strategii powiatu z dokumentami planistycznymi i operacyjnymi na poziomie regionalnym, krajowym i wspólnotowym;

· zasady partnerstwa w procesie planowania poprzez współprace władz powiatowych z samorządami niższego i wyższego szczebla oraz podmiotami reprezentującymi różne środowiska oraz instytucje;

· zasady wieloletniego planowania rozwoju powiatu w oparciu o ocenę efektów dotychczas realizowanej strategii z uwzględnieniem zmieniającej się sytuacji gospodarczej na poziomie powiatu zwoleńskiego, województwa mazowieckiego oraz kraju;

· zasadę elastyczności zgodnie z którą pierwotne założenia strategii były korygowane i dostosowywane do potrzeb o postulatów, zgłaszanych przez partnerów społecznych i gospodarczych, zaangażowanych w proces prac nad strategią.

CZĘŚĆ I. DIAGNOZA POWIATU ZWOLEŃSKIEGO1.Podstawowe informacje o powiecie

Powiat zwoleński leży w południowej części województwa mazowieckiego na pograniczu Przedgórza Iłżeckiego i Doliny Kozienickiej, w odległości 28km od Radomia. Powiat zajmuje powierzchnię 57330 ha i zamieszkuje go 37297 osób.

Powiat graniczy z następującymi powiatami:

a) z terenu województwa mazowieckiego:

- od północy z powiatem kozienickim

- od południa z powiatem lipskim

- od zachodu z powiatem radomskim ziemskim

b) z terenu województwa lubelskiego:

- od wschodu z powiatami: puławskim i opolskim

W skład administracyjny powiatu wchodzą 4 gminy wiejskie: Kazanów, Policzna, Przyłęk, Tczów i 1 miejsko-wiejska Zwoleń. Udział powierzchni poszczególnych gmin w ogólnej powierzchni powiatu zwoleńskiego (573 km2) przedstawia się następująco:

· Kazanów (95 km²),

· Policzna (113 km²),

· Przyłęk (131 km²),

· Tczów (72 km²), oraz jedna miejsko-wiejska (z jedynym na terenie powiatu miastem) - Zwoleń (162 km²).

Rysunek 1. Powiat zwoleński

Wykres 1. Udział procentowy powierzchni poszczególnych gmin z terenu powiatu

Powiat posiada wszystkie jednostki niezbędne do jego funkcjonowania: Komendę Powiatową Państwowej Straży Pożarnej, Komendę Powiatową Policji, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, Powszechny Zakład Ubezpieczeń, Urząd Skarbowy, Sąd Rejonowy, Powiatowy Urząd Pracy, Prokuraturę Rejonową, Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną, Powiatowy Inspektorat Weterynarii, Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego, Urzędy Gmin i podległe im jednostki organizacyjne i pomocnicze, Starostwo Powiatowe z jednostkami organizacyjnymi, które dla dobra lokalnej społeczności ściśle ze sobą współpracują w wielu dziedzinach życia gospodarczego i kulturalno-oświatowego.

Powiat zwoleński ma charakter rolniczy – 71% jego powierzchni zajmują użytki rolne. Rejon zwoleński jest liczącym się producentem truskawek w kraju, w dawnym województwie radomskim wyróżniał się największą produkcją ziemniaka, porzeczki i trzody chlewnej. Zapewnia to bazę surowcową, gdzie istnieje możliwość zawarcia przez odbiorcę umów z producentami. Racjonalnie uzasadniona byłaby lokalizacja zakładu przetwórstwa rolno-spożywczego ze względu na bazę surowcową, dostateczny poziom infrastruktury technicznej oraz duże strukturalne bezrobocie. Atutami powiatu zwoleńskiego są: dobry mikroklimat, czyste środowisko, brak uciążliwego przemysłu, tradycje kulturowe i historyczne. W gospodarstwach nadwiślańskich można oglądać, a nawet nauczyć się wyplatania wyrobów wikliniarskich.

Atutem Ziemi Zwoleńskiej jest położenie geograficzne, dobry układ komunikacyjny oraz bliskość stolicy. Piękny krajobraz, czyste środowisko, spokój i cisza gwarantują dobry wypoczynek i relaks na łonie natury. Kultura, zabytki i tradycyjna staropolska gościnność to kolejne cechy, które mogą przyciągnąć turystów.

Niewątpliwie magnesem jest legenda Jana Kochanowskiego, który urodził się w Sycynie, był prebendarzem w Zwoleniu, mieszkał i tworzył w Czarnolesie. Z coraz większym powodzeniem funkcjonuje historyczny trójkąt: Sycyna-Zwoleń-Czarnolas. W 1577 roku J. Kochanowski był dzierżawcą dóbr ziemskich na terenie Przyłęka, Rudy i okolicznych miejscowości.

Powiat ma dogodne połączenia komunikacyjne z całą Polską. Zasadnicze znaczenie dla zewnętrznych powiązań komunikacyjnych powiatu zwoleńskiego w ujęciu ponadregionalnym ma droga krajowa nr 12 łącząca Lublin z Łodzią i droga krajowa nr 79 łączący Warszawę z Tarnobrzegiem.

Poniżej zaprezentowano skróconą charakterystykę poszczególnych gmin powiatu zwoleńskiego.

Zwoleń – siedziba powiatu jest jedynym ośrodkiem miejskim. Na poziomie ponadlokalnym pełni on funkcję obsługi ludności w zakresie szkolnictwa średniego i zawodowego, specjalistycznej opieki zdrowotnej, kultury, otoczenia biznesu i administracji. Miasto skupia wszystkie instytucje powiatowe.

Gmina i Miasto Zwoleń położona jest w południowo - wschodniej części województwa mazowieckiego na osi dróg krajowych Warszawa - Sandomierz i Radom - Lublin. Miasto jest też obszarem o najlepiej w powiecie rozwiniętych systemach infrastruktury technicznej.

Gmina zajmuje obszar 162km2, zamieszkuje ją 15.363 mieszkańców, w tym w mieście 8059 osób, a w gminie 7304 osób. Gmina ma charakter rolniczy, co stwarza dogodne warunki dla przemysłu rolno - spożywczego. Na terenie gminy znajduje się 54 miejscowości, w tym 28 sołectw.

Wszystkie pozostałe gminy powiatu mają charakter typowo rolniczy, co znajduje swoje odzwierciedlenie w strukturze osadnictwa i charakterze zainwestowania.

Gmina Kazanów - leży w południowej części województwa mazowieckiego, oddalona jest o ok. 20 km od Radomia i 130 km od Warszawy, położona jest w dolinie rzeki Iłżanki, w pobliżu której znajduje się dużo terenów leśnych i z tego względu może być atrakcyjna dla celów turystycznych.

Gmina Kazanów liczy 4.712 mieszkańców, zajmuje powierzchnię 95 km2 i obejmuje 35 miejscowości skupione w 24 sołectwach. Ma charakter typowo rolniczy, użytki rolne zajmują 67% powierzchni gminy. Relatywnie wysoki jest tu odsetek powierzchni upraw sadowniczych.

Gmina Kazanów należy do Związku Gmin „Nad Iłżanką” obejmującego gminy: Ciepielów, Chotcza, Kazanów, Iłża (miasto i gmina). Związek utworzony został dla obrony i zagospodarowania turystycznego doliny Iłżanki.

Gmina Tczów - położona jest w południowo - wschodniej części województwa mazowieckiego. Jest jedną z pięciu gmin powiatu zwoleńskiego. Sąsiaduje z gminą Zwoleń, Gózd, Skaryszew i Kazanów. Położona jest w obrębie Równiny Radomskiej, która jest częścią Niziny Mazowieckiej. Ogólna powierzchnia gminy wynosi 72km2. Zamieszkuje ją 4.942 osoby w 18 miejscowościach w 14 sołectwach. Gmina ma charakter rolniczy (83,3% powierzchni to użytki rolne). W uprawach największą powierzchnię zajmują zboża. Dobrze rozwinięta jest tu hodowla bydła i trzody chlewnej. Na terenie gminy w miejscowości Tczów znajduje się jedna oczyszczalnia biologiczno – mechaniczna o przepustowości 450 m3/d oraz stacja wodociągowa, która zaopatruje w wodę całą gminę. Długość sieci wodociągowej – 66,30km. Niespełna 1,5% mieszkańców gminy nie ma dostępu do sieci wodociągowej. Długość sieci kanalizacyjnej liczy 60,5km, z czego podłączonych do sieci jest 2000 mieszkańców, co stanowi ok. 40% wszystkich mieszkańców gminy.

Gmina Przyłęk - leży w południowej części województwa mazowieckiego. Powierzchnia gminy wynosi 131 km2, natomiast liczba ludności to 6.400 osób. W skład gminy wchodzi 31 miejscowości w 30 sołectwach. Jest gminą typowo rolniczą, użytki rolne stanowią ok. 72,5% powierzchni gminy, resztę lasy, łąki i pastwiska. Głównymi uprawami są zboża, warzywa i owoce (szczególnie truskawki, maliny). Kluczowe znaczenie dla gminy ma hodowla bydła i trzody chlewnej. Na terenie gminy funkcjonuje min.: Zakład Doświadczalny Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Grabowie nad Wisłą, Gminna Spółdzielnia ,, SCH’’ w Przyłęku, ,, KROKUS” Przetwórstwo Owoców i Warzyw Pająków, FOL-RUD Młyn – Ruda , IMPRESSJA – Suknie ślubne- Załazy , Zakład Mięsny – Załazy, Wyrób Wędlin MARKO Załazy, Zakład Usługowo Produkcyjno Handlowy – Łagów.

