S P I S T R E Ś C I

7

Wstęp 12

Wszechświat na wyciągnięcie ręki 13

Jak powstawała ta książka? 14

Wprowadzenie 20

Kilka wskazówek na dobry początek 21

Zawartość książki 32

CZĘŚĆ I. DOJRZAŁOŚĆ 39

Rozdział 1. Edukacja 40

Początek 42

Moje doświadczenia z rozwojem osobistym 44

Błędy systemu edukacji 47

Świadoma edukacja 55

Szkolenia motywacyjne 57

Otwarty umysł 61

Odkrywanie siebie 63

Rozdział 2. Ludzka natura 68

Inteligencja natury 70

Piramida potrzeb 74

Równowaga psychiczna 81

Destrukcyjne wzorce społeczne 88

10 cech ludzkiej natury 97

Rozdział 3. Droga do dojrzałości 132

Mentalna dojrzałość 134

Samowsparcie 144

Samoakceptacja 154

8

W zgodzie ze swoją naturą 165

Pułapka braku akceptacji 168

Po co nam szczęście? 177

Droga do dojrzałości 183

Poza dojrzałość 199

CZĘŚĆ II. W GLĄD 205

Rozdział 4. Metoda Insight 206

Szerszy obraz 208

Coaching 209

Psychoterapia 215

Metoda Insight 217

Wsparcie z zewnątrz 225

Rozdział 5. Introspekcja 234

Podróże w głąb siebie 236

Chaotyczny umysł 238

Spotkanie z mnichem 249

Introspekcja 253

5 zasad metody Insight 259

Trening introspekcji 281

Rozdział 6. Myślenie intuicyjne 304

Zmiana toru 306

Inteligencja organizmu 311

Potęga myślenia bez myślenia 324

Kreatywny wgląd 328

Metoda doświadczania przeszkody 332

9

Rozdział 7. Samopoznanie 348

100 tysięcy złotych 350

Pułapka autorytetu 353

Samopoznanie 358

Sztuka oszukiwania siebie 362

Ocena swojej rzeczywistości 369

Naturalne talenty 402

Plan rozwoju osobistego 409

Poszerzanie świadomości 418

CZĘŚĆ III. PRAKTYKA 433

Rozdział 8. Myślenie pytaniami 434

Pytania = twórcze myślenie 437

Rodzaje pytań 441

Jak zadawać sobie pytania 447

Model GROW 457

Myślenie pytaniami 467

Pytania wspierające 476

Pytania wzmacniające 480

Rozdział 9. Wewnętrzne porozumienie 494

Słyszę głosy 496

Mentalne zgromadzenie 501

Twoje subosobowości 510

W służbie zaspokajania potrzeb 524

Integracja osobowości 532

Akceptacja subosobowości 537

10

Wewnętrzne porozumienie 541

Rozwiązywanie konfliktów wewnętrznych 565

Rozdział 10. Spotkania ze sobą 586

Rajskie rytuały 588

Spotkania ze sobą 591

Sesja Insight 600

Nawyki 609

Tabela nawyków 613

Eksperymenty 621

Narzędzia Insight 628

Zarządzanie rozwojem osobistym 629

Narzędzia Insight: Praktyka 631

Wybór narzędzi 634

Podsumowanie 642

Poza sesjami 643

Mapa metody Insight 646

Minisesje 654

Kilka wskazówek na koniec 655

11

Zakończenie 662

Dziękuję 665

Twój głos 667

Spotkajmy się 669

Dodatek 1. Lekkość myślenia 674

Dodatek 2. Plan na 30 dni 685

Lista ćwiczeń 688

Lista zagadnień 690

Bibliografia 693

Materiały dodatkowe 696

144

S A M O W S P A R C I E

Długość życia każdej komórki naszego organizmu jest z góry zaprogramowana. Nasze komórki w odpowiednim dla siebie czasie tracą zdolność wykonywania swoich zadań i giną. W ich miejsce powstają nowe komórki, które przejmują funkcje tych poprzednich, i cały interes się kręci. Proces ten jest kontrolowany przez nasz organizm, jednak czasami wymyka się spod tej kontroli. W wyniku zakłóceń w DNA cykl życia komórki może zostać zaburzony, przez co komórka nie obumiera w tym czasie, który został dla niej przewidziany — zaczyna się dzielić (rozmnażać) bez końca. W ten sposób tworzy się guz, który w miarę swojego wzrostu pochłania coraz więcej zasobów organizmu.

