Piotr SIUDA

Jakość życia i cyberwykluczenie w dobie Web 2.0

Internet to medium, które zyskuje coraz większą popularność, staje się w co­raz większym stopniu ważnym elementem codziennego życia ludzi, wywiera na nie ogromny wręcz wpływ. Gospodarka, edukacja, polityka to tylko niektóre dziedziny życia przeobrażone w wyniku zaistnienia Internetu. Można zaryzyko­wać stwierdzenie, że medium to coraz bardziej kształtuje i zmienia wszystkie niemal dziedziny ludzkiej aktywności (różne aktywności w różnym stopniu). Jak twierdzi M. Castells, żyjemy dzisiaj w galaktyce Internetu (poprzedzała ją ga­laktyka Gutenberga)1

• Świat w wyniku zaistnienia elektronicznej sieci uległ szybkiej i radykalnej przemianie. Jest ona tak intensywna między innymi dlate­go, że Internet to medium, które rozrasta się niezwykle gwałtownie. Rozwój elektronicznej sieci jest stały (choć nierównomierny w różnych rejonach świata), stale bowiem udoskonalana i rozbudowywana jest infrastruktura internetowa, czyli zarówno łącza jak i komputery, za pomocą których sieć dociera do użyt­kowników. Coraz więcej jest również tych ostatnich. W 2004 roku z Internetu korzystało 934 miliony ludzi. Szacuje się, że liczba netizenów, jak bywają okre­ślani lntcrnauci, w 2007 rok-u przekroczy l miliard 350 milionów2

.

Jeśli przyjrzeć się Internetowi, to rozwija się i zmienia nie tylko jego tech­niczna infrastruktura. Procesowi temu podlegają także różnorodne narzędzia in­ternetowe czy oprogramowanie. Przed 1990 rokiem nikt nie znał jeszcze czegoś takiego jak strony internetowe czy niezwykle dziś populamych przeglądarek in­ternetowych. Do tamtego momentu najpowszechniej wykorzystywanym i najpo­pularniejszym narzędziem sieciowym była przede wszystkim poczta e-mail. Tworzenie serwisów internetowych, zwanych stronami internetowymi, rozpo­częło się dopiero po 1990 roku wraz ze stworzeniem przez T ima Bernersa-Lee­angielskiego informatyka pracującego w laboratorium fizycznym w Genewie

: M. Castells, Galaktyka Internetu: refleksje nad Internetem, biznesem i społeczeństwem, Rebis, Poznań 2003, s. 12. Internet Standard. Globalna wioska w liczbach, źródło: http://www.intemetstandard.pVnews/ 85065.html

310 Piotr SfUDA

sieci World Wide Web3. To, jak bardzo Internet ewoluuje pod względem wya­

rzystywanych narzędzi i oprogramowania, pokazuje również, jak dzisiaj zan;n.. wykorzystywanie niezwykle kiedyś populamych kanałów czat IRC (Internet k-­lay Chat) czyMUD-ów (Multiple User Dungeons).

Elektroniczna sieć zatem zmienia się, ewoluuje, powstają coraz nowsze llli­rzędzia wykorzystywane w jej obrębie. Powstanie najnowszych związane jest z niezwykle świeżym zjawiskiem, jakim jest Web 2.0, zjawiskiem, które z ~ pewnośc ią określić można nowym obliczem Internetu. Web 2.0 oznacza j~ ściową zmianę, niektórzy twierdzą wręcz, że Web 2.0 to swoista rewolucja w m. ternecie, która wywróciła to medium do góry nogami.

Pojęcie Web 2.0 rozpowszechniło się w 2004 roku po serii konferencji :sal!

temat nowych technik internetov.ych, organizowanych przez firmy O'Reib"y i MediaLive International. Do tamtego momentu temat tego nowego trendu ia­temetowego ,,roztrząsany był głównie w specjalistyczno-hobbystycznych bio­gach przez fascynatów i futurologów Internetu. Ale teraz nowe hasło przekraC22 granice b logów i (także w Polsce) wchodzi do języka menedżerów w garni~ i krawatach gotowych postawić na nową kartę duże pieniądze"4. Jak dotąd~ stworzono jednej, jasnej definicji Web 2.0. Mimo ogromnej populamości teg.; zjawiska jest to jeszcze termin nieco mglisty i intuicyjny. Przyjmuje się, że oznacza on strony internetowe nowej generacji, ukuty zaś został w celu odróż­nienia ich od tradycyjnych stron internetowych określanych mianem Web 1.0.

Niektórzy badacze zajmujący się Internetem uważają, że termin Web 2.0 ~ marketingowy humbug, chwyt, który ma wesprzeć współczesny e-biznes i .zru­welować skutki słynnego krachu giełdowego w 2001 roku, czyli słynnej kl~.J>i dot-comów. Jak twierdzi choćby Paul Boutin, nowe określenie, czyli właśllie Web 2.0, potrzebne było "internetowym przedsiębiorcom, którzy spóźnili się= boom związany z rozwojem Web 1.0"5

• Podobnie uważa Russel Shaw, wprosz nazywając Web 2.0 "chwytem marketingowym"6

. Wielu krytyków wskazuje, że Web 2.0 tak naprawdę nie wprowadza żadnych nowości albo są one jedynie ko­smetyczne, polegają bardziej na charakterystycznym wyglądzie serwisów inter­netowych niż na nowych mechanizmach ich funkcjonowania. Częste są opinie, że wiele rozwiązań, które uznaje się za elementy systemu Web 2.0, pojawiło się o wiele wcześniej, niż zaczęto mówić o tym nowym trendzie internetowym.

