1

KONSPEKT

Podstawowe wiadomoci z zakresu bezpiecznej eksploatacji instalacji i urzdze elektroenergetycznych

Opracowa:

Dr in. Jan STRZAKA

Krakw, 2015 r.

Materiay szkoleniowe zastrzeone s prawem autorskim przez Autora dla O/Krakw SEP.

Powielanie tylko za zgod Autora.

2

SPIS TRECI

1. WPROWADZENIE 3 2. CHARAKTERYSTYKA PRZEPISW 3 3. KLASYFIKACJA URZDZE ELEKTRYCZNYCH 3 4. ELEMENTY SKADOWE SIECI ELEKTROENERGETYCZNYCH 6 5. DOBR ORAZ UKADANIE PRZEWODW I KABLI 17 6. DOBR ZABEZPIECZE PRZEWODW I KABLI 19 7. OCHRONA ODGROMOWA I PRZECIWPRZEPICIOWA 23 8. OCHRONA PRZECIWPORAENIOWA 26 9. CHARAKTERYSTYKA PRZEPISW EKSPLOATACJI 42 10. DOKUMENTACJA TECHNICZNO-EKSPLOATACYJNA 43 12. SPRZT OCHRONNY STOSOWANY PRZY URZDZENIACH ELEKTRYCZNYC 48 13. RATOWANIE OSB PORAONYCH PRDEM 49 14. OCHRONA PRZECIWPOAROWA 52 15. PRACE KONTROLNO-POMIAROWE 53 16. LITERATURA: 60

(podstawowe pozycje dostpne w biurze SEP tel. 12 - 422-58-04)

Materiay szkoleniowe zastrzeone s prawem autorskim przez Autora dla SEP O/Krakw.

Powielanie tylko za zgod Autora.

3

1. WPROWADZENIE

Praca przy urzdzeniach elektroenergetycznych wymaga szczeglnej uwagi i ostronoci oraz znajomoci wystpujcych zagroe. Bezpieczestwo pracy uwarunkowane jest w szczeglnoci znajomoci budowy i zasad pracy urzdze, prawidowym wykonywaniem czynnoci eksploatacyjnych oraz cisym przestrzeganiem zasad organizacji pracy i wymaga przepisw w zakresie BHP. W niniejszym opracowaniu zebrano w syntetycznym ujciu podstawowe wiadomoci z zakresu bezpieczestwa eksploatacji urzdze elektroenergetycznych, ktrych znajomo wymagana jest przy sprawdzaniu kwalifikacji w zakresie eksploatacji i dozoru.

Zakres wymaga egzaminacyjnych dla osb Dozoru i Eksploatacji okrela Rozporzdzenie Min. Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej z 28.04.2003 r. wydane na mocy Ustawy " Prawo Energetyczne " z 10.04.1997 r.

2. CHARAKTERYSTYKA PRZEPISW

Wymagania w zakresie budowy urzdze, instalacji i sieci elektrycznych okrelaj nastpujce gwne dokumenty prawne:

Ustawa Prawo Budowlane z 1994 r.(z pn. zm.)

Ustawa Prawo Energetyczne z 1997 r. (z pn. zm.)

Rozporzdzenia wykonawcze do w/w Ustaw, w tym: - Rozp. M.Infrastr. z 12.04.2002 r., ze zm. z 10.12.2010r. WT w spr. budynkw i ich

usytuowania) - Rozp. MG z 04.05.2007 r. systemowe(dawne Rozp. przyczeniowe)

Polskie Normy PN, w tym: - PN-EN 12464-1: 2004 Owietlenie elektryczne wntrz (miejsc pracy) - PN-EN 62305-1-2-3-4: 2008 i 2009 Ochrona odgromowa obiektw budowlanych,

- PN-IEC 60364 (PN/E-05009), PN-EN 60364, PN-HD 60364 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych (Inst. el. niskiego napicia), - Norma N SEP 001 - Ochrona przeciwporaeniowa w sieciach nn, - N SEP-E-003- Napowietrzne linie izolowane,

- Norma N SEP-004 Linie kablowe, - PN-E 05100-1:1998, PN-EN 50341: 2005, PNEN 50423 :2007 Linie napowietrzne, - PN-E 05115 Instalacje el-en powyej 1 kV (stacje el-en).

Przepisy w zakresie eksploatacji scharakteryzowano dalej w p.9.

3. KLASYFIKACJA URZDZE ELEKTRYCZNYCH

Urzdzenia elektryczne suce do wytwarzania, przetwarzania, przesyu, rozdziau i odbioru energii elektrycznej mona podzieli wg rnych kryteriw. Z punktu widzenia wysokoci napicia rozrniamy urzdzenia:

- niskiego napicia (do 1 kV), - rednio-wysokiego napicia (od 1 do 60 kV), - wysokiego napicia (110 i 220 kV),

- najwyszego napicia 400 kV. Ze wzgldu na sposb uytkowania rozrniamy urzdzenia: - nieprzemieszczalne (stae i stacjonarne), - przemieszczalne (rczne, przenone, ruchome). Ze wzgldu na przeznaczenie rozrniamy urzdzenia budowy: - wntrzowej, - napowietrznej,

- specjalnej.

Generalnie urzdzenia odbiorcze mona podzieli na:

4

a) urzdzenia owietleniowe, czyli rda wiata wraz z aparatur pomocnicz, b) urzdzenia siowe (nie owietleniowe), ktre obejmuj m.in.: - silniki elektryczne,

- zespoy wielomaszynowe, - urzdzenia elektrotermiczne, - urzdzenia spawalnicze, - urzdzenia prostownikowe, - urzdzenia do elektrolizy, - elektrofiltry,

- urzdzenia energoelektroniczne (przeksztatnikowe). Pod wzgldem wymaganej pewnoci zasilania odbiorniki energii elektrycznej dziel si na odbiorniki:

a) I kategorii,

b) II kategorii,

c) III kategorii.

Przystosowanie urzdze do warunkw rodowiskowych oznacza si przez podanie kodu IP. W tabeli 1 przedstawiono oznaczenia stopni ochrony oson zabezpieczajcych.

Tabela 1.Oznaczenie stopni ochrony oson zabezpieczajcych przed dotkniciem i przed przedostawaniem do wntrza obcych cia staych oraz przed dostpem wody, wg PN-EN 60529:2003 (kod IP).

5

W tabeli 2 przedstawiono wymagane cechy urzdze ze wzgldu na niektre wpywy rodowiska.

Tabela 2. Wymagane cechy urzdze elektrycznych ze wzgldu na niektre wpywy rodowiskowe, wedug PN-IEC 60364

Cechy rodowiska Wymagane cechy

Kod Okrelenie i intensywno wpyww

urzdze elektrycznych

AD

AD1

AD2

AD3

AD4

AD5

AD7

AD8

Obecno wody pomijalna

krople wody swobodnie spadajce rozpylana woda

rozbryzgi wody

strumienie wody

zanurzenie

zatopienie

IPX0

IPX1

IPX3

IPX4

IPX5

IPX7

IPX8

AE

AE1

AE2

AE3

AE4

Obecno cia staych pomijalna

ciaa drobne 2,5 mm

ciaa bardzo drobne 1 mm py

IP0X

IP3X

IP4X

IP5X- jeeli przenikanie pyu nie spowoduje zakce pracy urzdze-nia ,

IP6X - jeeli nie dopu-szcza si przenikania pyu do urzdzenia

Rys. 1. Stopnie ochrony (co najmniej) sprztu i osprztu w poszczeglnych strefach azienki lub basenu natryskowego wg PN-IEC 60364-7-701:1999 (w azienkach publicznych, w strefach 2 i 3 stopie ochrony powinien by co najmniej IPX5). Norma PN-HD 60364-7-701:2010 ustanawia tylko strefy: 0,1 i 2 i dla strefy 1 wymaga co najmniej IPX4.

6

4. ELEMENTY SKADOWE SIECI ELEKTROENERGETYCZNYCH

W skad sieci elektroenergetycznych wchodz: - linie elektroenergetyczne (napowietrzne i kablowe),

- stacje elektroenergetyczne (transformatorowo-rozdzielcze),

- instalacje elektryczne.

Poniej przedstawiono krtk charakterystyk poszczeglnych elementw sieci.

4.1. LINIE NAPOWIETRZNE

Normy z zakresu linii napowietrznych:

1. PN-75/E-05100 2. PN-E-05100-1:1998 (Wycofana XII 2003r.)

3. Pr PN-E-05100-2 N SEP-E-003:2003

4. PN-EN 50423-1-2-3:2005 (U), 2007 l.n. 1 kV do 45 kV wcz.

5. PN-EN 50341-1-2-3:2002(U), 2005 L.N. 45 kV

6. PN-E 05115:2002 Inst. elektryczne 1 kV

LINIE NAPOWIETRZNE

Przewody goe AL, AFL, AAL, Stopy AL, O/FL m = SAL / SFe (najczciej m = 6)

Przewody izolowane AsXS 16 120 mm2 1 kV

PAS / AACXS 35 150 mm2 12 / 20 kV

Izolatory liniowe

porcelanowe

szklane

kompozytowe

stojce wiszce kopakowe penopniowe

Supy drewniane

elbetowe stalowe

przelotowe

narone odporowe

kracowe skrzyowaniowe rozgane

Osprzt liniowy osprzt izolatorowy (trzony, kabki, wieszaki, orczyki) zczki i zaciski osprzt ukochronny (roki, ppiercienie, piercienie)

7

Rys. 2. Wizka czteroprzewodowa w systemie samononym

Przewody wizkowe w tym systemie maj symbol:

AsXS

lub AsXSn (wersja uodporniona na rozprzestrzenienie pomienia)

Tabela 3. Wybrane parametry przewodw izolowanych typu AsXS

Typowy wymiar wizki (liczba

przewodw x przekrj w mm2)

2x16 4x16 4x25 4x35 4x50 4x70 4x95 4x120

rednica yy (mm) 4,9 4,9 6,2 7,2 8,6 10,0 11,5 13,0

rednica przewodu (mm) 7,1 7,1 8,7 9,8 11,6 13,0 14,9 16,4

Masa jednostkowa wizki(kg/km) 115 285 425 525 730 983 1320 1610

Maksymalna dugo skoku skrtu wizki (mm)

- 430 530 585 675 768 885 1010

Obliczeniowa sia zrywajca (kN) 5,64 11,28 16,28 22,90 31,40 45,90 60,80 76,80

Rezystancja y w temp. 20

0C(/km)

1,91 1,91 1,20 0,868 0,641 0,443 0,320 0,253

Reaktancja y ((/km) - 0,296 0,224 0,176 0,129 0,119 0,105 0,104

Obcialno prdowa dugotrwaa (A)

93 93 112 138 168 213 258 296

Rys. 3. Widok wierzchoka supa przelotowego napowietrznej linii izolowanej N w syst. PAS 1) poprzecznik; 2) izolator stojcy; 3) zczka; 4) drut wizakowy.

8

Rys. 4. Izolatory liniowe : a), b), c) niskiego napicia (stojcy dwu szyjkowy N, szpulowy S, szklany NS ); d), e), f) wysokiego napicia (stojcy deltowy LDS, stojcy pniowy LPW, wiszcy pniowy LP); 1 szyjka, 2 klosz, 3 gowa, 4 rowek gowy, 5 stopa,

6 pie, 7 ucho, 8 trzon, 9 okap klosza

Rys. 5. Sylwetki supw redniego i wysokiego napicia : a)sup przelotowy SN, erd N12, b) sup przelotowy SN, erd BSW12, c) sup odporowy SN, d) sup linii 400 kV serii Y52

9

4.2. LINIE KABLOWE PN-76/E-05125

Pr PN-E 05125 N SEP-E-004 (2003r.)

Kable

Al, Cu

yy okrge, owalne, sektorowe

izolacja papierowo-olejowa

gumowa (G)

polwinitowa PCV (Y)

polietylenowa PE zwyky (X) usieciowany (XS)

powoka ow aluminium (Al.)

polwinit (Y)

zbrojenie (Ft, Fp, Fo)

osona zewn. juta asfaltowana (A) polwinit (y)

AKFtA 3x120+70 mm2, 1kV

YAKY 4x150 mm2, 1 kV

HAKFtA 3x240 mm2, 15 kV

YH(A)KXS 1x120 mm2

RMC / 1x50 mm2, 12/20 kV

osprzt kablowy - mufy

- mufy kocowe (gowice) - zczki - kocwki

W tabeli 4 podano sposoby ukadania kabli w budynkach i poza budynkami, a na rys. 5-8 zasady ukadania kabli w ziemi.

Tabela 4. Sposoby ukadania kabli Miejsce uoenia Sposb ukadania

W budynkach bezporednio przy cianach i pod sufitami

na odpowiednio przygotowanych konstrukcjach nonych przymocowanych do cian stropw lub konstrukcji stalowych,

w kanaach pod poziomem podogi, lub w kanaach ciennych,

w bruzdach wykonanych w posadce, w stropie lub w cianie

Poza budynkami bezporednio w ziemi,

w rurach i blokach umieszczonych w ziemi,

w kanaach kablowych,

w tunelach kablowych,

na estakadach,

na pomostach kablowych

10

Rys. 6. Rw kablowy kabel przykryty foli z tworzywa sztucznego (wymiary podane w [mm]).

