Innowacyjny program nauczania wczesnoszkolnego” Mam 6 lat...

POZNAŃSKI AKADEMICKI INKUBATOR PRZEDSIĘBIORCZOŚCI ul. Cienista 3, 60-587 Poznań T: +48 61 665 76 70 F: 61 665 76 71 W: www.paip.pl E: [email protected]

CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

„Innowacyjny program nauczania wczesnoszkolnego”

Mam 6 lat i idę do szkoły

Teresa Janicka Panek

Katarzyna Jadczak

Kielce, 2014




Spis treści

1. Innowacyjny program nauczania wczesnoszkolnego – uwagi o realizacji Programu ............................................... 3

2. Założenia edukacji wczesnoszkolnej w świetle konstruktywistycznej teorii uczenia się.......................................... 6

2.1. Charakterystyka rozwoju uczniów w młodszych klasach szkolnych .................................................................. 8

2.2. Konstruktywistyczna teoria uczenia się w edukacji wczesnoszkolnej ............................................................. 12

2.3. Elastyczny model edukacji oparty na teorii inteligencji wielorakich Howarda Gardnera ............................... 14

2.3. Rola szkoły w zdegradowanym środowisku wiejskim ..................................................................................... 21

2.4. Inicjatywność, przedsiębiorczość i kreatywność młodszych uczniów z terenów wiejskich (zdegradowanych)

jako sposób wszechstronnego aktywizowania ....................................................................................................... 24

3. Cele kształcenia i wychowania................................................................................................................................ 28

4. Planowanie zajęć w klasach I-III w kontekście założeń konstruktywizmu .............................................................. 32

5. Edukacja czytelnicza i literacka jako źródło wielokierunkowej aktywności ........................................................... 33

5.1. Znaczenie edukacji czytelniczej ....................................................................................................................... 33

5.2. Biblioterapia jako sposób pomocy psychologiczno-pedagogicznej ................................................................. 36

5.3 Rola małych form teatralnych w aktywizowaniu uczniów ............................................................................... 42

6. Edukacja lingwistyczna młodszych uczniów .......................................................................................................... 44

6.1. Założenia edukacji lingwistycznej w klasach I-III ............................................................................................. 44

6.2. Rola małych form teatralnych w edukacji lingwistycznej ............................................................................. 65

7. Treści kształcenia ............................................................................................................................................... 68

7.1. Treści nauczania w klasie I i przewidywane efekty ......................................................................................... 73

7.2. Treści nauczania – wymagania szczegółowe na koniec klasy II szkoły podstawowej ..................................... 86

7.3. Treści nauczania – wymagania szczegółowe na koniec klasy III szkoły podstawowej .................................. 105

9. Sposoby osiągania celów edukacyjnych .......................................................................................................... 126

10. Kryteria oceny i metody sprawdzania osiągnięć ucznia.............................................................................. 132




1. Innowacyjny program nauczania wczesnoszkolnego – uwagi o realizacji Programu

Zadaniem szkoły i nauczyciela jest stworzenie takiej oferty programowej, która odpowiadałaby możliwościom

rozwojowym każdego z uczniów i uwzględniała ich zróżnicowane możliwości psychiczne i społeczne (różny poziom

gotowości szkolnej) oraz uwarunkowania środowiskowe, tak zwany kontekst społeczny.

Rozwiązaniem tego dylematu może być Innowacyjny program nauczania wczesnoszkolnego - Mam 6 lat i idę

DO SZKOŁY – odwołujący się do pedagogiki konstruktywistycznej i teorii inteligencji wielorakich H. Gardnera,

adresowany do uczniów ze środowiska wiejskiego, uwzględniający potrzeby i aspiracje 6-9-latków mieszkających

na wsi.

Innowacyjność Programu polega na uwzględnieniu między innymi następujących rozwiązań:

niekwestionowanych w pedagogice teorii, uwzględniających najnowsze i najbardziej aktualne wyniki

badań naukowych, między innymi założenia pedagogiki konstruktywistycznej, teorii inteligencji

wielorakich H. Gardnera, teorii wielostronnego kształcenia W. Okonia,

zaproponowaniu nauczycielom włączenia zagadnień dotyczących oddziaływań kulturalnych

(wychowanie przez kontakt z kulturą, sztuką, edukacja czytelnicza, literacka, teatralna, medialna,

przyrodnicza, społeczna), z możliwością skupienia się na regionalizmie, krzewieniu tradycji,

połączeniu edukacji literackiej z oddziaływaniami terapeutycznymi (biblioterapia), wykorzystaniu

biblioterapii w organizowaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej,

integralne nauczanie/uczenie się języka obcego (język angielski),

uwzględnienie potrzeb dzieci ze środowisk ubogich kulturowo, przeciwdziałanie marginalizacji

i wykluczeniu oraz indywidualizowanie pracy z uczniem,

wzmacnianie poczucia własnej wartości, podnoszenie poziomu samooceny, co przyniesie

niekwestionowane efekty w sytuacji kontynuowania nauki przez ucznia z ,,wiejskiej podstawówki”

w mieście (gimnazjum),

maksymalne wykorzystanie zasobów naturalnych, przyrodniczych, tkwiących w środowisku wiejskim,

na przykład organizacja zajęć pozaszkolnych, wycieczek, obserwacji, spotkań z przedstawicielami

zawodów funkcjonujących na wsi, ekspertami środowiskowymi,

ukazanie środowiska wiejskiego jako równie atrakcyjnego względem innych, dającego perspektywy

rozwoju, planowania przyszłości na wsi,




ukazanie i wzmocnienie kulturotwórczej roli szkoły wiejskiej, zwrócenie uwagi na fakt i potrzebę

prowadzenia działalności pozalekcyjnej, zachęcenie rodziców jako ekspertów do wizyt edukacyjnych

w szkole,

wdrażanie uczniów do poszukiwania rozwiązań niestandardowych i radzenia sobie w trudnych

sytuacjach; rozwijanie inicjatywności i przedsiębiorczości,

dostosowaniu obudowy dydaktycznej do edukacji nowoczesnej, uwzględniającej osiągnięcia pedagogiki

przedszkolnej i wczesnoszkolnej, dającej nauczycielowi bezpieczeństwo i komfort pracy, a uczniowi

możliwości kreatywnego działania,

wyodrębnienie (zaproponowanie) efektów dla uczniów poszczególnych klas w oparciu o wyniki

przewidywane dla trzecioklasistów zgodnie z podstawą programową .

Konstruktywistyczne podejście w Programie

W „Innowacyjnym programie nauczania wczesnoszkolnego - Mam 6 lat i idę DO SZKOŁY” zaproponowano

nauczycielom konstruktywistyczne podejście do nauczania. Oczekiwane efekty uczniowie osiągają wtedy, gdy

mają możliwość indywidualnego doświadczania. W metodyce nauczania początkowego przyjęcie takiego podejścia

wyraża się w stosowaniu różnorodnych metod kształcenia, w szczególności zaś takich, które wyzwalają aktywność

dzieci. Dlatego ważne jest stwarzanie sytuacji edukacyjnych umożliwiających rozwiązywanie problemów znanych

z życia codziennego i na tej podstawie – konstruowanie własnej wiedzy. Wybór takiego podejścia dowodzi,

że ważniejsze dla rozwoju dziecka, jego wiedzy i doświadczeń jest, nie nadmiar treści kształcenia, ale to, jak są one

wykorzystane w procesie nauczania i wychowania.

Nauka jest bardziej skuteczna wtedy, gdy dziecko samodzielnie zdobywa wiedzę. Sprzyja temu stawianie

go w sytuacjach zadaniowych na miarę jego możliwości, potrzeb i zainteresowań, a także formułowanie hipotez

i ich weryfikowanie. Bardzo istotne jest rozwiązywanie problemów we współpracy z rówieśnikami, bowiem

w społeczeństwie XXI wieku nie jest możliwe osiąganie sukcesu bez współdziałania z innymi. W tak

organizowanym procesie uczenia się niezwykle istotną rolę pełni profesjonalnie wspierający nauczyciel – który jest

przewodnikiem dziecka po niezwykłym świecie wiedzy.

Zgodnie z założeniami konstruktywizmu, nauczanie przez rozwiązywanie problemów pozwala najlepiej

przygotować dzieci do aktywnego i odpowiedzialnego uczestnictwa we współczesnym społeczeństwie.

W niniejszym Programie nauczyciel jest w istocie reżyserem. To on – uwzględniając zapisane w podstawie efekty




osiągnięć po trzeciej klasie oraz wyniki rozpoznania środowiska, w którym pracuje - planuje proces nauczania

i wychowania oraz czuwa nad jego przebiegiem. Dzięki ,,Innowacyjnemu programowi nauczania

wczesnoszkolnego - Mam 6 lat i idę DO SZKOŁY” nauczyciel ma szansę nauczać, respektując możliwości uczniów

oraz ich zainteresowania młodszych uczniów.

Uczniowie klas pierwszych różnią się poziomem przygotowania do rozpoczęcia nauki na sposób szkolny, różnią

się środowiskiem wychowawczym (społecznym), z którego się wywodzą, zasobami wiedzy osobistej, poziomem

socjalizacji, czego przyczyną są różnice w doświadczeniach dzieci, długość edukacji przedszkolnej. Zróżnicowanie

grupy pod względem gotowości szkolnej ma znaczący wpływ na plan i efekty pracy nauczyciela, szczególnie

w środowisku wiejskim, w którym objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym jest zdecydowanie krótsze niż

w mieście.

Rodzice dzieci ze środowiska wiejskiego poświęcają dzieciom mniej czasu z racji całodziennych obowiązków

(praca w gospodarstwie). Wieś polska przechodzi intensywne przeobrażenia: dochodzi do różnicowania się

sytuacji ekonomicznej gospodarstw. Istnieją rodziny o ubożejącej sytuacji materialnej, co przekłada się na brak

możliwości korzystania z dóbr kultury.

Niniejszy Program uwzględnia rekompensatę stwierdzonych niedoborów. Udany start edukacyjny jest

między innymi wynikiem profesjonalnie zorganizowanej indywidualizacji nauczania i wychowania oraz

wspomagania rozwoju dziecka. Bardzo ważna jest także sprzyjająca dobremu samopoczuciu atmosfera panująca

w zespole klasowym pierwszaków.

Istotne znaczenie ma wstępna i bieżąca diagnoza młodszych uczniów prowadzona we wszystkich sferach

rozwoju osobowości dziecka: poznawczym, społecznym, emocjonalnym i fizycznym. Warto w nowej I klasie:

zrealizować cykl atrakcyjnych zajęć stymulujących indywidualny rozwój uczniów, dokonać obserwacji

diagnostycznej uczniów w naturalnej sytuacji szkolnej;

przygotować indywidualny opis diagnostyczny dla każdego dziecka, wyłonić dzieci wymagające wsparcia

ze strony kadry pomocniczej szkoły, np. logopedy, psychologa, terapeuty pedagogicznego. Rodzice

oczekują od szkoły tego, że stworzy ich dziecku bezpieczne warunki, wykorzysta jego mocne strony,

pomoże pokonać bariery.

Konstruktywna współpraca z rodzicami to zadanie stawiane przed nauczycielem i szkołą, co podkreślają

w literaturze pedagogicznej praktycy i teoretycy, zwracając uwagę na trójpodmiotowość oddziaływań

wychowawczych: uczeń – szkoła – dom rodzinny.




W Programie odwołujemy się do konstruktywistycznej teorii uczenia i nauczania. Proponowane rozwiązania

inspirują nauczycieli do stosowania aktywnych form pracy. Nauczyciel pełni rolę przewodnika, wspierając ucznia

w samodzielnym konstruowaniu wiedzy. Treści uwzględniają indywidualne możliwości i zainteresowania

poznawcze dzieci, umożliwiają osiągnięcie perspektywicznego celu edukacji wczesnoszkolnej – tj. dobrego

przygotowania ucznia do etapu edukacji przedmiotowej w klasie czwartej.

Należy przyjąć, iż nieodłącznym uzupełnieniem Programu jest Poradnik metodyczny dla nauczyciela oraz

obudowa dydaktyczna.

2. Założenia edukacji wczesnoszkolnej w świetle konstruktywistycznej teorii uczenia się

Wobec powszechnej krytyki realizowanego w praktyce modelu edukacji, konieczny jest nowy sposób myślenia

o szeroko pojętym wychowaniu, obejmujący również nauczanie i kształcenie. Model taki uwzględnia logikę

rozwoju dziecka, dostrzega jego mocne strony, składające się na indywidualny profil rozwoju.

W nowoczesnym ujęciu na aktywność dziecka w procesie wczesnej edukacji należy patrzeć nie tylko jako

na podstawowy wyznacznik rozwoju, ale także jako na jedną z najważniejszych jego potrzeb i naturalną

właściwość powiązaną z innymi potrzebami, jak np. potrzeba ruchu i działania, potrzeby społeczne, poznawcze

oraz biologiczne. Dlatego w edukacji promującej rozwój ważne jest traktowanie aktywności dziecka jako

naturalnej drogi poznawania i przekształcania świata, inaczej mówiąc – jak naturalnej drogi uczenia się.

Koncepcja edukacji promującej rozwój dziecka ujmuje ten rozwój szeroko – jako rozwój osobowości oraz

zdobywanie wiedzy i umiejętności. Sprzyjać rozwojowi mogą tylko takie sytuacje i działania, które mają określony

cel. Komunikacja nauczyciela z uczniem ma charakter dialogowy, mediacyjny. Bardzo istotne jest środowisko

wychowawcze, w którym odbywa się proces gromadzenia doświadczeń.

W projektowaniu nowej koncepcji edukacji ważne jest przyjęcie określonej teorii rozwoju dziecka

i wynikającej z niej wizji dziecka, wyznaczenie roli nauczyciela w jego rozwoju, opracowanie właściwego programu

i sposobów badania efektów pracy.

W założeniach pedagogiki konstruktywistycznej celem uczenia się nie jest rejestrowanie, utrwalanie

i reprodukowanie przekazywanych przez nauczyciela wiadomości i zalgorytmizowanie umiejętności (tzw. edukacja

monologowa), lecz konstruowanie wiedzy przez podmiot uczący się (tzw. edukacja dialogowa). Aby konstruować

wiedzę, dziecko musi mieć możliwość negocjacji znaczeń ustalonych w kulturze i twórcze ich rekonstruowanie.




Powstająca w ten sposób w jego umyśle wiedza ma charakter dialogowy, dynamiczny, emancypacyjny, głęboko

eksploruje doświadczanie rzeczywistości przez jednostkę i daje prawo do własnego rozumienia świata

z jednoczesną osobistą odpowiedzialnością za owe rozumienie (D. Klus-Stańska, 2005).

Wśród badaczy – psychologów, pedagogów i socjologów – dominuje obecnie pogląd, że poznawana

rzeczywistość nie jest w umyśle bezpośrednim odzwierciedleniem realnej rzeczywistości ani jej wierną kopią.

Każda czynność poznawcza prowadzi do przekształcania nadchodzących informacji. Nasze poznawanie, uczenie się

ma charakter czynny, a nie bierny. Odkrycie konstruktywnego charakteru czynności poznawczych stało się

ważnym filarem koncepcji konstruktywistycznego podejścia do procesu edukacyjnego (D. Klus-Stańska, 2005).

Zgodnie z założeniami konstruktywistów uczenie się jest aktywnym procesem tworzenia nowych modeli

i reprezentacji rzeczywistości. Przy czym należy podkreślić, na co zwraca uwagę J. Piaget (1981), że we wczesnych

fazach rozwoju poznawczego modele te mają charakter konkretny i odnoszą się do realnych przedmiotów

i sytuacji. W toku manipulacji kształtujące się schematy poznawcze, operacje myślowe stopniowo ulegają

interioryzacji. Dziecko zaczyna posługiwać się we właściwy sobie sposób indukcją, dedukcją, wnioskowaniem,

uogólnianiem. Dzięki intelektualnym narzędziom poznania, do których należy między innymi język, eksploruje

otaczającą je rzeczywistość.

Trafne rozwojowo sytuacje edukacyjne – odgrywają fundamentalną rolę w bogaceniu doświadczeń dziecka

i warunkują powodzenie w kolejnych etapach jego życia.

Główne idee edukacji elementarnej wyznaczone konstruktywistyczną teorią uczenia się, zawierają się w tym,

że (R. Michalak, 2005;108) uczeń postrzegany jest jako niepowtarzalna istota ze swoistym, indywidualnym

tempem i logiką rozwoju, z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi, strategią nabywania osobistych

kompetencji:

proces rozwoju osobowego dziecka ujmowany jest jako aktywna rekonstrukcja jego osobistych

doświadczeń;

stymulacja rozwojowa dziecka zachodzi głównie poprzez podejmowanie atrakcyjnych i zróżnicowanych

zadań, które wykraczają poza aktualne, dobrze przez nie opanowane standardy zachowań;

uczenie zachodzi w społecznym i naturalnym dla dziecka kontekście, bliskim jego codziennej aktywności

życiowej;

stwarzane są dziecku maksymalnie sprzyjające warunki do aktywnego nabywania i rozwijania wielorakich

kompetencji z zakresu wszystkich aspektów jego osobowości;




edukacja rozpoczyna się od miejsca, momentu rozwojowego ucznia, w którym znajduje się dziecko

ze swoją wiedzą i osobistym rozumieniem otaczającego świata, a także stopniem rozwoju struktur

poznawczych;

w toku edukacji dziecko doświadcza autonomii i sukcesu oraz nabiera wiary we własne możliwości, a także

buduje zaufanie do ludzi, z pomocy których może zawsze skorzystać.

Te idee zostały wykorzystane w konstrukcji naszego Programu. Edukacja dziecka, szczególnie w pierwszych

etapach nauczania powinna przebiegać w naturalnych warunkach. Wszechstronny, harmonijny rozwój

osobowości dziecka, rozbudzanie zainteresowań dokonuje się na drodze wielokierunkowej aktywności dziecka.

Dobór odpowiednich treści poznawczych, środków i metod pobudzających wyobraźnię, zainteresowanie i twórczą

aktywność uczniów w dużej mierze zależy od nauczyciela, który powinien bardzo dobrze znać środowisko,

w którym znajduje się szkoła.

2.1. Charakterystyka rozwoju uczniów w młodszych klasach szkolnych

Okres 6-9 lat w życiu dziecka stanowi bardzo ważny etap rozwoju. Jest to czas istotnej zmiany w jego życiu.

Podejmując edukację w szkole, zmienia się jego codzienny rozkład zajęć, obowiązki oraz środowisko. Dzieci w tym

wieku są zainteresowane nową rzeczywistością i zwykle z radością przyjmują te zmiany, pomimo stawianych przed

nimi nowych wyzwań i oczekiwań ze strony rodziców i wychowawców.

Wiek wczesnoszkolny określany jest czasami jako złoty wiek:

wiek rozumu – występuje duże tempo i możliwości w rozwoju, rozumieniu otaczającego świata i jego

zjawisk,

wiek pamięci – dzieci wykazują łatwość w zapamiętywaniu dużej liczby nowych słów, liczb, nawyków

ruchowych, zasad rozwiązywania zadań matematycznych, czynności utrwalających się w zespoły

społecznego zachowania,

wiek społeczny – dzieci ujawniają tendencje do uczestnictwa w życiu zbiorowym klasy szkolnej i grup

rówieśniczych podczas zabaw podwórkowych, a także w spełnianiu ról społecznych na rzecz klasy, szkoły,

domu, wsi,

wiek aktywności – to skłonność do ekspansji, do angażowania się w to, co dziecko aktualnie robi,

oddawania się bez reszty poznawaniu, zabawie, pracy,




wiek ekspansji – dziecko ma potrzebę wyrażania własnych przeżyć przez zabawę i twórczą działalność

(spontaniczny ruch, taniec, śpiew, rysowanie, malowanie, konstruowanie, tworzenie neologizmów

językowych) (I. Adamek, 1997;178).

Dzieci w młodszym wieku szkolnym różnią się między sobą znacznie pod względem rozwoju fizycznego

i intelektualnego, a także dojrzałości emocjonalnej i społecznej. Jednak pomimo tych różnic można powiedzieć,

że reprezentują one ogromny potencjał intelektualny, a pod wpływem nauki w szkole następuje u nich

dynamiczny rozwój procesów poznawczych, spowodowany aktywnym kontaktem z rzeczywistością.

Dziecko poznaje świat w całości. Uczy się poprzez manipulowanie, badanie i działanie, skupia swoją uwagę

głównie na tym, co je zaciekawi i zainteresuje. Zdobywa doświadczenie głównie poprzez własną działalność

i kontakty z innymi ludźmi. W tym okresie dziecko porusza się na terenie konkretu, obserwacji

i eksperymentowania (Tamże).

Dla danego wieku dziecka zaobserwowano pewne cechy wspólne:

Dzieci 6-letnie

Buntownicze zachowanie sześciolatków wynika przede wszystkim z ich potrzeby zmiany, z dążenia

do niezależności. Sześciolatek nie chce być już małym dzieckiem, stąd jego zachowanie bywa zmienne, kapryśne,

konfliktowe. Wiek ten ma jednak swoje dobre strony. Sześciolatki tryskają energią, są żądne wrażeń i przygód,

otwarte na świat, gotowe do poznawania nowych rzeczy. Dzieci sześcioletnie są ruchliwe i sprawne, angażują się

aktywnie (intelektualnie i fizycznie) w wykonywanie zadań. Ich słaba umiejętność koncentracji i zmienność

emocjonalna sprawia jednak, że często są zbyt znudzone czy też zmęczone wykonywaniem danego zadania, aby

je dokończyć.

Podstawową formą działalności uczniów sześcioletnich jest zabawa. Aby dziecko zdobywało wiedzę

i pożądane umiejętności, bawiąc się – zadania muszą być atrakcyjne i przyjemne, muszą zachęcać dzieci

do aktywnego w nich udziału. Dla dzieci w tym wieku ważnym czynnikiem motywującym jest także osoba

nauczyciela, który powinien być wzorem i inspiracją do działania. Sześciolatki posiadają już pewną podstawową

wiedzą szkolną – m.in. rozpoznają litery i cyfry, lecz w większości nie potrafią czytać. Nie posiadają również

wykształconych strategii i technik uczenia się, korzystania z materiałów dydaktycznych ani organizacji czasu pracy

na lekcji i w domu. Potrzebują dużo wsparcia i pomocy w realizacji pierwszych szkolnych zadań. Przy




odpowiednim podejściu nauczyciela, pod wpływem działań pedagogicznych, sześciolatki szybko rozwijają się

intelektualnie oraz psychomotorycznie, co umożliwia opanowanie nauki rysowania, pisania po śladzie, a także

czytania na poziomie wyrazu.

Sześciolatki szybko uczą się klasyfikować i porównywać elementy danego zbioru (np. słownictwa z danego

zakresu tematycznego), potrafią wiernie odtworzyć zasłyszane wzorce, a także zareagować – werbalnie

i niewerbalnie – na polecenia nauczyciela. Dzieci w tym wieku mają także dobrze rozwiniętą pamięć mechaniczną,

ich proces pamięciowy polega na zapamiętywaniu treści bez jej rozumienia. Sześcioletnie dzieci nie umieją myśleć

na poziomie abstrakcji. Ich myślenie ma charakter konkretny, wymaga manipulacji przedmiotami lub

wyobrażeniami konkretnych przedmiotów.

Dzieci 7-letnie

Podczas, gdy przeciętny sześciolatek jest zazwyczaj energiczny i żądny przygód, choć nierzadko przy tym

agresywny i zuchwały, siedmiolatek staje się spokojniejszy i bardziej wrażliwy. Rośnie jego potrzeba miłości

i aprobaty. Dziecko boi się odrzucenia, może pojawić się lęk przed porażką lub przed brakiem akceptacji ze strony

nowego środowiska. Dlatego niezwykle ważnym zadaniem szkoły i nauczycieli jest okazanie dzieciom wsparcia,

akceptacji, zapewnienia ich, że w szkole mogą czuć się bezpieczne i kochane. Intelektualnie zaś, pod wpływem

działań pedagogicznych, siedmiolatki szybko się rozwijają. Rośnie ich zdolność zapamiętywania (kształtuje się

pamięć i uwaga dowolna), rozwija się analiza i synteza wzrokowa, słuchowa oraz kinestetyczno-ruchowa,

co umożliwia opanowanie nauki pisania i czytania pod koniec tego okresu.

U siedmiolatków rozwija się widzenie percepcyjne, w tym zdolność kategoryzowania i asocjacji. Dzieci

w coraz większym stopniu potrafią wyodrębniać, klasyfikować i porównywać różne elementy. Siedmiolatki

są zdolne do celowej i świadomej obserwacji, ale nadal przez dość krótki okres, a ich myślenie ma w dalszym

ciągu charakter konkretny.

Dzieci siedmioletnie nie potrafią jeszcze myśleć abstrakcyjnie. Ich motywacja do nauki nadal zależy w dużej

mierze od osoby nauczyciela, rodziców, jak również od sytuacji w klasie czy stopnia atrakcyjności danego

działania. Siedmiolatkom bardziej zależy na opinii nauczyciela niż rówieśników - lubią ich towarzystwo i wspólne

działanie, lecz w istocie zainteresowane są przede wszystkim własną osobą. Nie potrafią jednak jeszcze krytycznie

ocenić swoich zdolności i umiejętności, nadal potrzebują wsparcia ze strony nauczyciela i rodziców, a podstawową

formą ich działalności jest nadal zabawa.




Dzieci 8-letnie

Po trudnym początkowym okresie adaptacji do szkolnego świata dzieci nabierają szkolnych nawyków,

akceptują szkołę, nauczycieli i kolegów, przyzwyczajone są do pracy szkolnej i wymagań stawianych przez

nauczycieli. Ośmiolatki są pozytywnie nastawione do obowiązków ucznia, z energią i wielkim entuzjazmem

angażują się w wykonanie zadań szkolnych. Są bardziej stabilne emocjonalnie, nie zniechęcają ich chwilowe

porażki. Ośmiolatki są aktywne, ekspansywne i szybkie. Lubią mieć kontakt z szerszym otoczeniem, są żądne

nowych doświadczeń, spraw i znajomości. Są bardzo wrażliwe w stosunku do własnej osoby, potrzebują poczucia

akceptacji, jednak w dalszym ciągu centralną pozycję zajmuje nauczyciel. W większym stopniu liczą się z opinią

grupy, są zdolne do wykonywania zadań w parach i grupach. Większość dzieci ośmioletnich potrafi już czytać,

pisać

i liczyć. Wydłuża się ich czas koncentracji na zadaniu, myślenie zaś, choć ciągle konkretne, zaczyna nabierać

charakteru słowno-logicznego.

Ośmiolatki nadal postrzegają otaczający je świat całościowo, ale są zdolne do podstawowej analizy jego

elementów i wyciągania wniosków, rozumiejąc relacje przyczynowo-skutkowe. Przy dobrze rozwiniętej pamięci

mechanicznej, doskonalą pamięć i uwagę dowolną. Ich motywacja, nadal w przeważającej części zewnętrzna,

zaczyna kierować się na zaspokojenie własnej ciekawości i samorealizacji. Wśród ośmiolatków pojawiają się

preferencje zarówno w zakresie tematyki zajęć, jak i sposobu ich realizacji. Bawią się ciągle z przyjemnością, ale

doceniają również zalety poważnej pracy szkolnej. Zabawa nabiera charakteru gry ze ściśle określonymi regułami.

Dzieci 9-letnie

Najstarsi z najmłodszych uczniów są już przyzwyczajeni do pracy i wymagań szkolnych. Większość dzieci ma

wykształcone podstawowe nawyki i techniki uczenia się oraz organizowania czasu pracy, przez co stają się bardziej

samodzielni i niezależni. Nauczyciel przestaje być centralnym wzorem do naśladowania. U dziewięciolatków

narasta potrzeba przebywania i współdziałania z grupą rówieśników, przez co mogą być krytyczni w stosunku do

działań i decyzji nauczyciela. Dziewięciolatki obserwują siebie na tle grupy, potrafią ocenić własne umiejętności

i postępy, dlatego też, ze względu na znaczną ilość umiejętności i wiedzy do opanowania, mogą pojawić się

pierwsze oznaki niepowodzeń szkolnych.




U dziecka w tym wieku zaznaczają się wyraźne zmiany w sferze intelektualnej i w osobowości. Dzięki kontaktom

z różnymi dziedzinami wiedzy i słowem pisanym dzieci rozwijają myślenie i sprawność posługiwania się językiem

ojczystym, potrafią swobodnie dokonywać operacji logicznych na podstawie rzeczywistego lub wyobrażonego

manipulowania przedmiotami. Ich motywacja staje się coraz bardziej wewnętrzna, rozwija się pojemność

i trwałość pamięci dowolnej. Zaczyna się też rozwijać pamięć logiczna.

Dziewięciolatki nadal lubią się bawić, cieszą ich różnego rodzaju gry i zabawy, które w dalszym ciągu stanowią

istotną rolę w procesie uczenia się (I.Studzińska, A.Mędela, M.Kądro, E. Piotrowska, 2009;5-9).

Wiedza dotycząca zagadnień rozwojowych dziecka warunkuje efekty dydaktyczne i wychowawcze pracy

nauczycieli. Brak znajomości tych zagadnień powoduje popełnianie błędów w ocenie postępów rozwojowych oraz

ustaleniu uwarunkowań, które go zaburzają. Znajomość etapowych przemian dziecka powinna zostać

wykorzystana w realizacji działań dydaktycznych oraz wychowawczych, poprzez dostosowanie metod

intensyfikujących proces nauczania i wychowania. Tylko prawidłowe rozpoznanie ucznia i uwzględnienie

w procesie nauczania specyfiki jednostki stanowi gwarancję sukcesu edukacyjnego.

2.2. Konstruktywistyczna teoria uczenia się w edukacji wczesnoszkolnej

Teoria konstruktywizmu powstała w toku badań nad rozwojem człowieka i procesem uczenia się. Twórcami

tego poglądu są J. Piaget, I. Wygotski i J. Bruner. Według zwolenników idei konstruktywizmu wiedza jest

indywidualną konstrukcją umysłu ludzkiego, która powstaje w osobistym kontekście społecznym każdego

człowieka. Natomiast uczenie się jest procesem konstruowania, interpretowania i modyfikowania rzeczywistości

na bazie własnych, indywidualnych doświadczeń (D. H. Jonassen, 1994;35) i powstaje w wyniku rozstrzygania

konfliktów, jakie istnieją pomiędzy wiedzą, którą jednostka posiada na dany temat, a informacjami, które do niej

napływają ( R. Michalak, 2005;102).

