Tytuł oryginału: How to Maximize Your Child’s Learning Ability

Reprinted by special arrangement with Square One Publishers, Garden City Park, New York, U.S.A.Copyright © 2004 by Lauren Bradway and Barbara Albers HillCopyright © for the Polish edition by Harmonia Universalis, Gdańsk 2011

Wszelkie prawa zastrzeżone. Zarówno cała książka, jak i jakakolwiek jej część nie może być przedrukowywana ani w żaden sposób reprodukowana – mechanicznie, elek-tronicznie lub w jakikolwiek inny sposób, z kserokopiowaniem i odtwarzaniem w środ-kach masowego przekazu włącznie – bez pisemnej zgody wydawnictwa Harmonia Universalis.

Przekład: Joanna KuliśRedakcja językowa: Justyna Nosal-Bartniczuk, Magdalena SibilaRedakcja techniczna: Andrzej SzymańskiProjekt i wykonanie okładki: Katarzyna Preyss-ZacharukZdjęcia na okładce: © Serggod; © Shariff Che'Lah; © Fashayan; © Eky Chan; © appler;

© Vladislav Lebedinski

Redakcja i Biuro Handlowe: 80–283 Gdańsk, ul. Szczodra 6 tel. 58 348 09 50, 58 348 09 51 fax 58 348 09 00 e-mail: universalis@universalis.com.pl

Szczegółowe informacje o naszych publikacjach: www.universalis.com.pl

ISBN 978-83-7744-012-4Gdańsk 2012 – Wydanie I

5

Spis treściPodziękowania .................................................................................................................................................. 9Przedmowa ......................................................................................................................................................... 11Wprowadzenie ................................................................................................................................................... 17

Rozdział 1Styl życia a style uczenia się ...................................................................................................................... 21

Trzy style uczenia się .................................................................................................................................. 21Cechy charakterystyczne wzrokowca ........................................................................................... 23Cechy charakterystyczne słuchowca ............................................................................................ 23Cechy charakterystyczne dotykowca (kinestetyka) ................................................................. 24

Wpływ stylu uczenia się rodziców na style poznawcze dzieci ................................................... 25Nie tylko kwestia stylu uczenia się ....................................................................................................... 30Dlaczego warto zidentyfikować i zmienić styl poznawczy? ....................................................... 30

Krótki sprawdzian stylów uczenia się dla rodziców ....................................................................... 31

Rozdział 2Style uczenia się niemowląt ....................................................................................................................... 33

Trzy style uczenia się ................................................................................................................................. 33Niemowlęta sześciotygodniowe .................................................................................................... 34

Jak rozwijają się niemowlęta o różnych stylach poznawczych ................................................. 36Między trzecim a siódmym miesiącem życia ............................................................................ 36Między ósmym a dwunastym miesiącem życia ....................................................................... 38

Jak poprawić kontakt z niemowlęciem .............................................................................................. 40Techniki wzmacniania i kształcenia umiejętności poznawczych .............................................. 41

Rozwijanie umiejętności wzrokowych ........................................................................................ 43Rozwijanie umiejętności słuchowych .......................................................................................... 46Rozwijanie umiejętności ruchowych ........................................................................................... 48

Krótki sprawdzian stylów uczenia się niemowlęcia ....................................................................... 52

Rozdział 3Style uczenia się dwulatków ..................................................................................................................... 55

Trzy style uczenia się ................................................................................................................................. 55Trzynasty miesiąc życia ..................................................................................................................... 56

Jak rozwijają się dzieci w drugim roku życia .................................................................................... 58Okres od szesnastego miesiąca do ukończenia drugiego roku życia .............................. 58Przed trzecimi urodzinami ............................................................................................................... 60

Wybór rodzaju opieki nad dzieckiem a jego styl poznawczy .................................................... 63Opieka nad wzrokowcami ................................................................................................................ 63Opieka nad słuchowcami ................................................................................................................. 64Opieka nad kinestetykami ............................................................................................................... 64Dzielenie się informacjami na temat stylów poznawczych ................................................. 65

Techniki wzmacniania i kształcenia umiejętności poznawczych ............................................. 66Rozwijanie umiejętności wzrokowych ........................................................................................ 67Rozwijanie umiejętności słuchowych .......................................................................................... 70Rozwijanie umiejętności ruchowych ........................................................................................... 72

Krótki sprawdzian stylów uczenia się dwulatka .............................................................................. 76

6

Rozdział 4Style uczenia się dzieci w wieku przedszkolnym ............................................................................ 79

Trzy style uczenia się ................................................................................................................................. 80Trzylatki ................................................................................................................................................... 80

Jak rozwijają się dzieci w wieku przedszkolnym ............................................................................. 82Okres od trzeciego do piątego roku życia .................................................................................. 82

Przygotowanie przedszkolne a styl poznawczy .............................................................................. 85Przedszkole dla wzrokowców ......................................................................................................... 85Przedszkole dla słuchowców ........................................................................................................... 86Przedszkole dla kinestetyków ......................................................................................................... 86Dzielenie się informacjami na temat stylów poznawczych ................................................. 87

Techniki wzmacniania i kształcenia umiejętności poznawczych .............................................. 89Rozwijanie umiejętności wzrokowych ........................................................................................ 90Rozwijanie umiejętności słuchowych .......................................................................................... 93Rozwijanie umiejętności ruchowych ........................................................................................... 95

Krótki sprawdzian stylów uczenia się przedszkolaka .................................................................. 99

Rozdział 5Style uczenia się dzieci w zerówce ....................................................................................................... 101

