Młodzi rolnicy w gospodarstwach rodzinnych Unii EuropejskiejYoung farmers in family farms of European Union

Józef KaniaUniwersytet Rolniczy w Krakowie, IE-S, Zakład Rozwoju Obszarów Wiejskich i Doradztwa

Kraków, 4 lipca 2014 r.

„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie.”Projekt opracowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 -

Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

PLAN PREZENTACJI

1. Wstęp2. Cel pracy3. Gospodarstwa rodzinne w UE4. Młodzi rolnicy w UE5. Wsparcie młodych rolników w ramach WPR6. Podsumowanie

2

Motto

„Rolnictwo to nie tylko rośliny uprawne, zwierzęta hodowlane i użytki rolne!

To przede wszystkim ludzie – rolnicy, młodzi i starsi, postrzegani wraz z rodziną, a nawet całą społecznością lokalną”

3

WSTĘPWspólna Polityka Rolna UE stawia na przedsiębiorczość i innowacyjność w rolnictwie.

Młodzi rolnicy są tego żywym dowodem.

Gospodarstwa prowadzone przez młodych rolników (poniżej 35 lat) reprezentują ca 9% powierzchni gruntów rolnych i 9% wartości produkcji standardowej w UE*.

* dane statystyczne Eurostat

4

Cel opracowania

Analiza i ocena gospodarstw rodzinnych

prowadzonych przez młodych rolników w

przekroju krajów członkowskich UE na

podstawie danych statystycznych EUROSTAT.

5

GOSPODARSTWO RODZINNE

Są one dominującą forma gospodarowania w rolnictwie Unii Europejskiej.

77,5% nakładów pracy to praca właścicieli gospodarstw i członków ich rodzin.

Gospodarstwa rodzinne są przedmiotem specjalnej uwagi Organizacji Narodów Zjednoczonych, która ogłosiła rok 2014 Międzynarodowym Rokiem Gospodarstwa Rodzinnego.

6

GOSPODARSTWO RODZINNE W UEKoncepcja gospodarstwa rodzinnego obejmuje gospodarstwa o różnych:• typach gospodarowania, • powierzchni, • rozmiarach produkcji, • z pełnym i niepełnym zatrudnieniem ich

właścicieli, • z dodatkowymi działalnościami i bez

dodatkowych działalności pozarolniczych.

7

GOSPODARSTWO RODZINNE W UE cd.

Niektóre z nich to:wyspecjalizowane gospodarstwa towarowe, gospodarstwa niskotowarowe prowadzące

produkcję głównie na własne potrzeby,gospodarstwa hobbistyczne, należące do rodzin,

których główne dochody pochodzą spoza gospodarstwa.

8

LICZBA GOSPODARSTW W UE-27

Liczba gospodarstw: 12 mln

Pow. UR: 172 mln ha (40,3% obszaru UE)

Gospod. bardzo małe < 2 ha – 5,6 mln (46,9%)

– 2,0% użytków rolnych

Gospod. bardzo duże > 100 ha – 360 tys. (2,7%)

– 50,0% użytków rolnych

9

Rycina 1. Struktura obszarowa gospodarstw rolnych w UE-27 (12 014,78 tys. = 100.0%), 2010 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat

10

W KTÓRYCH KRAJACH UE MAMY NAJWIĘCEJ GOSPODARSTW?

Rumunia - (3,9 mln) 32,1%

Włochy - (1,6 mln) 13,5%

Polska - (1,5 mln) 12,5%

Hiszpania - (1,0 mln) 8,2%

Grecja - (0,7 mln) 6,0%

11

Rycina 2. Liczba gospodarstw rolnych w poszczególnych krajach (w tys.) oraz ich udział procentowy w ogólnej liczbie gospodarstw UE-27, 2010 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat 12

3 859.0 (32.1%)

Rycina 3. Średnia powierzchnia gospodarstw w krajach UE-27 w ha użytków rolnych, 2010 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat 13

EU-27 - 14.52

TRENDY W OKRESIE 2003-2010Spadek liczby gospodarstw w krajach członkowskich UE (z wyjątkiem Malty i Szwecji)Największy spadek: Estonia – 46,6%

Bułgaria – 44,2%Łotwa – 34,4%Polska – 30,7%

Wzrost średniej powierzchni gospodarstw dla całej UE (+20%):2003 – 12,0 ha2010 – 14,4 ha

14

STRUKTURA OBSZAROWA GOSPODARSTW (UE-27) Największy udział b. małych gospodarstw (poniżej 2 ha):Malta – 88,8%Bułgaria – 83,1%Węgry – 79,0%Cypr – 75,2%Rumunia – 74,3%...Polska – 23,6% (12 m)UE-27 – 46,9%UE-15 – 33,1%UE-12 – 57,6%