Rys. 7. Rw kablowy kabel przykryty cegami lub gsiorami. W normie SEP N-SEP-004 nie zdefiniowano tego sposobu ukadania. Jest on stosowany w praktyce sporadycznie (wymiary podane w [mm]).

Rys. 8. Gboko uoenia kabla w zalenoci od napicia.

11

4.3. STACJE TRANSFORMATOROWO-ROZDZIELCZE

Rys. 9. Uproszczone schematy ideowe ukadu stacji a ) jednotransformatorowej i b) dwutransformatorowej

Sposoby rezerwowania:

zasilanie rezerwowe z innej stacji,

zesp prdotwrczy,

UPS. Wyposaenie stacji:

obwody pierwotne,

obwody wtrne (zabezpieczenia, pomiary, automatyka itp.). Funkcjonalny podzia cznikw:

Wyczniki,

Rozczniki (Od. mocy),

Rozczniki bezpiecznikowe,

Styczniki,

Odczniki,

Zwierniki,

Uziemniki,

Bezpieczniki,

Wyczniki instalacyjne nadprdowe.

Na rys. 10 i 11 pokazano ukady pocze stacji jedno- i dwutransformatorowych, a w tabeli 5 moliwoci stosowania odcznikw do czenia transformatorw.

SZR

S II S I

T1 T2

b) 15 kV

kV

0,4 kV

kV

Tr

a)

12

Rys. 10. Ukady pocze stacji jednotransformatorowych 6-15 kV/0,4 kV: a) z odcznikiem i bezpiecznikiem w.n., b) z odcznikiem i rozcznikiem bezpiecznikowym w.n., c) z odcznikiem i wycznikiem w.n.

Rys. 11. Ukad pocze stacji przemysowej dla zasilania odbiornikw I i II kategorii. (WS wycznik samoczynny).

13

Tabela 5. Graniczne moce transformatorw, dla ktrych dopuszczalne jest zaczanie i wyczanie za pomoc odcznikw trjbiegunowych redniego napicia.

Napicie [kV] Moc znamionowa transformatora [kVA]

w stanie jaowym w stanie obcienia

6 200 i mniejsza 20 i mniejsza

10 315 i mniejsza 20 i mniejsza

15 400 i mniejsza 30 i mniejsza

20 500 i mniejsza 30 i mniejsza

30 1000 i mniejsza 50 i mniejsza

4.4. INSTALACJE ELEKTRYCZNE:

Instalacjami nazywamy sieci owietleniowe, siowe i specjalne do 1 kV~ ( 1,5 kV -) suce do

rozprowadzenia energii elektrycznej do odbiornikw i do gniazd wtyczkowych.

Rys. 12. Sposoby zasilania instalacji elektrycznych nn.

W instalacji elektrycznej (gwnie mieszkaniowej) mona wyrni: - przycze P - zcze Z - rozdzielnic gwn RG - wewntrzn lini zasilajc WLZ - tablic pitrow TP - instalacj odbiorcz IO

Schemat instalacji w budynku wielokondygnacyjnym zasilanym z sieci kablowej pokazano na

rys. 13, rozprowadzenie instalacji w budynku przedstawiono na rys. 14, a przykadowy schemat instalacji elektrycznej w mieszkaniu przedstawiono na rys. 15.

TP

I 0

RG

Odbiorca

ln 0,4 kV

Z

P

0,4 kV

lk 0,4 kV

R01

R02

RG ZEn

1) 2)

WLZ

Wh

M~

14

Rys. 13. Elementy instalacji elektrycznej w budynku wielokondygnacyjnym.

Rys. 14. Przykad rozwizania ukadu WLZ w budynku wielorodzinnym z szafkami licznikowymi na kolejnych kondygnacjach

15

Rys. 15. Przykadowy schemat instalacji elektrycznej w mieszkaniu budynku wielorodzinnego z

zastosowaniem wycznikw nadmiarowych w obwodach odbiorczych, licznikiem energii elektrycznej, wycznikiem ochronnym rnicowoprdowym o znamionowym prdzie rnicowym rwnym 30 mA oraz zabezpieczeniem przedlicznikowym w postaci bezpiecznikw.

Wymagania techniczno-uytkowe odnonie instalacji elektrycznych: 1. Funkcjonalno 2. Bezpieczestwo uytkowania 3. Niezawodno 4. Jako energii 5. Wymienialno 6. Estetyka 7. Ochrona rodowiska

Rozporzdzenie MI z 12.04.2002r. wymaga, aby instalacje zapewniay: 1. Cigo dostawy 2. Bezpieczestwo uytkowania 3. Ochron rodowiska 4. Spenienie wymaga norm i przepisw

16

Tabela 6. Podzia instalacji elektrycznych na kategorie niezawodnoci zasilania i ich realizacja.

Kategoria Wymagania dotyczce niezawodnoci

Moliwe rozwizania Przykadowi odbiorcy

I podstawowa Dopuszczalne stosunkowo dugie przerwy w zasilaniu,

rzdu wielu minut

Zasilanie pojedyncz lini promieniow z sieci elektroenergety-

cznej. Brak wymogu

zasilania rezerwowego.

Domy jednorodzinne na

terenach wiejskich i w

rzadkiej zabudowie miejskiej,

niedue bloki mieszkalne.

II rednia Przerwy w zasilaniu nie powinny przekracza kilku dziesitek sekund

Agregat prdotwrczy. Owietlenie awaryjne.

Wysokie budynki mieszkalne.

III wysoka Przerwy w zasilaniu nie powinny przekracza 1 sekundy

Dwie niezalene linie zasilajce z systemu elektroenergetycznego i

system zasilania

rezerwowego z pen automatyk sterowania zasilania rezerwowego.

Due hotele, szpitale, stacje radiowe i telewizyjne, dworce

kolejowe i porty lotnicze.

IV najwysza Zasilanie bezprzerwowe.

Niedopuszczalna jest

przerwa w zasilaniu

wybranych urzdze.

Zasilanie

bezprzerwowe ze rda rezerwowego. Agregat

prdotwrczy przy-stosowany do

dugotrwaego zasilania.

Wybrane odbiory w obiektach

wymienionych w kategorii

III, np. sale operacyjne

szpitali, systemy kompu-

terowe bankw, giedy.

Rys. 16. Przykad zasilania obiektu o bardzo duych wymaganiach dotyczcych niezawodnoci.

17

5. DOBR ORAZ UKADANIE PRZEWODW I KABLI

Przy doborze przewodw i kabli naley wzi pod uwag wystpujce warunki rodowiskowe, aby ograniczy wzajemny wpyw instalacji i otoczenia. Przekrj przewodw w instalacjach elektrycznych ustala si w oparciu o nastpujce kryteria: - dopuszczalnej obcialnoci prdowej, - dopuszczalnego spadku napicia, - wytrzymaoci mechanicznej, - skutecznoci ochrony przeciwporaeniowej. Dopuszczalna obcialno prdowa przewodw jest limitowana dopuszczaln temperatur y,

ktra dla przewodw uoonych na stae w izolacji polwinitowej wynosi 70 C. Norma PN-IEC 60364-5-523 podaje obcialnoci prdowe przewodw i kabli dla 9-ciu rnych sposobw ich

uoenia, oznaczonych literami AG, oraz wspczynniki poprawkowe, ktre naley uwzgldni, jeli warunki uoenia przewodw odbiegaj od warunkw obliczeniowych.

Przy doborze przekroju przewodu ze wzgldu na obcialno dopuszczaln dobieramy z tabeli przekrj, dla ktrego obcialno dopuszczalna Idd jest nie mniejsza od prdu roboczego linii Irob, wyznaczonego z mocy pojedynczego odbiornika lub mocy szczytowej dla grupy

odbiornikw. W niektrych przypadkach o doborze przekroju przewodw decyduje kryterium

dopuszczalnego spadku napicia. Przekroje przewodw instalacji naley dobra w ten sposb, aby nie zostay przekroczone wartoci dopuszczalnych spadkw napicia okrelone w przepisach (rys.17)

Minimalny przekrj przewodw wewntrznej linii zasilajcej (wlz) wynosi 4 mm2, a dla odgazie do odbiorcw 2,5 mm2.

Wymagania odnonie minimalnego przekroju przewodw ochronnych podano w tabeli 7.

Tabela 7. Wymagany minimalny przekrj przewodu ochronnego

Przekrj przewodu fazowego w mm

2

Przekrj odpowiadajcego przewodu ochronnego SPE w mm

2

S 16

16 < S 35

S > 35

S

16

0,5 S

Sposb uoenia przewodw w instalacji i rodzaj przewodw musi by dostosowany do charakteru budynku i przeznaczenia pomieszcze. W tabeli 8 podano stosowane rozwizania instalacji w rnego typu budynkach ze wzgldu na sposb prowadzenia przewodw.

18

Tabela 8. Sposoby ukadania przewodw w instalacjach rnych obiektw budowlanych

Lp. Sposb wykonania instalacji Rodzaj budownictwa lub pomieszczenia mieszkaniowe oglne przemysowe wiejskie

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

W rurach elektroinstalacyjnych pod tynkiem

W rurach stalowych i z twardego PCV na tynku

Wtynkowa

W prefabrykowanych bruzdach

Zatapiana w prefabrykowanych pytach Zatapiana w konstrukcjach wylewanych

Listwowa

Listwowo-zatapiana (mieszana)

Podogowa Przewodami kabelkowymi

Przewodami szynowymi

Przewodami w korytkach

Przewodami na drabinkach

Przewodami uformowanymi w wizki Przewodami samononymi Przewodami na izolatorach

System ZELP-83

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

W instalacjach obiektw komunalno-bytowych najczciej stosowana jest klasyczna metoda ukadania przewodw w rurkach elektroinstalacyjnych pod tynkiem. W instalacjach przemysowych najczciej wykonuje si instalacj za pomoc wieloyowych przewodw kabelkowych. Przewody te s rwnie zalecane dla pomieszcze wilgotnych, o wyziewach rcych oraz w pomieszczeniach niebezpiecznych pod wzgldem poarowym lub wybuchowym. Sposoby ukadania przewodw wprowadzone przez norm PN-IEC 60364-5-52 podaje tabela 9.

Tabela 9. Sposoby ukadania na stae przewodw kabelkowych oraz przewodw jednoyowych

19

Rys. 17. Dopuszczalne spadki napicia w instalacji elektrycznej w budynku mieszkalnym; UWLZ, UWLZd odpowiednio spadek napicia i graniczny dopuszczalny spadek napicia w wewntrznej linii zasilajcej, Uo, Uod odpowiednio spadek napicia i graniczny dopuszczalny spadek napicia w instalacji odbiorczej, PWLZ moc przesyana wewntrzn lini zasilajc, Z zcze, WLZ - wewntrzna linia zasilajca.

6. DOBR ZABEZPIECZE PRZEWODW I KABLI

Instalacje elektryczne zgodnie z wymaganiami normy PN-IEC 60364 musz by zabezpieczone przed skutkami zwar i przecie.

Zabezpieczenia zwarciowe naley umieci we wszystkich przewodach roboczych. Zabezpieczenia zwarciowe przewodw powinny by umieszczone na pocztku linii. Zabezpieczenia od przecie przewodw mona umieci w dowolnej odlegoci od pocztku linii, jednak przed pierwszym rozgazieniem lub gniazdem wtykowym.

Zabezpieczenia przeteniowe mog by zrealizowane przez zastosowanie: - jednego urzdzenia (wycznika lub bezpiecznikw) zabezpieczajcego zarwno przed

skutkami zwar i przecie, - dwch rnych urzdze, z ktrych jedno zabezpiecza przed skutkami zwar a drugie przed

skutkami przecie. Charakterystyka dziaania urzdzenia zabezpieczajcego przewody od przecienia powinna

spenia nastpujce dwa warunki:

20

Irob In Idd oraz I2 1,45 Idd ( 1 )

w ktrych: Irob prd roboczy (obliczeniowy) w obwodzie, In prd znamionowy lub nastawiony urzdzenia zabezpieczajcego, Idd obcialno dugotrwaa przewodu, I2 prd zadziaania urzdzenia zabezpieczajcego. Prd zadziaania urzdzenia zabezpieczajcego moe zosta wyznaczony z zalenoci:

I2 = k2 In ( 2 ) gdzie:

k2 wspczynnik liczbowy rwny: 1,45 dla wycznikw samoczynnych typu B, C i D,

1,62,1 dla bezpiecznikw. Najbardziej rozpowszechnionym urzdzeniem zabezpieczajcym jest bezpiecznik,

charakteryzujcy si prost budow i du zdolnoci ograniczenia prdu zwarciowego. Najczciej stosowane s wkadki oglnego przeznaczenia o penozakresowej charakterystyce klasy gG (rys.20). Bardziej uniwersalnym urzdzeniem zabezpieczajcym s wyczniki nadprdowe instalacyjne, ktrych charakterystyki pasmowe pokazane s na rys.21. Poszczeglne typy wycznikw przeznaczone s do:

* typ A - ochrony elementw elektronicznych, * typ B - ochrony instalacji oglnego przeznaczenia, * typ C - ochrony instalacji z silnikami elektrycznymi,

* typ D - ochrony instalacji z urzdzeniami o duych udarach prdowych (transformatory, elektromagnesy, silniki o bardzo trudnym rozruchu itp.).