W odniesieniu do pedagogiki, tak przedstawiony proces uczenia się przestaje być rejestrowaniem,

utrwalaniem i reprodukowaniem przekazywanych przez nauczyciela wiadomości i zalgorytmizowaniem

umiejętności, a staje się konstruowaniem wiedzy przez ucznia. Powstająca w ten sposób wiedza ma charakter

dialogowy, dynamiczny i doświadczalny. Rzeczywistość, w ten sposób eksplorowana przez jednostkę, daje prawo

do własnego rozumienia świata (K. Lubomirska, 2005;45).




Taka edukacja dialogowa zmierza do tego, by dziecko wykorzystywało swoje doświadczenia i dokonywało

w oparciu o nie zabiegów „dobudowywania” nowych znaczeń i „rozbudowywania” je o nowe wymiary. W tym

kontekście aktywność dziecka prowadzi do poznawania i przekształcania świata stanowiąc naturalną drogę

uczenia się (T. Janicka-Panek, 2010;8). Proces budowania nowej wiedzy powstaje na bazie wiedzy i doświadczeń,

które uczeń już posiada, przy czym konieczne jest osobiste zaangażowanie się dziecka w proces poznawania

i osobistego rozumienia świata. Aby było to możliwe, należy odwoływać się do wewnętrznej motywacji dziecka,

sterowanej ciekawością, wewnętrzną pasją i zainteresowaniem oraz potrzebą poznania i doświadczenia czegoś

niezwykłego (R. Michalak, 2005;105). Skuteczne działania wychowawcze będą miały miejsce tylko wtedy, gdy

dziecko będzie zaangażowane w działania, które są dla niego bliskie i zrozumiałe.

Mając na względzie mnogość dostępnych metod i form, powinno się tak organizować proces edukacyjny,

by umożliwić wszechstronny rozwój dziecka poprzez podejmowanie przez nie różnorodnych aktywności.

Konstruuje bowiem ono własne rozumienie świata, angażując wszystkie zmysły i podejmując różnorodną

działalność badawczą, stawiając hipotezy i praktycznie je weryfikując, poszukując informacji i odpowiedzi

na nurtujące je pytania, dzieląc się własnym rozumieniem i spostrzeganiem faktów, korzystając z wiedzy

i doświadczeń uprzednich (R. Michalak, 2005;107). Koncepcja pracy z uczniem skierowana na jego aktywność,

uwzględniająca indywidualny postęp, nosi nazwę edukacji promującej rozwój.

Każde dziecko ma inny bagaż doświadczeń i przeżyć, dlatego ważne jest podczas organizowania czynności

i zadań edukacyjnych, by uwzględnić różnice wynikające z tego faktu, pamiętając jednocześnie o indywidualnych

jego potrzebach i zainteresowaniach. Dziecko to niepowtarzalna całość i jako taką należy ją traktować. Na wartość

indywidualności każdego człowieka składają się: godność jednostki, autodeterminacja, indywidualna

odpowiedzialność, samorozwój, unikalność, niepowtarzalność i prywatność. Jednostka świadomie stara się

zrozumieć świat, swoje działania i samą siebie, co jest możliwe w powiązaniu z kulturą i czerpaniu z jej zasobów

symbolicznych, a jej własna indywidualność tkwi w konstruowaniu znaczeń (J. Bałachowicz, 2011;15). Dlatego też

to, co uczniowie wynoszą z lekcji, jest po części wspólne dla całej klasy, a po części jedyne w swoim rodzaju

u każdego z nich (D. Barnes, 1998;21).

Według teorii konstruktywizmu, ważną rolę w procesie rozwoju poznawczego dziecka pełnią dorośli

i rówieśnicy, ponieważ wszelkie zmiany rozwojowe zachodzą w pewnym społecznym kontekście. Stymulują oni

dziecko do podejmowania nowych wyzwań wykraczających poza aktualne jego możliwości i udzielają mu wsparcia




w momentach, gdy jest ono gotowe do pokonywania przyswojonych i dobrze już opanowanych schematów

funkcjonowania.

Wczesne doświadczenia edukacyjne odgrywają fundamentalną rolę w rozwoju dziecka i warunkują

powodzenie w kolejnych etapach jego życia. Podane założenia koncepcji konstruktywizmu i edukacji promującej

rozwój można ująć w formie swoistych zasad obowiązujących nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej:

Postrzegaj ucznia jako niepowtarzalną istotę ze swoistym, indywidualnym tempem i logiką rozwoju,

z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i strategią nabywania osobistych kompetencji.

Ujmuj proces rozwoju osobowego dziecka jako aktywną rekonstrukcję jego osobistych doświadczeń.

Stymuluj rozwój dziecka poprzez zachęcanie do podejmowania atrakcyjnych i zróżnicowanych zadań,

które wykraczają poza aktualne, dobrze przez nie opanowane standardy zachowań.

Wykorzystaj wiedzę, według której uczenie zachodzi w społecznym i naturalnym dla dziecka kontekście,

bliskim jego codziennej aktywności życiowej.

Stwarzaj dziecku maksymalnie sprzyjające warunki do aktywnego nabywania i rozwijania wielorakich

kompetencji z zakresu wszystkich aspektów jego osobowości.

Pamiętaj, że edukacja rozpoczyna się od miejsca, momentu rozwojowego ucznia, w którym znajduje się

dziecko ze swoją wiedzą i osobistym rozumieniem otaczającego go świata, a także stopniem rozwoju

struktur poznawczych.

Stwórz dziecku możliwość doświadczania autonomii i sukcesu oraz wiary we własne możliwości

Bądź jednym z tych, do których dziecko ma zaufanie i z pomocy, których może zawsze korzystać

(T. Janicka-Panek, 2010 s.9).

2.3. Elastyczny model edukacji oparty na teorii inteligencji wielorakich Howarda Gardnera

Aby proces kształcenia i wychowania był jak najbardziej efektywny, współczesna szkoła musi wykorzystywać

nowoczesne koncepcje, uwzględniające indywidualne potrzeby i możliwości każdego ucznia. Humanizacja

edukacji opiera się na uznaniu różnorodności i indywidualności każdego ucznia oraz na zrozumieniu,

że wychowanie i nauczanie nie tworzy człowieka, tylko pomaga dziecku w tworzeniu samego siebie (A. Kopik,

2004;177). Na etapie edukacji wczesnoszkolnej potrzeba wsparcia dla realizacji własnego potencjału dziecka jest

szczególnie istotna.




Warunkiem zdobywania doświadczeń i przekształcania ich w kompetencje jest aktywność własna. Pierwsze

lata doświadczeń szkolnych decydują o przyszłych losach dziecka, wyznaczają jego stosunek do nauki, dostarczają

elementarnej wiedzy o świecie, kształtują poglądy, rozwijają zainteresowania (A. Kopik, M. Zatorska, 2009;7-8).

Nadrzędna rolą edukacji jest rozwój, czyli stały postęp uniemożliwiający powrót do stanu wyjściowego.

Człowiek ciągle się zmienia i w każdym okresie swojego życia jest inny. Tę „inność” należy poznawać i akceptować.

Trzeba też wiedzieć, jakie są jej konsekwencje – potrzeby i możliwości (A. Malinowski, 2007;19). W szkole dzieci

powinny mieć możliwość nabycia umiejętności optymalnego wykorzystania własnego potencjału i uczyć się

w sposób, który najbardziej im odpowiada.

W związku z tym poglądem powstała koncepcja wielointeligentnej edukacji dla dziecka. Pozwala ona

odkrywać potencjał każdego dziecka, rozwijać zdolności i pasje. Pomaga budować wewnętrzną motywację do

nauki, sprzyja samodzielności i kreatywności. Koncepcja ta jest odpowiedzią na zmiany zachodzące w polskiej

edukacji. To pomysł twórczego wspierania rozwoju dziecka wkraczającego na drogę edukacji, która powinna być,

w odróżnieniu od szkoły tradycyjnej, edukacją dla dziecka, kształceniem opartym na indywidualizacji,

dostosowaniu celów, metod, form pracy i środków dydaktycznych do potrzeb ucznia.

Proces kształcenia budowany na zrozumieniu, jaką wartością jest indywidualność, i dostosowany do potrzeb

jednostki służy osiągnięciu sukcesu przez każde dziecko. U podstaw koncepcji wielointeligentnej edukacji dla

dziecka leży teza, że każde dziecko jest potencjalnie zdolne do rozwinięcia zdolności w różnych dziedzinach. Każde

dziecko jest wyjątkowe, ma prawo do pełnego rozwoju umysłowego, fizycznego, motorycznego, emocjonalnego

i społecznego. Rolą dorosłych jest wspierać jego zdolności, pasje, talenty i zainteresowania (A. Kopik, M. Zatorska,

2010;7, 2011; 128).

Opisana koncepcja edukacyjna powstała na podstawie teorii inteligencji wielorakich znanego na całym

świecie amerykańskiego psychologa i neurologa Howarda Gardnera. Autor przedstawia zupełnie odmienny od

tradycyjnego pogląd dotyczący inteligencji. Według niego inteligencja to potencjał biopsychologiczny służący

przetwarzaniu specyficznych form informacji w określony sposób1. Twierdzi on, że istnieje nieznana liczba ludzkich

zdolności, od inteligencji muzycznej poczynając, a na inteligencji, której wymaga zrozumienie siebie, kończąc.

Nie wszystkie z nich są zbadane i nazwane. Wszystkie natomiast są równouprawnione, żadne nie jest ważniejsza

od innej (H. Gardner, 2002;27).




W odniesieniu do dzieci Gardner wyróżnia 8 typów inteligencji. Każda z nich posiada własne specyficzne

mechanizmy odbierania informacji ze świata zewnętrznego oraz ich przetwarzania i wykorzystywania. Każdą

inteligencję można określić przypisując jej funkcje podstawowe. I tak:

inteligencja językowa – ujawnia się w rozumieniu świata poprzez słowo mówione i pisane, we wrażliwości

na rymy, znaczenie słów oraz dźwięki;

inteligencja ruchowa – ujawnia się w rozumieniu świata poprzez ruch i kontakt fizyczny oraz

umiejętnością wykorzystania własnego ciała do wyrażenia emocji;

inteligencja matematyczno-logiczna – ujawnia się w rozumieniu świata poprzez liczby, ciągi zdarzeń,

myślenie logiczne i kreatywne rozwiązywanie problemów;

inteligencja wizualno-przestrzenna – ujawnia się w rozumieniu świata poprzez myślenie obrazami,

wrażliwość wzrokowo-przestrzenną, wizualizację i orientację przestrzenną;

inteligencja przyrodnicza – ujawnia się w rozumieniu świata poprzez otoczenie, środowisko, umiejętność

rozpoznawania i kategoryzowania świata fauny i flory oraz innych obiektów przyrodniczych;

inteligencja muzyczna – ujawnia się w rozumieniu świata poprzez rytm i melodię, zdolnością słuchową,

wrażliwością na dźwięki, rymy i kompozycje;

inteligencja interpersonalna – przejawia się w zdolności rozumienia innych ludzi, współodczuwaniu,

negocjowaniu i wypracowywaniu kompromisów oraz w umiejętności patrzenia na świat oczyma innej

osoby;

inteligencja intrapersonalna – przejawia się w zdolności rozumienia samego siebie, własnych uczuć,

w patrzeniu na świat z własnego punktu widzenia, w umiejętności kierowania własnym postępowaniem

(Tamże).

Każdy człowiek posiada wszystkie typy inteligencji, które wzajemnie na siebie oddziałują, tworząc

niepowtarzalny, indywidualny profil inteligencji. Profil ten ukazuje pełen wachlarz możliwości, układ mocnych

i słabych stron. Na tej podstawie możemy określić, jak człowiek jest zdolny, aby wspierać jego dalszy rozwój.

Ogromnie ważne jest poznanie indywidualnego profilu inteligencji. Pozwala ono na całościowe wsparcie rozwoju

człowieka, gdyż podstawą właściwego funkcjonowania jest równomierny rozwój wszystkich inteligencji. Każdą

inteligencję można rozwijać, zarówno tę najmocniejszą, jak i tę słabszą. Szczególnie dobre efekty przynosi

rozwijanie słabych stron poprzez wykorzystanie mocnych inteligencji (A. Kopik, M. Zatorska 2011;129 i nast.).




W odniesieniu do dzieci można zauważyć charakterystyczne cechy dominujące w poszczególnych typach

inteligencji.

1. Dzieci, u których dominuje inteligencja językowa:

lubią mówić, opowiadać i słuchać opowieści,

przejrzyście wypowiadają się i spisują swoje myśli,

używają bogatego słownictwa,

potrafią tworzyć opowiadania i oryginalne historie,

mają łatwość uczenia się słów w językach obcych,

są wrażliwe na rymy, dźwięki, znaczenie słów,

mają dobrą pamięć słuchową,

chętnie i często zadają pytania,

mają dobrą pamięć do imion, nazwisk, nazw geograficznych,

zapamiętują trudne słowa,

lubią recytować wiersze, łatwo je zapamiętują,

wcześnie podejmują próby czytania, lubią czytać.

2. Dzieci, u których dominuje inteligencja matematyczno-logiczna:

myślą logicznie,

lubią ustaloną kolejność i porządek rzeczy, precyzyjne instrukcje,

są konkretne i dociekliwe,

lubią badać i zbierać informacje,

lubią gry logiczne, łamigłówki i zagadki,

umiejętnie szeregują, klasyfikują i wnioskują,

z łatwością dostrzegają związki przyczynowo-skutkowe,

zadają wiele pytań dotyczących otaczającego świata,

chętnie rozwiązują problemy,

lubią przeliczać różne rzeczy, napotkane przedmioty,

klasyfikują lub grupują według jakiejś zasady czy cechy,

rozumieją znaczenie symboli,

są dokładne i zorganizowane.




3. Dzieci, u których dominuje inteligencja ruchowa:

lubią ćwiczenia fizyczne, zabawy ruchowe,

potrafią własnym ciałem wyrażać emocje,

łatwo uczą się różnych sprawności ruchowych,

przodują wśród rówieśników w sportach,

mają dobre wyczucie odległości i przestrzeni,

są uzdolnione manualnie,

sprawnie posługują się przedmiotami,

mają dobrą koordynację ruchową,

wykorzystują ruch w sposób celowy i świadomy,

posiadają dobre wyczucie własnego ciała,

chętnie wykonują różne prace ręczne,

w czasie rozmowy używają mowy ciała, gestykulują.

4. Dzieci, u których dominuje inteligencja wizualno-przestrzenna:

mają zdolność dostrzegania szczegółów otaczającego świata,

są wrażliwe na kształty, linie, przestrzeń, kolory,

myślą obrazami, mają pamięć obrazową,

lubią bawić się układankami, mapami, labiryntami,

lubią rysować, rzeźbić, wycinać, lepić, modelować, tworzyć przestrzenne formy,

mają dobrze rozwinięty zmysł dotyku,

łatwo odnajdują drogę w nowym miejscu,

szybko uczą się korzystać z map, diagramów, tabel,

rozumieją schematy rysunkowe,

lubią rozkładać różne rzeczy na części i potrafią złożyć je z powrotem,

lubią sprawdzać, w jaki sposób coś działa,

chętniej słuchają czytanego tekstu, gdy jest on ilustrowany.

5. Dzieci, u których dominuje inteligencja muzyczna:

łączą muzykę z emocjami i własnym nastrojem,

mają poczucie rytmu, z łatwością zapamiętują rytmy i rymy,




lubią śpiewać,

chętnie uczą się przy muzyce,

„zmieniają” w muzykę wszystko, co robią,

są wrażliwe na wszelkie dźwięki,

mają dobry słuch muzyczny,

lubią słuchać muzyki,

mają swoje ulubione piosenki, melodie, utwory,

nucą, mruczą, podśpiewują podczas zabawy,

samodzielnie „komponują” melodie,

próbują grać na instrumentach muzycznych,

lubią wydobywać dźwięki z przedmiotów innych niż muzyczne.

6. Dzieci, u których dominuje inteligencja przyrodnicza:

są ciekawe świata,

„rozumieją” świat roślin i zwierząt,

lubią przebywać na świeżym powietrzu,

samodzielnie eksperymentują, wykonują doświadczenia,

pasjonują się ekologią,

klasyfikują przedmioty w hierarchie,

dostrzegają zależności i wzorce w przyrodzie,

obserwują, rozpoznają i kategoryzują świat roślin i zwierząt,

fascynuje je otaczający świat,

kolekcjonują okazy przyrodnicze,

zbierają albumy, obrazki czy książki o tematyce przyrodniczej,

są zainteresowane zjawiskami przyrodniczymi, fizycznymi, chemicznymi,

dobrze opiekują się zwierzęciem, rośliną,

mają własny „ogródek”, choćby w doniczce.

7. Dzieci, u których dominuje inteligencja intrapersonalna:

lubią pracować samodzielnie,

znają i wykorzystują swoje mocne strony,




budują wewnętrzną motywację,

poszukują odpowiedzi na „trudne” pytania,

samodzielnie wyznaczają i jasno precyzują cele własne,

chętnie przebywają same, wykonują wtedy ulubione zajęcia,

są zaradne, niezależne,

umieją wyrazić swoje uczucia,

lubią decydować o sobie.

8. Dzieci, u których dominuje inteligencja interpersonalna:

lubią i potrafią pracować w grupie,

łatwo nawiązują kontakty społeczne,

mają zdolności przywódcze,

są komunikatywne,

potrafią słuchać innych,

zachowują asertywność przy konfrontacji,

są lubiane przez rówieśników,

dbają o dobre relacje z innymi osobami,

patrzą na świat oczyma drugiego człowieka,

wczuwają się w sytuacje i problemy innych,

potrafią rozwiązywać konflikty (A. Kopik, M. Zatorska; 2010, 2011).

Każde dziecko posiada swoiste zdolności i talenty. Niektóre zdolności można rozpoznać bardzo łatwo, inne są

mocno ukryte, a ich ujawnienie wymaga długich poszukiwań. Ważne, aby dobrze poznać dziecko i pomóc mu

najlepiej wykorzystać jego potencjał. Określenie profilu inteligencji na etapie wczesnej edukacji powinno służyć

jak najpełniejszemu rozwojowi każdego ucznia. Nie ma dwojga ludzi o takim samym profilu, dlatego należy

oceniać indywidualne postępy i osiągnięcia dzieci, a nie porównywać je między sobą.

Koncepcja wielointeligentnej edukacji dla dziecka ukazuje wartość odrębności i indywidualności.

Wykorzystuje przede wszystkim założenia teorii inteligencji wielorakich, a jej filarami są także: diagnoza

indywidualnej drogi rozwoju, indywidualizacja aktywności edukacyjnej, dialog środowisk wychowawczych oraz

twórcze i inspirujące środowisko edukacyjne (Tamże).




2.3. Rola szkoły w zdegradowanym środowisku wiejskim

Aktualnie żyjemy w czasach, gdzie część społeczeństwa świetnie odnajduje się w nowej sytuacji, odnosząc

sukcesy bardziej lub mniej spektakularne. Równocześnie istnieje populacja, zwłaszcza na wsi, która nie radzi sobie

zawodowo, a co za tym idzie obniża się ich pozycja społeczno – materialna. Nasilają się konflikty rodzinne -

zwłaszcza tam gdzie jedno z rodziców lub oboje tracą pracę. Często obserwuje się dramaty związane

z bezsilnością, brakiem perspektyw. Życie w ubóstwie wzmaga stres. Brak środków finansowych sprawia,

że w rodzinach pojawia się atmosfera, wzajemna nieufność, niekiedy widoczne jest przygnębienie i rezygnacja.

W tej trudnej atmosferze wzrasta młody człowiek, rodzi się kolejne pokolenie, dla którego nie ma właściwych

warunków do rozwoju intelektualnego. Dochodzi wówczas do zatracenia poczucie wiary w sens nauki i chęci

aktywnej postawy wobec świata.

Przemiany po roku 1989 pokazują problem społeczny, jakim jest marginalizacja pewnych kręgów

społecznych, oraz związane z transformacją ustrojową poszerzenie i utrwalenie ubóstwa pewnej grupy

społeczności. Szczególnym środowiskiem doświadczającym tych niekorzystnych zjawisk jest społeczność wiejska.

Tendencje dzisiejszej cywilizacji, wysoko wyspecjalizowanej, zintelektualizowanej pracy ujawniają szereg barier,

tkwiących w środowisku wiejskim do sprostania aktualnym wymogom. Na terenie kraju znajduje się wiele gmin

wiejskich, charakteryzujących się zniszczoną, zaniedbaną infrastrukturą mieszkaniową, gorszą jakością przestrzeni

publicznej, wieloma problemami społecznymi tzw. obszary zdegradowane. Są to najczęściej tereny

popegeerowskie, okolice po zlikwidowanych połączeniach kolejowych. Miejsca takie generują często

występowanie negatywnych zjawisk, takich jak np.: bezrobocie, ubóstwo, problemy edukacyjne, brak

uczestnictwa w życiu publicznym i kulturze.

W dzisiejszych czasach nie ma już wsi o całkowitym tradycyjnym charakterze, a kontakty z miastem

przyczyniły się do rozprzestrzenienie się kultury masowej, popularnej i uniwersalnej, co powoduje zanik

tradycyjnej kultury wiejskiej. Wieś tracąc specyfikę własnej kultury nie dorówna miastu.

Pojawia się konieczność przyjęcia zadań przez szkoły funkcjonującą na wsi. Szkoła powinna szczególnie

integrować lokalne społeczności, pielęgnować tradycje, poszukiwać możliwości uczestniczenia we współczesnym

zmieniającym się świecie wspierając mieszkańców w rozwoju.

Dzieci wychowane w środowisku wiejskim mają duże zasoby wiedzy przyrodniczej; zwłaszcza te, które

interesują się rolnictwem, towarzyszą rodzicom przy pracach w gospodarstwie lub w polu/ogrodzie. Istnieje

również inna strona tej rzeczywistości; na terenach po przekształceniach własnościowych, tam, gdzie brakuje




koncepcji i dobrej woli w zakresie tworzenia grup producenckich, pojawiają się zagrożenia ekonomiczne,

przejawy niedostosowania społecznego, alkoholizm. Dzieci są dobrymi obserwatorami tej (przytłaczającej)

rzeczywistości, mogą powielić rozwojową lub trudną sytuację rodziców, ale mogą mieć także silną motywację

do zmiany swojego życia.

Aktywizowanie rodziców do współpracy ze szkołą

Prawo do edukacji jest podstawowym prawem człowieka zapisanym w wielu normach międzynarodowych.

„Dostęp do edukacji – według standardów międzynarodowych – prawo człowieka szczególnie istotne dla jego

rozwoju. Wykształcenie umożliwia wszak korzystanie z wielu innych praw, otwiera szansę osiągania licznych

pożądanych dóbr”- podkreśla na podstawie badań Grażyna Cęcelek (2011). Istotne znaczenie ma jakość

środowiska rodzinnego dziecka.

Niezwykle istotna jest skuteczna pomoc każdemu dziecku ponoszącemu konsekwencje niekorzystnego

wpływu czynników środowiska rodzinnego; w tym również trudnej sytuacji materialnej, celem likwidacji, czy też

chociażby minimalizacji skutków socjalizacji w takich niesprzyjających warunkach. Ogromną rolę w tych

działaniach odgrywa środowisko szkolne, które powinno dać dziecku nadzieję na lepszą przyszłość i być

koordynatorem wszelkich działań związanych z materialnym i psychicznym wspomaganiem uczniów

wychowywanych w trudnych sytuacjach.

Ważnym zadaniem szkoły jest wspieranie rodziny poprzez aktywizowanie rodziców uczniów,

kształtowanie ich kultury pedagogicznej, włączanie ich w różnorodne działania na terenie szkoły.

Postulaty dla praktyki pedagogicznej, jeśli chodzi o współpracę szkoły z domem ucznia to:

1) Nie należy jednakowo interpretować sytuacji dziecka w każdej rodzinie.

2) Analiza każdego przypadku powinna być nastawiona na opracowanie wszechstronnej i wnikliwej diagnozy

różnego rodzaju zaburzeń, przedstawienie ich kontekstu środowiskowego oraz pojęcie działań

terapeutycznych, pracy kompensacyjnej i wyrównawczej w celu zlikwidowania skutków owych zaburzeń.

3) Szkoła powinna podejmować wielozakresowe działania rekompensujące braki wychowania rodzinnego,

koordynując działania zarówno na rzecz pomocy materialnej, jak też wsparcia niematerialnego dla uczniów

z rodzin ubogich oraz ich rodziców.

4) Punktem wyjścia do pracy z każdym dzieckiem powinno być nawiązanie z nim pozytywnego kontaktu.

Istotne jest również wnikliwe, empatyczne zrozumienie, mające ogromną wartość rozwojową.




5) Ważnym zadaniem nauczyciela jest wspieranie wychowanków w konstruowaniu pozytywnego obrazu

własnej osób.

6) Konieczne jest kształtowanie wśród uczniów postaw zrozumienia, tolerancji, wrażliwości na wyrządzoną

krzywdą oraz potrzeby niesienia bezinteresownej pomocy.

7) Ważne są wszelkie działania mające na celu przeciwdziałanie agresji, np. organizowanie zajęć sportowych

rozładowujących napięcie emocjonalne, czy też zachęcanie do uczestniczenia w terapii wyciszającej,

organizowanej na terenie szkoły.

8) Szkoła powinna podejmować wszelkie działania zmierzające do włączenia nie tylko dziecka, ale również

rodziny w nurt działań naprawczych, mających na celu doprowadzenie jej do wydolności wychowawczej.

9) Najważniejszym instrumentem w walce o przerwanie kręgu ubóstwa jest zaktywizowanie całego

środowiska lokalnego.

10) Jednym z najważniejszych celów polityki oświatowej powinno być zapewnienie równości do kształcenia,

bez względu na ekonomiczny, społeczny czy kulturowy status jednostki.

11) Propozycją realizacji takiego wsparcia może być program psychoedukacyjny nastawiony na podwyższenie

poczucia własnej wartości, uczenie umiejętności rozumienia i wyrażania własnych uczuć, wzmacnianie

odporności psychicznej oraz kształtowanie wśród dzieci i młodzieży postawy altruizmu.

12) Aktywizowanie rodziców do współpracy ze szkołą (włączenie rodziców w proces tworzenia i realizowania

programów, kalendarza imprez i uroczystości, spotkania informacyjne dla rodziców, wycieczki szkolne,

wycieczki do gospodarstwa, udział w uroczystościach okolicznościowych, piknikach rodzinnych, festynach,

ogniskach).

13) Szkoła pełni rolę kulturotwórczą, co oznacza między innymi integrowanie rodziców wokół wydarzeń

szkolnych, regionalnych i środowiskowych; pełnienie roli eksperta podczas zajęć szkolnych, wycieczek,

14) Warto pomyśleć o innowacyjnym charakterze spotkań informacyjnych dla rodziców, indywidualizowaniu

rozmów z rodzicami, włączanie według potrzeb także dzieci do tych spotkań,

15) Kształtowanie przekonania, że środowisko wiejskie jest atrakcyjnym miejscem nauki, zabawy, życia.




2.4. Inicjatywność, przedsiębiorczość i kreatywność młodszych uczniów z terenów wiejskich (zdegradowanych)

jako sposób wszechstronnego aktywizowania

Wiek szkolny to doskonały czas do kształtowania postaw inicjatywnych, przedsiębiorczych i kreatywnych.

Uczniowie je przejawiający łatwiej radzą sobie w życiu, nastawieni są na samodzielne poznawanie świata,

gromadzenie bezpośrednich doświadczeń; ich zachowania cechuje odwaga, nie zniechęcają się z powodu

napotkanych trudności. Ponadto, tacy uczniowie łatwiej przystosowują się do zmiennego środowiska, analizują

zachodzące zjawiska, wysuwają trafne wnioski.

Inicjatywność może być rozumiana jako brak obawy w zgłaszaniu pomysłów. Często się zdarza, że zauważamy

uczniów, którzy zgłaszają różnorodne pomysły rozwiązania określonych problemów (na przykład przy stosowaniu

przez nauczyciela techniki zwanej burzą mózgów, fabryką pomysłów). Uczniowie ci okazują się gotowi do działania

i bardzo skuteczni, posiadają cechy przywódcze; warto im powierzyć rolę lidera grupy.

Przedsiębiorczość warto kojarzyć ze zdolnością do działania i nawiązywania kontaktów, z umiejętnością

i odwagą wygłaszania własnych poglądów, wysiłkiem podejmowanym w związku z przyjętym celem działania,

motywacją do realizacji zadań, chęcią wchodzenia w różnorodne interakcje, umiejętnością poszukiwania

rozwiązań alternatywnych.

Kreatywność należy kojarzyć z myśleniem dywergencyjnym, twórczym rozwiązaniem problemów,

stosowaniem strategii niestandardowych, myśleniem przekraczającym schematy, bariery, rytuały, wysoką

produktywnością (wydajnością). W procesie twórczym chodzi o konstruowanie ładu nowego typu, który ujawnia

nowe możliwości oraz o realizowanie wewnętrznych pomysłów.

Mało miejsca w pedagogice wczesnoszkolnej, z wyjątkami zagadnienia kreatywności, poświęcono

inicjatywności i przedsiębiorczości. Również podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej nie zawiera

bezpośrednich odniesień do efektów przynależnych tym opisywanym kompetencjom. Wobec tego innowacyjnym

rozwiązaniem zastosowanym w niniejszym programie jest ujęcie celów i treści, by już na starcie szkolnym,

w I klasie sześciolatków rozwijać inicjatywność, przedsiębiorczość i kreatywność. Poprzez realizację tego

Programu uczniowie będą mieli szansę opanować takie cechy, jak:

umiejętność podejmowania decyzji (decyzyjność),

odwaga w zgłaszaniu własnych pomysłów (otwartość),




odwaga w obronie własnego stanowiska w sprawie (asertywność),

podejmowania konstruktywnego dialogu,

dynamizm działania (aktywność),

skłonność do podejmowania ryzyka (nieugiętość, wola walki, wola doskonalenia i poszukiwania),

dostrzeganie szans i ich wykorzystanie,

korzystanie i rozwijanie wyobraźni,

poszerzanie horyzontów myślowych,

znajdowanie nietypowych zastosowań dla typowych obiektów i sytuacji,

poczucie sprawstwa,

gotowość do podejmowania nowych wyzwań i wysiłku,

cierpliwość w oczekiwaniu na pożądany efekt,

obdarzanie szacunkiem ludzi pracy,

lepsze rozumienie procesów życia społecznego,

lepsze rozumienie ludzi dorosłych,

kształtowanie umiejętności konstruktywnej komunikacji,

umiejętność pracy w grupie (w zespole),

interdyscyplinarne podejście (na przykład w metodzie projektów),

uczenie w działaniu,

nieuleganie stereotypom,

umiejętność analizy sytuacji,

wykorzystanie wiedzy osobistej.

