IV. LITOSFERA. CZĘŚĆ 2

Znajomość faktów

194.W Wśród podanych nazw rzek oznacz rzeki o ujściu lejkowatym. 1 p.

Amazonka, Ganges, Loara, Łaba, Nil, Tamiza, Wisła

195. Wymień nazwy dwóch obszarów, na których współcześnie występują lądolody i dwóch, na których występują lodowce górskie. 1 p.

Lądolody: ..........................................., ...............................................

Lodowce górskie: ..................................................., ..............................................

196.PW Wpisz w tabeli typy wybrzeży oraz oznaczenia literowe wymienionych miejsc ich występowania. 2 p.

Miejsca występowania: a) wybrzeże Norwegii; b) chorwackie wybrzeże Adriatyku; c) wybrzeża archipelagu Fidżi

Opis Typ wybrzeżaMiejsce

występowania

Powstało na skutek zalania obszaru górskiego przez morze. Wyspy są równoległe do linii brzegowej.

Utworzone przez organizmy, np. koralowce.

Powstały przez zatopienie wodami morskimi dolin polodowcowych.

197. PW Na mapie oznaczono literami kilka pustyń. Przy każdej z podanych nazw wpisz właściwą literę. 2 p.

Atakama ......; Gobi ......; Kara-kum ......; Namib ......; Rub al-Chali ......;

Wielka Pustynia Wiktorii ......

1

Znajomość terminów geograficznych

198. Wpisz w miejscu kropek wymienione niżej elementy doliny rzecznej. 1 p.dolina, koryto rzeczne, łożysko rzeki, terasa nadzalewowa, terasa zalewowa, zbocze doliny, zbocze terasy nadzalewowej

199. Opisz rysunek, wskazując strzałkami lub klamrami wymienione niżej elementy doliny rzecznej iwpisując przy nich ich nazwy. 1 p.

łożysko rzeki, koryto rzeczne, terasa zalewowa, terasa nadzalewowa, krawędź terasy

200. Na rysunku zaznacz i podpisz: meander, brzeg stromy, brzeg płaski i szyję meandru oraz narysuj strzałkami nurt rzeki na całym narysowanym odcinku (załóż, że rzeka wpływa na pokazany obszaru góry rysunku). 1 p.

2

201.Na rysunku podpisz wskazane rodzaje moren. 1 p.

202. Podaj nazwę procesu wywiewania piasku i pyłu z osadów. 1 p.

……………………………..............

203. Podaj nazwę procesu mechanicznego niszczenia ścian graniaka przez okruchy skalne niesione przez wiatr. 1 p.

……………………………..............

204.P Wymień najważniejszą różnicę w wyglądzie między graniakiem a otoczakiem. 1 p.

………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………..

Znajomość zależności

205.W Wymień trzy cechy środowiska przyrodniczego sprzyjające wietrzeniu fizycznemu skał. 2 p.

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

206.W Zmiana podstawy (bazy) erozyjnej rzeki wpływa na zmianę intensywności procesów erozji i akumulacji. Podaj przykład przyczyny obniżenia podstawy erozyjnej i napisz, jak zmienia się intensywność erozji i akumulacji, gdy podstawa erozyjna ulega obniżeniu. 2 p.

Przyczyna obniżenia podstawy erozyjnej: ..............................................................................

..................................................................................................................................................

Zmiana intensywności erozji i akumulacji: .......................…………………………………..

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

207.P W odpowiednie miejsca w tabeli wpisz literowe oznaczenia wymienionych procesów i zjawisk charakterystycznych dla różnych biegów rzeki. 2 p.

A. przewaga erozji bocznej E. doliny V-kształtneB. akumulacja odłamków skalnych F. przewaga erozji wgłębnejC. bardzo szeroka dolina rzeczna G. akumulacja mułów i iłów

3

D. przewaga akumulacji nad erozją H. meandry

Bieg górny Bieg środkowy Bieg dolny

208. Wymień dwa warunki, które muszą być spełnione, aby powstał lodowiec. 1 p.

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

209.PW Przyporządkuj formy polodowcowe wymienionym procesom, wpisując w miejscu kropek odpowiednie litery. 1 p.

a) kary lodowcowe; b) mutony; c) morena czołowa; d) drumliny; e) doliny U-kształtne;f) równiny sandrowe; g) głazy narzutowe; h) rynny lodowcowe

Procesy erozyjne ……………………………………………………….