Rys. 18. Elementy bezpiecznika instalacyjnego tablicowego

1 sworznie, 2 gniazdo porcelanowe bezpiecznika, 3 wstawka ograniczajca, 4 wkadka topikowa, 5 gwka.

Rys. 19. Wycznik nadmiarowy wkrtkowy: a) widok; b) schemat 1 elektromagnes, 2 bimetal, S spryna, O przycisk wyczajcy, I przycisk zaczajcy

21

Rys.20. Charakterystyka pasmowa t=f(I) wkadek topikowych WT-1F. Odczytywanie prdu

wyczajcego Ia

22

Rys.21. Charakterystyki pasmowe wycznikw nadprdowych typu A, B, C i D.

23

W instalacjach elektrycznych pracujcych w ukadach promieniowych kilkustopniowych naley zastosowa kilka zabezpiecze przeteniowych, zainstalowanych na pocztku kadego obwodu i w miejscach, w ktrych zmniejsza si przekrj przewodw.

Urzdzenia zabezpieczajce powinny dziaa w sposb selektywny, tzn. pasmowe charakterystyki czasowo-prdowe ssiednich zabezpiecze nie mog si przecina, ani nie mog mie wsplnych obszarw dziaania. Mona przyj, e w przypadku bezpiecznikw selektywno jest zachowana, jeeli iloraz prdw znamionowych kolejno po sobie wystpujcych wkadek bezpiecznikowych jest rwny co najmniej 1,6.

Dobr zabezpiecze silnikw

Wyzwalacze

Iwc (1,05 1,1) Ins

Iwe 1,2 Irs

Bezpieczniki (Wy. sam.)

nsrrs

bn

IkII

sz. 2,0 zw. 2,5 Ibn Ins

kr krotno pr. rozruchowego

silnik klatkowy

rozr. bezpor. 57

prze. / ~ 2 silnik pier. z rozr. oporowym 1,8 2

7. OCHRONA ODGROMOWA I PRZECIWPRZEPICIOWA

Szczegowe wymagania odnonie ochrony odgromowej obiektw budowlanych i doboru elementw instalacji piorunochronnej podaje aktualnie czteroczciowa norma europejska PN-EN 62305. Wczeniej wymagania te okrelay norma PN/E-05003 (arkusze 01,03 i 04) oraz norma PN-IEC 61024-1:2001.

W zalenoci od skutkw, jakie moe wywoa uderzenie pioruna obiekty budowlane dzieli si na:

obiekty wymagajce ochrony,

obiekty nie wymagajce ochrony,

obiekty, w ktrych zastosowanie ochrony uzalenione jest od stopnia zagroenia piorunowego.

Do obiektw wymagajcych ochrony zalicza si m.in. domy towarowe, hale targowe, teatry, kina, sanatoria, szpitale, budowle zabytkowe, biblioteki, muzea, budynki uytecznoci publicznej, szkoy specjalne, obiekty kultu religijnego oraz budynki zagroone poarem i wybuchem.

W skad instalacji piorunochronnej wchodz:

zwody przeznaczone do bezporedniego przejmowania wyadowa atmosferycznych,

przewody odprowadzajce, czce zwody z przewodami uziemiajcymi lub uziomem fundamentowym,

24

przewody uziemiajce czce przewody odprowadzajce z uziomem,

uziomy, czyli elementy metalowe lub zespoy elementw metalowych umieszczone w gruncie i zapewniajce z nim poczenie elektryczne.

Na rys.22 pokazano podstawowe elementy skadowe instalacji piorunochronnej.

Rys.22. Podstawowe elementy skadowe instalacji piorunochronnej budynku.

Norma wprowadza wymagania, aby w pierwszej kolejnoci jako elementy instalacji piorunochronnej wykorzysta naturalne elementy konstrukcyjne wystpujce w obiekcie. Jeeli czci naturalnych brak lub istnieje potrzeba ich uzupenienia, to w normie podane s szczegowe zasady doboru poszczeglnych sztucznych elementw instalacji.

Dla prawidowej ochrony odgromowej budowli istotne znaczenie odgrywa dobr siatki zwodw, liczby przewodw odprowadzajcych, rezystancji uziomw i koordynacji urzdze piorunochronnych z instalacjami elektrycznymi.

Wytyczne dotyczce identyfikowania i okrelania miejsc w instalacjach elektrycznych, w ktrych mog wystpowa przepicia oraz zasady doboru rodkw ograniczajcych przepicia podaje norma PN-HD 60364-4-443:2006.

Wytrzymao na przepicia instalacji elektrycznych budynkw i zasilanych z nich urzdze elektrycznych i elektronicznych powinna by dobierana do spodziewanych wartoci przepi w zalenoci od kategorii danej czci instalacji (rys.23). W normie PN-HP 60364-4-443:2006 wyodrbniono cztery kategorie:

kategori IV (zasilanie) dotyczc podejcia do obiektw, gdzie instalacja i urzdzenia musz by projektowane z uwzgldnieniem zarwno przepi atmosferycznych jak i przepi czeniowych (zewntrznych). W tej kategorii przepicia w sieci 230/400 V powinny by ograniczone do 6 kV;

kategori III (obwody rozdzielcze i odbiorcze) obejmuj obwody i urzdzenia znajdujce si na pocztku instalacji nie naraone bezporednio na przepicia atmosferyczne, ale naraone na przepicia atmosferyczne zredukowane oraz przepicia czeniowe. W sieci 230/400 V przepicia powinny by ograniczone do 4 kV;

25

Rys. 23. Poziomy przepi w instalacji wewntrznej budynku w zalenoci od kategorii

instalacji.

kategori II (odbiorniki) dotyczce urzdze zasilanych z obwodw instalacji nie naraonych bezporednio na przepicia atmosferyczne, ale naraone na przepicia czeniowe i przepicia atmosferyczne zredukowane w instalacji. W sieci 230/400 V przepicia powinny by ograniczone do 2,5 kV;

kategori I (urzdzenia specjalne) obejmujce urzdzenia i elementy, w ktrych poziom przepi jest kontrolowany, na przykad przez ochronniki. W instalacjach 230/400 V przepicia nie powinny przekroczy 1,5 kV.

Norma uzalenia potrzeb zastosowania ochrony przeciwprzepiciowej na pocztku instalacji (IV kategoria przepi) od:

- rodzaju sieci zasilajcej instalacj elektryczn budynku, - warunkw wpyww zewntrznych (liczby dni burzowych w roku), - poziomu przepicia przejciowego na pocztku instalacji.

Mona wyrni trzy rodzaje sieci zasilajcych: sie kablowa uoona w ziemi, sie napowietrzno-kablowa (przy czym instalacj zasila kabel uoony w ziemi) oraz sie napowietrzna.

Jeeli do zasilania obiektu budowlanego zastosowano sie kablow lub napowietrzno-kablow z uoonym w ziemi kablem o dugoci minimum 150 m zapewnione jest wystarczajce tumienie fal przepiciowych przenoszonych przez sie zasilajc i nie ma potrzeby stosowania ochrony przeciwprzepiciowej na pocztku instalacji.

W przypadku zasilania budynku z linii napowietrznej o koniecznoci stosowania ochrony przeciwprzepiciowej na pocztku instalacji decyduje poziom przepi przejciowych i liczba wyadowa burzowych w roku. Dla warunkw wpyww zewntrznych oznaczonych jako AQ1

(liczba dni burzowych w roku 25) norma nie wymaga stosowania ochrony, natomiast dla

warunkw AQ2 (liczba dni burzowych w roku 25) w instalacji 230/400 V ochrona przeciwprzepiciowa jest wymagana, jeeli poziom przepicia przejciowego U na pocztku

instalacji 6 kV. Do ochrony przed przepiciami przenoszonymi przez sie zasilajc norma przewiduje

zastosowanie ogranicznikw przepi wczonych na pocztku instalacji (pierwszy stopie ochrony).

26

W ukadach sieci TN i TT ograniczniki przepi powinny by wczone: - midzy kady nieuziemiony przewd fazowy i ziemi, jeeli przewd neutralny jest

uziemiony na pocztku instalacji, - midzy kady przewd fazowy i ziemi oraz midzy przewd neutralny i ziemi, gdy

przewd neutralny istnieje i nie jest uziemiony na pocztku instalacji. W sieciach typu IT naley wczy ograniczniki przepi midzy kady przewd fazowy i

ziemi oraz jeeli jest przewd neutralny, midzy przewd neutralny i ziemi. Do ochrony przeciwprzepiciowej instalacji elektrycznych budynkw stosowane s

ochronniki przepiciowe w postaci ogranicznikw przepi (iskiernikowych lub czciej warystorowych).

Na rys. 24 pokazany jest trzystopniowy ukad realizujcy koncepcj strefowej ochrony przeciwprzepiciowej.

Rys.24. Trzystopniowy ukad strefowej koncepcji ochrony przeciwprzepiciowej instalacji pracujcej w ukadzie TN-C-S

8. OCHRONA PRZECIWPORAENIOWA

8.1. MOLIWOCI PORAENIA I STATYSTYKA PORAE PRDEM

Przyczynami porae prdem s: nieostrono, lekkomylno, lekcewaenie przepisw, omyki, brak nadzoru, brak konserwacji i nieznajomo instrukcji. Przepyw prdu przez ciao czowieka i zwizane z tym skutki poraenia mog wystpi na skutek (rys. 25):

a) porae od napi roboczych (obejmujcych ok. 60 % porae) - czyli zetknicia si czowieka z czciami obwodu elektrycznego znajdujcymi si normalnie pod napiciem, lub wskutek nadmiernego zblienia si do tych urzdze; b) porae od napi dotykowych (obejmujcych ok. 40 % porae) - czyli zetknicia si

czowieka z czciami metalowymi nie znajdujcymi si normalnie pod napiciem , na ktrych pojawio si napicie w wyniku uszkodzenia izolacji roboczej;

c) porae od napi krokowych (obejmujcych poniej 1% porae prdem) czyli wskutek rnicy potencjaw na powierzchni ziemi w strefie objtej rozpywem prdu w ziemi.

L1

L2

L3

N

PE

Zcze lub rozdzielnica

gwna

Rozdzielnica gwna, rozdzielnica pitrowa lub tablica rozdzielcza

Odbiornik lub

zasilanie gniazd

wtykowych

Gwna szyna uziemiajca

kWh

27

1) Od Urob:

Uf

Ir Rc

R st

2) Od Udot:

Rc

R stU

Ir

Uuszk d

3) Od Ukr:

Uk2

Uk1

x

Uk

10-20m

Rys. 25. Moliwoci poraenia prdem elektrycznym.

Rc rezystancja ciaa, Rst rezystancja stanowiska, Uf napicie fazowe, Ur napicie

raeniowe, Uszk napicie uszkodzenia, Ud napicie dotykowe, Uk napicie

krokowe.

Statystyki wykazuj, e ok. 80 % wypadkw porae wystpuje przy urzdzeniach niskiego napicia, a ok. 20 % przy urzdzeniach wysokiego napicia. W poszczeglnych grupach porae udzia wypadkw miertelnych wynosi: do ok. 5 % - przy urzdzeniach n.n. i do ok. 20 % - przy urzdzeniach w.n.

8.2. CZYNNIKI WPYWAJCE NA STOPIE PORAENIA

Poraeniem nazywamy zmiany i zakcenia w normalnym funkcjonowaniu organizmu czowieka spowodowane przepywem prdu raeniowego przez ciao czowieka. Zmiany te dotycz: - zaburze w pracy serca, - zaburze w ukadzie oddychania, - cieplnego dziaania prdu, - szoku i reakcji z nim zwizanych.

IU

R Rr

f

c st

U Ur f

I

U

R Rr

d

c st

U Ur d

28

Mog rwnie wystpi porednie dziaania prdu, takie jak: oparzenie ukiem, uszkodzenie wzroku, uszkodzenie narzdu suchu czy urazy mechaniczne przy upadkach. Na stopie poraenia prdem elektrycznym wpywaj czynniki: elektryczne, fizjologiczne i zewntrzne (otoczenia). W grupie czynnikw elektrycznych naley wymieni: a) rodzaj prdu (stay czy przemienny), b) wielko natenia prdu, c) czas przepywu prdu, d) droga przepywu. Najwaniejsze znaczenie odgrywa natenie prdu przepywajcego przez czowieka, przy czym wyrnia si trzy charakterystyczne wielkoci, zwane poziomami bezpieczestwa:

- poziom I - szy: prg odczuwalnoci - Ipo =0,5 1 mA,

- poziom II - gi: prd samo uwolnienia - Is = 10 15 mA,

- poziom III - ci: prd graniczny niebezpieczny dla zdrowia i ycia, ze wzgldu na prawdopodobiestwo migotania komr sercowych. Od 30mA dla rae dugotrwaych do 300-400mA dla rae krtkotrwaych.

Do czynnikw fizjologicznych nale:

a) uksztatowanie rozwoju organizmu, b) stan emocjonalno-psychiczny,

c) stany chorobowe: choroba wiecowa, astma, grulica, padaczka, cukrzyca i alkoholizm.

