ZESPół KADRY KSZTAłCąCEJ „SI - AGRIKOLA”HUFCA WARSZAWA MOKOTóW

OPRACOWANIE

1

Tworząc program pamiętaj, że:• jest to kompleksowy pomysł na pracę Twojej drużyny, od dalekosiężnej wizji tego, jak ma ona wyglądać w przyszłości, poprzez analizę bieżącej sytuacji i ustalenie celów na najbliższy okres, kończąc na metodach ich realizacji i sprawach organizacyjnych. Nie ma dobrej drużyny bez dobrego programu.

• należy uwzględnić w nim wszystkie wymienione w tym poradniku elementy, a także to, co ponadto wydaje Ci się ważne, a nie jest zawarte w niniejszym skrypcie. Pisząc program zachowaj kolejność poszczególnych elementów. Przed rozpoczęciem każdego następnego etapu, dokończ poprzedni.

• integralną częścią programu pracy jest książka pracy, w której powinny znajdować się charakterystyki Twoich harcerek/rzy, a także opis obrzędowości i/lub bohatera drużyny.

• z programu drużyny będziesz korzystać przede wszystkim Ty i Twoja kadra. Trafia on również do Hufca, gdzie jest przechowywany jako dokument oraz inspiracja dla innych drużynowych. Zadbaj zatem o jego stronę formalną. Program musi posiadać:

» stronę tytułową z datą stworzenia oraz podpisami autorów

» dokładnie wypełnioną metryczkę z informacjami o drużynie (wzór w załączeniu)

» numerację stron

» program zatwierdzony, to program z podpisem komendanta szczepu/opieku-na drużyny, osoby odpowiedzialnej za wspieranie drużynowych w hufcu itp. złożony w hufcu.

.

Na końcu poradnika znajdziesz schematyczną mapę tworzenia programu. Mamy nadzieję, że ułatwi Ci ona pracę nad tym dokumentem.

Druhno Drużynowa, Druhu Drużynowy!

Oddajemy w Twoje ręce poradnik, który pomoże Ci w napisaniu programu pracy na rok harcerski. Wiedząc, że dobry program to „połowa” sukcesu, mamy nadzieję, że niniejszy poradnik ułatwi i uporządkuje sposób programowania pracy drużyny, a także uczyni tę pracę satysfakcjonującą.

Życzymy Tobie i Kadrze Twojej Drużyny miłego i owocnego

procesu twórczego!ZKK „SI Agrikola”

2

Na samym początku pisania programu stwórz wizję swojej drużyny. Zastanów się, jak ma ona wyglądać za rok, dwa lub trzy lata. Sama/sam możesz określić, na jaki czas tworzysz wizję (najlepiej na dwa lata, jeśli sytuacja drużyny na to poz-wala). Jeśli stworzysz wizję na czas dłuższy niż rok, to oczywiście pisząc kolejny program uwzględnisz w nim tą samą, lub lekko zmodyfikowaną wizję.

Celem nadrzędnym Twojej pracy z drużyną jest kształtowanie Twoich harcerek/rzy tak, by wyrosły/li na dobrych ludzi, którzy w swoim postępowaniu kierują się zasadami określonymi przez Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie. Pamiętaj, że misją ZHP jest: „wychowanie młodego człowieka, czyli wspieranie go we wszechstron-nym rozwoju i kształtowaniu charakteru przez stawianie wyzwań.” Pamiętając o tym, stwórz wizję swojej drużyny, która będzie określać, na jakich cechach, post-awach czy umiejętnościach chcesz się skupić w najbliższym czasie.

Razem z radą drużyny zastanówcie się, co dla Was oznacza „wymarzona drużyna” i przystąpcie do spisania wizji. Możecie przy tej okazji zajrzeć do instrukcji działania drużyny oraz Podstaw Wychowawczych ZHP.

