Jukatan, Meksyk

141

Anna ZIELIÑSKA*

Skok pokwitaniowy i budowa cia³a dziewcz¹tz Meridy (Jukatan, Meksyk) jako sposób

przystosowania do warunków ¿ycia

* Fragment pracy magisterskiej wykonanej pod kierunkiem prof. UKSW dr hab. Anny Siniar-skiej-Wolañskiej.

StudiaEcologiae et Bioethicae

1/2003

Wstêp

Niniejsza praca rozwa¿a zagadnienia wielko�ci i proporcji cia³a orazdojrzewania ocenianego skokiem pokwitaniowym i wyst¹pieniem menar-che (pierwszej menstruacji) u dziewcz¹t z Meridy na Jukatanie (Meksyk)z dwóch grup etnicznych: Indian Maja i Metysów (mieszañców obu grup)oraz Kreoli (potomków Hiszpanów).

Powy¿sze zagadnienie na terenie Jukatanu doczeka³o siê ju¿ pewnychpodsumowañ w aspekcie badañ etnicznych mieszkañców wsi, miast i ró¿-nych grup spo³eczno-ekonomicznych (Steggerda 1932, Steggerda 1941,Kelley 1991, Wolañski i wsp. 1993, Siniarska i Wolañski 1999, Siniarska2000, Siniarska i Wolañski 2000). Po raz pierwszy natomiast praca opartajest o badania losowe dzieci szkolnych wszystkich grup spo³eczno-eko-nomicznych zamieszkuj¹cych w Meridzie.

Nowatorskie zagadnienie rozwa¿ane w niniejszej pracy dotyczy sko-ku pokwitaniowego, który jest inny w grupie etnicznej Maja i Metysóworaz Kreoli. Problem ten zaczyna byæ coraz czê�ciej dyskutowany w lite-raturze �wiatowej (Bogin 1999a, Henneberg, 2001).

Celem pracy jest porównanie budowy i proporcji cia³a, wieku wystêpo-wania i intensywno�ci skoku pokwitaniowego i wieku wystêpowania me-narche u dziewcz¹t szkolnych w Meridzie nale¿¹cych do dwóch grup etnicz-nych (Majów i Metysów oraz Kreoli). Ocenione te¿ zostan¹ zmiany (trendsekularny) w wieku wyst¹pienia menarche miêdzy matkami i córkami.

Hipoteza robocza niniejszej pracy dotyczy tempa skoku pokwitanio-wego obserwowanego u Majów i Kreoli. Zak³adamy, ¿e tempo zmianwysoko�ci cia³a w czasie skoku pokwitaniowego bêdzie wolniejsze u Ma-jów i Metysów, a szybsze u Kreoli. Hipoteza ta jest oparta o ostatnie do-

142

Anna Zieliñska

Wiek w latach Grupa etniczna

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Maja i Metyski 154 45 65 49 41 62 70 94 68 57 52 60 40 857

Kreolki 159 94 94 82 70 74 76 128 126 141 87 40 63 1314

Σ

niesienia, mówi¹ce, ¿e skok pokwitaniowy mo¿e byæ zjawiskiem do�æpó�nym w ewolucji cz³owieka i byæ mo¿e odpowiedzialny za to jest do-brobyt charakteryzuj¹cy przemys³owo rozwiniête kraje zachodnie, aprzejawiaj¹cy siê bogatym w bia³ko zwierzêce i bardzo urozmaiconym¿ywieniem (Henneberg 2001).

Materia³ i Metoda

Merida jest miejscem zamieszkania badanych dziewcz¹t. Jest to stoli-ca stanu Jukatan w Meksyku, po³o¿ona 30 km od znajduj¹cej siê na pó³-noc od niej Zatoki Meksykañskiej. Panuje tam wilgotny klimat tropikalnyz wyra�nie zaznaczon¹ por¹ deszczow¹ w okresie letnim. Wed³ug oficjal-nych danych z 2000 roku populacja zamieszkuj¹ca Meridê liczy 662530osoby, jednak nieoficjalnie jest ona szacowana na milion osób. Merida jesto�rodkiem finansowym, urzêdowym, przemys³owym i us³ugowym nietylko dla stanu Jukatan, ale tak¿e dla ca³ego meksykañskiego regionuPó³wyspu Jukatan.

Materia³ niniejszej pracy stanowi¹ dziewczêta w wieku szkolnym, po-chodz¹ce z dwóch grup etnicznych: Kreoli (1314) oraz Indian Maja i Me-tysów (857). £¹cznie zebrany materia³ (wywiad i pomiary) obejmuje 2171dziewcz¹t. Liczebno�æ badanych dziewcz¹t w poszczególnych klasachwieku kalendarzowego przedstawiono w Tabeli 1.

Podzia³u na grupy etniczne dokonano kieruj¹c siê pochodzeniemmieszkañców. Ludno�æ zamieszkuj¹ca Pó³wysep Jukatan sk³ada siê z Kre-oli (pochodzenia g³ównie hiszpañskiego), Indian Maja oraz Metysów,czyli mieszañców tych obu grup. Wed³ug hiszpañskiego zwyczaju ka¿dyMeksykanin posiada dwa nazwiska pierwsze ze strony ojca, a drugie zestrony matki. Kobiety nie zmieniaj¹ nazwisk po wyj�ciu za m¹¿. Dziêkitemu ³atwo ustaliæ ich pochodzenie etniczne. Osobnika z dwoma nazwi-skami Maja klasyfikuje siê jako czystego Indianina Maja, z jednym tylkotakim nazwiskiem � jako Metysa natomiast z dwoma nazwiskami nieMaja � jako Kreola.

Tabela 1. Liczebno�æ badanych dziewcz¹t z Meridy (Jukatan, Meksyk) w klasach wiekukalendarzowego.

143

Skok pokwitaniowy i budowa cia³a dziewcz¹t z Meridy (Jukatan, Meksyk) ...

Dziewczêta podzielono na 13 rocznych grup wiekowych � od 6 (5.5-6.49) do 18 (17.5-18.49) lat. Badania wykonane zosta³y metod¹ przekro-jow¹ w latach 1996-1997 w Meridzie w ramach dotacji meksykañskiegoKomitetu Badañ Naukowych CONACyT nr. 26469H, kierowanego przezprof. dr hab. Napoleona Wolañskiego. Badania wykonywa³y te same oso-by, a pomiary przeprowadzane by³y w godzinach przedpo³udniowych.