Do czynnikw zewntrznych (rodowiskowych) zalicza si:

a) czynniki wpywajce na zmniejszenie opornoci ciaa ludzkiego (wilgotno,wysoka temperatura),

b) czynniki uatwiajce przepyw prdu do ziemi (stanowiska na goej ziemi, podoga przewodzca).

8.3. NAPICIA BEZPIECZNE

Aktualnie obowizujce przepisy ochrony przeciwporaeniowej (norma PN-HD 60364) przyjmuj, e napicie jest bezpieczne, jeli nie przekracza wartoci podanych w tabeli 10.

Tabela 10. Wartoci napi bezpiecznych

Rodzaj Napicie bezpieczne UL (V) w warunkach

prdu normalnych szczeglnych

ekstremalnego

zagroenia

Prd przemienny 50 25 12

Prd stay 120 60 30

29

8.4. UKADY SIECIOWE

Norma PN-IEC 60364 przewiduje nastpujce ukady sieciowe:

- ukad sieciowy TN (TN-C, TN-S, TN-C-S), - ukad sieciowy TT, - ukad sieciowy IT. Ukady TN i TT posiadaj uziemiony punkt neutralny, ukad IT jest ukadem izolowanym od ziemi.

Ukady sieci niskiego napicia przedstawiono na rys.26.

Rys. 26. Schematy ukadw sieciowych : a) sie typu TN-C, b) sie typu TN-S, c) sie typu TN-C-S, d) sie typu TT, e) sie typu IT, 1 dostpne czci przewodzce, Z impedancja lub bezpiecznik przeskokowy

Zaleca si, aby nowe i modernizowane instalacje elektryczne budynkw byy wykonane w ukadzie TN-S tj. z oddzielnym przewodem neutralnym N i ochronnym PE.

8.5. RODKI OCHRONY PRZECIWPORAENIOWEJ

Rozrnia si dwie grupy rodkw ochrony:

a) organizacyjne

b) techniczne

W grupie organizacyjnych rodkw ochrony naley wymieni:

- systematyczne szkolenie pracownikw, - uprawnienia kwalifikacyjne dla elektrykw,

30

- rodki propagandy wizualnej, - czynnoci eksploatacyjne (ogldziny, przegldy, remonty), - waciwa organizacja prac (polecenia), - umiejtno udzielenia pomocy przedlekarskiej, - konserwacja i pomiary kontrolne,

- stosowanie sprztu ochrony osobistej (sprztu ochronnego), - waciwe owietlenie.

Waciwa ochrona przeciwporaeniowa polega na stosowaniu technicznych rodkw ochrony, przy czym obowizujca norma PN-HD 60364: 2009 przewiduje 3 rodzaje ochron przeciwporaeniowych: - ochron podstawow (przed dotykiem bezporednim), - ochron przy uszkodzeniu (ochron przy dotyku porednim), - ochron uzupeniajc. Zestawienie rodzajw ochrony i rodkw ochrony przeciwporaeniowej podano w tabeli 11.

Tabela 11. Rodzaje ochron i rodkw ochrony przeciwporaeniowej w urzdzeniach niskiego napicia wedug PN HD 60364-4-41:2009

Rodzaje ochrony

przeciwporaeniowej rodki ochrony przeciwporaeniowej

Przeznaczenie rodka ochrony Wyszczeglnienie

Ochrona podstawowa

(ochrona przed dotykiem

bezporednim)

dla urzdze uytkowanych przez osoby postronne

izolacja podstawowa czci czynnych;

przegrody lub obudowy

w instalacjach sterowanych lub

nadzorowanych przez osoby

wykwalifikowane lub

poinstruowane

przeszkody;

umieszczenie poza zasigiem

Ochrona przy uszkodzeniu

(ochrona przy dotyku

porednim)

do powszechnego stosowania samoczynne wyczenie zasilania;

izolacja podwjna lub izolacja wzmocniona;

separacja elektryczna do

zasilania jednego odbiornika;

napicia bardzo niskie (SELV i PELV)

do instalacji pod nadzorem osb wykwalifikowanych lub

poinstruowanych

izolowanie stanowiska;

nieuziemione poczenia wyrwnawcze miejscowe; separacja elektryczna do

zasilania wicej ni jednego odbiornika

Ochrona uzupeniajca urzdzenia ochronne rnicowoprdowe wysokoczue (RCD) o znamionowym prdzie rnicowym nieprzekraczajcym 30mA; dodatkowe ochronne poczenia wyrwnawcze

Ochrona podstawowa (ochrona przed dotykiem bezporednim) ma na celu zapobieenie poraeniom od napi roboczych. Jej zadaniem jest niedopuszczenie do zetknicia czowieka z przewodzcymi elementami obwodw elektrycznych. Do rodkw ochrony podstawowej norma PN-IEC 60364-4-41 zaliczaa:

- izolowanie czci czynnych, - przeszkody (przegrody) lub osony (obudowy) min. IP2X,

31

- ogrodzenia (bariery),

- umieszczenie poza zasigiem rki,

- wysokoczue urzdzenia ochronne rnicowoprdowe (In 30 mA), jako uzupeniajcy

rodek ochrony.

Norma PN-HD 603644-41:2009 w Zaczniku A jako rodki ochrony podstawowej dla urzdze uytkowanych przez osoby postronne (laikw)przewiduje: izolacj podstawow czci czynnych, przegrody lub obudowy.

Izolacja podstawowa czci czynnych polega na ich cakowitym pokryciu izolacj, ktra moe by usunita tylko przez jej zniszczenie. Izolacja ta powinna spenia wymagania odpowiednich norm.

Przegrody lub obudowy powinny zapewni dla czci czynnych stopie ochrony, co najmniej IPXXB lub IP2X. Poziome grne powierzchnie przegrd lub obudw, ktre s atwo dostpne, powinny mie zapewniony stopie ochrony co najmniej IPXXD lub IP4X. Przegrody lub obudowy powinny by trwale zamocowane, mie dostateczn stabilno i trwao.

W Zaczniku B normy PN-HD 603644-41:2009 jako rodki ochrony podstawowej w instalacjach dostpnych dla osb wykwalifikowanych lub poinstruowanych oraz dla osb bdcych pod nadzorem osb wykwalifikowanych lub poinstruowanych podaje: przeszkody, umieszczenie poza zasigiem.

Rys. 27. Definicja zasigu rki. S powierzchnia stanowiska, na ktrym moe przebywa czowiek

Ochrona przy uszkodzeniu (ochrona przy dotyku porednim, dawna ochrona dodatkowa) ma na celu zapobieenie poraeniom od napi dotykowych. Zadaniem jej jest niedopuszczenie do wystpienia i dugotrwaego utrzymywania si niebezpiecznego napicia dotykowego (np. powyej 50 V~ w warunkach normalnych). Przepisy Rozp. MP z 1990 r. rozrniay nastpujce 7 rodkw ochrony dodatkowej:

- zerowanie,

- uziemienie ochronne,

32

- sie ochronn, - wyczniki przeciwporaeniowe rnicowoprdowe, - izolacj ochronn, - separacj odbiornikw, - izolowanie stanowiska.

Norma PN-IEC 60364 (zaktualizowana w latach 1999 2000 PN/E-05009) w zakresie ochrony przy dotyku porednim wprowadzia znaczne zmiany w stosunku do Rozp. MP z 1990r., przewidujc nastpujce sposoby ochrony: - zastosowanie samoczynnego wyczenia zasilania (tabela 12), - zastosowanie urzdze II klasy ochronnoci lub o izolacji rwnowanej, - separacj elektryczn, - izolowanie stanowiska,

- nieuziemione poczenia wyrwnawcze miejscowe.

Norma PN-HD 603644-41:2009, jako rodki ochrony przy uszkodzeniu przewiduje: samoczynne wyczenie zasilania, izolacj podwjn lub izolacj wzmocnion, separacj elektryczn do zasilania jednego odbiornika, napicie bardzo niskie (SELV i PELV).

Natomiast dla instalacji sterowanych i nadzorowanych przez osoby wykwalifikowane lub

poinstruowane norma, jako rodki ochrony przy uszkodzeniu przewiduje: izolowanie stanowiska, nieuziemione poczenia wyrwnawcze miejscowe, separacj elektryczn do zasilania wicej ni jednego odbiornika.

Zarwno przepisy z 1990 r.,jak i norma PN-IEC 60364 przewidyway ponadto moliwo rozwizania ochrony przeciwporaeniowej przez zastosowanie zasilania za pomoc rde o napiciu bezpiecznym (ukady SELV i PELV z rys 28).

Transformatorochronny

U UL

L1

L2

SELV

Odbiornik III kl. ochr.

a)

Transformatorochronny

U UL

L1

L2

Odbiornik III kl. ochr.

b)

PELV

33

U UL

L1

L2

c)

PEE

Odbiornik I kl. ochr.

FELV

Transformator

Rys. 28. Ukady sieciowe SELV, PELV i FELV.

Wprowadzona w 2009r. norma PN-HD 60364-4-41:2009 jako jeden ze rodkw ochrony przy uszkodzeniu przeznaczonych do powszechnego stosowania przewiduje rwnie napicia bardzo niskie (SELV i PELV).

W obwodach SELV (bardzo niskiego napicia bezpiecznego) powinna wystpowa izolacja podstawowa midzy czciami czynnymi a ziemi. W obwodach PELV (bardzo niskiego napicia ochronnego), czci przewodzce dostpne oraz same obwody mog by uziemione.

Norma PN-HD 603644-41:2009 wprowadza te obwody FELV (bardzo niskiego napicia funkcjonalnego), w ktrych ze wzgldw funkcjonalnych jest stosowane napicie nominalne nieprzekraczajce 50 V a.c lub 120 d.c., lecz nie s spenione wymagania dotyczce obwodw SELV i PELV. W tych obwodach czci przewodzce dostpne urzdze powinny by poczone z przewodem ochronnych obwodu pierwotnego rda.

Za rda napicia bezpiecznego uwaa si: - transformatory ochronne i przetwornice ochronne,

- baterie akumulatorw i zespoy prdotwrcze, - urzdzenia elektroniczne.

Rys. 29. Rne moliwe rda bardzo niskiego napicia SELV oraz PELV. 1- transformator ochronny, 2- przetwornica dwumaszynowa, 3- urzdzenie elektroniczne, 4 bateria akumulatorw, 5 prdnica napdzana silnikiem spalinowym.

34

8.6. CHARAKTERYSTYKA RODKW PRZY USZKODZENIU

8.6.1. Samoczynne wyczenie zasilania w ukadzie TN (dawne zerowanie)

Polega na bezporednim poczeniu czci metalowych urzdzenia podlegajcego ochronie z uziemionym przewodem ochronnym PE lub ochronno-neutralnym PEN sieci (dawnym

przewodem zerowym (tabela 12 i rys.30). Przy przebiciu izolacji na urzdzeniu w ptli zwarcia przepywa prd zwarciowy, ktry powinien spowodowa zadziaanie zabezpiecze nadprdowych (np. przepalenie wkadek bezpiecznikowych).

Ten sposb ochrony jest skuteczny, jeli prd zwarciowy Iz jest wikszy od prdu

zapewniajcego samoczynne zadziaanie urzdzenia odczajcego zasilanie Ia:

Iz Ia = k In ( 3 )

gdzie: In - prd znamionowy wkadki bezpiecznikowej lub wycznika nadmiarowego,

ew. prd nastawczy wyzwalaczy zwarciowych k - wspczynnik liczbowy rwny:

- 2,5 7 - dla bezpiecznikw przy tw 5 s

- 6 12 - dla bezpiecznikw przy tw 0,2 s

(zalenie od rodzaju i prdu znamionowego wkadki) - 1,2 - dla wycznikw z wyzwalaczami elektromagnetycznymi bezzwocznymi - 5 do 20 - dla wycznikw instalacyjnych nadmiarowych typu B, C lub D.

Tabela 12. Ukady sieci niskiego napicia i systemy ochrony przeciwporaeniowej

Ukad sieciowy System

Oznaczenie

Schemat funkcjonalny

ochrony przeciw-

poraeniowej /

1 2 3

TN-S

L1L2L3NPE

PE PE

Zerowanie

TN-C

L1L2L3

NPE

PE PE 10mm2 Cu

16mm2 Al

Zerowanie

TN-C-S

L1L2L3NPE

PE PE

PEN

PE

Zerowanie

35

TT

L1L2L3N

PE PE

Uziemienie

ochronne

IT

L1L2L3N

Ro Ro

Uziemienie

ochronne

IT

L1L2L3NPE

PE

BP

Sie ochronna

/Wszystkie wymienione systemy ochrony przeciwporaeniowej objte s aktualnie systemem samoczynnego wyczenia zasilania.

L1

L2

L3

PENRpo

Rpf

I zI n

popf

f

zRR

UI

I

z I

a= k In

Rys.30. Schemat ilustrujcy zasad dziaania samoczynnego wyczenia zasilania w sieci TN-C (zerowania).