Trzy style uczenia się ............................................................................................................................... 102Pięciolatki ............................................................................................................................................. 102

Jak rozwijają się dzieci w zerówce ..................................................................................................... 106Sześciolatki .......................................................................................................................................... 106

Miejsce przygotowania do nauki szkolnej a styl poznawczy ................................................... 109Zerówka dla wzrokowców ............................................................................................................. 113Zerówka dla słuchowców ............................................................................................................... 113Zerówka dla kinestetyków ............................................................................................................. 113Współpraca z nauczycielem .......................................................................................................... 114

Techniki wzmacniania i kształcenia umiejętności poznawczych ............................................ 115Rozwijanie umiejętności wzrokowych ...................................................................................... 115Rozwijanie umiejętności słuchowych ........................................................................................ 118Rozwijanie umiejętności ruchowych .......................................................................................... 121

Krótki sprawdzian stylów uczenia się dziecka w zerówce ........................................................ 124

Rozdział 6Style uczenia się pierwszoklasistów ................................................................................................... 127

Trzy style uczenia się ................................................................................................................................ 128Sześciolatki .......................................................................................................................................... 128

Jak rozwijają się dzieci w pierwszej klasie ....................................................................................... 132Siedmiolatki ........................................................................................................................................ 132

Wpływ stylu poznawczego na wyniki szkolne pierwszoklasisty ............................................. 135Przedmioty wzrokowe ..................................................................................................................... 135Przedmioty słuchowe ...................................................................................................................... 136Wyniki szkolne wzrokowców, słuchowców oraz kinestetyków ........................................ 137

Współpraca z nauczycielem ................................................................................................................. 139Osiem faktów, którymi warto podzielić się z wychowawcą ............................................... 140Osiem pytań do nauczyciela ......................................................................................................... 141

Style poznawcze a zajęcia pozalekcyjne ......................................................................................... 142

7

Strategie odrabiania zadania domowego ....................................................................................... 145Strategie dla wzrokowców ............................................................................................................. 145Strategie dla słuchowców .............................................................................................................. 146Strategie dla kinestetyków ............................................................................................................ 146

Techniki wzmacniania i kształcenia umiejętności poznawczych ............................................ 147Rozwijanie umiejętności wzrokowych ...................................................................................... 148Rozwijanie umiejętności słuchowych ........................................................................................ 150Rozwijanie umiejętności ruchowych ......................................................................................... 153

Krótki sprawdzian stylów uczenia się pierwszoklasisty ............................................................ 156

Rozdział 7Style uczenia się dzieci w czwartej klasie ......................................................................................... 159

Trzy style uczenia się ............................................................................................................................... 160Dziewięciolatki ................................................................................................................................... 161

Jak rozwijają się dzieci w czwartej klasie ........................................................................................ 165Dziesięciolatki ..................................................................................................................................... 165

Wpływ stylu poznawczego na wyniki szkolne czwartoklasisty ............................................... 168Przedmioty wzrokowe ..................................................................................................................... 169Przedmioty słuchowe ...................................................................................................................... 169Wyniki szkolne wzrokowców, słuchowców oraz kinestetyków ........................................ 170

Współpraca z nauczycielem ................................................................................................................. 173Osiem faktów, którymi warto podzielić się z wychowawcą ............................................... 174Osiem pytań do nauczyciela ......................................................................................................... 175

Style poznawcze a zajęcia pozalekcyjne ......................................................................................... 176Strategie odrabiania zadania domowego ...................................................................................... 179

Strategie dla wzrokowców ............................................................................................................. 179Strategie dla słuchowców .............................................................................................................. 180Strategie dla kinestetyków ............................................................................................................ 181

Techniki służące poprawie wyników szkolnych ............................................................................ 182Rozwijanie umiejętności czytania ............................................................................................... 183Rozwijanie umiejętności językowych ........................................................................................ 185Rozwijanie umiejętności pisania ................................................................................................. 188Rozwijanie umiejętności informatycznych oraz badawczych .......................................... 188Rozwijanie umiejętności służących do nauki przyrody ...................................................... 189Rozwijanie umiejętności społecznych ....................................................................................... 190Rozwijanie umiejętności matematycznych ............................................................................. 191

Krótki sprawdzian stylów uczenia się czwartoklasisty .............................................................. 193

Rozdział 8Style uczenia się gimnazjalistów .......................................................................................................... 195

Trzy style uczenia się ............................................................................................................................... 196Trzynastolatki ..................................................................................................................................... 197

Jak rozwija się młodzież w drugiej klasie gimnazjum ................................................................ 202Czternastolatki ................................................................................................................................... 202

Wpływ stylu poznawczego na wyniki szkolne gimnazjalisty ................................................... 205Przedmioty wzrokowe ..................................................................................................................... 206Przedmioty słuchowe ...................................................................................................................... 206Wyniki szkolne wzrokowców, słuchowców oraz kinestetyków ........................................ 207

Współpraca z nauczycielem ................................................................................................................. 211Style poznawcze a zajęcia pozalekcyjne ......................................................................................... 213Społeczne konsekwencje stylów poznawczych ........................................................................... 216

Wspieranie rozwoju społecznego gimnazjalisty ................................................................... 218Strategie odrabiania zadania domowego ....................................................................................... 219

Strategie dla wzrokowców ............................................................................................................. 219Strategie dla słuchowców .............................................................................................................. 220Strategie dla kinestetyków ............................................................................................................ 221