3 M. Kryszczuk, Historia nowego medium - sieci Internet, ,,Kultura i Społeczeństwo" 2002, t. XL \'l. orl,s.l35.

4 Z. Domaszewicz, Web 2.0 to rewolucja w /ntemecie?, :iródlo: http://gm;podarka.gazetapVgospodalka 1,68367,3196659.htrnl

5 P. Boutin, Thc newinternat n boom" doesn 't livcup ro it 's noma, :źródło: http://www.slatc.cor:ro. id/2138951

6 R. Shaw, Web 2.0.? /t doesn 't exist, źródło: http://blogs.zdnet.com/ip-telephony/?p=805

'

Jakość życia i cyberwyk/uczenie w dobie Web 2.0 311

Według tych opinii Web 2.0 jedynie łączy technologie Web 1.0 i dopisuje do mch filozofię komunikacji między użytkownikami a administracją SCJWiSU.

Obok tych krytycznych głosów pojawiają się jednak również zupełnie inne. Według nich Web 2.0, ów nowy trend internetowy rzeczywiście istnieje7

. Jeśli rudzie o nim mówią, jeśli programiści tworzą coś, co nazywają Web 2.0, skoro tworzą nowe, wcześniej nieznane technologie, jeśli jest o tym coraz głośniej, to mówiąc kolokwialnie, coś na rzeczy jest. O tym, że Web 2.0 to rzeczywista zmiana, świadczy ogromne zainteresowanie tym zjawiskiem pr.zez fundusze Venture Capital, czyli fundusze wysokiego ryzyka. Inwestorzy inwestują w ser­wisy z kręgu Web 2.0 coraz większe pieniądze. Ogólnie cieszą się one ogrom­nym wręcz zainteresowaniem nie tylko ze strony biznesmenów, ale również użytkowników elektronicznej sieci.

Wspomniałem już o tym, że Web 2.0 definiuje się bardzo często w opozycji do starszych seiWisów określanych mianem Web 1.0. Właśnie w ten sposób uj­muje to zjawisko wybitny znawca sieci Tim O'Reilly, który w swoim artykule What is Web 2.0 definiuje sieć nowej generacji na przykładach, które konfrontu­je ze stronami Web 1.08

• Przeciwstawienie tych dwóch rodzajów serwisów opie­ra się, ogólnie sprawę ujmując, na dynamice starych i nowych witryn. To co sta­re jest, według O'Reillyego, statyczne, w odróżnieniu od dynamicznych stron i narzędzi internetowych nowej generacji. I tak na przykład Brittanica Online (http://www.britannica.com/) statyczna, dostojna, centralnie redagowana jest Web LO, natomiast Web 2.0 to Wikipedia (http://www. wikipedia.org/) - ency­klopedia wspólnie tworzona przez intemautów. Ofoto (http://www.kodakgallery. com!Welcomejsp) jest uważane za Web 1.0, Flickr (http://wwwflickr.com/) za Web 2.0, DoubleClick (http://www.doubleclick.com/us/) (tradycyjny seJWis re­klamowy) to Web LO, Google AdSense (reklamowy mechanizm Google, który uwzględnia kontekst witryn internetowych) to Web 2.0.

Wśród ogromnej masy serwisów Web 2.0 wyróżnić możemy kilka ich kate­gorii. Jedną z nich stanowią serwisy społecznościowe, czyli tzw. social networ­king. Pierwszym serwisem tego typu był Friendster (http://www.friendster. com/). Obecnie ta powstała zaledwie dwa lata temu społeczność wirtualna ma około 50 milionów użytkowników. Celem tego serwisu jest umożliwienie lu­dziom zawiązania i utrzymania kontaktów towarzyskich. Podobny cel ma serwis MySpace (http://www:myspace.com/). Specjaliści z branży internetowej wskazu­ją na jego spektakularny rozwój. W ciągu zaledwie roku (założony został

w 2003 roku przez T. Andersona i Ch. DeWolfe'a) zdołał on bowiem zgroma-

7 B. Miś, Władza myszki, ,.Polityka" 2006, nr 14/2549, s. 86-87. 8 T. O'Reilly, Wl•at is Web 2.0, źródło: http://www.oreillynet.com/pub/aloreilly/tim/news/2005/

09/30/what-is-web-20.html

31.2 Piotr SIUDA

dzić sto milionów użytkowników. Obecnie wchodzi w skład imperium medial­nego Roberta Murdocha, który kupił go za 580 mln. dolarów. Nie jest to wcale dziwne, zważywszy, że obecnie MySpace znajduje się na S miejscu najbardziej populamych stron WWW. Umożliwia on komunikację i nawiązywanie nowych znajomości za pomocą, tzw. profilu, czyli prywatnej strony użytkownika, na któ­rej może on przedstawić siebie, prowadzić własny b log czy stworzyć własną ga­lerię zdjęć. Ogromna populamość serwisu spowodowała, że szybko doceniono jego możliwości reklamowe. Korzysta na tym przede wszystkim branża mu­zyczna, filmowa i telewizyjna. Jest to szczególnie skuteczna forma promocji dla młodych grup muzycznych, które umieszczają próbki swojej twórczości w miej­scu łatwo dostl;?pnym dla potencjalnych nabywców9

.