Uczeń stymulowany przez nauczycieli nabiera nawyków twórczej aktywności w różnych dziedzinach (można

wykorzystać mocne strony ucznia zgodnie z teorią inteligencji wielorakich H. Gardnera). Biopsychiczny potencjał

ucznia będzie aktywowany w danym środowisku kulturowym (wiejskim) może stanowić szansę zauważenia

możliwości zmiany lub wyjścia z danego środowiska, wzmocnienia poczucia własnej wartości, nabrania pewności

siebie.

Inicjatywność, przedsiębiorczość i kreatywność stanowią uzupełnienie treści nauczania z różnych edukacji

ujętych w podstawie programowej i mogą być realizowane w systemie zajęć edukacyjnych i pozalekcyjnych




(wycieczki, lekcje terenowe, wizyty w gospodarstwie, spotkania z ekspertami, wzmacnianie inicjatyw

środowiskowych, projekty edukacyjne).

Wielu uczniów cechuje SNOS (Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych), czyli taka sytuacja szkolna

dziecka, w której nie wykorzystuje ono swoich możliwości związanych z potencjałem intelektualnym i twórczym.

Osiągnięcia szkolne (…) są znacznie niższe niż możliwości tych uczniów (B. Dyrda, 2000). Uczniowie pochodzący ze

środowiska wiejskiego wyróżniają się wyższą dojrzałością społeczną, dzięki uczestnictwu w życiu rodzinnym,

realizowaniu obowiązków w gospodarstwie (czasami przekraczających możliwości), ale mogą czuć się gorsi

z uwagi na brak dostępności do zasobów kultury (kino, muzeum, teatr, filharmonia, bajkoland, zoo, biblioteka,

cyrk, koncert, spotkania z obcokrajowcami,…). Organizując edukację w oparciu o niniejszy Program, warto

wziąć pod uwagę wyżej wymienione deficyty.

Cele edukacyjne w kształtowaniu inicjatywności, przedsiębiorczość i kreatywności

zachęcanie uczniów do samodzielnego podejmowania decyzji i zaradności,

kształtowanie umiejętności realnej oceny swoich możliwości,

rozwijanie postawy odpowiedzialności za swoje decyzje i czyny,

rozwijanie umiejętności planowania,

uświadamianie uczniom wartości pracy,

respektowanie poglądów innych,

rozwijanie umiejętności interpersonalnych,

wdrażanie do podejmowania konstruktywnego dialogu,

rozwijanie świadomości własnej indywidualności i oryginalności,

wdrażanie do właściwego gospodarowania czasem,

kształtowanie umiejętności odpowiedzialności za swoje działania,

wdrażanie do zachowani asertywnych,

obdarzanie szacunkiem ludzi pracy,

rozwijanie kreatywności,

wdrażanie do poszukiwania rozwiązań standardowych i niestandardowych,

rozwijanie inteligencji interpersonalnej i intarpersonalnej,

uwrażliwienie uczniów na los innych,




wzbudzanie chęci pomocy,

stanowienie celów i określanie sposobów ich osiągnięcia,

dostrzeganie związku między efektami a wkładanym wysiłkiem,

wspieranie współpracy w grupie,

doświadczanie różnych ról w grupie (lidera, pisarza, strażnika czasu, pomocnika, asystenta, organizatora,

twórcy),

integrowanie treści kształcenia z różnych dziedzin edukacji,

wzrost zrozumienia (tolerancji) dla poglądów i postaw innych osób,

przygotowanie do rozwijania zainteresowań zawodoznawczych i wyboru zawodu (w przyszłości),

postrzeganie środowiska wiejskiego jako równoważnego miejskiemu, nie uprawniającego do

przekonania o poczuciu niższej wartości z racji pochodzenia.

Osiągnięcie tych wyżej wymienionych celów będzie możliwe poprzez twórcze projektowanie okazji

edukacyjnych, realizację projektów, stosowanie metod twórczego rozwiązywania problemów (burza mózgów,

klasyczna metoda problemowa, tworzenie map mentalnych, sześć myślących kapeluszy) (E. de Bono).

Przykłady inicjatyw wyzwalających przedsiębiorczość i kreatywność

powołanie małego samorządu (klasy I-III),

analiza i wizualizacja stanu czytelnictwa w klasie,

organizacja kiermaszu,

przygotowanie uroczystości klasowej,

organizacja akcji charytatywnej,

prowadzenie „firmy”,

przygotowanie wizyt ekspertów w klasie (w szkole),

opracowanie wywiadu dla gości (przedstawicieli różnych zawodów, krajów),

tworzenie banku zadań na konkursy,

przygotowanie notatki do kroniki klasowej (do prasy),

projektowanie wystaw, galerii, zawartości gablot informacyjnych,

przeprowadzanie obserwacji i eksperymentów,




powołanie klubów (klubików), akademii uczniowskich ośrodków zainteresowań, centrów kariery,

wczesnoszkolnych ośrodków kariery (WOK),

projektowanie hasła i logo promujących miejscowość oraz jej walory.

Realizacja przytoczonych i innych zaprojektowanych przez nauczycieli działań sprawi, że edukacja będzie

przybliżać uczniów do życia, kształtować umiejętności niezbędne na różnych etapach kształcenia

i funkcjonowania w grupie/społeczeństwie. Stanie się także szansą na przeciwdziałanie marginalizacji

i wykluczeniu społecznemu.

3. Cele kształcenia i wychowania

Cele kształcenia i wychowania w edukacji wczesnoszkolnej służą wskazaniu drogi prowadzącej do

stymulowania wszechstronnego i harmonijnego rozwoju dzieci, sposobów zaspokajania ich wielostronnych

potrzeb rozwojowych, sposobów nabywania umiejętności i sprawności radzenia sobie w nowych sytuacjach,

będących wyrazem postępu i zmian zachodzących w otaczającym świecie. Celem edukacji wczesnoszkolnej jest

więc wspomaganie dziecka w rozwoju intelektualnym, emocjonalnym, społecznym, etycznym, fizycznym

i estetycznym. Ważne jest również, aby wychowanie dziecka w miarę możliwości było przygotowaniem do życia

w zgodzie z samym sobą, ludźmi i przyrodą. Należy zadbać o to, aby dziecko potrafiło odróżnić dobro od zła, było

świadome przynależności społecznej (do rodziny, grupy rówieśniczej i wspólnoty narodowej) oraz rozumiało

konieczność dbania o przyrodę. Jednocześnie dąży się do ukształtowania systemu wiadomości i umiejętności

potrzebnych dziecku do poznawania i rozumienia świata, radzenia sobie w codziennych sytuacjach oraz do

kontynuowania nauki w klasach IV–VI szkoły podstawowej.

Zadaniem szkoły jest kształtowanie u uczniów postaw sprzyjających ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu

i społecznemu, w poszanowaniu tradycji i kultury własnego narodu, a także innych kultur i tradycji. W ofercie

niniejszego Programu znalazły się jako innowacyjne - zagadnienia z zakresu edukacji czytelniczej, literackiej,

teatralnej, medialnej i lingwistycznej.

Obok zadań wychowawczych, dydaktycznych i profilaktycznych, szkoła ma również obowiązek prowadzenia

działań opiekuńczych dostosowanych do istniejących potrzeb dzieci i środowiska.

Do najważniejszych umiejętności zdobywanych w trakcie procesu kształcenia ogólnego w szkole podstawowej,

a więc również w edukacji wczesnoszkolnej należą:




czytanie – rozumiane jako czynność oraz jako umiejętność rozumienia, wykorzystywania i przetwarzania

tekstów w zakresie umożliwiającym zdobywanie wiedzy, rozwój emocjonalny, intelektualny i moralny oraz

uczestnictwo w życiu społeczeństwa;

myślenie matematyczne – rozumiane jako umiejętność prowadzenia elementarnych rozumowań

matematycznych i umiejętność korzystania z podstawowych narzędzi matematyki;

myślenie naukowe – rozumiane jako umiejętność formułowania wniosków z empirycznych sposobów

poznawania przyrody i społeczeństwa;

komunikacja – rozumiana jako umiejętność porozumiewania się w mowie i piśmie w języku ojczystym

i obcym;

technologie informacyjno-komunikacyjne – rozumiane jako umiejętność posługiwania się nowoczesnymi

narzędziami i technikami komunikacyjnymi, służącymi wyszukiwaniu informacji i korzystaniu z nich;

umiejętności w zakresie samodzielnego zaspokajania naturalnej ciekawości świata, odkrywania

i rozwijania swoich zainteresowań oraz przygotowania do dalszej edukacji;

umiejętności w zakresie pracy zespołowej oraz współpracy z grupą zadaniową i szeroko pojętą

społecznością szkoły, swojej miejscowości, regionu, kraju.

Istotnym zadaniem szkoły podstawowej i obowiązkiem każdego nauczyciela jest kształcenie umiejętności

posługiwania się językiem polskim, dbałość o systematyczne wzbogacanie zasobu słownictwa oraz

przygotowanie uczniów do życia w społeczeństwie informacyjnym. Aby przygotować uczniów do

samokształcenia, świadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji, szkoła powinna

zapewniać uczniom dostęp do dobrze wyposażonej biblioteki szkolnej i zasobów multimedialnych, organizować

zabawę w teatr. Ważnym zadaniem szkoły jest również edukacja zdrowotna, której celem jest kształtowanie

nawyku dbałości o zdrowie i umiejętności tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu.




Tabela 1 Cele kształcenia i wychowania w ramach poszczególnych edukacji

Edukacja Cele kształcenia i wychowania

Edu

kacj

a p

olo

nis

tycz

na

1. sprawne komunikowanie się z uwzględnieniem sytuacji, osób i reguł konwersacji,

2. opanowanie czytania i pisania jako form komunikowania się,

3. umiejętne przekazywanie doznań i przeżyć związanych ze światem realnym i inspirowanych literaturą,

4. czytanie ze zrozumieniem jako przygotowanie do korzystania z różnych źródeł wiedzy,

5. zainteresowanie książką i rozbudzenie zamiłowań czytelniczych,

6. pisanie z wykorzystaniem znajomości elementarnych zasad pisowni,

7. bogacenie słownika czynnego i biernego uczniów,

8. posługiwanie się różnymi formami wypowiedzi pisemnej,

9. umiejętne wypowiadanie się w małych formach teatralnych.

Edu

kacj

a w

zak

resi

e

języ

ka o

bce

go

no

wo

żytn

ego

1. rozbudzanie zainteresowań językiem obcym,

2. poznawanie sposobów porozumiewania się ludzi innych narodowości,

3. korzystanie ze słowników obrazkowych, książek, programów komputerowych,

4. poznawanie nazw zwierząt i roślin oraz innych obiektów w ramach realizowanych bloków /kręgów

tematycznych (metoda CLIL).

Edu

kacj

a

mu

zycz

na

1. rozbudzenie zainteresowania muzyką i przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w życiu muzycznym,

2. kształtowanie potrzeby muzykowania (indywidualnego lub zespołowego) i obcowania z muzyką,

3. rozwój wyobraźni i ekspresji muzycznej poprzez wszystkie formy aktywności ucznia,

4. kształcenie umiejętności muzycznych: wokalnych, instrumentalnych, percepcyjnych,

5. uwrażliwianie na piękno kultury narodowej.

Edu

kacj

a p

last

yczn

a 1. wyróżnianie i stosowanie podstawowych środków wyrazu plastycznego na płaszczyźnie i w przestrzeni,

2. posługiwanie się podstawowymi narzędziami i materiałami w wyrażaniu sytuacji realnych i fantastycznych,

własnych myśli i uczuć, inspirowanych literaturą i muzyką,

3. organizowanie warsztatu własnej pracy, ekonomiczne wykorzystywanie materia-łów,

4. rozróżnianie podstawowych dziedzin sztuk plastycznych, postaci i funkcji dzieł z tych dziedzin,

5. budzenie przynależności kulturowej poprzez kontakt ze sztuką i tradycjami regionalnymi i narodowymi.




Edu

kacj

a sp

ołe

czn

a

(z e

tyką

)

1. odkrywanie zainteresowań, akceptacja siebie i swoich potrzeb oraz praw i potrzeb innych ludzi,

2. dobre komunikowanie się z innymi w społeczności dziecięcej i w świecie dorosłych,

3. przestrzeganie reguł i umiejętne współdziałanie oraz współżycie w grupie, budowanie świata wartości

kształtujących postawy obywatelskie, tj.: uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość,

ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, kultura osobista i szacunek dla innych,

4. sprawne korzystanie z dziedzictwa kultury narodowej, europejskiej i światowej.

Edu

kacj

a p

rzyr

od

nic

za

1. rozbudzanie ciekawości świata, obserwowania i badania najbliższego otoczenia, rozumienie

2. i poszanowanie świata roślin i zwierząt, określanie swojego miejsca i związków ze światem przyrody,

3. kształtowanie wrażliwości i odpowiedzialności za swoje zachowania wobec przyrody,

4. poznawanie zjawisk i obiektów przyrody ożywionej i nieożywionej, służących potrzebom człowieka lub

stanowiących zagrożenia,

5. obserwowanie i charakteryzowanie zjawisk atmosferycznych, dostosowywanie własnych aktywności do

panujących warunków pogodowych.

Edu

kacj

a m

ate

mat

yczn

a

1. rozumienie pojęć i wykonywanie czynności umysłowych związanych z rozwiązywaniem problemów

matematycznych,

2. świadome i sprawne rachowanie, radzenie sobie w sytuacjach życiowych wymagających formułowania

3. i obliczania działań matematycznych,

4. dostrzeganie i określanie zależności między osobami i przedmiotami znajdującymi się w przestrzeni,

5. uważne słuchanie różnych komunikatów i reagowanie zgodne z ich treścią,

6. logiczne myślenie w rozwiązywaniu problemów matematycznych, przekładanie sytuacji konkretnych na

język symboli matematycznych,

7. praktyczne stosowanie zdobytej wiedzy (porządkowanie, mierzenie, ważenie, kupowanie i płacenie,

odczytywanie wskazań zegara i termometru, posługiwanie się kalendarzem i dostrzeganie rytmiczności

8. w organizacji czasu).

Zaję

cia

kom

pu

tero

we

1. znajomość budowy stanowiska komputerowego i umiejętne posługiwanie się klawiaturą i myszą,

2. posługiwanie się komputerem w podstawowym zakresie: uruchamianie programów, wykonywanie

podstawowych zadań w wybranym programie graficznym i tekstowym,

3. bezpieczne korzystanie z komputera, stosowanie się do obowiązujących ograniczeń,

4. umiejętne korzystanie z komputera, Internetu i multimediów jako źródeł informacji.




Zaję

cia

tech

nic

zne

1. planowanie czynności, organizowanie warsztatu pracy (materiałów i narzędzi), rozumienie wartości pracy

w życiu człowieka,

2. stosowanie podstawowych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielania pierwszej pomocy,

3. posługiwanie się narzędziami i urządzeniami technicznymi, korzystanie z prostej informacji technicznej,

4. wykonywanie przedmiotów użytkowych i montowanie modeli urządzeń technicznych,

5. rozumienie wpływu sił przyrody i ich znaczenia w rozwoju myśli technicznej,

Wyc

ho

wan

ie f

izyc

zne

i e

du

kacj

a

zdro

wo

tna

1. rozumienie potrzeby aktywności fizycznej i jej wpływu na sprawność organizmu,

2. doskonalenie sprawności fizycznej w różnych formach aktywności ruchowej,

3. kształtowanie nawyku prawidłowej postawy ciała w różnych sytuacjach życiowych,

4. doskonalenie umiejętności gimnastycznych i lekkoatletycznych rozwijających naturalne formy ruchu: biegi,

skoki, rzuty, czworakowanie, przetaczanie i wspinanie,

5. rozumienie wpływu aktywności ruchowej, hartowania, racjonalnego żywienia i profilaktyki medycznej dla

właściwego rozwoju i sprawnego funkcjonowania organizmu,

6. poznawanie i przestrzeganie zasad rywalizacji sportowej oraz zasad bezpieczeństwa podczas zabaw

ruchowych prowadzonych w różnych warunkach.

4. Planowanie zajęć w klasach I-III w kontekście założeń konstruktywizmu

Treści kształcenia ujęte w podstawie programowej oraz opracowanym na jej bazie programie podlegają

interpretacji nauczycieli. Znając cele zapisane w postaci przewidywanych efektów wymagań, nauczyciele

(korzystając ze swojej pedagogicznej autonomii) dobierają niezbędne komponenty i aranżują środowiska

rozwojowo wychowawcze – planują zajęcia edukacyjne z dziećmi. Bardzo ważnymi elementami strukturalnymi

szeroko rozumianego środowiska są także podręczniki, zeszyty ćwiczeń, karty pracy dla ucznia, płyty, materiały do

pracy w domu wkomponowane w proces gromadzenia doświadczeń i konstruowania wiedzy przez uczniów.

Zadaniem nauczyciela jest wykorzystanie nowej podstawy programowej w projektowaniu drogi edukacyjnej

ucznia prowadzącej do uzyskania przewidywanych efektów, tj. zdobywania wiedzy, umiejętności i społecznie

akceptowanych zachowań. Niezwykle istotną kwestią jest określenie tematyki zajęć, która stanowi obszar

orientacyjny, nie ma charakteru zamkniętego, pozostawia nauczycielowi swobodę w zakresie doboru materiału

potrzebnego do osiągnięcia zakładanych celów edukacyjnych. Tematyka kształcenia w klasach I–III uwzględnia

między innymi następujące kręgi tematyczne:

1) Czy znam moją rodzinę?




2) Czy znam siebie i swoje emocje?

3) Czy znam moją szkołę a w niej koleżanki i kolegów?

4) Czy znam moją miejscowość?

5) Czy znam moją Ojczyznę?

6) Co wiem o Europie świecie i wszechświecie?

Poznawanie treści obejmujących wymienione kręgi zsynchronizowane jest z kalendarzem przyrody oraz

wydarzeniami z życia osobistego, rodzinnego i szkolnego ucznia.

5. Edukacja czytelnicza i literacka jako źródło wielokierunkowej aktywności

W Programie zaproponowano edukację językową, kulturalną, czytelniczą, aby dzieci mogły zetknąć się

z różnymi doświadczeniami i nie czuły się gorsze od swoich rówieśników żyjących w innych środowiskach.

Wykorzystanie teorii inteligencji wielorakich pozwoli nauczycielom bazować na mocnych stronach osobowości

uczniów.

5.1. Znaczenie edukacji czytelniczej

Nowoczesna szkoła stawia przed nauczycielami nowe zadania, przede wszystkim wychowanie oraz wspieranie

harmonijnego rozwoju w taki sposób, aby w pełni przygotować dziecko do ról jakie niesie życie w społeczeństwie,

kulturze i rodzinie. Nauczyciel musi zatem szukać różnorodnych, atrakcyjnych dla uczniów metod i form pracy,

by pobudzić ich aktywność i chęć kreatywnego poszukiwania rozwiązań. Edukacja czytelnicza, literacka, teatralna,

biblioterapia mogą się okazać się bardzo pomocne w zajęciach dydaktycznych, jak również w zajęciach

pozalekcyjnych.

Korzystając z metod, jakie daje nauczycielowi biblioterapia i pamiętając o tej dwukierunkowości w działaniu,

można nie tylko efektywnie aktywizować proces dydaktyczny, ale także skutecznie poprowadzić terapię

pedagogiczną wśród uczniów, którzy tego z różnych powodów potrzebują. Trzeba też pamiętać, że przy

konstruowaniu planu warsztatów wykorzystujących pracę z tekstem literackim, należy być przygotowanym na

niespodziewane zdarzenia, wypływające z różnych poglądów i postaw uczniów. Dlatego należy się brać pod uwagę

jak najwięcej możliwości rozwiązań przedstawianego problemu. Warto stosować zasadę „nic na siłę” oraz nie

podpowiadać uczestnikom własnych rozwiązań. Thomas Hobbes powiedział: „Ciekawość jest żądzą umysłu, która




przez wytrwałość uciechy w nieustającym i niewyczerpanym zasobie wiedzy przewyższa krótką namiętność

przyjemności cielesnej”. Warto jest wobec tego wprowadzić do programu jakiś element zaskoczenia, ponieważ

w ten sposób pobudzamy naturalną ciekawość w uczniach.

Najbardziej efektywne sposoby edukacji literackiej to metody dyskusji, odgrywania ról oraz uczenia innych,

które w największym stopniu znajdują zastosowanie w warsztatach biblioterapeutycznych. Biblioterapia może być

także, jak już wspominałam, świetnym narzędziem terapii pedagogicznej, ponieważ daje dziecku wsparcie,

kompensuje niezaspokojone potrzeby, przedstawia inne wzory myślenia i działania, a tym samym buduje zasoby

osobiste i stymuluje rozwój. Odpowiednio dobrany tekst literacki może pomóc w zmniejszeniu strachu, redukcji

smutku, uspokojeniu. Pomaga także zaakceptować swoją „odmienność” i ułatwia poszukiwanie sposobu realizacji

samego siebie. Niesie ulgę w cierpieniu, koryguje emocjonalnie zaburzone zachowania, pomaga nieśmiałym,

samotnym i zakompleksionym, dodaje otuchy i siły do radzenia sobie w trudnych sytuacjach, do odnajdywania

swej drogi i – w efekcie do odnalezienia swojego miejsca na świecie.

Poprzez formę pracy warsztatowej, a więc z przewagą działań praktycznych, osiągamy wyładowanie agresji,

zapobiegamy przez to frustracji wśród młodych ludzi oraz wspieramy i koordynujemy proces „uspołeczniania”.

Dzięki biblioterapii można dokonać zmian w sferze emocjonalnej, eliminować złe stany psychiczne i powstałe

napięcia. Książka nie przynosi odpowiedzi na wszystkie pytania, nie rozwiązuje wszystkich problemów, ale obdarza

magiczną siłą i podsuwa drogowskazy na różnych ścieżkach życia. Dzieci naśladują, wykorzystują wyobraźnię

i zabawę do naturalnego uczenia się, odkrywania, rozumienia oraz zdobywania kolejnych doświadczeń

i umiejętności. Istotę edukacji czytelniczej i literackiej w tym znaczeniu doskonale oddaje cytat U. K. LeGuin:

„Czytamy książki, by odkryć kim jesteśmy. To, co inni ludzie robią, myślą i czują jest bezcennym przewodnikiem

w zrozumieniu, kim jesteśmy i kim możemy się stać…”.

Podstawowe techniki pracy z tekstem stosowane w zależności od założonych celów, poruszanego problemu,

składu grupy uczestników, przewidzianych efektów oraz miejsca i czasu zajęć to:

głośne samodzielne czytanie tekstów przez dzieci,

czytanie fragmentów przez nauczyciela lub naprzemienne uczniami,

słuchanie tekstów biblioterapeutycznych o charakterze relaksacyjnym lub aktywizującym,

dyskusja nad czytanym utworem,

pisanie listu do bohatera literackiego,

wymyślanie innego zakończenia utworu,




wchodzenie w rolę głównego bohatera i przedstawianie scenek (drama) inspirowanych sytuacją literacką,

wykonywanie ilustracji lub innych prac wykorzystujących techniki plastyczne do czytanego utworu,

wykonywanie prac plastycznych, ilustrujących emocje dzieci wywołane czytanym utworem,

mandala – czyli buddyjska technika uspokajająca, która ma wywołać refleksję oraz poprawić koncentrację,

która doskonale spełnia również rolę integracyjną grupy i pobudza do pracy twórczej (malowanie,

rysowanie, usypywanie z piasku, kasztanów, patyczków, grochu, itp. mandale można stosować nie tylko

w klasie, ale także w terenie, np. na wycieczce),

malowanie i rysowanie ilustracji do wybranych, niedokończonych fragmentów utworu,

tworzenie symbolicznego katalogu „ruchomych obrazków” (dzieci inscenizują sceny wymieniane przez

nauczyciela),

lepienie z plasteliny elementów brakujących w przeczytanym przez nauczyciela i znanym dzieciom

wcześniej opisie rzeczy czy sceny,

wykonywanie wydzieranek i układanie podpisów adekwatnych do treści utworu,

projektowanie strojów dla ulubionych bohaterów literackich,

rozwiązywanie krzyżówek związanych z treścią utworu,

zabawy logopedyczne,

układanie i rozwiązywanie rebusów,

zgadywanki, quizy, konkursy.

oglądanie książek,

zabawy z książkami i zabawkami,

głośne czytanie wybranych tekstów przez nauczyciela lub innych dorosłych,

wspólne odczytywanie podpisów pod obrazkami,

samodzielne czytanie,

gry i zabawy czytelnicze, tworzenie gier

gry i zabawy edukacyjne oparte na baśniach i bajkach,

inscenizacje utworów literackich,

redagowanie gazetki szkolnej (swobodnych tekstów) technikami Freineta.




5.2. Biblioterapia jako sposób pomocy psychologiczno-pedagogicznej

Wyposażony w narzędzia terapeutyczne, jakie daje obcowanie z literaturą dziecięcą, nauczyciel może stać się

przewodnikiem uczniów, świadomym katalizatorem napięć i konfliktów, mędrcem i przyjacielem. Należy pamiętać

o funkcjach, jakie może spełniać biblioterapia w społeczności szkolnej. Według E. Tomasik podział funkcji

biblioterapii wygląda następująco:

kompensacyjna,

profilaktyczna,

stymulująca,

rozweselająca,

aktywizująca

konsolidacyjna (integrująca).

Z kolei Jadwiga Andrzejewska proponuje dwa kierunki pracy metodą biblioterapii:

1) Terapia niwelująca napięcie psychiczne spowodowane trudną sytuacją życiową, polegająca między innymi

na:

wyciszaniu agresji, gniewu i złości,

przeciwdziałaniu zaburzeniom nerwicowym,

odwracaniu uwagi od własnych problemów, choroby, itp.

kształtowaniu postawy aprobaty wobec własnego życia,

wypełnianiu nadmiaru wolnego czasu.

2) Terapia aktywizująca siły wewnętrzne i zewnętrzne, polegająca na:

budzeniu i wspieraniu wiary we własne możliwości,

umacnianiu przeżyć pozytywnych,

dostarczaniu przeżyć zastępczych, np. przygód, ruchu, podróży,

przeciwstawianiu się bezczynności; pobudzaniu i rozwijaniu zainteresowań, inspiracji do podnoszenia

sprawności fizycznej i intelektualnej,

przysposobieniu do życia w społeczeństwie.




Musimy pamiętać, że zabawowa forma, jaką powinny przybrać warsztaty biblioterapeutyczne, pozwala na

wprowadzenie uczestników w dobry nastrój, rozluźnienie atmosfery, na aktywizację wyobraźni uczniów,

pobudzenie inwencji twórczej oraz kreatywne myślenie. Ponadto, warsztaty biblioterapeutyczne wykorzystują

metody praktyczne, a zarazem proste i przyjemne, jak np. techniki plastyczne, muzyczne, teatralne, ruchowe,

a więc dają możliwość jak najefektywniejszego zapamiętywania i zrozumienia nowych informacji i doświadczeń.

Warto zauważyć, że tego rodzaju warsztaty w ogromnym stopniu wpływają na zacieśnienie więzi koleżeńskich

w grupie oraz nawiązanie lub umocnienie dobrej relacji z nauczycielem. Konstruując zajęcia biblioterapeutyczne

trzeba mieć świadomość, że bazujemy na naturalnej aktywności dzieci i młodzieży, jaką jest niewątpliwie chęć

zabawy i nauki, więc, odpowiednio je urozmaicając, możemy osiągnąć naprawdę zaskakujące efekty w postaci np.

zrozumienia nowego tematu.

Nadrzędnym celem biblioterapii wychowawczej, jako części terapii pedagogicznej, jest redukcja lęków, które

towarzyszą człowiekowi od najmłodszych lat. Lęki występują u wszystkich dzieci, są charakterystyczne dla ich

rozwoju. Pełnią rolę przystosowawczą, mają mobilizować do działań obronnych przed realnym zagrożeniem,

przewidywanym lub prawdopodobnym albo też zabezpieczać przed niezaspokojeniem potrzeb w środowisku

rodzinnym.

Rodzaje lęków:

odtwórcze – wynikające z konkretnych przeżyć i zdarzeń,

wytwórcze – powstające w wyobraźni dziecka,

związane z niezaspokojeniem potrzeb (bezpieczeństwa, fizjologicznych, szacunku, miłości itp.),

dotyczące obrazu własnej osoby (związane z niską samooceną),

Główne przyczyny powstawania lęków:

nieprawidłowe postawy rodziców (zbyt wysokie wymagania, nadopiekuńczość, brak czasu

i zainteresowania dzieckiem, „bezstresowość” wychowania, niepełna rodzina, chaos w rodzinie, rodzina

współuzależniona, deprywacja kulturowa, ubogie środowisko rodzinne, mało inspirujące);

telewizja (zastępowanie kontaktów z rodzicami telewizją, samotność dziecka, lęki realne);

uzależnienie od komputera i Internetu;

„lękotwórcza” szkoła lub przedszkole.




Dlatego jeszcze raz warto podkreślić efektywność zastosowania edukacji czytelniczej, teatralnej, kulturowej

w ramach biblioterapii. Pracując z dziećmi w szkole, można opierać się na trzech podstawowych typach

biblioterapii, zależnych od rodzaju wykorzystanego tekstu:

1) klasycznej,

2) terapii przez baśń,

3) bajce terapeutycznej.

