Jan Fabrowski i Wojciech Droździel klasa 6a

Artur Grottger „Powstanie styczniowe”

Pierwszy spisek zawiązał ksiądz Piotr Ściegienny w 1842 roku. Obejmował on chłopów i mieszczan. Przed wybuchem powstania w 1844 roku ksiądz Ściegienny został aresztowany i zesłany na Syberię.

Największe manifestacje w województwie lubelskim miały miejsce w Lublinie. Najbardziej znane i huczne to: obchody rocznic Bitwy pod Maciejowcami, Unii Lubelskiej, Unii Horodelskiej, pożegnanie Henryki Pustowójtówny skazanej na zesłanie na Sybir za udział w manifestacjach patriotycznych.

Skutkiem manifestacji było ogłoszenie stanu wojennego 14 października 1861 r.

Pozwolono jednak działać radom miejskim (w Lublinie od kwietnia 1862 r.).

Manifestacje, protesty i spiski

Henryka Pustowójtówna

Artur Grottger „Branka”

Na początku 1861 r. w województwie lubelskim zawiązał się spisek przeciwko Rosji. Jego naczelnikiem był Baltazar Paśnikowski, doradcą Kazimierz Walentowicz, a naczelnikiem Lublina Edward Wacław Nowakowski. Działali w nim także Izabela Bieczyńska, Warszawiacy Jan i Leon Frankowscy oraz Jan Bogdanowicz.

Dzięki ich aktywności w 1862 r. organizacja liczyła ponad 4 tysiące osób. Cele spisku były podobne do idei Czerwonych (szykowali się do powstania zbrojnego przeciwko zaborcy; Biali byli za walką dyplomatyczną).

Niestety w grudniu tego samego roku doszło do aresztowań Baltazara Paśnikowskiego, Kazimierza Walentowicza i Edwarda Wacława Nowakowskiego. Nowym naczelnikiem spisku został Kazimierz Gregorowicz.

W tym czasie duchowieństwo unickie opowiedziało się za Centralnym Komitetem Narodowym prowadzącym przygotowania do powstania.

Spisek na Lubelszczyźnie od 1861 r.

Jan Bogdanowicz

22 stycznia 1863 r. 100 os. oddział powstańców pod dowództwem Michała Matukiewicza wyruszył z Lublina do Lubartowa, gdzie stoczyły bitwę, w której został rozbity.

Oddziały powstańcze zgrupowały się pod: Kazimierzem Dolnym - dowódca Leon Frankowski, Chełmem - dowódca Jan Bogdanowicz,Hrubieszowem – dowódca Neczaja.

Jan Bogdanowicz i Leon Frankowski w styczniu zostali aresztowani i straceni.

Na przełomie marca i kwietnia powstały niewielkie oddziały pod dowództwem Kajetana Brzozy, Michała Witkowskiego, Gembskiego i Skawińskiego, które w maju połączyły się w jedno zgrupowanie pod dowództwem Władysława Ruckiego.

W tym samym czasie z Galicji przybyły dobrze uzbrojone oddziały Leona Czechowskiego, Antoniego Jeziorańskiego i Jana Żalplachty – Zapałowicza. Niestety ze względu na słabą znajomość terenu oddziały zostały szybko rozbite.

Początek powstania – bitwa pod Lubartowem

Bitwa pod Lubartowem

W czerwcu powstały nowe oddziały pod dowództwem Karola Kasińskiego, Kajetana Cieszkowskiego - Ćwieka, Władysława Ruckiego, Ludwika Lutyńskiego, Adama Zielińskiego, Józefa Jankowskiego i Grzymały.

Nowym naczelnikiem Lubelszczyzny został Michał Heidenrich – Kruk. W oddziałach walczyło wówczas ok. 3500 ludzi.

Pod koniec lipca powstańcy przegrali bitwy pod Kaniwolą (23 lipca) i Częstoborowicą (30 lipca). Polacy stoczyli wygrane bitwy pod Chruślinką (4 sierpnia) i Żyrzynem (8 sierpnia). 3 tys. powstańców w tym 1400 strzelców dowodzonych przez Michała Heidenricha – Kruka zaatakowało konwój z fortecy w Dęblinie liczący ok. 500 osób dowodzonych przez Ludańskiego wiozący pocztę rządową z Warszawy do Lublina. Dowódca Rosjan uciekł ze 100 konwojentami niszcząc po drodze 2 armaty i tracąc 200 tys. rubli. Powstańcy rozproszyli się by uniemożliwić pościg dwóm rosyjskim kolumnom przebywającym w pobliżu. Niestety pod Fajsławicami (24 sierpnia) Michał Heidenrich – Kruk otoczony przez Rosjan przyjął nierówną walkę, którą przegrał i stracił 200 tys. rubli.