Procesy akumulacyjne ………………………………………………….

Dostrzeganie i formułowanie prawidłowości

210.PW Skreśl błędne wyrażenia w zdaniach poniżej. 2 p.

A. Wraz ze wzrostem kwasowości wody intensywność wietrzenia chemicznego wzrasta / maleje.

B. Ruchy masowe są tym intensywniejsze, im mniejsze / większe jest nachylenie stoku.

C. Erozja wgłębna rzeki jest tym mniejsza im mniejszy / większy jest spadek rzeki.

D. Im bardziej intensywne są procesy wewnętrzne, tym bardziej / mniej intensywne są procesy zewnętrzne.

E. Wybrzeża wysokie są nadbudowywane / niszczone, a niskie – nadbudowywane / niszczone.

211.P Sformułuj prawidłowości dotyczące związku rzeźbotwórczej działalności wiatru z pokryciem terenu roślinnością oraz z ilością wilgoci w gruncie. 2 p.

………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………..

Znajomość teorii

212. Wyjaśnij, dlaczego wyróżnianie 3 rodzajów wietrzenia: fizycznego, chemicznego i biologicznegomoże być uznane za niepoprawne logicznie. 3 p.

………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………..

Odczytywanie, interpretacja i przetwarzanie informacji

4

213. Na ilustracji przedstawiono intensywność wietrzenia fizycznego i chemicznego w zależności od klimatu. Korzystając z niej, wykonaj zadania.A. Uzupełnij legendę, wpisując w miejscu kropek rodzaje wietrzenia. 1 p.

B. Wymień dwie informacje, które naprowadziły Cię na odpowiedź w zadaniu A. 1 p.

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

................................................................................................................................................

214.P Korzystając z rysunków, wykonaj polecenia.

A. Zaznacz i podpisz: morenę czołową, oz, pradolinę, powierzchnię moreny dennej, rynnę polodowcową, sandr. 1 p.

5

B. Napisz, czy czoło lodowca przedstawionego na rysunkach cofa się, pozostaje w tym samym miejscu czy przesuwa się „do przodu”. Uzasadnij odpowiedź. 1 p.

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

................................................................................................................................................

215.P Rozpoznaj przedstawione na mapach typy wybrzeży i uzupełnij tabelę. 2 p.

Mapa Typ wybrzeża Charakterystyczna cecha wybrzeża

A

B

C

D

216.W tekście przedstawiającym proces tworzenia się jeziora przybrzeżnego znajdź trzy błędne określenia. Wypisz je i zastąp określeniami poprawnymi. 1 p.

Prądy przybrzeżne transportują wzdłuż wybrzeża znaczną ilość piasku. Tam, gdzie linia brzegowa załamuje się i oddala od prądu, następuje osadzanie piasku. Początkowo tworzą się podwodne mierzeje, później małe wysepki. Z czasem powstaje długi i wąski półwysep, zwany kosą. Od strony lądu w miejscu dawnej zatoki tworzy się lido, a później jezioro przybrzeżne.

Błędne określenia: .............................., ....................................., ....................................

Poprawne określenia: .............................., ........................................., ...................................

217.P Na rysunku przedstawiono dwa typy wydm. Wpisz ich nazwy pod rysunkami i podaj – widocznena rysunku – jedną różnicę i jedno podobieństwo między nimi. 2 p.

6

Podobieństwo: ...........................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Różnica: .....................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Budowanie prostych modeli

218. Za pomocą schematycznego rysunku przedstaw ujścia rzeki: lejkowate i deltowate. 1 p.

Ujście lejkowate Ujście deltowate

219. Rysunek po lewej przedstawia początkowy etap tworzenia się lodowca górskiego. Uzupełnij rysunek po prawej, tak by przedstawiał przekrój powstałego lodowca. Wskaż strzałkami i opisz pole firnowe i jęzor lodowcowy. 1 p.

220. Narysuj grzyb skalny. Strzałką zaznaczmiejsce najintensywniejszej korazji. 2 p.

221. W odpowiednich miejscach schematu wpisz określenia: denudacja, erozja, grawitacyjne ruchy masowe, wietrzenie. 1 p.

7

Uogólnianie treści geograficznych

222. Korzystając z informacji na rysunku, sformułuj wniosek dotyczący zależności między nachyleniem stoku a składowymi siły ciężkości. 2 p.