Biblioterapia klasyczna – to zajęcia z książką, prowadzone systematycznie, których celem jest dążenie do

estetycznego wychowania dziecka poprzez kontakt ze słowem pisanym i czytanym. W efekcie oddziaływania

odpowiednio dobranej literatury pogłębieniu ulega samoobserwacja, co powinno prowadzić do bardziej

świadomego kierowania sobą i w konsekwencji – do zmian w zachowaniu i postawie. W tym celu wykorzystuje się

wybrane pozycje z kanonu światowej literatury dziecięcej. Literatura ta, wykorzystywana w terapii pedagogicznej,

ma ogromne znaczenie dla budowania zasobów osobistych, tj. przysparzania wiedzy, poznawania innych

sposobów myślenia i zachowania. Daje także wzory zachowań, zaczerpnięte od literackich bohaterów, wsparcie

w trudnych emocjonalnie sytuacjach poprzez akceptację i dawanie nadziei, kompensuje niedostatki, relaksuje,

wyzwala dobry nastrój, odciąża w sytuacjach, w których nie mamy wpływu na bieg wydarzeń. Biblioterapię

klasyczną można wykorzystywać do pracy z dziećmi w różnym wieku oraz z młodzieżą.

Przykładowe tytuły do zastosowania w biblioterapii klasycznej, na bazie, których można zbudować zajęcia

na określony temat:

1) M. Strzałkowska, „Wiersze, że aż strach” – lęk przed ciemnością

2) M. Musierowicz, „Bijacz” – agresja

3) T. Kubiak, „Nadąsany gołąb” – złość

4) M. Jaworczakowa, „Oto jest Kasia” – zazdrość

5) M. Orłoń, „Odmieniec” – odrzucenie przez klasę

6) J. Korczakowska, „Spotkanie nad morzem” – niepełnosprawność

7) C. Collodi, „Pinokio” – niepowodzenia szkolne

8) L.M. Montgomery, „Ania z Zielonego Wzgórza” – wyrażanie emocji

9) F.H. Burnett, „Mała księżniczka”- radzenie sobie ze smutkiem




Terapia poprzez baśń – jest stosowana najczęściej do pracy z dziećmi w przedziale wiekowym 4 – 9 lat. Dzięki

niej wzbogacany jest świat wewnętrzny dziecka, gdyż baśń łączy w sobie elementy świata fikcyjnego i realnego.

W każdej baśni eksponuje się wartości moralne, poprzez jednoznaczne pokazanie kogo i za co spotyka nagroda

lub kara. Wyraźny podział na dobro i zło oraz silna identyfikacja dziecka z bohaterem pozytywnym sprawia,

że uczy się ono nie tylko pokonywać trudności, ale także zdobywa wiedzę na temat systemu wartości i właściwych

wzorców postępowania.

W przeciwieństwie do utworów wykorzystywanych w biblioterapii klasycznej, baśnie mają zawsze pozytywne

zakończenie, przez co dają radość, zadowolenie, nadzieję i optymizm. Z tego względu baśnie nazwano umownie

lekturą pocieszenia. Rzeczywistość kreowana w baśniach jest zgodna ze sposobem myślenia dziecka, dzięki czemu

pomaga mu zrozumieć świat i samego siebie, wprowadza porządek i ład, pokazując, jakie reguły rządzą światem,

a tym samym buduje w dziecku poczucie bezpieczeństwa. Baśń rozwija wyobraźnię i fantazję, wyzwala emocje

i wrażliwość, uczy współczucia i empatii oraz właściwego okazywania uczuć oraz rozszerza zasoby języka. Baśń

w terapii może być wykorzystywana różnie – jako wzorzec określonych zachowań, do uświadomienia, poprzez

identyfikację własnych problemów, jako wewnętrzne wzmocnienie oraz kompensacja potrzeb.

Przykładowe tytuły baśni, poruszających określony problem:

1) „Brzydkie kaczątko” – brak akceptacji dla czyjejś odmienności

2) „Kopciuszek” – rywalizacja, brak miłości, szacunku

3) „Szewczyk Dratewka” – pochwała odwagi i pomysłowości

4) „Jaś i Małgosia” – porzucenie

5) Baśń polska „Jak mazurska baba przechytrzyła diabła” – wartość przyjaźni

6) Baśń baszkirska „Wdzięczny zając” – potrzeba niesienia pomocy

7) Baśń polska „O dobrym przewoźniku i dwóch siostrach rusałkach” – bezinteresowność

Bajka terapeutyczna – adresowana jest głównie do dzieci w przedziale wiekowym 4-9 lat. Ma na celu

uspokojenie, zredukowanie problemów emocjonalnych i wspieranie rozwoju osobowego dziecka. Jej specyfiką

jest to, iż jest skierowana do konkretnego odbiorcy, posiadającego konkretny problem. Bajka terapeutyczna

pozwala dziecku bez lęku spojrzeć na swoje problemy i uczy, jak sobie z nimi radzić, dzięki czemu dziecko zaczyna




pozytywnie myśleć o sytuacjach trudnych, czyli lękotwórczych. Dzięki bajkom, tajemnicze lęki dręczące dziecko

tracą swoją intensywność, stając się zwykłymi sytuacjami, w których dziecko potrafi dobrze działać. Bajka jest

utworem, który kształtuje i rozwija osobowość dziecka. Przez pryzmat bajki dziecko poznaje świat, przenosi się

w inne środowisko, poznaje normy moralne i zachowania, rozwija wyobraźnię.

Możemy wyróżnić trzy typy bajek terapeutycznych:

Relaksacyjna – jej głównym celem jest uspokojenie i wyciszenie dziecka; posługuje się wizualizacją

wewnętrzną. Wizualizacja opiera się na 3 strukturach – słuchowej (np. słyszysz szum fal), wzrokowej

(np. widzisz morze piasku na pustyni) i czuciowej (np. wchodzisz do morza).

Psychoedukacyjna – ma na celu wprowadzenie korekty do zachowania dziecka oraz poszerzenie

wachlarza zachowań. Dziecko poznaje bohatera, który ma podobny problem i zdobywa wzory jego

rozwiązania. Uczy się postępowania w trudnej sytuacji, rozszerza swoją samoświadomość.

Psychoterapeutyczna – jest dłuższa w porównaniu do poprzednich bajek, ma rozbudowaną fabułę, a jej

zadaniem jest obniżenie lęku, czyli spełnia następujące funkcje:

kompensacja potrzeb, dowartościowanie,

dawanie wsparcia poprzez zrozumienie i akceptację, budowanie pozytywnych emocji, nadziei oraz

przyjaźni,

przekazywanie odpowiedniej wiedzy dotyczącej sytuacji lękotwórczej oraz wskazywanie sposobów

radzenia sobie z problemem.

Realizacja tych zadań dokonuje się w dziecku, to ono „przepracowuje” bajkę i albo ją przyjmuje albo odrzuca.

Podczas zajęć, oprócz tradycyjnych środków, jak książki czy teksty drukowane, stosuje się także tzw. czytelnicze

materiały alternatywne w postaci: książek mówionych, kasety i płyty CD z nagraniami odgłosów przyrody,

efektów akustycznych, muzyki, rysunków do kolorowania, zabawek edukacyjnych i gier dydaktycznych, filmów

na DVD oraz terapeutycznych gier i programów komputerowych. Dodatkowymi materiałami

biblioterapeutycznymi mogą także być przedmioty, które kojarzą się uczniowi z ważnymi dla niego wydarzeniami.

Do tych przedmiotów mogą należeć maskotki, zdjęcia, widokówki, zasuszone rośliny, muszelki i inne

przedmioty.




Przebieg procesu biblioterapeutycznego odbywa się w dwóch etapach:

1) Zajęcia integrujące grupę, oparte o pedagogikę zabawy i metody psychoaktywne.

2) Postępowanie terapeutyczno – wychowawcze.

Postępowanie metodyczne w tym drugim etapie może przebiegać następująco:

czytanie, słuchanie lub oglądanie dobranych środków terapeutycznych;

identyfikacja z bohaterem literackim lub sytuacją, a przez to nabranie dystansu do własnych problemów,

wyciszenie lub uaktywnienie uczestnika zajęć;

refleksja nad czytanym tekstem, samym sobą i sytuacją, w jakiej aktualnie się znajduje;

katharsis – stan psychiczny, charakteryzujący się uczuciem ulgi, oczyszczeniem, wynikającym

z uświadomienia sobie, że nie jest się osamotnionym w przeżywaniu danych emocji, że na nurtujące

problemy można znaleźć radę,

introspekcja czyli „wgląd w siebie” – przemyślenie ważnych problemów osobistych,

zmiana postawy lub zachowania uczestnika terapii.

Raz jeszcze warto podkreślić, że zajęcia zawsze należy poprzedzić diagnozą, w której mieści się zarówno

rozpoznanie problemów, jak i prognoza skutków planowanego działania. Tak samo ważne jest odpowiednie

wyselekcjonowanie literatury, która będzie poruszała zagadnienia ściśle związane ze zdiagnozowanym

problemem. Edukacja na sposób szkolny kładzie nacisk nie tylko na wyposażenie ucznia w odpowiedni zasób

wiedzy i umiejętności, lecz także w przygotowanie ucznia do radzenia sobie w trudnych życiowych sytuacjach.

Znaczenia zatem nabierają zajęcia psychologiczno–pedagogiczne, wspierające i aktywizujące podstawowy

proces edukacji. Ich założeniem jest rozwijanie w uczniach podmiotowego stylu funkcjonowania, który

charakteryzuje się wiarą w siebie, traktowaniem problemów jako wyzwań, a nie zagrożeń, aktywną, twórczą

postawą wobec obowiązków i otoczenia.

Dzięki biblioterapii wzbogacany jest świat wewnętrzny dziecka, gdyż połączone są elementy świata

rzeczywistego i fikcyjnego, eksponuje się wartości moralne, poprzez przejrzyste pokazanie co jest dobre, a co złe

oraz za co jest nagroda lub kara. Utożsamianie przez dziecko z bohaterem pozytywnym sprawia, że pokonuje ono

trudności, kształtuje swój system wartości, poznaje właściwe wzorce postępowania oraz buduje własne poczucie

bezpieczeństwa.




5.3 Rola małych form teatralnych w aktywizowaniu uczniów

U podstaw kształtowania się małych form teatralnych leżą poszukiwania odmienności, nowych artystycznych

rozwiązań i nowych treści. Wyróżniamy w nich teatr poezji, teatr propozycji (małe formy teatralne), teatr małych

form i teatr jednego aktora. Omówione tu zostaną te, które najlepiej przydają się w szkole.

Teatr poezji i teatr propozycji opierają się na scenariuszu, w którym przewagę odgrywa słowo w teatrze

małych form spoiwem są różnorodne dziedziny sztuki i inne tworzywa. Nie ma tu konferansjera. Jest człowiek

i muzyka, człowiek i światło, człowiek i człowiek. Teatr poezji polega na zbliżeniu dzieci do poezji oraz do literatury

pięknej. Zespół dokonuje w nim aktu tworzenia przy udziale reżysera. Istotne jest w nim wydobycie nastroju.

Teatr propozycji – młodszy w ewolucji – to dialog sceny z widownią na ważne tematy społeczne. Właśnie ten

dialog – dyskusja odgrywa w nim kluczową rolę. Niekiedy przy użyciu tej formy rezygnuje się na podział między

widownią a sceną oraz w ogóle z tzw. sceny pudełkowej. „Oczywiście „aktor” musi dorosnąć do artystycznych

zadań, jakie na niego czekają w nowej sytuacji, musi posiąść ową intuicję twórczą, (…), musi także wykazać wiele

taktu i umiaru w nawiązywaniu kontaktu z wybranymi partnerami z publiczności (Wierzbicka 1979;17). Zaleta tego

teatru polega właśnie na zniesieniu granicy między aktorami a publicznością, na przygotowaniu

do funkcjonowania w życiu społecznym poprzez naukę argumentacji, umiejętności zauważania problemu

oraz leczenia z wyobcowania.

Teatr małych form w przeciwieństwie do powyższych, w których to słowo odgrywa kluczową rolę, polega na

funkcjonowaniu obok siebie różnych dziedzin życia oraz różnych tworzyw. „Teatr małych form ułatwia integrację

wszystkich zajęć artystycznych w szkole, a zatem pełniejsze staje się wychowanie przez sztukę” (Tamże;19). Teatr

ten daje wiele sposobów twórczych poszukiwań:

jest kompilacją różnych tworzyw artystycznych,

nie potrzebuje konferansjera (jest spoiwo muzyczne, plastyczne…),

operuje metaforą w kostiumie i oprawie plastycznej,

ma dynamiczne tempo akcji, często zaskakujące,

może włączać publiczność do wspólnej zabawy.

Wśród małych form teatralnych oprócz teatru propozycji wyróżniamy m.in. dramę. Jaka jest pomiędzy nimi

różnica? Obie formy aktywności uwzględniają występowanie ról społecznych. Uczestnicy mogą korzystać

z narzuconych tekstów lub działać zgodnie z wyobrażeniem danej postaci. Nawet kostium lub jego brak nie




stanowi kryterium do przyporządkowania. Krystyna Pankowska twierdzi za Brianem Wayem, że „teatr jest przede

wszystkim zainteresowany komunikacją pomiędzy aktorami a publicznością, drama – doświadczeniem

uczestniczących, niezależnym od jakichkolwiek funkcji komunikowania się z widzami” (Way 1990;11).

W teatrze po jednej stronie kurtyny siedzi widownia, po drugiej – występują aktorzy. W dramie podział ten

nie istnieje. Teatr to forma sztuki, w której tylko nieliczni dochodzą do mistrzostwa, drama – możliwa jest do

wykonania przez każdego. „Nie istnieje dziecko, gdziekolwiek w świecie urodzone, znajdujące się w jakichkolwiek

okolicznościach czy warunkach, bądź to fizycznych, bądź intelektualnych, które nie potrafiłoby w niej aktywnie

uczestniczyć” (Pankowska 2000;22).

Teatr opiera się na scenariuszu. Znany jest początek, rozwinięcie i zakończenie. Rozpisane są role. W dramie

jest znany jedynie jego zarys scenariusza lub jego początek. Reszta - to kwestia improwizacji jej uczestników.

Drama często kończy się w zaskakujący sposób i to w niej jest najciekawsze. Zależy od reakcji każdego, kto w niej

uczestniczy. Teatr i drama wykorzystują: napięcie, skupienie, zaskoczenie, kontrast i symbolikę, a także działają na

wyobraźnię człowieka.

Pojęcie dramy

Wszechobecność dramy jest nieograniczona. Towarzyszy człowiekowi od pierwszych lat życia do jego kresu,

odgrywając improwizowany trening społecznych ról we wszelkich napotykanych sytuacjach. Przejawia się

chociażby w wymyślaniu wywiadów z postaciami z bajek czy też w dyskusji specjalistów z różnych dziedzin. Drama

nierozerwalnie wiąże się z wychowaniem i edukacją od najwcześniejszych lat. „Drama edukacyjna to metoda

dydaktyczno – wychowawcza angażująca w działanie ucznia całą jego wiedzę o świecie, tworząc nowe jej jakości w

związku z wykorzystywaniem wyobraźni, emocji, zmysłów, intuicji. Podstawą dramy jest rozgrywanie w różnych

możliwych rolach nowych, nieznanych wcześniej, nieraz bardzo trudnych sytuacji, w celu ich zrozumienia,

uwewnętrznienia, zdobycia bądź pogłębienia wiedzy o świecie, o sobie, o innych ludziach” (Tamże;149).

Wszyscy wiemy, że najlepiej uczymy się tego, co nas interesuje oraz tego, czego doświadczamy. Proces ten

jest o wiele głębszy niż to, o czym tylko czytamy lub czego słuchamy. Działanie, spontaniczność i gra stanowią

klucz w uczeniu się.

Drama składa się z następujących elementów: tematu, symboliki, napięcia i konfliktu, roli oraz fikcji. Główny

temat musi być dość zawężony. Zbyt szeroko pojęty, wprowadzi chaos. Wybranie jednego szczególnego aspektu

pozwoli na uniknięcie błędu, jakim często jest objęcie działaniem zbyt dużego obszaru w zbyt krótkim czasie.




W dramie nie są potrzebne rekwizyty. Mogą one jednak pomóc wczuć się w rolę. Symboliczne znaczenie ma

np. woda – to życie i czystość, korona – to władza, ogień – destrukcja lub magia. w danej dramie ważne jest, aby

przyjmować jedno ze znaczeń symbolu, inaczej wprowadzimy niepotrzebne skojarzenia i zamieszanie. W dramie

napięcie i konflikt to siły napędowe. „W zasadzie można stwierdzić, że bez konfliktu drama, szczególnie w bardziej

rozbudowanej postaci, nie istnieje” (Way;116).

Przykładowe konflikty powstają, gdy próbujemy skonfrontować np. w tańcu dramowym: wodę i ogień,

przeszłość i przyszłość, bogactwo i biedę, siłę i słabość czy piękno i brzydotę. „Ten właśnie czynnik

przeciwstawienia wprowadza element konfliktu, który stymuluje pomysły, a fakt, że pomysły te są realizowane

tylko poprzez ruch czy działanie (…), mogą one również kształtować postawę pomysłów improwizacji słownej”

(Pankowska;274). Rola w dramie nie jest wypowiadaniem słów zawartych w scenariuszu. Jest zawsze

improwizowana i wchodzi w reakcje z innymi improwizowanymi rolami. Ulega więc modyfikacjom jak cała drama.

Fikcja to świat wykreowany, ułudny. To świat wymyślony przez autora, a więc zależny od świadomości twórcy.

Ta sama wyjściowa rola odegrana byłaby inaczej przez każdego człowieka. Możliwości są to nieograniczone.

Efekty dramy trudno zaobserwować natychmiast. Trudno ocenić ją też w sposób cyfrowy – akademicki. Drama

to ćwiczenie życia. Przygotowuje do niego i tylko ono może je po latach ocenić. Choć dobrze, aby była wcielana

w szkolne życie często, już jednorazowe uczestnictwo w niej może ugruntować pożądane później społeczne

efekty. Po odegraniu roli cierpiącego w szpitalu i pielęgniarki, efekty mogą być natychmiastowe w postaci chęci

pójścia do szpitala, gdzie leżą chorzy potrzebujący pocieszenia lub ujawnić się dopiero po latach, kiedy

to uczestnicy dramy sami będą opiekować się swoimi rodzicami, a może ktoś z uczestników wybierze zawód

pielęgniarki? „Dobrze zaprojektowana i przeprowadzona drama, choćby zaistniała jednostkowo, może wywołać

przeżycia równe tym, które zdarzają się człowiekowi w jego autentycznym życiu” (Tamże;78).

6. Edukacja lingwistyczna młodszych uczniów

6.1. Założenia edukacji lingwistycznej w klasach I-III

W związku z podstawą programową kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych zakładającą korelację

międzyprzedmiotową i integrację treści nauczania warto zwrócić szczególną uwagę na podejście metodyczne

zintegrowanego kształcenia przedmiotowo-językowego (ang. Content and Language Integrated Learning, CLIL).

Stanowi ono innowacyjne podejście metodyczne o znacznie szerszym zakresie niż samo nauczanie języków

obcych.




Jego zwolennicy podkreślają, że ma ono umożliwić biegłe opanowanie zarówno danego pozajęzykowego

przedmiotu, jak i języka, w którym naucza sie tego przedmiotu, przy czym do każdego z tych elementów

przywiązuje się taką samą wagę. Ponadto, osiągnięcie tego podwójnego celu wymaga opracowania specjalnego

podejścia do nauczania, polegającego na tym, że przedmiotu pozajęzykowego nie naucza się w obcym języku,

lecz wraz z językiem obcym i poprzez język obcy. Oznacza to konieczność przyjęcia bardziej zintegrowanego

podejścia zarówno do nauczania, jak i do uczenia się, które wymaga tego, aby nauczyciele zwrócili szczególną

uwagę nie tylko na to, jak powinno się uczyć języków, ale także na cały proces kształcenia.

Zintegrowane kształcenie przedmiotowo-językowe można realizować dwojako. Pierwszy sposób

to wykorzystanie języka obcego do przekazania treści związanych z poszczególnymi edukacjami. Drugi sposób

to wprowadzanie na zajęciach języka obcego treści pochodzących z innych obszarów nauczania. Oprócz treści

przedmiotowych i nauki języka postrzeganego jako narzędzie ich poznawania, w literaturze przedmiotu wyróżnia

się także trzeci dodatkowy element strategii CLIL, którym jest rozwijanie umiejętności uczenia się,

co w pierwszym okresie nauki w szkole stanowi element kluczowy (P. Mehisto, D. Marsh, M.K. Frigols, 2008;11).

Zintegrowane kształcenie przedmiotowo-językowe można realizować dwojako. Pierwszy sposób to

wykorzystanie języka obcego do przekazania treści związanych z poszczególnymi przedmiotami nauczania. Drugi

sposób to wprowadzanie na lekcjach języka obcego treści pochodzących z innych obszarów nauczania. Oprócz

treści przedmiotowych i nauki języka postrzeganego jako narzędzie ich poznawania, w literaturze przedmiotu

wyróżnia się także trzeci dodatkowy element strategii CLIL, którym jest rozwijanie umiejętności uczenia się, co

w pierwszym okresie nauki w szkole stanowi element kluczowy (P. Mehisto, D. Marsh, M.K. Frigols, 2008;11).

Przykładem zastosowania CLIL w nauczaniu dzieci 6-letnich może być zastosowanie bajek na lekcji, co znacznie

rozwinie umiejętność słuchania ze zrozumieniem, ukształtuje wyobraźnię i kreatywność dziecka. Dzieci

sześcioletnie angażują się aktywnie w wykonywanie zadań, co z powodzeniem można wykorzystać wprowadzając

np. liczby, przechodząc od edukacji matematycznej do języka obcego. Uczniowie nie mają wrażenia, że nauka

języka obcego jest czymś sztucznym, oderwanym od rzeczywistości. Wprowadzając treści dotyczące

np. bezpieczeństwa w ruchu drogowym dzieci kształcą umiejętności społeczne warunkujące bezpieczne

funkcjonowanie w środowisku. Nauczyciel wprowadza zagadnienia związane ze zdrowiem, bezpieczeństwem,

zachowaniem się na drodze w języku ojczystym, a na kolejnym etapie utrwala te treści na zajęciach języka

nowożytnego. Dzieci nadal będą utrwalały kolory sygnalizacji świetlnej, zasady przejścia przez drogę, czy będą

śpiewały piosenki tematyczne. Dzięki temu, dzieci traktują język obcy jako naturalne narzędzie komunikacji.




Muszą posługiwać się językiem obcym przez większość czasu w szkole, co sprawia, że są niejako zmuszeni

do ciągłego wypowiadania się w języku obcym, a to oznacza, że zyskują więcej pewności siebie i nabierają

płynności w jego stosowaniu. Taka forma nauczania skuteczniej przygotowuje dzieci do życia w nowoczesnym

świecie i Europie, poszerzają oni nie tylko swoje kompetencje językowe, ale również społeczne, osobowościowe

i poznawcze.

Treści kształcenia – język obcy nowożytny

Podane treści kształcenia dotyczą całego I etapu edukacyjnego, bez podziału na poszczególne lata nauki.

Program zakłada spiralny układ treści, co oznacza regularne powtarzanie, utrwalanie i rozwijanie przyswojonych

wiadomości i umiejętności. Materiał leksykalny, funkcje komunikacyjne i struktury gramatyczne zostały podane

oddzielnie, tak, by każdy nauczyciel miał możliwość indywidualnie łączyć je i dostosowywać do potrzeb uczniów,

omawianych jednostek lekcyjnych, czasu przeznaczonego na zajęcia i innych uwarunkowań istotnych w procesie

kształcenia.

Sprawności językowe

Rozwijanie podstawowych sprawności językowych w początkowych klasach szkoły podstawowej skupione jest

przede wszystkim na wykształceniu w dzieciach łatwości rozumienia poprzez słuchanie i budowanie

elementarnych wypowiedzi, a dopiero w dalszej kolejności na czytaniu i pisaniu.

Wiadomości i umiejętności opisane są za pomocą języka efektów kształcenia zgodnie z ideą europejskiej

struktury kwalifikacji1. Określają one co przeciętnie zdolne dziecko powinno wiedzieć i jakie umiejętności powinno

posiadać na zakończenie każdego etapu edukacyjnego.

Proponujemy, by nauczanie języka angielskiego realizowane było przy okazji pracy dydaktyczno-wychowawczej

w ramach bloków tematycznych. Oznacza to naturalną naukę języka obcego, zintegrowaną z omawianą

codziennie tematyką dnia.

Zaprezentowane treści są pewną propozycją metodyczną, którą nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej (nauczyciel

języka angielskiego) może zmodyfikować w myśl zasad pedagogicznych: indywidualizacji i przystępności. Wiele

1 Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie

(2008/C111/)1).




pomocnych rozwiązań metodycznych proponuje z tego zakresu M. Kotarba (2007), M. Kotarba –Kańczugowska

(2014), M. Pamuła (2003) i inni Autorzy

Tabela 2. Treści nauczania z zakresu języka angielskiego w klasie pierwszej (propozycja)

Edukacja Treści

nauczania

Przewidywane efekty edukacyjne

(wiadomości, umiejętności, postawy)

Język obcy nowożytny

– angielski

Wspomaganie dzieci

w porozumiewaniu się

z osobami, które

mówią innym

językiem.

Słuchanie

- identyfikuje język angielski jako obcy,

- dostrzega go spośród innych i rozpoznaje jego brzmienie,

- słucha wypowiedzi innych,

- rozumie pojedyncze słowa (nazwy), które dotyczą realizowanych

bloków tematycznych, potrafi dopasować obrazek do słowa (wyrazu),

- rozumie proste polecenia,

- rozumie ogólny sens prostych sytuacji komunikacyjnych i potrafi

właściwie zachować się w takich sytuacjach,

- rozumie sens opowiedzianych historyjek, gdy są wspierane

obrazkami, gestami, rekwizytami,

- rozumie ogólny sens innych krótkich tekstów (piosenek, rymowanek,

wierszyków, zagadek) wspieranych obrazkami, gestami, rekwizytami

Mówienie - poprawnie powtarza wyrazy i zwroty,

- nazywa obiekty w najbliższym otoczeniu (ludzi, przedmioty,

zwierzęta, rośliny, czynności),

- recytuje wierszyki i rymowanki,

- śpiewa piosenki z repertuaru dziecięcego,

- stosuje proste wyrażenia i zwroty używane regularnie podczas zajęć,

- odpowiada jednym słowem,

- udziela krótkich odpowiedzi na zadane przez nauczyciela pytania

Czytanie - rozpoznaje zapis graficzny krótkich i znanych z zajęć wyrazów,

- kojarzy zapis prostych słów z poprawną wymową,

- dobiera podpisy do obrazków,

- czyta wyrazy składające się ze znanych liter,

- czyta proste podpisy w tekstach bajek, filmów dla dzieci, komiksach

dla dzieci, czasopismach

Pisanie - zdaje sobie sprawę z różnic pomiędzy fonetyczną i graficzną formą

wyrazu,

- pisze po śladzie poznane litery według norm polskiej kaligrafii,

- kreśli poznane litery według wzoru,

- pisze wyrazy złożone ze znanych mu liter (II semestr)




Tabela 3. Treści nauczania z zakresu języka angielskiego w klasie drugiej (propozycja)

Edukacja Treści

nauczania




– angielski

Wspomaganie dzieci


z osobami, które

mówią innym

językiem.

Słuchanie


- rozróżnia go spośród innych i rozpoznaje jego brzmienie,


- rozumie słowa, które dotyczą realizowanych bloków tematycznych,

- potrafi dopasować obrazek do słowa (wyrazu), rozpoznaje zwroty

stosowane na co dzień,

- reaguje werbalnie i niewerbalnie na proste polecenia nauczyciela,

- rozumie sens prostych dialogóww historyjkach obrazkowych,

komiksach, (także w nagraniach audio i video),



- rozumie sens opowiedzianych historyjek, gdy są wspierane

obrazkami, gestami, rekwizytami,

- rozumie ogólny sens innych krótkich tekstów (piosenek, rymowanek,

wierszyków, zagadek), wspieranych obrazkami, gestami, rekwizytami


- nazywa obiekty w najbliższym otoczeniu (ludzi, przedmioty, zwierzęta,

czynności),



- stosuje wyrażenia i zwroty używane regularnie podczas lekcji,

- udziela odpowiedzi na zadane przez nauczyciela pytania w ramach

wyuczonych zwrotów,

- posługuje się prostymi zwrotami stosowanymi na co dzień

Czytanie - rozpoznaje zapis graficzny poznanych wyrazów,

- kojarzy zapis słów z poprawną wymową,

- wskazuje właściwe podpisy do nazw obrazków,

- czyta ze zrozumieniem wyrazy i proste zdania,

- potrafi korzystać ze słowników obrazkowych, książeczek, środków

multimedialnych


wyrazu,

- pisze po śladzie poznane wyrazy i zdania według norm polskiej

kaligrafii,




- przepisuje wyrazy i proste zdania,

- poprawnie zapisuje niektóre poznane ze słuchu słowa,

- podpisuje obrazek

Współpraca

w grupie

i zespole

klasowym

- współpracuje z rówieśnikami w trakcie nauki i pracy,

- bierze udział w zabawach językowych,

- rozumie, że znajomość języka obcego ułatwia nawiązywanie

kontaktów z osobami z innych krajów,

- uczestniczy w scenkach dramowych i inscenizacjach

Tabela 4. Treści nauczania z zakresu języka angielskiego w klasie trzeciej (propozycja)

Edukacja Treści

nauczania




– angielski

Wspomaganie dzieci


z osobami, które

mówią innym

językiem.