Do celów niniejszej pracy wziêto pod uwagê nastêpuj¹ce cechy soma-tyczne: wysoko�æ i masê cia³a, d³ugo�æ koñczyny górnej, d³ugo�æ koñczynydolnej, szeroko�æ barków, szeroko�æ bioder, obwód klatki piersiowej, gru-bo�æ tkanki t³uszczowej na ramieniu i poni¿ej ³opatki. Cechy te by³y podsta-w¹ do obliczenia wska�nika masywno�ci budowy (BMI) oraz innych wska�-ników oceniaj¹cych proporcjê cia³a: barkowo-wzrostowego, biodrowo-wzrostowego, miêdzykoñczynowego i Marty. Ponadto pytano o wiek, wktórym wyst¹pi³a pierwsza menstruacja (menarche) u matek i córek w obugrupach etnicznych (metoda retrospektywna). Dokonano równie¿ ocenytempa rozwoju badanych dziewcz¹t metod¹ przyrostów rocznych.

Pomiary antropometryczne wykonano zgodnie z ogólnie przyjêt¹technik¹ (Martin i Saller 1957-59), pozosta³e cechy oraz wska�niki zmie-rzono i obliczono wg metod podanych w podrêcznikach Wolañskiego(1975) i Malinowskiego i Wolañskiego (1988).

Obliczeñ statystycznych dokonano przy u¿yciu pakietu statystyczne-go SPSS. W celu oceny ró¿nic w pomiarach i wska�nikach miêdzy dziew-czêtami pochodz¹cymi z dwóch ró¿nych grup etnicznych u¿yto testt (T-Studenta) dla prób niezale¿nych.

Analiza Wyników W³asnych

1. Wielko�æ i budowa cia³a

Porównanie dziewcz¹t z grup etnicznych Maja i Metysek (te dwiegrupy po³¹czono, poniewa¿ nie wykazuj¹ istotnych ró¿nic) oraz Kreolekwykaza³o wiele ró¿nic w budowie i proporcjach cia³a.

Kreolki s¹ znacznie wy¿sze ni¿ Maja i Metyski. Ró¿nice istotne staty-stycznie widoczne s¹ tu w ka¿dej klasie wieku z wyj¹tkiem 9 roku ¿ycia(Ryc. 1). Wska�nik masywno�ci budowy (BMI) w zasadzie nie wykazujeró¿nic istotnych statystycznie, z wyj¹tkiem 11 roku ¿ycia (wzglêdnie ciê¿szeKreolki). Jednak¿e Kreolki wykazuj¹ nieco masywniejsz¹ budowê cia³aprzed pokwitaniem (do 11 roku ¿ycia), natomiast po 12 roku ¿ycia wiêksz¹wzglêdna mas¹ cia³a charakteryzuj¹ siê Indianki Maja i Metyski (Ryc. 2).

Wska�nik miêdzykoñczynowy obrazuje stosunek d³ugo�ci koñczynygórnej do d³ugo�ci koñczyny dolnej. W tak przedstawionej proporcji d³u-go�æ r¹k w stosunku do d³ugo�ci nóg jest krótsza u Kreolek ni¿ u dziew-cz¹t Maja i Metysek. Ró¿nice istotne statystycznie widoczne s¹ w wieku11, 13, 14 lat, a wiêc w okresie pokwitania (Ryc. 3).

144

Anna Zieliñska

Rycina 1. Wysoko�æ cia³a dziew cz¹t z Meridy, Jukatan, Meksyk.

* - istotno�æ staty sty czna ró¿nic

Wiek w latach

Wysoko

�æ

cia

³aw

cm

105

115

125

135

145

155

165

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Maja i Mety ski

Kreolki

***

*

***

**

***

*

*** ****** *** *** ***

Rycina 2. BMI dziew cz¹t z Meridy, Jukatan, Meksyk.

Wiek w latach

BM

I

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Maja i Mety ski

Kreolk i

*

Rycina 3. Wska�nik miêdzykoñczynowy u dziewcz¹t z Meridy, Jukatan, Meksyk.

Wiek w latach

Wska

�nik

miê

dzyko

ñczynow

y

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Maja i Mety ski

Kreolki

**

*** ***

145


Wska�nik barkowo-wzrostowy wskazuje natomiast na mniejsz¹ sze-roko�æ barków w stosunku do wysoko�ci cia³a u Kreolek, czyli s¹ onesmuklejsze od Maja i Metysek. Ró¿nice istotne statystycznie widoczne s¹od skoku pokwitaniowego to jest w 12, 14, 17 i 18 roku ¿ycia (Ryc. 4).

Oceniaj¹c wska�nik biodrowo-wzrostowy nie widaæ wiêkszych ró¿-nic istotnych statystycznie miêdzy porównywanymi grupami etnicznymi,szczególnie do 13 roku ¿ycia. Jedynie w 7 roku ¿ycia szersze wzglêdniebiodra maj¹ Kreolki. Po 13 roku ¿ycia wê¿sze biodra do wysoko�ci cia³auwidaczniaj¹ siê u Kreolek w porównaniu z Maja i Metyskami, choæ ró¿-nice istotne statystycznie wystêpuj¹ jedynie u 16-latek (Ryc. 5).

Wska�nik Marty wykazuje, ¿e obwód klatki piersiowej w stosunku dowysoko�ci cia³a jest mniejszy u Kreolek, a wiêc Maja i Metyski maj¹ bar-dziej krêp¹ budowê cia³a ni¿ Kreolki, który to wniosek wynika tak¿e z

Rycina 4. Wska�nik barkowo-wzrostowy u dziewcz¹t z Meridy, Jukatan, Meksyk.

Wiekw latach

Wska

�nik

bark

ow

o-w

zro

sto

wy

21,2

21,4

21,6

21,8

22,0

22,2

22,4

22,6

22,8

23,0

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Maja i Mety ski

Kreolki

*

***

***

*

Rycina 5. Wska�nik biodrow o-w zrostow y u dziew cz¹t z Meridy, Jukatan, Meksyk.

Wiek w latach

wska

�nik

wzro

sto

wo-m

iednic

zny

15,8

16,4

17,0

17,6

18,2

18,8

19,4

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Maja i Mety ski

Kreolki

*

*

146

Anna Zieliñska

wiêkszej wzglêdnej szeroko�ci barków i bioder w grupie etnicznej Maja iMetysek. Ró¿nice te szczególnie s¹ zaznaczone po 12 roku ¿ycia (Ryc. 6).

Podskórna tkanka t³uszczowa tak na ramieniu jak i poni¿ej ³opatki jestwiêksza u Kreolek ni¿ u Maja i Metysek do 11 roku ¿ycia. W wieku pó�-niejszym ró¿nice te zanikaj¹. Na ramieniu ró¿nice istotne statystycznie s¹zaznaczone jedynie w wieku 11 lat (Ryc. 7).