Zastanów się, jakie są mocne i słabe strony Twojej drużyny. Odwołaj się zarów-no do własnych obserwacji, jak i przemyśleń całej rady drużyny. Przeanalizuj też wnioski z realizacji poprzedniego programu, z materiału „Dobra drużyna” oraz rozmowy z komendantem szczepu lub opiekunem drużyny. Aby nie pominąć nic-zego ważnego, dokonaj analizy pod kątem:

• realizacji ideałów harcerskich (np. czy harcerze przestrzegają Prawa Harcerskiego, czy realizują ideały braterstwa, pracy nad sobą, służby, czy drużyna ma harcerski styl)

• metodyki i programu (np. najważniejsze wnioski z funkcjonowania systemu stopni i sprawności, system nagród i kar, obrzędowości, współzawodnictwa, gry*/poszukiwania**/wyczynu, służby, samorządności i demokracji***, poziom wiedzy harcerskiej i atrakcyjność działań, poziom realizacji celów z zeszłego roku/obozu)

• działania zastępów (np. w jakiej kondycji są zastępy, czy są samodzielne pro-gramowo i organizacyjnie, czy praca drużyny opiera się na pracy zastępów)

• pracy z kadrą (np. czy kadra jest przeszkolona do funkcji, czy zbiórki są podsu-

3

mowywane w radzie drużyny, czy rada wspólnie podejmuje decyzje, czy odbywają się zbiórki dla zastępowych i przybocznych, czy prowadzisz pracę z następcą)

• organizacji i kwatermistrzostwa (np. czy i w jakim stanie macie harcówkę, jaka jest sytuacja ze sprzętem, jaki jest podział zadań, przepływ informacji, regularność pracy drużyny, akcje zarobkowe, finanse, składki)

Zastanów się osobno nad każdym z pięciu wyżej opisanych obszarów, każdy przeanalizuj i określ, co jest waszą mocną, a co słabą stroną. Jeśli nasuną Ci się jakieś wnioski warto od razu wypisać je na marginesie analizy, tak, aby móc z nich skorzystać przy formułowaniu celów. Wartością tej analizy jest jej konkretność i dokładność, a nie długość.

Nie opisuj swoich harcerzy/harcerzy starszych/wędrowników. Te informacje powinnaś/ powinieneś systematycznie uzupełniać w książce pracy drużyny.

* w drużynie harcerskiej, ** w drużynie starszoharcerskiej, *** w drużynie wędrowniczej

Ustal cele na najbliższy rok, pamiętając o swojej wizji.

Cele powinny być tak postawione, aby umożliwiały dotarcie/ zbliżenie się do stanu, jaki opisujesz w wizji i wynikały z jej porównania ze stanem opisanym w analizie. Jeśli w wizji napisałeś, że chcesz, by twoi harcerze chętnie pomagali innym, a z analizy wynika, że robią to niechętnie, to powinieneś postawić przed drużyną cel związany z chęcią pełnienia służby lub kształtowaniem altruistycznej postawy.

Dobrze określony cel wynika z analizy i jest zgodny z wizją. Ponadto jest:

S (Szczegółowy) - jest konkretny: ustala jaki ma być efekt końcowy, a nie opisuje działanie;

M (Mierzalny) – jest mierzalny: można możliwie dokładnie (np. liczbowo) wyrazić jego realizację;

A (Atrakcyjny) - wzbudza motywację (powinnaś/powinieneś czuć, że umi-esz, możesz i chcesz zrealizować ten cel);

ma określoną osobę/y odpowiedzialną za jego realizację;

R (Realny) - jest realny: dysponujesz wszystkim, co konieczne (czasem, umiejętnościami, środkami i ludźmi) do jego wykonania;

T (Terminowy) - ma konkretny termin realizacji.

Warto, aby każdy cel miał przypisaną osobę odpowiedzialną za jego realizację.