Słuchanie


- rozróżnia go spośród innych i rozpoznaje jego brzmienie,

- wie, że ludzie posługują się różnymi językami,


- rozróżnia znaczenie wyrazów o podobnym brzmieniu,

- rozumie słowa, które dotyczą realizowanych kręgów, bloków

tematycznych, modułów,

- potrafi dopasować obrazek do słowa (wyrazu),

- rozpoznaje zwroty stosowane na co dzień,

- reaguje werbalnie i niewerbalnie na proste polecenia nauczyciela,

- rozumie sens prostych dialogów w historyjkach obrazkowych,

komiksach (także w nagraniach audio

i video),



- rozumie ogólny sens krótkich opowiadań i baśni,

przedstawianych także za pomocą obrazów, gestów, rekwizytów,

- wybiera szczegółowe informacje

z różnego rodzaju tekstów mówionych


- nazywa obiekty z otoczenia i opisuje je (ludzi, przedmioty, zwierzęta,

czynności),






- posługuje się zwrotami stosowanymi na co dzień,

- zadaje pytania i udziela odpowiedzi w ramach wyuczonych zwrotów,

- potrafi, zgodnie z podanym wzorem, krótko opowiedzieć o sobie

i swojej rodzinie,

- bierze udział w mini-inscenizacjach, scenkach dramowych

Czytanie - kojarzy zapis słów z poprawną wymową,

- wskazuje właściwe podpisy do obrazków,

- czyta ze zrozumieniem wyrazy i proste zdania,

- potrafi przeczytać ze zrozumieniem proste teksty,

- używa poprawnej wymowy i intonacji podczas czytania wyrazów

i prostych zdań,

- korzysta ze słowników obrazkowych, książeczek, środków

multimedialnych,

- wyszukuje szczegółowe informacje w prostych tekstach pisanych


wyrazu,

- pisze z pamięci,

- pisze po śladzie wyrazy i zdania według norm polskiej kaligrafii,

- przepisuje wyrazy i zdania,

- poprawnie pisze ze słuchu,

- podpisuje obrazek,

- uzupełnia wyrazami proste konstrukcje zdaniowe,

- potrafi ułożyć krótką wypowiedź pisemną (w razie potrzeby korzysta

z wzoru)

Współpraca

w grupie i

zespole

klasowym

- zgodnie współpracuje z rówieśnikami

w trakcie zabawy i nauki,

- korzysta z pomocy dydaktycznych i dzieli się z innymi,

- posiada motywację do nauki języka obcego

Zakres tematyczny i materiał leksykalny

Podczas planowania zajęć w początkowych klasach szkoły podstawowej istotne jest określenie tematyki

zajęć, w obrębie, której nauczyciel sam decyduje o doborze materiału, potrzebnego do osiągnięcia określonych

celów. Tematyka kształcenia w klasach I-III uwzględnia pewne kręgi tematyczne. Zwracając szczególną uwagę




na integrację treści poruszanych podczas zajęć języka obcego z treściami pozostałych zajęć na I etapie

edukacyjnym, można określić grupy leksykalne spójne z odpowiednimi kręgami tematycznymi.

Poznawanie treści obejmujących realizowane w edukacji wczesnoszkolnej kręgi zsynchronizowane jest

z kalendarzem przyrody oraz wydarzeniami z życia osobistego, rodzinnego i szkolnego ucznia, także

środowiskowego i społecznego (T. Janicka-Panek,2007,2009,2014).

Funkcje komunikacyjne

Sprawność komunikowania się jest priorytetem we współczesnym nauczaniu języków obcych - jak zauważają

Kotarba (2007), Kotarba-Kańczugowska (2014), Komorowska (2005), Nicholls (2009), Pamuła (2003) i inni autorzy.

Wybrane sytuacje komunikacyjne odwzorowują autentyczne funkcjonowanie języka, tak, aby uczeń był

przygotowany do spotkania z rówieśnikami anglojęzycznymi:

witanie się, żegnanie i pozdrawianie innych osób,

przedstawianie siebie i innych,

pytanie o samopoczucie i udzielanie odpowiedzi,

podawanie i uzyskiwanie podstawowych informacji personalnych,

określanie relacji rodzinnych,

wyrażanie prośby i podziękowania,

pytanie o pozwolenie,

pytanie o upodobania i określanie odpowiedzi,

wydawanie i wykonywanie poleceń,

wyrażanie preferencji, upodobań i zainteresowań,

wyrażanie chęci i propozycji,

wyrażanie zgody i protestu,

wyrażanie możliwości wykonania czynności,

wyrażanie opinii,

wyrażanie obawy,

wyrażanie zakazu i nakazu,




wyrażanie podziwu i pochwały,

wyrażanie umiejętności wykonywania czynności,

pytanie o umiejętności,

opisywanie elementów wyglądu i ubioru,

określanie przynależności,

nazywanie przedmiotów, zwierząt i roślin,

opisywanie zwierząt, ich zwyczajów i miejsca zamieszkania,

opisywanie domu, własnego pokoju, miejsca nauki,

określanie miejsca przebywania osób, położenia przedmiotów i pytanie o nie,

podawanie koloru, rozmiaru i wieku,

opisywanie miejsc, instytucji, środków transportu,

określanie kierunków i sposobu dotarcia do celu,

opisywanie krajobrazu,

ustne lub/i pisemne redagowanie kilku zdań na temat pogody i pór roku,

pytanie o ilość i jej określanie,

nazywanie produktów żywnościowych i posiłków,

robienie zakupów,

wyrażanie czynności tymczasowych,

opisywanie czynności stałych i regularnych,

opisywanie rozkładu dnia, tygodnia,

pytanie o godzinę i podawanie czasu,

podawanie dnia tygodnia i nazwy miesiąca,

prowadzenie notatek w kalendarzu klasowym,

nazywanie i opisywanie świąt oraz zwyczajów; w tym panujących w innych krajach UE,

redagowanie i składanie życzeń świątecznych,

tworzenie książeczek klasowych i swobodnych tekstów,

redagowanie listów do rówieśników w Polsce i innych krajach.




Struktury gramatyczne

Nauka gramatyki w młodszym wieku szkolnym polega głównie na przyswajaniu gotowych struktur

gramatycznych, bez wnikliwego wyjaśniania jej reguł. Poziom myślenia abstrakcyjnego uczniów w tym wieku jest

znikomy, dlatego konieczne jest prezentowanie wybranych struktur na dużej ilości przykładów i powtórzeń.

Czasowniki

to be i jego odmiana w czasie teraźniejszym,

have got i jego odmiana,

can – modalny,

there is, there are – konstrukcje,

tryb rozkazujący,

czas Present Simple,

czas Present Continuous,

Let’s – konstrukcja,

Rzeczowniki

nazwy własne i pospolite,

liczba pojedyncza i mnoga,

forma dzierżawcza ‘s,

Przymiotniki

określenia koloru, kształtu, wielkości, stanu,

Liczebniki

główne 1-100,

Zaimki

this/that, these/those – wskazujące,

osobowy,

dzierżawczy,

Przedimki i określniki

a, an, - nieokreślony,

the – określony,




przedimek zerowy,

some, any, no,

Przyimki

miejsca, czasu, kierunku.

Metody pracy pedagogicznej

Nauczyciel powinien stosować różnorodne metody nauczania-uczenia się w zależności od grupy wiekowej

uczniów, ich poziomu znajomości języka i indywidualnych możliwości. Przegląd dokonany w oparciu o dostępną

literaturę (Kotarba (2007), Kotarba-Kańczugowska (2014), Komorowska (2005), Nicholls (2009), Pamuła (2003)

(i innych autorów) dostarcza wiedzy na temat przykładowych metod nauczania języka angielskiego

w kształceniu młodszych uczniów może ułatwić wybór:

Metody konwencjonalne:

Metoda bezpośrednia (konwersacyjna)

Metoda ta opiera się na silnym przekonaniu o roli żywego języka oraz o ważności kodu fonicznego.

Charakterystyczne w tej metodzie jest użycie tylko nauczanego języka bez poznawania konkretnych reguł

gramatycznych w nim obowiązujących. Podstawowy sposób nauczania to włączenie ucznia do uczestnictwa

w naturalnych rozmowach toczących się w języku obcym. Istotną pomocą w zrozumieniu jego wypowiedzi jest

kontekst i sytuacja, w której odbywa się rozmowa. Nauczane jest słownictwo przydatne w sytuacjach

codziennych, zaś gramatyka nauczana jest indukcyjnie podczas używania języka przy okazji poznawania innych

zagadnień. Naukę czytania i pisania rozpoczyna się dopiero wówczas, gdy uczniowie nauczą się mówić i rozumieć

wypowiedzi w języku docelowym. (H. Komorowska, 2005;26)

Metoda audiolingwalna

Kolejną metodą zaliczaną do metod bezpośrednich jest metoda audiolingwalna. Przyjmuje się w niej,

iż akwizycja drugiego języka opiera się przede wszystkim na wielokrotnym powtarzaniu (drills) wzorów zdań.

Odwołując się do behawiorystycznej koncepcji uczenia się, można stwierdzić, że edukacja języka obcego

warunkowana jest zdolnością do wyrobienia odpowiednich nawyków językowych. Głównym celem nauczania jest




w tym przypadku przyswojenie przez uczącego się wszystkich sprawności językowych, począwszy od słuchania,

poprzez mówienie, a następnie czytanie i pisanie.

Stosowanie metody audiolingwalnej zaleca się w początkowym okresie nauczania, ponieważ pozwala ona

relatywnie szybko opanować podstawy języka obcego, szczególnie w zakresie mówienia i rozumienia wypowiedzi.

Nawyki językowe wyrabia się mechanicznie poprzez wielokrotne powtarzanie, zapamiętywanie i utrwalanie

materiału. Nauczyciel podaje wzór zdania i wielokrotnie go powtarza, po czym powtarzają go uczniowie.

Do nauczania trudniejszych zdań używa się ćwiczeń rozszerzających. Gramatyka nie jest nauczana poprzez

zapamiętywanie reguł, lecz na podstawie przykładów i sytuacji kontekstowych. Dużą uwagę zwraca się

na poprawną wymowę, uczniowie powtarzają zdania chóralnie, a następnie indywidualnie, aż do osiągnięcia

poprawności.

Metoda audiowizualna

Założeniem tej metody jest łączenie bodźców wizualnych z bodźcami akustycznymi. W pracy z młodszymi

uczniami niezbędne jest wspieranie się podczas nauki materiałem wizualnym, gdyż słowo nie powinno

zastępować rzeczywistości. Jeśli tylko możemy, powinniśmy wspomagać się konkretnymi przedmiotami,

ilustracjami, kartami obrazkowymi (flash cards). Metodę audiowizualną charakteryzuje zastosowanie dużych ilości

środków dydaktycznych.

W metodzie tej gramatyka nauczana jest poprzez odgrywanie krótkich scenek. Ponadto należy łączyć różnorodne

sytuacje, konteksty czy obrazy z przynależnymi do nich słowami bądź grupami znaczeniowymi (Por.: M. Kotarba,

M. Kotarba-Kańczugowska).

Metody niekonwencjonalne:

Metoda naturalna

Jedną z metod bezpośrednich jest podejście, według którego przyswajanie języka obcego odzwierciedla

proces przyswajania języka ojczystego. Metoda ta, zwana naturalną, zakłada stwarzanie dziecku możliwości

osłuchania się z językiem obcym poprzez kontakt z rodzimymi użytkownikami języka i jego kulturą.

W procesie tym uczeń pokonuje kolejne stopnie: słuchanie, rozumienie, imitacja dźwięków, wyrazów,

zwrotów, tworzenie prostych zdań, tworzenie złożonych wypowiedzi (H.Curtain, A. Pesola, 1994;109). Takie

podejście do nauczania języka angielskiego jest odpowiednie dla nauczycieli, którzy płynnie komunikują się




w języku angielskim i mogą zaoferować uczniom częsty kontakt z językiem obcym poprzez różnorodne materiały

i formy nauczania umożliwiające uczniom kontakt z rodzimymi użytkownikami języka i ich kulturą (np. nagrania

CD/DVD, literatura dziecięca itp.).

Metoda naturalna opiera się na założeniu, że w nauczaniu języka obcego dzieci pierwszeństwo ma rozwój

sprawności rozumienia ze słuchu, która stanowi fundament do rozwijania pozostałych sprawności językowych,

oraz, że uczeń zacznie wypowiadać się w języku obcym wtedy, gdy będzie do tego gotów (the silent period). Na tej

podstawie bazują inne metody i techniki wykorzystywane w nauczaniu języka angielskiego takie jak: Total Physical

Response (reagowanie całym ciałem), gry i zabawy, podejście narracyjne, praca z ilustracją itp. (K. Nicholls,

2009;1).

Zintegrowane kształcenie przedmiotowo-językowe

Zintegrowane kształcenie przedmiotowo-językowe można realizować dwojako. Pierwszy sposób to

wykorzystanie języka obcego do przekazania treści związanych z poszczególnymi przedmiotami nauczania. Drugi

sposób to wprowadzanie na lekcjach języka obcego treści pochodzących z innych obszarów nauczania. Oprócz

treści przedmiotowych i nauki języka postrzeganego jako narzędzie ich poznawania, w literaturze przedmiotu

wyróżnia się także trzeci dodatkowy element strategii CLIL, którym jest rozwijanie umiejętności uczenia się, co

w pierwszym okresie nauki w szkole stanowi element kluczowy (P. Mehisto, D. Marsh, M.K. Frigols, 2008;11).

Przykładem zastosowania CLIL w nauczaniu dzieci 6-letnich może być zastosowanie bajek na lekcji, co

znacznie rozwinie umiejętność słuchania ze zrozumieniem, ukształtuje wyobraźnię i kreatywność dziecka. Dzieci

sześcioletnie angażują się aktywnie w wykonywanie zadań, co z powodzeniem można wykorzystać wprowadzając

np. liczby, przechodząc od edukacji matematycznej do języka obcego. Uczniowie nie mają wrażenia, że nauka

języka obcego jest czymś sztucznym, oderwanym od rzeczywistości. Wprowadzając treści dotyczące

np. bezpieczeństwa w ruchu drogowym dzieci kształcą umiejętności społeczne warunkujące bezpieczne

funkcjonowanie w środowisku. Nauczyciel wprowadza zagadnienia związane ze zdrowiem, bezpieczeństwem,

zachowaniem się na drodze w języku ojczystym, a na kolejnym etapie utrwala te treści na zajęciach języka

nowożytnego. Dzieci nadal będą utrwalały kolory sygnalizacji świetlnej, zasady przejścia przez drogę, czy będą

śpiewały piosenki tematyczne. Dzięki temu, dzieci traktują język obcy jako naturalne narzędzie komunikacji.

Muszą posługiwać się językiem obcym przez większość czasu w szkole, co sprawia, że są niejako zmuszeni

do ciągłego wypowiadania się w języku obcym, a to oznacza, że zyskują więcej pewności siebie i nabierają




płynności w jego stosowaniu. Taka forma nauczania skuteczniej przygotowuje dzieci do życia w nowoczesnym

świecie i Europie, poszerzają oni nie tylko swoje kompetencje językowe, ale również społeczne, osobowościowe

i poznawcze.

Total Physical Response (TPR)

Metoda ta opiera się na założeniu, że uczeniu się i trwałemu zapamiętywaniu nowego materiału językowego

sprzyjają dwa rodzaje zachowania ucznia – milczące przysłuchiwanie się i ruch fizyczny związany z treścią

przekazu. Nauczanie w tej metodzie polega więc na prostych poleceniach wydawanych przez nauczyciela w języku

angielskim. Polecenia te są skonstruowane tak, że można je wykonać bez słów. W każdym przypadku niezbędny

jest jednak ruch fizyczny i praca całym ciałem. Celem jest tu uruchomienie zarówno lewej półkuli mózgowej

odpowiedzialnej za język i mowę, jak i prawej półkuli mózgowej odpowiedzialnej za realizację ruchu fizycznego.

Pobudza to zatem cały mózg zwiększając efektywność nauki. Nauka organizowana jest wokół struktur

gramatycznych wchodzących w skład poleceń oraz wokół zestawów słownictwa dla poszczególnych sytuacji.

(H. Komorowska, 2005;29).

Metoda reagowania całym ciałem jest szczególnie ważna w edukacji dzieci najmłodszych. Sześciolatki tryskają

energią, są żądne wrażeń i przygód, otwarte na świat, gotowe do poznawania nowych rzeczy. Zadaniem

nauczyciela jest więc zapewnienie dzieciom różnorodnych bodźców, które wykorzystają ich aktywność i chęć

do działania. Taką możliowość daje metoda TPR. Nauczyciel może przekształcić i dopasować różnorodne zadania,

wprowadzając elementy reagowania całym ciałem właściwie podczas każdej lekcji. W trakcie prezentowania

uczniom opowiadania lub bajki, można wprowadzić ruch. Podczas utrwalania części ciała można przeprowadzić

zabawę w parach. Nauczyciel wydaje polecenia, a uczniowie dotykają wymienioną części ciała drugiego ucznia,

np. Touch your eyes! Touch your shoulders! Touch your knees! Metoda TPR łączy w sobie ruch, zabawę, dzieci

czują, że bez trudu rozumieją polecenia, zatem strach przed nauką nowego języka znaczenie maleje.

Podejście komunikacyjne

Podejście to nie jest zazwyczaj zaliczane ani do metod konwencjonalnych, ani do niekonwencjonalnych.

Najważniejszym jego założeniem jest przekonanie, że nauka języka to nauka komunikacji. Treści językowe

przedstawiane są w kontekście sytuacyjnym. Ich rozumienie ułatwiają pomoce wizualne i środki pozawerbalne.

Rolą nauczyciela jest przygotowanie uczniów do skutecznego porozumiewania się w rozmaitych sytuacjach




komunikacyjnych. Służy temu stwarzanie w toku zajęć językowych sytuacji zbliżonych do naturalnych oraz uczenie

wyrażeń i zwrotów, które będzie można w nich zastosować. Język docelowy jest preferowanym językiem instrukcji

– język ojczysty ogranicza się do minimum. W edukacji wczesnoszkolnej uczniowie opanowują pamięciowo

związane z daną funkcją komunikacyjną wyrazy i zwroty, które potem będą mogli zastosować w innych

kontekstach. Odgrywanie ról, dialogi, gry, zabawy i zagadki to tylko niektóre przykłady zastosowania tego

podejścia do nauczania języka obcego (K. Nicholls, 2009;17).

Formy pracy

Aby osiągnąć zamierzone cele, należy podczas zajęć stosować różnorodne formy pracy, dostosowane

do rodzaju wykonywanego ćwiczenia.

Praca z całą klasą – uwaga uczniów skupiona jest na nauczycielu. Tę formę organizacji pracy stosuje się

zwłaszcza podczas prezentacji nowego materiału, podawaniu instrukcji do zadań, opowiadaniu historyjki,

chóralnym powtarzaniu przez uczniów wyrazów i zwrotów, wspólnym śpiewaniu lub wskazywaniu przez

nauczyciela uczniów indywidualnie do odpowiedzi.

Praca w grupach – uczniowie podzieleni są na kilkuosobowe zespoły (3-6 osób). Ten rodzaj pracy jest

bardziej pożądany ze względu na zwiększenie możliwości komunikacyjnych każdego ucznia. Praca

w grupach pozwala ponadto uczniom rozwinąć umiejętność pracy w zespole. Formułując grupę, należy

zwrócić uwagę, by w jednym zespole byli uczniowie o zróżnicowanych umiejętnościach i zdolnościach.

Najlepiej jest także rozdzielić role w danej grupie uczniów (np. osoba pilnująca czasu, osoba prezentująca

efekty pracy grupy, osoba odpowiedzialna za materiały dydaktyczne itd.). Różnorodność takich ról

pełnionych w grupie umożliwia wykazanie się indywidualnymi umiejętnościami. Wybierając tę formę

pracy należy zwrócić uwagę na odpowiedni układ ławek w sali, by uniknąć niepotrzebnego chaosu.

Praca w parach – szczególnie istotne jest, by zmieniać często skład par uczniów tak, by każdy miał

możliwość pracy nie cały czas z jedną osobą. Ta forma jest, tak jak poprzednia, przydatna w ćwiczeniach

komunikacyjnych. Daje każdemu uczniowi możliwość wypowiedzi.

praca w parach otwartych – taki dialog dwojga uczniów, który odbywa się na forum klasy, pod

kontrolą nauczyciela.

praca w parach zamkniętych – kiedy wszyscy uczniowie są podzieleni na pary i nauczyciel nie

słyszy, co mówią.




Taki sposób pracy daje nauczycielowi możliwość oceny realizacji zadania przez jedną lub więcej par,

podczas gdy pozostali uczniowie zajęci są swoim zadaniem. Zwiększa to niezależność uczniów oraz

zachęca ich do dzielenia się swoimi umiejętnościami oraz do współpracy przy realizacji zadania. Zaspokaja

też ich naturalną potrzebę komunikowania się.

Zarówno praca w parach, jak i praca w grupach, umożliwiają uczniom uczenie się od siebie nawzajem,

co pozytywnie wpływa na ich poczucie bezpieczeństwa, pewność siebie i motywację do nauki. Te formy pozwalają

także zwiększyć czas przeznaczony na naukę mówienia oraz zwiększyć aktywność uczniów podczas zajęć

(H. Komorowska 2005;80-81).

Praca indywidualna – ten rodzaj organizacji pracy uczniów, dość popularny w edukacji wczesnoszkolnej,

można wykorzystać w celu doskonalenia różnorodnych umiejętności takich jak: czytanie, pisanie,

rozumienie wyrazu czy treści zdania. Taka forma pracy pozwala nauczycielowi indywidualnie podejść

do każdego ucznia i dostosować zadanie do jego potrzeb i możliwości.

Techniki nauczania

Wymienione niżej techniki nauczania są powszechnie stosowane w edukacji wczesnoszkolnej. Polegają one

głównie na zabawie i wykorzystaniu naturalnych predyspozycji dzieci. Rolą nauczyciela jest odpowiednie

dopasowanie ich do potrzeb i możliwości zespołu klasowego oraz poszczególnych uczniów.

Nauczanie sprawności językowych

Poniżej przedstawiono kilka typowych ćwiczeń rozwijających podstawowe sprawności: słuchanie,

mówienie, pisanie i czytanie

Słuchanie bezzadaniowe i ze zrozumieniem

słuchanie różnorodnych tekstów (wyrazów, zdań, piosenek, rymowanek, bajek, opowiadań) w celu

zapoznania uczniów z poprawnymi wzorcami wymowy i intonacji (przekazywanych przez nauczyciela lub

nagrań audio),

wspomaganie się materiałem wizualnym podczas słuchania przez uczniów tekstu (prezentacja ilustracji,

prezentacje multimedialne, pokaz audio video – bajka, film, pokazywanie ruchem poleceń, inscenizacja),

słuchanie w celu niewerbalnego reagowania na polecenia (uczniowie reagują ciałem na wydane

polecenie, zabawa w pantomimę),




słuchanie w celu weryfikacji informacji (wybieranie odpowiedzi: prawda-fałsz, pokazywanie obrazków

jako odpowiedzi do zadawanych pytań, quiz),

słuchanie w celu identyfikacji właściwych obrazków oraz ich uszeregowania (dobieranie obrazka

do usłyszanego słowa, ustawianie ilustracji we właściwej kolejności, rysowanie pod dyktando),

słuchanie w celu uzupełnienia brakujących informacji (uzupełnianie luk informacyjnych).

Mówienie

chóralne powtarzanie usłyszanego tekstu (wyrazy, zdania, piosenki, wiersze, rymowanki),

nauka na pamięć (wierszy, rymowanek, piosenek),

dialog na podstawie wzoru lub informacji wizualnej,

odpowiadanie na pytania według wzoru lub na podstawie informacji wizualnej,

samodzielne odpowiadanie na pytania dotyczące obrazka lub tekstu,

zgadywanki,

ustne opisywanie osób, przedmiotów,

układanie kilkuzdaniowej wypowiedzi na zadany temat,

układanie pytań (gry językowe, wywiad),

udział w inscenizacjach i przedstawieniach (scenki sytuacyjne, odgrywanie ról).

Czytanie

rozpoznawanie zapisu graficznego wyrazu i kojarzenie go z jego znaczeniem i brzmieniem (czytanie

globalne),

czytanie na głos (chóralne i indywidualne),

czytanie z podziałem na role,

czytanie w celu weryfikacji informacji (zdania prawdziwe i fałszywe, wykreślanie niepotrzebnych

wyrazów),

czytanie w celu dopasowania i uzupełnienia informacji (wyraz do obrazka, zdanie do zdjęcia, wypowiedzi

do osób, luka informacyjna),

czytanie w celu zdobycia informacji (polecenie do zadania, zagadka, rebus, quiz, rozsypanka literowa

i wyrazowa, słownik obrazkowy, krzyżówka).

Pisanie

odwzorowywanie liter i słów (pisanie po śladzie, przepisywanie liter, wyrazów i zdań),




podpisywanie obrazków i zdań,

odwzorowywanie ze zmianą elementu zdania,

uzupełnianie (liter, wyrazów, zdań, krzyżówki, formularza, tabeli, ankiety),

klasyfikowanie wyrazów (tworzenie list),

pisanie z pamięci i ze słuchu,

układanie wypowiedzi (odpowiedź na pytanie, układanie zdań i krótkich tekstów).

Nauczanie i utrwalanie słownictwa

Nauka słownictwa w okresie wczesnoszkolnym jest bardzo istotnym elementem nauki języka obcego. Dzieci

w wieku 6-9 lat poznają język przede wszystkim w postaci nowych słów i zwrotów, przy czym słowa te muszą być

im bliskie i nie mogą mieć charakteru abstrakcyjnego, a jedynie konkretne odniesienie do rzeczywistości.

Prezentowane techniki odnoszą się do takiego właśnie postrzegania świata przez dziecko.

Prezentacja nowego słownictwa z wykorzystaniem pomocy wizualnych:

rzeczywistych przedmiotów, rekwizytów,

kart dydaktycznych (flashcards),

plansz dydaktycznych i plakatów,

rysunków i zdjęć,

mimiki,

naśladowania czynności.

Klasyfikowanie poznanych wyrazów

ze względu na znaczenie (np. wokół określonego tematu – rodzina),

ze względu na brzmienie (np. rymujące się),

ze względu na budowę (np. rozpoczynające się taką samą głoską).

Utrwalanie poznanego słownictwa podczas gier i zabaw (games)

zabawy słowne: rymowanki (rhymes), kalambury, domino, scrable, zgadywanki obrazkowe, układanki,

bingo, głuchy telefon, memory, rozsypanki literowe, itp.

zabawy muzyczno-ruchowe: naśladowanie zwierząt, pokazywanie części ciała, gimnastyka, wskazywanie

przedmiotów i kierunków, itp.

Utrwalanie poznanego słownictwa przy pomocy piosenki (songs)

wspólne śpiewanie,




piosenka w połączeniu z układem ruchowym.

Utrwalanie poznanego słownictwa przy pomocy inscenizacji

odgrywanie ról w przedstawieniach,

spontaniczna symulacja scen z życia (roleplay),

drama – pantomima, naśladowanie czynności, odgrywanie historyjki, opowiadania.

Utrwalanie słownictwa na podstawie tekstu (storytelling)

opowiadanie,

bajka.

Utrwalanie słownictwa podczas zajęć plastycznych

słownik obrazkowy,

dyktando obrazkowe,

kolorowanie,

omawianie prac plastycznych,

omawianie, dyskusja na temat wybranych dzieł sztuki,

wykorzystanie różnorodnych technik plastycznych.

Nauczanie gramatyki

Jak już było wspomniane wcześniej, ze względu na znikome zdolności uczniów we wczesnym wieku szkolnym

w zakresie myślenia abstrakcyjnego, nie powinni oni poznawać określonych reguł gramatycznych, a jedynie

przyswajać je w sposób nieuświadomiony (I.Studzińska, A.Mędela, M.Kądro, E.Piotrowska; 21). Poniżej

przedstawiono najbardziej popularne techniki stosowane podczas nauki gramatyki.

Poznawanie i utrwalanie struktur gramatycznych na podstawie tekstu

opowiadanie,

bajka,

historyjka.

Prezentacja i utrwalanie struktur gramatycznych na podstawie piosenki

wspólne śpiewanie,

piosenka w połączeniu z układem ruchowym,

zabawy muzyczno-ruchowe.




Utrwalanie struktur gramatycznych poprzez powtarzanie (drill)

zwroty,

zdania,

rymowanki,

pytania i odpowiedzi,

krótkie teksty.

Utrwalanie struktur gramatycznych podczas gier i zabaw

zabawy słowne: rymowanki, kalambury, zgadywanki obrazkowe, układanki, rozsypanki wyrazowe, głuchy

telefon, dopasowywanie obrazków do struktur, uzupełnianie zdań i wyrazów w odpowiedniej formie,

komiksy, itp.,

zabawy muzyczno-ruchowe: naśladowanie czynności, poleceń, drama, itd.

Ze względu na całościowe poznawanie świata przez dziecko, na zajęciach języka angielskiego należy także

kształcić, rozwijać i doskonalić wiadomości i umiejętności zdobywane podczas innych zajęć edukacji

wczesnoszkolnej. Do procesu kształcenia językowego można włączyć także kształcenie matematyczne

(np. liczenie, mierzenie, klasyfikowanie itp.), kształcenie społeczno-przyrodnicze (np. rozpoznawanie symboli

narodowych, różnorodnych gatunków zwierząt, rośliny, praca w grupie, itp.), kształcenie plastyczne (praca

z różnymi technikami plastycznymi, zabawa barwą i konturem, itp.), kształcenie muzyczne (tworzenie rytmów,

taniec, tworzenie muzyki, itp.) i inne (M. Kotarba).

Metodą, która może łączyć wiedzę i umiejętności z różnych dziedzin oraz wykorzystywać różnorodne techniki

i formy pracy, jest projekt edukacyjny. Twórcy tej metody zwracają szczególną uwagę na pozytywną motywację

uczniów poprzez samodzielny wybór przez nich tematu, realizację założonych celów i ocenę własnej pracy. Dzieci

chętniej uczą się tego, co ich interesuje, dlatego tak ważne jest, by miały wybór. Produktami projektów mogą być:

plakaty, książeczki, prezentacje, wystawy, itd. Rolą nauczyciela jest takie pokierowanie zespołem klasowym by

realizacja projektu przyniosła jak najwięcej pozytywnych efektów zarówno w sferze poznawczej jak i społecznej

klasy (J.H. Helm, L.G. Katz, 2003;20).

Środki dydaktyczne

Aby zainteresować uczniów, szczególnie w początkowych klasach szkoły podstawowej, należy stosować

różnorodne, ciekawe środki dydaktyczne. Można podzielić je na trzy kategorie:




wzrokowe – karty obrazkowe, książki, słowniki obrazkowe, pacynki, prezentacje multimedialne, plansze,

rysunki, itd.

słuchowe – piosenki, słuchowiska, dźwięki, melodie, itd.

wzrokowo-słuchowe – filmy, bajki, programy multimedialne, itd.