Zgodnie z przepisami przy okrelaniu prdu wyczalnego zabezpieczenia naley posugiwa si charakterystykami czasowo-prdowymi podawanymi przez producentw urzdze zabezpieczajcych lub podanymi w normach. Przepisy okrelaj max. czas odczenia napicia na:

- 5 s dla urzdze staych i stacjonarnych oraz dla linii zasilajcych (w tym w.l.z.), - od 0,1 s do 0,8 s dla urzdze przemieszczalnych (rcznych, ruchomych i przenonych), - od 0,02 s do 0,35 s dla urzdze przemieszczalnych uytkowanych w warunkach zwikszonego zagroenia. Wymagany czas odczenia poniej 1 s uzaleniony jest od napicia fazowego oraz od warunkw rodowiskowych. Przykadowo dla Uf = 230 V czasy te wynosz:

36

- dla warunkw normalnych - 0,4 s,

- dla warunkw zwikszonego zagroenia - 0,2 s.

8.6.2. Samoczynne wyczenie zasilania w ukadzie TT lub IT (dawne uziemienie ochronne).

Ten sposb ochrony polega na metalicznym poczeniu czci metalowych urzdze podlegajcych ochronie z czciami metalowymi uoonymi w ziemi tzw. uziomami (naturalnymi lub sztucznymi). Mona go stosowa w sieciach do 1 kV i powyej 1 kV zarwno z uziemionym punktem gwiazdowym (typu TT), jak i z izolowanym punktem gwiazdowym (typu

IT).

W sieciach z uziemionym punktem gwiazdowym (rys.31a) przepywajcy prd zwarciowy przy przebiciu izolacji na chronionym urzdzeniu powinien spowodowa:

1) dostateczne szybkie zadziaanie zabezpiecze (warunek Iz Ia) lub

2) skuteczne obnienie napicia uszkodzenia do wartoci napicia bezpiecznego (tzn. np. poniej 50 V~).

W sieciach z izolowanym punktem gwiazdowym (rys. 31b) przy przebiciu izolacji na

chronionym urzdzeniu nastpuje doziemienie zwizane z przepywem prdu pojemnociowego. Prd ten z reguy nie powoduje zadziaania zabezpiecze nadpradowych, ale uziemienie

skutecznie obnia napicie uszkodzenia do UL 50 V~. Dla wyeliminowania moliwoci

"podwjnych" doziemie w sieciach tych instaluje si ukady do cigej kontroli stanu izolacji.

a ) b )

L1

L2

L3

I n I zUf

Rr R o+

Uu

R Ro

Iz

I z

r

=

L1

L2

L3

I

UKSI

Uu

Ic

C C

Ro

n

I c Ic= 3UnC

1/ I

z I

a = k I

n I

c Ia

2/ Uu = Iz Ro bezp. Uu = Ic Ro bezp. (np. 50 V)

Rys.31. Schematy ilustrujce zasad dziaania samoczynnego wyczenia zasilania w sieci TT i IT (uziemienia ochronnego).

a ) w sieci z uziemionym punktem gwiazdowym - typu TT

b ) w sieci z izolowanym punktem gwiazdowym - typu IT.

8.6.3. Samoczynne wyczenie zasilania w ukadzie TN, TT lub IT przy zastosowaniu wycznikw rnicowoprdowych.

Zasada dziaania wycznika rnicowoprdowego polega na kontrolowaniu sumy prdw pyncych w obwodzie roboczym. Podstawowym elementem wycznika jest przekadnik Ferrantiego, ktry obejmuje wszystkie przewody zasilajce cznie z przewodem neutralnym. Jeeli na chronionym odbiorniku nie ma doziemienia, to suma prdw i strumieni magnety-cznych jest rwna zeru lub bliska zera i wycznik nie dziaa. Natomiast przy zwarciu doziemnym wystpuje rnica prdw w przewodach objtych rdzeniem i nastpuje zadziaanie wycznika, powodujc szybkie wyczenie (w czasie poniej 0,1 s).

Uu

37

Produkowane s wyczniki rnicowoprdowe jednofazowe i trjfazowe o prdzie rnicowym znamionowym: 10, 30, 100, 300 i 500 mA.

Wyczniki te s szczeglnie zalecane dla mieszka, gospodarstw rolnych, placw budowy, laboratoriw, obiektw usugowych i obiektw suby zdrowia. Zasad dziaania wycznika rnicowoprdowego jednofazowego pokazano na rys.32.

Odb.

U

I

I LIN

0,1s

L N PE

IE

I PE

Rys.32. Zasada dziaania wycznika rnicowoprdowego 1 fazowego.

8.6.4. Zastosowanie urzdze II klasy ochronnoci.

Polega na fabrycznym wyposaeniu urzdzenia (rys. 33) w: a) izolacj podwjn (robocz oraz dodatkow), b) izolacj wzmocnion (ulepszon izolacj robocz), c) ochronn oson izolacyjn (uniemoliwiajc dotknicie czci metalowych).

Jest to jeden z pewniejszych , lecz kosztowniejszych rodkw ochrony. Jest szczeglnie zalecany dla elektronarzdzi, sprztu gospodarstwa domowego i aparatury elektromedycznej. Izolacj ochronn stosuje si w urzdzeniach elektrycznych rcznych i ruchomych. Urzdzenia, w ktrych zastosowano izolacj ochronn nosz nazw odbiornikw II klasy ochronnoci

(oznaczenie ). Odnonie urzdze II klasy ochronnoci ostre wymagania stawiaj polskie normy.

Rys.33. Wykonanie urzdze w II klasie ochronnoci: a) izolacja podwjna, b) izolacja

wzmocniona, c) izolacja z oson ochronn, 1 - cz czynna, 2 izolacja robocza, 3 izolacja dodatkowa, 4 izolacja wzmocniona, 5 osona izolacyjna zewntrzna

Bez upywnoci:

IL = I

N 0 Wy. nie dziaa

Przy przebiciu ( lub dotyku ):

IL = I

N + I

PE ( E )

IL I

N 0 Wy. dziaa( 0,1 s)

In = 10,30,100,300,500 - mA

38

8.6.5. Nieuziemione poczenia wyrwnawcze miejscowe

Zasada dziaania pocze wyrwnawczych pokazana zostaa na rys.34. Sprowadza si ona do ograniczenia wartoci napicia dotykowego midzy dwoma elementami dostpnymi do dotyku do wartoci bezpiecznej (ekwipotencjalizacja).

a) b) c)

Rys. 34. Zasada dziaania pocze wyrwnawczych Oznaczenia: A cz przewodzca dostpna z uszkodzon izolacj, B cz przewodzca obca, T transformator separacyjny, I najwikszy spodziewany prd nie powodujcy samoczynnego wyczenia, R rezystancja poczenia wyrwnawczego, CC poczenie wyrwnawcze.

8.6.6. Separacja elektryczna

Separacja elektryczna (rys. 35) polega na zasilaniu zwykle pojedynczego odbiornika poprzez

transformator separacyjny lub przetwornic separacyjn. Czci czynne obwodu separacyjnego s izolowane od ziemi, a wic wykorzystuje si waciwoci sieci IT.

odbiornik

Sie zasilajca Sie odbiorcza

Separator galwaniczy / oddzielenie sieci / Sie IT

C L Ic U Ubezp Rys.35. Zasada separacji elektrycznej.

Zaleca si, aby: 1) iloczyn napicia i cznej dugoci oprzewodowania (w metrach) nie przekracza 100.000 Vm, 2) czna dugo przewodw nie przekraczaa 500 m,

3) napicie obwodw separowanych 500 V.

L

PE

N

A I R

CC

CC

B L

PE

N

A

I R

CC

B

I

R

A A

T

L1

L2

CC

39

Rys. 36. Ochrona przeciwporaeniowa przez separowanie odbiornikw przy wikszej ni 1

liczbie odbiornikw zasilanych z obwodu separowanego. CC przewd wyrwnawczy

8.6.7. Izolowanie stanowiska

Izolowanie stanowiska polega na wyoeniu podg i cian materiaem izolacyjnym, co wpywa na zwikszenie rezystancji przejcia midzy stopami a ziemi i ograniczenie prdu raeniowego.

Rezystancja stanowiska nie moe by mniejsza ni 50 k dla instalacji do 500 V i 100 k dla instalacji o napiciu powyej 500 V. Sposb ten moe by stosowany jedynie w pomieszczeniach suchych, a elementy izolacyjne powinny by wyposaeniem staym. Dostpne czci przewodzce powinny by oddalone od siebie nie mniej ni 2 m, a poza stref zasigu 1,25 m.

Rys. 37. Ochrona przez zastosowanie izolowania stanowiska: podoga i ciany izolacyjne

8.7. Ochrona przeciwporaeniowa w urzdzeniach o napiciu powyej 1 kV

W urzdzeniach o napiciu powyej 1 kV stosuje si nastpujce techniczne rodki ochrony: - rodki ochrony podstawowej (ochrony przed dotykiem bezporednim), - rodki ochrony dodatkowej (ochrony przy dotyku porednim).

Do rodkw ochrony podstawowej w urzdzeniach wysokiego napicia Rozp. MP z 1990r. zaliczao:

- izolacj robocz urzdze (izolacj pokrywajc czci czynne), - umieszczenie czci czynnych na bezpiecznej wysokoci, - ogrodzenia (bariery) urzdze elektrycznych dla zachowania bezpiecznej odlegoci

poziomej od ich czci czynnych. rodki ochrony przeciwporaeniowej dodatkowej speniaj swoje zadania w warunkach zakceniowej pracy sieci elektroenergetycznej (przy uszkodzeniu izolacji). Ich zadaniem jest niedopuszczenie do pojawienia si niebezpiecznych napi dotykowych i krokowych w czasie

40

zwar doziemnych. Zapobiegaj one pojawieniu si w tych warunkach prdu raeniowego lub ograniczaj prd raeniowy do wartoci bezpiecznych. rodki dodatkowej ochrony przeciwporaeniowej w urzdzeniach wysokiego napicia wg Rozp. MG z 08.10.1990 r. zestawiono w tabeli 13.

Tabela 13. rodki dodatkowej ochrony przeciwporaeniowej w urzdzeniach wysokiego napicia.

Lp. Nazwa rodka ochrony dodatkowej

Posta rodka ochrony Dziaanie rodka ochrony

1 2 3 4

1. Uziemienie ochronne uziom pojedynczy lub ukad uziomowy

ograniczenie Ud i Ukr poprzez uzyskanie

maej wartoci Ru lub odpowiednie sterowanie rozkadem potencjaw na powierzchni gruntu

2. Izolacja stanowiska pokrycie stanowiska warstw o duej rezystancji

ograniczenie prdu raeniowego Ir poprzez wzrost rezystancji przejcia midzy stop a stanowiskiem

3. Powoka elektroizolacyjna

pokrycie czci przewodzcych dostpnych i obcych warstw o duej rezystancji

ograniczenie prdu raeniowego Ir poprzez wzrost rezystancji przejcia midzy rk a czci przewodzc

4. Ogrodzenie lub bariera ochronna

ogrodzenie urzdze i stanowisk

uniemoliwienie lub utrudnienie dostpu do urzdze lub stanowisk, na ktrych mog pojawi si Ud i Ukr wywoujce niebezpieczne napicia raeniowe

5. Izolacja ochronna izolacja o zwikszonej wytrzymaoci elektrycznej w postaci

izolatorw dodatkowych lub nieprzebijalnych

niedopuszczenie do powstania zwarcia

doziemnego i pojawienia si Ud i Ukr

6. Wstawka izolacyjna jedna lub kilka wstawek izolacyjnych w czciach przewodzcych wycho-dzcych poza teren przeznaczony dla celw elektroenergetycznych

niedopuszczenie do wyniesienia napicia uziomowego z terenw wydzielonych dla celw elektroenergetycznych, a tym samym do powstania Ud i Ukr poza tym terenem

Do rodkw ochrony podstawowej w urzdzeniach wysokiego napicia norma PN-E-05115 zalicza nastpujce cztery rodki ochrony:

zastosowanie obudw,

zastosowanie przegrd ochronnych (ogrodze),

zastosowanie przeszkd ochronnych,

umieszczenie poza zasigiem. Ochron przez zastosowanie obudowy oraz przez umieszczenie poza zasigiem mona stosowa zarwno poza zamknitym obszarem ruchu elektrycznego (na terenach i w pomieszczeniach oglnodostpnych), jak i w obszarach zamknitego ruchu elektrycznego. Ochron przez zastosowanie przegrd (z wyjtkiem ogrodze zewntrznych) i przeszkd dopuszcza si do stosowania tylko w zamknitych strefach ruchu elektrycznego. Norma PN-E-05115 nakazuje dla ochrony przy uszkodzeniu (dotyku porednim) w instalacjach elektroenergetycznych wysokiego napicia stosowa uziemienie ochronne. W ww dokumencie napisano, e na terenach instalacji elektroenergetycznych z uziomem naley czy wszystkie czci przewodzce dostpne; w przypadkach specjalnych mog by tworzone strefy wyizolowane. Rwnoczenie stwierdzono, e czci przewodzce obce naley

41

uziemia wtedy, gdy mog one stwarza zagroenie, np. w wyniku wystpowania uku elektrycznego, sprzenia pojemnociowego lub indukcyjnego. Uziemienie jest w urzdzeniach wysokiego napicia rodkiem ochrony najbardziej trwaym, skutecznym i tanim. Uziom na terenie obiektu elektroenergetycznego moe, a nawet powinien, w wikszoci przypadkw by wykorzystywany dla wielu celw, moe peni wiele funkcji (uziemienia ochronnego, funkcjonalnego, odgromowego).