Techniki służące poprawie wyników szkolnych ............................................................................ 222Rozwijanie umiejętności czytania i zainteresowania literaturą ........................................ 223Rozwijanie umiejętności językowych ........................................................................................ 224Rozwijanie umiejętności przyrodniczych ................................................................................. 226Rozwijanie umiejętności społecznych ....................................................................................... 228Rozwijanie umiejętności matematycznych ............................................................................. 229

Krótki sprawdzian stylów uczenia się gimnazjalisty ................................................................... 231

Rozdział 9Jak zaradzić problemom w nauce ........................................................................................................ 233

Brakujące elementy układanki ............................................................................................................ 234Gdy problemy pojawiają się już na początku ................................................................................ 236Fakty na temat testów diagnostycznych ......................................................................................... 238

Metody badań diagnostycznych ................................................................................................. 238Interpretacja raportu z badań ...................................................................................................... 240Wady badań edukacyjnych ........................................................................................................... 241Interpretacja wyników a styl poznawczy ................................................................................. 242

Dolegliwości, które zakłócają proces uczenia się ......................................................................... 243Terapie .......................................................................................................................................................... 246

Terapie przygotowujące do nauki czytania ............................................................................. 246Terapie dotyczące konkretnych umiejętności lub przedmiotów szkolnych ................ 248

Korzyści wynikające z późniejszego posłania dziecka do szkoły lub powtarzania klasy ............................................................................................................... 248

Odłożenie w czasie ........................................................................................................................... 250Powtarzanie ........................................................................................................................................ 251

Jak wspierać dziecko z trudnościami w nauce .............................................................................. 252

Wnioski ............................................................................................................................................................... 254

11

Przedmowa

Książka ta jest wynikiem mojej wieloletniej pracy polegającej na pomaganiu dzieciom w osiąganiu równowagi poznawczej, a co za tym idzie – nabywaniu większej wiary w siebie. Zdobyte wykształcenie i doświadczenie kliniczne po-zwoliły mi wybrać najlepsze zabawki, gry, zajęcia oraz oprogramowanie, z któ-rych korzystam w pracy z małymi pacjentami podczas terapii mowy i czytania. W niniejszej książce piszę, jak korzystać z tego w środowisku domowym.

Dzielę się tu z czytelnikami odkryciem, dzięki któremu pomagam pacjentom: ustalenie indywidualnego stylu poznawczego dziecka to pierwszy istotny krok w ułatwieniu mu stania się wszechstronnym, odnoszącym sukcesy uczniem.

Książka ta jest idealnym narzędziem do identyfikacji Twojego stylu po-znawczego oraz stylu dziecka, a także wykorzystania tych nowo zdobytych in-formacji w praktyce, podczas codziennej zabawy. Zawarte w niej porady służą zapobieganiu szkolnym niepowodzeniom i łagodzeniu lub eliminowaniu już istniejących. Dzięki dyskretnemu ukierunkowaniu przez rodzica w czasie za-bawy, dziecko staje się bardziej pewne siebie i zdobywa umiejętności ważne w latach szkolnych oraz w dorosłym życiu.

Moje zainteresowanie tematem stylów poznawczych u dzieci sięga poło-wy lat siedemdziesiątych XX wieku i  jest owocem pracy w  prywatnej przy-chodni w charakterze logopedy dziecięcego w Oklahoma City. Czas trwania prowadzonych przeze mnie terapii wynosi od zaledwie kilku miesięcy do na-wet dziesięciu lat. Długotrwałe obserwacje wykazały, że problemy poznawcze powstają wcześnie, a bez interwencji utrzymują się zazwyczaj długo. Zauwa-żyłam również, że dominujący kanał, dzięki któremu dziecko uczy się najefek-tywniej: wzrok, słuch bądź zmysł dotyku, pozostaje niezmienny w czasie. Co więcej, odkryłam, że obserwując styl poznawczy małego dziecka, potrafię przewidzieć wiele trudności szkolnych, które napotka ono w późniejszym ży-ciu. Przykładowo, dwuletni chłopiec, którego przed laty rodzice przyprowa-dzili do mnie, bo nie zaczął jeszcze mówić, doświadczył potem problemów z czytaniem w pierwszej klasie. A pięcioletnia dziewczynka z trudem trzyma-jąca w ręku kredkę, wróciła do mnie pięć lat później z powodu problemów z matematyką.

To wtedy zaczęłam myśleć w kategoriach prewencji. Zrozumiałam, że skoro jestem w stanie zidentyfikować styl poznawczy moich dwuletnich pacjentów,

24

Jak wszechstronnie rozwinąć zdolności dziecka

Czytają dla przyjemności, często angażują przyjaciół w wymyślanie i odgry-wanie scenek.

Słuchowcy koncentrują wiele energii na języku, dlatego nierzadko pozostają w tyle za rówieśnikami w dziedzinach kojarzonych zazwyczaj ze wzrokiem i do-tykiem, a mianowicie w umiejętnościach wizualnych i motorycznych.

Cechy charakterystyczne dotykowca (kinestetyka)

Kinestetycy preferują naukę praktyczną, obejmującą zarówno dotyk, jak i  ruch. Informacja otrzymywana przez kinestetyków poprzez zmysł dotyku przekłada się na ruch, czyli czynności silnych mięśni, w których biorą udział ramiona, ręce, nogi oraz stopy.

Kinestetycy to zazwyczaj bardzo ruchliwe, wiercące się niemowlęta, które łatwo uspokoić, kołysząc je i przytulając. Wcześnie zaczynają raczkować i cho-dzić, a gdy mają kilka lat, lubią się wspinać, skakać, budować z klocków i ba-wić zabawkami na kółkach. Ich naturalna koordynacja oraz doskonały zmysł przestrzenny sprawiają, że podejmują więcej wyzwań fizycznych niż pozosta-łe dzieci.