Wiêksze ró¿nice wystêpuj¹ natomiast pod ³opatka, czyli zwi¹zane s¹z rozk³adem t³uszczu na tu³owiu, i tu ró¿nice istotne statystycznie wi-doczne s¹ w 8, 10 i 11 roku ¿ycia (Ryc. 8).

Rycina 7. Tkanka t³uszczowa na ramieniu u dziewcz¹t z Meridy, Jukatan, Meksy

Wiek w latach

Tka

nka

t³u

szc

zow

aw

mm

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

M aja i M etyski

Kreolki ***

Rycina 6. Wska�nik Marty u dziewcz¹t z Meridy, Jukatan, Meksyk.

Wiek w latach

Ws

ka

�nik

Ma

rty

46,5

47,5

48,5

49,5

50,5

51,5

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

M aja i M etyski

Kreolki

*

*****

*

147


2. Przyrosty wysoko�ci cia³a � ocena wyst¹pienia skoku pokwitaniowego

Zestawienie rocznych przyrostów wysoko�ci cia³a u dziewcz¹t Maja iMetysek oraz Kreolek da³o interesuj¹ce wyniki. Okaza³o siê mianowicie,¿e w okresie skoku pokwitaniowego wiêksze roczne przyrosty wystêpu-j¹ u Kreolek ni¿ u Maja i Metysek.

Analizuj¹c krzywe szybko�ci wzrastania dziewcz¹t obserwowane od7 do 18 roku ¿ycia z obu grup etnicznych mo¿na wskazaæ charaktery-styczne momenty rozwojowe. Skok pokwitaniowy rozpoczyna siê u Kre-olek miêdzy 9 a 10 (7.48 cm/rok) rokiem ¿ycia, natomiast u Maja i Mety-sek skok pokwitaniowy jest trudno zauwa¿alny (Ryc. 9).

Rycina 8. Tkanka t³uszczow a pod ³opatk¹ u dziew cz¹t z Meridy,

Jukatan, Meksyk.

Wiek w latach

Tka

nka

t³uszczow

apod

³opatk

¹w

mm

.

7

9

11

13

15

17

19

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Maja i Metyski

Kreolki

*

**

**

Rycina 9. Przyrosty w ysoko�ci cia³a u dziew cz¹t z Meridy, Jukatan, Meksyk.

MM i K - w arto�ci przyrostów rocznych

Przyrosty miêdzy latami

Prz

yro

sty

wysoko

�cic

ia³a

wcm

/rok

-1

1

3

5

7

9

6-7 7-8 8-9 9-10 10-11 11-12 12-13 13-14 14-15 15-16 16-17 17-18

Maja i Mety ski

Kreolki

4,725,89

5,773,93

5,167,48

6,257,21

6,113,06

M M 6,48K 6,43

1,692,86

1,492,98

0,230,83

1,560,34

0,24-0,32

0,010,53

148

Anna Zieliñska

Zwiêkszenie siê przyrostów rocznych wysoko�ci cia³a jest niewielkiei w zasadzie utrzymuje siê przez 3 lata na do�æ sta³ym poziomie (od ok.5 do 6 cm/rok). Trudno nawet stwierdziæ, kiedy rozpoczyna siê u nichskok pokwitaniowy, choæ s¹dz¹c z najwiêkszego przyrostu wystêpuje onmiêdzy 10-11 (6.25 cm/rok) rokiem ¿ycia.

U dziewcz¹t kreolskich w ci¹gu dwóch lat (10 i 11) przyrost wysoko-�ci cia³a wynosi 14,7 cm, podczas gdy u Maja i Metysek, o rok pó�niej,przyrost dwuletni wynosi 12,4 cm. W roku poprzedzaj¹cym skok pokwi-taniowy u Kreolek przyrost wysoko�ci cia³a wynosi 3,9 cm, podczas gdyu Maja i Metysek przyrost ten wynosi ponad 5 cm. W ci¹gu 4 lat najwiêk-szych przyrostów, wysoko�æ cia³a wzros³a jednak podobnie u obu grupetnicznych, tj. u Kreolek o 24,5 cm, za� u Maja i Metysek o 23,3 cm. Kre-olki cechuje jednak wyra�ny skok pokwitaniowy, czego nie mo¿na za-uwa¿yæ u Maja i Metysek.

Po skoku pokwitaniowym nastêpuje wyhamowanie szybko�ci przyro-stów wysoko�ci cia³a choæ proces wzrastania trwa jeszcze przez jaki�czas. Koniec skoku pokwitaniowego u Kreolek wystêpuje miêdzy 11-12rokiem ¿ycia (3.06 cm/rok), natomiast u dziewcz¹t Maja i Metysek miê-dzy 12-13 rokiem ¿ycia (1.61 cm/rok). Pó�niejszy przebieg przyrostówwysoko�ci cia³a jest podobny u obu grup etnicznych, trochê wy¿szy uKreolek w wieku 12-14 lat, a w nastêpnych latach jest on nieco wy¿szy uMaja i Metysek (15-16 lat).

3. Wiek dojrzewania badanych dziewcz¹t i ich matek

W celu oceny wieku dojrzewania dziewcz¹t oraz sprawdzenia czymia³y miejsce zmiany miêdzypokoleniowe (zwane te¿ tendencj¹ przemianlub trendem sekularnym), to jest przy�pieszenie b¹d� opó�nienie dojrze-wania, wziêto pod uwagê wiek wyst¹pienia pierwszej miesi¹czki (menar-che) u matek i córek z obu grup etnicznych jako moment osi¹gniêcia doj-rza³o�ci p³ciowej.

Porównanie obu grup etnicznych nie wykaza³o ró¿nic istotnych staty-stycznie tak w generacji córek jaki i matek. U matek Maja i Metysek me-narche wyst¹pi³a �rednio w wieku 12,94 lat, natomiast u matek z grupyKreolek zjawisko to mia³o miejsce w wieku 12,93 lat. U córek Maja i Me-tysek menarche wyst¹pi³a w wieku 12.46 lat, natomiast u córek z grupyKreolek pierwsza menstruacja wyst¹pi³a w wieku 12.54 lat. Widoczne jestwiêc, ¿e ró¿nice istotne statystycznie wystêpuj¹ jedynie miêdzy genera-cjami, a obserwowane przyspieszenie dojrzewanie wynosi oko³o 6 mie-siêcy (0,48 roku) dla Maja i Metysek oraz oko³o 5 miesiêcy (0,39 roku)dla Kreolek (Rycina 10.). Poniewa¿ pokolenie trwa �rednio 25 lat, akcele-racja dojrzewania wynosi na dekadê oko³o 0,19 roku u kobiet Maja i Me-tysek, a 0,16 roku u Kreolek.