Wschodni kraniec gminy (dolina Wisły), znajdujący się w obrębie Obszaru Chronionego Krajobrazu, zaliczany jest do rejonów turystycznych o znaczeniu nie tylko lokalnym ale i regionalnym – Rezerwat Żółwia Błotnego Andrzejów – Borowiec jest rezerwatem na skalę europejską. Rezerwat ten wszedł wraz z otuliną do Obszaru Chronionego Krajobrazu „Dolina rzeki Zwolenki”. Jest uznany jako Specjalny Obszar Ochrony Dolina Zwoleńki na liście chronionych obszarów sieci ekologicznej Natura 2000.

Gmina Policzna - położona jest w południowej części województwa mazowieckiego. Zajmuje powierzchnię 113 km2 zamieszkałych przez 5.880 osób. Gmina ma charakter typowo rolniczy, użytki rolne stanowią 85%. W jej skład wchodzi 33 miejscowości, w tym 27 wsi sołeckich. Gleby gminy są średniej i niskiej jakości głównie gleby bielicowe i płowe. Wśród upraw największą powierzchnię zajmują zboża i ziemniaki. Rozwinięty jest chów trzody chlewnej i bydła. Obszar gminy znajdujący się w obrębie otuliny Kozienickiego Parku Krajobrazowego, zaliczany jest do rejonów turystycznych o znaczeniu regionalnym. Na terenie gminy znajduje się ponadto jedna z głównych atrakcji turystycznych powiatu: Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie. Gmina Policzna wykazuje najwyższy stopień nasycenia infrastrukturą wodno-kanalizacyjną spośród obszarów wiejskich powiatu.

Tabela 1. Ogólna charakterystyka powiatu zwoleńskiego

Gmina

Powierzchnia (km2)

Ludność

Miejscowości

wg stanu

na dzień 31.12.2014 r.

1

2

3

4

Kazanów

o funkcji rolniczej

95

w tym:

użytki rolne 64 km2 (67%)

lasy 19,8 km2 (20,8%)

4712

50 osób/km2

Borów, Dębniak, Dębnica, Kazanów, Kopiec, Kowalków, Kowalków - Kolonia, Kroczów Mniejszy, Kroczów Większy, Miechów, Miechów-Kolonia, Niedarczów Dolny – Kolonia, Niedarczów Dolny – Wieś, Niedarczów Górny – Kolonia, Niedarczów Górny – Wieś, Ostrownica, Ostrownica - Kolonia, Ostrówka, Osuchów, Ranachów Wieś, Ruda, Wólka Gonciarska, Zakrzówek-Wieś, Zakrzówek – Kolonia.

Policzna

o funkcji rolniczej

113

w tym:

użytki rolne 84 km2 (74%)

lasy 16 km2 (14%)

5880

52 osoby/km2

Aleksandrówka, Andrzejówka, Annów, Antoniówka, Biały Ług, Bierdzież, Chechły, Kolonia Chechelska, Czarnolas, Czarnolas-Kolonia, Dąbrowa-Las, Florianów, Franków, Gródek, Helenów, Jabłonów, Jadwinów, Kuszlów, Łuczynów, Ługowa Wola, Patków, Piątków, Policzna, Stanisławów, Świetlikowa Wola, Teodorów, Wilczowola, Władysławów, Wojciechówka, Wólka Policka, Wygoda, Zawada Nowa, Zawada Stara.

Przyłęk

o funkcji rolniczej

131

w tym:

użytki rolne 95 km2 (72,5%)

lasy 20 km2 (15,2%)

6400

49 osób/km2

Andrzejów, Babin, Baryczka, Grabów nad Wisłą, Helenów, Ignaców, Kulczyn, Krzywda, Lipiny, Lucimia, Łagów, Łaguszów, Ławeczko Nowe, Ławeczko Stare, Mierziączka, Mszadla Dolna, Mszadla Nowa, Mszadla Stara, Okrężnica, Pająków, Przyłęk, Ruda, Rudki, Stefanów, Szlachecki Las, Wysocin, Wólka Łagowska, Wólka Zamojska, Załazy, Zamość Nowy, Zamość Stary.

Tczów

o funkcji rolniczej

72

w tym:

użytki rolne 60 km2 (83,3)%

lasy 6 km2 (8,3%)

4942

69 osób/km2

Bartodzieje, Borki, Brzezinki Nowe, Brzezinki Stare, Janów, Józefów, Julianów, Kazimierzów, Lucin, Podzakrzówek, Rawica, Rawica Nowa, Rawica-Kolonia, Rawica-Józefatka , Tczów, Tynica, Wincentów, Wilczy Ług

g. m. Zwoleń

o funkcji ośrodka miejskiego świadczącego usługi publiczne na szczeblu powiatowym

162

w tym:

użytki rolne 103 km2 (64%)

lasy 43 km2 (26,5%)

15363

95 osób/km2

Atalin, Barycz Stara, Barycz Nowa, Barycz -Kolonia, Filipinów, Helenówka, Jasieniec –Kolonia, Zastocze, Jasieniec Solecki, Jedlanka, Karczówka, Józefów, Karolin, Wacławów, Koszary, Motorzyny-Leśniczówka, Linów, Miodne-Gajówka, Miodne-Leśniczówka, Linów-Leśniczówka, Ługi, Celestynów, Męciszów, Mieczysławów, Helenów, Michalin, Szczęście, Mostki, Pałki, Ostrowy, Niwki, Osiny, Kopaniny, Sosnowice, Melanów, Paciorkowa Wola Nowa, Paciorkowa Wola Stara, Podzagajnik, Strykowice Błotne, Strykowice Górne, Strykowice Podleśne, Cyganówka, Sycyna -Kolonia, Sycyna Południowa, Sycyna Północna, Drozdów, Sydół, Wólka Szelężna Bożenczyzna, Zielonka Nowa, Zielonka Stara

Powiat Zwoleński

Łączna powierzchnia:

573 km2

w tym:

użytki rolne – 407 km2 (71%)

lasy – 103 km2 (18%)

łącznie:

37297

65 osób/km2

 

Dane: Informacje uzyskane z GUS i gmin

2.Zagospodarowanie przestrzenne

Powiat zwoleński znajduje się w układzie węzłowym, mającym na celu kształtowanie układu osadniczego i zapewnienie prawidłowej obsługi ludności. Rolą Zwolenia jest pełnienie funkcji ośrodka rozwojowego wyposażonego w usługi o charakterze ponadlokalnym, z dobrą dostępnością komunikacyjną i techniczną, bogatego w zabytki i zasoby środowiska przyrodniczego i kulturowego oraz posiadającego wykształcony potencjał ludzki i prężnie rozwijającą się gospodarkę.

Tabela 2. Użytkowanie gruntów w powiecie zwoleńskim

Lp.

Wyszczególnienie

Powierzchnia gruntu

Użytki rolne

Lasy i grunty leśne

Pozostałe grunty

Razem

Grunty orne

Sady

Łąki i pastwiska

1

2

3

4

5

6

7

8

9

 

Powiat Zwoleński

57330

40688

36462

463

3763

10336

6306

 

w %

100

71,01

63,6

0,81

6,6

18

10,99

Dane: Wyliczenie własne na podstawie danych uzyskanych z gmin

Wykres 2. Struktura obszarowa powiatu

2.1.Uwarunkowania ochrony środowiska naturalnego

Znaczna ilość obszarów chronionych niesie ze sobą pewnego rodzaju uwarunkowania (potencjalne problemy w lokowaniu nowych inwestycji mogących zagrażać środowisku), jednakże z drugiej strony stanowi szansę dla poprawy życia lokalnej społeczności. Nie tylko bowiem przyczyniają się do zachowania dobrych warunków środowiska naturalnego, podnoszą pośrednio komfort życia mieszkańców, ale również mogą generować zyski związane ze wzrostem ruchu turystycznego.

Krajowy system obszarów chronionych tworzą: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Spośród ww. form, na terenie powiatu zwoleńskiego występują: rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, zespół przyrodniczo-krajobrazowy.

2.1.1. Rezerwaty

Na terenie powiatu zwoleńskiego znajdują się następujące rezerwaty: „Miodne”, „Okólny Ług", „Ługi Helenowskie” i „Borowiec”.

„Miodne”

Utworzony w 1985 roku w celu zachowania fragmentów lasów mieszanych z udziałem buka na naturalnym stanowisku na północnej granicy zasięgu. Źródła historyczne dotyczące Puszczy Kozienickiej podają, że w miejscach licznego występowania buka tj. w najżyźniejszych częściach kompleksów leśnych w I poł. XIX w. założono kilka wsi, co pośrednio doprowadziło do wyeliminowania drzewostanów z jodłą i bukiem. Obecna powierzchnia rezerwatu wynosi 20,4 ha. Tworzące rezerwat drzewostany są w większości pochodzenia naturalnego. Najliczniej reprezentowanymi gatunkami panującymi są sosna, dąb i buk. Na podstawie badań fitosocjologicznych wyróżniono dwa zespoły roślinne: Tilio-Carpinetum i Pino-Quercetum. Z ciekawszych gatunków runa występuje tu bluszcz pospolity i rzadka w całej Puszczy Kozienickiej turzyca orzęsiona.