223. W Posługując się przykładem wybrzeża fiordowego, wykaż, że linia brzegowa jest kształtowana zarówno przez czynniki wewnętrzne, jak i czynniki zewnętrzne. 2 p.

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

Zastosowanie wiedzy w rozwiązywaniu zadań praktycznych

224.W Wymień czynniki, które ukształtowały rzeźbę regionu, w którym mieszkasz. Podkreśl czynniki zewnętrzne. 1 p.

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

225.PW Wymień po jednym przykładzie wpływu ukształtowania powierzchni na rolnictwo, transport i budownictwo w Twoim miejscu zamieszkania. 3 p.

Rolnictwo ................................................................................................................................

.................................................................................................................................................

Transport .................................................................................................................................

8

Wniosek: …………………………………

…………………………………

…………………………………

…………………………………

…………………………………

…………………………………

…………………………………

…………………………………

…………………………………

…………………………………

.................................................................................................................................................

Budownictwo ..........................................................................................................................

..................................................................................................................................................

226. Wymień trzy przykłady działań człowieka, które mogą spowodować przyspieszenie grawitacyjnych ruchów masowych. Zaproponuj jedno działanie, które może zapobiegać ich skutkom. 2 p.

1. ……………………………………………………………………………………………..

2. ……………………………………………………………………………………………..

3. ………………………………:…………………………………………………………….

Propozycja zapobiegania skutkom: ………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………..

227. Wyjaśnij, dlaczego na stoku powinno się prowadzić orkę w poprzek, a nie wzdłuż stoku. 2 p.

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

Wyjaśnianie przyczyn, przebiegu i skutków zjawisk i procesów

228. Uzupełnij opis pewnych procesów rzeźbotwórczych, wstawiając w miejscu kropek odpowiednie określenia. 2 p.

Niektóre skały, np. dolomit i wapień, są rozpuszczalne. Czynnikami sprzyjającymi rozpuszczaniu są m.in. zawarty w wodzie ...................................... ...................... oraz wysoka temperatura powietrza. Ogół procesów związanych z rozpuszczaniem i wypłukiwaniem skał nazywa się ...................................................................................... . Charakterystyczne formy ..................................... to jaskinie oraz powstające w nich formy naciekowe przypominające sople (.................................................), słupy (..................................................) lub kolumny (.........................................................).

229.W Uzupełnij zdanie poniżej, wstawiając typy wietrzenia: fizyczne lub chemiczne. Uzasadnij swój wybór. 2 p.

W klimacie wilgotnym i gorącym wietrzenie ………………..………….. jest intensywniejsze od wietrzenia …………………………..………. .

Uzasadnienie: ………………………………………………………….………………..…..

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

230.W Określ, gdzie wietrzenie mechaniczne jest bardziej intensywne – na Nizinie Amazonki czy na Wyżynie Tybetańskiej. Uzasadnij odpowiedź. 3 p.

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

231.P Na rysunku przedstawiono pewien rodzaj grawitacyjnych ruchów masowych. Podaj nazwę tego rodzaju ruchów, nazwij formy oznaczone literami A i B oraz wymień dwa czynniki sprzyjające występowaniu ruchów tego rodzaju. 2 p.

9

Rodzaj grawitacyjnych ruchów masowych: ………………………………………

Czynniki sprzyjające występowaniu ruchów tego rodzaju:

1. …………………………………………………………………………………………….

2. …………………………………………………………………………………………….

232. Zakreśl poprawne zakończenie zdania: Stożki napływowe najczęściej powstają tam, gdzie 1 p.

a) siła nośna rzeki się zmniejsza. b) siła nośna rzeki się zwiększa.c) powstaje estuarium.

233. Zakreśl poprawne zakończenie zdania: Przyczyną obniżenia się podstawy (bazy) erozyjnej rzeki jest 1 p.

a) wydźwignięcie obszaru lądowego.b) podniesienie się poziomu morza. c) obniżenie się poziomu morza.

234. Uporządkuj kolejność wymienionych niżej zjawisk, tak aby przedstawiały proces powstawania starorzecza, wpisując w miejscu kropek odpowiednie litery. 1 p.