Zwykle uziom taki umieszcza si na gbokoci 0,6 do 0,8m. W stacjach redniego napicia supowych lub wntrzowych o maej powierzchni uziom jest wykonywany jako otokowy.

Najwaniejszym ze rodkw ochrony dodatkowej byo uziemienie ochronne wymienione wyej w tabeli w p. 1. Pozostae sposoby wymienione w p. 2 6 peni rol uzupeniajcych rodkw ochrony. Wprowadzona w 2002 r. norma PN-E 05115 jako sposb ochrony dodatkowej w urzdzeniach o napiciu powyej 1 kV wprowadza instalacj uziemiajc, natomiast dla jej wspomagania w ograniczeniu napi dotykowych raeniowych zaleca stosowanie nastpujcych uznanych rodkw uzupeniajcych M1M4:

wykonanie uziomu wyrwnawczego w postaci uziomu otokowego lub gstej kraty uoonej na niewielkiej gbokoci pod rozpatrywanym stanowiskiem (M 1.2, M 2.2, M 2.4, M 3.1, M 4.1, M 4.2)

pokrycie stanowiska warstw izolacyjn zwikszajc impedancj obwodu raeniowego (M 1.3, M 2.3, M 2.4, M 3.3, M 4.1)

wykonanie stanowiska przewodzcego w postaci metalowej pyty lub kraty poczonej z dostpnymi czciami przewodzcymi ( M 3.2, M 4.1)

zastosowanie nie przewodzcych przegrd np. cian ( M 1.1, M 2.1)

zastosowanie wstawek izolacyjnych dla zapobieenia przenoszenia potencjaw (M 2.4)

rodkom stosowanym na zewntrz budynkw rozdzielni wntrzowych przypisano pierwsz cyfr 1, na zewntrz ogrodze rozdzielni napowietrznych 2, w rozdzielniach wntrzowych 3 a w rozdzielniach napowietrznych 4. Przykadowo rodki uzupeniajce M1 przeznaczone do stosowania na zewntrz budynkw stacji wntrzowych obejmuj: M 1.1: Wykonanie dostpnych czci cian z materiaw nieprzewodzcych (np. z kamienia lub drewna) bez uziemionych czci metalowych. M 1.2: Wyrwnanie potencjaw przez zastosowanie uziomu poziomego uoonego na zewntrz ciany, na gbokoci nie wikszej ni 0,5m i w odlegoci ok. 1 m od niej. M 1.3: Zastosowanie izolowanego stanowiska o szerokoci co najmniej 1,25 m. Izolacj stanowiska uznaje si przy tym za wystarczajc, jeeli jest to:

warstwa tucznia o gruboci co najmniej 100mm,

warstwa asfaltu na odpowiednim podou (np. na wirze),

mata izolacyjna o minimalnych wymiarach 1m x 1m i o gruboci przynajmniej 2,5mm lub rodek zapewniajcy izolacj rwnowan.

42

9. CHARAKTERYSTYKA PRZEPISW EKSPLOATACJI

Podstawowym aktem normatywnym w zakresie eksploatacji jest Ustawa "Prawo

Energetyczne" z 10.04.1997 r. ( z pn. zm.). Ustawa ta okrela: - zasady ksztatowania polityki energetycznej pastwa, - zasady i warunki zaopatrzenia i uytkowania paliw i energii, - dziaalno przedsibiorstw energetycznych oraz - organy waciwe w sprawach gospodarki paliwami i energi.

Na podstawie art. 54 ustawy wydane zostao Rozporzdzenie Min. Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej z 28 kwietnia 2003 r. w sprawie wymaga kwalifikacyjnych dla osb zajmujcych si eksploatacj i trybu stwierdzania tych kwalifikacji. Rozporzdzenie to okrela rodzaje urzdze, instalacji i sieci, przy ktrych eksploatacji wymagane jest posiadanie kwalifikacji. Ustawa z 10.04.97 r. uniewania zarzdzenia okrelajce oglne i szczegowe

zasady eksploatacji urzdze i instalacji energetycznych (z lat 198687). Z kolei Rozporzdzenie Min. Gospodarki z 04.05. 2007r. w sprawie szczegowych warunkw funkcjonowania systemu elektroenergetycznego zobowizuje operatora prowadzcego ruch i eksploatacj sieci do opracowania instrukcji eksploatacji. Podobny obowizek posiadaj te podmioty przyczone do sieci (odbiorcy energii elektrycznej zasilani na napiciu powyej 1kV). W odniesieniu do odbiorcw zasilanych na napiciu do 1 kV (IV i V grupy przyczeniowej) wymaganie dotyczce koniecznoci opracowania instrukcji eksploatacji wprowadza Rozp. MG z 28.03.2013r. dotyczce bhp przy urzdzeniach energetycznych. Instrukcja eksploatacji powinna w szczeglnoci zawiera:

charakterystyk urzdze energetycznych;

opis w niezbdnym zakresie ukadw automatyki, pomiarw, sygnalizacji, zabezpiecze i sterowa;

zestaw rysunkw, schematw i wykresw z opisami zgodnymi z obowizujcym nazewnictwem;

opis czynnoci zwizanych z uruchomieniem, obsug w czasie pracy i zatrzymaniem urzdzenia energetycznego w warunkach normalnej pracy tego urzdzenia;

zasady postpowania w razie awarii oraz zakce w pracy urzdzenia;

wymagania w zakresie konserwacji, napraw, remontw urzdze energetycznych oraz terminy przeprowadzania przegldw, prb i pomiarw;

wymagania bezpieczestwa i higieny pracy i przepisw przeciwpoarowych dla danej grupy urzdze energetycznych, obiektw oraz wymagania kwalifikacyjne dla osb zajmujcych si eksploatacj danego urzdzenia;

identyfikacj zagroe dla zdrowia i ycia ludzkiego oraz dla rodowiska naturalnego zwizanych z eksploatacj danego urzdzenia energetycznego;

organizacj prac eksploatacyjnych;

wymagania dotyczce rodkw ochrony zbiorowej lub indywidualnej, zapewnienia asekuracji, cznoci oraz innych technicznych lub organizacyjnych rodkw ochrony stosowanych w celu ograniczenia ryzyka zawodowego.

Biec aktualizacj instrukcji eksploatacji zapewnia prowadzcy eksploatacj. Nowe rozporzdzenie MG wprowadza m.in. pojcia:

prowadzcego eksploatacj - czyli jednostk organizacyjn, osob prawn lub fizyczn, zajmujc si eksploatacj wasnych lub powierzonych jej, na podstawie zawartej umowy, urzdze energetycznych,

strefy pracy - czyli stanowiska lub miejsca pracy odpowiednio przygotowanego w zakresie niezbdnym do bezpiecznego wykonywania prac eksploatacyjnych,

osoby uprawnionej - czyli osoby posiadajcej kwalifikacje uzyskane na podstawie przepisw prawa energetycznego,

43

osoby upowanionej - czyli osoby wyznaczonej przez prowadzcego eksploatacj do wykonywania okrelonych czynnoci lub prac eksploatacyjnych.

10. DOKUMENTACJA TECHNICZNO-EKSPLOATACYJNA

1. Dokumentacja techniczna:

projekt techniczny ze zmianami wprowadzonymi w roku realizacji,

dokumentacja fabryczna dostawcw urzdze, karty gwarancyjne, opisy techniczne, instrukcje obsugi itd.

protokoy kwalifikacji pomieszcze pod wzgldem zagroenia poarowego i wybuchowego.

2. Dokumentacja eksploatacyjna:

dokumenty przyjcia urzdze do eksploatacji, w tym protokoy prb i pomiarw odbiorczych,

instrukcje eksploatacji,

ksiki i raporty pracy urzdze,

dokumentacj z ogldzin, przegldw, konserwacji, napraw i remontw,

protokoy prb i pomiarw okresowych,

wykazy czci zamiennych oraz sprztu i narzdzi do wykonywania prac eksploatacyjnych.

11. ORGANIZACJA BEZPIECZNEJ PRACY

Organizacja prac konserwacyjno-remontowych, elektromontaowych i kontrolno-pomiarowych powinna odpowiada oglnym warunkom ustalonym przepisami eksploatacji oraz Rozporzdzenia Min. Gosp. z 28.03.2013r. okrelajcego zasady bezpieczestwa pracy przy urzdzeniach energetycznych, ktre zastpio Rozp. MG. z 17.09.1999r. W szczeglnoci prace te powinny by wykonywane zgodnie z instrukcjami eksploatacji. Prace przy urzdzeniach elektroenergetycznych musz by wykonywane z zachowaniem maksymalnej ostronoci oraz przy przestrzeganiu zasad organizacji pracy i przepisw bhp. Prace te mog by wykonywane: 1) bez polecenia,

2) na polecenie ustne,

3) na polecenie pisemne.

Bez polecenia jest dozwolone:

1) wykonywanie czynnoci zwizanych z ratowaniem zdrowia lub ycia ludzkiego, 2) zabezpieczanie urzdze energetycznych przed zniszczeniem, 3) prowadzenie przez osoby uprawnione i upowanione prac eksploatacyjnych zawartych w instrukcjach eksploatacji.

Polecenie ustne moe by wydane bezporednio, telefonicznie lub drog radiow. Polecenia pisemnego wymagaj prace wykonywane w warunkach szczeglnego zagroenia zdrowia i ycia ludzkiego, lub prace szczeglnie niebezpieczne w warunkach danego zakadu pracy.

Do prac eksploatacyjnych wykonywanych w warunkach szczeglnego zagroenia zalicza si m.in. prace:

1. wykonywane w pobliu nieosonitych urzdze elektroenergetycznych lub ich czci, znajdujcych si pod napiciem;

2. przy urzdzeniach elektroenergetycznych wyczonych spod napicia, lecz uziemionych w taki sposb, e ktrekolwiek z uziemie nie jest widoczne z miejsca wykonywania pracy;

44

3. konserwacyjne, modernizacyjne lub remontowe przy kolejowej sieci trakcyjnej znajdujcej si pod napiciem;

4. przy wyczonych spod napicia lub znajdujcych si w budowie elektroenergetycznych liniach napowietrznych, ktre krzyuj si w strefie ograniczonej uziemieniami ochronnymi z liniami znajdujcymi si pod napiciem lub mogcymi znale si pod napiciem, w tym przewodami trakcji elektrycznej;

5. na skrzyowaniach linii elektroenergetycznych znajdujcych si pod napiciem lub mogcych znale si pod napiciem i przewodami trakcji elektrycznej;

6. przy wyczonym spod napicia torze wielotorowej elektroenergetycznej linii napowietrznej o napiciu 1 kV i powyej, jeeli ktrykolwiek z pozostaych torw linii pozostaje pod napiciem;

7. niebezpieczne pod wzgldem poarowym wykonywane w strefach zagroenia wybuchem. Szczegowy wykaz prac, o ktrych mowa wyej, powinien by ustalony i aktualizowany w oparciu o przepisy wydane na podstawie art.237

15 ustawy z dnia 26 czerwca 1974r. - Kodeks

pracy oraz wyniki identyfikacji zagroe i oceny ryzyka zwizanego z zagroeniami, mogcymi wystpi podczas wykonywania prac. Prace, o ktrych mowa wyej, wykonuj co najmniej dwie osoby w celu zapewnienia asekuracji. Polecenie pisemne wykonywania pracy wydaje prowadzcy eksploatacj lub osoby przez niego upowanione. Polecenie pisemne wykonania pracy zawiera co najmniej:

1. numer polecenia; 2. okrelenie osb odpowiedzialnych za organizacj oraz wykonanie pracy; 3. okrelenie zakresu prac do wykonania i strefy pracy; 4. okrelenie warunkw i rodkw ochronnych niezbdnych do zapewnienia bezpiecznego

przygotowania i wykonania poleconych prac;

5. wyznaczenie terminu rozpoczcia i zakoczenia prac oraz przerw w ich wykonaniu. Prowadzcy eksploatacj moe okreli dodatkowy zakres informacji, ktre powinny zosta umieszczone w poleceniu pisemnym.

Polecenie pisemne naley przechowywa przez okres nie krtszy ni 30 dni od daty zakoczenia pracy.

Sposb rejestrowania, wydawania, przekazywania, obiegu i przechowywania polece pisemnych ustala prowadzcy eksploatacj. Prowadzcy eksploatacj moe upowani osob lub osoby do wykonywania w jego imieniu okrelonych dziaa zwizanych z:

wydawaniem polece,

koordynacj prac,

dopuszczeniem do prac. Wykaz osb upowanionych, zawierajcych w szczeglnoci: imi i nazwisko, zakres upowanienia, okres, na jaki zostao udzielone upowanienie, prowadzi prowadzcy eksploatacj. Prace eksploatacyjne mog wykonywa osoby uprawnione i upowanione. Prace eksploatacyjne przy urzdzeniach elektroenergetycznych, w zalenoci od zastosowanych metod i rodkw ochronnych zapewniajcych bezpieczestwo pracy, mog by wykonywane:

1. pod napiciem 2. w pobliu napicia 3. przy wyczonym napiciu.