„Okólny Ług”

Rezerwat został utworzony w 2001 roku w celu zachowania ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych siedlisk o charakterze torfowiska przejściowego z charakterystycznymi dla tego typu zbiorowisk roślinami i antropofobnymi gatunkami zwierząt. Obejmuje powierzchnię 168,9 ha, z czego 25,9 ha znajduje się w granicach obrębu Zwoleń, w leśnictwie Motorzyny. Pozostała część znajduje się na gruntach prywatnych. Największą część rezerwatu zajmuje torfowisko przejściowe (ok. 150 ha). Jest to jedno z nielicznych miejsc o naturalnym typie krajobrazu, gdzie większość powierzchni jest obszarem podtopionym, a przy wyższym stanie wody praktycznie niedostępnym dla człowieka. Stanowi to naturalne zabezpieczenie torfowiska i sprawia, że mogą się tu utrzymać rzadkie gatunki roślin i zwierząt. Wyodrębniono tu 43 zespoły roślinne min. zbiorowiska szuwarowe, ziołorośla, zbiorowiska oczeretów, łąkowe, torfowisk przejściowych i wysokich, muraw bliźniczkowych, zbiorowiska leśne borowe i olesowe. Wynika stąd bogactwo świata roślinnego, na który składa się 167 gatunków roślin naczyniowych, z czego blisko 20% stanowią rośliny rzadko już spotykane z Polsce. Mokradła rezerwatu stanowią bardzo cenne tereny również pod względem faunistycznym. Znajduje tu schronienie oraz warunki do rozrodu wiele gatunków zwierząt, przede wszystkim ptaków. Bytuje tutaj żółw błotny, reintrodukowany w ramach Projektu „Aktywna ochrona żółwia błotnego w woj mazowieckim” realizowanego przez Instytut Nauk o Środowisku, Zakład Ekologii Ekosystemów UJ.

„Ługi Helenowskie”

Powierzchnia rezerwatu wynosi 93,6 ha i w całości znajduje się na terenie obrębu leśnego Zwoleń w leśnictwie Podgóra. Rezerwat utworzony został w 1985 roku dla ochrony torfowisk na wododziałach rzek Zagożdżonki i Zwolenki oraz bagiennych zbiorowisk leśnych. Teren rezerwatu należy do dwóch zlewni: część północna do zlewni rzeki Zagożdżonki, a część południowa do zlewni rzeki Zwolenki. Obydwie wymienione rzeki swój początek biorą w pobliżu rezerwatu. Największy z ługów zwany „Wielkim Ługiem” zajmuje powierzchnię 25,4 ha i należy do największych bagien w Puszczy Kozienickiej. Dookoła bagien – ługów i między nimi występuje oligotroficznie wilgotne i bagienne zbiorowisko leśne – sosnowe nie występujące w innych rezerwatach Puszczy. Cały obszar jest bardzo ciekawy krajobrazowo, tworząc unikalny typ krajobrazu, przypominający tundrę. „Wielki Ług” tworzy torfowisko wysokie i przejściowe. Gatunkiem panującym na powierzchni leśnej jest sosna, przeważają drzewostany starszych klas wieku. W trakcie badań fitosocjologicznych wyróżniono 19 zespołów i zbiorowisk roślinnych, z czego 5 reprezentuje typowe fitocenozy leśne, pozostałe stanowią nieleśne fitocenozy torfowiskowe i bagienne. Najczęściej spotykanym zbiorowiskiem leśnym jest bór wilgotny, bory świeże są najczęściej w wariancie wilgotnym. Najuboższe zbiorowiska to bory bagienne. Najważniejszą osobliwością roślinną w rezerwacie jest rosiczka okrągłolistna. Ponadto występują tutaj borówka bagienna, żurawina błotna, modrzewnica zwyczajna, czermień błotna, bagno zwyczajne, jeżogłówka najmniejsza – stanowiąca na tym terenie rzadki element o borealno-oceanicznym typie zasięgu. Z mchów występuje min. wiele gatunków mchów torfowców i płonnik pospolity. W 2000 r. otwarto ścieżkę przyrodniczo-leśną „Miodne”, która częściowo przebiega w pobliżu rezerwatu i pozwala na spełnianie przez rezerwat funkcji dydaktycznych. W 2002r. wybudowano kładkę i miejsce widokowe na „Wielki Ług”.

„Borowiec”

Jego obecna powierzchnia całkowita wynosi 57,3 ha, z czego na terenie Lasów Państwowych obrębu leśnego Zwoleń w leśnictwie Podgóra znajduje się jedynie 7,4 ha. Rezerwat został utworzony w 1990 roku dla ochrony wodno-błotno-torfowiskowych siedlisk doliny rzeki Zwolenki z charakterystycznymi dla nich zespołami roślin i zwierząt. Przedmiotem ochrony jest żółw błotny (Emys orbicularis), którego duża populacja znajduje się na terenie rezerwatu. Na obszarze rezerwatu stwierdzono występowanie 228 gatunków roślin naczyniowych, w tym kilkanaście podlegających ochronie ścisłej lub częściowej. Są to rosiczka okrągłolistna, storczyk szerokolistny, grążel żółty, widłak goździsty, kalina koralowa, grzybień biały, kocanki piaskowe i in. Rezerwat obejmuje bardzo zróżnicowany florystycznie i faunistycznie odcinek rzeki Zwolenki. Występuje tu mozaika siedlisk i biotopów – od wodnych poprzez bagienne, podmokłe, torfowiskowe do suchych i piaszczystych. Występują grząskie zarośla olchowe i wierzbowe, torfowiska i tzw. torfianki, które w miarę wznoszenia się terenu ustępują miejsca piaskom, częściowo odkrytym, miejscami sztucznie zalesionym lub zajętym przez uprawy rolnicze. To ogromne zróżnicowanie biotopów sprawia, że na terenie objętym ochroną rezerwatową znajduje schronienie wiele gatunków zwierząt. Rezerwat „Borowiec” wszedł wraz z otuliną do Obszaru Chronionego Krajobrazu „Dolina rzeki Zwolenki”. Znalazł się jako Specjalny Obszar Ochrony (SOO) Dolina Zwoleńki na liście chronionych obszarów sieci ekologicznej Natura 2000 przesłanej przez Polskę do Komisji Europejskiej.

2.1.2. Kozienicki Park Narodowy

Został utworzony w 1983 roku dla zachowania lokalnego krajobrazu przyrodniczo- geograficznego oraz znacznych obszarów naturalnych lasów Puszczy Kozienickiej z bogatą roślinnością zielną i ciekawym ukształtowaniem terenu. Po powiększeniu w 2001 roku Park obejmuje 26.233,83 ha Puszczy z najcenniejszymi drzewostanami o naturalnym charakterze. W celu zabezpieczenia go przed zniekształceniem oraz stworzenia warunków dla rozwoju turystyki i wypoczynku wokół Parku utworzono otulinę o powierzchni 36.009,62 ha, którą stanowią obszary leśne i polne. Kozienicki Park Krajobrazowy wraz z otuliną położony jest w środkowo-południowej części województwa mazowieckiego, znajduje się na terenie 11 gmin: Garbatka-Letnisko, Głowaczów, Gózd, Jastrzębia, Jedlnia - Letnisko, Pionki, Policzna, Sieciechów, miast i gmin Kozienice oraz Zwoleń, a także miasta Pionki. Granice Parku przebiegają po widocznych w terenie: drogach, rzekach i rowach stanowiących granice gruntów Lasów Państwowych z gruntami własności indywidualnej i innej państwowej oraz na niewielkich odcinkach liniami oddziałowymi przecinając kompleks leśny. Pod względem położenia fizyczno-geograficznego, zaliczany jest do mezoregionu - Doliny Środkowej Wisły i mezoregionu - Równiny Kozienickiej w makroregionie - Nizin Środkowo mazowieckich oraz mezoregionu - Równiny Radomskiej w makroregionie - Wzniesień Południowo mazowieckich.

Najcenniejsze i najbardziej naturalne ekosystemy leśne, często z około 200 letnimi drzewostanami zostały objęte ochroną jako rezerwaty przyrody. Jest ich 15 i reprezentują najciekawsze i najbogatsze zbiorowiska roślinne. Łącznie zajmują 1.267,92 ha.

Na terenie Parku ochroną pomnikową objęto 263 obiekty. Są to drzewa rosnące pojedynczo i w grupach, jedna aleja lipowo – kasztanowa, 1 krzew i 2 głazy narzutowe oraz 3 stanowiska bluszcza zwyczajnego. Stwierdzono tu występowanie 297 gatunków grzybów wielkoowocnikowych, 233 porostów i 94 mszaków oraz 630 gatunków roślin naczyniowych należących do 84 rodzin i 294 rodzajów. Wśród nich jest 67 gatunków chronionych, a 6 wpisanych jest do „Polskiej czerwonej księgi roślin”. Z występujących na terenie Parku ponad 218 gatunków ptaków (m.in. orlik krzykliwy, bocian czarny, żuraw i kraska) do „Polskiej czerwonej księgi zwierząt” wpisanych jest 10 gatunków. Ssaki reprezentowane są przez 54 gatunków – w tym 29 chronionych. W lasach Puszczy Kozienickiej spotkać możemy 17 gatunków nietoperzy w tym mroczka posrebrzanego i pozłocistego, nocka wąsatka, mopka i borowiaczka. Ponadto stwierdzono występowanie 13 gatunków płazów i 6 gatunków gadów (w tym żółwia błotnego) oraz liczne bezkręgowce. Na terenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego jest 92 użytków ekologicznych o łącznej powierzchni 300,67 ha, na które składają się śródleśne bagna, oczka wodne i torfowiska.

