Język i emocje w mózgu. Na jakie pytania odpowiada

współczesna neuronauka?

dr Małgorzata GutKatedra Psychologii Poznawczej

Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie

język

emocje działanie

poznanie społeczne

Dwa szlaki informacji wzrokowej

Droga grzbietowa (do płatów ciemieniowych):widzenie dla działania

Droga brzuszna (do płatów skroniowych):widzenie dla percepcji

co?

jak?

AgnozjeWidzę ale nie wiem co to jest…

Pacjent widzi, ale nie umie nazwać przedmiotu

Rozpoznaje podstawowe cechy przedmiotu, ale nie wie co to jest

Nie rozpoznaje wielu cech przedmiotu (np. wielkości, kształtu, orientacji przestrzennej), ale potrafi bezbłędnie np. sięgnąć po przedmiot lub nim manipulować

To dowód na istnienie dwóch niezależnych szlaków związanych z percepcją

Układ limbiczny – mózg emocjonalny

Trzeci szlak:

czyli analiza emocjonalna tego co widzimy

i co z tego?

Droga „i co z tego?” – dlaczego jest ważna?

• Czasami konieczne jest szybkie działanie w odpowiedzi na zaobserwowany bodziec lub czyjeś działanie (ruch względem obiektu)

• Wtedy wystarczy nawet bardzo zgrubna analiza obiektu/sytuacji

• Informacje biegną drogą „na skróty”

vs

Przekaz emocji

Rozkład proporcji zależy od: - kultury- indywidualnych cech danej osoby

nadawca

mowa ciała 50%

ton głosu 30%słowa 20%

odbiorca

Czym jest poznanie społeczne

• Obserwując innych ludzi potrafimy wnioskować i formułować sądy na temat cudzych intencji, zamiarów, emocji

• Kierujemy się m.in. wyrazem twarzy, kierunkiem wzroku, gestami, ruchami ciała, postawą, itd. (tzw. „mowa ciała”)

• Mentalizowanie (teorie umysłów) – pojmujemy umysły innych

Wykrywanie kierunku wzroku i kierowanie uwagą

Oczy przekazują bardzo istotne informacje dotyczące np. emocji, zamiarów, przekonań, potrzeb

• np. dostarczają kluczowych sygnałów o zagrożeniu

• specjalna rola w rozpoznawaniu emocji strachu w twarzy

Znaczenie kontaktu wzrokowego• Kontakt wzrokowy może oznaczać

obserwowanie ofiary przez napastnika, ale też np. zainteresowanie seksualne (może nieść ze sobą różne komunikaty)

• Przesuwanie wzroku na rozmówcę sprawia, że wydajemy się bardziej atrakcyjni i sympatyczni

Uśmiech a kierunek wzroku• Osoba patrząca na nas na wprost

wydaje się atrakcyjniejsza gdy się uśmiecha niż gdy się nie uśmiecha

• Gdy nie patrzy na nas – odbierana jest jako atrakcyjniejsza gdy się nie uśmiecha niż wtedy gdy się uśmiecha

Twarz jako bodziec analizowany całościowo

• Percepcja twarzy zachodzi w sposób holistyczny (całościowy)

• Różni się jakościowo od percepcji innych obiektów• Odzwierciedleniem tego jest efekt inwersji: gdy

twarz obrócona jest „do góry nogami” – jest trudniej rozpoznawana lub błędnie rozpoznawane są emocje wyrażane w tej twarzy

• Jest to wyraźne szczególnie u ludzi

Thatcher illusion

Prozopagnozja – Czy rozpoznajesz tę twarz?

Zakręt wrzecionowaty

rozpoznawanie kolorówrozpoznawanie twarzy

Wzrost aktywacji – gdy analizowane są stałe cechy twarzy (tożsamość)Spadek – gdy zmienne cechy twarzy (np. kierunek wzroku) oraz: wzrost aktywacji bruzdy skroniowej górnej

Ruch biologiczny• Percepcja ruchu biologicznego

ułatwia np. wykrycie intencji czy emocji

• Ile informacji jest zawartych w ruchu biologicznym? Np. rodzaj czynności, płeć, nastrój

• Bruzda skroniowa górna:Reaguje aktywacją w odpowiedzi na ruch biologiczny

Ruch biologiczny• Nie trzeba widzieć poruszającej się osoby,

wystarczy obserwacja punktów świetlnych poruszających się wraz z (niewidocznym) ciałem

• Punkty przyklejone do twarzy pozwalają rozpoznać wyrażane emocje

Jaki ruch wykonuje osoba na zdjęciu po prawej?