Tak powstaje nowotwór, który jeśli okaże się złośliwy, nazywany jest rakiem i w większości przypadków prowadzi do śmierci. Wróćmy teraz na chwilę do opisanej w poprzednim rozdziale hipotezy Gai, która mówi o tym, że cała na-sza planeta jest wielkim, żywym organizmem. Każda istota żyjąca na ziemi jest częścią tego organizmu i przyczynia się do tworzenia na niej warunków odpo-wiednich do rozwijania życia. Zdecydowana większość form życia funkcjonuje w symbiozie z naszą planetą, czyli w procesie wzajemnego współżycia, które jest korzystne dla obu stron. Niestety, inaczej jest w przypadku homo sapiens. Wraz z naszą destrukcyjną gospodarką, chciwością i szkodliwymi nawykami jesteśmy idealnym przykładem raka dla naszej planety. Rozwijamy się kosztem systemu, którego jesteśmy częścią. Na szczęście jest wśród nas coraz więcej wrażliwych na tę krzywdę i świadomych ludzi, którzy zakładają organizacje wspierające mądre i ekologiczne podejście do naszej planety.

Podobne autodestrukcyjne procesy odbywają się w wewnętrznym świecie większo-ści z nas. Nazywam je mentalnym rakiem, który polega na stałym wyniszczaniu samego siebie, w przeciwieństwie do bycia dla siebie wsparciem. Aby wyfrunąć z naszego gniazda w młodzieńczym wieku, powinniśmy uczyć się samodzielności i zdolności do radzenia sobie z wyzwaniami życia w nowoczesnym społeczeń-stwie. Zamiast tego uczymy się postawy wrogości wobec samego siebie, nega-tywnej samooceny, wątpienia w swoje możliwości i traktowania siebie w podły

145

i destrukcyjny sposób. Nasze mentalne oprogramowanie jest zainfekowane rakiem, który nadmiernie eksploatuje nasze mentalne zasoby, obniżając tym samym naszą psychiczną odporność. Nie mając zdolności do wspierania samego siebie, szukamy pomocy na zewnątrz i jak pasożyty uzależniamy się od innych ludzi, z których wysysamy życiową energię.

Jakiś czas temu miałem okazję obejrzeć świetny dokument opowiadający o błę-dach systemu edukacji na świecie. Film nosi tytuł Alfabet i przedstawia między innymi historię André Sterna, 38-letniego Francuza, który nigdy nie chodził do szkoły. Obecnie włada on biegle pięcioma językami, jest muzykiem i pisarzem oraz autorem głośnej na Zachodzie książki Nigdy nie chodziłem do szkoły. Rodzice André nigdy na nim niczego nie wymuszali. Wyszli z założenia, że wszystkiego, co jest mu w życiu faktycznie potrzebne, nauczy się sam — wtedy, kiedy bę-dzie mu to potrzebne. Był więc w pełni wolnym dzieckiem i robił to, do czego w danej chwili miał największą motywację. Zaskakujące było dla mnie to, że gdy jego rówieśnicy umieli już czytać, on nadal nie czuł potrzeby zdobywania tej umiejętności. Większość rodziców stwierdziłaby pewnie w tym momencie, że coś jest z nim nie tak.

Jednak rodzice André dawali mu pełną swobodę. Wkrótce potem zafascynował go świat astronomii. Okazało się, że jedynym sposobem na zgłębianie nowej pasji jest czytanie książek na ten temat. Pojawiła się naturalna potrzeba, André nauczył się więc czytać. Oczywiście nie oznacza to, że dzieci nie powinny uczyć się czytać na konkretnym etapie edukacji szkolnej. To raczej przykład tego, że jeśli coś jest nam potrzebne, to będziemy mieć naturalną motywację ku zdoby-waniu tego. Nie potrzebujemy z góry narzuconego programu nauczania, który jest w takim samym stopniu wymagany od każdego dziecka7. W swojej książce André napisał coś, co doskonale podsumowuje wszystko, czego uczy swoim przykładem: „Jeśli wrzucimy pestkę mango do wody, po kilku dniach będziemy

7. Nie twierdzę, że dzieci nie powinny chodzić do szkoły. Jednak identyczny dla wszystkich uczniów program nauczania jest z pewnością kolejnym ważnym błędem obecnego systemu. Dla niektórych dzieci wspomniany wcześniej „homeschooling”, czyli edukacja domowa, będzie bardziej trafionym rozwią-zaniem, pozwalającym dostosować tok nauki do ich indywidualnych potrzeb. Niestety, w dzisiejszym świecie mało który rodzic może sobie pozwolić na poświęcenie dzieciom takiej ilości czasu na co dzień.