2.1.3. Obszary chronionego krajobrazu

Obszar krajobrazu chronionego „Dolina rzeki Zwolenki” - obejmuje obszar związany z doliną rzeki Zwolenki o powierzchni 5.040 ha. Teren ten, zwłaszcza w środkowym i dolnym biegu rzeczki, odznacza się szczególnie dużymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi równocześnie. Rzeka, silnie meandrując w wąskiej dolinie, tworzy malownicze zakola. W dolinie tej nizinnej rzeczki, regularnie zalewanej wiosną oraz posiadającej liczne torfianki, ukształtował się niepowtarzalny układ specyficznych środowisk, nie występujących w innych dolinach rzecznych w regionie. W tarasie zalewowym zachowały się zbiorowiska leśne rzadko spotykane w innych częściach Polski. Są to fragmenty olsów oraz lasów łęgowych. Wysokie zbocza doliny porastają zbiorowiska kserotermiczne z licznymi rzadkimi gatunkami roślin. Niżej położone tereny zajmują zbiorowiska roślinności łąkowej o różnym stopniu uwilgotnienia. Z roślin zielnych na uwagę zasługują: zawciąg pospolity, osoka aloesowata, widłaki, grążel żółty, grzybień biały, pełnik europejski, bobrek trójlistkowy, gnidosz bagienny, siedmiopalecznik błotny, salwinia pływająca, szałwia lepka, storczyki, szalej jadowity, świbka błotna, wolffia bezkorzeniowa i rzęsa garbata. Na torfowisku w okolicy Pomysłowa stwierdzono występowanie wierzby oszczepowatej. Gatunek ten występuje w reglu górnym oraz piętrze kosodrzewiny Karpat i Sudetów Wschodnich. Bogactwo florystyczne tych terenów ma swoje odbicie w zróżnicowaniu faunistycznym. Niewątpliwie wyróżniająca się gromada zwierząt to ptaki. Na terenie doliny gniazduje ok. 80 gatunków, dalszych co najmniej kilkadziesiąt zatrzymuje się w okresie wiosennej i jesiennej wędrówki. Z ginących i zagrożonych gatunków gniazdują tu: bąk, błotniak łąkowy, kropiatka, zielonka, sieweczka rzeczna, krwawodziób, derkacz, rybitwa czarna, przepiórka, podróżniczek i kraska. Nie mniej bogata jest fauna ssaków. Ocenia się, iż na tym terenie występuje ponad 19 gatunków ssaków. Herpetofaunę reprezentuje około 19 gatunków, w tym rzekotka drzewna, żaba śmieszka, ropucha paskówka, grzebiuszka, kumak nizinny, padalec, jaszczurka żyworodna, zaskroniec, żmija, spośród owadów stwierdzono między innymi występowanie mrówkolwa, trzyszczy, licznych motyli i ważek. Ze względu na bogactwo gatunkowe i środowiskowe obszar doliny został zaliczony wraz z doliną pobliskiej Wisły do ważnych przyrodniczo obszarów o znaczeniu międzynarodowym.

W obręb gminy Przyłęk wejdzie również fragment projektowanego rezerwatu „Wyspy Gniazdkowskie”. Obejmuje on jeden z ciekawszych fragmentów Wisły, największej w Europie rzeki o nieuregulowanym korycie. Liczne, piaszczyste wyspy i łachy rozciągają się na Wiśle Środkowej od Sandomierza do Płocka. Na całym odcinku Wisły Środkowej wykryto gniazdowanie 40-50 gatunków ptaków w dość dużych populacjach. Są to: siweczki obrożne (180 par), siweczki rzeczne (270-280 par), mewa pospolita (2400 par), mewa śmieszka (ok. 85900 par), mewa srebrzysta (43-46 par), rybitwa białoczelna (440-480 par), rybitwa pospolita (1550-1600 par). Dla kilku gatunków Wisła stanowi główną ostoję na obszarze Polski. Gniazduje tu 50% polskiej populacji rybitwy pospolitej, 80% rybitwy biołoczelnej, 95% mewy pospolitej. Rzeka stanowi też ważny szlak wędrówkowy ptaków. Licznie zimują tu ptaki wodno-błotne: czapla siwa, łabędź niemy, gągął, tracz, nurogęś.

Obszar położony w dolinie rzek (strumieni) Plewki i Czerniawki w gminie Przyłęk wytypowano do utworzenia zespołu przyrodniczo-krajobrazowego. Koryta obu rzeczek zachowują tu swój naturalny charakter. Na tarasie zalewowym zachowały się fragmenty olsów oraz lasów łęgowych, brzegi dolin porastają zbiorowiska kserotermiczne. Niżej położone tereny zajmują łąki, wilgotne w różnym stopniu. Charakterystyczna jest mozaika trzcinowisk, turzycowisk oraz kępiastych wierzb. Celem ochrony byłoby zachowanie harmonijnego układu ekologicznego połączonego z walorami krajobrazowymi (głęboko wcięte doliny obu rzeczek).

Na terenie gminy Policzna występuje 18 gatunków ssaków (w tym 6 gatunków podlega ochronie prawnej, a dalszych 6 należy do zwierząt łownych). We wszystkich lasach można spotkać: sarny, lisy, kuny, a w lasach Policzny i Patkowa: dziki, jelenie i łosie. W miejscowości Wygoda, Gródek i Patków gniazduje krzyżówka, zimorodek, remiz. A w lasach Antoniówki występują liczne płazy, gady i ptaki. Na terenie gminy znajdują się również 2 parki w Policznie (pow. 4,05ha) i Czarnolesie (pow. 9,96ha). Znajduje się w nich 10 pomników przyrody. W parku w Policznie jest 6 pomników: 4 – dęby szypułkowe (550- i 250-letni 200-letni), 1 – lipa drobnolistna (200-letnie), klon pospolity (200-letni). Natomiast w parku w Czarnolesie znajdują się 4 pomniki: 2- dęby szypułkowe (170- i 250-letni), grab pospolity (90-letni) oraz sosna wejmutka (120-letnia).

Drugim zespołem przyrodniczo-krajobrazowym będzie fragment doliny Strugi Polickiej. Jest to wąwóz porośnięty olsem, z terenami zabagnionymi, ze stawami, z roślinnością szuwarowo-torfowiskową. Gniazdują tu liczne ptaki, występują liczne płazy.

Wiele pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania unikatowych zespołów genowych i typów środowisk objęto ochroną jako użytki ekologiczne. Na terenie Puszczy Kozienickiej, w jej części wchodzącej w powiat zwoleński ustanowiono ich 22. W planach kilku gmin wytypowano rejony do objęcia tą formą ochrony.

W obrębie gminy Kazanów korytarz ekologiczny doliny Iłżanki i Modrzejowicy obejmuje doliny tych rzek i dopływów Modrzejowicy-Muchy i Strugi Tęczowej (Tczówki). Na różnorodność i naturalność tych terenów składają się ekosystemy łąkowo-pastwiskowe, miejscami zatorfione z zespołami roślinności wodnej i bagiennej. Urozmaicone są licznymi zadrzewieniami, zarośniętymi starorzeczami i laskami. Mimo częściowej melioracji rzeka Iłżanka wciąż stanowi ostoję dla ptaków wodnych i błotnych. Żyje ich tu około 60 gatunków. Na podmokłej łące koło Osuchowa znajdują się stanowiska lęgowe chronionego rycyka. Między Kazanowem a Miechowem na rozległych 120 hektarowych łąkach gniazdują samotniki, strumieniówki, świerszczaki, krzywodzioby i słowiki rdzawe.

Korytarz ekologiczny rzeki Muchy i Kłonówki przebiega południkowo w zachodniej części gminy Tczów i stanowi niewielki fragment korytarza łączącego dwa obszary o znaczeniu krajowym - Puszczę Kozienicką i Podgórze Iłżeckie (poza obszarem powiatu). Doliny Kłonówki i Muchy mają płaskie dno i łagodne zbocza. Wzdłuż rzek ciągną się ekosystemy łąkowe z zadrzewieniami.

Mimo widocznych przekształceń krajobraz jest malowniczy i posiada znaczne walory hydrologiczne, klimatyczne, przyrodnicze i estetyczne.

2.1.5. Obszary Natura 2000

Obszar Natura 2000 – obszar specjalnej ochrony ptaków, specjalny obszar ochrony siedlisk lub obszar mający znaczenie dla Wspólnoty, utworzony w celu ochrony populacji dziko występujących ptaków lub siedlisk przyrodniczych lub gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty.

Na terenie powiatu zwoleńskiego znajdują się następujące obszary Natura 2000: Małopolski Przełom Wisły, Przełom Wisły w Małopolsce, Puszcza Kozienicka, Ostoja Kozienicka, Dolina Zwoleńki.

2.1.6. Małopolski Przełom Wisły (PLB140006)

Obszar obejmuje odcinek doliny Wisły między Józefowem, a Kazimierzem. Charakterystyczne dla niego są wysokie brzegi, meandry i liczne wyspy. Wyspy te mają różny charakter: od niskich, piaszczystych, nagich wysepek po wyżej wyniesione, porośnięte roślinnością i np. wykorzystywane jako pastwiska. Brzegi rzeki i trasa zalewowa są pokryte zaroślami wiklinowymi i lasami wierzbowo-topolowymi, łąkami kośnymi i pastwiskami. Ostoja ptasia o randze europejskiej E 63.Występuje co najmniej 14 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 4 gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Ważna ostoja rybitw – białoczelnej i rzecznej; jedno z nielicznych w kraju stanowisk lęgowych ostrygojada. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3, C6) następujących gatunków ptaków: dzięcioł białogrzbiety (PCK), mewa czarnogłowa, rybitwa białoczelna (PCK), rybitwa rzeczna, szablodziób, batalion (PCK), krwawodziób, mewa pospolita, ostrygojad (PCK) i rycyk; w stosunkowo wysokim zagęszczeniu (C7) występuje płaskonos, nurogęś i zimorodek. Ważna ostoja dla ptaków wodno-błotnych.