Lato 1863 – Bitwy pod Żyrzynem i Fajsławicami

Bitwa pod Żyrzynem

Bitwa pod Fajsławicami

Po bitwach pod Łążkiem (20 października) i Malinówką (20 listopada) (obie klęski) szlachta wycofała się z udziału w powstaniu. W tym czasie w Królestwie Polskim było ok. 200 tysięcy żołnierzy rosyjskich. Przez obydwa fakty przedstawione wyżej powstanie straciło na sile. Na szczęście jesienią 1863 r. przybyły nowe oddziały z Litwy pod dowództwem Walerego Wróblewskiego i braci Bronisława i Juliana Ejtminowiczów. Na jesieni i w zimie powstańcy stoczyli bitwę pod Rossoszą (17 listopada, dowodził Krysiński zwycięstwo), Puchaczowem (18 listopada, dowodzili Leniecki i Marecki zwycięstwo powstańców), Kockiem Michał Heidenrich – Kruk z 400 osobową jazdą uległ Rosjanom i poszedł w rozsypkę, a sam uciekł do Galicji tłumacząc się złym stanem zdrowia. Następcą Michała Heidenricha – Kruka został płk. Rudnicki. Niestety nic nie zdziałał. Cały ciężar walk spoczął na płk. Wróblewskim, który stoczył 9 starć w ciągu dwóch miesięcy. Na nieszczęście płk. został ciężko ranny w bitwie pod Rudką Korybutową (9 stycznia 1864). Cudem został uratowany i wywieziony za granicę. Do wiosny przetrwały oddziały Krysińskiego, Ruckiego, Mareckiego i Piotrkowskiego.

Zima 1863\1864 – Bitwa pod Kockiem

Kock 1863

Zawieszenie broni - rozstrzelania

Miejsca gdzie powstańcy utrzymywali się najdłużej

Miejsca wszystkich bitew w trakcie powstania

Rozstrzelani dowódcy w 1864 r.

Różne szacunki mówią nawet o około 250 tysiącach zesłanych. Jednym z nich był Rafał Kalinowski dowodzący powstaniem na Litwie, aresztowany przez Rosjan w marcu 1864 r. i skazany na karę śmierci.

Nowe „porządki” – zsyłki na Sybir

Trasa zsyłek na Sybir po powstaniu styczniowym

Grupa czekająca na zsyłkę

Idący na Sybir

Biżuteria popowstaniowa

Jednym ze skutków powstania styczniowego było uwłaszczenie chłopów w zaborze rosyjskim, w Rosji 1860 r. Uwłaszczenie chłopom dało możliwość posiadania na własność użytkowanej przez nich ziemi, połączone ze zniesieniem obciążeń feudalnych na rzecz szlachcica, czyli pańszczyzny i czynszu.

Uwłaszczenie chłopów

chłopiszlachcic

Na cmentarzu rzymskokatolickim przy ul. Lipowej pochowanych jest 122 powstańców, w tym 9 we wspólnej mogile, a pozostali w grobach rodzinnych i indywidualnych. Nie wszystkie groby istnieją do dnia dzisiejszego, prawie 30 zostało już przekopanych, a na ich miejscu pochowano inne osoby. Do dziś zachowało się, nie licząc wspólnej mogiły, 80 grobów. Pochodzą one z okresu od 1874 do 1944 r., kiedy to zmarła ostatnia weteranka powstania styczniowego — Lucyna Żukowska.

Na drugim cmentarzu, wojskowym, są pochowane 22 osoby, wszystkie zmarłe w okresie międzywojennym. Z reguły są to weterani, którym w Odrodzonej Polsce przyznano stopnie oficerskie podporucznika i porucznika. Wszystkie te

groby rozrzucone są po całym cmentarzu. Blisko kaplicy cmentarnej jest jeszcze, o

czym informuje napis, mogiła zbiorowa powstańców. Nie udało się ustalić, kto ten napis ustawił i jakie osoby są tam pochowane.

Cmentarz na Kalinowszczyźnie kryje prochy 8 powstańców, ale zachowały się tylko 2 groby,

Koryzny i Pieńkowskiego.

Wspomnienie po powstańcach

Krypta przy ul. Lipowej w Lublinie

Literatura ZdjęciaStefan Kieniewicz „Powstanie Styczniowe”, PWN, Warszawa 1983 www.interia.pl

praca zbiorowa pod redakcją Tadeusza Mencla „Dzieje Lubelszczyzny” , PWN, Warszawa 1974 www.wikipedia.pl

Antoni Czubiński, Jerzy Topolski „Historia Polski”, Ossolineum, Wrocław 1988 www.genealogia.okiem.pl

www.spnadrybie.edupage.org

www.archiwum.wiz.pl

www.interklasa.pl

www.mmpulawy.pl

www.piotrekkr.info

www.kock.pl

www.tnn.pl

www.patriotyki.pl