146

mogli przyglądać się wyrastającym korzonkom i łodydze — to naturalne. Nikt nie mówi: »Co za cudowna pestka, sama potrafiła wykiełkować!«. Tak samo jest z dzieckiem — w naturalnym środowisku, nieograniczane niepotrzebnymi rygo-rami (nie wolno, nie wchodź, nie dotykaj, nie pytaj), będzie się samo rozwijało. Taka jest jego natura”8.

Organizmy żywe doskonale wiedzą, czego potrzebują, aby rozwijać się w harmonii i w naturalnym tempie. Spójrz na zwierzęta — nie robią one absolutnie nic, co przeszkadzałoby im w rozwoju. Nie mają skłonności do autodestrukcji. Człowiek jest jedynym gatunkiem na ziemi, który sam utrudnia sobie życie, który tłumi swoją naturalną skłonność do uczenia się i poznawania świata w oparciu o in-stynkt. Obecny system edukacji pomija nasze naturalne potrzeby i jednocześnie indoktrynuje nigdy niekończącą się listę społecznych, sztucznych oczekiwań wobec jednostki. Na każdego człowieka, który przychodzi na świat, czeka już gotowa lista rzeczy, których musi się nauczyć (praktycznie we wszystkich kra-jach na świecie jest prawny obowiązek edukacji szkolnej i zdawania egzaminów według ustalonego przez rząd programu nauczania). Wśród tych rzeczy nie ma całego zestawu umiejętności potrzebnych do samodzielnego radzenia sobie ze swoimi nawykami, emocjami, zachowaniami, problemami. Każdy uczy się ogromnej liczby rzeczy, ale nie uczy się niczego, dzięki czemu może samodzielnie radzić sobie z samym sobą. Jesteśmy tak bardzo pochłonięci szkolną nauką, że nawet nie mamy czasu na nauczenie się tego, co naprawdę jest dla nas ważne. Nie poznajemy świata naszych emocji, sposobów na wyciszanie potoku myśli, używanie naszej pamięci, dbanie o własne zdrowie czy metod na organizowanie swojej pracy lub finansów. Zamiast tego kształtujemy w sobie autodestrukcyjne postawy i mentalne nawyki, które tylko pozornie mają pomagać nam radzić sobie w naszej codzienności. Prawda jest taka, że stale podcinamy sobie skrzydła. I nawet nie jesteśmy tego świadomi. A nasza psychiczna bezradność sprawia, że potrzebujemy ciągłego wsparcia z zewnątrz.

I właśnie dlatego tak szybko uczymy się wypełniać nasze braki, wykorzystując w tym celu innych ludzi. Pomyśl choćby o tych wszystkich oczekiwaniach, które

8. Stern A., ...und ich war nie in der Schule, München 2013.

147

mamy wobec naszego otoczenia. Wymagamy, aby to, czego nie umiemy dać sobie sami, dawali nam inni. Chcemy, by ludzie nas akceptowali, szanowali, chwalili, by nam pomagali i robili rzeczy za nas. Chcemy, żeby nas słuchali i zgadzali się z naszym punktem widzenia. Oczekujemy od nich, aby się zmieniali dla naszej wygody („Mój partner powinien być taki, jak ja chcę, bo wtedy ja się będę czuł przy nim dobrze”). Aby zachowywali się tak, jak chcemy, bo wtedy my możemy czuć się przy nich komfortowo. Użalamy się nad sobą, by wymusić na innych opiekę („Pomarudzę trochę, jaka to jestem biedna, to inni zaczną mnie pocieszać i zwracać na mnie uwagę”). Udajemy ofiary w konflikcie i płaczemy, żeby partner się nad nami zlitował, dzięki czemu konflikt zostanie zakończony. Przygotowu-jąc kolację dla znajomych, mówimy „Nie wyszło mi” tylko po to, aby wymusić serię pochwał. Udajemy, kombinujemy, gramy w gierki. Manipulujemy ludźmi, nawet o tym nie wiedząc.