2.1.7. Przełom Wisły w Małopolsce (PLH060045)

Obszar obejmuje przełomowy odcinek doliny Wisły, od ujścia Sanny powyżej Annopola do miasta Puławy. Wiśle towarzyszą liczne starorzecza, łachy i zastoiska, piaszczyste wyspy, namuliska, rozległe płaty zarośli wierzbowych oraz - lokalnie - płaty łęgów nadrzecznych. Część koryta rzeki jest obwałowana, a obszar międzywala zajęty jest przez ekstensywnie użytkowane łąki i zarośla wierzbowe. W górnym biegu rzeki, na stromych, wapiennych i lessowych skarpach wznoszących się nad doliną (osiągających miejscami nawet do 90 m wysokości względnej) występują cenne płaty muraw kserotermicznych. Do Wisły uchodzą liczne mniejsze cieki wodne i w tych rejonach spotyka się interesujące siedliska ekotonowe.

Dolina Wisły jest jedną z niewielu w Europie dużych rzek, zachowanych w stanie względnie naturalnym. Dolina na tym odcinku ma charakter przełomu i posiada unikalne walory krajobrazowe. Stwierdzono tu 10 rodzajów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG (24% powierzchni) oraz 21 gatunków z Załącznika II tej Dyrektywy.

Obszar obejmuje fragment ostoi ptaków wodno - błotnych o randze europejskiej (IBA E 63), ważnej zarówno dla gatunków lęgowych jak i migrujących. W "Paneuropejskiej strategii ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej" Dolina Wisły została zaliczona do 10 systemów rzek Europy, którym nadano priorytet ochrony naturalnych walorów. Uważana jest za korytarz ekologiczny rangi europejskiej.

2.1.8. Puszcza Kozienicka (PLH140035)

Puszcza Kozienicka położona jest w obrębie Równiny Kozienickiej należącej do Niziniy środkowomazowieckiej i Równiny Radomskiej będącej częścią Wzniesień Południowomazowieckich. Najniżej położone tereny znajdują się w pradolinie Wisły. W rejonie Radomki rzędne wynoszą od 102,2 m n.p.m. przy ujściu Wisły do 160,0 m n.p.m. w okolicach Przytyka. W części północnej teren wznosi się średnio 120-130 m n.p.m. Część południowa Puszczy położona jest na wysokości od 150 do 170 m n.p.m. W rejonie Suchej wzgórza wydmowe osiągają wysokość ponad 180 m n.p.m. Pod względem geologicznym Puszcza Kozienicka jest mało zróżnicowana. Teren ten zaliczany do warstw rowu kredy lubelskiej i w niewielkim fragmencie obrzeżenia Gór świętokrzyskich. Na całym obszarze występują warstwy czwartorzędowe wykształcone jako: piaski drobnoziarniste, średnioziarniste, a w dolinach rzek nawet gruboziarniste, żwiry i pospółka. Są też gliny zwałowe szare zastoiskowe, gliny zwałowe brązowo-szare piaszczyste, iły szare i siwe. Występują również piaski gliniaste i gliny piaszczyste. Grubość tych utworów wynosi od 12 do 45 metrów. Miąższość warstwy wodonośnej (piaski, żwiry) wynosi od 4 do 10 metrów. Utwory trzeciorzędowe występują głównie w północnej części Puszczy. Utwory kredowe występują na całym obszarze Puszczy Kozienickiej. Są to utwory kredy lubelskiej - głównie kredy górnej o miąższości 200-300 metrów. Pokrywa glebowa Puszczy Kozienickiej ukształtowała się pod wpływem układu trzech głównych czynników, do których należą: substrat macierzysty, typ gospodarki wodnej i zespoły roślinne. Skały macierzyste gleb to wyłącznie utwory czwartorzędowe. W przewadze występują osady polodowcowe - plejstoceńskie: gliny i piaski zwałowe; żwiry, piaski i pyły fluwioglacjalne; sporadyczne iły warstwowe. W dolinach rzek i cieków oraz w obniżeniach terenowych pojawiają się utwory holoceńskie: osady aluwialne i torfy. Część terenu pokrywają piaski eoliczne - wydmowe. Gleby Puszczy Kozienickiej są zróżnicowane. Stwierdzono tam występowanie trzynastu typów należących do czterech działów gleb: gleby litogeniczne, gleby autogeniczne, gleby semihydrogeniczne i gleby hydrogeniczne. W strukturze pokrywy glebowej lasów Puszczy Kozienickiej zaznaczają się następujące prawidłowości - centralna część lasów obejmująca obręby Zagożdżon, Pionki i południową część Kozienic ma żyźniejsze gleby z dużym udziałem gleb brunatno-ziemnych. Peryferyjne części - północna część obrębu Kozienice oraz Garbatka, Zwoleń i Jedlnia są uboższe. Przeważają tam gleby bielicoziemne. Układ taki jest determinowany głównie przez pochodzenie i właściwości utworów macierzystych. Obszar Puszczy Kozienickiej leży w zlewni Wisły i Radomki. Sieć rzeczna Puszczy Kozienickiej jest bogata i urozmaicona. Centralną i zachodnią jej część odwadnia Radomka, do której uchodzą mniejsze rzeki - Mleczna, Pacynka, Leniwka i Narutówka. Przez ponocne i wschodnie obszary płynie najpiękniejsza rzeka obszaru Zagrożdżonka, do której uchodzi szereg mniejszych cieków, z których do największych należą Brześniczka i Charłówka. Wszystkie puszczańskie rzeki mają charakter drenujący. W obrębie obszaru znajdują się stawy rybne w Grądach i Bąkowcu. W krajobrazie dominują obszary leśne, które zajmują około 39 tyś. ha. Od 1994 r. w większości stanowią one

Leśny Kompleks Promocyjny "Lasy Puszczy Kozienickiej".

Jest to jeden z najcenniejszych pod względem przyrodniczym kompleksów puszczańskich w Polsce. O jego randze świadczy przede wszystkim - wysoka różnorodność biologiczna mierzona na wszystkich poziomach: genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym. Występuje tu szereg siedlisk przyrodniczych oraz gatunków chronionych i zagrożonych wymarciem w skali kraju i kontynentu. W zbiorowiskach leśnych Puszczy występuje znaczna liczba drzew w wieku od 150 do 400 lat.

Siedliska przyrodnicze

Wizytówką Puszczy Kozienickiej są endemiczne wyżynne jodłowe bory mieszane, które na tym terenie uznawane są za postać kresową. Oprócz niekwestionowanej wartości przyrodniczej mają one olbrzymie znaczenie biogeograficzne i syntaksonomiczne. Jednym z najważniejszych i jednocześnie zajmującym największą powierzchnie w Puszczy Kozienickiej siedliskiem przyrodniczym są grądy subkontynentalne, które reprezentują tu pełną skalę wilgotnościową. Żyzne i wilgotne gleby w lokalnych obniżeniach zajmują grądy czyśćcowe i kokoryczowe. Tworzą one przestrzenne układy mozaikowe z łęgami i olsami. W miejscach umiarkowanie wilgotnych wykształciły się grądy typowe. Lokalne wyniesienia zdominowane są przez grądy trzcinnikowe.

Doliny puszczańskich rzek (m.in. Leniwej, Narutówki i Zagrożdżonki), strumieni i okresowych, bezimiennych cieków porastają łęgi olszowo-jesionowe.

Niewielkie powierzchnie puszczańskich ostępów zajmują źródliskowe lasy olszowe z rzeżuchą gorzką i szczyrem trwałym. Do równie rzadkich leśnych zbiorowisk należą łęgi wiązowo-jesionowe. Większość płatów posiada reprezentatywne runo, ale cechuje je zniekształcony drzewostan. Występujące w Puszczy Kozienickiej bory sosnowe reprezentują pełną skalę zmienności uzależnioną przede wszystkim od stopnia wilgotności podłoża. Skrajnie różne ekologicznie siedliska zajmują małe powierzchniowo: sosnowy bór chrobotkowy oraz sosnowy bór bagienny Do najrzadszych pod względem zajmowanej powierzchni leśnych siedlisk przyrodniczych należą ciepłolubne dąbrowy, które stopniowo tracą swoiste cechy i w wyniku sukcesji przekształcają się w grądy. Roślinność nieleśna Puszczy Kozienickiej pomimo, że zajmuje niewielką powierzchnię jest różnorodna i prezentuje bardzo odmienne względem siebie grupy ekologiczne. Do najciekawszych należy roślinność torfowiskowa, skupiona w południowej części obszaru. Do bardzo rzadkich siedlisk przyrodniczych występujących w obrębie obszaru zaliczają się torfowiska zasadowe reprezentowane przez młaki turzycowe. Spośród zbiorowisk trawiastych do najcenniejszych należą ekstensywnie użytkowane łąki świeże