149


Dyskusja wyników

Porównanie wielko�ci i proporcji cia³a dziewcz¹t z dwóch grup etnicz-nych w Meridzie, wykaza³o, ¿e Kreolki s¹ wy¿sze, ciê¿sze, maj¹ d³u¿szekoñczyny, szersze barki i biodra oraz wiêcej tkanki t³uszczowej ni¿ In-dianki Maja i Metyski. Wska�niki proporcji cia³a wskazuj¹ na smuklejsz¹budowê cia³a oraz d³u¿sze koñczyny dolne w stosunku do górnych Kre-olek ni¿ Indianek Maja i Metysek. Podobne wyniki uzyskano badaj¹c ró¿-ne populacje Jukatanu (Wolañski i wsp. 1993, Siniarska i Wolañski 1999).G³ówne wyt³umaczenie tego zjawiska jest dwojakie. Z jednej strony ró¿-nice etniczne mog¹ mieæ swoje pod³o¿e genetyczne (Kreole s¹ pochodze-nia europejskiego i nale¿¹ do odmiany bia³ej, Indianie Maja nale¿¹ do od-miany ¿ó³tej). Druga sprawa dotyczy wy¿szego statusu spo³eczno-ekono-micznego, a co za tym idzie lepszych warunków bytowych w jakich ¿yj¹rodziny kreolskie w porównaniu z Majami. Jednak¿e wspomniane �pod-³o¿e genetyczne� te¿ jest w obecnych czasach poddawane krytyce. Po-równanie wysoko�ci cia³a miêdzy Czarnymi i Bia³ymi mieszkañcami USAjest tak¿e przyk³adem genetyczno-�rodowiskowej interakcji, która wp³y-wa na rozwój (Fulwood i wsp. 1981). Natomiast je�li do tych porównañdo³¹czy siê podzia³ na grupy etniczne, dochód, wykszta³cenie, miejsce za-mieszkania (wie� i miasto) nie stwierdza siê statystycznie istotnych ró¿-nic miêdzy Czarnymi i Bia³ymi w przypadku wysoko�ci cia³a. Ró¿nice ta-kie natomiast istniej¹ w przypadku proporcji cia³a (Czarni Amerykaniemaj¹ krótszy tu³ów i d³u¿sze koñczyny ni¿ Biali), i uwa¿a siê, ¿e gene-tyczne pod³o¿e jest w tym przypadku bardzo prawdopodobne (Bogin

Rycina 10. Wiek menarche dziewcz¹t i ich matek z Meridy Jukatan, Meksyk.

* - Istotno�æ miêdzy generacjami

11,9

12,0

12,1

12,2

12,3

12,4

12,5

12,6

12,7

12,8

12,9

13,0

13,1

Maja i Metyski Kreolki

Matki

Córki

*** ***

150

Anna Zieliñska

1999b). Ró¿nice w proporcjach cia³a znane s¹ z porównañ wielu innychpopulacji na �wiecie (Eveleth i Tanner 1976). Do tej pory ró¿nice te by³yt³umaczone jedynie uwarunkowaniami genetycznymi. Jednak¿e wspó³-czesne badania, prowadzone szczególnie w Japonii, dowodz¹ silnegouwarunkowania proporcji cia³a tak¿e czynnikami �rodowiskowymi (Kon-do i Eto 1975). Na przestrzeni 20 lat (od 1950 do 1970 roku), dzieci ja-poñskie sta³y siê bardziej d³ugonogie. G³ówne czynniki �rodowiskowe,które wp³ynê³y na zmianê tych proporcji cia³a to ¿ywienie, opieka zdro-wotna i poziom sanitarny, które w tym czasie uleg³y znacznej poprawie.W zasadzie od 1990 roku nie stwierdzono ró¿nic w proporcjach cia³a miê-dzy Japoñczykami a Pó³nocnymi Europejczykami, chocia¿ nadal te dwiepopulacje ró¿ni¹ siê wysoko�ci¹ cia³a. Tak wiêc ponownie nasuwa siêprzypuszczenie, ¿e je�li ju¿ mówiæ o ró¿nicach genetycznych, to nie doty-cz¹ one wielko�ci, ale proporcji cia³a (Bogin 1999b). Podobne badania do-nosz¹ce o zmianie proporcji d³ugo�ci nóg do wysoko�ci cia³a znane s¹ zinnych krajów (Polska, Argentyna, Meksyk), gdzie mia³a miejsce popra-wa warunków bytowych miêdzy porównywanymi grupami spo³eczno-ekonomicznymi, czy terenem zamieszkania (Wolañski 1979, Gurri i Dic-kinson 1990, Bolzan i wsp. 1993). Podobne wyniki uzyskano tak¿e dla Ju-katanu (Dickinson i wsp. 1990, Murguia i wsp. 1990).

Aby daæ zdecydowan¹ odpowied� na powy¿sze niejasno�ci, potrzeb-ne jest znacznie g³êbsze poznanie samego procesu rozwojowego, jak rów-nie¿ rolê poszczególnych czynników �rodowiskowych, a przede wszyst-kim ¿ywienia i aktywno�ci ruchowej, a na tym tle bilansu energetyczne-go w procesie rozwoju. Wa¿ne by³oby dok³adne przeanalizowanie sk³a-du diety, która jest ró¿na dla wspomnianych populacji (ró¿ne produkty,które w zale¿no�ci od przynale¿no�ci kulturowych uznawane s¹ za �lep-sze� b¹d� �gorsze�) oraz jej wp³ywu na procesy rozwojowe.

Rdzenne mieszkanki Meridy, Indianki Maja, rozwija³y siê od kilkuwieków w gorszych warunkach bytowych ni¿ Kreolki. Nieurodzajne gle-by i brak rzek na Jukatanie spowodowa³y s³aby rozwój rolnictwa przydu¿ym osadnictwie. Stan ten pogorszy³ siê wraz z nap³ywem ludno�cihiszpañskiej, która nadmiernie eksploatowa³a ziemiê, co z kolei wp³ynê-³o na powstanie g³odu w�ród Indian Maja. Natomiast zró¿nicowany tryb¿ycia i ¿ywienia, wy¿szy poziom wykszta³cenia i higieny u Kreolek spo-wodowa³, ¿e szybciej osi¹gnê³y one obecne wymiary cia³a. Wspó³czesnedziewczêta Maja i Metyski nie cierpi¹ ju¿ mo¿e na wielkie niedobory po-karmowe, ale ich po¿ywienie nie jest takie bogate i ró¿norodne jak Kre-olek. Te cechy budowy cia³a, które s¹ wra¿liwe na bod�ce �rodowisko-we, zmieniaj¹ siê wraz ze zmian¹ sytuacji ekonomicznej (£aska-Mierze-jewska 1999), jednak proporcje cia³a po zakoñczeniu przemian pokwita-niowych u Kreolek stale wskazuj¹ na ich smuklejsz¹ budowê, natomiastu dziewcz¹t Maja i Metysek sylwetka pozostaje bardziej masywna i krê-

151


pa. Na pytanie czy Maja i Metyski oraz Kreolki na pewno maj¹ inne pre-dyspozycje genetyczne determinuj¹ce okre�lony typ budowy, trudno jestodpowiedzieæ z ca³¹ pewno�ci¹ twierdz¹co. Na pewno natomiast typ bu-dowy jest modyfikowany trybem ¿ycia codziennego.