Minimalne odstpy w powietrzu od nieosonitych urzdze i instalacji elektrycznych lub ich czci znajdujcych si pod napiciem, wyznaczajce zewntrzne granice strefy prac, maj wartoci okrelone w tabeli 14.

45

Tabela 14. Wymiary stref prac pod napiciem i prac w pobliu napicia.

Napicie znamionowe urzdzenia lub instalacji

elektrycznej w (kV)

Minimalny odstp w powietrzu wyznaczajcy zewntrzn granic strefy w (mm)

prac pod napiciem prac w pobliu napicia

3 bez dotyku 300

3 60 1120

6 90 1120

10 120 1150

15 160 1160

20 220 1220

30 320 1320

110 1000 2000

220 1600 3000

400 2500 4000

750 5300 8400

Przed rozpoczciem prac pod napiciem lub w pobliu napicia naley zapewni opracowanie i udostpnienie osobom skierowanym do tych prac instrukcji okrelajcych technologi, wymagane narzdzia oraz rodki ochronne, ktre naley stosowa podczas prowadzenia tych prac.

Napicie od urzdze elektrycznych naley odczy w sposb uniemoliwiajcy pojawienie si napicia na odczonych urzdzeniach i instalacjach. Organizujc na polecenie prace eksploatacyjne, naley uwzgldni wymagania zawarte w instrukcjach eksploatacji oraz zapewni:

1. skoordynowanie wykonania prac z ruchem urzdze energetycznych, obejmujce w szczeglnoci: a) okrelenie zakresu oraz kolejnoci wykonywania czynnoci czeniowych

zwizanych z przygotowaniem i likwidacj strefy pracy, jeeli wymaga tego bezpieczestwo lub technologia wykonywania prac,

b) wydanie zezwolenia na przygotowanie, przekazanie i likwidacj strefy pracy, c) ustalenie kolejnoci prowadzenia prac, przerwania, wznowienia lub zakoczenia prac, d) wydanie zezwolenia na uruchomienie urzdze energetycznych, przy ktrych bya

wykonywana praca, jeeli w zwizku z jej wykonywaniem byy one wyczone z ruchu.

2. przygotowanie i przekazanie strefy pracy, obejmujce w szczeglnoci: a) uzyskanie zezwolenia na dokonanie czynnoci czeniowych; b) wyczenie urzdze z ruchu, jeeli wymaga tego technologia lub bezpieczestwo

wykonywanych prac, oraz ich zabezpieczenie przed przypadkowych uruchomieniem

lub doprowadzeniem czynnikw stwarzajcych zagroenie; c) zastosowanie wymaganych zabezpiecze na wyczonych urzdzeniach oraz

sprawdzenie, czy zostay usunite czynniki stwarzajce zagroenie, takie jak: napicie, cinienie, woda, gaz, temperatura;

d) oznaczenie strefy pracy znakami lub tablicami bezpieczestwa; e) poinformowanie kierujcego zespoem o zagroeniach wystpujcych w strefie pracy

i w jej bezporednim, ssiedztwie. f) dopuszczenie do pracy.

3. rozpoczcie i wykonanie pracy, obejmujce w szczeglnoci: a) dobr osb do wykonania poleconej pracy, b) sprawdzenie przez kierujcego zespoem przygotowania strefy pracy i przejcie jej

jeeli zostaa przygotowana waciwie,

46

c) zaznajomienie czonkw zespou z wystpujcymi zagroeniami w strefie pracy i w jej bezporednim ssiedztwie oraz z metodami bezpiecznego wykonywania pracy,

d) egzekwowanie od czonkw zespou stosowania waciwych rodkw ochrony indywidualnej, odziey i obuwia roboczego oraz narzdzi i sprztu,

e) zapewnienie wykonania pracy w sposb bezpieczny. 4. zakoczenie pracy i likwidacja strefy pracy, obejmujce w szczeglnoci:

a) sprawdzenie, czy praca zostaa zakoczona a sprzt i narzdzia usunite ze strefy pracy,

b) opuszczenie strefy pracy przez Zesp, c) usunicie rodkw ochronnych uytych do przygotowania strefy pracy i jej

zabezpieczenia lub uywanych przy wykonywaniu pracy, d) poinformowanie o zakoczeniu pracy i gotowoci urzdze lub instalacji do ruchu.

5. rejestrowanie ustale, o ktrych mowa w pkt. 1-4, w formie okrelonej przez prowadzcego eksploatacj:

6. ustalenie zasad wyznaczania koordynatora w rozumieniu art. 208 ustawy z dnia 26 czerwca 1974r. - Kodeks pracy, okrelenie jego zakresu obowizkw i sposobu ich realizacji.

Do obowizkw koordynatora naley w szczeglnoci: 1) ustalenie harmonogramu prac uwzgldniajcego zadania wszystkich zespow

realizujcych prace, jeeli wymaga tego bezpieczestwo lub technologia ich wykonania; 2) zapewnienie wsppracy osb kierujcych pracami zespow i osb nadzorujcych te

prace;

3) ustalenie sposobu cznoci i sposobu alarmowania w sytuacji zaistnienia zagroenia lub awarii.

W kadym zespole wyznacza si osob kierujc zespoem. W przypadku opuszczenia strefy pracy przez kierujcego zespoem dalsze wykonywanie pracy musi zosta przerwane, a zesp wyprowadzony z tej strefy. Kierujcy zespoem przed kadym wznowieniem pracy jest obowizany dokona dokadnego sprawdzenia zabezpieczenia strefy pracy.

Jeeli podczas sprawdzenia, o ktrym mowa wyej, zostanie stwierdzone pogorszenie warunkw bezpieczestwa w strefie pracy, wznowienie pracy moe nastpi po doprowadzeniu warunkw do wymaganego poziomu bezpieczestwa. Podczas wykonywanie pracy zabronione jest w szczeglnoci:

1) rozszerzanie pracy poza zakres i stref pracy okrelone w poleceniu; 2) dokonywanie zmian w zastosowanych zabezpieczeniach, jeeli miaoby to pogorszy

poziom bezpieczestwa przy wykonywaniu prac. Osoby dozoru maj obowizek wstrzyma prac zespou, jeeli stwierdz, e nie s zachowywane warunki bezpiecznej pracy lub nie s przestrzegane przepisy bezpieczestwa i higieny pracy. Wolno stosowa tylko wyprbowane i bezpieczne metody pracy.

Przed przystpieniem do wykonywania prac przy urzdzeniach i instalacjach elektrycznych realizowanych w technologii przy wyczonym napiciu naley odpowiednio przygotowa miejsce pracy.

Przygotowanie miejsca pracy polega na:

1) wyczeniu napicia, 2) zabezpieczeniu przed ponownym podaniem napicia (np. przez zablokowanie napdw), 3) sprawdzeniu braku napicia (wskanikiem napicia - zasada 3-krotnego sprawdzenia - czynne wyczone - czynne), 4) zaoeniu uziemie (co najmniej 2, w tym jedno widoczne z miejsca pracy), 5) oznaczeniu miejsca pracy przez wywieszenie tablic bezpieczestwa i zaoeniu ogrodze.

47

48

Rys. 38. Pi zotych regu przygotowania miejsca pracy.

Naley unika prac pod napiciem, a jeli s one konieczne stosowa rodki dla bezpiecznego ich wykonania. Naley korzysta z pewnego sprztu ochronnego i nieuszkodzonych narzdzi.

12. SPRZT OCHRONNY STOSOWANY PRZY URZDZENIACH ELEKTRYCZNYCH

Sprztem ochronnym nazywane s wszelkie przenone przyrzdy i urzdzenia chronice osoby pracujce przy urzdzeniach elektrycznych lub w pobliu tych urzdze przed poraeniem prdem elektrycznym, szkodliwym dziaaniem uku lub urazami mechanicznymi. Sprzt ochronny dzieli si zwykle na 4 grupy: 1) sprzt izolujcy, 2) sprzt chronicy przed pojawieniem si napicia, 3) sprzt zabezpieczajcy przed dziaaniem uku elektrycznego i obraeniami mechanicznymi, 4) sprzt pomocniczy. Sprzt izolujcy odizolowujcy czowieka od urzdze pod napiciem i od ziemi dzieli si na: 1) zasadniczy,

2) dodatkowy. Podzia sprztu izolujcego podano w tabeli 15.

Tabela 15. Podzia sprztu izolujcego.

Rodzaj sprztu do 1 kV powyej 1 kV

Zasadniczy

Drki i kleszcze izolacyjne, wskaniki napicia, rkawice dielektryczne, izolacyjne

narzdzia monterskie

Drki i kleszcze izolacyjne, wskaniki napicia

Dodatkowy

Kalosze izolacyjne, dywaniki

i chodniki gumowe, pomosty

izolacyjne

Rkawice dielektryczne, pbuty dielektryczne, dywaniki i

chodniki gumowe, pomosty

izolacyjne

Jako sprzt chronicy przed pojawieniem si napicia su urzdzenia przenone do uziemienia i zwierania (uziemiacze przenone i zarzutki). Jako sprzt izolacyjny wskazujcy obecno

49

napicia stosowane s wskaniki napicia do 750 V, wskaniki wysokiego napicia, amperomierze cgowe oraz uzgadniacze faz. Do sprztu zabezpieczajcego zalicza si: supoazy, szelki bezpieczestwa, okulary ochronne, maski przeciwgazowe, pasy bezpieczestwa oraz hemy z oson twarzy. Sprzt pomocniczy stanowi: ogrodzenia, barierki i liny, pyty izolacyjne, siatki ochronne oraz tablice ostrzegawcze. Sprzt ochronny uytkowany i zapasowy winien by ewidencjonowany. Niezalenie od przegldw sprztu, poprzedzajcych kadorazowe uycie, poszczeglne rodzaje sprztu ochronnego naley poddawa okresowym prbom napiciowym.

Terminy bada okresowych sprztu ochronnego podane s w tabeli 16.

Tabela 16. Terminy bada okresowych sprztu ochronnego

Nazwa sprztu Termin bada okresowych

Rkawice elektroizolacyjne 12 miesicy

Wskaniki napicia 1110kV 12 miesicy

Drki izolacyjne pomiarowe 12 miesicy

Obuwie elektroizolacyjne 12 miesicy

Wskaniki napicia 220750kV 24 miesice

Drki manipulacyjne 24 miesice

Drki izolacyjne do nakadania uziemiaczy 24 miesice

Kleszcze i uchwyty do bezpiecznikw 24 miesice

Dywaniki i chodniki gumowe 24 miesice

Pomosty izolacyjne 36 miesicy

13. RATOWANIE OSB PORAONYCH PRDEM

Postpowanie powypadkowe powinno cechowa si: - szybkoci dziaania, - sprawnoci, - spokojem

Szczeglnie wana jest szybko dziaania z uwagi na zmniejszajce si z kad minut szanse uratowania osoby nieprzytomnej, ktra utracia oddech. Po 1 minucie do rozpoczcia sztucznego oddychania szanse te wynosz ok. 95%, po 5-ciu - 25%, a po 8-miu - tylko 5%. Akcja ratowania rozpoczyna si od natychmiastowego uwolnienia poraonego spod dziaania prdu. W sieciach do 1 kV uwolnienia mona dokona przez:

a) wyczenie napicia we waciwym obwodzie elektrycznym, b) odcignicie poraonego od urzdze bdcych pod napiciem, c) odizolowanie poraonego. W sieciach o napiciu powyej 1 kV do uwolnienia poraonego mona stosowa metod a) lub b). Wyboru metody i sposobu uwolnienia poraonego spod napicia dokonuje ratujcy w zalenoci od warunkw w jakich nastpio poraenie oraz majc na wzgldzie wasne bezpieczestwo (sprzt ochronny). Po uwolnieniu poraonego spod dziaania prdu naley natychmiast przystpi do udzielania pierwszej pomocy. Mog tu wystpi nastpujce moliwoci:

A. Poraony jest przytomny i oddycha Naley poraonego niezwocznie przewie do lekarza lub wezwa pomoc lekarsk dla przeprowadzenia szczegowych bada.

B. Poraony jest nieprzytomny (nie reaguje na adne bodce zewntrzne i nie mona z nim nawiza kontaktu),

a) oddycha - brak bezporedniego zagroenia dla ycia - Naley uoy poraonego na prawym boku, rozluni ubranie i obserwujc oddech oczekiwa na przybycie lekarza lub przetransportowa na badania lekarskie,

50

b) nie oddycha - (objawy bezdechu: brak ruchw klatki piersiowej, brak szmeru wydechu, objawy sinicy warg i uszu)

1) krenie krwi istnieje (sprawdzamy na ttnicy szyjnej) - naley natychmiast podj zabieg sztucznego oddychania, wykonujc je do powrotu oddechu lub do przybycia i pomocy lekarskiej,

2) krenie zatrzymane - wraz z zabiegiem sztucznego oddychania naley podj poredni masa serca. Metody sztucznego oddychania:

1) bezporednie ( usta-usta, usta-nos lub usta-usta/nos), 2) porednie ( Silvester - Broscha i Holger - Nielsena) w cyklu 12-15 razy na minut.