W wieku przedszkolnym u większości dotykowców zaczynają pojawiać się problemy z koncentracją i usiedzeniem w miejscu. Bardziej odpowiadają im zajęcia ruchowe na wolnym powietrzu, gdzie mają więcej przestrzeni. Pierw-szoklasiści dotykowcy łatwo się dekoncentrują i dużo wiercą, przez co wielu z nich zaczyna mieć zaległości w szkole, natomiast widoczna odwaga i pew-ność siebie gwarantują im przywództwo na podwórku. Jednocześnie szyb-kie tempo działania, charakterystyczne dla wielu kinestetyków, sprawia, że są niecierpliwi i łatwo się denerwują. Swoje potrzeby muszą zaspokoić natych-miast, a gotowość podejmowania wyzwań jest znikoma. Kinestetycy poddają się emocjom; szybko wpadają w złość, ale też potrafią dzielić radość z innymi.

Starsi kinestetycy doskonale radzą sobie w sportach i zajęciach na wolnym powietrzu: od piłki nożnej przez pływanie, sztuki walki, biwakowanie, po jaz-dę na rowerze i opiekę nad zwierzętami. Ich ciągłe skupianie się na fizycznych czynnościach, często kosztem stymulacji wzrokowej i dźwiękowej, zazwyczaj prowadzi jednak do opóźnienia w mowie oraz problemów szkolnych.

KRÓTKI SPRAWDZIAN STYLÓW UCZENIA SIĘ NIEMOWLĘCIA

Wskazówki: Postaw krzyżyk obok wszystkich zachowań charakterystycz-nych dla Twojego dziecka. Następnie zsumuj krzyżyki w kolumnach, aby usta-lić, który ze stylów poznawczych dziecko preferuje. Okaże się zapewne, że większość odpowiedzi ogranicza się do jednej lub dwóch kolumn, podobnie jak w Krótkim sprawdzianie stylów uczenia się dla rodziców z poprzedniego roz-działu.

WZROKOWIEC SŁUCHOWIEC KINESTETYK1. Komunikacja: Gdy moje dziecko chce coś zakomunikować...

wskazuje na to, czego chce. wcześnie i dużo gaworzy. komunikuje się ze świa-tem całym ciałem.

reaguje gestami, a nie słowami.

wypowiedziało pierwsze słowo przed ukończeniem roku.

ma skłonności do wybu-chów histerii.

bawi się w ciszy. łatwo przychodzi mu wyko-nywanie ustnych poleceń.

potrząsa głową, kiedy chce zasygnalizować „nie”.

lubi raczej obserwować wydarzenia niż w nich uczestniczyć.

próbuje naśladować słowa wymawiane przez innych.

gwałtownie chwyta przedmioty i zabawki.

zaczęło gaworzyć pod ko-niec pierwszego roku życia.

mówiąc, intonuje wyrazy. prawie nigdy nie gaworzy.

2. Ulubione zabawki i rozrywki: Gdy mój maluch się bawi… lubi wiszące, kolorowe

i ruchome zabawki. lubi grzechotki i zabawki

wydające dźwięki. lubi być huśtany

i łaskotany. jest uważnym

obserwatorem. lubi rymowanki, śpiewanie

i wyliczanki. lubi być kołysany,

przytulany i trzymany na rękach.

lubi bawić się stolikiem interaktywnym.

wydaje się nasłuchiwać, gdy inni rozmawiają.

często kopie grzechotki w kołysce.

przegląda książki ilustrowane.

gaworzy do zabawek. lubi huśtawki i wożenie go w koszyku na rowerze.

3. Zdolności ruchowe: Gdy moje dziecko jest w ruchu…

ogląda swoje ręce w czasie zabawy.

zaczęło siedzieć w siódmym miesiącu i było bardziej zain-teresowane gaworzeniem.

zaczęło siedzieć bez pomocy zanim skończyło sześć miesięcy.

zaczęło sięgać po przedmioty przed piątym miesiącem życia.

męczy je rozmowa, a nie chodzenie.

zaczęło raczkować przed ósmym miesiącem życia i chodzić zanim skończyło rok.

Jak wszechstronnie rozwinąć zdolności dziecka

52

często bada małe przedmio-ty rękoma.

najbardziej lubi się bawić zabawkami na kółkach, które wydają też dźwięki.

jest ciągle w ruchu, rzadko zatrzymuje się, żeby odpocząć.

lubi podnosić i układać małe kawałki puzzli.

używa zabawek głównie do hałasowania.

zaczęło jeździć na trzy-kołowym rowerku przed ukończeniem dziesiątego miesiąca życia.

4. Wyciszenie: Gdy maluszek kaprysi…

milknie na widok znajomej twarzy.

milknie na dźwięk znajome-go głosu.

przestaje płakać, gdy jest brany na ręce.

uspokaja go ulubiona za-bawka.

uspokaja go muzyka. uspokaja się, gdy jest brany na ręce i kołysany.

łatwo odwrócić jego uwagę zmianą otoczenia.

łatwo rozprasza go dźwięk pianina lub dzwonek telefonu.

łatwo uspokoić go zadaniem fizycznym, na przykład wspinaniem się po schodach.