Większość tych rzeczy robimy zupełnie nieświadomie, powtarzając to, czego się nauczyliśmy od naszych rodziców i rówieśników. Oddajemy kontrolę nad naszym życiem innym ludziom. Sami czynimy siebie ich niewolnikami. Nie bierzemy odpowiedzialności za nasze życie i spodziewamy się, że inni odwalą całą robotę za nas. A gdy tego nie robią — obrażamy się i zaczynamy manipulować nimi tak, aby koniec końców i tak podporządkowali się naszym oczekiwaniom. Budujemy w sobie nienawiść i traktujemy ich jako źródło całego zła, jako powód naszego nieszczęścia. Na tym właśnie polega brak samodzielności i uzależnienie od dru-giego człowieka. To esencja mentalnej niedojrzałości, która jest lekką i ukrytą formą mentalnej niepełnosprawności.

Podstawą wspierania samego siebie jest wzięcie odpowiedzialności za siebie i swoje życie. Nie możesz stać się samodzielny, jeśli oddajesz kontrolę nad sobą w ręce innych. Ludzie zwykle uciekają od odpowiedzialności, bo wymaga ona wysiłku. Wymaga ruszenia tyłka, podjęcia ryzyka, zaangażowania się w życie. W języku angielskim odpowiedzialność to responsibility — słowo, które powstało z połączenia słów response (odpowiedź) i ability (zdolność). Jest to więc zdolność do odpowiadania, zdolność do działania i reagowania na sytuację, w której się znalazłeś. Brak odpowiedzialności sprawia, że stajesz się bierny — nie reagujesz na warunki, w których się znajdujesz, a oczekujesz od całego świata, że zrobi to

148

za ciebie. Brak odpowiedzialności jest więc brakiem kontroli. Gdy zrzucasz winę za swoje niepowodzenia na cały świat, nie masz siły sprawczej, aby cokolwiek zmienić. Jesteś bezsilny. Widzisz winę w każdym człowieku, którego spotykasz, tylko nie w sobie.

Gdy nie masz dobrej pracy, powiesz, że to wina rządu i prezydenta. Gdy masz zły humor, odpowiedzialność zrzucisz na inne osoby, które cię zdenerwowały. Jeśli masz jakieś wady, z którymi nie możesz sobie poradzić, jest to wina two-ich rodziców i ich systemu wychowania. Gdy w związku ci się nie układa, to oczywiście przez partnera. Jak nie udaje ci się zdać egzaminu, to dlatego, że materiał był zbyt trudny, a nauczycielka wredna. A kiedy nie ma na kogo zrzu-cić odpowiedzialności… pod ręką zawsze jest powszechnie używana metafora

„losu”, która tak dobrze zadomowiła się w naszym codziennym języku. Wszyscy podchodzimy do niej z dystansem, jednak gdy tylko jest to możliwe, uwalniamy się od odpowiedzialności, zwalając wszystko na los.

Jeśli czynisz innych ludzi odpowiedzialnymi za twoje stany emocjonalne i życiową sytuację, oddajesz im władzę nad sobą. Puszczasz ster swojego statku i zaczynasz bezwładnie dryfować, pozwalając na to, aby wiatr losowo kierował cię raz w jedną, raz w drugą stronę. Nie masz wtedy na nic bezpośredniego wpływu, siadasz na kanapie i czekasz, aż to świat zmieni się tak, aby tobie dogodzić.

Jeśli czynisz innych ludzi odpowiedzialnymi za twoje stany emocjonalne i życiową sytuację, oddajesz im władzę nad sobą.

Prawda jest jednak taka, że nikt nie będzie żył za ciebie. Nikt nie uwolni cię od wyzwań, które napotkasz na swojej ścieżce. Nikt nie uchroni cię przed twoimi demonami, ograniczającymi przekonaniami czy trudnymi emocjami. Jesteś je-dyną osobą, która może sobie pomóc. Jesteś jedyną osobą, która ma bezpośredni dostęp do swojego świata wewnętrznego. Tylko ty możesz poukładać ten bałagan.