Nastêpne zagadnienie dotyczy skoku pokwitaniowego. Zjawisko to udziewcz¹t kreolskich zaczyna siê miêdzy 9-10 rokiem ¿ycia. Skok pokwi-taniowy w grupie Maja i Metysek jest trudny do uchwycenia, ale najwy¿-szy przyrost wysoko�ci cia³a obserwuje siê miêdzy 10 i 11 rokiem ¿ycia,czyli rok pó�niej ni¿ u Kreolek. W 11 roku ¿ycia wystêpuj¹ najwiêkszeró¿nice miêdzy badanymi grupami etnicznymi w prawie wszystkich ba-danych cechach budowy cia³a. Jest to spowodowane wcze�niejszymwchodzeniem w skok pokwitaniowy Kreolek, a co za tym idzie maj¹ unich miejsce znaczne przyrosty rozwojowe wiêkszo�ci cech.

W okresie poprzedzaj¹cym pokwitanie, a szczególnie skok pokwita-niowy, obok zwiêkszonych wymiarów i proporcji cia³a nastêpuje powiêk-szenie zasobów podskórnej tkanki t³uszczowej, niezbêdnej do pokryciawydatków jakie ponosi organizm w momencie zwiêkszonego wydatkuenergetycznego. Kiedy� wystêpowanie tkanki t³uszczowej wi¹zano jedy-nie z oty³o�ci¹ niskich warstw spo³ecznych (Stunkard i wsp. 1972). Obec-nie wiadomo, ¿e tkanka t³uszczowa jest niezwykle istotna w procesachdojrzewania. Powoduje ona zmiany hormonalne w czasie pó�nego dzie-ciñstwa i w fazie wczesnego dojrzewania w wyniku których wystêpuje udziewcz¹t pierwsza menstruacja (menarche). A wiêc tkanka t³uszczowape³ni rolê wtórnego hormonalnego gruczo³u, poniewa¿ zachodzi w niejsynteza sterydowego hormonu (estrogenu) oraz leptyny. Istnieje zale¿-no�æ miêdzy ilo�ci¹ tkanki t³uszczowej, a wiekiem dojrzewania. Ca³kowi-ta ilo�æ t³uszczu jest ni¿sza w grupie kobiet pó�niej dojrzewaj¹cych(Frisch 1988, Kirchengast i wsp. 1998).

Hipoteza robocza postawiona w niniejszej pracy w zasadzie uleg³apotwierdzeniu. Skok pokwitaniowy jest silniej zaznaczony u Kreolek, na-tomiast u dziewcz¹t Maja i Metysek jest on trudny do zauwa¿enia. Nale-¿a³oby rozwa¿yæ czy zjawisko skoku pokwitaniowego ma wy³¹czniepod³o¿e genetyczne, czy mo¿e wynika tylko ze zmieniaj¹cych siê warun-ków bytowych. Jak ju¿ wspomniano we wstêpie, istnieje stanowisko, ¿eskok pokwitaniowy wysoko�ci cia³a jest cech¹ w³a�ciw¹ dla gatunkuHomo Sapiens (Bogin 1999a). W rzeczywisto�ci jednak nie wystêpuje onwe wszystkich populacjach np. u Aborygenów australijskich (Henneberg2001) czy w populacji jawajskiej (Artaria 2001). Skok pokwitaniowy mamiejsce w populacjach europejskich jak równie¿ w populacjach ludno�cipochodzenia europejskiego.

Istnieje hipoteza, ¿e skok pokwitaniowy nie jest uniwersalnym zjawi-skiem, jest to zjawisko stosunkowe nowe w ewolucji cz³owieka i mazwi¹zek z tzw. �westernizacj¹ ¿ycia� (Henneberg 2001). Podwy¿szenie

152

Anna Zieliñska

stopy ¿yciowej spo³eczeñstw wysoko rozwiniêtych wp³ynê³o na zmianêtrybu ¿ycia i nawyków ¿ywieniowych wywo³uj¹c szybsze tempo wzra-stania i szybsze osi¹gniêcie dojrza³o�ci p³ciowej.

W badaniach prowadzonych w Gwatemali i w Kalifornii w USA naddzieæmi Gwatemalskimi i Europejskimi stwierdzono, ¿e u dzieci pocho-dzenia europejskiego przyrosty wysoko�ci cia³a w czasie dojrzewania s¹wiêksze ani¿eli u rdzennych dzieci w Gwatemali (Johnston 1998).

Porównanie przyrostów wysoko�ci cia³a mieszkanek Afryki, Amery-ki £aciñskiej, Azji i Europy (dane przeliczone z ksi¹¿ki Eveleth i Tanner1976) z przyrostami dziewcz¹t z dwóch grup etnicznych Meridy ukazuje,¿e w wielu populacjach nie jest widoczny skok pokwitaniowy lub jest onbardzo s³abo zaznaczony. Dziewczêta afrykañskie dojrzewaj¹ wprawdziepó�niej ni¿ europejskie jak równie¿ Kreolki, Indianki Maja i Metyski, coma swoje klimatyczne wyt³umaczenie (Wolañski 1969), ale w wielu popu-lacjach (szczepach) nie obserwuje siê wyra�nego skoku pokwitaniowego(Rycina 11).

U dziewcz¹t z populacji azjatyckich, populacja chiñska wykazuje prze-bieg krzywych przyrostu wysoko�ci cia³a w okresie dojrzewania podob-ny do krzywych dla Maja i Metysek, czyli prawie brak skoku pokwita-niowego. Natomiast populacje japoñska i koreañska ¿yj¹ce w Japoniimaj¹ do�æ wyra�ny skok pokwitaniowy (Rycina 12).

W Ameryce £aciñskiej znajduje siê wiele populacji gdzie dziewczêtanie wykazuj¹ wyra�nego skoku pokwitaniowego. Natomiast skok tenjest widoczny w populacji amerykañskiej pochodzenia meksykañskiego(Rycina 13).

Rycina 11. Przyrosty wysoko�ci cia³a u dziewcz¹t z Meridy

na tle dziewcz¹t z Afryki.