Szczególnego rodzaju serwisami social networking są społeczności z tzw. kręgu business networking. Są to społeczności grupujące ludzi biznesu, przed­siębiorców poszukujących nowych okazji biznesowych. Partycypują w nich również ludzie poszukujący pracy. Ogólnie stwierdzić można, że są to społecz­ności, w których ludzie partycypują ze względów zawodowych - poszukuja_ przydatnych informacji, kontaktów zawodowych, okazji rozwoju, nowej pracy itd. Przykładem takiej społeczności są chociażby Linkedln (http://www.linked.in. com!) czy Xing (http://www.xing.com/).

Innego rodzaju nurt Web 2.0 stanowią serwisy z kręgu social publishing. czyli serwisy amatorskiego dziennikarstwa internetowego, uprawianego przez zwykłych ludzi, nieprofesjonalnych dziennikarzy tworzących wiadomości na łamach rożnego rodzaju stron internetowych, blogów itp. Internauci coraz czę­ściej pragną być nie tylko biernymi odbiorcami informacji, ale też chcą je ak­tywnie tworzyć. Na serwisach social publishing amatorzy umieszczają prodn­kowane przez siebie wiadomości, newsy, piszą o tym, co ich interesuje, za­

mieszczają dziennikarski materiał filmowy czy zdjęciowy. Tego rodzaju serwi­sów powstaje coraz więcej . Przykładem bardzo populamego jest założona w Ko­rei Porudniowej w 2000 roku gazeta on-line- OhmyNews, dla której obecnie pi­sze około 32 tysiące dziennikarzy nieprofesjonalistów. Jak podkreśla wielu spe­cjalistów, gazeta ta ma ogromny wpływ na kształtowanie poglądów politycz­nych Koreańczyków. Innym bardzo populamym na całym świecie serwisemj.s WikiNews. Ten siostrzany projekt Wikipedii jest całkowicie darmowym źródłem informacji, reportaży i artykułów dziennikarskich, redagowanych przez internau­tów i możliwych do edytowania czy uzupełniania przez każdego, kto uważa, żr warto coś dodać.

Inne bardzo popularne serwisy Web 2.0 to chociażby del.icio.us (http:/ideL icio.usl)- nieustannie konstruowany, uaktualniany na bieżąco przez internautó"IO

9 J. Szubrycbt, Bujda News, ,.Przekrój" 2006, nr 16/3 l 74, s. 66-69.

Jakość życia i cybenvykluczenie w dobie Web 2.0 313

gigantyczny katalog witryn sieciowych, czyli tak zwany serwis z.akładkowy.

Każdy może w nim wpisać adresy witryn, które uważa z,a godne zainteresowa­nia10. Web 2.0 to również newsfeedy redagowane przez użytkowników, takie jak cbociazby Digg (http://www.digg.com/) czy Reddit (http://reddit.com/), AJAX­-owe aplikacje, takie jak Google Maps (http://maps.google.com/) i Google Mail (http://gmail.google.com/), serwisy video jak YouTube (http://www.youtube. com!) i Google Video (http://video.google.com/) czy spersonifikowane radia in­ternetowe, jak Lastfm (http://www.last.fm/). Do nurtu Web 2.0 zaliczyć możemy również różnorodne serwisy fotograficzne, gdzie intemauci zamieszczać mogą swoje zdjęcia, takie jak na przykład Flickr (http://www.flickr.coml). Z całą pew­nością nie sposób jest w żadnym chyba opracowaniu wymienić wszystkich ser­wisów, które można by uznać za Web 2.0, jest ich bowiem niezliczona wręcz ilość. Sprawę utrudnia dodatkowo fakt, że powstaje ich coraz więcej.

Dzieje się tak również w Polsce. Rosnąca liczba serwisów spod znaku Web 2.0 świadczy o tym, że zjawisko to staje się coraz bardziej popularne i w naszym kraju. Najpopularniejsze polskie witryny to chociażby serwisy społecznościowe, takie jak Grono.net (http://grono.net/) czy Spinacz.pl (http://www.spinacz.pl/). Populamością cieszą się również serwisy z kręgu business networking, takie jak np. Goldenline (http://www.goldenline.pl/), serwisy newsfeedowe jak Wykop (http://www. wykop.pll) czy zakładkowe (przykładowo Linkolagia [http://www. linkologia.pll)). Podobnie jak zagranicznych istnieje bardzo dużo rodzimych serwisów spod znaku Web 2.0.

