INSTYTUCJONALIZM

3
 INSTYTUCJONALIZM U schyłk u XIX w. USA wkroc zyły w etap gwałt owne go rozwoj u gospoda rczego. Jego ef ektem był o osi ąg ni ę cie prz ez te n kra j prz ewa gi technolo gic zne j nad res zt ą świata. Jednocze śnie zaostrze niu ule gły stosunki społ eczne w społ ecz eńst wie zafa scyn owan ym  prak tycz ną dzia łaln ości ą gosp odarc zą, zawł aszc za robi enie m mają tku na spek ulac jac h fi nan sow ych . Poza tymi konkretnymi wew nę trz nym i war unk ami życ ia na ówczesną amerykańską myśl ekonomiczną poważny wpływ wywarła grupa młodych ekonomistów wykształ conych na niemiec kich uniwersytetach. Poglądy ekonomiczne tego okresu cechował krytyczny stosunek do panującego ustroju społecznego. Twó rcą pow st ał ego w ty m okr esi e zwarte go systemu pog l ądów ek ono mi czn o- społecznych zwanego INSTYTUCJONALIZMEM był Thorstein Veblen (1857-1929), syn norweskiego emigranta, który ze swoją 14-osobowa rodziną w poszukiwaniu chleba osiedlił się w stanie Wisconsin. Warunki życia na wsi były trudne, gdyż rewolucja agrarna na wsi (po dob nie ja k zmian y w prz emy śl e) dop rowad zi ł a do nę dzy dro bny ch fa rme rów ja k i robotników przemysłowych. T. Veblen z trudem zdobywał wykształ cenie, a kiedy w 1884r. został doktorem filozofii – pracy nie znalazł. Przez 7 lat przebywał na fermie u ojca, poświęcając czas na samokształcenie. ź nie j dosta ł si ę na uniwe rsy te t w Chi cag o, gdz ie zaj mow ał si ę eko nomik a. Karie ry życiowej nie zrobił na żadnej z uczelni, zmarł w nędzy. Spośród prac Veblena największ y rozgłos zdobyla „Teoria klasy próżniaczej”(1899 r.), zawierająca najpełniejszy układ jego poglądów socjologicznych i ekonomicznych. My ś l ekonomic zn ą Veblen a ba rdzo dobrze od zw ie rc iedl aj ą pr ace „T eori a  przedsię biorstwa”(1904r.) oraz „Wł asno ść wyob cowa na i prze dsię bior czość w obec nych czasach – przykład Ameryki”(192 3r.). Główną tezą Veblena jest stwierdzenie, iż „system społeczny jest zbiorem instytucji”. Źródłami inspirującymi poglądy Veblena były: 1. Darwiniz m – tj. teori a ewolu cyjn ego rozw oju orga nizm ów żywyc h. Poglądy te (poza dobrem naturalnym) Veblen przeniósł na grunt społeczny twierdząc, że  jednostk a ma niewielki wpływ na przemiany społeczne i że rola racjonaln ych decyzji w życiu społecznym jest niewielka. 2. Marksizm Odrzucił z niego wątki rewolucyjne, ale podobnie jak Marks uznał, że państwo to – „ komitet zarządzający świata interesów, narzucający swa wolę światu pracy”. 3. Antro pol ogi a Veblen zafa scyn owan y był wizj a społ ecze ństw a pie rwotn ego, jako stadium dzik ości, w którym dominowały jednak instynkty sprzyjające spójności społecznej. Bra k był o w ty m spo ł e cze ństwie instytucji pry wat nej wł asno śc i, pa ńst wa i klas, nie  prowadzono w sposób zorganizowany wojen i nie utrzymywano armii. Człowiek cieszył się swoboda, żyj ąc skr omn ie w mał ych wsp óln ota ch, zby t bie dny ch by utr zym ać swy ch  przywódców. Po ds ta wo wą ka te gori ą w rozu mi eniu Vebl ena je st „ins ty tucja”. Jej ro la w kształtowaniu stosunków społeczno ekonomicznych wynika z poglądów Veblena na temat zachowania się ludzi. Veblen twierdził, że człowiek kieruje się 3 głównymi instynktami: 1. rodzicielską skłonności ą wobe c n ajbliższ ych i członków wspólnoty rodowej; 2. in sty nkt em dob rej rob ot y; 3. czy stą ciekawo ścią pch ają cą go do poznan ia otac zają cego go świ ata.

Transcript of INSTYTUCJONALIZM

Page 1: INSTYTUCJONALIZM

5/11/2018 INSTYTUCJONALIZM - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/instytucjonalizm 1/3

INSTYTUCJONALIZMU schyłku XIX w. USA wkroczyły w etap gwałtownego rozwoju gospodarczego. Jegoefektem było osiągnięcie przez ten kraj przewagi technologicznej nad resztą świata.Jednocześnie zaostrzeniu uległy stosunki społeczne w społeczeństwie zafascynowanym

  praktyczną działalnością gospodarczą, zawłaszcza robieniem majątku na spekulacjach

finansowych. Poza tymi konkretnymi wewnętrznymi warunkami życia na ówczesną amerykańską myśl ekonomiczną poważny wpływ wywarła grupa młodych ekonomistówwykształconych na niemieckich uniwersytetach. Poglądy ekonomiczne tego okresu cechowałkrytyczny stosunek do panującego ustroju społecznego.