15

STRUKTURA OBSZAROWA GOSPODARSTW W UE-27Największy udział b. dużych gospodarstw (pow. 20 ha):Luksemburg – 65,2%W. Brytania – 60,7%Irlandia – 57,7%Finlandia – 57,0%Dania – 55,1%Francja – 54,3%Niemcy – 54,0%Polska – 8,1% (19 m)UE-27 – 12,4%UE-15 – 23,4%UE-12 – 3,9%

16

ZATRUDNIENIE W ROLNICTWIE UE-2777,5% nakładów pracy – to praca właścicieli gospodarstw i członków ich rodzinPolska Irlandia ponad 90%Malta Pracownicy najemni:Czechy – 74,6%Słowacja – 68,4%Francja – 45,1%W rolnictwie pracuje regularnie 25,5 mln osób, w tym 23,5 mln to właściciele gospodarstw i członków ich rodzin.

Osoby w pełni zatrudnione (przeliczeniowo): 9,8 mln osób – 5,7 j. pełn./100 ha

17

ZATRUDNIENIE W ROLNICTWIE UE-27Najwyższe zatrudnieniew j. pełn./100 haMalta – 34,8Cypr – 21,9Grecja 17,3Rumunia – 16,1Polska – 15,3

UE-27 – 5,7 j. pełn./100 ha

18

Najniższe zatrudnieniew j. pełn./100 haW. Brytania – 1,8Szwecja – 2,1Dania – 2,1Irlandia – 2,9Luksemburg – 3,0

LICZBA I STRUKTURA WIEKOWA ROLNIKÓW PONIŻEJ 35 LAT

UE-27 – 7,5% (901 tys.)UE-15 – 5,9%UE-12 – 8,8%

Największy odsetek:Polska – 14,7%Czechy – 11,7%Austria – 10,7%

19

Najniższy odsetek:Portugalia – 2,6%Cypr – 2,6%Holandia – 3,6%

ZMIANY W LICZBIE GOSPODARSTW PROWADZONYCH PRZEZ MŁODYCH ROLNIKÓW W UE-27 w okresie 2003-2010

Wzrost:PolskaBułgariaWęgryCzechySłowacjaSłoweniaWłochyUE-27 – bez zmianUE-15 – spadekUE-12 – wzrost

20

Spadek (ca 40%)CyprHolandiaIrlandiaBelgiaNiemcy

Rycina 4. Ranking krajów UE-27 wg procentowego udziału młodych rolników w ogólnej liczbie gospodarstw (w %), 2010 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat 21

%

STRUKTURA WIEKOWA ROLNIKÓW POW. 65 LATUE-27 – 29,6UE-15 – 29,0UE-12 – 30,1

Największy odsetekPortugalia – 46,5%Rumunia – 37,9%Bułgaria – 37,3%Włochy – 37,2%Litwa – 34,7%

22

Najniższy odsetekNiemcy – 5,3%Austria – 8,2%Polska – 8,4%Finlandia – 9,6%Francja – 12,0%

Rycina 5. Ranking krajów UE-27 według wskaźnika struktury wiekowej w rolnictwie (liczba rolników poniżej 35 lat / liczba rolników powyżej 55 lat), 2010 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat

23

%

EFEKTY GOSPODARSTW PROWADZONYCH PRZEZ MŁODYCH ROLNIKÓW

wartość produkcji standardowej – wyższa o 40% od średniej dla UE-27średnia powierzchnia UR – wyższa o 37%zasoby pracy – wyższe o 26%

Młodzi rolnicy są lepiej wykształceni.

Słabością młodych rolników jest ich brak dostępu do zasobów ziemi rolniczej: prawie 70% z nich pracuje w gospodarstwach mniejszych, niż 10 ha.

24

WSPARCIE MŁODYCH ROLNIKÓW W UE-27Działanie 112 Ułatwianie startu młodym rolnikom”Podst. prawna: Art. 22 Rozp. nr 1698/2005/EC oraz Art. 13 i 14, Annex II, punkt 5.3.1.1.2 Rozp. (EC) Nr 1974/2006

Wsparcie podejmowania działalności przez młodych rolników udziela się osobom, które: którzy maja mniej niż 40 lat oraz podejmują po raz pierwszy

działalność w gospodarstwie rolnym jako kierujący gospodarstwem;

posiadają odpowiednie umiejętności i kwalifikacje zawodowe;

przedkładają plan biznesu dotyczący rozwoju ich działalności rolniczej.

25

WSPARCIE MŁODYCH ROLNIKÓW W UE-27

Wsparcie może być udzielane w formie pojedynczej premii do maksymalnej wysokości 40 000 Euro lub w formie dotowania odsetek, którego skapitalizowana wartość również nie może przekraczać 40 000 Euro.