4

Wypisz sobie wszystkie istotne - Twoim zdaniem - cele, później zdecyduj, które z nich są najważniejsze i najpilniejsze. Pamiętaj, że nie uda Ci się zrealizować wszystkich celów naraz, powinno ich być tyle, by były możliwe do zrealizowania w danym okresie. Jeśli masz wątpliwości, ile celów wyznaczyć dla drużyny na najbliższy okres, kieruj się zasadą, że wszystkie cele powinieneś być w stanie wymienić z pamięci, bez zaglądania do programu.

Szczególną uwagę zwróć na cele wychowawcze, czyli to, jakie /jacy mają być harcerki/rze pod koniec planowanego okresu (roku szkolnego). Chodzi tutaj o ich postawy, zachowania, poglądy, posiadane umiejętności.

W przypadku celów wychowawczych czasem trudno odpowiedzieć so-bie na pytanie, czy już udało się je osiągnąć. Warto jednak ustalić sobie kilka wskaźników lub obserwacji, które pomogą to ocenić np.: Braterstwo – harcerki/rze będą dzieliły/li się swoimi zapasami słodyczy z innymi albo każda/y harcerka/erz, która/y podczas obozu napotka inną harcerkę/innego harcerza, wykonującą/wykonującego jakąś pracę – pomoże jej/jemu (w miarę swoich możliwości i posiadanego czasu).

Także dla kadry ustal cele związane z ich rozwojem osobowym oraz związane z ich funkcją.

Jeśli w trakcie formułowania celów będą przychodzić Ci do głowy sprawy organizacyjne, takie jak np. zrobienie plakietek i polarów drużyny, akcja na-borowa czy wzmocnienie zastępów, koniecznie je notuj. Przydadzą się w kole-jnym etapie tworzenia programu!

Pamiętaj, że wszystkie Twoje działania mają na celu kształtowanie harcerek/rzy. Służą temu m.in. sytuacje wychowawcze, w których stawiasz harcerki/rzy.

Sytuacja wychowawcza - jest to każde zdarzenie, w którym uczestniczy harcerka/erz lub grupa harcerek/harcerzy. Może nią być zarówno zwiad czy gra terenowa, zadanie organizacyjne, które ma wykonać harcerka/erz jak i zwykła rozmowa z drużynową/ym w czasie wolnym.

Sytuacje wychowawcze planowane przez Ciebie muszą pomagać Ci osiągnąć założone cele wychowawcze.

Bardziej wartościową sytuacją wychowawczą jest ta, w której harcerka/erz coś robi, niż coś, w czym tylko uczestniczy jako bierna/y obserwatorka/obserwator.

Pamiętaj, że część sytuacji wychowawczych tworzą same/i harcerki/rze, poprzez swoje zachowania, reakcje i relacje między sobą.

5

W Twoich działaniach jeszcze jedno jest ważne. Prawdziwe harcerskie kształtowanie charakteru można prowadzić tylko w ścisłej zgodzie z metodą harcerską i z wykorzystywaniem narzędzi charakterystycznych dla metodyk poszc-zególnych grup wiekowych, czyli stopni, znaków służb, projektów, sprawności indy-widualnych i zespołowych itp. itd. Zanim przystąpisz do pisania programu upewnij się, że znasz narzędzia metodyczne adekwatne do wieku Twoich harcerek/rzy.

Gdy już wyznaczyłaś/eś cele, możesz przejść do opracowania sposobów ich realizowania.

Podstawowymi sytuacjami wychowawczymi, które możesz wykorzystywać (aranżować) są:

• Zajęcia programowe (zbiórki, biwaki)

• Funkcjonowanie metody i narzędzia metodyczne

• Zadania organizacyjne

Tworząc tę część programu powinieneś / powinnaś wziąć do ręki listę celów wychowawczych i każdemu z nich przypisać odpowiednie działania z wszystkich wymienionych wyżej zakresów. Kiedy upewnisz się już, że każdy cel jest realizowany poprzez kilka różnych działań, w dalszej części programu opisz je szczegółowo:

BIWAKI W opisie zajęć powinny się znaleźć:

• Temat zajęć

• Cele wychowawcze realizowane przez dane zajęcia oraz cele szczegółowe („Po zajęciach harcerze będą wiedzieli / umieli / potrafili…”)

• Osoba odpowiedzialna za zajęcia

• Dokładny opis przebiegu zajęć (warto, aby znalazł się w nim także czas trwania poszczególnych elementów, osoby odpowiedzialne za poszczególne elementy itp. itd.)