Twórcą powstałego w tym okresie zwartego systemu poglądów ekonomiczno-społecznych zwanego INSTYTUCJONALIZMEM był Thorstein Veblen (1857-1929), synnorweskiego emigranta, który ze swoją 14-osobowa rodziną w poszukiwaniu chleba osiedliłsię w stanie Wisconsin. Warunki życia na wsi były trudne, gdyż rewolucja agrarna na wsi(podobnie jak zmiany w przemyśle) doprowadziła do nędzy drobnych farmerów jak irobotników przemysłowych.

T. Veblen z trudem zdobywał wykształcenie, a kiedy w 1884r. został doktorem

filozofii – pracy nie znalazł. Przez 7 lat przebywał na fermie u ojca, poświęcając czas nasamokształcenie.Później dostał się na uniwersytet w Chicago, gdzie zajmował się ekonomika. Karieryżyciowej nie zrobił na żadnej z uczelni, zmarł w nędzy.

Spośród prac Veblena największy rozgłos zdobyla „Teoria klasy próżniaczej”(1899r.),zawierająca najpełniejszy układ jego poglądów socjologicznych i ekonomicznych.

Myśl ekonomiczną Veblena bardzo dobrze odzwierciedlają prace „Teoria  przedsiębiorstwa”(1904r.) oraz „Własność wyobcowana i przedsiębiorczość w obecnychczasach – przykład Ameryki”(1923r.).

Główną tezą Veblena jest stwierdzenie, iż „system społeczny jest zbiorem instytucji”.Źródłami inspirującymi poglądy Veblena były:

1. Darwinizm – tj. teoria ewolucyjnego rozwoju organizmów żywych.Poglądy te (poza dobrem naturalnym) Veblen przeniósł na grunt społeczny twierdząc, że

 jednostka ma niewielki wpływ na przemiany społeczne i że rola racjonalnych decyzji w życiuspołecznym jest niewielka.

2. MarksizmOdrzucił z niego wątki rewolucyjne, ale podobnie jak Marks uznał, że państwo to – „ komitetzarządzający świata interesów, narzucający swa wolę światu pracy”.

3. AntropologiaVeblen zafascynowany był wizja społeczeństwa pierwotnego, jako stadium dzikości, wktórym dominowały jednak instynkty sprzyjające spójności społecznej.

Brak było w tym społeczeństwie instytucji prywatnej własności, państwa i klas, nie prowadzono w sposób zorganizowany wojen i nie utrzymywano armii. Człowiek cieszył sięswoboda, żyjąc skromnie w małych wspólnotach, zbyt biednych by utrzymać swych

 przywódców.Podstawową kategorią w rozumieniu Veblena jest „instytucja”. Jej rola w

kształtowaniu stosunków społeczno ekonomicznych wynika z poglądów Veblena na tematzachowania się ludzi.

Veblen twierdził, że człowiek kieruje się 3 głównymi instynktami:1. rodzicielską skłonnością wobec najbliższych i członków wspólnoty rodowej;2. instynktem dobrej roboty;3. czystą ciekawością pchającą go do poznania otaczającego go świata.

Page 2: INSTYTUCJONALIZM

5/11/2018 INSTYTUCJONALIZM - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/instytucjonalizm 2/3

Te instynkty określają postawę człowieka wobec środowiska. Pewne postawy stają sięzwyczajem; człowiek lubi chodzić przetartymi szlakami; jego sposoby myślenia układają sięw dość spójne wzorce, które przenikają całe społeczeństwo.W ten sposób powstają i żyją niejako własnym życiem, a nastepnie obumierają, różnorodneinstytucje społeczne, a wśród nich instytucje ekonomiczne.

Wg Veblena: „Na każdą społeczność można spojrzeć jako na mechanizm gospodarczy czyekonomiczny, składający się z tego co nazywamy instytucjami ekonomicznymi. Te instytucjeto utarte zwyczajowo sposoby regulowania procesów życiowych społeczeństwa w odniesieniudo środowiska materialnego.

Podstawę analizy rozwoju społeczeństwa stanowi u Veblena psychologia społeczna,kształtująca zwyczaje, modę, tradycję, itp. Pozwala to Veblenowi odrzucić koncepcję „homoeconomicus”. Postawy człowieka nie zawsze są racjonalne, nie zawsze posługuje się on

 prostym rachunkiem strat i korzyści, często jego decyzje wynikają z tradycji, a w całymrozwoju społecznym występuje zjawisko nienadążania przemian instytucjonalnych za

 przemianami w technice wytwarzania.