A. pogłębianie zakola i powstanie szyi meandruB. powstanie zakola C. przesunięcie się nurtu do brzegu rzekiD. wyprostowanie biegu rzeki i powstanie starorzeczaE. podcinanie brzegu przez nurt rzeki

….., ….., ….., ….., ……

235.P Wymień dwie formy rzeźby tworzone zarówno przez lądolody, jak i lodowce górskie. 1 p.

…………………………………………………., …………………………………………..

236. Uporządkuj kolejność wymienionych niżej zjawisk tak, aby przedstawiały proces cofania się klifu, wpisując w miejscu kropek odpowiednie litery. 1 p.

A. powstanie platformy abrazyjnejB. powstanie ściany klifu C. podcinanie przez fale wysokiego brzegu morskiegoD. obrywanie się skał nad niszą abrazyjnąE. powstanie niszy abrazyjnej

….., ….., ….., ….., ……

237.P W każdej pustej komórce tabeli wpisz literę oznaczającą formę terenu ukształtowaną przez podany czynnik zewnętrzny. 2 p.

10

A. klif E. mierzeja I. ozB. dolina V-kształtna F. wydma J. cyrk lodowcowyC. muton G. morena boczna K. stalaktytD. delta H. jaskinia L. grzyb skalny

Czynniki zewnętrznekształtujące rzeźbę terenu

Przykłady form rzeźbypowstałych w wyniku

działalności niszczącej(erozji)

Przykłady form rzeźbypowstałych w wynikudziałalności budującej

(akumulacji)

Wody płynące

Wody morskie

Wody podziemne

Lądolody

Lodowce górskie

Wiatr

238. Wyjaśnij przyczynę drgań skorupy ziemskiej charakterystyczną dla obszarów górniczych. 1 p.

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

Dostrzeganie problemów i proponowanie rozwiązań w skali lokalnej

239.W Podaj przykład erozji spowodowanej działalnością człowieka w Twoim miejscu zamieszkania. Wymień korzyści płynące z tej działalności człowieka i straty spowodowane przez erozję. 3 p.

Przykład erozji Korzyści z działalnościczłowieka

Straty wynikające z erozji

240.W Budowa dróg w górach może uruchomić grawitacyjne ruchy masowe. Podaj przykład takiego ruchu oraz spowodowanego nim zagrożenia i zaproponuj jedno działanie zmniejszające to zagrożenie. 3 p.

Przykład grawitacyjnychruchów masowych Zagrożenie Propozycja działania

Dostrzeganie problemów i proponowanie rozwiązań w skali globalnej

241. Podaj po dwa przykłady bezpośredniego oraz pośredniego oddziaływania człowieka na rzeźbę terenu. 2 p.

11

Oddziaływanie bezpośrednie

1. …………………………………………………………………………………….………

2. ………………………………………………………………………………………….…

Oddziaływanie pośrednie

1. …………………………………………………………………………………….………

……………………………………………………………………………………………….

2. ………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………….

242. Na całym świecie w pobliżu obszarów eksploatacji górniczej i hutniczej powstają hałdy (zwały kopalniane). Wymień dwa zagrożenia wynikające z ich istnienia oraz zaproponuj sposób zmniejszenia ich skutków. 2 p.

Zagrożenia

1. ……………………………………………………………………..………………………

2. ……………………………………………………………………………………………..

Propozycja …………………………………………………………………….……………..

………………………………………………………………………………………………..

243. Od dawna ludzie osiedlali się w pobliżu rzek. Wymień dwa skutki dla rzeki oraz dwa zagrożenia dla ludzi wynikające z tego sąsiedztwa. 2 p.

Skutki dla rzeki

1. ……………………………………………………………………………………………..

2. ……………………………………………………………………………………………..

Zagrożenia dla ludzi

1. ……………………………………………………………………………………………..

2. ……………………………………………………………………………………………..

Dostrzeganie i rozwiązywanie problemów w różnych skalach czasowych

244.PW Wydłużanie się mierzei następuje bardzo powoli, ale z czasem może doprowadzić do odcięcia zatoki od morza. Wymień po jednym przykładzie spodziewanych zmian w środowisku przyrodniczym i w działalności człowieka spowodowanych odcięciem zatoki przez mierzeję.

2 p.Zmiana w środowisku przyrodniczym: ………………………………………………………

...……………………………………………………………………………………………...

Zmiana w działalności człowieka: …………………………………………………………..

…...…………………………………………………………………………………………...

12