Wiek w latach

-1

1

3

5

7

9

6-7 7-8 8-9 9-10 10-11 11-12 12-13 13-14 14-15 15-16 16-17 17-18

Turkana

Somalia

Machakos

Hutu

Tutsi

Reh_bas

Maja i Metyski

Kreolki

153


Rycina 12.Przyrosty wysoko�ci cia³a u dziewcz¹t z Meridy

na tle dziewcz¹t z Azji.

Przyrosty miêdzy latami

-1

1

3

5

7

9

6-7 7-8 8-9 9-10 10-11 11-12 12-13 13-14 14-15 15-16 16-17 17-18

Chiny

Japonia

Koreañczycy w Japonii

Taiwan

Maja i Metyski

Kreolki

Rycina 13. Przyrosty wysoko�ci cia³a u dziewcz¹t

z Meridy na tle dziewcz¹t z Ameryki £aciñskiej.

Wiek w latach

-1

1

3

5

7

9

6-7 7-8 8-9 9-10 10-11 11-12 12-13 13-14 14-15 15-16 16-17 17-18

Boliwia

Ecuador

Guatemala

Oaxaca

Mex. City

High Land

Maja

Nie Maja

Mex-American

Zupe³nie inaczej wygl¹da to w Europie. Dziewczêta z Belgii, Francji,Holandii, Polski i innych krajów europejskich maj¹ podobne przyrostywysoko�ci cia³a w okresie dojrzewania co Kreolki, choæ skok pokwita-niowy jest u nich nieco pó�niejszy (Rycina 14).

154

Anna Zieliñska

Rycina14. Przyrosty wysoko�ci cia³a u dziewcz¹t

z Meridy oraz Kreolek na tle dziewcz¹t z Europy.

Wiek w latach

-1

1

3

5

7

9

6-7 7-8 8-9 9-10 10-11 11-12 12-13 13-14 14-15 15-16 16-17 17-18

Belgia

Czechos³owacja

Dania

Francja

Grecja

Maja i Metyski

Kreolki

Wêgry

Holandia

Polska

Zagrzeb

Moskwa

Z dalszych wyników badañ niniejszej pracy wynika, ¿e wiek dojrze-wania miêdzy pokoleniem matek i córek uleg³ istotnemu skróceniu. Cór-ki Indianek Maja i Metysek oraz Kreolek dojrzewaj¹ wcze�niej ni¿ ichmatki. U Kreolek to przyspieszenie miêdzy generacjami wynosi prawie 5miesiêcy, u Maja i Metysek prawie 6 miesiêcy (odpowiednio 2 miesi¹ce uKreolek, a 2,4 miesi¹ce u Maja i Metysek na dekadê, inaczej odpowied-nio 0,16 i 0,19 roku na dekadê).

Jednak¿e nasuwa siê pytanie dlaczego Kreolki, które maj¹ lepsze wa-runki bytowe ni¿ druga grupa etniczna nie dojrzewaj¹ wcze�niej ni¿ Maja iMetyski? Skok pokwitaniowy (choæ u Maja i Metysek prawie nie widocz-ny) zaczyna siê o jeden rok wcze�niej u Kreolek. Inny przyk³ad dotyczyCyganek hiszpañskich, nale¿¹cych do najstarszej oraz najbiedniejszej gru-py mniejszo�ciowej tego kraju. Wystêpuje u nich znaczna akceleracja wiekuwyst¹pienia menarche wynosz¹ca 0,6 roku na dekadê (Prado i wsp. 2001).Jednak¿e wiek wyst¹pienia menarche jest pó�niejszy ni¿ obserwowany dlaca³ej populacji hiszpañskiej. Nale¿y tu jeszcze dodaæ, ¿e nadal warunki ¿y-wieniowe i sanitarne w tej grupie nie s¹ najlepsze, a kobiety zajmuj¹ rolêdrugoplanow¹, i w porównaniu z mê¿czyznami od¿ywiaj¹ siê gorzej orazmaj¹ gorszy dostêp do nauki i opieki medycznej.

Na uwagê zas³uguje fakt, ¿e akceleracja wieku dojrzewania dziewcz¹tw Meridzie wynosi 0,2 roku/10 lat u Maja i Metysek oraz 0,16 roku/10 latu Kreolek. Tymczasem akceleracja dojrzewania dziewcz¹t w Europie �red-nio na dekadê wynosi³a od po³owy XIX do po³owy XX wieku oko³o 0,3roku (Tanner 1963, Wolañski 1986, Wolañski 1987), za� Cyganek hiszpañ-skich pod koniec XX wieku wynosi³a 0,6 roku. Nasuwa siê wiêc dodatko-wy wniosek, ¿e akceleracja u mieszkanek Jukatanu jest bardzo powolna.

155


Powy¿szy problem ma dwa podstawowe oblicza. Jednym s¹ ewentual-ne ró¿nice w wieku menarche miêdzy grupami etnicznymi, drugi to zjawi-sko zmian miêdzypokoleniowych. W ka¿dej z grup etnicznych wystêpujezró¿nicowanie na klasy spo³eczno-ekonomiczne i nale¿y siê spodziewaæ, ¿eto zró¿nicowanie bêdzie mniejsze w grupie Kreoli ni¿ Maja i Metysów. Wwielu spo³eczno�ciach menarche u dziewcz¹t ze �redniej grupy spo³eczno-ekonomicznej wystêpuje w wieku 12.5 lat. Menarche w wieku 14 lat lubpó�niej charakteryzuje nisk¹ klasê spo³eczno-ekonomiczn¹ (Eveleth i Tan-ner 1976). Niedo¿ywienie, ciê¿ka praca, choroby zaka�ne, ¿ycie w wyso-kich górach z regu³y opó�niaj¹ dojrzewanie (Bogin 1999b). Wiadomo tak-¿e, ¿e wy¿szy stopieñ urbanizacji wp³ywa na przyspieszenie dojrzewania(Charzewska i wsp. 1976, Wolañski 1986, Bielicki i wsp. 1988).

Analizuj¹c �redni wiek menarche w aspekcie ró¿nic etnicznych, mamyz regu³y do czynienia z populacjami zamieszkuj¹cymi ró¿ne nisze klima-tyczne (wp³yw klimatu). Populacje te cechuje ró¿ny poziom ekonomicznykraju, regionu, nie bez znaczenia jest ustrój polityczny.