26

WYSOKOŚĆ WSPARCIA DLA MŁODYCH ROLNIKÓW W KRAJACH UE-27 W EURO

Litwa – 12 500Estonia – 15 000Grecja – 15 000Bułgaria – do 15 000Luksemburg – 25 000Szwecja – 27 800Dania, Cypr – od 25 000 do 40 000pozostałe kraje – do 40 000Polska: 12 500(50 tys. zł) (2004-2006)

18 750 (75 tys. zł) (2008-2011) 25 000 (100 tys. zł) (2014)

27

LICZBA MŁODYCH ROLNIKÓW OBJĘTYCH WSPARCIEM W WYBRANYCH KRAJACH UE-27

% środków w PROW 2007-2013

Polska 23 160 + ca 7 000 w 2014 r.2,9Rumunia 12 000 2,9Bułgaria 4 096 2,3Finlandia 3 100 4,3Węgry 2 600 1,2Czechy 1 500 1,3Słowenia 1 200 2,2

28

Liczba wydanych decyzji i wartość zrealizowanych płatności w ramach dział. 112 „Ułatwianie...” PROW 2007-2013 w Polsce wg województw, stan na 30.04.2014 r.ARiMR

29

Lp. Województwo Liczba wydanych decyzji za lata 2008, 2009, 2010 i 2011

Wartość zrealizowanych płatności w mln zł

1 Dolnośląskie 732 50,85

2 Kujawsko-pomorskie 2 130 144,85

3 Lubelskie 2 807 192,75

4 Lubuskie 363 25,70

5 Łódzkie 1 884 127,90

6 Małopolskie 571 40,83

7 Mazowieckie 3 824 259,27

8 Opolskie 611 43,05

9 Podkarpackie 651 43,38

10 Podlaskie 1 992 135,92

11 Pomorskie 920 64,00

12 Śląskie 480 33,60

13 Świętokrzyskie 963 66,85

14 Warmińsko-mazurskie 1 126 79,10

15 Wielkopolskie 3 459 238,13

16 Zachodniopomorskie 647 46,82

RAZEM: 23 160 1 595,00

X = 68 868 (średniawysokość wsparcia)

Premie te trafiły głównie do młodych rolników, tj. w wieku 18-25 lat (68%).

–

PODSUMOWANIECo czeka europejskie rolnictwo w ciągu najbliższych 20 lat?Czy będzie ono zdominowane przez niewielka liczbę dużych gospodarstw towarowych, wysoce zmechanizowanych i prowadzonych przez rolników w starszym wieku?

Niezależnie od trendów, jakie zostały wcześniej zarysowane, scenariusz zawarty w tym pytaniu wydaje się być mało prawdopodobny.

30

PODSUMOWANIEPo pierwsze, rolnictwo europejskie nie jest jednolite. Charakteryzuje się bardzo zróżnicowaną strukturą obszarową, metodami produkcji i wykorzystaniem ziemi, co stanowi duży atut sektora rolniczego 27 krajów UE różniących się wielkością, warunkami klimatycznymi i topograficznymi oraz społeczno-ekonomicznym środowiskiem.Dlatego więc pomimo zaobserwowanych podobnych tendencji efekty tych zmian w praktyce gospodarczej mogą być bardzo różne, np. 10% wzrost powierzchni średniego gospodarstwa rolniczego na Malcie spowoduje realny przyrost powierzchni o 0,10 ha, podczas gdy np. w Czechach to będzie 9,1 ha.

31

PODSUMOWANIE

Po drugie, istnieją przesłanki by wierzyć, że przedstawione trendy nie będą trwały wiecznie. Nawet w USA, gdzie zmiany obszarowe gospodarstw zaszły dalej, niż w UE (średnia powierzchnia gospodarstwa w USA wynosi 167 ha wobec 14,15 ha w UE), wciąż bardzo znaczna liczba gospodarstw pozostaje w niższych grupach obszarowych.

32

PODSUMOWANIE

Po trzecie, polityka interwencyjna UE i polityki narodowe krajów członkowskich nakierowane są na wspieranie dywersyfikacji gospodarstw i zróżnicowanego ich rozwoju w celu utrzymania żywotności ekonomicznej oraz jakości życia na obszarach wiejskich. Z pewnością zmiany strukturalne będą kontynuowane, stąd dostępne instrumenty WPR muszą zapewnić równowagę w rozwoju gospodarczym, społecznym i środowiskowym obszarów wiejskich.

33

PODSUMOWANIE

Po czwarte, zaprezentowane wskaźniki statystyczne dotyczące młodych rolników powinny skłaniać UE do kontynuacji ich wsparcia w ramach WPR przy podejmowaniu działalności rolniczej.

34

Bardzo dziękuję za uwagę

dr hab. inż. Józef Kania, prof. URUniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w KrakowieInstytut Ekonomiczno-SpołecznyZakład Rozwoju Obszarów Wiejskich i Doradztwa