____Wzrokowiec ____Słuchowiec ____Kinestetyk

Style uczenia się niemowląt

55

Style uczenia się dwulatków

Gdy mali wzrokowcy, słuchowcy i kinestetycy wchodzą w drugi rok życia, ich zachowanie jasno dowodzi, że okres niemowlęcy mają już za sobą. Pod-czas tej transformacji od niemowlęcia do w pełni rozwiniętego dwulatka, pre-ferencje czuciowe dziecka dalej wpływają zarówno na jego rozwój, jak i reak-cje na ludzi i przedmioty obecne w jego otoczeniu.

W niniejszym rozdziale opisuję trójkę dzieci w drugim roku życia, a następ-nie porównuję i przeciwstawiam ich rozwój. Krótki sprawdzian stylów uczenia się dziecka w wieku od trzynastego miesiąca do trzeciego roku życia ułatwi zidentyfikowanie sposobu, w jaki dziecko chłonie informacje (zob. koniec roz-działu), a lista sugestii pokaże Ci, jak wspierać go w codziennych odkryciach. W rozdziale tym poruszam również kwestię opieki nad dzieckiem i podpowia-dam, jak sprawić, by codzienna opieka stała się cennym doświadczeniem.

Okres pomiędzy drugimi a trzecimi urodzinami jest często próbą sił pomię-dzy dzieckiem a rodzicem, a w rozwoju dziecka następują wtedy ekscytujące zmiany społeczne i osiągnięcia fizyczne. Wspierając rozwój dziecka, będziecie dumni z pojawienia się zalążka niezależności.

TRZY STYLE UCZENIA SIĘ

Pomimo że są rówieśnikami i spędzili dzieciństwo w podobnym otoczeniu rodzinnym, dwulatki – Zosia, Antoś i Grześ – nie mogłyby bardziej się różnić. Tam, gdzie jedno doskonale sobie radzi, drugie napotyka trudności. Różne poziomy rozwoju są dyktowane przez indywidualny styl poznawczy. Zważyw-szy na ogromny wpływ wrodzonych preferencji wzrokowych, słuchowych lub dotykowych, nie dziwi fakt, że Zosia, wzrokowiec, odznacza się o wiele lepszą koordynacją niż Antoś i Grześ; zdolności werbalne Antosia są zaawansowane, a kinestetyk Grzegorz podejmuje fizyczne wyzwania, które od samego począt-ku wprawiały rodziców w zdumienie. Chociaż wiele dzieci charakteryzuje się więcej niż jednym stylem poznawczym i stąd są uważane za wzrokowców-ki-nestetyków albo wzrokowców-słuchowców, podane tutaj przykłady opisują pojedyncze style. Decyzja ta miała na celu podkreślenie różnic pomiędzy trze-ma preferencjami poznawczymi. Spójrzmy więc na każdego z maluchów.

ROZDZIAŁ 3

56

Jak wszechstronnie rozwinąć zdolności dziecka

Trzynasty miesiąc życia

Podobnie jak Michał, opisany w rozdziale 2, trzynastomiesięczna Zosia wy-kazuje wzrokowy styl poznawczy, wybierając stymulację wzrokową ponad jakąkolwiek inną. Zawsze zaintrygowana szczegółami, do tej pory lubiła sie-dzieć cicho i odkrywać świat oczami oraz rękoma, ale teraz, jak przystało na dwulatkę, przed jej rozbieganymi oczami i eksplorującymi palcami otworzył się nowy świat. Właśnie odkryła przyciski i pokrętła na urządzeniach, klamki od szafek, żaluzje okienne, wszelakie sznurki i kable służące, w jej przekona-niu, rozrywce. Chęć obsługiwania kuszących urządzeń przewyższa znacznie chęć biegania, skakania czy wspinania się. W istocie jej jedyny znaczny wysiłek ruchowy, od kiedy nauczyła się chodzić, stanowi wejście na kaloryfer, żeby dostać się do sznurków firanki lub wyjrzeć przez okno jadalni.

Zosia uwielbia zabawę w  naśladowanie. Próbuje kopiować zachowanie rodziców za pomocą zabawek. Zabawki z  kijem do popychania służą jej za odkurzacz, pałeczki do gry na bębnach – za kuchenne sprzęty albo narzędzia remontowe. Pomimo że Zosia rzadko decyduje się włączyć do zabawy, lubi obserwować inne dzieci. Będąc sama, bawi się cicho przez długi czas zabaw-kami. Wybiera raczej wciskanie foremek i innych przedmiotów do otworków na planszy, układanie puzzli i inne zabawki ćwiczące koordynację oko – ręka.

Zosia rozpoznaje słowa jako symbole przedmiotów, ale zamiast mówić, woli wskazywać w kierunku okna lub kuchni, gdy jest zachęcana do wypowie-dzenia słów „auto” albo „papu”. Macha rączką i posyła całusy na pożegnanie, ale nie odczuwa potrzeby dołączenia słów do gestów. Trzynastomiesięczna Zosia właściwie tylko czasami gaworzy, czyli przez ostatnie dwa miesiące nie-wiele się w tej materii zmieniło. Fakt, że lubi się bawić cicho, pomaga jej za-chować opinię dziecka łatwego w wychowaniu. W miesiąc po pierwszych uro-dzinach widać już różnice pomiędzy zdolnościami wzrokowymi i koordynacją oko – ręka a umiejętnościami językowymi oraz ruchowymi.