Wiek wyst¹pienia menarche nale¿y wi¹zaæ tak¿e ze strefami klima-tycznymi. Wiek ten jest wcze�niejszy w klimacie umiarkowanym, czyli wobszarze basenu Morza �ródziemnego. Natomiast w klimacie gor¹cym,równikowym (Afryka), dojrzewanie jest opó�nione, ze wzglêdu na wol-niejsze tempo przemiany materii, które chroni organizm przed przegrza-niem. Z kolei w klimacie ch³odnym obserwuje siê szybsz¹ przemianê ma-terii, w zwi¹zku z utrzymaniem sta³ej ciep³oty cia³a, wiêksze s¹ wiêc stra-ty energii i dojrzewanie równie¿ siê opó�nia (Wolañski 1969). W Meri-dzie panuje wilgotny klimat tropikalny z wyra�nie zaznaczon¹ por¹ desz-czow¹ w okresie letnim. Mimo tego dziewczêta Maja i Metyski oraz Kre-olki dojrzewaj¹ wcze�niej ni¿ dziewczêta afrykañskie z tropików o po-dobnej szeroko�ci geograficznej (np. z Nubii i Nigerii), u których menar-che wystêpuje w wieku 13,6-15,1 lat, a z terenów równikowych nawet wwieku 16 (Tutsi), 17 lat (Hutu). Wysok¹ temperaturê panuj¹c¹ w Meri-dzie byæ mo¿e kompensuje wysoki poziom wilgotno�ci.

W przypadku niniejszej pracy, obie grupy etniczne mieszkaj¹ obok sie-bie, w �rodowisku miejskim, bez ostrych barier w nawi¹zywaniu ró¿negorodzaju kontaktów spo³ecznych i kulturowych, maj¹c do wyboru to samopo¿ywienie, do którego dostêp limituje jedynie zamo¿no�æ danej rodziny.

Niezale¿nie od wymienionych uwarunkowañ, wiek menarche na tymterenie jest bardzo wczesny. O ile jeszcze bardziej mo¿e siê przyspieszyætempo dojrzewania? Czy nie istnieje pewna bariera biologiczna, która (wpewnej czê�ci spo³eczeñstwa) bêdzie zabezpiecza³a przed niebezpieczeñ-stwem jego przyspieszenia, bo czy dzieci mog¹ rodziæ dzieci? Pytania tewymagaj¹ dalszych badañ. Byæ mo¿e odpowied� na nie mo¿na znale�æw dalszych badaniach nad ró¿nicami w wieku dojrzewania Kreolek orazMaja i Metysek zamieszkuj¹cych Meridê.

156

Podziêkowania

Chcia³abym serdecznie podziêkowaæ za wszechstronn¹ pomoc wprzygotowaniu niniejszej pracy, a szczególnie w dopracowaniu meryto-rycznym Pani Prof. dr hab. Annie Siniarskiej-Wolañskiej. Sk³adam rów-nie¿ podziêkowania dla Pana Prof. dr hab. Napoleona Wolañskiego zacenne rady i uwagi merytoryczne.

Wnioski

1) Porównanie wielko�ci i proporcji cia³a dziewcz¹t z dwóch grup et-nicznych w Meridzie, wykaza³o, ¿e Kreolki s¹ wy¿sze oraz do 11roku ¿ycia posiadaj¹ wiêcej tkanki t³uszczowej ni¿ Indianki Maja i Me-tyski.

2) Kreolki charakteryzuj¹ siê te¿ smuklejsz¹ budow¹ cia³a oraz d³u¿szy-mi koñczynami dolnymi w stosunku do górnych ni¿ dziewczêta Majai Metyski.

3) Najwiêksze ró¿nice w badanych cechach budowy cia³a miêdzy grupa-mi etnicznymi dziewcz¹t wystêpuj¹ w 11 roku ¿ycia, gdy Kreolki za-czê³y ju¿ okres pokwitania a Maja i Metyski dopiero w niego wchodz¹.

4) Skok pokwitaniowy jest wyra�nie zaznaczony u Kreolek (grupa po-chodzenia europejskiego, przynale¿na do odmiany bia³ej), natomiastu Maja i Metysek (odmiana ¿ó³ta) skok ten jest bardzo s³abo zazna-czony a przyspieszony rozwój somatyczny przebiega w dwukrotnied³u¿szym czasie.

5) Nie ma ró¿nic istotnych statystycznie w wieku wyst¹pienia menarchemiêdzy dziewczêtami z dwóch porównywanych grup etnicznych.Wiek ten wynosi 12,46 lat u Maja i Metysek oraz 12.54 lat u Kreolek

6) Obserwuje siê istnienie niewielkiej akceleracji wieku dojrzewania miê-dzy pokoleniami matek i córek w dwóch porównywanych grupachetnicznych. Akceleracja ta na dekadê wynosi 0,19 roku u Maja i Mety-sek oraz 0.16 roku u Kreolek.

Literatura

ARTARIA M.D., 2001 � Growth of Javanese children in Malang. [W:] Causes and Effects of Hu-man Variation, red. M. Henneberg, Australian Society for Human Biology, The Universityof Adelaide, str. 135-155, Adelaide.

BIELICKI T., WALISZKO A., GÓRNY S., KUBICA J., 1988 � Wysoko�æ i wzglêdny ciê¿ar cia³a pobo-rowych polskich w dziesiêcioleciu 1976-1986: Zmiany sekularne i gradient urbanizacyjny.Przegl¹d Antropologiczny, 54(1):27-32.

BOGIN B., 1999a � Evolutionary perspectives of human growth. Annu. Rev. Anthropol., 28:109-153.

Anna Zieliñska

157

BOGIN B., 1999b � Patterns of Human Growth, second edition. Cambridge University Press,Cambridge.

BOLZAN A.G., GUIMAREY L.M., PUCCIARELLI H.M., 1993 � Cresimiento y dimorfismo sexual deescolares segun la ocupacion laboral paterna. Archivos Latinoamericanos de Nutricion,43:132-138.

CHARZEWSKA J., ZIEMLAÑSKI Z., LASECKA E., 1976 � Menarcheal age, nutrition and socio-econo-mic environment. Studies in Anthropology, 2:47-51.

DICKINSON F., CERVERA M., MURGUIA R., UC L., 1990 � Growth, nutritional status and environ-mental change in Yucatan, Mexico. Studies in Human Ecology, 9:135-149.

EVELETH P.B., TANNER J.M., 1976 � Worldwide variation in human growtth. Cambridge Uniwersity Press.FULWOOD R., ABRAHAM S., JOHNSON C., 1981 � Heigh and weight of adults ages 18-74 years by

socioeconomic and geographic variables. Vital and Health Statistics, Series11, No. 224,DHEW Pub. No. (PHS) 81-1674. Washington DC: US Government Printing Office.

FRISCH R.E., 1988 � Fatness and fertility. Scientific American, 258(3): 88-95.GURRI F.D., DICKINSON F., 1990 � Effects of socioeconomic, ecological, and demographic condi-

tions on the development of the extremities and the trunk: a case study with adult femalesfrom Chiapas. Journal of Human Ecology, 1:125-138.