Poredni masa serca polega na rytmicznym ugniataniu serca w okolicy mostka z szybkoci ok. 60-70 razy na minut. Stosujc pierwsz pomoc u osoby nieprzytomnej musimy pamita o utrzymaniu podstawowych funkcji yciowych i tu bardzo pomocnym jest schemat postpowania okrelony polskim skrtem DOK, w ktrym D = drono drg oddechowych, ktr uzyskujemy przez rozpicie ciasnego ubrania, usunicie cia obcych z jamy ustnej i ewentualne odchylenie gowy lub wysunicie uchwy zapobiegajce zapadaniu jzyka, O = oddychanie samoistne lub wykonywane przez nas metod usta-usta lub usta-usta/nos, K = krenie samoistne lub zabezpieczone przez zewntrzne uciskanie mostka.

Wykonujc sztuczne oddychanie i zewntrzne uciskanie mostka u osoby dorosej stosujemy 2 wdechy i 30 ucini mostka.

W 2005 r. Polska Rada Resuscytacji opracowaa wytyczne resuscytacji kreniowo-oddechowej, ktre uwzgldniajc aktualny stan wiedzy i praktyki medycznej wprowadziy zmian obowizujcego do niedawna sposobu postpowania przy udzielaniu pomocy przedlekarskiej. Poniej przedstawiono wprowadzony przez te wytyczne algorytm podstawowych zabiegw resuscytacyjnych.

51

52

14. OCHRONA PRZECIWPOAROWA

W warunkach eksploatacji urzdze elektroenergetycznych zagroenie poarowe moe by spowodowane:

a) nieprawidowym doborem urzdze do warunkw rodowiskowych lub ukadowych, b) niewaciw konserwacj lub eksploatacj urzdze. Zasady postpowania w przypadkach zagroenia poarowego powinny by okrelone w instrukcji przeciwpoarowej. Do chwili przybycia stray poarnej wszyscy pracownicy powinni przystpi do likwidacji poaru za pomoc podrcznego sprztu ganiczego. Podrcznym sprztem ganiczym s ganice i agregaty - pianowe, halonowe, niegowe i proszkowe oraz koce ganicze, piasek i woda. Charakterystyka i przeznaczenie rodkw ganiczych przedstawiono w tabeli 17.

Tabela 17. Charakterystyka i przeznaczenie rodkw ganiczych. Nazwa rodka

ganiczego

Krtka charakterystyka rodka

Przeznaczenie

Woda rodek powszechnie wystpujcy, niepalny, o duym cieple parowania, W kontakcie z ogniem wytwarza du ilo pary wodnej, ktra wypiera powietrze, utrudniajc proces palenia.

rodek powszechnie stosowany w postaci strumienia zwartego lub rozpylonego.

Nie nadaje si do gaszenia:

materiaw, ktre reaguj z wod (karbid, sd, potas, wapno),

pynw atwopalnych lejszych od wody (benzyna, nafta,olej).

instalacji elektrycznych i urzdze pod napiciem.

Piana ganicza Piana mechaniczna otrzymywana przez zmieszanie wody ze rodkami pianotwrczymi i powietrzem. Piana chemiczna powstaje w wyniku

reakcji chemicznej midzy roztworami rodkw zasadowych a kwasami.

Nadaje si do gaszenia pynw atwopalnych oraz przedmiotw, ktre mog by gaszone wod. Nie wolno stosowa do urzdze elektrycznych pod napiciem i gaszenia cia reagujcych z wod.

Dwutlenek

wgla

Uniwersalny rodek ganiczy uywany w stanie ciekym. Sublimuje w temperaturze -78

0C. Nie przewodzi

prdu elektrycznego, nie wchodzi w reakcje z innymi ciaami.

Nadaje si do gaszenia wszelkich poarw. Stosowany gwnie do gaszenia urzdze elektrycznych pod napiciem, poarw niektrych substancji reagujcych z wod oraz palcych si pojazdw mechanicznych.

Halony S to ciecze niepalne, o Niskiem temperaturze wrzenia. W zetkniciu z ogniem wytwarzaj toksyczne pary.

S uniwersalnymi rodkami ganiczymi, zwaszcza do gaszenia urzdze elektrycznych pod napiciem oraz cieczy palnych. Niedopuszczalne jest stosowanie w

zamknitych pomieszczeniach, bez stosowania ochrony przeciwgazowej.

Zgodnie z Dyrektyw UE stosowanie urzdze halonowych zostao ograniczone do tzw. zastosowa krytycznych.

Proszki

ganicze

S zwizkami sodu i potasu. Nie przewodz prdu.

Jako uniwersalny rodek ganiczy nadaj si zwaszcza do gaszenia:

pynw i gazw atwopalnych,

instalacji elektrycznych pod napiciem,

archiww, bibliotek, muzew itp.

Piasek rodek powszechnie dostpny. Stosowany do gaszenia w pocztkowym etapie poaru.

Palce si urzdzenia elektryczne naley gasi po wyczeniu napicia. Jeeli wyczenie napicia jest niemoliwe, to do gaszenia poaru mona stosowa wycznie ganice i agregaty

53

niegowe, proszkowe i halonowe. W pomieszczeniach zamknitych mona stosowa ganice halonowe przy korzystaniu z masek gazowych. Palcy si olej mona po wyczeniu napicia gasi ganicami pianowymi. Palce si ubranie na czowieku naley gasi tumic ogie kocami z wkna szklanego.

15. PRACE KONTROLNO-POMIAROWE

Rozrnia si podstawowe dwa rodzaje bada i pomiarw: a) badania i pomiary odbiorcze. b) badania i pomiary eksploatacyjne okresowe (ochronne).

Badania i pomiary odbiorcze dotycz instalacji lub urzdze elektrycznych nowo instalowanych lub modernizowanych.

Zakres bada odbiorczych obejmuje: - sprawdzenie dokumentacji,

- ogldziny instalacji (urzdzenia), - prby i pomiary parametrw, - sprawdzenie funkcjonalne dziaania urzdzenia i/lub ukadu.

Szczegowe wymagania odnonie ogldzin i prb instalacji elektrycznych przy badaniach odbiorczych i okresowych okrela norma PN-HD 60364-6:2008, odnonie instalacji piorunochronnych norma PN-EN 62305, a w odniesieniu do urzdze elektrycznych o napiciu do 1 kV norma PN-E-04700:1998.

Badania eksploatacyjne okresowe maj na celu sprawdzenie, czy stan techniczny instalacji lub urzdze elektrycznych w trakcie eksploatacji nie uleg pogorszeniu w stopniu stwarzajcym zagroenie dla ich dalszego bezpiecznego uytkowania.

Czasookresy przeprowadzania bada okresowych s zalene od charakteru instalacji (urzdze) oraz warunkw rodowiskowych ich eksploatacji. W tabeli 18 podano racjonalne wymagania odnonie ramowych czasookresw bada eksploatacyjnych zgodne z Ustaw Prawo Budowlane.

Tabela 18. Zalecane czasokresy pomiarw eksploatacyjnych instalacji i urzdze elektrycznych

Lp.

Rodzaj pomieszczenia

Okres czasu pomidzy sprawdzeniami rezystancji izolacji skutecznoci

ochrony

przeciwporaeniowej 1 O wyziewach rcych Nie rzadziej ni co 1 rok Nie rzadziej ni co 1 rok 2 Zagroone wybuchem Nie rzadziej ni co 1 rok Nie rzadziej ni co 1 rok 3 Otwarta przestrze Nie rzadziej ni co 5 lat Nie rzadziej ni co 1 rok 4 Bardzo wilgotne o wilg. ok. 100% i przejciowo

wilgotne (75 do 100%)

Nie rzadziej ni co 5 lat Nie rzadziej ni co 1 rok

5 Gorce (o temperaturze powietrza ponad 35C) Nie rzadziej ni co 5 lat Nie rzadziej ni co 1 rok 6 Zagroone poarem Nie rzadziej ni co 1 rok Nie rzadziej ni co 5 lat 7 Stwarzajce zagroenie dla ludzi

(ZL I, ZL II i ZL III)

Nie rzadziej ni co 1 rok Nie rzadziej ni co 5 lat

8 Zapylone Nie rzadziej ni co 5 lat Nie rzadziej ni co 5 lat 9 Pozostae nie wymienione w p. 1-8 Nie rzadziej ni co 5 lat Nie rzadziej ni co 5 lat

Wymagania dotyczce dokadnoci pomiarw okrelone przez wieloarkuszow norm PN-EN 61557 dot. urzdze pomiarowych dla bada rodkw ochronnych podaje tabela 19.

54

Tabela 19. Maksymalne bdy robocze przyrzdw stosowanych do bada instalacji elektrycznych wg normy PN-EN 61557.

Wielko mierzona Maksymalny bd roboczy

Cz normy PN-EN 61557

Rezystancja izolacji

30% 2

Impedancja ptli zwarciowej

30% 3

Rezystancja przewodw uziemiajcych i przewodw wyrwnawczych

30% 4

Rezystancja uziemienia

30% 5

Prd rnicowy wyzwalacza urzdzenia rnicowo - prdowego

10% 6

Napicie dotykowe spodziewane przy znamionowym prdzie rnicowym urzdzenia ochronnego

20% 6

Badania i pomiary ochrony podstawowej (przed dotykiem bezporednim)

Badania ochrony podstawowej (przed dotykiem bezporednim) obejmuj: pomiar rezystancji izolacji, pomiar wskanika R60/R15, ogldziny izolacji czci czynnych urzdze i instalacji, w tym izolacji przewodw, sprawdzenie stanu ogrodze (przegrd) i obudw (oson) pod ktem zgodnoci wykonania z projektem i wymaganiami rodowiskowymi, pomiar wytrzymaoci elektrycznej, pomiar odstpw izolacyjnych na powierzchni i w powietrzu, sprawdzenie skutecznoci zabezpieczenia przy uyciu barier (przegrd), sprawdzenie odlegoci zabezpieczajcych przed niezamierzonym dotykiem czci czynnych, w przypadku ochrony przez umieszczenie poza zasigiem rki.

Podstawowe znaczenie przy ocenie ochrony odgrywa pomiar rezystancji izolacji, gdy stan izolacji ma decydujcy wpyw na prawidowe funkcjonowanie urzdze elektrycznych i bezpieczestwo obsugi i otoczenia.

Badania i pomiary ochrony przy uszkodzeniu (przy dotyku porednim)

Podstawowe znaczenie w zakresie bada ochrony przy uszkodzeniu (przy dotyku porednim) odgrywaj badania dla oceny samoczynnego wyczenia zasilania, ktre w praktyce sprowadzaj si do pomiarw impedancji (rezystancji) ptli zwarcia i pomiarw rezystancji uziemie oraz sprawdzenia podanych powyej w rozdz. 8 warunkw samoczynnego zadziaania urzdze zabezpieczajcych przeteniowych lub rnicowoprdowych w poszczeglnych ukadach sieciowych albo nie przekroczenia dopuszczalnej wartoci napicia dotykowego w sieci TT i IT.

Do pomiarw impedancji (rezystancji) ptli zwarciowej gwnie w sieciach TN moe by stosowana: metoda techniczna (woltomierzowa) lub co czciej ma zastosowanie metoda sztucznego zwarcia z wykorzystaniem odpowiednich przyrzdw pomiarowych.

Szczegowe wymagania odnonie pomiarw impedancji ptli zwarcia i rezystancji uziemie okrela norma PN-HD 603646:2008.

55

Ocena skutecznoci samoczynnego wyczenia w ukadzie TN (dawnego zerowania) wymaga przeprowadzenia pomiaru impedancji (rezystancji) ptli zwarciowej, co realizowane jest metod sztucznego zwarcia (rys.39).

PE

Rys.39. Pomiar impedancji ptli zwarcia metod sztucznego zwarcia.

Schemat ukadu do pomiaru prdu zadziaania wycznika rnicowoprdowego pokazano na rys. 40.

L1

L2L3

NI n

VA

M~

W

Rp

Rys. 40. Schemat ukadu do pomiaru prdu zadziaania wycznika rnicowoprdowego.

Przy pomiarach rezystancji uziemie stosuje si: a) metod techniczn (rys.41) b) metod kompensacyjn (rys.42).

A

V

U~

Zasilanie

Rx x S y P

Rp Regulacja prdu

6m 6m

20m 20m

Rys.41. Schemat ukadu do pomiaru opornoci uziemienia metod techniczn

L1 L1

L2 L2

L3 L3

N

V A

Rp

56

Rys.42. Schemat ukadu do pomiaru opornoci uziemienia metod kompensacyjn.

Rys. 43. Zasada pomiaru rezystancji uziemienia (a) oraz rozkad potencjau midzy uziomem badanym i pomocniczym (b)

U1, U2, U3 wartoci mierzonych napi przy umieszczeniu sondy S w punktach 1, 2 i 3; A uziom podlegajcy prbie, odczony od innych rde zasilania; B uziom pomocniczy(prdowy); S sonda napiciowa.

57

Tabela 20. Minimalne odlegoci midz