Fauna

Na terenie Puszczy Kozienickiej stwierdzono 59 gatunków ssaków. Dla tej grupy kręgowców jest najważniejszą, po Puszczy Kampinoskiej, ostoją w centralnej Polsce. Jednym z jej mieszkańców jest popielica, gatunek wymieniony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Populacja tu występująca cechuje się bardzo dużą liczebnością i jednym z najwyższych w kraju wskaźników zagęszczenia osobników/1 ha lasu. Interesującymi ssakami są również - orzesznica oraz smużka, bardzo rzadki krajowy gatunek borealny. Puszczańskie rzeki zasiedlają stabilne populacje bobra i wydry. Okresowo pojawiają się tutaj migrujące wilki. Chiropterofauna Puszczy Kozienickiej jest bardzo bogata i porównywalna z Puszczą Białowieską. Stwierdzono tu 16 spośród 17 gatunków nietoperzy występujących w Polsce niżowej, przy czym do rozrodu przystępuje 14 gatunków. W zgrupowaniu nietoperzy Puszczy Kozienickiej wyróżnia się spotykany najczęściej i najliczniej borowiec. Do gatunków dominujących należą: mroczek póśny, nocek rudy, gacek brunatny i nocek duży. Przypadku tego ostatniego znanych jest 16 letnich kolonii, w tym dwie kolonie rozrodcze. Cechą charakterystyczną tego obszaru jest liczne występowanie borowiaczka, nocka Brandta i nocka Bechsteina, dla którego Puszcza Kozienicka jest drugim znanym w Polsce miejscem rozrodu i najdalej wysuniętym w kierunku północno-wschodnim stanowiskiem. Jednym z najrzadszych gatunków nietoperzy w Puszczy Kozienickiej jest mopek Barbastella. W obrębie obszaru znane są trzy zimowe kryjówki tego gatunku. W okresie letnim odławiano również młode osobniki co świadczy o tym, że mopek przystępuje tutaj do rozrodu. Biorąc pod uwagę faunę nietoperzy ranga Puszczy Kozienickiej jest bardzo wysoka i porównywalna z Puszczą Białowieską. Spośród 18 krajowych gatunków płazów na terenie Puszczy Kozienickiej stwierdzono 13 gatunków, w tym - kumaka nizinnego i traszkę grzebieniastą. Fauna gadów reprezentowana jest przez sześć gatunków. Osobliwością tego obszaru jest populacja żółwia błotnego. Świat bezkręgowców Puszczy Kozienickiej jest niezwykle bogaty. Jednym z najbardziej interesujących gatunków jest rak szlachetny, który posiada tu najliczniejszą w Polsce centralnej i stabilną populację. Ten przedstawiciel krajowych dziesięcionogów figuruje na światowej Czerwonej Księdze Zwierząt oraz polskim jej odpowiedniku. Obszar ten to jedna z najważniejszych na Mazowszu ostoi dla populacji: poczwarówek - zwężonej i jajowatej. Stwierdzono tu również występowanie zatoczka łamliwego. Rozmaitość środowisk oraz obecność dobrze zachowanych powierzchni leśnych z starodrzewem wpływają na bogactwo gatunkowe owadów. W obrębie Puszczy Kozienickiej stwierdzono: pachnicę dębową - 7 stanowisk, zgniotka cynobrowego - dwa stanowiska, czerwończyka nieparka - dziesięć stanowisk, czerwończyka fioletka - dwa stanowiska oraz modraszka telejusa - 5 stanowisk. Do osobliwości tego obszaru należy występowanie sawczynki piaskowej. Poza istniejącym stanowiskiem w Puszczy Kozienickiej wymierający gatunek nie był notowany na terenie kraju od kilkudziesięciu lat. Do wyjątkowo rzadkich owadów w Polsce zaliczyć można smukwę kosmatą. Oba gatunki figurują w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Bardzo bogata w Puszczy Kozienickiej jest fauna chrząszczy z rodziny bogatkowatych. Na uwagę zasługuje odkrycie tu stanowisk gatunków skrajnie rzadkich w Polsce wpisanych na czerwoną listę zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce.

Badania ograniczone jedynie do północno-zachodniego skraju Puszczy Kozienickiej pozwoliły na stwierdzenie 43 gatunków żuków, w tym 26 koprofagicznych, co wskazuje na jej znaczne bogactwo w porównaniu z innymi puszczami w kraju.

O randze Puszczy Kozienickiej w zachowaniu krajowej flory naczyniowej świadczy obecność sześciu gatunków wymienionych w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin: buławnika czerwonego, kostrzewy ametystowej, sasanki otwartej, widlicza cyprysowatego oraz turzyc - bagiennej i strunowej. Stwierdzono tu występowanie gatunków figurujących na krajowej Czerwonej liście roślin naczyniowych. Są wśród nich, m.in.: czosnek niedźwiedzi, goryczka wąskolistna, kukułka plamista, pływacz drobny, rosiczka okrągłolistna i widlicz Zeillera. Ponadto znajdują się tu stanowiska licznych gatunków chronionych i rzadkich regionalnie.

Pomimo fragmentarycznych badań na terenie Puszczy Kozienickiej stwierdzono dotychczas występowanie 295 gatunków grzybów wielkoowocnikowych, w tym trzy gatunki podlegające ochronie ścisłej: sromotnika bezwstydnego, siedzunia sosnowego i soplówkę jodłową. Na Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych w Polsce znajduje się 41 gatunków z kozienickiej mycoflory, w tym m.in. wymierające oraz narażone na wymarcie.

Spośród 267 gatunków porostów znanych z terenu Puszczy Kozienickiej znajdują się takie, które wymarły lub są bliskie wymarcia w innych regionach kraju. Na Czerwonej liście porostów w Polsce znajduje się 71 gatunków z kozienickiej lichenoflory. Duże znaczenie dla występujących tu wąsko stenotopowych gatunków epifitycznych ma obecność w drzewostanach Puszczy Kozienickiej licznych sędziwych drzew o wymiarach pomnikowych.

2.1.9. Ostoja Kozienicka (PLB140013)

Obszar obejmuje znaczną część jednego z większych kompleksów leśnych w środkowej Polsce - Puszczy Radomsko-Kozienickiej, na granicy Małopolski i Mazowsza, w widłach pradolin Wisły, Radomki i Zadożdżonki, na terenie Równiny Radomskiej. Położony jest on w terenie z licznymi elementami rzeźby pochodzenia fluwioglacjalnego: szeregiem tarasów denudacyjnych opadających stopniowo ku dolinie Wisły, poprzedzielanych licznymi wałami wydmowymi, pomiędzy którymi znajdują się niecki, zwykle silnie zabagnione. Wcześniej na tym terenie utrzymywały się drzewostany z klonem, jesionem, lipą, dębem i bukiem. Obecnie drzewostany składają się głównie z sosny (84%) oraz jodły (4%). Lasy zajmują większość powierzchni obszaru. Resztę terenu pokrywają pola uprawne, łąki, pastwiska. Występują tu również interesujące połacie torfowisk wysokich i niskich. Występuje co najmniej 29 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 7 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Wykazano z tego terenu ponad 200 gatunków ptaków, w tym 147 lęgowych.

W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C6) następujących gatunków ptaków: bączek (PCK), bocian czarny, kraska (PCK), lelek; stosunkowo wysoką liczebność (C7) osiągają: bąk (PCK), bocian biały, rybitwa czarna.

2.1.10. Dolina Zwoleńki (PLH140006)

Dolina Zwoleńki leżąca w obszarze porozcinanych i silnie zerodowanych wysoczyzn morenowych z okresu zlodowacenia środkowopolskiego, jest do 25 m wcięta w materiale pleistoceńskim. Wąskie dno doliny (od 0.5 do około 1 km szerokości przy ujściu rzeki) wypełnione jest torfem. Na zboczach widoczne są fragmenty terasy nadzalewowej o wysokości względnej 2-3 m. Czytelność formy doliny maskują zalegające w wielu miejscach zwydmione, przewiewane piaski. Teren stanowi bogatą mozaikę wzajemnie przenikających się biotopów -wodnych, podmokłych i suchych. Siedliska wodne reprezentowane są przez wolno płynącą rzekę i zakola oraz torfianki o różnej powierzchni lustra wody. W dnie Doliny dominują podmokłe łąki, na których prowadzi się gospodarkę ekstensywną. Miejscami występują na nich kępy zarośli wierzbowych i łozowych oraz niewielkie, olchowe laski. Łagodnie wznoszące się piaszczyste zbocza doliny porastają suche sośniny, są tu pola uprawne i nieużytki z roślinnością kserotermiczną. Różnego typu tereny związane z rolnictwem oraz nieużytki są dominującymi formami użytkowania ziemi na tym obszarze. Jedna z najbogatszych i najcenniejszych ostoi flory i fauny charakterystycznej dla terenów podmokłych w regionie. Stwierdzono tu 10 gatunków z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Bogata fauna kręgowców: 17 gatunków ryb, 10 gatunków płazów, 79 gatunków ptaków lęgowych (12 prawdopodobnych). Ważna ostoja żółwia błotnego. Bogata fauna bezkręgowców, w tym 25 gatunków ważek, 21 gatunków ślimaków lądowych i 43 wodnych. Dobrze zachowane roślinne zbiorowiska wodno-błotne. 6 typów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG zajmuje ponad 25 % obszaru.

Pomniki przyrody

Na terenie Powiatu Zwoleńskiego ochroną pomnikową objęto łącznie 66 obiektów, w tym na terenie Gminy Zwoleń występuje 55 pomników przyrody, na terenie Gminy Policzna 10 pomników przyrody oraz na terenie Gminy Kazanów 1 pomnik przyrody. Są to pojedyncze drzewa takich gatunków jak: dąb szypułkowy, buk pospolity, sosna zwyczajna, sosna smołowa, sosna wejmutka, klon pospolity, jesion wyniosły, jodła pospolita, kasztanowiec zwyczajny, lipa drobnolistna, modrzew polski, oraz grupy drzew – w jednej z nich rośnie 6 modrzewi polskich.

Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy „Sycyna” utworzony został w 2003 roku i obejmuje swym zasięgiem stawy w dolinie Sycynki oraz park przy dawnym dworze Kochanowskich. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Sycyna” leży na obszarze Równiny Radomskiej, gdzie dominują gleby wytworzone głównie z glin lekkich i średnich oraz z piasków nadglinowych.