149

Inni mogą cię w tym wspierać, pokazać dobrą drogę, dać wskazówki — ale tylko ty możesz wykonać faktyczną pracę nad sobą, dzięki której dojdziesz tam, gdzie chcesz dojść. Wzięcie odpowiedzialności uwalnia cię od bycia zależnym i uzależ-nionym. Tylko w ten sposób możesz odzyskać kontrolę nad sobą i swoim życiem i zacząć samodzielnie radzić sobie z wyzwaniami dnia codziennego.

Doświadczenie: Branie odpowiedzialnościCzas: 5 minut

Zróbmy małe doświadczenie. Wybierz jakąś nieprzyjemną emocję, której do-świadczyłeś w ostatnich dniach lub tygodniach. Zamknij oczy i przywołaj ją (jeśli ci to pomoże, wyobraź sobie sytuację związaną z tym odczuciem). Następnie skup się na tym, aby przyjąć na siebie pełną odpowiedzialność za tę emocję. Możesz powiedzieć do siebie głosem wewnętrznym: „Jestem w pełni odpowiedzialny za ............ ” (w miejsce kropek wstaw emocję).

Postaraj się odłożyć na bok wszelkie myśli dotyczące tego, co wywołało twój stan (lub kto to zrobił). Zaakceptuj fakt, że to ty odczuwasz tę emocję, jest ona częścią twojego doświadczenia. Jej źródłem są twoje własne myśli, przekonania bądź działania. Jesteś odpowiedzialny za to, jak się czujesz.

Obserwuj, jakie odczucia się pojawiają, gdy przyjmujesz odpowiedzialność za tę nieprzyjemną emocję. Czy jest to dla ciebie proste, czy może pojawia się opór? Niechęć do przyjęcia odpowiedzialności jest naturalnym mechanizmem obron-nym. Jeśli się pojawia, nie walcz z tym. Być może potrzebujesz jeszcze trochę czasu na to, aby otworzyć się na wzięcie odpowiedzialności za swoje myśli i emocje.

150

To normalne, że trudno jest się nam pogodzić z tym, że sami jesteśmy swoimi własnymi katami, że sami tworzymy te nieprzyjemne emocje. Próbując wziąć odpowiedzialność za swoje życie, ci mniej szczęśliwi mogą pomyśleć sobie: „Czy w takim razie to, jak wygląda moje życie, to moja wina?”. Nie, tutaj zupełnie nie chodzi o szukanie winnych. Twoja obecna sytuacja może być splotem jakichś lo-sowych wydarzeń, „zasługą” szkolnego systemu edukacji, wychowania lub spotkań z różnymi ludźmi. Niezależnie od tego, jak to się stało, że twoje życie wygląda tak, jak wygląda, liczy się tylko to, co z tym wszystkim teraz zrobisz. Przypomnę tutaj przytoczone wcześniej słowa francuskiego filozofa Jeana-Paula Sartre’a: „Nie to jest ważne, co ze mną zrobiono, lecz to, co ja sam zrobiłem z tym, co ze mną zrobiono”. Niezależnie od tego, jak się tu znalazłeś, tu i teraz masz bezpośredni wpływ na to, kim jesteś, jak się czujesz i jak wygląda twoje życie.

Pamiętaj też, że ślepe branie odpowiedzialności za wszystko, co się dzieje w na-szym życiu, jest błędnym podejściem, które nie ma nic wspólnego z prawdziwą odpowiedzialnością. Odpowiedzialność nie polega na przekonaniu, że „mam wpływ na wszystko i mogę wszystko zmienić”. Jest przecież bardzo wiele sytuacji i czynników zewnętrznych, na które nie mamy żadnego wpływu. W naszym życiu dzieją się rzeczy, które są poza zasięgiem naszej kontroli, i branie za nie odpowie-dzialności będzie tylko i wyłącznie źródłem frustracji (na przykład gdy będziesz usilnie próbował zmienić coś, czego zmienić nie możesz). Odpowiedzialność to świadomość tego, na co masz wpływ, i zdolność do działania w tym zakresie, ale również umiejętność akceptacji i pogodzenia się z tym, na co wpływu nie masz. Świetnie ujął to autor następujących słów: „Boże! Proszę, daj mi siłę, abym po-godził się z tym, czego zmienić nie mogę; odwagę, abym zmienił to, co zmienić mogę; i mądrość, abym potrafił odróżnić jedno od drugiego”9.