Z całą pewnością warto wymienić serwisy będące ikonami Web 2.0, nie ma jednak możliwości opisania ich wszystkich, wymienienia ich funkcjonalności i narzędzi, którymi operują. Zamiast tego watto skupić się na tym, jakie nowości

w porównaniu z witrynami Web 1.0 są wspólne dla wszystkic.h bądź większości

serwisów nowej generacji. Doskonale nowości te opisuje w swoim artykule Web 2.0 Next Big Tning Or Next Big Internet Bubble? David Bese1

• Posiłkując się opisem dokonanym przez tego autora, wyróżniam dwojakiego rodzaju zmiany charakterystyczne dla Web 2.0, które nazwę zmianami technologicznymi i zmja­nami społecznymi . Nie znaczy to oczywiście, że zmiany społeczne nie mają oparcia w używanych przez programistów technologiach. Jest oczywiście od­wrotnie, lecz nazywając pewne nowości społecznymi, chodziło mi o podkreśle­nie społecznych konsekwencji ich zastosowania.

Jeśli chodzi o aspekt technologiczny, dotyczący programowania, tworzenia stron internetoWych, to nie jest on zbyt istotny z punktu widzenia moich rozwa-

10 R. Miś, Wlnrlzn muzyki ... , ' · RJ\-R7. 11 D. Best, Web 2.0 Next Big Thing Or Next Big Internet Bubble?, źródło: htlp://pagc.mi.fu-berlin.del

- besUuniiWIS/Web2.pdf

314 PiotrSIUDA

żań. Warto tylko wspomnieć, że pod względem technologicznym strony Web 2.0 charakteryzują się wykorzystaniem interaktywnych technik, takich jak AJAX, udostępuiauiem interface'ów XML, korzystaniem z nowych technik, ta­kich jak XHTML, SOAP, XUL, RDF, dużo częstszym wykorzystywaniem kana­łów RSS oraz bardzo szerokim rozpropagowaniem, tzw. Webservices12.

Zdecydowanie ważniejszy jest dla mnie społeczny aspekt zmian, jakie niesie ze sobą Web 2.0. Do najważniejszych tego rodzaju zmian, kluczowych dla omawianego przeze mnie tematu, należą:

dostarczanie tzw. user experience, generowanie eontentu przez uZ)'tkowników, tworzenie wokół serwisów społeczności, wykorzystanie zbiorowej inteligencji, folksonomia.

Dostarczanie user experie11ce

Chodzi o to, że użytkownik wchodząc na stronę Web 2.0, powinien czuć, że na takiej się znajduje. Osiąga się to poprzez lekkie zaprojektowanie witryny. wygląd oparty na gradientach i zaokrąglonych elementach, oznaczanie serwisu jako stale będącego w fazie Beta.

Generowanie eontent u p rzez użytkowników

Celem t\vórców serwisów spod znaku Web 2.0 jest to, żeby sieć WWW da­wała użytkownikom jak największą możliwość interakcji i integracji. Osiąga się to między innymi w ten sposób, że środek ciężkości stron WWW zostaje pr.ze­sunięty w kierunku użytkownika. Autorzy witryn przygotowują serwis, ale ją­drem jego funkcjonowania są użytkownicy, którq dostarczają zawartości (eon­tentu) (np. zdjęć, plików wideo, linków do ciekawych stron internetowych itp.). Ogólnie rzecz biorąc, serwisy Web 2.0 charaktc1yzują się zwiększonym wpły­wem użytkownika na kształt serwisu, przy jednoczesnej minimalizacji ingerencji administratorów czy twórców. Doskonale widać to, jeśli przyjrzeć się ilości osób zatrudnionych w największych frrmach z kręgu Web 2.0. Przykładowo YouTube, serwis przyciągający miesięcznie miliony intemautów, zatrudnia zaledwie 25 osób13

•

12 Ibidem. 13 S. Levy, B. Stone, ŻY"t?' Internet, ,.Newsweek" 23.04.2006, s. 61-62.

Jakość życia i cyberwykluczenie w dobie Web 2. O 315

Tworzenie wokół serwisów społeczności

Serwisy Web 2.0 charakteryzują się tym, że bardzo często tworzą wirtualne społeczności użytkowników. Zaczynają oni ze sobą współpracować, budują sieci kontaktów (czyli tworzą listy znajomych, z którymi można się komunikować bezpośrednio), zapraszają do nich znajomych, wysyłają prywatne wiadomości, dyskutują ze sobą za pomocą forów i grup dyskusyjnych. Co niezwykle istotne z punktu widzenia moich rozważań, społeczności internetowe zaspokajają natu­ralne potrzeby współpracy z innymi ludźmi, a także wymiany doświadczeń, in­formacji czy zainteresowań. Umożliwiają skuteczną realizację celów rozrywko­wych i zawodowych. Co warto podkreślić, społeczności te rozwijają się wręcz lawinowo - tempo ich wzrostu, przybywania nowych członków, jest ogromne.