Przedstawiany program nie zakłada konkretnych podręczników pomocnych przy realizacji założonych celów.

Nauczyciel może dowolnie wybrać podręcznik, po opracowaniu rozkładu materiału lub samodzielnie przygotować

karty pracy, z których będą korzystać uczniowie. Może także korzystać z różnorodnych dostępnych na rynku

materiałów, modyfikując je w zależności od potrzeb i umiejętności konkretnej grupy dzieci.

Media edukacyjne i programy europejskiej współpracy szkół

W obecnych czasach niezmiernie istotną rolę w edukacji językowej dzieci i młodzieży odgrywają media. Aby

stanowiły one ciekawą formę nauki dla uczniów i przydatną pomoc dla nauczycieli, należy je właściwie

wykorzystać. Do korzystania z mediów, takich jak telewizja czy Internet, uczniów zachęcać nie trzeba. Często ich

umiejętności i wiadomości w tym zakresie są większe niż nauczyciela. Biorąc pod uwagę atrakcyjność tych

środków dydaktycznych, można wykorzystać je podczas zajęć, jako formę pracy domowej oraz jako formę

kontaktu z rodzicem. Podczas lekcji możemy używać Internetu do przedstawienia różnorodnych materiałów

audiowizualnych, takich jak prezentacje czy filmy. Technologię informacyjną możemy także wykorzystać do

licznych, ogólnie dostępnych, językowych gier edukacyjnych, które mogą stanowić alternatywę dla tradycyjnych

zajęć lub formę nagrody. Doskonałą propozycją są także tablice interaktywne, które z powodzeniem zastępują

tradycyjną tablicę i kredę, urozmaicając lekcje.

Duży wybór środków dydaktycznych opierających się na technologii informacyjnej zachęca także do

skorzystania z propozycji różnorodnych programów europejskiej współpracy szkół (np. Comenius, E-Twinning),

które stanowić mogą dużą motywację do nauki języka angielskiego dla uczniów. Za pomocą informacji

zamieszczanych na stronach internetowych i porozumiewania się poprzez komunikatory internetowe (np. Skype,

Mesenger) uczniowie mają możliwość praktycznej nauki języka i kontaktu z rówieśnikami z innych szkół

europejskich.




6.2. Rola małych form teatralnych w edukacji lingwistycznej

Drama – granie, czyli odgrywanie ról jest naturalnym procesem rozwoju dziecka. Często w zabawie dzieci

przydzielają sobie role mamy, taty, dziecka, bohatera obejrzanej bajki. Zabawy te pozwalają na harmonijne

dorastanie, przyswajanie prawidłowych zachowań oraz uczenie się zasad komunikacji i współżycia w grupie.

„Przydatność dramy odkryto już dawno, lecz dopiero wraz z podejściem komunikacyjnym zagościła ona

w nauczaniu języków obcych jako jedna z najważniejszych technik nauczania. Została doceniona, bo pozwala na

rozwijanie kompetencji komunikacyjnych w szerszym zakresie niż byłoby to możliwe podczas klasycznej lekcji

języka” (Szeluga; 95). Dzięki niej uczniowie rozwijają wiele sprawności językowych oraz strategii komunikowania

się jak:

rozumienie ze słuchu,

komunikację niewerbalna,

sprawność mówienia,

interakcje.

Dzieci charakteryzują się mniejszym oporem przed komunikowaniem się w języku obcym. Bywają jednak i te

mniej aktywne, które niechętnie się odzywają. Dla nich technika ta może okazać się pomocna w zwalczaniu stresu

i napięcia. Może zwiększyć ich poczucie własnej wartości. Drama może być wykorzystywana w różnych

momentach na lekcjach i zależy od nauczyciela - animatora. Może wystąpić już na pierwszej lekcji – podczas

wzajemnego poznawania się, witania (witamy się pokazując emocje: radość, złość, smutek czy złość) czy

ćwiczeniach w mówieniu. Na lekcjach dobry nauczyciel korzysta z różnych elementów dramy:

gest i mimika,

zabawa na niby,

modulowanie głosu podczas opowiadania bajek.

Jako technika ciekawa i poruszająca zmysły oraz wnętrze dziecka, wspiera ogólny jego rozwój.

Happening - kojarzy się wielu z wyjściem na ulicę, głoszeniem haseł oraz namawianiem do poparcia jej

uczestników. Wykorzystuje różne środki artystyczne służące zwróceniu uwagi na jakiś problem, np. ochrony drzew

w mieście (plakaty, stukanie w bęben, itp.). Posługuje się wykrzykiwaniem haseł – założeń. Z powodzeniem można

ją wykorzystywać na lekcjach języka angielskiego, gdyż nie wymaga posługiwania się skomplikowanymi

strukturami językowymi na rzecz prostych haseł. W happeningu ważne jest uczuciowe zaangażowanie




uczestników oraz ich emocje. Happening można przeprowadzić nie tylko na zewnątrz szkoły, ale i w jej murach.

Warunkiem udanego happening jest dobrze dobrany, ważny społecznie i popierany przez uczestników temat,

zrozumienie go, stworzenie jasnych haseł i oprawy plastyczno – muzycznej. Ważnym elementem są odbiorcy, bez

których happening nie ma sensu.

Pantomima - Pantomimę wykorzystują na lekcjach w klasach młodszych niemalże wszyscy nauczyciele, nawet

ci, którzy nie lubią dramy. Właśnie mimika i gest pomagają wprowadzić nowe słownictwo bez konieczności

tłumaczenia. „Warto wskazać tu na jeszcze jeden aspekt tego niewerbalnego przekazu. Według

przeprowadzonych badań (Vasta, 1995), wspomaga on proces zapamiętywania. Motywuje też uczniów

do szukania innych środków przekazu informacji, ułatwiających komunikację, co w sytuacji naturalnej jest

umiejętnością cenną” (Szeluga; 97). Pantomimę wykorzystuje metoda Total Physical Response (TPR) – czyli

reagowanie całym ciałem.

Inscenizacja

Punktem wyjściowy stosowanym na lekcjach języka angielskiego przy inscenizacji jest dialog. Wykorzystujemy

tu przede wszystkim materiał tekstowy zawarty w podręczniku. Dialogi można łączyć w większą całość przy użyciu

odpowiednich spoiw i uzupełnień. Pamiętajmy jednak, że dialog jest do mówienia a nie do czytania. Praca nad

dialogiem przebiega w różny sposób w zależności od zaawansowania językowego. „Zanim rozpoczniemy

wygłaszanie dialogu – wyjaśniamy najważniejsze nowe wyrazy i zwroty, pomijając tylko te, co do których nie

mamy wątpliwości, że ich sens wyniknie z kontekstu. Następnie dialog wygłasza nauczyciel, zwracając uwagę

na zróżnicowanie głosu przy podziale tekstu na poszczególne role i na jego odpowiednią modulację” (Tamże; 152).

Po pamięciowym opanowaniu dialogu można go modyfikować, zmieniając wstęp czy zakończenie.

Na lekcjach języka angielskiego, czy też na zajęciach pozalekcyjnych, wspaniałą formą jest inscenizacja, która

wymaga zaangażowania nie tylko językowego ale i uczuciowego. Wpływa ona niesamowicie na rozwój,

zapamiętywanie całych strof, intuicyjne rozumienie tekstu mówionego.

Na etapie wczesnoszkolnego nauczania języka obcego można korzystać z oryginalnych, łatwych dla dzieci

i krótkich tekstów, takich jak bajki i baśnie, podania i anegdoty. Są one bliskie dzieciom i ich rozwojowi. Dzieci

bawiąc się w inscenizację, zapamiętują nie tylko swoje role w formie dialogu ale i role innych grających. Mali

aktorzy często pamiętają dane strofy latami i potrafią je wykorzystywać w naturalnych rozmowach. To bez

wątpienia stanowi główny atut stosowania tejże formy. Nie zawsze dziecko musi być aktorem. Może wcielić się

w tę rolę także nauczyciel lub ich grupa. Taką formę wykorzystuje Anna Witkowska (2009; 101), która wraz




z koleżanką założyła angielski teatrzyk „Bajki angielskiego królika”. Aktorkami stały się tu panie, a dzieci -

aktywnymi odbiorcami wciąganymi do akcji poprzez angażowanie ich do zbiorowych odpowiedzi na pytania,

np. „Shall I eat the mouse or let her go?” (Lew pyta dzieci: Mam zjeść myszkę, czy ją wypuścić?, What do you like

eating? (Co lubicie jeść?) lub „Is he happy?” (Czy on jest szczęśliwy?). „Dzieci odpowiadają na proste pytania, jeśli

mają ochotę. Pytania są adresowane do wszystkich widzów. W razie potrzeby prowadzący teatrzyk sami udzielają

właściwej odpowiedzi, czekamy na ich spontaniczne reakcje” (Tamże). Ważne jest także, aby chwalić widownię

za jej entuzjazm. Teatrzyk stanowi bardzo skuteczną formę nauczania języka obcego poprzez:

dostarczanie odpowiedniego materiału językowego,

tworzenie warunków na jego przyswojenie i rozumienie,

ułatwia utrzymanie koncentracji.

W teatrzyku pokazujemy proste historie, znane bajki. Mogą to być opowieści o księżniczkach i uciekających

smokach. Mogą być przeplatane poznanymi wcześniej piosenkami, co bardzo zaangażuje publiczność do wspólnej

zabawy. „W trakcie przedstawienia jest używany nieskomplikowany język angielski i jak najwięcej słówek jest

ilustrowanych w taki sposób, aby nawet dzieci, które niewiele rozumieją, mogły śledzić wątek bajki.” (Tamże; 34).

Można wykorzystać kukiełki, pacynki, teatr żywego słowa z użyciem masek i przebrań. Jeśli dzieci mają być

aktorami w inscenizacji, niezbędne są następujące etapy pracy:

„zaopatrzenie uczniów w materiał językowy (scenariusz),

ćwiczenie materiału językowego ze zwróceniem uwagi na poprawność wymowy i intonacji,

ćwiczenie wybranych elementów językowych w kontekście (np. słowa – klucze z podziałem na sceny),

wspomaganie procesu zapamiętywania tekstu za pomocą gestów i pantomimy,

personalizacja i identyfikacja poszczególnych uczniów z bohaterami bajki,

stymulowanie wyobraźni (przygotowywanie strojów, zbieranie rekwizytów, dobieranie podkładu

muzycznego),

praca na scenie (w parach, trójkach, grupie)” (K.Szulkin, M.S.Wysocka, 2009; 131).

Aby znaleźć inspirację do tworzenia językowych teatrów dziecięcych, polecamy zajrzenie do Internetu

na strony:

www. teachingenglish.org.uk (tam m. in. dostępny jest scenariusz przedstawienia: Little Red Riding Hood),

Sarah Phillips - Drama with children,

Storytelling with children by Andrew Wright.




7. Treści kształcenia

Edukacja polonistyczna

Ważne miejsce w nauczaniu w klasach I-III zajmuje edukacja polonistyczna. Wynika ona z ról i języka

w rozwoju umysłowym, jego funkcji komunikacyjnej w życiu społecznym oraz funkcji ogólnokulturowej

i wychowawczej. Celem edukacji polonistycznej jest proces poznawania języka mówionego i pisanego

w kontekście kontaktów dziecka ze światem zewnętrznym, w tym z otoczeniem społeczno- przyrodniczym.

W przedstawionym programie osiągnięcie tego celu opiera się na integralnie powiązanych ze sobą

podstawowych rodzajach ćwiczeń:

w słuchaniu,

w czytaniu,

w opracowywaniu tekstów,

w mówieniu i pisaniu, a także wypowiadaniu się ustnym i pisemnym,

gramatyczno- ortograficznych z elementami wiedzy o języku,

słownikowo frazeologicznych i syntaktycznych.

Edukacja muzyczna

Działalność (aktywność) muzyczna dzieci w klasach I–III winna służyć kształceniu elementarnej wrażliwości

zmysłowej (słuchowo-ruchowej), wytwarzaniu pozytywnych emocji i motywacji, wyzwalaniu ekspresji

i przygotowaniu do percepcji muzyki. Udostępnianie zróżnicowanych form kontaktu z muzyką zapewni każdemu

dziecku odnoszenie sukcesów w takiej formie aktywności, jaka jest mu najbliższa. Oto przykładowe formy

kontaktów uczniów z muzyką: słuchanie muzyki, ruch przy muzyce, śpiew i ćwiczenia mowy, tworzenie muzyki

w jej elementarnych formach i gra na wybranych instrumentach. Dzięki tym zróżnicowanym przejawom

aktywności muzycznej będą docierać do dzieci rozmaite bodźce, co będzie odpowiedzią na naturalne

zapotrzebowanie niektórych 6–10-latków.

Odzwierciedleniem spełnienia tego przesłania jest diagnoza zainteresowań dzieci, dobór repertuaru przez

nauczyciela adekwatny do możliwości odtwórczych i twórczych uczniów, korzystanie z instrumentów




muzycznych. Stawianie przed dzieckiem zadań twórczych wymaga znacznej uwagi nauczyciela. Ta forma

dziecięcej aktywności uczy przełamywać opory, pobudza wyobraźnię, stymuluje, zachęca do dokonywania

wyborów, pozwala odpocząć i zregenerować siły.

Edukacja plastyczna

Pobudzanie i usprawnianie procesów percepcji wizualnej oraz wspieranie rozwoju osobowości-może

odbywać się także poprzez aktywność plastyczną dziecka. Przeżycie i zaangażowanie emocjonalne jest z jednej

strony potrzebą wynikającą z rozwoju dziecka, z drugiej zaś aktywność plastyczna działa-inspirująco na

wyobraźnię i ekspresję w postaci rysunku, wydzieranki, wyklejanki lub innej ilustracji, wykonanej różnymi

technikami plastycznymi. Obcowanie uczniów z wybranymi dziedzinami sztuki będzie źródłem różnorodnych

doświadczeń, a ponadto umożliwi wyrażanie własnych myśl i uczuć. Znaczenie tych spotkań jest bardzo istotne

z uwagi na utrwalony w dziełach plastycznych dorobek myśli ludzkiej.

W przestrzeni wychowawczej ważne znaczenie zajmują spotkania z dziełami wytworami, realizowane

podczas pobytu uczniów w muzeum, w galerii lub w pracowni malarskiej. Zajmowały one szczególne miejsce

w rozważaniach pedagogicznych B. Nawroczyńskiego : „(…) Wielkie dzieła nie starzeją się nigdy. Ponieważ

podejmują poruszają problemy, które mają wymiar ponadczasowy (…).Ważną rolę uczestnika w spotkaniu

z dziełami wytworami pełni wykonawca (mistrz) przewodnik, który w razie uzasadnionej potrzeby pomoże

wychowankom /uczniom wydobyć to, co najcenniejsze, bez uproszczeń (zniekształceń) zafałszowania ich

istoty”(U. Ostrowska, 2007/4).

Edukacja społeczna z etyką

Wprowadzanie dziecka w środowisko społeczne rozpoczyna się w sposób praktyczny w rodzinie oraz

w przedszkolu. Szkoła, zespół uczniowski jest następną społecznością, którą dziecko poznaje i włącza się

w system jej funkcjonowania. Warto podkreślić, iż współcześnie obowiązujące paradygmaty zakładają m.in.,

że „w klasie szkolnej nie są najważniejsze treści nauczania a jakość mikrosystemu edukacyjnego, jak i tworzy

nauczyciel” (J. Bałachowicz, 2006).

Na przykładzie grupy rówieśniczej, szkoły i najbliższego środowiska dziecko może zrozumieć potrzebę

organizowania życia społecznego, podziału obowiązków, zarządzania, znaczenia zasad i norm życia społecznego,

potrzebę współgospodarowania, przyjmowania i realizowania zadań, potrzebę uzgadniania poglądów

i porozumiewania się z rówieśnikami i dorosłymi, tak, że w sytuacjach trudnych wiedza społeczna jest dziecku




niezbędna do orientowania się w środowisku społecznym, jest podstawą do kształtowania pozytywnych postaw,

szacunku i życzliwości do pracy oraz do dziedzictwa kulturowego narodu.

Idea wprowadzania wychowanka w życie wartościowe przez odpowiedzialnych i mądrych rodziców,

wychowawców i nauczycieli jest z pewnością przekonująca, zwłaszcza, gdy zaszczepia się mu określony system

norm moralnych. W procesie wychowania niezwykle istotna jest jakość spotkań i relacji typu nauczyciel- uczeń,

uczeń- nauczyciel. Nauczyciel jest wzorem dla dziecka, zachęca je do myślenia i działania, pokazuje ważne

problemy i jest drogowskazem w zakresie wartości, a zarazem potrafi przekazać część swojej energii duchowej”.

Warto organizować w szkole takie sytuacje edukacyjne, podczas których uczniowie mogą rozwijać swoją

osobowość, rozpoznawać swoje możliwości dzięki współdziałaniu z rówieśnikami i dorosłymi. Poprzez

różnorodne doświadczenia dziecko nie tylko poznaje świat, ale także samego siebie. Kontakty społeczne

umożliwiają kształtowanie właściwego stosunku do innych i wdrażają do przestrzegania obowiązujących norm.

Edukacja przyrodnicza

W pracy pedagogicznej z uczniem należy uwzględnić treści społeczne, geograficzne, przyrodnicze,

historyczne, techniczne, a także inne, o ile są powiązane ze sobą naturalnymi zależnościami. Zadaniem

nauczyciela jest uświadamianie dzieciom, że otaczająca rzeczywistość jest interesująca, złożona, różnorodna,

a czasami niebezpieczna, a jednocześnie stanowi systemową jedność. Osiągnięciu tych zamierzeń będzie

sprzyjać wykorzystywanie takich metod jak: obserwacja, zajęcia praktyczne, ćwiczenia terenowe, spotkanie

z ludźmi, gry i zabawy dydaktyczne.

Wskazane byłoby podejmowanie przez uczniów, obserwacji roślin i zwierząt w różnych środowiskach,

obserwacji- długoterminowych, np. zmian w pogodzie, opieki nad roślinami i zwierzętami w klasie (kącik

przyrodniczy), w ogrodzie szkolnym, nad trawnikami, roślinami i posadzonymi wokół domu i szkoły, opieki nad

zwierzętami w zimie.

Zaznajamianie uczniów ze zjawiskami przyrodniczymi tylko za pomocą opowiadań, baśni, wierszy i innych

tekstów należy uznać za niewystarczające. Natomiast gromadzone przez dzieci bezpośrednie i pośrednie

doświadczenia mogą inspirować do konstruowania ustnych i pisemnych wypowiedzi, rozwijania umiejętności

matematycznych i technicznych, do rozwijania inicjatywności i przedsiębiorczości, planowania zadań i wytrwałej

ich realizacji.

Edukacja przyrodnicza w klasach I–III służy wzbogacaniu obrazu świata, kształtującego się w umyśle




dziecka. Posiadanie w miarę szerokiego zasobu wiedzy przyrodniczej otwiera przed nim nowe perspektywy

i zdecydowanie ułatwia funkcjonowanie w świecie.

Edukacja matematyczna

Jak zauważa E. Gruszczyk-Kolczyńska (1997,2009), w edukacji matematycznej nie powinno się narzucać

dzieciom sposobu myślenia dorosłych. Do wszystkich podstawowych pojęć matematycznych uczniowie mają

dojść drogą samodzielnych poszukiwań, odpowiednio organizowanych przez nauczyciela i ukierunkowanych

merytorycznie. Uczniowie różnią się wiedzą osobistą w zakresie matematyki, a także zakresem niezbędnych

doświadczeń potrzebnych do opracowania określonych pojęć. Uczenie się matematyki powinno rozpoczynać się

od swobodnej zabawy i stopniowo obejmować czynności na przedmiotach materialnych, działania na modelach

i schematach, pojęcia ogólne. Kształcenie matematyczne może być realizowane z wykorzystaniem strategii

edukacyjnej przez rozwiązywanie problemów. Uczniowie wystąpią wówczas w roli badaczy, poszukiwaczy wielu

dróg rozwiązania danego problemu, weryfikują zgłoszone pomysły.

Zajęcia komputerowe

Udział w zajęciach z komputerem ma charakter praktyczny i użyteczny, uczniowie opanują umiejętność

podstawowej obsługi tego urządzenia, a wykorzystanie wybranych programów i gier edukacyjnych sprzyja

doskonaleniu takich kompetencji jak czytanie, pisanie, liczenie, tworzenie tekstów i rysunków, konstruowanie,

odtwarzanie i tworzenie podczas realizacji interesujących uczniów zadań, projektów. Należy zwrócić uwagę

dzieci na aspekt etyczny korzystania z komputera, Internetu i multimediów, podkreślić potrzebę przestrzegania

reguł dotyczących limitów czasu pracy i treści.

Technologie informatyczne są coraz częściej obecne we wszystkich dziedzinach życia; oznaczają liczne

ułatwienia w funkcjonowaniu społecznym i zawodowym, także w procesie kształcenia. Analizując możliwości

wykorzystania komputerów J. Buczyńska i B. Siemieniecki (2001) wykazują, min., że dostęp do wiedzy

prezentowanej także w sposób multimedialny, sprzyja rozwojowi intelektualnemu. Ze względu na możliwość

wielokrotnego, indywidualnego powtarzania określonych czynności przy użyciu komputera i oprogramowania,

można organizować zajęcia utrwalające, korekcyjne i terapeutyczne.

Wprowadzone do edukacji wczesnoszkolnej elementy informatyk i są bardzo istotne w realizacji celów

ogólnych pierwszego etapu edukacyjnego dzieci XXI wieku. Obecne we wszystkich dziedzinach codziennego

życia technologie informacyjne stawiają nowe wyzwania. Im wcześniej dziecko rozpocznie planowe

i ukierunkowane posługiwanie się komputerem jako źródłem informacji, tym łatwiej będzie mu funkcjonować




w otaczającym świecie.

Zajęcia techniczne

Podczas zajęć dzieci uczą się określać cel podejmowanych zadań, poszukiwać wielości dróg ich realizacji,

wzbudzać w sobie motywację do działania. Pomaga im w tym nauczyciel przeprowadzając z dziećmi i wspólną

analizę zadania, ustalając plan działania, przygotowując środki warunki niezbędne do konstruktywnej pracy,

realizacji zadań zgodnie z ustalonym planem i ewentualnej korekty planu, sprawdzania wyniku, porównywania,

wysnuwania wniosków. Wychowanie do techniki odbywa się między innymi poprzez działalność konstrukcyjną

dzieci, poznawanie i obsługiwanie wybranych urządzeń, poszanowanie wytworów pracy ludzkiej.

Prawidłowo zorganizowane zajęcia techniczne wdrażają dziecko do działania w atmosferze ładu, porządku

przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, oszczędnego gospodarowania materiałem, bezpiecznego

korzystania z wybranych materiałów, narzędzi i urządzeń. Wskazane byłoby regulowanie przez nauczyciela

stopnia wymagań zgodnie z możliwościami psychofizycznymi uczniów i zainteresowaniami techniką. W procesie

oceny osiągnięć i postępów edukacyjnych należy przede wszystkim brać pod uwagę wysiłek i wytrwałość ucznia

w dążeniu do celu. Nie tyle uzyskany efekt, co droga prowadząca do jego uzyskania jest godna uwagi i troski

nauczyciela.

Wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna

Kształtowanie aktywności ruchowej niezbędnej w różnych przejawach działalności człowieka (utylitarnej,

rekreacyjnej, zdrowotnej, artystycznej, sportowej) to ważne zadania wychowania fizycznego w klasach I–III.

W procesie organizowania aktywności fizycznej to nauczyciele powinni wziąć pod uwagę: indywidualizację,

zainteresowania i predyspozycje.

Dużym zainteresowaniem wśród młodszych uczniów cieszą się gry i zabawy ruchowe, które dają

możliwości uzewnętrzniania emocji, są źródłem dobrego samopoczucia, odprężenia, sprawdzianem własnej

wartości i źródłem doświadczeń funkcjonowania w grupie rówieśniczej. Indywidualne formy aktywności

zdrowotnej i utylitarno- rekreacyjnej, obok kształtowania różnych umiejętności biegu, skoków, rzutów,

wspinania się, jazdy na sankach, wrotkach, łyżwach, nartach oraz pływania prowadzą do samooceny rozwoju

fizycznego i sprawności ruchowej,nauczycielom umożliwiają zdobycie spostrzeżeń o charakterze

diagnostycznym i prognostycznym. Wyniki uzyskane z przeprowadzonych prób należy zawsze odnosić

do indywidualnego postępu ucznia, dostrzegać wytrwałość i wysiłek, budować pozytywne nastawienie

do indywidualnej i zespołowej aktywności rekreacyjno- sportowej.




7.1. Treści nauczania w klasie I i przewidywane efekty

Edukacja Treści nauczania - klasa 1 Przewidywane efekty edukacyjne (umiejętności, wiadomości, społecznie akceptowane zachowania)

polonistyczna 1. W zakresie umiejętności

społecznych

warunkujących

porozumiewanie się

i kulturę języka:

- słuchanie wypowiedzi - obdarza uwagą rówieśników i dorosłych

- słucha wypowiedzi innych i stara się zrozumieć, co przekazują

- uczestniczenie w rozmowie - uczestniczy w rozmowach na tematy związane z życiem rodzinnym i szkolnym

- bierze udział w rozmowach inspirowanych literaturą

- rozmawia w kulturalny sposób, zwracając się bezpośrednio do rozmówcy

- dostosowuje ton głosu do sytuacji, np. nie mówi zbyt głośno, mówi na temat -jasno komunikuje

swoje potrzeby, spostrzeżenia, odczucia

- zadawanie pytań

i udzielanie odpowiedzi

- zadaje pytania i odpowiada na pytania innych osób

- udziela zrozumiałej odpowiedzi

- samodzielne wypowiadanie

się na podany temat

- wypowiada się na tematy związane z życiem rodzinnym i szkolnym oraz inspirowane literaturą

- dostosowuje ton głosu do sytuacji, np. nie mówi zbyt głośno

- komunikuje w jasny sposób swoje spostrzeżenia, potrzeby, odczucia

- systematycznie wzbogaca słownictwo czynne

- porządkuje we właściwej kolejności ilustracje historyjek obrazkowych

- opowiada treść historyjek obrazkowych, dostrzegając związki przyczynowo-skutkowe

- uzupełnia brakującą ilustrację historyjki obrazkowej

2. W zakresie umiejętności - kodowanie - rozumie sens kodowania i dekodowania informacji




czytania i pisania: i odkodowywanie

informacji

- odczytuje uproszczone rysunki, piktogramy, znaki informacyjne i napisy

- wypowiada się na temat ilustracji

- opowiada treść historyjek obrazkowych

- zna wszystkie litery alfabetu

- czyta i rozumie proste, krótkie teksty

- pisanie - stosowanie

poprawności graficznej

i zasad kaligrafii

- dba o estetykę i poprawność graficzną pisma (przestrzega zasad kaligrafii)

- przepisuje wyrazy i proste, krótkie zdania

- pisze poprawnie z pamięci wyrazy czyste fonetycznie

- pisze poprawnie z pamięci wyrazy i krótkie, proste zdania o fonetycznej pisowni

- pisze ze słuchu wyrazy czyste fonetycznie i krótkie, proste zdania o fonetycznej pisowni

- podstawowe pojęcia z

zakresu wiedzy o języku

- rozumie pojęcia: wyraz, głoska, litera, samogłoska, spółgłoska, sylaba, zdanie

- posługiwanie się w praktyce

elementarnymi zasadami

ortografii

- stosuje wielką literę na początku i kropkę na końcu zdania

- stosuje wielką literę w pisowni nazw własnych - imion, nazwisk, nazw miast, rzek, ulic, nazwy

swojego państwa

- uważne słuchanie

i rozumienie tekstów

czytanych przez dorosłych

- słucha w skupieniu czytanych utworów

- wymienia postacie występujące w wysłuchanym tekście

- potrafi odpowiadać na pytania dotyczące treści słuchanych tekstów

- zainteresowanie książką i

rozwijanie umiejętności

czytelniczych

- interesuje się książką i czytaniem

- wyszukuje w tekście określone wyrazy (np. ze wskazaną literą)

- poprawnie czyta opracowane teksty

- wyszukuje w tekście potrzebne informacje

- wyszukuje w tekście zdania będące odpowiedzią na pytania nauczyciela




- w miarę swych możliwości czyta wybrane przez siebie i wskazane przez nauczyciela książki

3. W zakresie umiejętności

wypowiadania się w

małych formach

teatralnych:

- uczestniczenie w zabawach

teatralnych, inspirowanych

słuchanymi utworami

literackimi

- uczestniczy w zabawie teatralnej

- ilustruje mimiką, gestem i ruchem zachowania bohatera literackiego lub wymyślonego

- rozumie umowne znaczenie rekwizytu i umie posłużyć się nim w odgrywanej scence

- nauka tekstów na pamięć - odtwarza z pamięci teksty dla dzieci, np.: krótkie rymowanki, wiersze

społeczna

z etyką

1. W zakresie odróżniania

dobra i zła w kontaktach

z rówieśnikami

i dorosłymi:

- odróżnianie dobra i zła w

kontaktach z dorosłymi

i rówieśnikami

- potrafi odróżnić, co jest dobre, a co złe w kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi

- wie, że warto pomagać potrzebującym

- zdaje sobie sprawę z tego, jak ważna jest sprawiedliwość i prawdomówność

- wie, że nie wolno zabierać cudzej własności bez pozwolenia

- wie, że ludzie żyją w różnych warunkach i dlatego nie należy dokuczać dzieciom, które wychowują

się w innych warunkach

- współpraca z innymi i

przestrzeganie reguł

- współpracuje z innymi w zabawie, nauce szkolnej i w sytuacjach życiowych

- przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej i w świecie dorosłych

- grzecznie zwraca się do innych w szkole, w domu i na ulicy

-jest uczynny i uprzejmy wobec innych (np. ustępuje miejsca osobom starszym)

- uczestniczy w szkolnych wydarzeniach

- wie, że nie wolno zabierać cudzej własności bez pozwolenia

- pamięta o oddawaniu pożyczonych rzeczy i nie niszczy ich

- wie, że dzieci niepełnosprawne znajdują się w trudnej sytuacji i stara się im pomagać

- troska o własne

bezpieczeństwo i ochrona

innych

- wie, gdzie można bezpiecznie organizować zabawy, a gdzie nie można i dlaczego

- zna niektóre zagrożenia ze strony innych ludzi, wie, do kogo i w jaki sposób należy się zwrócić o

pomoc




- niesie pomoc potrzebującym w sytuacjach codziennych

- wie, że nie można dążyć do zaspokojenia swoich pragnień kosztem innych i kosztem niszczenia

otoczenia

- zna numery telefonów: pogotowia, policji, straży pożarnej i numer alarmowy 112

2. W zakresie kształtowania

poczucia przynależności

do rodziny i społeczności

lokalnej:

- uświadamianie roli rodziny - identyfikuje się ze swoją rodziną i jej tradycjami

- poznawanie relacji

rodzinnych i obowiązków

z nich wynikających

- zna podstawowe relacje rodzinne między najbliższymi

- wywiązuje się z powinności wobec nich

- podejmuje obowiązki domowe

- dostosowywanie oczekiwań

własnych do realiów

ekonomicznych rodziny

- wie, że nie należy dążyć do zaspokajania swoich pragnień kosztem innych członków rodziny

- wie, że pieniądze otrzymuje się za pracę

- wie, że trzeba dostosować własne oczekiwania do realiów ekonomicznych rodziny

- zdobywanie wiadomości na

temat swojej miejscowości i

jej mieszkańców

- potrafi wymienić status administracyjny swojej miejscowości (wieś, miasto)

- określa podobieństwa i różnice między krajobrazami wiejskim i miejskim

- wie, jakie zawody wykonują jego najbliżsi i znajomi

- wie czym zajmuje się np. policjant, weterynarz

- wie, do kogo może się zwrócić o pomoc

3. W zakresie wychowania

patriotycznego

w poczuciu przynależności

do kraju i Europy (Unii

Europejskiej):

- kształtowanie tożsamości

narodowej

- wie, jakiej jest narodowości i że mieszka w Polsce

- zna symbole narodowe (flaga, godło)

- wychowanie w poczuciu

przynależności do

społeczności i kultury

europejskiej

- wie, że Polska znajduje się w Europie

- rozpoznaje flagę Unii Europejskiej

przyrodnicza 1. W zakresie rozumienia i - rozpoznawanie roślin i - potrafi wymienić i rozpoznać wybrane środowiska przyrodnicze; na podstawie ilustracji wymienia




poszanowania świata

roślin i zwierząt:

zwierząt, obserwacje

przyrodnicze w terenie

warunki, którymi różnią się te środowiska (ze szczególnym uwzględnieniem środowisk

otaczających dziecko - las, pole, park, sad i ogród)

- rozpoznaje rośliny i zwierzęta żyjące w takich środowiskach przyrodniczych, jak park, las, sad i

ogród (działka)

- rozróżnia zwierzęta (popularne i znane z otoczenia, hodowli, gospodarstwa, lektur, wycieczki do

zoo) na podstawie ich charakterystycznych cech

- rozpoznaje i odróżnia drzewo, krzew (na podstawie ogólnej budowy i cech charakterystycznych)

- zna części ciała zwierząt (na podstawie gatunków domowych i hodowlanych)

- umie wymienić i wskazać na ilustracji główne części roślin

- zna podstawowe etapy rozwoju roślin

- przy pomocy nauczyciela przeprowadza obserwacje przyrodnicze w terenie

- gromadzi, segreguje i zabezpiecza zbiory przyrodnicze według wskazówek nauczyciela

- rejestruje wybrane wyniki obserwacji (za pomocą symboli rysunkowych lub prostego zapisu)

- przy pomocy nauczyciela przygotowuje się do wycieczki (zabranie opakowań do zabezpieczania

zbiorów, przygotowanie odpowiedniej odzieży itd.)