Park zajmuje powierzchnię 1,15ha. Głównym elementem struktury ekologicznej terenu są doliny rzeczne. Rzeka Sycynka jest dopływem Zwolenki, która wpada do Wisły. Roślinność tego obszaru nie ma charakteru naturalnego. Większość drzewostanu stanowią nasadzenia z początków XX. W składzie gatunkowym dominują kasztanowce. Duże rozmiary osiągnęły także samosiewy, głównie topole i jesiony. Nad fundamentami dworu dominuje wyrosła w miejscu ganku dawnego dworu Kochanowskich potężna topola. Przy brzegu stawu występują gatunki łęgowe: jesion wyniosły, przytulia czepna (łęg olszowo-jesionowy). Krzewy występują nielicznie, głównie w pobliżu stawu. Pod drzewami roślinność jest skąpa, nie występuje tu zwarta murawa z uwagi na duże zacienienie. Pojawiają się tu takie rośliny jak: podagrycznik pospolity, fiolek wonny, przytulia czepna, niezapominajka błotna.

W 2011 roku na terenie parku został wybudowany ciąg komunikacji pieszej, zrobiono ogrodzenie, wykonano fontannę renesansową, utworzono herb Odrowąż, kamienny zarys fundamentów XVI w. dworu, tablicę informacyjną i 26 szt. ławek parkowych. Ponadto zainstalowano oświetlenie parkowe oraz przeprowadzono roboty w zakresie kształtowania zieleni.

W 2014 roku przeprowadzono odbudowę stawów, mnichów i zastawki. Na groblach wokół stawów powstały ścieżki, a przy nich dwa pomosty i pięć punktów widokowych z ławeczkami. Na terenie stawów znajdują się także nowe tablice informacyjne z opisem flory i fauny oraz tablica interaktywna z odgłosami i wizerunkami ptaków przebywających w okolicy ZPK „Sycyna”.

Na terenie parku powstała także siłownia plenerowa. W jej skład wchodzi 5 podwójnych urządzeń m.in. drążek do podciągania, orbitrek, wioślarz, stepper. Zostały również zainstalowane kamera, urządzenie liczące turystów oraz tablica elektroniczna, z której można odczytać temperaturę, ciśnienie atmosferyczne, wilgotność powietrza, datę i czas. Powstała strona internetowa z aplikacją umożliwiającą rezerwację miejsc w pobliskim muzeum. Istnieje możliwość wypożyczenia rowerów i zwiedzania najciekawszych zakątków szlaku turystycznego.

Zarówno odbudowa stawów jak i powstanie ścieżek edukacyjnych, zakup urządzeń informatycznych, siłownia plenerowa, utworzenie strony internetowej powstały w ramach projektu europejskiego „Sycyna – wokół gniazda ojczystego Jana Kochanowskiego”.

Głównymi elementami krajobrazu Sycyny są:

· park widoczny w krajobrazie jako grupa drzew

· zespół stawów przechodzący w ols

· pola uprawne z zadrzewieniami śródpolnymi

· odległe lasy w postaci borów mieszanych

· młyn

· ruiny budynków folwarcznych

· szkoła

· budynki dawnych Państwowych Gospodarstw Rolnych (PGR) dawnego Pomocniczego Gospodarstwa Szkolnego przy Zespole Szkół Rolniczych w Zwoleniu

· pomnik Jana Kochanowskiego

· obelisk z 1621 r.

Elementami dysharmonijnymi w krajobrazie są:

· budynki dawnego Pomocniczego Gospodarstwa Szkolnego PGR bezpośrednio graniczące z terenem parku wpływają ujemnie na estetykę krajobrazu;

· budynek Szkoły Podstawowej;

· droga Zwoleń - Sandomierz jako źródło emisji gazów i pyłów oraz hałasu niekorzystnie wpływa na mikroklimat parku;

· ruiny budynków folwarcznych w zachodniej części parku.

Sycyna jest miejscem o ciekawej historii oraz bogatych walorach kulturowych i przyrodniczych, co stwarza możliwości rozwoju różnorodnej działalności. Jest miejscowością atrakcyjną turystycznie, związaną z życiem Jana Kochanowskiego. Czarnolas gdzie mieszkał oraz Zwoleń gdzie został pochowany są głównymi miejscami odwiedzanymi przez zwiedzających. Dla lokalnej społeczności park stanowi miejsce wypoczynku, spędzania wolnego czasu. Jako element promocyjny i przyciągający zwiedzających przyczynić się może do rozwoju ekonomicznego Sycyny.

2.2.Środowisko przyrodnicze

Rzeźba terenu

Obszar powiatu położony jest w dwóch strefach:

–mezoregion Równina Radomska – makroregion Wzniesienia Południowomazowieckie

-mezoregion Równina Kozienicka - makroregion Nizina Środkowomazowiecka.

Rzeźba terenu tego obszaru jest słabo zróżnicowana, jest to wysoczyzna denudacyjna o dość monotonnym, prawie płaskim terenie nachylenia nie przekraczającym na ogół 5%, niekiedy przemodelowanym wałami wydmowymi (północna i południowa część gminy Zwoleń), której towarzyszą zgłębienia deflacyjne, okresowo zawodnione. Na wysoczyźnie występują również zagłębienia bezodpływowe powstałe na skutek nierównomiernej akumulacji lodowca. Małopolski Przełom Wisły obejmuje dolinę rzeki na długości około 82 km i od 1,5 km do 10 km szerokości. Wysokość zboczy doliny wynosi około 60-80m. Są one wymodelowane w warstwach kredowych. W dnie doliny występują mady rzeczne.

Najstarszymi utworami nawierconymi na terenie powiatu zwoleńskiego są iłowce, łupki węglanowe, piaskowce i mułowce karbonu. Na nich zalegają utwory mezozoiczne reprezentowane przez osady jury górnej oraz kredy dolnej i górnej.

Surowce mineralne

Na terenie powiatu zwoleńskiego stwierdzono występowanie kruszyw naturalnych drobnych i grubych, surowców ilastych, torfów, opok i kredy piszącej.

Kruszywo naturalne występuje na całym omawianym terenie i jest wykształcone w postaci piasków i żwirów wodnolodowcowych i czołowomorenowych, piasków eolicznych i rezidualnych oraz piasków i żwirów rzecznych. Są one eksploatowane dorywczo na terenie powiatu przez okoliczną ludność dla celów lokalnych.

Wydobycie surowca prowadzone jest na terenie nie rozpoznanym geologicznie, bez wymaganej prawem geologicznym i górniczym koncesji na eksploatację. Na terenie powiatu znajduje się duża ilość „dzikich" wyrobisk, które wymagają rekultywacji, tym bardziej, że część z nich jest wykorzystywana do składowania odpadów komunalnych przez okoliczną ludność. W samej gminie Zwoleń rekultywacji wymaga ponad 70 takich obiektów.

Surowce ilaste to iły zastoiskowe i gliny. W przeszłości były one eksploatowane w wyrobisku cegielni Policzna, która istniała do 1970 roku. W złożu pozostało jeszcze 30 tys. m3 surowca. Złoże zostało wykreślone z Bilansu Zasobów w 1998 roku. Prowadzone w latach siedemdziesiątych prace poszukiwawcze surowców ilastych do produkcji cegły zakończono wynikiem negatywnym. Gliny zwałowe występujące na terenie powiatu w izolowanych płatach cechuje nieregularne wykształcenie, typowe dla utworów lodowcowych. Są one silnie zmienione i nie spełniają norm jakościowych.

Torfy występujące na terenie powiatu związane są głównie z torfowiskami dolinnymi. Powstały one w obrębie płaskich dolin rzecznych i w zagłębieniach bezodpływowych. Są to torfowiska na ogół niskie, utworzone z torfów trzcinowych i turzycowych. Charakteryzują się małą miąższością i znaczną popielnością. Torfy zostały udokumentowane w złożu „Antonówka” (gm. Policzna), „Przyłęk”, „Mszadla Stara”, „Janowiec”, „Dolina rzeki Zwolenki”, „Andrzejów-Borowiec” i „Tarczówka”. Obecnie żadne z nich nie jest eksploatowane. Na terenie złoża „Andrzejów-Borowiec” i „Antonówka” utworzono rezerwaty. Na części pozostałych złóż utworzono użytki ekologiczne, a na innych są one projektowane. Przewidziane do eksploatacji złoże „Tarczówka”, położone na południowym skraju Puszczy Kozienickiej, nie powinno być eksploatowane ze względu na ochronę hydrogeologiczną i uwarunkowania przyrodnicze.

Górnokredowe opoki i kredy piszące z przewarstwieniami margli występujące pod pokrywą osadów czwartorzędowych stwierdzono na terenie gmin: Przyłęk, Tczów i Zwoleń. Na terenie gminy Kazanów występują opoki z przewarstwieniami margli i wapieni. W przeszłości były one eksploatowane i wykorzystywane jako kamień łamany w budownictwie gospodarczym. Na terenie powiatu dla kilku obszarów występowania opoki i kredy piszącej ustalono zasoby prognostyczne w kat. D1 (Ciepielów VIIa i VIIc - gmina Tczów, Rudki, Ławeczko „A” i Ławeczko „B” - gmina Przyłęk, Ciepielów IIIc - gmina Zwoleń). Obecnie nie eksploatuje się opok i kredy piszącej.

Na omawianym terenie eksploatowane są piaski, udokumentowane w siedmiu złożach: Gródek Stary, Ranachów I, Ranachów II, Jasieniec I, Bierdzież I, Jabłonów i Zwoleń.

Złoże Gródek Stary w gminie Policzna udokumentowano w 2007 roku w kat. C1. Na powierzchni 17.300 m2 występują plejstoceńskie piaski średnioziarniste o miąższości 8,0 – 12,0 m. Grubość nadkładu wynosi 0,2m. Użytkownik posiada koncesję ważną do 2019 roku, zasoby złoża wynoszą 112 472 Mg. Dla złoża ustanowiono teren i obszar górniczy. Surowiec jest przydatny dla budownictwa i drogownictwa.