Wykorzystanie zbiorowej inteligencji'

Zbiorowa inteligencja oznacza "zdolność wirtualnych społeczności do pod­noszenia poziomu wiedzy i kompetencji eksperckich ich członków, często po­przez współpracę i debaty prowadzone na dużą skalę" 14• Tak określa ją za P. Levy'm, słynny badacz mediów z MIT Henry Jenkins. Według niego rozpro­szona wiedza ludzi połączonych przez Internet integruje się w inteligencję zbio­rową, która jest silniejsza nawet od najpotężniejszych instytucji. Zgodnie z za­sadą zbiorowej inteligencji, sieć blogów amatorskich dziennikarskich może stworzyć alternatywę dla profesjonalnych dziennikarzy lub też tworzona zespo­łowo Wikipedia może konkurować z tradycyjnymi encyklopediami15

. Chodzi tu po prostu o zdolność produkcji nowej wiedzy, która kryje się w relacjach między ludźmi partycypującymi w społecznościach wirtualnych. Wiedza ta nie jest sta­nem, ale procesem. Dzięki relacjom ludzkim następuje jej wymiana, rozwój, upowszechnienie oraz absorpcja.

Folksonomia

Przez pojęcie folksonomii rozumie się coś przeciwnego taksonomii, czyli hierarchicznemu porządkowaniu treści w Internecie charakterystycznemu dla serwisów typu Web 1.0. Najlepszym przykładem taksonomii są różnorakie kata­logi stron internetowych. Folksonomia natomiast to nieco bardziej demokratycz­ny sposób porządkowania treści w Internecie, z użyciem tzw. tagów. Za pomocą tagów treści porządkowane są nie przez twórców serwisów, ale przez samych użytkowników. Internauci mogą oznaczyć (otagować) dowolne treści, czyli przy-

14 H. Jenkins, Kultura konwergencji, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007, s. 265.

15 S. Levy, B. Stone, tM' Intemet..., s. 61.

316 PtotrSIUDA

pisać im pewne słowa kluczowe. W ten sposób biorą oni, w pewnym sensie, udział w swoistym głosowaniu, mającym na celu uporządkować i wyróżnić tre­ści znajdujące się na serwisach Web 2.0.

Opis zjawiska Web 2.0 miał doprowadzić mnie do rozważań kluc7,owych w tej pracy. Jej celem jest bowiem ukazanie, że partycypacja w nowej generacji ser­wisach internetowych ma znaczny wpływ na jakość życia ludzi. lnternet to bo­wiem medium, które ze względu na bardzo różnorodne czynniki, ma wpływ na szanse życiowe ludzi. Oczywiste jest, że należy to również powiedzieć o serwi­sach Web 2.0. Co więcej, to właśnie one o wiele bardziej niż te spod znaku Web 1.0, wpływają na budowę kapitału społecznego, kulturowego czy ekonomiczne­go internautów. Wpływ na jakość życia ludzi jest o tyle istotny, ze z powstaniem serwisów Web 2.0 wiąże się poważne zagroźenie związane ze zjawiskiem Digi­tal Divide, czyli cyfrowego wykluczenia. Podobnie jak to się ma z dostępem do luternetu w ogóle, tak samo dostęp do serwisów typu Web 2.0 może być źró­dłem zróżnicowania społecznego, podziału na wykluczonych i elitę. W grę

wchodzi tutaj ponadto nie tylko sam dostęp do elektronicznej sieci, ale i umie­jętności wyszukania takich serwisów czy kompetencje pozwalające na korzystne ich używanie.

Jak wskazuje w swoim artykule Dominik Batorski - Internet to medium, które zyskuje coraz większe znaczenie jako źródło szans życiowych ludzi, a przez to staje się ważnym elementem warunkującym jakość ich życia. Dzieje się tak dlatego, że elektroniczna sieć staje się coraz ważniejszym środkiem do­stępu do wiedzy, edukacji, rynku pracy i różnego rodzaju informacji, czyli cze­goś co dzisiaj staje się najcenniejszym kapitałem, znacznie wpływającym na zwiększenie szans życiowych16• Znajduje to potwierdzenie w gdzie indziej przy­taczanych przez Batorskiego badaniach17

• Wykorzystując wyniki badań panelo­wych Diagnoza Społeczna 2003 i 2005, Batorski analizuje społeczne konse­kwencje korzystania z Internetu. Diagnoza Społeczna pozwoliła badaczowi na porównanie osób, które z Internetu korzystająjak również tych, którzy tego nie robią. Dzięki dużej reprezentatywnej próbie (4 tysiące gospodarstw i prawie lO ty­sięcy indywidualnych respondentów) badania pozwoliły na dokonanie dosyć dokładnych porównał1. Batorski twierdzi, że konsekwencje wykorzystania Inter­netu mają wpływ na różne sfery życia. Wyróżnia między innymi wpływ użycia Internetu na: - status społeczno-zawodowy (praca i dochody),

16 D. Batorski, Internet a nierówności społeczne, ,.Studia Socjologiczne" 2005, 177, s. l 10. 17 Idem, Korzystanie z interne/u - przemiany i konsekwencje dla użytkowników, [w: ] Re: in­

temet - społeczne aspekty medium, red. L. Jonak, P. Mazurek, M. Olcoń, A. Przybylska, A. Tarkowski, J.M. Zając, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006, s. 136- 146.