Słuchowiec Antoś, również trzynastomiesięczny, podziela z Zosią brak za-interesowania zabawą z wykorzystaniem motoryki dużej, ale brakuje mu pre-cyzji ruchów (motoryka mała). Zabawki, dzięki którym dziecko uczy się dobie-rać kształty oraz klocki do wznoszenia wież leżą odłogiem na półce w pokoju dziecinnym, podczas gdy Antoś zmienia płyty z muzyką, rozmawia z lalkami, albo chodzi za rodzicami, podsłuchując rozmowy. Oddaje się wyszukanej za-bawie na wyobraźnię, skandując „a-b-e-b” do tornistra ozdobionego alfabe-tem, a potem go ubiera, oznajmiając „Idę do śkoły”. Antoś lubi też wychylać się zza schodów, ubrany w kask strażaka, i wykrzykiwać: „Strażak Sam!”, gdy dzwoni syrena. Najlepsze wystąpienia rezerwuje dla publiczności.

57

Gdy nie ma się z kim bawić, chłopiec kontynuuje słuchową stymulację, nu-cąc, śpiewając, a gdy nie pamięta słów – gaworząc. Na placu zabaw podchodzi do wszystkich, których napotka, w oczekiwaniu, że zareagują uśmiechem na jego wyszukane słownictwo. Niestety towarzyskość chłopca stwarza problem, gdy zbliża się pora snu. W nocy nie wystarcza mu już radio zamiast towarzy-stwa mamy i taty, dlatego wielokrotnie ich woła.

Chłopiec porusza się niepewnym krokiem, kiwając się na boki. Często upa-da, a w efekcie nie jest zbyt chętny do wspinania się po schodach lub cho-dzenia po nieznanym bądź nierównym terenie. Wsiądzie do samochodziku zabawki, jeśli inne dziecko do niego dołączy, ale woli raczej usiąść przy nadzo-rującym go rodzicu na pogawędkę. W wypadku słuchowca Antosia rozmowa bierze górę nad ruchem fizycznym, w domu i poza nim.

Trzynastomiesięczny Grześ jest przeciwieństwem Antosia. Zwykle pozo-staje cichy, ale jest w nieustannym ruchu. Biega, skacze, przeskakuje, wspina się, kopie piłkę i chodzi do tyłu z całkowitą pewnością siebie. Im szybciej, tym lepiej. Zdołał już wśliznąć się na rowerek sąsiada, desperacko próbując się na nim przejechać. Grześ uwielbia wszelkiego rodzaju zabawy ruchowe, na przy-kład w chowanego, konia na biegunach, zabawki-autka, zjeżdżalnię, basen, piaskownicę i dom zrobiony z tekturowego pudła po telewizorze.

Chłopiec otrzymał na pierwsze urodziny zestaw narzędzi, więc radośnie sza-leje z młotkiem. Zdaje się jednak ignorować inne narzędzia, wypróbowawszy i odrzuciwszy je wcześniej, podobnie jak łyżki, widelce, ołówki oraz inne małe przedmioty, wymagające zręczności. Nic więc dziwnego, że chłopiec bałagani przy jedzeniu, a w zabawie cechuje go agresywna, odważna i nieco destrukcyj-na siła. Tylko jego towarzysz miś jest traktowany lepiej. W nocy śpi w objęciach chłopca, a w dzień jest ukryty pod kocem, „żeby mu się nic nie stało”.

Roczny Grześ zna tylko jedno słowo: „nie”. Wciąż polega na gestach i głośno płacze, żeby zasygnalizować swoje potrzeby. W miarę powiększania się różni-cy pomiędzy zdolnościami ruchowymi a  językowymi kinestetyka, frustracje Grzesia przybierają postać częstych ataków histerii.

Jakim rodzajem ucznia jest Twój maluch? Wzrokowcem, jak Zosia, zauro-czonym bodźcami wizualnymi? A  może fascynują go dźwięki, jak słuchow-ca Antosia, czy ruch i wrażenia czuciowe, jak Grzesia – kinestetyka. Ankieta sprawdzająca styl poznawczy dzieci około drugiego roku życia zamieszczo-na na końcu tego rozdziału przyniesie odpowiedź na to pytanie. Jeden rzut oka na wyniki w poszczególnych kolumnach wystarczy, by stwierdzić, który ze stylów poznawczych preferuje Twoje dziecko, co pomoże zrozumieć jego wrodzone zdolności oraz słabości.

Style uczenia się dwulatków

58

Jak wszechstronnie rozwinąć zdolności dziecka

JAK ROZWIJAJĄ SIĘ DZIECI W DRUGIM ROKU ŻYCIA

Przedstawione portrety Zosi, Antosia i Grzesia jasno pokazują różnice po-między trzema sposobami przyswajania informacji u  dzieci powyżej roku. Fakt, że absorbują one informacje o  świecie poprzez zmysł wynikający ze stylu poznawczego sprawił, że rozwijają różne umiejętności w zadziwiająco nierównym tempie. Przedstawione opisy wykażą, że trend ten utrzymuje się u Zosi, Antosia i Grzesia w drugim i trzecim roku życia.

Okres od szesnastego miesiąca do ukończenia drugiego roku życia

Wraz z ukończeniem szesnastu miesięcy, Zosia zaczyna wypowiadać pierw-sze słowa. Najpierw wymawia te łatwe do wyobrażenia, takie jak: „pies”, „but” i „auto”. Wkrótce potem słowo „widzieć”, dzięki czemu powstają dwuczłonowe zdania o  najważniejszych widokach w  Zosi środowisku. Pierwsze wypowie-dziane trzywyrazowe zdanie, także często używane, odzwierciedla zarówno fakt, że dziewczynka lubi przebywać w samotności, jak i jej wytrwałość w trak-cie zajęć wymagających precyzji. Ta ostatnia informacja wyraża się często sły-szanym: „Nie! Zosia robi”.