- poznawanie warunków

koniecznych do rozwoju

roślin i zwierząt

- wie, jakie są warunki konieczne do rozwoju roślin i zwierząt w gospodarstwach domowych, w

szkolnych uprawach i hodowlach

- potrafi pielęgnować rośliny i zwierzęta w klasie oraz prowadzić zespołowo i pod kierunkiem

nauczyciela proste uprawy i hodowle (w kąciku przyrody)

- zna sposoby przystosowywania się zwierząt do poszczególnych pór roku (odloty ptaków,

zapadanie w sen zimowy)

- potrafi przyporządkować wybrane rośliny i zwierzęta do poznanych środowisk przyrodniczych

- poznawanie korzyści, jakie - wie, jaki pożytek przynoszą zwierzęta środowisku (np. niszczenie szkodników przez ptaki,




przynoszą środowisku

zwierzęta

zapylanie kwiatów przez owady, spulchnianie gleby przez dżdżownice)

- poznawanie zagrożeń dla

człowieka ze strony

przyrody

- zna niebezpieczeństwa grożące ze strony roślin (trujące owoce, liście)

- wie, że niektóre zwierzęta mogą być groźne dla człowieka (np. niebezpieczne i chore zwierzęta);

potrafi zachować należytą ostrożność w kontakcie z nimi

- zna zagrożenia ze strony zjawisk przyrodniczych (burza, huragan, powódź, pożar)

- wie, jak zachować się w sytuacji zagrożenia

- rozumienie i stosowanie w

praktyce zasad ochrony

środowiska przyrodniczego

- chroni przyrodę (nie śmieci, szanuje rośliny, zachowuje ciszę w parku i w lesie)

- zna zagrożenia dla środowiska ze strony człowieka ( spalanie śmieci, zatruwanie powietrza i wód,

pożary lasów, wyrzucanie odpadów)

- pomaga zwierzętom przetrwać zimę, upalne lato

- wie, że należy oszczędzać wodę i segregować śmieci

- rozumie sens stosowania opakowań ekologicznych

- rozumienie znaczenia wody

w życiu ludzi, roślin i

zwierząt

- wie, jakie znaczenie ma woda w życiu ludzi, zwierząt i roślin

- rozumie konieczność podlewania roślin w uprawach i pojenia zwierząt w hodowli

- potrafi zilustrować doświadczenie, w którym w hodowli roślinnej zabrakło wody

2. W zakresie rozumienia

warunków

atmosferycznych:

- rozpoznawanie i nazywanie

zjawisk atmosferycznych

- nazywa zjawiska atmosferyczne charakterystyczne dla poszczególnych pór roku

- zna zagrożenia ze strony niektórych zjawisk atmosferycznych i wie, jak zachowywać się w sytuacji

zagrożenia

- poznawanie pór roku i

wskazywanie typowych dla

nich zachowań ludzi i

zwierząt

- zna sposoby przystosowania się zwierząt do poszczególnych pór roku: odloty ptaków, zapadanie

w sen zimowy, przyloty ptaków

- rozumie potrzebę pomagania zwierzętom podczas zimy i upalnego lata

- ubiera się stosownie do pory roku, nie naraża się na niebezpieczeństwo wynikające z pogody




- obserwowanie pogody i

rozumienie jej prognoz

- obserwuje pogodę i prowadzi obrazkowy kalendarz pogody

- zna kolejność pór roku, potrafi wymienić różnice w pogodzie między poszczególnymi porami roku

(m.in. nazywa związane z nimi zjawiska atmosferyczne)

- wie, o czym mówi osoba zapowiadająca pogodę w radiu lub w telewizji

- stosuje się do komunikatów o pogodzie, ubiera się odpowiednio do pogody

matematyczna 1. W zakresie czynności

umysłowych ważnych dla

uczenia się matematyki:

- określanie położenia

przedmiotów (na, pod,

obok, za, przed, wyżej,

niżej, na górze, na dole)

w przestrzeni i na kartce

- określa położenie przedmiotów w przestrzeni

- określa położenie obiektów względem obranego obiektu

- ustawia przedmioty zgodnie z podanymi warunkami

- orientuje się na kartce, aby odnajdować informacje (np. w prawym górnym rogu) i rysować

strzałki we właściwym kierunku

- klasyfikacja, porównywanie

i porządkowanie obiektów

- klasyfikuje obiekty, tworzy kolekcje (np.: zwierzęta, zabawki, rzeczy do ubrania)

- układa obiekty (np. patyczki) w serie rosnące i malejące, numeruje je

- wybiera obiekt w serii, wskazuje następne i poprzednie

- porównuje przedmioty o cechach przeciwstawnych

- porównuje liczebność utworzonych kolekcji i zbiorów zastępczych

- ustala równoliczność mimo obserwowanych zmian w układzie elementów porównywanych

zbiorów

- porównuje liczby z użyciem znaków >,<, =

- wyprowadzanie kierunków

od siebie i innych osób

(prawa i lewa strona, po

prawej stronie, na lewo od)

- rozróżnia lewą i prawą stronę swojego ciała

- wyprowadza kierunki od siebie (po prawej stronie, na lewo od)

- określa prawą i lewą stronę drugiej osoby, stojącej tyłem i przodem

- wyprowadza kierunki od innej osoby

- orientuje się na kartce, rysuje strzałki we właściwym kierunku zgodnie z instrukcją

- dostrzeganie regularności i - dostrzega symetrię (np. w rysunku motyla)




zjawiska symetrii w

otoczeniu i na rysunku

- zauważa zjawisko symetrii w figurach geometrycznych i niektórych elementach otoczenia

- dostrzega stałe następstwa i regularność

- kontynuuje regularny wzór (np. szlaczek)

- zauważa, że jedna figura jest powiększeniem lub pomniejszeniem drugiej

- uzupełnia rysunek według osi symetrii

- rozpoznawanie figur

geometrycznych

i tworzenie rytmów

- rozpoznaje i nazywa figury: koło, prostokąt ( w tym kwadrat), trójkąt,

- układa figury z patyczków, gumy do skakania oraz na geoplanie

- klasyfikuje figury według podanej (jednej) cechy

- dostrzega i kontynuuje powtarzające się sekwencje

- układa rytmy z przedmiotów, klocków i modeli figur

2. W zakresie liczenia

i sprawności

rachunkowych:

- pojęcie liczby i liczenie

obiektów

- sprawnie liczy obiekty (dostrzega regularność dziesiątkowego systemu liczenia)

- wymienia kolejne liczebniki od wybranej liczby, także wspak (zakres do 20)

- zapisuje liczby cyframi (zakres do 10)

- rozumie pojęcie liczby w aspekcie głównym, porządkowym i miarowym

- zapisuje cyframi liczby do 20

- rozpoznaje liczby do 100, liczy dziesiątkami

- zapisuje dziesiątkami liczby do 100

- poznawanie i stosowanie w

praktyce działań

- wykonuje dodawanie i odejmowanie na zbiorach zastępczych

- sprawnie dodaje i odejmuje w zakresie 10, poprawnie zapisuje te działania

- radzi sobie w sytuacjach życiowych, które wymagają dodawania lub odejmowania

- oblicza i zapisuje proste działania z okienkiem

- zadania tekstowe - rozwiązuje czynnościowo proste zadania matematyczne wyrażone jako konkretne sytuacje,

przedstawione na rysunkach lub w treści podanej słownie

- zapisuje rozwiązanie zadania z treścią przedstawionego słownie w konkretnej sytuacji




- stosuje zapis cyfrowy i znaki działań w rozwiązywaniu zadań

- układa zadania do sytuacji, ilustracji, działania

- układa odpowiedź, tworzy pytania

- rozwiązuje proste zadania na porównywanie różnicowe

3. W zakresie pomiaru: - czasu - nazywa dni tygodnia i miesiące w roku

- orientuje się, do czego służy kalendarz, i potrafi z niego korzystać

- rozpoznaje czas na zegarze w zakresie, który pozwala orientować się w ramach czasowych zajęć

szkolnych i obowiązków domowych

- długości - dokonuje pomiarów dowolnie obraną wspólną miarą, porównuje wyniki

- mierzy długości, posługując się linijką

- posługuje się jednostką cm

- wykonuje łatwe obliczenia dotyczące jednostki cm

- porównuje długości obiektów

- ciężaru - waży przedmioty

- różnicuje przedmioty lżejsze i cięższe

- używa określenia kilogram

- wykonuje łatwe obliczenia dotyczące jednostki kg

- wie, że towar w sklepie jest pakowany według wagi

- płynów - odmierza płyny kubkiem i miarką litrową, używa określenia „litr”

- porównuje ilości płynów, przelewając je, wskazuje więcej, mniej, tyle samo

4. W zakresie obliczeń

pieniężnych:

- znajomość banknotów

i monet

- zna będące w obiegu monety i banknoty (1 zł, 2 zł, 5 zł, 10 zł, 20 zł, 50 zł, 100 zł, 1 gr, 2 gr, 5 gr, 10

gr, 20 gr, 50 gr)

- wie, że 1 zł to 100 gr




- zna wartość nabywczą monet

- rozumie, co to jest dług

- liczenie pieniędzy - radzi sobie w sytuacjach kupna i sprzedaży

- układa i rozwiązuje proste zadania z treścią o kupowaniu i płaceniu

- liczy pieniądze na zbiorach zastępczych

muzyczna 1. W zakresie wychowania

do odbioru muzyki:

- śpiewanie - powtarza głosem proste melodie

- wykonuje śpiewanki i rymowanki tematyczne

- śpiewa piosenki z dziecięcego repertuaru

- muzykowanie - realizuje proste tematy rytmiczne (tataizacją, ruchem całego ciała)

- odtwarza proste rytmy głosem i na instrumentach perkusyjnych

- rozpoznaje brzmienie fortepianu, gitary, fletu

- zna i potrafi zagrać 5 dźwięków: sol, mi, la, re, do

- zna podstawowe kroki krakowiaka

- słuchanie, zabawy przy

muzyce

- świadomie i aktywnie słucha muzyki, potem wyraża swe doznania werbalnie i niewerbalnie

- wyraża nastrój i charakter muzyki, pląsając i tańcząc

- reaguje na zmianę tempa i dynamiki

- uczestniczenie w koncertach

i innych prezentacjach

muzycznych

- kulturalnie zachowuje się na koncercie

- przyjmuje właściwą postawę podczas słuchania hymnu narodowego


do tworzenia muzyki:

- rozumienie - wyraża nastrój i charakter muzyki, pląsając i tańcząc

- wykonuje akompaniament na instrumentach perkusyjnych do muzyki

- tworzy własne proste melodie do rymowanek i haseł

- tworzy dźwiękowe ilustracje




- rozpoznawanie i

odczytywanie znaków

muzycznych

- wie, że muzykę można zapisać i odczytać

- zna 5 dźwięków: sol, mi, la, re, do

- potrafi rozpoznać i nazwać niektóre znaki muzyczne (ćwierćnuty, ósemki, pauzę ćwierćnutową)

- układa proste rytmy z klocków rytmicznych

plastyczna 1. W zakresie rozpoznawania

wybranych dziedzin sztuki:

- architektura (także

architektura zieleni)

- malarstwo

- rozpoznaje wybrane dziedziny sztuki: architekturę (także architekturę zieleni), malarstwo, rzeźbę,

grafikę

- wypowiada się na ich temat

2. W zakresie wyrażania

własnych myśli i uczuć

w różnorodnych formach

plastycznych:

- wypowiedzi plastyczne w

technikach płaskich

- wypowiada się w różnych technikach plastycznych na płaszczyźnie

- posługuje się takimi środkami wyrazu plastycznego, jak kształt, barwa, faktura

- wykonuje prace malarskie i graficzne, typowe dla sztuki ludowej regionu, w którym mieszka

- tworzenie prac w

technikach przestrzennych

- wypowiada się w różnych technikach, tworząc przestrzenne prace plastyczne (wykonuje rzeźby w

plastelinie, glinie, modelinie i in.)

- wykonuje proste rekwizyty (lalka, pacynka itp.) i wykorzystuje je w małych formach teatralnych

- tworzy przedmioty charakterystyczne dla sztuki ludowej regionu, w którym mieszka

- ilustrowanie różnych scen i

sytuacji

- ilustruje sceny i sytuacje (realne i fantastyczne) inspirowane wyobraźnią, baśnią, opowiadaniem,

muzyką

3. W zakresie

przygotowania do

korzystania z medialnych

środków przekazu:

- stosowanie narzędzi

multimedialnych w

realizacji własnych zadań

twórczych

- w miarę możliwości korzysta z narzędzi medialnych w swojej działalności twórczej

zajęcia

komputerowe

1. W zakresie posługiwania

się komputerem:

- obsługa komputera - uruchamia wybrany program komputerowy

- korzysta z myszy i klawiatury

2. W zakresie - zdrowotne i wychowawcze - wie, jak trzeba korzystać z komputera, żeby nie narażać własnego zdrowia




bezpieczeństwa pracy

z komputerem:

ograniczenia w korzystaniu

z komputera

- stosuje się do ograniczeń dotyczących korzystania z komputera

zajęcia

techniczne


technicznego:

- poznawanie i obsługiwanie

urządzeń

- zna ogólne zasady działania urządzeń domowych (mikser, odkurzacz, zegar, sokowirówka, czajnik

elektryczny, suszarka do włosów)

- posługuje się urządzeniami domowymi, nie psując ich

- wie, jak ludzie wykorzystywali dawniej i jak wykorzystują dziś siły przyrody (wiatr, wodę)

- działalność konstrukcyjna

dzieci

- wykonuje prace papierowe zgodnie z podaną instrukcją (wycina, zagina, skleja)

- buduje z różnorodnych przedmiotów dostępnych w otoczeniu, np. szałas, namiot, wagę, tor

przeszkód

- konstruuje urządzenia techniczne z gotowych zestawów do montażu, np. dźwigi, samochody,

samoloty, statki, domy

- majsterkuje, wykonując np. latawce, wiatraczki, tratwy

2. W zakresie dbałości

o bezpieczeństwo własne

i innych:

- posługiwanie się

narzędziami i urządzeniami

- zna zagrożenia wynikające z niewłaściwego używania narzędzi i urządzeń technicznych

- bezpieczeństwo

komunikacyjne

- wie, jak bezpiecznie poruszać się po drogach (również na rowerze)

- zna zasady bezpiecznego i prawidłowego korzystania z środków komunikacji

- orientuje się, jak należy zachować się w sytuacji wypadku, np. powiadomić dorosłych

- organizacja warsztatu pracy - utrzymuje porządek wokół siebie (stolik, sala zabaw, szatnia, ogród)

- sprząta po sobie i pomaga innym w utrzymywaniu porządku

Wychowanie

fizyczne


sprawności fizycznej:

- opanowanie wybranych

umiejętności

- chwyta piłkę, rzuca nią do celu

- sprawnie pokonuje przeszkody naturalne i sztuczne

- wykonuje ćwiczenia równoważne

- pokonuje wyznaczone odległości marszem, biegiem, na czworakach




- uczestniczy w zajęciach rozwijających sprawność fizyczną, zgodnie z regułami

2. W zakresie elementów

edukacji zdrowotnej:

- wiedza na temat ochrony

własnego zdrowia

- dba o prawidłowy sposób siedzenia w ławce, przy stole itp.

- wie, że choroby są zagrożeniem dla zdrowia

- wie, że chorobom można zapobiegać poprzez: właściwe odżywianie się, aktywność fizyczną i

przestrzeganie higieny, szczepienia ochronne

- właściwie zachowuje się w sytuacji choroby

- wie, że nie może samodzielnie zażywać lekarstw ani stosować środków chemicznych, np. środków

czystości

- zasady zachowania wobec

niepełnosprawnych

- wie, że dzieci niepełnosprawne znajdują się w trudnej sytuacji, pomaga im




7.2. Treści nauczania – wymagania szczegółowe na koniec klasy II szkoły podstawowej

Edukacja Treści nauczania - klasa 2 Przewidywane efekty edukacyjne (wiadomości, umiejętności, społecznie akceptowane

zachowania)


społecznych

warunkujących

porozumiewanie się i

kulturę języka:

- słuchanie wypowiedzi - obdarza uwagą rówieśników i dorosłych

- słucha wypowiedzi innych i rozumie, co przekazują

- uczestniczenie w rozmowie - uczestniczy w rozmowach na tematy związane z życiem rodzinnym i szkolnym


- rozmawia w kulturalny sposób, zwracając się bezpośrednio do rozmówcy

- stosuje formy grzecznościowe

- dostosowuje ton głosu do sytuacji

- jasno komunikuje swoje potrzeby, spostrzeżenia, odczucia

- prezentuje własne zdanie

- poszerza zakres słownictwa i struktur składniowych

- poprawnie artykułuje głoski i akcentuje wyrazy

- stosuje pauzy i właściwą intonację w zdaniu oznajmującym, pytającym i rozkazującym

- zadawanie pytań

i udzielanie odpowiedzi

- udziela poprawnych odpowiedzi na pytania innych osób

- spójnie i komunikatywnie formułuje udzielane odpowiedzi

- udziela poprawnej kilkuzdaniowej odpowiedzi na dany temat

- zadaje pytania związane z tematem

- przeprowadza wywiad na dany temat

- przeprowadza wywiad z określoną osobą, potrafi zaproponować pytania







- wypowiada się na podany temat w formie kilkuzdaniowej poprawnej wypowiedzi

- wyraża w czytelny sposób emocje, jakie wywołuje temat wypowiedzi

- systematycznie wzbogaca słownictwo

- gromadzi słownictwo wokół danego tematu

- gromadzi wyrazy - skojarzenia z podanym wyrazem

- zna znaczenie porównań, np. chytry jak lis, pracowity jak mrówka, uparły jak osioł, brudny jak

Świnia, dumny jak paw

- zna znaczenie przenośne niektórych stałych związków frazeologicznych i przysłów


czytania i pisania:

- uważne słuchanie

i rozumienie tekstów

czytanych przez dorosłych

- słucha w skupieniu czytanych utworów

- odpowiada na pytania dotyczące treści słuchanych tekstów (np. wskazuje bohaterów,

wydarzenia, podaje ich kolejność

- dokonuje oceny postępowania bohaterów, wskazuje kluczowy problem, puentę, morał)

- ma potrzebę kontaktu z literaturą i sztuką dla dzieci

- rozwijanie zainteresowań

i umiejętności

czytelniczych

- interesuje się książką i czytaniem

- poprawnie czyta opracowane teksty

- czyta z podziałem na role,

- w miarę swych możliwości czyta lektury wskazane przez nauczyciela

- rozszerza zasób słownictwa poprzez kontakt z dziełami literackimi


- wyszukuje w tekście zdania na określony temat (np. bohatera, sytuacji, zdarzeń, przedmiotów

itp.)

- wyszukuje w przeczytanym tekście fragment będący odpowiedzią na pytanie nauczyciela

- odpowiada na pytania dotyczące treści przeczytanych tekstów (wskazuje bohaterów, wydarzenia,




podaje ich kolejność, dokonuje oceny postępowania bohaterów, wskazuje kluczowy problem,

puentę, morał)

- wymienia (wskazuje) postaci występujące w tekstach

- w miarę możliwości korzysta z obrazkowych słowników i encyklopedii przeznaczonych dla dzieci

- korzysta ze słowników, encyklopedii

- czyta i rozumie teksty przeznaczone dla dzieci na 1 etapie edukacyjnym

- tworzenie wypowiedzi

pisemnych

- przepisuje poprawnie zdania; rozwija zdania

- układa samodzielnie i zapisuje proste, krótkie zdania

- stara się stosować właściwy szyk wyrazów w zdaniu

- pisze poprawną kilkuzdaniową wypowiedź na podany temat

- pisze poprawną kilkuzdaniową wypowiedź na swobodny temat

- rozwija pojedyncze zdania oznajmujące

- przekształca zdania oznajmujące na pytania (bez terminów)

- pod kierunkiem nauczyciela redaguje i pisze opis, życzenia, zaproszenie, list prywatny

- dba o poprawność ortograficzną i interpunkcyjną

- dba o estetykę i poprawność graficzną pisma (przestrzega zasad kaligrafii)

- posługiwanie się w

praktyce elementarnymi

zasadami ortografii

- stosuje wielką literę na początku i kropkę na końcu zdań

- stosuje właściwie znak zapytania i wykrzyknik na końcu zdań

- stosuje wielką literę w pisowni nazw własnych - imiona, nazwiska, nazwy ulic, miast i rzek, gór,

tytuły książek; poprawnie pisze nazwę swojego państwa

- pisze z pamięci wyrazy i krótkie zdania

- pisze ze słuchu proste zdania w obrębie opracowanego słownictwa

- pisze poprawnie z pamięci opracowane wyrazy z trudnościami ortograficznymi

- pisze poprawnie wyrazy z utratą dźwięczności, których pisownię wyjaśnia zapis innych form tych




wyrazów lub ich zapis w liczbie mnogiej

- pisze poprawnie wyrazy ze spółgłoskami miękkimi przed samogłoską (wskazuje sylaby/cząstki

wyrazowe ze spółgłoską miękką przed samogłoską)


podstawowymi pojęciami z

zakresu wiedzy o języku

- rozumie pojęcia: wyraz, głoska, litera, sylaba, zdanie

- rozumie pojęcia: samogłoska, spółgłoska, dwuznak, spółgłoska miękka

- dzieli wyrazy na sylaby, oddziela wyrazy w zdaniach, zdania w tekście

- dostrzega różnicę między głoską a literą

- łączy w pary i tworzy pary wyrazów o znaczeniu przeciwnym (różne części mowy)

- zna wyrazy dźwiękonaśladowcze

- tworzy rodziny wyrazów (wprowadzenie pojęcia)

- używa wyrazów bliskoznacznych

- zna wyrazy o różnym znaczeniu i takiej samej pisowni (homonimy) np. zamek-budowla, zamek w

drzwiach oraz wyrazy o innym znaczeniu, innej pisowni i takim samym brzmieniu (homofony), np.

morze, może

- tworzy rymy

- tworzy zdrobnienia i zgrubienia (kot, kotek, kocur, kocisko; pies, psina, psisko; ptak, ptaszek,

ptaszysko itp.)

- zna alfabet podstawowy i w jego obrębie porządkuje wyrazy we właściwej kolejności-inna

pierwsza litera

- rozpoznaje w prostych zdaniach nazwy ludzi, zwierząt, roślin, rzeczy oraz wyrazy oznaczające

czynności

- wyszukuje w tekście wyrazy odpowiadające na pytania: kto?, co?, co robi?, jaki?, jaka, jakie?

- wskazuje najważniejsze wyrazy w zdaniach oznajmujących (podmiot i orzeczenie, bez terminów)

- rozpoznaje w prostych zdaniach rzeczowniki i czasowniki, wprowadzenie pojęć




- wyszukuje w tekstach wskazane części mowy (rzeczownik, czasownik)


wypowiadania się w

małych formach

teatralnych:


teatralnych inspirowanych

słuchanymi utworami

literackimi

- uczestniczy w zabawach teatralnych


- odgrywa scenki inspirowane sytuacjami życiowymi i tekstami

- odgrywa inscenizacje z improwizowanymi wypowiedziami bohaterów

- nauka tekstów na pamięć - odtwarza z pamięci teksty dla dzieci, np.: rymowanki, wiersze,

- odtwarza z pamięci wypowiedzi bohaterów inscenizacji

- z właściwą intonacją recytuje teksty, w zależności od ich rodzaju

społeczna

z etyką


dobra od zła w

kontaktach z

rówieśnikami i dorosłymi:

- odróżnianie dobra od zła

w kontaktach z dorosłymi

i rówieśnikami

- odróżnia dobro od zła, stara się być sprawiedliwym i prawdomównym

- wie, że warto być odważnym i pomagać potrzebującym

- wie, że nie należy krzywdzić nikogo, a szczególnie słabszych

- wie, jak można pomagać słabszym i potrzebującym, okazując im szacunek

- zna zasady bycia dobrą koleżanką/dobrym kolegą i respektuje je

- zdaje sobie sprawę z tego, jak ważna jest prawdomówność, stara się przeciwdziałać kłamstwu i

obmowie

- dostrzega zachowanie postaci z legend, baśni, opowiadań niezgodne z zasadami i wartościami

prawdomówności, uczciwości, koleżeńskości i in.