Jakość życia i cyberwyk/uczenie w dobie Web 2.0

uczestnictwo w życiu publicznym, relacje społeczne.

317

Wykorzystanie Internetu wplywa pozytywnie na wszystkie wyróżnione sfe­ry życia.

Przede wszystkim użycie elektronicznej sieci ma pozytywny wplyw na sta­tus społeczno-zawodowy. Dla wielu ludzi Internet staje się sposobem poszuki­wania pracy. Czy przekłada się to na jej znalezierue? Na to pytanie trudno jed­noznacznie odpowiedzieć, ale warto z całą pewnością przytoczyć wyniki badań Batorsk.iego, które wskazują, że osoby niekorzystające z Internetu częściej niż jego użytkownicy znajdująsię poza rynkiem pracy, a co więcej, osoby bezrobot­ne i bierne zawodowo zdecydowanie większe szanse mają na znalezienie pracy, kiedy korzystają z komputera i Internetu. Jak wskazuje Batorsk.i, użycie elektro­nicznej sieci wplywa nie tylko na utratę bądź znalezienie pracy, ale również na zmianę stanowiska. Z badań polskiego badacza wynika, że "awansem cieszyly się znacznie częściej osoby, które korzystają z Internetu. Wśród pracujących użytkowników awans otrzymało 14 procent osób, a wśród osób, które nie korzy­stają z sieci, zaledwie 4. Co więcej, użytkownicy Internetu znacznie częściej po­dejmowali lepiej płatną dodatkowąpracę"18. Jeśli chodzi o zarobki, to generalnie stwierdzić można, że osoby korzystające z komputerów i Internetu zarabiają wię­cej niż niekorzystające, a dodatkowo większy jest również przyrost ich docho­dów. Należy przy tym podkreślić, że fakt korzystania z Internetu ma istotne zna­czenie dla wzrostu dochodów również wtedy, gdy kontrolowane są inne różnice (na przykład związane z wykształceniem) 19.

Jak wynika z badań przeprowadzonych przez Batorsk.iego, użytkownicy In­ternetu w o wiele większym stopniu niż ci, którzy go nie używają, uczestniczą w życiu publicznym. Chodzi tu zarówno o udział w wyborach, angażowanie się w działania na rzecz społeczności lokalnych, uczestnictwo w zebraniach pu­blicznych i zabieranie podczas nich głosu, a także przynależność do organizacji i piastowanie w nich jakichś funkcji. We wszystkich wymienionych wymiarach przewagę mają użytkownicy elektronicznej sieci.

Różnią się oni ponadto od tych pozbawionych do niej dostępu pod wzglę­dem swoich relacji społecznych. Jak pisze Batorski, "liczba osób - przyjaciół

i znajomych, z którymi użytkownicy Internetu utrzymują kontakt- jest znacznie większa niż dla osób niekorzystających z sieci, ( ... ]Warto podkreślić, ze osoby korzystające z Internetu mają znajomych mieszkających w większej odległości.

18 Ibidem, s. 139. 19 Ibidem, s. 140.

318 PiotrSIUDA

Tylko 54 procent osób, z którymi kontakt utrqmują osoby korzystające z lnter­netu, mieszka w tej samej miejscowości lub nie dalej niż lO kilometrów"20

.

Jak wykazały zatem badania Batorskiego, korzystanie lub niekorzystanie z m ternetu to niezwykle istotny czynnik wpływający na szanse życiowe ludzi OI6Z

jakość ich życia. Elektroniczna sieć staje się bowiem coraz ważniejszym śrO.:­

kiem dostępu do wiedzy, edukacji, rynku pracy i róznego rodzaju informacji. pozwala ponadto na łatwiejsze budowanie relacji z innymi ludźmi. Jest to v.ięc doskonałe miejsce budowania społecznego, kulturowego i ekonomicznego kapi­tału ludzi.

Z całą pewnością ogromny wpływ na szanse tyciowe ludzi i budowanie wymienionych kapitałów ma również coraz istotniejszy element eftektronicznej sieci, jakimjest omawiane przeze mnie zjawisko Web 2.0. Jego wpływ na jakość życia lu.dzi wydaje się o wiele większy niż klasycznego Internetu, czyli Web 1.0. Naleźy ]pOStawić sobie pytanie, dlaczego tak się dzieje?

Przede wszystkim Web 2.0 to znacznie szerszy niź dotychczas w Internecie dostęp do wiedzy i informacji. Niezwykle ważne jest tutaj, że zjawisko to daje dostęp do wiedzy szczególnego rodzaju, chodzi bowiem o informacje tworzone przez innych internautów. Tego rodzaju informacje pojawiają się w Internecie bardzo szybko, czego przykładem są różnorakie serwisy social publishing. Jest to ponadto informacja o wiele bardziej niż w wypadku Web l. O spersonalizowa­na, obszerniejsza, zróżnicowana tematycznie. Web 2.0 umozliwia internautom wykorzystanie owej zbiorowej inteligencji, o której jl1Z w pracy pisałem. Wiąże się to właśnie z uzyskiwaniem wiedzy generowanej przez innych intemautów. Uczestnictwo w tej zbiorowej inteligencji pozwala uniezależnić się od różnych instytucji. Można powiedzieć, ze jest to forma budowania kapitału społecznego.