HENNEBERG M., 2001 � Physical growth of the indigenous inhabitants of the Southern Hemisphe-re � Australian Aborigenes and descendants of Khoi-San. Referat wyg³oszony na konferen-cji Polskiego Towarzystwa Antropologicznego w Toruniu p.t. �Cz³owiek � Miêdzy Biologi¹a Kultur¹�, 11-13 wrze�nia 2001 roku.

JOHNSTON F.E., 1998 � Between-population differences in adolescent growth. [W:] The Cambrid-ge Encyclopedia of Human Growth and Development, pod red., SJ Uljaszka, FE Johnstonai MA Preece, Cambridge University Press, Cambridge, str. 375-376.

KELLEY J.C.H., 1991 � Contrast in somatic variables among traditional and modernized Mayafemales. International Journal of Anthropology, 6(2):159-177.

KIRCHENGAST S., GRUBER D., SATOR M., HUBER J., 1998 � Impact of the age at menarche on adultbody composition in healthy pre and postmenopausal women. American Journal of PhysicalAnthropology, 105:9-20.

KONDO S., ETO M., 1975 � Physical growth studies on Japanese-American children in compa-rison with native Japanese. [W:] Comparative Studies of Human Adaptability of Japanese,Caucasians, and Japanese_Americans, red. S.M. Horvath, S. Kondo, H. Matsiu i H. Yoshi-mena, str. 13-45, Tokyo, Japanese Interational Biological Program.

£ASKA-MIERZEJEWSKA T., 1999 � Body height and mass of girls rural communities in Krosnoregion as affected by political and economical changes in Poland in the period 77-97. Prze-gl¹d Antropologiczny, 62:3-16.

MALINOWSKI A., WOLAÑSKI N., 1988 � Metody badañ w biologii cz³owieka. Wybór metod antro-pometrycznych. PWN, Warszawa.

MURGUIA R., DICKINSON F., CERVERA M., UC L., 1990 � Socio-economic activities, ecology andsomatic differences in Yukatan, Mexico. Studies in Human Ecology, 9:111-134.

MARTIN R., SALLER K., 1957-59 � Lehrbuch der Anthropologie. G. Fischer Verlag, Stuttgart.PRADO C., DE JUAN R., DIAZ A., MARRODAN M.D., PEREZ B., ARECHIGA J., 2001 � Age at menar-

che in a marginal Spanish Gypsy group. Acta Medica Auxologica, 33(2):97-103.SINIARSKA A., 2000 � Gender differences in body build and physiological functions in the adult

population of Yucatan, Mexico. Collegium Antropologicum, 24(1):101-120.SINIARSKA A., WOLAÑSKI N., 1999 � Living conditions and growth of Maya Indian and non-Maya

boys from Yucatan in 1993 in comparison with other studies. International Journal of Anth-ropology, 14(4):259-288.

SINIARSKA A., WOLAÑSKI N., 2000 � Grupy spo³eczne a budowa i funkcje organizmu mieszkañ-ców Jukatanu. Scripta Periodica, 3(2):421-432.


158

STEGGERDA M., 1932 � Anthropometry of adult Maya Indians: A study of their physical and phy-siological characteristics. Carnegie Institute, Public. 431, Washington.

STEGGERDA M., 1941 � Maya Indians Yucatan. Carnegie Institute, Public 531, Washington.STUNKARD A.J., D�AQUILI E., FOX S., FILLION R.D.L., 1972 � Influence of social class on obesity

and thinnes in children. Journal of American Medical Association, 221(6):579-584.TANNER J.M., 1963 � Rozwój w okresie pokwitania. PZWL, Warszawa.WOLAÑSKI N., 1969 � Wiek menarche u sta³ych mieszkanek Afryki i innych kontynentów w zwi¹z-

ku z czynnikami klimatycznymi. Przegl¹d Antropologiczny 35(2):432-436.WOLAÑSKI N., 1975 � Antropometria In¿ynieryjna. Ksi¹¿ka i Wiedza, Warszawa.WOLAÑSKI N., 1979 � Parent-offspring similarity in body size and proportions. Studies in Hu-

man Ecology, 3:7-26.WOLAÑSKI N., 1986 � Rozwój biologiczny cz³owieka. PWN, Warszawa.WOLAÑSKI N., 1987 � Stan zdrowia dziecka polskiego w �wietle pozytywnych mierników: Ten-

dencja przemian i zró¿nicowanie wspó³czesne. [W:] Ocena zdrowia dziecka w zdrowiu ichorobie, red. N. Wolañski i R. Kozio³, str. 15-34, Ossolineum, Wroc³aw.

WOLAÑSKI N., DICKINSON F., SINIARSKA A., 1993 � Biological traits and living conditions of Maya Indianand non Maya girls from Merida, Mexico. International Journal of Anthropology, 8(4):233-246.

WOLAÑSKI N., SZEMIK M., IVANOVIC B., 1980 � Further studies on factors influencing initiation ofmenarche. Studies in Human Ecology, 4:201-215.

Anna Zieliñska

Pubertal spurt and body build of schoolgirls from Merida,

Yucatan, Mexico

SUMMARY

The patterns of physical growth (stature, BMI, subscapular and arm fat-fold thickness, upper and lower extremity length, chest circumference, armand hip breadth, and age at menarche) were studied in 857 of Maya and Me-stizo girls and 1314 of Creole girls aged 6-18 years. Data were collected be-tween 1998-2001 in primary, secondary and high schools of Merida, CapitalCity of the Yucatan State, Mexico. Ethnicity of girls was defined using theirtwo surnames (from the father and mother side). The results show that Cre-oles are taller, have more abundant fat tissue and greater BMI, especially atthe age of 11 years, what means that they are better prepared to start pubertalspurt. Maya girls have relatively longer upper extremities to lower ones, gre-ater biacromial breadth and chest circumference to stature than Creoles, whatshows their more stocky body build. The adolescent (pubertal) spurt in heightstarts earlier in Creoles (9-10 years) and its rate is greater (max. = 7.48 cm/year) than in Maya and Mestizos girls (10-11 years; max. = 6.25 cm/year). InMayas and Mestizos there is only a slight difference between the rate of chan-ges before and during pubertal spurt. There is no significant differences in ageat menarche between girls from both ethnic groups (11.96 in Mayas and Me-stizos and 12.04 in Creoles), but there are statistically significant differencesbetween age at menarche of studied girls and their mothers (12.4 for both gro-ups) in each ethnic group. There is evidence that the onset of pubertal spurtin height and its rate may depend on ethnicity. Creoles may lead more �we-sternized� style of life than the Maya and Mestizos girls.

Jukatan, Meksyk

Documents

Transcript of Jukatan, Meksyk