Zosia odkrywa świat oczami i rękoma. Gdy rodzice próbują jej czytać, na-lega, żeby sama mogła trzymać książkę i patrzeć na poprzednią i kolejną stro-nę, kiedy chce. Zosia uwielbia klocki, kaczkę na kółkach, którą można ciągnąć na sznurku, obserwując jak macha skrzydełkami i  nóżkami, puzzle, zestaw zwierzątek gospodarskich i  wszystko to, co ma skomplikowane części. Jej ulubioną zabawką jest obecnie kuferek na biżuterię z drzwiczkami, szuflada-mi i wiekiem, które podnosi się, ukazując lusterko i wirującą tancerkę.

W czasie zabawy na świeżym powietrzu Zosia skupia się na widokach. Po-mimo że wciąż nie interesuje się jeździdełkami (woli odwrócić do góry noga-mi trzykołowy rowerek i obserwować, jak ruszają się kółka), uwielbia wyciecz-ki do centrum handlowego, okolicznego rezerwatu przyrody czy po prostu spacery po ulicach miasta. Zosia bawi się piłką bardziej dla obserwowania, jak zlewają się kolory, gdy piłka się toczy, niż dla samej gry. Huśta się na huśtawce i rozgląda, by zobaczyć, jak wiruje świat. Bawi się też w piaskownicy, o ile jest w niej koszyk pełen interesująco wyglądających zabawek.

W  grupie Zosia wciąż trzyma się na uboczu. Lubi swoją przestrzeń, cofa się, gdy ktoś jej dotknie i trzyma na wodzy emocje do tego stopnia, że krzy-ki innych dzieci ją denerwują. Przelotne miny zdradzają jej zaskoczenie lub niezadowolenie. Pomimo skłonności do bawienia się w  samotności, nawet

127

Style uczenia się pierwszoklasistów

Bez względu na to, jaki rodzaj doświadczeń z przedszkola czy zerówki ma za sobą dziecko, pierwsza klasa oznacza radykalną zmianę. Kilkadziesiąt go-dzin w tygodniu w systemie szkolnym to nowe doświadczenie samo w sobie, nie mówiąc już o nowych nauczycielach.

Pierwszoklasiści muszą wykazać się pewną odpowiedzialnością za własne zachowanie, posiadane przedmioty, poruszanie się po szkolnym budynku i wykonanie zadań, które do tej pory spoczywały głównie na barkach nauczy-cieli.

Niektórzy pierwszoklasiści są lepiej wyposażeni do radzenia sobie z  tą nową odpowiedzialnością niż inni. Dzieje się tak dlatego, że ich umiejętności organizacyjne, szkolne i  społeczne wynikające z  lat nauki oraz zabawy we-dług wrodzonych preferencji sensorycznych różnią się znacznie. Przykłado-wo, dzieci o dobrze wykształconych od urodzenia zdolnościach wzrokowych zazwyczaj uczą się z łatwością czytać i pisać. Jednak zdolności konwersacyjne wzrokowców nie równają się tym należącym do dzieci przyjmujących infor-macje głównie słuchowo. Wzrokowcom brakuje również lepiej rozwiniętej ko-ordynacji typowej dla dziecka, które preferuje dotyk i ruch.

W niniejszym rozdziale przeczytasz, jak styl poznawczy rzutuje na doświad-czenia szkolne pierwszoklasisty na przykładzie analizy rozwoju trojga dzieci: wzrokowca, słuchowca oraz dotykowca, w toku pierwszego roku szkolnego. Krótki sprawdzian stylów uczenia się pierwszoklasisty pomoże Ci ustalić sposób przyjmowania informacji przez Twoje dziecko (zob. koniec rozdziału).

W  rozdziale tym analizuję związek stylu poznawczego z  wynikami nauki pierwszoklasistów i sugeruję sposoby aktywnej komunikacji z nauczycielem dziecka. Zawarte tu wskazówki mogą się okazać pomocne w wyborze zajęć nieobowiązkowych, które utrwalą style uczenia się, oraz strategii pomocnych dziecku w zastosowaniu ulubionego stylu do nauki czytania, pisania, ortogra-fii oraz matematyki. Na końcu rozdziału znajdziesz listy zabawek oraz technik tak dobranych, aby pogłębić zainteresowania dziecka oraz jego mocne stro-ny, jednocześnie poprawiając słabsze zdolności, które są częścią i  bagażem stylu poznawczego.

Jakie nie byłyby doświadczenia pierwszoklasisty, czas spędzany przez niego w domu jest ważnym aspektem „szerszego kontekstu”. Niektórym dom przy-nosi ulgę od stresującego rytmu szkoły lub fascynującego i przytłaczającego

ROZDZIAŁ 6

128

Jak wszechstronnie rozwinąć zdolności dziecka

kontaktu z innymi. Dla innych jest miejscem zbyt cichym lub oferującym nie-wiele okazji do wyładowania energii. Jeśli sprawisz, że nauka w domu będzie dla pierwszoklasisty doświadczeniem mało stresującym, dopasowanym do jego typu osobowości, radosnym i pełnym czasu na dowolną zabawę, dziecko najlepiej odpowie na Twoje wysiłki zmierzające do rozbudowania umiejętno-ści, a to pomoże Wam obojgu wyciągnąć maksymalne korzyści ze spędzone-go wspólnie czasu.