Za pomocą Web 2.0 internauci mogą budować go na niespotykaną dotąd skalę. Dzięki serwisom społecznościowym poznawać oni mogą ludzi o podob­nych zainteresowaniach, poglądach czy wyznawanych wartościach. Społeczno­

ści wirtualne często pozwalają podtrzymywać kontakty istniejące w świecie po­za siecią, są one ponadto bardzo często dla ludzi źródłem wsparcia i pomocy. To dzięki nim ludzie budują sieci relacji i w ten sposób coraz częściej brać mogą udział w życiu społecznym. Społeczncści Web 2.0, a właściwie w ogóle serwisy Web 2.0, dają o wiele większe możliwości niż serwisy Web 1.0, pod względem

swobodnego rozprzestrzeniania własnych idei i myśli . Jednostka zatem ma uła­

twiony dostęp do szerokiego krę&ru i1mych osób, co może sprzyjać tworzeniu ich kapitału społecznego, czyli zwiększeniu liczby dostępnych szans i możliwości.

Web 2.0, o wiele bardziej niź Web 1.0, pozwala również budować kapitał ekonomiczny ludzi. Chodzi tu o uźycie różnorakich serwisów, które pozwalają

20 Ibidem, s. 145.

Jakość życia i cyberwykluczenie w dobie Web 2.0 319

oszczędzać pieniądze, np. serwisów aukcyjnych czy coraz bardziej ostatnio po­pularniejszych porównywarek cen. Zwi~kszeniu szans ekonomicznych i budo­waniu kapitału ekonomicznego sprzyjać mogą też społecznościowe serwisy bu­siness networking. Internauci, budując za ich pomocą sieci relacji, często znaleźć mogą pracę. Biznesmeni, przedsiębiorcy mogą znaleźć okazje biznesowe, które oczywiście przełożyć mogą się na zyski pieniężne.

Partycypowanie w serwisach Web 2.0 może mieć ogromny wpływ na jakość życia i szanse życiowe ludzi. Związane jest to również z tym, że te nowej gene­racji serwisy WWW wiążą się ze zjawiskiem cyberwykluczenia (Digital Divide). Dostęp do serwisów typu Web 2.0 może być źródłem zróżrucowania społeczne­go, podziału na wykluczonych i elitę. W grę wchodzi tutaj ponadto nie tylko sam dostęp do serwisów Web 2.0, ale i umiejętności ich wyszukania czy kompeten­cje pozwalające na korzystne ich używanie. Jak wskazują bowiem teoretycy zajmujący się zjawiskiem .Digital Divide, cyberwykluczeni to nie tylko ci, którzy pozbawieni są dostępu do elektronicznej sieci. Cyberwykluczenie ma trzy wy­miary, są to: - dostęp do Internetu, - jakość tego dostępu, - umiejętności w posługiwaniu się Internetem.

Odnosząc Digital Divide do Web 2.0, brak dostępu do Internetu oznaczać będzie brak dostępu do serwisów Web 2.0. Jest to czynnikiem deprywującym z oczywistych względów. Zła jakość dostępu, oznaczać może pewne ogranicze­nia czasowe w posługiwaniu się Internetem oraz ograniczenia związane z szyb­kością połączenia, co oznaczać może również ograniczenie partycypacji w ser­wisach Web 2.0. Brak umiejętności w posługiwaniu się Internetem przekładać się może na brak umiejętności partycypowania w serwisach Web 2.0. Chodzi o to, że ktoś w ogóle może nie być świadomy istnienia takich serwisów czy też nie potrafi ich znaleźć. A jeżeli już nawet je znalazł i w nich partycypuje, to za­sadnicze staje się pytanie - czy robi to tak, aby wykorzystać możliwości i szan­se, które one dają? Ważny jest zatem sposób wykorzystania tych serwisów, tzn. to czy ludzie nawiązują za ich pomocą kontakty, które coś im dają czy raczej nicpożądane relacje, czyli kontakty, które nie dostarczają żadnych cennych in­formacji czy innych zasobów. W sposobie wykorzystania serwisów Web 2.0 li­czy się również to czy jednostka wykorzystuje je z jakąś wymierną korzyścią dla siebie, w sposób instrumentalny, czy raczej tylko dla rozrywki.