Jest jeszcze jeden, dość zaskakujący powód, dla którego boimy się wziąć odpo-wiedzialność za swoje życie. Wielu z nas boi się własnej… wielkości. Gdzieś

9. Niestety, nie wiem, kto to powiedział. Różne źródła podpisują te słowa różnymi nazwiskami.

151

w głębi serca czujemy, że mamy w sobie moc sprawczą i że gdybyśmy tylko się na to zdecydowali, moglibyśmy zmienić życie swoje i innych. Jednak jest z tym związana duża odpowiedzialność — skoro mam tą moc, co powinienem z nią zrobić? Gdzie mam skierować swoje wysiłki? Co, jeśli zawiodę siebie i innych ludzi? Co, jeśli stracę swoją szansę? Wolimy schować się do swojej skorupki i zapomnieć o tym, że pod tą całą warstwą społecznego programowania jest coś więcej. Ponadto czasami boimy się odrzucenia i braku akceptacji. Wzięcie życia we własne ręce może oznaczać, że inni ludzie będą się czuć przy nas gorsi. Kie-rowani potrzebą bezpieczeństwa mogą ciągnąć nas w dół, chcąc uniknąć bólu emocjonalnego spowodowanego tym, że oni sami nic nie robią ze swoim życiem. W konsekwencji niektóre nasze relacje mogą się zepsuć, bo przestaną nas wzbo-gacać. W związku z tym wolimy się nie wychylać, bo potrzeba przynależności jest zwykle silniejsza niż potrzeba samorealizacji.

Zamknij teraz na chwilę oczy i zastanów się, jak by to było, gdybyś był w pełni odpowiedzialny za swoje życie. Gdybyś przyjął do siebie (na razie tylko na tę krótką chwilę) perspektywę, zgodnie z którą to, jak będzie wyglądać twoje życie w przyszłości, zależy w większości od tego, co zrobisz dzisiaj, za tydzień i za miesiąc. Zwróć uwagę na to, jakie to jest uczucie, gdy masz w swoich dłoniach kierownicę i gdy decydujesz o tym, jak to wszystko się potoczy.

Zrozumienie, że jesteśmy w 100 procentach odpowiedzialni za siebie i za swoje życie, jest pierwszym krokiem na drodze do wykształcenia w sobie postawy sa-mowsparcia. Gdy przestajemy oddawać władzę nad sobą w ręce innych ludzi, ta władza wraca do nas. Stajemy się świadomi tego, że o naszej przyszłości decydują nasze obecne wybory (za które jesteśmy odpowiedzialni tylko i wyłącznie my). Ta świadomość jest podstawą porzucenia destrukcyjnych wyborów na rzecz tych, które nas wspierają. W ten sposób zaczynamy być wsparciem dla samego siebie.

Kolejnym krokiem ku wykształceniu w sobie postawy samowsparcia będzie poradzenie sobie z tym, co stoi na przeszkodzie do życia w pełnej zgodzie ze sobą. Do tego worka wrzucamy wszystkie problemy, przeszkody, wewnętrzne ograniczenia, autodestrukcyjne nawyki (takie jak samokrytyka, walka z emocjami, destrukcyjne przekonania na swój własny temat itp.). Wszystkie te programy,

152

zachowania i nawyki zastąpisz tym, co cię buduje i wspiera. Systematyczna praca nad sobą będzie więc nie tylko sposobem na pokonywanie wewnętrznych ograniczeń, ale również treningiem samodzielności w rozwoju osobistym. Milton Erickson podkreślał, że rozwiązanie każdego problemu zwiększa naszą zdolność do radzenia sobie z kolejnymi trudnościami, które napotkamy w naszym życiu. Nasza zdolność do samowsparcia rośnie z każdym kolejnym sukcesem. Działa to jak efekt śnieżnej kuli — im więcej osobistych przeszkód pokonamy, tym więcej mamy siły i zdolności, aby radzić sobie z kolejnymi, trudniejszymi wyzwaniami.