Veblen pisze: „ Instytucje społeczne – czyli nawyki myślowe czy sposoby ujmowania zjawisk – które kierują ludzkim życiem, pochodzą z przeszłości, bliżej lub bardziej odległej, ale zawsze z 

 przeszłości. Są wytworami przeszłości dostosowanymi do ówczesnych warunków, dlatego

nigdy nie są w całkowitej zgodzie z wymogami teraźniejszości.”

Budowa systemu ekonomicznego w ujęciu VeblenaGłównymi komponentami systemu są instytucje, spośród których wyróżniają się dwie klasy:

 pracująca,  próżniacza.

Stanowią one z kolei otoczenie dwóch innych instytucji, a mianowicie:

świata przemysłu, świata interesu.Instytucje te są wytworami rozwoju historycznego. Instytucja klasy próżniaczej jestwynikiem pierwotnego podziału pracy na godną i niegodną. Taki podział pracy stal sięmożliwy w momencie takiego wzrostu wydajności pracy, który zapewnił wytwarzanienadwyżki ekonomicznej.

 Na świat przemysłu oddziałuje przede wszystkim instynkt dobrej roboty, który znajduje swójmaterialny wyraz w efektach produkcji. Działają także pozostałe instynkty –  czystej

ciekawości, sprzyjający rozwojowi nauki i techniki i więzi społecznej. Na klasę próżniaczą i cały świat interesu z przemożną siłą motyw zysku, który współczesnieuzewnętrznia się w zysku pieniężnym i konsumpcji na pokaz, w wystawności życia warstwy

 bogaczy oderwanych od produkcji dóbr i usług.Miedzy tymi dwoma światami wykształciły się stosunki oparte na instytucji prywatnejwłasności środków wytwarzania; występują tu istotne sprzeczności interesów.

Źródłem przemian systemowych jest nauka i technologia hamowana jednak przez bezwład istniejących instytucji społecznych i ekonomicznych.

Ludzkość, wg Veblena, przeszła przez dwie epoki rozwoju:1. prehistoryczną epokę dzikości, kiedy nie było jeszcze klas,2. epokę łupieżczą , w której można wyróżnić 2 stadia:

barbarzyństwa, połączonego z dominacją czynnika militarnego, panowania pieniądza z quasi-pokojowym charakterem działalności; w ramach tego

stadium można wyróżnić 2 fazy: rękodzielniczą i maszynową .Analiza wielu instytucji ekonomicznych, jak chociażby instytucji pożyczek i kredytu,dowodzi, iż za cel końcowy właściciela kapitału uważają zysk pieniężny i konsumpcję na

Page 3: INSTYTUCJONALIZM

5/11/2018 INSTYTUCJONALIZM - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/instytucjonalizm 3/3

 pokaz. Temu samemu celowi służy proces koncentracji i centralizacji kapitału. Nowoczesne  przedsiębiorstwa kapitalistyczne to przede wszystkim organizacja pomnażająca pieniądze, jednostka gospodarki pieniężnej, służąca klasie próżniaczej. Inwestycje podejmowane są wimię zysku, Anie ze względu na potrzeby społeczne.

Robotnicy są raczej bierną siłą, ponieważ są zbyt biedni, by zdobyć odpowiednie

wykształcenie i znajdują się na niskim poziomie kulturalnym. Klasa pracująca jest ożywionainstynktem dobrej roboty i pragnie rozwoju i wzrostu produkcji.Konflikt interesów między dwoma klasami współczesnego społeczeństwa hamuje oczywiściecały rozwój ludzkości. Wyraźne marnotrawstwo zasobów w imię konsumpcji na pokaz jestgłówną przeszkodą w racjonalnym prowadzeniu produkcji, która w wyniku wiekowejewolucji stała się wysoce złożonym i niesłychanie delikatnym systemem. Naruszenie jednegoz ogniw tej misternej pajęczyny relacji technologicznych może doprowadzić do kryzysów.

Veblen upatruje źródeł kryzysów m.in. manipulacjach klasy próżniaczej,zmierzających do rozszerzenia kredytu ponad rzeczywiste potrzeby obrotu towarowego iorganizacji wytwórczości.

Współczesne koncerny stają się zrzeszeniami monopolistów, dla których punktem

wyjścia nie jest proces technologiczny, lecz pomnażanie zysku pieniężnego.Poglądy Veblena wywarły wpływ na wielu polityków, ekonomistów i socjologów

amerykańskich.Czasami uważa się go nawet za prekursora tezy o rewolucji menedżerskiej i koncepcjizbawienia kapitalizmu przez technokrację.

Instytucjonalizm był i jest reakcją na wąską specjalizacje w badaniach społecznych.Była to również reakcja na „chorobę” rozwiązań modelowych oraz nadużywanie metodmatematycznych do badań ekonomicznych.