Jeśli użytkownicy Intemetu są pod jakimś względem od Web 2.0 odcięci czy to przez brak dostępu do Internetu, czy przez złąjakość tego dostępu, czy przez nieumiejętność korzystania z serwisów Web 2.0, wówczas jest to czynnik po­głębiający społeczne wykluczenie. Ludzie bowiem: - pozbawieni są wiedzy, którą Web 2.0 oferuje,

320 Piotr SIUDA

nie mogą wykorzystywać, być częścią zbiorowej inteligencji, którą zjawisko Web 2.0 rozwija, ubożeje ich kapitał społeczny, w tak ogromnym stopniu dzięki Web 2.0 roz­wijany, cierpią także ich szanse ekonomiczne i kapitał ekonomiczny, z tego wzglę­du, że nie mogą wykorzystywać wielu okazji, które oferują serwisy Web 2.0. Podsumowując, Web 2.0 jest źródłem rozlicznych korzyści dla tych, którzy

to zjawisko znają i w nim partycypują. Ten nowy trend internetowy jest w ich przypadku czynnikiem powodującym social inclusion, czyli zdecydowanie zwiększa ich szanse życiowe i podnosi jakość życia. Z drugiej strony, osoby czy to pozbawione dostępu do Web 2.0, czy źle z tego zjawiska konystające, są tych korzyści pozbawione. Web 2.0 jest w ich pnypadku czynnikiem powodującym socia/ exclusion, czyli po prostu społeczne wykluczenie. Zjawisko Web 2.0 po­średnio przyczynia się zatem do obniżenia ich szans życiowych i jakości życia. Co więcej, wydaje się, że Web 2.0 także w przyszłości będzie czynnikiem z jed­nej strony podnoszącym, a z drugiej obniżającym szanse życiowe ludzi. Wnio­skować tak można, obserwując dynamiczny rozwój tych nowej generacji serwi­sów internetowych. Dodatkowo słuszne wydaje się przypuszczenie, że wraz z rozpowszechnieniem się Internetu, zwiększeniem liczby jego użytkowników, o cyberwykluczeniu decydowało będzie nie tyle podłączenie do elektronicznej sie­ci, ale właśnie partycypacja w Web 2.0 i czerpanie z niej konyści.

Streszczenie

Web 2.0, nowy trend w Internecie, oznacza powstanie nowej generacji ser­wisów intemetowych. Opierają się one, w o wiele większym stopniu niż trady­cyjne, na interaktywności i partycypacji użytkowników. Web 2.0, w odróżnieniu od starszych Web 1.0, oznacza generowanie eontentu przez internautów, którzy bardzo często tworzą wokół serwisów własne społeczności oraz wykorzystują coś, co Hemy Jenkins nazywa zbiorową inteligencją.

Celem pracy jest ukazanie, że partycypacja w serwisach Web 2.0 ma znacz­ny wpływ na jakość życia ludzi. Serwisy Web 2.0, o wiele bardziej niż te spod znaku Web 1.0, wpływają na budowę kapitału społecznego, kulturowego czy ekonomicznego internautów. Wpływ na jakość życia ludzi jest o tyle istotny, że z powstaniem serwisów Web 2.0 wiąże się poważne zagrożenie związane ze zjawiskiem Digital Divide, czyli cyfrowego wykluczenia. Porlobnie jak to się ma z dostępem do Internetu w ogóle, t2.k samo dostęp do serwisów typu Web 2.0 może być źródłem zróżnicowania społecznego, podziału na wykluczonych i eli­tę. W grę wchodzi tutaj ponadto nie tylko sam dostęp do elektronicznej sieci, ale

Jako.fć życia i cyberwykluczenie w dobie Web 2.0 321

i umiejętności wyszukania takich serwisów czy kompetencje pozwalające na ko­rzystne ich używanie.

Autor analizuje jak Web 2.0 wpływa na jakość życia i nierówności społecz­ne obecnie, ale stara się również wykazać, że i w przyszłości będzie to coraz istotniejszy czynnik różnicujący ludzi na wykluczonych i elitę. Wraz z rozpo­wszeclmieniem się Internetu, o cyberwykluczeniu decydowało będzie nie tyle podłączenie do elektronicznej sieci, ale właśnie partycypacja w Web 2.0 i czer­panie z niej korzyści.

Summary

The quality of life and cyber-exclusion in the age of Web 2.0

Web 2.0 is a new trend on the Internet. The word describes a new generation ofWorld W ide Web services. They are based on interactivity and user participa­tion much more than older Web 1.0 services. Web 2.0 unlike Web 1.0 is based on user generated eontent Web 2.0 users very often participate in virtual com­munities which are created through new generation WWW services. While par­ticipating they are taking advantage of sernetbing w bat Henry Jenkins calls col­lective intelligence.

The goal of the article is to show that participation in Web 2.0 services greatly influences peoples quality of life. New generation o f web services, much more than older Web l. O, are helpful in building of social, cultural and economi­cal capital of Internet users. Web 2.0 influences quality of life also because i t is strictly connected with Digital Divide. Having or not having the Internet is a source of social inequality and divides people. The same goes with Web 2.0. However what really matters with new generation services is not only having access to Internet, but most of al! baving abilities to find web 2.0 services and using them in the ways that favors Intemet users.

Autbor analyzes how Web 2.0 influences quality of life and rises social ine­qualities nowadays, but also tries to show that in the future it will be an impor­tant factor dividing people. While Internet will hecorne more and more popular, Digital Divide will be caused not only through not being connected but also be­cause of not participating in Web 2.0 services and not taking advantages of them.