Niektórzy mogą się wystraszyć, że ta samodzielność i niezależność od innych ludzi poprowadzą ich do wyobcowania i samotności. No bo skoro nie potrzebuję innych, to chyba nie będę odczuwać potrzeby spotykania się z ludźmi? Nic bardziej mylne-go. Po pierwsze potrzebujemy innych — potrzeba przynależności jest jedną z na-szych podstawowych potrzeb psychologicznych. Jesteśmy zwierzętami stadnymi. To współpraca umożliwiła naszemu gatunkowi zajście tak daleko. Samowsparcie oznacza tylko i wyłącznie to, że nie potrzebujesz ludzi do tego, aby radzić sobie z samym sobą. Nie potrzebujesz ich do tego, aby wypełniali oni twoje braki (które z powodzeniem możesz wypełnić sam). Samodzielność w żadnym wypadku nie oznacza, że masz robić wszystko sam i że masz być obojętny na innych.

Wręcz przeciwnie.

Dopiero jak przestajesz potrzebować innych, przestajesz być od nich zależny (i uzależniony), możesz budować z nimi autentyczne, zdrowe relacje. Wtedy ak-ceptujesz ich takimi, jakimi są. Nie masz potrzeby manipulowania nimi w celu uczynienia ich takimi, jakimi chcesz, aby byli (żebyś ty mógł się czuć przy nich komfortowo). Wchodzisz w relacje nie dlatego, że potrzebujesz drugiego czło-wieka dla własnej korzyści, ale dlatego, że obie strony na tym zyskują. Relacja jest wtedy platformą wymiany, wzajemnego ładowania się energią, wzajemnego wspierania się dwóch samodzielnych i wolnych jednostek. Gdy budujesz związki z takim podejściem, pozwalasz sobie być sobą przy innych, jak również pozwalasz innym być sobą przy tobie. To jedyne zdrowe podejście — wszystkim przynosi ono korzyści. Twoja samodzielność i samowystarczalność będą więc podstawą budowania dobrych i świadomych relacji z innymi ludźmi.

153

Jest jeszcze coś, o czym powinieneś wiedzieć. Psychiczna dojrzałość wcale nie oznacza cudownego życia w raju, w którym nie istnieją żadne problemy. Cier-pienie jest częścią życia i osoby, które są dojrzałe, także doświadczają trudnych i nieprzyjemnych emocji. Nie są to jednak emocje destrukcyjne. Wręcz przeciwnie, są one naturalnym i zdrowym wyrazem postawy samowsparcia. Zarówno złość, strach, jak i smutek (zgodnie z ich pierwotną funkcją) będą mi potrzebne tam, gdzie są adekwatne do sytuacji, w której się znalazłem. Nie stają się destrukcyjne, ponieważ nie tłumię i nie wypieram ich. Przyjmuję je do siebie z pełną otwar-tością. A gdy tylko odbiorę komunikat, działam w zgodzie z nimi. Jeśli czuję smutek, daję sobie przestrzeń na przemyślenie trudnej dla mnie sytuacji. Jeżeli czuję złość, podejmuję działania mające na celu zmianę obecnego stanu rzeczy. Gdy czuję strach, robię wszystko, aby zadbać o swoje bezpieczeństwo.

Trudne emocje nie zawsze są destrukcyjne, mogą być również naturalnym i zdrowym wyrazem postawy samowsparcia.

Mimo że w moim życiu przeważają odczucia pozytywne, doświadczam też wielu nie zawsze przyjemnych emocji. Nie mam tutaj na myśli oczywistych sytuacji z dnia codziennego, które są częścią życia każdego z nas. Chodzi mi również o odczucia, które zostają ze mną na dłużej i które są ciemną stroną empatii, roz-wijającej się wraz z osiąganiem mentalnej dojrzałości. Przykładowo na tym etapie w swoim życiu odczuwam głęboki smutek, złość i frustrację związane z tym, jak wygląda nasz system edukacji. Jest mi przykro, że tak duża liczba dzieci, przepeł-nionych ciekawością świata, traci swój mentalny wigor, jeszcze zanim skończy 10 lat. Jestem też wściekły na przemysł mięsny, bo w wyniku jego działalności codziennie w wielkim cierpieniu umierają miliony zwierząt. Te emocje są dla mnie motywacją, aby zmienić obecny stan rzeczy.