• Realizacja wymagań na stopnie i sprawności

• Spis rekwizytów i rzeczy do załatwienia

Panując pracę z drużyną nie zapomnij zaplanować przynajmniej jednego biwaku w semestrze.

6

Wielu drużynowych popełnia błąd, wykorzystując cały czas w jeden sposób wszystkie narzędzia metodyczne (np. niezmienne od kilku lat zasady współzawodnictwa, stała pula nagród, identyczne na każdym obozie zasady działania zastępów). Tymczasem, narzędzia metodyczne mają służyć realizacji celów i dlatego powinny być do nich dostosowane (np. jeśli w danym roku naszym celem jest kształtowanie pogody ducha, to adekwatna będzie nagroda za pogodę ducha, a jeśli pracujemy nad braterskością – nagroda za pomaganie innym. Podobnie jest z zasadami współzawodnictwa, z działaniem zastępów i z innymi narzędziami metodycznymi.).

Opisz, które wymagania na stopnie będzie można zrealizować przez uczest-nictwo w zajęciach, jakie sprawności i w jaki sposób będą zdobywane w drużynie, jak zmieni się bądź rozwinie funkcjonowanie systemu. W jaki sposób harcerki/rze będą motywowane/ni do zdobywania stopni

i sprawności i jak przyczyni się to do realizacji postawionych celów

W tym punkcie opisz, jak będzie funkcjonować ten system i co w jego działaniu jest kluczowe, abyś mógł zrealizować postawione cele. Czy będziesz wykorzystywać inne podziały na małe grupy?

Przeanalizuj opisy swoich zajęć programowych i zastanów się, czy i jak realizujesz ten element metody oraz w jaki sposób będzie Ci on pomocny w realizacji celów.

K Opisz tutaj zasady działania systemu nagród i kar. Zaznacz, które z celów pomaga osiągnąć. Uwzględnij jego powiązanie z obrzędowością.

Opisz zasady działania współzawodnictwa między zastępami (jakie są cele, powiązania z obrzędowością, w czym zastępy rywalizują, co mogą osiągnąć i wygrać).

6.

Musi być zgodna z zasadami dobrej obrzędowości, czyli dopasowana do wieku, płci i zainteresowań harcerek/rzy, do charakteru celów, typu wyjazdu, miejsca, w którym się jest. Musi pomagać realizować cele. Obrzędowość powinna umożliwiać tworzenie nowych elementów lub rezygnację z niektórych z nich.

7

W tej części opisz ogólnie, jaka jest obrzędowość drużyny i jak będzie wspierać realizację postawionych na dany rok celów.

W książce pracy powinny się znaleźć takie szczegóły jak:

• Jaka jest fabuła obrzędowości i jej poszczególne elementy.

• Jak obrzędowość będzie funkcjonować w zastępach.

Drużyny harcerskie powinny mieć obrzędowość. Wymiennie z obrzędowością można stosować pracę z bohaterem. Bohater drużyny ma bardzo podobną rolę do tej, którą odgrywa obrzędowość – ma pomagać realizować cele wychowaw-cze. Także musi być dostosowany do zainteresowań harcerek/rzy.