TRZY STYLE UCZENIA SIĘ

Bartek, Alina i Tomek właśnie rozpoczęli pierwszą klasę. Każde z dzieci cho-dziło wcześniej do tego samego żłobka, przedszkola i tej samej zerówki. Tak się składa, że są prawie w tym samym wieku: w lipcu ukończyli sześć lat. Pomi-mo tych analogii oraz podobieństw wynikających ze środowiska domowego, dzieci rozpoczęły pierwszą klasę z trzema różnymi zestawami oczekiwań oraz umiejętności. Różnice te wynikają z wrodzonych stylów poznawczych. A mia-nowicie, Bartka instynktownie przyciągają wizualne aspekty otoczenia, Alina reaguje na język i dźwięki, a Tomek – na ruch oraz dotyk.

Nie każde dziecko wykazuje jednak cechy wyłącznie jednego stylu uczenia się. Przykładowo, dość częste są połączenia wzrokowców i dotykowców czy wzrokowców i  słuchowców. Jednak, żeby podkreślić cechy charakterystycz-ne dla poszczególnych typów uczniów, przykłady demonstrują czyste style. Spójrzmy więc, jak nasza trójka przystosowuje się do pierwszej klasy.

Sześciolatki

Wzrokowiec Bartek ma silnie rozwinięte poczucie porządku. Codziennie rano przed pójściem do szkoły sprawdza pokój, żeby się upewnić, czy zabawki i inne przedmioty znajdują się na miejscu. Tuż po wejściu do klasy idzie pro-sto do ławki, żeby poukładać szkolne przybory. Bartek jest równie wybredny w kwestii rzeczy osobistych. Uważnie wybiera ubrania i denerwuje się, gdy się pomną lub poplamią.

Chłopiec jest samotnikiem. Zdystansowany z  natury, trudno nawiązuje przyjaźnie. Najbardziej lubi bawić się sam, bo nie odczuwa wtedy presji na-wiązywania kontaktów z innymi. Chłopiec dobrze się czuje w roli obserwato-ra. Jest zafascynowany interakcją i zabawą z innymi dziećmi, ale pozostaje na uboczu, jak gdyby nie wiedział, jak dołączyć do zabawy.

Ogólne zdolności ruchowe Bartka są bliskie przeciętnej dla jego wieku. Ale zamiast oddawać się zabawie ogólnoruchowej, skupia się na wizualnych

129

aspektach wykonywanej w danym momencie czynności. Na przykład podczas wyjazdu nad jezioro unika kąpieli, bo woli pisać na piasku. Na kręgielni wy-kazuje większe zainteresowanie automatycznym urządzeniem do obliczania punktów niż swoją kolejką. W parku siedzi nieruchomo na huśtawce, rozglą-dając się na wszystkie strony, żeby nic mu nie umknęło. Z uwagą obserwuje wszelki hałas, ruch bądź potencjalne zamieszanie z bezpiecznej odległości.

Bartek odznacza się doskonałą precyzją ruchów. Kocha rysować i pisać. Mi-sterne efekty jego pracy są dla niego źródłem wielkiej satysfakcji. Nie dziwi więc, że wyjątkowa precyzja ruchów czyni chłopca mistrzem gier kompute-rowych. Chłopiec dobrze sobie radzi także z labiryntami, obrazkami z zazna-czonymi punktowo konturami, które należy połączyć, oraz wszelkimi grami z użyciem ołówka i papieru. Od wczesnego dzieciństwa Bartek uwielbia książki ilustrowane, a także gry karciane i planszowe. Resztę jego czasu pochłaniają zestawy do budowania, teleturnieje oraz czasopisma dziecięce.

Na początku pierwszej klasy Bartek posiada dość duży zasób słownictwa biernego, czyli potrafi rozpoznać wiele słów z pamięci. Nie waha się zgady-wać znaczenia nieznanych słów, ale rzadko wymawia je poprawnie, chyba że słowo pojawia się w kontekście zdania. Bartek potrafi z precyzją dodawać i odejmować do dziesięciu, wyobrażając sobie szereg kolejnych liczb i prze-stawiając paciorki wyimaginowanego liczydła w przód lub w tył, w zależno-ści od potrzeby. Szybko uczy się też nowych pojęć, bo potrafi zapamiętać wszystko, co widział.

Aklimatyzacja Bartka w pierwszej klasie postępuje do tej pory powoli. Chło-piec ma trudności ze słuchaniem przez dłuższy czas, ale nawet gdy odbiega uwagą gdzie indziej, zachowuje się poprawnie i  z  szacunkiem. Chociaż po-czątkowo Bartek był przez większość czasu spięty i cichy, teraz zaczyna czuć się coraz swobodniej z nowym nauczycielem i kolegami z klasy, a co za tym idzie, jest bardziej tolerancyjny wobec zajęć grupowych. Niektóre jego umie-jętności są zapewne silniejsze od innych. Pomimo to Bartek odniesie wiele korzyści z pierwszej klasy, bazując wyłącznie na zdolnościach wzrokowych.

Miejsce zabawy i pracy Aliny, słuchowca, jest równie chaotyczne, co u Bart-ka uporządkowane. Chwilowa zabawa jest dla dziewczynki ważniejsza niż miejsce, w  którym się odbywa. Poza tym, jej zabawa wymaga mnóstwa re-kwizytów oraz graczy, czy to prawdziwych, czy pluszowych. Dzieci lgną do dziewczynki, bo podziwiają jej pewność siebie i  łatwość, z  jaką rozmawia ze starszymi dziećmi oraz dorosłymi. Alinka podziwia z kolei przyjaciół swej dziesięcioletniej siostry. Jako że naśladuje ich styl ubioru, fryzurę oraz sposób wysławiania się, stała się kimś w rodzaju wyznacznika trendów wśród innych pierwszoklasistów.

Style uczenia się pierwszoklasistów