Ruch a intencjeOdkrycie neuronów lustrzanych w polu

F5 u małp (badania Rizzolattiego i wsp. 1996)

Aktywność neuronów lustrzanych gdy zwierzę:

- wykonuje ruch- obserwuje ruch

(badacz bierze rodzynkę)

Neurony lustrzane u ludzi

F5/pole44Dolny zakręt czołowy

Płacik ciemieniowy dolny

Bruzda skroniowa górna

Rozpoznanie intencji działania drugiej osoby wywołuje aktywację neuronów lustrzanych

Nie samo rozpoznawanie ruchu lecz rozpoznawanie intencji ruchu!• Aktywacja dolnego zakrętu

czołowego - gdy pojawia się kontekst ruchu obserwowanej ręki (a więc intencja ruchu)

Czy neurony lustrzane pozwalają nam na „czytanie w myślach”?

W pewnym sensie tak… ale nie dosłownie

• Ludzie często naśladują innych (upodabniają się np. do rozmówcy) w sposób automatyczny

• Skłonność do naśladowania jest naturalna i wrodzona

Neurony lustrzane a empatia

Często jest także formą zabawy i sprawia przyjemność

Neurony lustrzane a empatia• Automatyczne jest też

współodczuwanie• Zjawisko empatii opiera się

także na działaniu neuronów lustrzanych

• Zaburzone działanie neuronów lustrzanych - u osób z autyzmem, które nie wykazują empatii, unikają kontaktu wzrokowego i nie bawią się w naśladowanie

Neuronalne podłoże współodczuwania emocji wstrętu

Przednia część zakrętu obręczy i przednia część wyspy – wspólne obszary aktywowane w mózgu gdy widzimy albo sami doświadczamy WSTRĘTU

Badania EMG nad współodczuwaniem emocji

Emocje wyrażane w obserwowanych twarzach wywołują u obserwatora reakcje mięśni uczestniczących w wyrażaniu tych samych emocji (co jest poza świadomą kontrolą obserwatora)

Rytm mu, neurony lustrzane i przewidywanie ruchu

• Fale o niskiej częstotliwości obserwowane podczas ruchowej relaksacji

• Rytm ten znika gdy wykonamy ruch ale tez wtedy gdy widzimy jak ktoś wykonuje ruch

• U dzieci autystycznych rytm mu nie znika podczas obserwacji ruchu innej osoby

Jaki to ma związek z językiem?

artykulacja i gramatyka, składnia zdania

metafory, porównania, przenośnie

rozumienie mowy, znaczenie słów (semantyka)

W płatach skroniowych: powiązanie słów z emocjami; dźwięków mowy z wrażeniami wzrokowymi, naśladowanie artykulacji

Tam również znajdują się neurony lustrzane

Afazje• Afazja ruchowa (Broca) – ogromny

problem z płynnym generowaniem słów, niemal całkowity brak gramatyki, brak „i”, „ale”, „jeśli”

Ale: możliwe płynne śpiewanie!• Afazja czuciowa (Wernickego) –

płynna mowa, zdania posiadające składnię, ale kompletnie pozbawione sensu, brak zrozumienia mowy (również własnej)

Komunikacja przy afazji czuciowej• Pacjent nie rozumie, co się do niego mówi• Używa gramatyki, ale zdania nie mają sensu• Zachowuje się, jakby rozumiał (nie ma

świadomości swojego deficytu!)• Nie rozumie również tekstu pisanego

Pilt ja laulis mööbel Featherbed minna värvilised kingad

OK, w porządku

Płacik ciemieniowy dolny• Siedlisko wyższych

umiejętności językowych, związanych z językiem

• Integrowanie informacji zmysłowych (różnych zmysłów) z sygnałami o ruchu

• Jest bazą osiągnięcia obecnego poziomu rozwoju poznawczego u ludzi

• Tam również znajdują się neurony lustrzane

Gdy nie działa…• Uszkodzenia lewostronne: deficyty w

umiejętnościach arytmetycznych, w abstrahowaniu, znajdowaniu odpowiednich słów, rozumieniu metafor (rozumiane są bardzo dosłownie) oraz wyobrażaniu znanych czynności (ruchów imitujących działanie)

• Uszkodzenia prawostronne: zaburzony schemat własnego ciała w przestrzeni, eksterioryzacja (wrażenie opuszczenia własnego ciała)

Środki artystyczne a działanie płatów ciemieniowych

Uszkodzenie skutkuje brakiem zrozumienia np. takich określeń jak: czarny charakter, czyste sumienie, apetyczna blondynka, krzykliwy strój, smutny kolor, napój wyskokowy, jasny umysł. Albo przysłów i powiedzeń: „Nie wywołuj wilka z lasu”, „Pasuje jak wół do karety”. Proszeni i wyjaśnienie znaczenia, wyjaśniają je bardzo dosłownie

Płaty skroniowe i ciemieniowe a integracja informacji słuchowej,

wzrokowej i ruchu• Synestezja a płaty skroniowe i

ciemieniowe

• Czy z nas każdy jest „trochę” synestetykiem? Kojarzenie kształtów z dźwiękami (efekt „buba-kiki”)

• Kojarzenie dźwięków z gestami lub ruchami artykulacyjnymi

dziękuję za uwagę

m.gut@vizja.pl