Zadania organizacyjne, które należy wykonać (np. akcja naborowa, wzmoc-nienie zastępów, zrobienie plakietek i polarów drużyny, pozyskanie funduszy na określony cel, poprawa warunków lokalowych poprzez zdobycie lub wyremon-towanie harcówki itd., lokalizacja biwaku). Jak już zostało wspomniane, realizacja zadań organizacyjnych wspomaga działalność wychowawczą, ponieważ dzięki do-brym warunkom organizacyjnym, łatwiej jest Ci prowadzić drużynę i wychowywać harcerki/rzy. Pamiętaj też, że zadanie organizacyjne powierzone jednej z har-cerek/jednemu z harcerzy lub komuś z kadry, staje się dla niej/niego sytuacją wychowawczą. Odpowiednio dobierając realizatorki/realizatorów zadań orga-nizacyjnych możesz wykorzystywać to narzędzie do wychowywania harcerek/rzy.

Zaplanuj pracę ze swoimi zastępowymi i przybocznymi – zbiórki zastępu zastępowych, szkolenie zastępowych, wspieranie ich indywidualnego rozwoju, pracę z następcą.

Planując realizację celów poprzez zajęcia programowe i zadania uwzględnij „żelazne punkty” roku harcerskiego – Rajd Arsenał, akcja „Znicz”, zbiórka szczepu, impreza namiestnictwa, biwak drużyny itp.

W tej części powinny znaleźć się:

Odpowiedni podział kompetencji w drużynie jest bardzo dobrym sposobem realizowania celów wychowawczych. Sytuacja, w której wszystkim w drużynie zajmuje się drużynowy nie jest optymalna. Zadbaj o to, aby zadania zgodne ze

8

swoimi predyspozycjami i kierunkami rozwoju otrzymali przyboczni, zastępowi, a nawet poszczególnie harcerze / harcerki. W drużynach starszoharcerskich i wędrowniczych ważne jest, aby każda osoba w drużynie posiadała swoją pulę zadań.

2. KMusisz zaplanować nie tylko logiczny układ zbiórek i jak najlepsze dla nich

terminy, warto także umieścić nazwiska osób odpowiedzialnych za poszczególne formy działania. Planując zbiórki weź pod uwagę, że silna drużyna może pozwolić sobie na więcej zbiórek zastępów/patroli niż słabsza. Zbiórki (zastępu lub drużyny) powinny odbywać się w każdym tygodniu (z wyjątkiem świąt, ferii itd.), od września do czerwca.

Planując terminy własnych zbiórek pamiętaj o dostosowaniu ich do kalendarza szczepu i hufca.

Opisz, w jaki sposób będziesz prowadzić dokumentację W książce pracy powinny być przechowywane i na bieżąco aktualizowane charakterystyki wszystkich har-cerek/rzy. Zawrzesz w niej również wnioski z realizacji programu, które posłużą do stworzenia programu na kolejny okres.

Tym samym cykl programowania zatacza koło.

Podstawowe informacje o gromadzie/drużynie Pełna nazwa gromady/drużyny: _____________________________________________________________ Szkoła lub inne środowisko działania: ________________________________________________________ Gdzie i jak często spotyka się gromada/drużyna (dzień, godzina, miejsce zbiórki): _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ Liczba i liczebność szóstek/zastępów/patroli: ___________________________________________________ Jak często i gdzie spotykają się zastępy: ______________________________________________________ Drużynowy:

Imię, nazwisko, stopień harcerski i instruktorski

Rok urodzenia

Uprawnienia, odznaki, ukończone kursy

Telefon Adres e-mail

Kadra (przyboczni, zastępowi):

Imię i nazwisko, stopień harcerski i instruktorski

Rok urodzenia

Funkcja w drużynie Uprawnienia, odznaki, ukończone kursy, zdobywane stopnie

Liczba osób ze złożonym Przyrzeczeniem Harcerskim/Obietnicą Zucha:______________________________ Posiadane stopnie: Nazwa stopnia Ile osób posiada? Ile osób zdobywa? Próba Harcerza Liczba osób, które zdobyły plakietkę hufca:_____________________________________________________ Liczba osób, które mają naramiennik wędrowniczy:______________________________________ ________ Liczba osób, które uczestniczyły w ostatnim obozie:______________________________________________ DATA złożenia programu___________________ DATA zatwierdzenia programu_____________ Podpis drużynowego_____________________