Złoże Ranachów I w gminie Kazanów udokumentowano w 2001 roku w kat. C1. Na powierzchni 8.753 m2 występują plejstoceńskie piaski średnio- i drobnoziarniste o miąższości 4,6 – 10,9m (średnio . Nadkład stanowi gleba o miąższości 0,2m, zasoby złoża wynoszą 109 295 Mg. Użytkownik posiada koncesję ważną do 2019 roku, dla złoża ustanowiono teren i obszar górniczy. Surowiec jest przydatny w budownictwie i drogownictwie.

Złoże Ranachów II w gminie Kazanów udokumentowano w 2009 roku w kat. C1. Na powierzchni 10.192 m2 występują plejstoceńskie piaski średnio- i drobnoziarniste o miąższości 8,9 – 3,42m. (średnio 4,93 m). Nadkład stanowi gleba o miąższości 0,2m, zasoby złoża wynoszą 87 800 Mg. Użytkownik posiada koncesję ważną do 2018 roku, dla złoża ustanowiono teren i obszar górniczy. Surowiec jest przydatny w budownictwie i drogownictwie.

Złoże Jasieniec I w gminie Zwoleń udokumentowano w 2012 roku w kat. C1. Na powierzchni 3.360 m2 występują plejstoceńskie gliny zwałowe oraz piaski średnio- i drobnoziarniste o miąższości 2,0 – 2,8m. (średnio 2,17 m), zasoby złoża wynoszą 13 000 Mg. Użytkownik posiada koncesję ważną do 2018 roku, dla złoża ustanowiono teren i obszar górniczy. Surowiec jest przydatny w budownictwie i drogownictwie.

Złoże Bierdzież I w gminie Policzna udokumentowano w 2012 roku w kat. C1. Na powierzchni 9.802 m2 występują plejstoceńskie osady piaszczyste i piaszczysto-żwirowe o miąższości 9,6 – 11,6m. (średnio 10,60m). Nadkład stanowi gleba o miąższości 0,2m, zasoby złoża wynoszą 162 293 Mg. Użytkownik posiada koncesję ważną do 2023 roku, dla złoża ustanowiono teren i obszar górniczy. Surowiec jest przydatny w budownictwie i drogownictwie.

Złoże Jabłonów w gminie Policzna udokumentowano w 2014 roku w kat. C1. Na powierzchni 9.046 m2 występują utwory czwartorzędowe oraz piaski i żwiry o miąższości 2,0 – 3,4m. (średnio 2,8m), zasoby złoża wynoszą 44 372 Mg. Użytkownik posiada koncesję ważną do 2021 roku, dla złoża ustanowiono teren i obszar górniczy. Surowiec jest przydatny w budownictwie i drogownictwie.

Złoże Zwoleń w gminie Zwoleń udokumentowano w 2014 roku w kat. C1. Na powierzchni 5.665 m2 występują utwory czwartorzędowe oraz piaski średnio i gruboziarniste o miąższości 4,0 – 4,5m (średnio 4,17m) Nadkład stanowi gleba o miąższości 0,5m, zasoby złoża wynoszą 38 830 Mg. Użytkownik posiada koncesję ważną do 2030 roku, dla złoża ustanowiono teren i obszar górniczy. Surowiec jest przydatny w budownictwie i drogownictwie.

Lasy

Powiat zwoleński jest regionem o średniej lesistości (ogólna powierzchnia lasów wynosi ok. 10.336 ha co stanowi ok. 18% powierzchni powiatu).

W granice powiatu, od strony północno-zachodniej wchodzi część Parku i jego otuliny. Są to tereny nadleśnictwa Zwoleń, obręb Zwoleń. Obręb Zwoleń wchodzi w skład Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Puszczy Kozienickiej”. Około 68% powierzchni lasów zajmują ubogie siedliska borowe. W drzewostanie dominuje sosna, dąb stanowi 2,3%, jodła 1,4%, brzoza 1,8%, a olcha 4,7%. Średni wiek drzewostanów to 57 lat, a ich zasobność wynosi 220m3 na 1ha.

Poza Puszczą Kozienicką niewielkie kompleksy leśne występują w wielu miejscach. Są one własnością prywatną. Gatunkiem przeważającym w tych lasach są drzewa iglaste, dominują słabe siedliska borowe. Jako gatunki domieszkowe występują brzoza, dąb, olsza szara i czarna, jodła, świerk, grab, lipa, klon, modrzew, jesion, wiąz i buk.

Na terenie powiatu planowanymi działaniami objęte są praktycznie tereny należące do nadleśnictwa Zwoleń i do obrębu Zwoleń, które mają na celu zachowanie bogatych zbiorowisk leśnych Puszczy Kozienickiej.

W miejscach, gdzie lasy uległy przekształceniu prowadzone są prace mające na celu odtworzenie drzewostanów zbliżonych do naturalnych oraz odbudowy zaburzonej retencji wodnej. Prowadzona przebudowa drzewostanów ma na celu zwiększenie udziału jodły i buka. Na powierzchniach zrębowych pozostawione są do biologicznej śmierci biogrupy zdrowych drzew w formie kęp z podszyciem i podrostem. Chroni się drzewa dziuplaste i martwe warunkujące występowanie wielu grup organizmów. W użytkowaniu lasów stosowane są głównie rębnie złożone. W ochronie lasów stosuje się metody biologiczne. Naturalna odporność drzewostanów kształtowana jest właśnie przez wprowadzenie drzew i krzewów domieszkowych oraz aktywnej ochronie ptaków owadożernych, nietoperzy i mrówek. Wyznaczone zostały drzewostany nasienne sosny, dębu i olszy. Z nasion z nich uzyskiwanych hodowane są sadzonki stosowane w odnawianiu lasów w obrębie Puszczy Kozienickiej.

Gospodarka leśna prowadzona jest według specjalnie opracowanych zasad postępowania hodowlanego i ochronnego. Uwzględniają one ochronę różnorodności biologicznej oraz wielofunkcyjność i zrównoważony rozwój lasów.

Dla lasów prywatnych we wszystkich gminach są aktualne uproszczone plany urządzania lasów.

W celu poprawy retencji wodnej na terenie Puszczy wykonuje się małe, sztuczne zbiorniki wodne. Negatywny wpływ osad leśnych i przyleśnych zmniejsza się przez wymianę istniejących systemów grzewczych i instalację biologicznych oczyszczalni ścieków.

Lasy są siedliskiem większości dzikich gatunków zwierząt i roślin i stanowią główny czynnik równowagi ekologicznej. Spełniają trzy główne funkcje, w sposób naturalny lub w wyniku działań gospodarczych - ekologiczną, gospodarczą i społeczną.

Lasy stanowią podstawowy czynnik równowagi ekologicznej. Do głównych zadań z zakresu ochrony należy:

· zachowanie w stanie zbliżonym do naturalnego i odtworzenie śródleśnych zbiorników i cieków wodnych,

· właściwe funkcjonowanie ekosystemów i skuteczności ochrony przeciwpożarowej lasów,

· brzegi cieków i zbiorników, poza obszarami lasów i łąk powinny być umocnione przez obsadzanie drzewami i krzewami (ogranicza to również dopływ zanieczyszczeń i erozje),

· zachowanie w dolinach rzek naturalnych form przyrodniczych jako ostoi rzadkich gatunków roślin i zwierząt oraz regulatorów wilgotności siedlisk i klimatu lokalnego,

· zachowanie w stanie nienaruszonym śródleśnych nieużytków (bagna, trzęsawiska, wrzosowiska, wydmy) wraz z ich florą i fauną w celu ochrony pełnej różnorodności przyrodniczej,

· wzmożenie w ramach uzgodnień miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego starań o przywracanie lasów w strefach wododziałowych w celu zwiększenia retencji wodnej w lasach i zmniejszenia przemieszczania się zanieczyszczeń oraz erozji gleb.

Głównymi zagrożeniami zasobów leśnych powiatu zwoleńskiego są:

· czynniki naturalne - obniżenie poziomu wód gruntowych, deficyt opadów atmosferycznych, wiatr i śnieg powodujące osłabienie drzew, ataki szkodników, choroby drzew, susze powodujące zagrożenie pożarami,

· nierównomierna struktura lasów - występowanie wielu małych kompleksów leśnych będących w rękach prywatnych, dominacja lasów o strukturze jednopiętrowej,

· przeznaczanie terenów cennych przyrodniczo pod zabudowę,

· wzmożona penetracja lasów przez ludność, wandalizm,

· zanieczyszczenie terenów leśnych (dzikie wysypiska śmieci, wydobycie piasku).

2.3.Komunikacja i infrastruktura techniczna

Powiat zwoleński ma dogodny układ drogowy, na który składają się drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne.

Na terenie powiatu znajdują się dwie główne drogi krajowe nr 12 (połączenie wschód-zachód łączące Lublin z Łodzią) i nr 79 (połączenie północ-południe łączące Warszawę z Tarnobrzegiem).

Wykaz dróg krajowych:

nr 12Granica państwa – Łęknica - Żagań, Szprotawa - Dziećmierowice, Głogów – Leszno – Kalisz - Łask, Sulejów – Opoczno – Radom – Zwoleń - Puławy – Kurów – Lublin – Piaski – Chełm – Dorohusk – Granica – państwa - długość 24,7 km

nr 79Warszawa - Góra Kalwaria, Konary – Kozienice - Zwoleń – Lipsko – Czekarzewice, Nowe Brzesko - Kraków –Trzebinia – Chrzanów – Jaworzno – Katowice – Chorzów – Bytom - długość w 21 km

Drogi te krzyżują się w środku miasta, co jest bardzo dużym utrudnieniem komunikacyjnym ze względu na duży r