- wie, że nie wolno zabierać cudzej własności bez pozwolenia, pamięta o oddawaniu pożyczonych

rzeczy i nie niszczy ich

- wie, że ludzie żyją w różnych warunkach i dlatego nie należy dokuczać dzieciom, które wychowują

się w innych warunkach

- współpraca z innymi

i przestrzeganie reguł


- przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej i w świecie dorosłych

- grzecznie zwraca się do innych w szkole, w domu, na ulicy




-jest uczynny i uprzejmy wobec innych ( np. ustępuje miejsca starszym)

- uczestniczy w szkolnych wydarzeniach i uroczystościach

- wie, że nie wolno brać cudzej rzeczy bez pozwolenia

- pamięta o tym, by oddawać pożyczone rzeczy i nie niszczyć ich

- wie, ze dzieci niepełnosprawne znajdują się w trudnej sytuacji i pomaga im

- troska o własne


innych


- zna niektóre zagrożenia ze strony innych ludzi, wie, do kogo i w jaki sposób należy zwrócić się o

pomoc

- zna numery telefonów: pogotowia, policji, straży pożarnej i numer alarmowy 112

- niesie pomoc potrzebującym w sytuacjach codziennych

- wie, że nie można dążyć do zaspokojenia swoich pragnień i potrzeb kosztem innych ludzi lub

niszcząc otoczenie

- stara się chronić przyrodę i ją szanować


poczucia przynależności

do rodziny i społeczności

lokalnej:

- uświadamianie roli rodziny

w życiu jednostki

- identyfikuje się z rodziną i jej tradycjami


rodzinnych i obowiązków z

nich wynikających

- zna podstawowe relacje rodzinne między najbliższymi

- podejmuje obowiązki domowe i stara się je rzetelnie wykonywać

- wie, że nie należy dążyć do zaspokajania swoich pragnień i potrzeb kosztem innych członków

rodziny

- wie, jaki zawód wykonują rodzice i niektórzy członkowie rodziny

- dostosowywanie oczekiwań

własnych do realiów


- wie, że pieniądze otrzymuje się za pracę

- rozumie, co to jest sytuacja ekonomiczna rodziny

- wie, że należy dostosowywać własne oczekiwania do realiów ekonomicznych rodziny

- wie, że ludzie żyją w różnych warunkach i dlatego nie należy chwalić się bogactwem ani dokuczać




dzieciom, które wychowują się w trudniejszych warunkach

- pomaga innym i umie dzielić się z potrzebującymi


temat swojej miejscowości

i jej mieszkańców

- zna status administracyjny swojej miejscowości (wieś, miasto)

- zna wybrane zawody wykonywane przez mieszkańców swojej miejscowości

- zna najbliższą okolicę, ważniejsze obiekty, tradycje

- wie, do kogo i w jaki sposób może zwrócić się o pomoc

- rozumie potrzebę utrzymywania dobrych relacji z sąsiadami w miejscu zamieszkania


patriotycznego w

poczuciu przynależności

do kraju i Europy (Unii

Europejskiej):


narodowej

- wie, jakiej jest narodowości i że mieszka w Polsce

- zna symbole narodowe (flaga, godło, hymn)

- zna niektóre, ważne dla Polski wydarzenia historyczne

- wymienia niektóre zwyczaje i obrzędy typowe dla polskiej tradycji i kultury


przynależności do


europejskiej


- rozpoznaje flagę i hymn Unii Europejskiej

przyrodnicza 1. W zakresie rozumienia i


przyrody - ludzi, roślin i

zwierząt

- rozpoznawanie roślin i

zwierząt, obserwacje


- odróżnia wybrane gatunki typowe dla przyrody Polski i krajobrazów Polski

- nazywa wybrane gatunki zwierząt domowych i hodowlanych (m.in. potrafi połączyć osobniki

dorosłe z ich młodymi)

- rozpoznaje niektóre rośliny i zwierzęta żyjące w wybranych ekosystemach (park, las, łąka, pole

uprawne, sad i ogród - działka)

- prowadzi i dokumentuje obserwacje przyrodnicze w terenie



- wie, jakie są warunki konieczne do rozwoju roślin i zwierząt, orientuje się, w jaki sposób są

zapewniane w gospodarstwach domowych, w uprawach i hodowlach




człowieka, roślin i zwierząt - zna podstawowe potrzeby fizjologiczne człowieka

- zna podstawowe elementy budowy oraz funkcjonowania roślin i zwierząt (zwłaszcza ssaków,

ptaków i owadów)

- pielęgnuje rośliny i zwierzęta w klasie oraz prowadzi zespołowo i pod kierunkiem nauczyciela,

proste uprawy i hodowle (w szczególności w kąciku przyrody)

- opisuje świat przyrody w wybranych ekosystemach (park, las, łąka, pole uprawne, sad i ogród -

działka)

- rozpoznaje i opisuje typowe krajobrazy Polski (krajobraz nizinny, nadmorski, górski)

- zna wybrane elementy typowych krajobrazów Polski i ich wpływ na warunki życia roślin zwierząt

- potrafi opowiedzieć o pracach prowadzonych przez człowieka w gospodarstwie rolnym, na oolu,

w ogrodzie i na łące

- poznawanie wpływu roślin,

grzybów i zwierząt na

środowisko przyrodnicze

i gospodarkę człowieka

- przy pomocy nauczyciela prowadzi proste doświadczenia przyrodnicze, utrwala obserwacje i

dostrzega związki przyczynowo-skutkowe

- orientuje się, jakie znaczenie mają w przyrodzie zwierzęta, rośliny i grzyby (zapylanie kwiatów

przez owady, spulchnianie gleby przez dżdżownice itd.)

- wie, jakie korzyści czerpie człowiek z uprawy roślin i hodowli zwierząt m.in. zna właściwości

wybranych roślin (ziół)



przyrody

- zna niebezpieczeństwa grożące ze strony roślin i grzybów (trujące owoce, liście, grzyby)

- wie, że niektóre zwierzęta mogą być groźne dla człowieka (np. zwierzęta chore, dzikie, obce,

drapieżne, chroniące swoje młode)

- zna zagrożenia ze strony zjawisk przyrodniczych (burza, huragan, powódź, pożar, promieniowanie

słoneczne)

- wie, jak się zachować w sytuacjach zagrożenia

- rozumie konieczność kontrolowania stanu zdrowia i stosowania się do zaleceń lekarza




- zna podstawowe zasady unikania chorób, potrafi wymienić niepokojące objawy mogące

świadczyć o chorobie

- zna zasady racjonalnego odżywiania się

- rozumienie i stosowanie

w praktyce zasad ochrony


- zna zagrożenia dla środowiska ze strony człowieka (np. zatruwanie powietrza i wód, pożary

lasów, wyrzucanie odpadów, spalanie śmieci)

- chroni przyrodę (m.in. nie śmieci, szanuje rośliny i zwierzęta, zachowuje ciszę w parku i w lesie)

- pomaga zwierzętom przetrwać zimę i upalne lato

- wie, dlaczego należy oszczędzać wodę, stara się stosować tę wiedzę w praktyce

- rozumie sens stosowania opakowań ekologicznych i potrzebę segregowania śmieci


warunków

atmosferycznych

- rozumienie znaczenia

przyrody nieożywionej

(m.in. wody) w życiu ludzi,

roślin

i zwierząt

- zdaje sobie sprawę, że życie roślin, zwierząt i człowieka uzależnione jest od istnienia specyficznych

warunków (światła słonecznego, wody, powietrza, gleby)

- orientuje się, że zmiana pór roku ma związek z wpływem światła słonecznego

- przedstawia na przykładzie wędrówkę wody w przyrodzie

- zna wybrane bogactwa naturalne Ziemi (sól, węgiel)



- nazywa zjawiska atmosferyczne charakterystyczne dla poszczególnych pór roku

- zna zagrożenia ze strony niektórych zjawisk atmosferycznych i wie, jak zachowywać się w sytuacji

zagrożenia

- poznawanie pór roku

i wskazywanie typowych

dla nich zachowań ludzi

i zwierząt

- zna kolejne pory roku, potrafi opowiedzieć o zmianach, jakie podczas nich zachodzą w świecie

przyrody i w gospodarce człowieka (uprawy)

- opisuje życie człowieka w konkretnych porach roku (sposób dbania o siebie, prace w

gospodarstwie, formy odpoczynku)

- zna sposoby przystosowywania się zwierząt do poszczególnych pór roku (odloty i przyloty

ptaków, zapadanie w sen zimowy itd.)

- umie powiązać kolejne fazy rozwoju roślin z porami roku





- obserwowanie pogody

i rozumienie jej prognoz

- potrafi samodzielnie określić stan pogody w danym dniu i zanotować obserwacje w kalendarzu

pogody

- pobieżnie orientuje się w treści komunikatów dotyczących prognozy pogody

3. W zakresie

zróżnicowania

przestrzennego Polski

i świata

- wskazuje na mapie granice i stolicę Polski, główne rzeki, tereny górskie, morze

- wskazuje własną miejscowość na mapie


umysłowych ważnych

dla uczenia się

matematyki:


przedmiotów (na, pod,

obok, za, przed, wyżej,

niżej, na górze, na dole) w

przestrzeni i na kartce

- określa położenie przedmiotów w przestrzeni

- określa położenie obiektów względem obranego obiektu

- ustawia przedmioty zgodnie z podanymi warunkami

- orientuje się na kartce, odnajduje obiekty (np. w prawym górnym rogu) i rysuje strzałki we

właściwym kierunku

- rozpoznaje i nazywa przedmioty położone nietypowo

- klasyfikacja i

porządkowanie obiektów

- klasyfikuje obiekty, tworzy kolekcje (np.: zwierzęta, zabawki, ubrania, zbiory zastępcze)

- układa obiekty (np. patyczki) w serie rosnące i malejące, numeruje je

- wybiera obiekt w serii, wskazuje następne i poprzednie

- porównuje przedmioty o cechach przeciwstawnych

- porównuje liczebność utworzonych kolekcji i zbiorów zastępczych

- ustala równoliczność mimo obserwowanych zmian w układzie elementów porównywanych

zbiorów

- porównuje liczbę elementów w zbiorach niezależnie od wielkości i układu elementów,

wykorzystując poznane znaki matematyczne




- wyprowadzanie kierunków

od siebie i innych osób

- rozróżnia lewą i prawą stronę swojego ciała

- wyprowadza kierunki od siebie (po prawej stronie, na lewo od)

- określa prawą i lewą stronę drugiej osoby, stojącej tyłem i przodem

- wyprowadza kierunki od innej osoby

- dostrzeganie regularności

i zjawiska symetrii w

otoczeniu i na rysunku

- dostrzega symetrię (np. w rysunku motyla) i rysuje drugą połowę figury symetrycznej

- zauważa zjawisko symetrii w figurach geometrycznych i niektórych elementach otoczenia

- kontynuuje regularny wzór (np. szlaczek)

- zauważa, że jedna figura jest powiększeniem lub pomniejszeniem drugiej

- dostrzega stałe następstwa i regularność


geometrycznych i

tworzenie rytmów

- rozpoznaje i nazywa figury: koło, trójkąt, prostokąt (w tym kwadrat)

- rozpoznaje figury geometryczne położone nietypowo

- układa figury z patyczków

- tworzy figury z gumy do skakania oraz na geoplanie

- klasyfikuje figury według podanych cech

- dostrzega i kontynuuje powtarzające się sekwencje

- układa rytmy z przedmiotów, klocków i modeli figur

- rysuje odcinki o podanej długości

- rysuje figury geometryczne na sieci kwadratowej w powiększeniu i pomniejszeniu

- pojęcie liczby i liczenie

obiektów

- sprawnie liczy obiekty (dostrzega regularność dziesiątkowego systemu liczenia)

- wymienia kolejne liczebniki od wybranej liczby, także wspak (zakres do 20) oraz bez ograniczania

zakresu zgodnie z indywidualnymi możliwościami

- zapisuje liczby cyframi (zakres do 100)

- liczy dziesiątkami w zakresie 100

- sprawdza odejmowanie za pomocą dodawania i odwrotnie




- porównuje liczby, stosując znaki, ustala serie rosnące i malejące

- porównuje sumy i różnice

- rozpoznaje i wskazuje liczby parzyste i nieparzyste

- zna terminy: składniki, suma, odjemna, odjemnik, różnica

- dodaje kilka składników, odejmuje kilka liczb,


- oblicza sumy i różnice zapisane nietypowo (w trójkątach, piramidach, tabelkach, kwadratach

magicznych)

- zna pełne liczby w zakresie 1000

- liczy setkami, dziesiątkami w zakresie 1000

- dodaje i odejmuje setkami w zakresie 1000


i sprawności

rachunkowych:

- poznawanie i stosowanie

w praktyce działań

- wyznacza sumy i różnice w formie czynnościowej (w miarę możliwości indywidualnych bez

ograniczania zakresu liczbowego)

- sprawnie dodaje i odejmuje do 20, poprawnie zapisuje działania

- dodaje i odejmuje proste przypadki w zakresie 100, sprawnie dodaje i odejmuje dziesiątkami

- w formie czynnościowej dokonuje operacji mnożenia i dzielenia liczb w zakresie tabeli mnożenia

- mnoży i dzieli w zakresie 30, oraz przez 5 i 10 w zakresie100, sprawdza wyniki obliczeń

- podaje z pamięci iloczyny liczb w obrębie tabeli mnożenia w zakresie 30, mnoży przez 5 i 10 w

zakresie 100

- sprawdza wyniki dzielenia za pomocą mnożenia

- radzi sobie w sytuacjach życiowych, które wymagają dodawania, odejmowania, mnożenia lub

dzielenia zapisuje działania z okienkiem, oblicza niewiadomą liczbę

- zadania tekstowe - rozwiązuje zadania matematyczne wyrażone w konkretnych sytuacjach, na rysunkach,

diagramach, tabelkach lub w słownie podanej treści




- zapisuje rozwiązanie zadania przedstawionego słownie w konkretnej sytuacji

- stosuje zapis cyfrowy i znaki działań w rozwiązywaniu zadań tekstowych

- przedstawia rozwiązanie zadania na diagramie

- rozwiązuje, układa i przekształca łatwe zadania jednodziałaniowe

- rozwiązuje zadania złożone łańcuchowo

- rozwiązuje zadania złożone niełańcuchowo, pomagając sobie rysunkiem, liczmanami itp.

- umie rozwiązywać zadania tekstowe na porównywanie różnicowe

- rozwiązuje zadania typu logicznego

- rozwiązuje zadania nietypowe i celowo źle sformułowane

- układa treść zadań do ilustracji i działania

- zapisuje odpowiedź, układa pytanie do zadania

- długości - mierzy długość, szerokość i wysokość przedmiotów, posługując się linijką

- porównuje długości obiektów i określa je, stosując jednostki: centymetr, metr, wie, że 100 cm to

metr

- zna i stosuje w praktyce jednostkę długości: kilometr

- rysuje odcinki o podanej długości, rysuje prostokąty (w tym kwadraty), trójkąty,

- dokonuje prostych obliczeń dotyczących miar długości (bez zamiany jednostek)

3. W zakresie pomiaru: - ciężaru - waży przedmioty, używa określeń: kilogram, pół kilograma, dekagram

- różnicuje przedmioty lżejsze i cięższe

- umie wykonać łatwe obliczenia, używając tych miar (bez zamiany jednostek)

- poznaje zależność 1 kg = 100 dag

- wie, że towar w sklepie pakowany jest między innymi według wagi

- płynów - odmierza płyny kubkiem i miarką litrową

- manipulacyjnie (przelewanie) porównuje ilości płynów, wskazuje więcej, mniej, tyle samo




- używa określeń: litr, pół litra, ćwierć litra

- dokonuje prostych obliczeń ilości płynów w różnych sytuacjach praktycznych i w prostych

zadaniach tekstowych

- czasu - nazywa dni tygodnia i miesiące w roku

- orientuje się, do czego służy kalendarz, i potrafi z niego korzystać

- odczytuje, podaje i zapisuje wybrane daty

- zna zapis cyfrowy w systemie znaków rzymskich w zakresie l-XII

- wykonuje obliczenia kalendarzowe w sytuacjach życiowych

- odczytuje czas na zegarze w ramach czasowych zajęć szkolnych i obowiązków domowych

- orientuje się we wskazaniach zegarów wskazówkowych i z wyświetlaczem cyfrowym w systemie

12-godzinnym i 24-godzinnym

- zna pojęcia: godzina, pół godziny, kwadrans

- wykonuje proste obliczenia zegarowe w obrębie pełnych godzin

- rozpoznaje minuty na zegarze

- wie, że godzina to 60 minut

- wie, że 24 godziny to doba

- temperatury - mierzy, odczytuje i zaznacza na termometrze temperaturę plusową i poniżej zera (np. 5 stopni

mrozu, 3 stopnie poniżej zera)


i monet

- zna będące w obiegu monety i banknoty

- zna wartość nabywczą pieniędzy

wie, co to dług i rozumie konieczność spłacenia go


pieniężnych:

- liczenie pieniędzy - radzi sobie w sytuacjach kupna i sprzedaży

- układa i rozwiązuje proste zadania z treścią o kupowaniu i płaceniu

- oblicza koszt zakupów na podstawie ilości i ceny towarów




- wie, jak obliczyć wartość otrzymanej reszty

- oblicza, wyznacza cenę na podstawie kosztów zakupu

- śpiewanie - powtarza proste melodie

- śpiewa piosenki z dziecięcego repertuaru


muzyczna 1. W zakresie wychowania

do odbioru muzyki

- muzykowanie - realizuje proste tematy rytmiczne (tataizacją, ruchem całego ciała)

- odtwarza proste rytmy głosem i na instrumentach perkusyjnych

- realizuje proste rytmy i wzory rytmiczne za pomocą sylab rytmicznych

- zna osiem dźwięków (od c1 do c2)

- wykonuje proste melodie na dzwonkach

- słuchanie, zabawy przy

muzyce

- świadomie i aktywnie słucha muzyki, potem wyraża swoje doznania werbalnie i niewerbalnie

- umie odróżnić podstawowe elementy muzyki (melodia, rytm, wysokość dźwięku, tempo)

- wyraża nastrój i charakter muzyki, pląsając i tańcząc

- reaguje na zmianę tempa i dynamiki

- tańczy kroki i figury krakowiaka i poloneza

- zna i tańczy kroki i figury innego wybranego tańca ludowego (polka, trojak)

- uczestniczenie w

koncertach i innych

prezentacjach muzycznych

- kulturalnie zachowuje się na koncercie

- uczestniczy w koncertach muzycznych w szkole i poza nią

- przyjmuje właściwą postawę podczas słuchania hymnu narodowego

- rozumienie - rozpoznaje różne rodzaje muzyki na podstawie jej nastroju, tempa i innych elementów

- dostrzega różnice charakteru słuchanej muzyki

- wyraża swe doznania związane z poznawanymi utworami muzycznymi i ilustruje je za pomocą

obrazów, ruchu i słów




- wie, że muzykę można zapisać i odczytać

- rozpoznaje i nazywa niektóre znaki notacji muzycznej (oznaczenia metrum, klucz wiolinowy,

półnuty, ćwierćnuty i odpowiadające im pauzy)

- rozpoznaje brzmienie trąbki, skrzypiec, kontrabasu


do tworzenia muzyki

- architektura, w tym

architektura zieleni

- rozpoznaje wybrane: obiekty architektury (w tym architektury zieleni)

- - wypowiada się na temat poznanych obiektów

plastyczna 1. W zakresie

rozpoznawania

wybranych dziedzin sztuki

- malarstwo, grafika - rozpoznaje wybrane dzieła malarskie

- odróżnia techniki malarskie od graficznych

wypowiada się na temat oglądanych dzieł sztuki plastycznej

- rzeźba - poznaje wybrane przykłady sztuki rzeźbiarskiej

- wypowiedzi plastyczne w

technikach płaskich

- wypowiada się w różnych technikach plastycznych na płaszczyźnie

- posługuje się takimi środkami wyrazu plastycznego, jak kształt, barwa, faktura

- umie stosować poznane narzędzia i materiały

- dba o estetykę prac i dobrą organizację warsztatu pracy

- wykonuje prace rysunkowe, malarskie i graficzne

2. W zakresie wyrażania

własnych myśli i uczuć w

różnorodnych formach

plastycznych

- tworzenie prac w

technikach przestrzennych

- wypowiada się w różnych technikach, tworząc przestrzenne prace plastyczne (rzeźby w

plastelinie, glinie, modelinie i in.)

- wykonuje proste rekwizyty (lalka, pacynka itp.) i wykorzystuje je w małych formach teatralnych

- tworzy przedmioty charakterystyczne dla sztuki ludowej regionu, w którym mieszka

- ilustrowanie różnych scen

i sytuacji


muzyką

- stosowanie narzędzi

multimedialnych w

- korzysta z narzędzi medialnych w swojej działalności twórczej

- umie korzystać z przekazów medialnych w zakresie pozyskiwania informacji o wybranych




realizacji własnych zadań

twórczych

dziedzinach sztuki

3. W zakresie

przygotowania do

korzystania z medialnych

środków przekazu

- obsługa komputera - zna podstawowe elementy stanowiska komputerowego

- poprawnie nazywa główne elementy zestawu komputerowego

- potrafi uruchomić program komputerowy

- korzysta z myszy i klawiatury

- wpisuje za pomocą klawiatury litery, cyfry i inne znaki, wyrazy i zdania

- wykonuje rysunki za pomocą wybranego edytora grafiki, np. z gotowych figur

- posługuje się wybranymi programami i grami edukacyjnymi

zajęcia

komputerowe

1. W zakresie posługiwania

się komputerem

- zdrowotne i wychowawcze


z komputera

- wie, jak korzystać z komputera, żeby nie narażać własnego zdrowia

- wie, jaka jest prawidłowa pozycja ciała podczas pracy przy komputerze i bezpieczna odległość

monitora od oczu

- rozumie, jakie zagrożenia są związane z anonimowością kontaktów i podawaniem swojego

adresu w komunikacji multimedialnej

- respektuje ograniczenia dotyczących korzystania z komputera i multimediów

2. W zakresie

bezpieczeństwa pracy

przy komputerze

- poznawanie i obsługiwanie

urządzeń

- wie, jak są produkowane niektóre przedmioty codziennego użytku

- zna ogólne zasady działania urządzeń domowych

- bezpiecznie posługuje się urządzeniami domowymi, nie psując ich

- wie, jak ludzie wykorzystywali dawniej i wykorzystują dziś siły przyrody (wiatr, wodę)

- rozpoznaje wybrane rodzaje maszyn i urządzeń

zajęcia

techniczne


technicznego

- działalność konstrukcyjna - wykonuje prace papierowe zgodnie z podaną instrukcją (wycina, zagina, skleja)

- majsterkuje, wykonując np. latawce, wiatraczki, tratwy

- buduje z przedmiotów dostępnych w otoczeniu np. szałas, namiot, wagę, tor przeszkód




- działalność konstrukcyjna


narzędziami

i urządzeniami

- konstruuje urządzenia techniczne z gotowych zestawów do montażu, np. dźwigi, samochody,

samoloty, statki, domy

- wykonuje modele przestrzenne zgodnie z podaną instrukcją, wykorzystując różnorodne materiały

- odmierza niezbędne ilości materiału (ekonomicznie gospodaruje materiałami)

- zna zagrożenia wynikające z niewłaściwego używania narzędzi i urządzeń technicznych

- dobiera właściwie narzędzia pracy i posługuje się nimi zgodnie z instrukcją obsługi

- ostrożnie obchodzi się z narzędziami i urządzeniami wykorzystywanymi podczas pracy

2. W zakresie dbałości o

bezpieczeństwo własne i

innych

- bezpieczeństwo

komunikacyjne

- wie, jak bezpiecznie poruszać się po drogach (m.in. na rowerze)

- odczytuje znaczenie wybranych znaków drogowych

- rozumie potrzebę poznawania i przestrzegania przepisów ruchu drogowego

- zna zasady bezpiecznego i prawidłowego korzystania ze środków komunikacji

- orientuje się, jak należy zachować się w razie wypadku, np. powiadomić dorosłych

- zna numery telefonów alarmowych: pogotowia, policji, straży pożarnej i numer 112

- organizacja warsztatu

pracy

- utrzymuje porządek wokół siebie (na stoliku, w sali zabaw, szatni, ogrodzie)


Wychowanie

fizyczne

i edukacja

zdrowotna


sprawności fizycznej

- uczestniczenie w zajęciach

rozwijających sprawność

fizyczną

- uczestniczy w zajęciach ruchowych zgodnie z zasadami

- współpracuje z partnerem i całym zespołem podczas zadań gimnastycznych

- bierze udział w zespołowych zabawach ruchowych, minigrach i grach terenowych, zawodach

sportowych

- respektuje i podporządkowuje się decyzjom sędziego


umiejętności

- chwyta piłkę, rzuca nią do celu i na odległość

- toczy i kozłuje piłkę

- sprawnie pokonuje przeszkody naturalne i sztuczne




- wykonuje ćwiczenia równoważne

- skacze przez skakankę, wykonuje skoki jednonóż i obunóż nad niskimi przeszkodami

- pokonuje wyznaczone odległości marszem, biegiem, na czworakach

- reaguje ruchem na zmiany rytmu, tempa i głośności (zabawy orientacyjno-porządkowe z

zastosowaniem sygnałów dźwiękowych)

- zna zasady wybranych gier zespołowych i stosuje je w praktyce

2. W zakresie elementów

wychowania zdrowotnego

- wiedza na temat ochrony

własnego zdrowia

- dba o prawidłową postawę podczas siedzenia w ławce i przy stole

- wie, że choroby są zagrożeniem dla zdrowia i można im zapobiegać (szczepienia ochronne,

właściwe odżywianie, aktywność fizyczną, przestrzeganie higieny)

- wie, że należy stosować konieczne dla zdrowia zabiegi higieniczne (np.: mycie włosów i codzienne

mycie całego ciała, mycie zębów)

- zna wartość aktywności fizycznej i właściwego odżywiania dla prawidłowego funkcjonowania

organizmu

- właściwie zachowuje się w czasie choroby

- wie, że nie można samodzielnie zażywać żadnych leków ani stosować środków chemicznych

niezgodnie z ich przeznaczeniem




7.3. Treści nauczania – wymagania szczegółowe na koniec klasy III szkoły podstawowej

Edukacja Treści nauczania - klasa 3 Przewidywane efekty edukacyjne (wiadomości, umiejętności, społecznie akceptowane

zachowania)


korzystania z informacji:

- słuchanie innych

i samodzielne

poszukiwanie

- uważnie słucha wypowiedzi innych i rozumie, co przekazują

- korzysta z przekazywanych informacji


- korzysta ze słowników i encyklopedii przeznaczonych dla dzieci na I etapie edukacyjnym

- zna formy użytkowe: życzenia, zaproszenie, zawiadomienie, list, notatkę do kroniki

- korzysta z poznanych form użytkowych

- czyta i rozumie teksty przeznaczone dla I etapu edukacji

2. W zakresie analizy

i interpretacji tekstów

kultury:

- czytanie tekstów - czyta teksty, recytuje wiersze z uwzględnieniem interpunkcji i intonacji

- wykazuje się wrażliwością estetyczną

- rozszerza zasób słów przez kontakt z dziełami literackimi

- ma potrzebę kontaktu z literaturą i sztuką dziecięcą

- czyta wybrane przez siebie i wskazane przez nauczyciela książki

- zachęca innych do samodzielnego czytania książek

- uczestniczenie w analizie

tekstów


- wypowiada się na temat przeczytanych tekstów, np. wskazuje bohaterów, wydarzenia, podaje

ich kolejność, dokonuje oceny postępowania bohaterów, wskazuje kluczowy problem, puentę,

morał

- wypowiada się na temat przeczytanych tekstów w formie zwartej kilkuzdaniowej wypowiedzi,

wyraża własną opinię na ich temat, formułuje wnioski




- zaznacza w tekście literackim wybrane fragmenty (np. zdania opisujące bohatera, sytuacje,

przedmioty, znajduje fragment będący odpowiedzią na pytanie nauczyciela)

- określa czas i miejsce akcji, wskazuje głównych bohaterów

- rozmawia w kulturalny sposób, zwracając się bezpośrednio do rozmówcy, mówi na temat -jasno

komunikuje swoje odczucia i spostrzeżenia dotyczące przeczytanych utworów


tworzenia wypowiedzi

- uczestniczenie w rozmowie - uczestniczy w rozmowach, zadaje pytania i udziela odpowiedzi

- przeprowadza wywiad na dany temat

- przeprowadza wywiad z określoną osobą, potrafi zaproponować pytania

- spójnie i komunikatywnie formułuje pytania i odpowiedzi

- prezentuje własne zdanie

- stosuje formuły grzecznościowe

- nadaje właściwą intonację zdaniom pytającym, oznajmującym i rozkazującym

- dobiera właściwe formy komunikowania się w różnych sytuacjach społecznych

- gromadzi słownictwo wokół danego tematu

- gromadzi wyrazy/skojarzenia związane z podanym wyrazem


- zna znaczenie wybranych porównań, stałych związków frazeologicznych i przysłów



- pisze poprawną kilkuzdaniową wypowiedź na podany temat

- pisze poprawną kilkuzdaniową wypowiedź na swobodny temat

- w wypowiedziach pisemnych stosuje bogate słownictwo

- przekształca zdania oznajmujące na zdania pytające

- przekształca zdania oznajmujące na zdania rozkazujące

- rozwija pojedyncze zdania oznajmujące

- tworzy w formie ustnej kilkuzdaniowe wypowiedzi, krótkie opowiadania i opisy, życzenia,




zaproszenia


- wyraża w czytelny sposób emocje, jakie wywołuje tematyka wypowiedzi


- dba o kulturę wypowiadania się, poprawnie artykułuje głoski, akcentuje wyrazy, stosuje pauzy

- tworzenie wypowiedzi

pisemnych

- przestrzega poprawności stylistycznej w samodzielnie redagowanych wypowiedziach pisemnych

- samodzielnie realizuje pisemne zadania domowe (w miarę swoich możliwości)

- dba o poprawność gramatyczną, ortograficzną i interpunkcyjną

- pisze czytelnie i estetycznie, przestrzega zasad kaligrafii

- przepisuje teksty; rozwija zdania

- przekształca zdania pojedyncze na zdania złożone (bez wprowadzania terminów)

- tworzy w formie pisemnej kilkuzdaniową wypowiedź, krótkie opowiadanie, opis, list prywatny,

życzenia, zaproszenie


w praktyce elementarnymi

regułami ortograficznymi

i wiadomościami z nauki

o języku

- zna pełny alfabet, w jego zakresie porządkuje wyrazy w kolejności alfabetycznej wg pierwszej

drugiej litery

- dostrzega różnicę między literą i głoską

- posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: samogłoska, spółgłoska, dwuznak, spółgłoska miękka

- łączy w pary wyrazy o znaczeniu przeciwnym (różne części mowy) i tworzy pary takich wyrazów

- zna wyrazy dźwiękonaśladowcze

- tworzy rodzin wyrazów

- używa wyrazów bliskoznacznych

- zna wyrazy o różnym znaczeniu i takiej samej pisowni (homonimy), np. zamek- budowla, zamek

w drzwiach oraz wyrazy o innym znaczeniu, różnej pisowni, takim samym brzmieniu

(homofony), np. morze, może




- tworzy rymy

- tworzy zdrobnienia i zgrubienia (kot, kotek, kocur, kocisko; pies, psina, psisko; ptak, ptaszek,

ptaszysko itp.)

- wskazuje najważniejsze wyrazy w zdaniach oznajmujących (podmiot i orzeczenie, bez używania

terminów)

- dzieli wyrazy na sylaby, wyodrębnia wyrazy w zdaniach i zdania w tekście

- wskazuje rzeczowniki, czasowniki i przymiotniki (wprowadzenie terminu) w zdaniach

- wyszukuje w tekście wskazane części mowy (rzeczownik, czasownik, przymiotnik)

- określa rodzaje rzeczownika w liczbie pojedynczej

- rozpoznaje czasy czasownika - wprowadzenie terminów: czas teraźniejszy, przeszły, przyszły

- rozpoznaje zdania oznajmujące, pytające, rozkazujące (wprowadzenie terminów)

- stopniuje przymiotniki (stopniowanie regularne bez nazywania stopni)

- stosuje wielką literę zgodnie z poznanymi regułami

- zna zasady pisowni wyrazów z „ó”(wymiana na „o, a, e”), „rz” (wymiana na „r”)

- zna zasadę pisowni wyrazów z końcówką,,-ów, -ówka”

- zna zasady pisowni: „rz” po spółgłoskach, „ż” wymienne na „g”, zasadę rozdzielnej pisownia

„nie” z czasownikami

- zna niektóre wyjątki w pisowni „sz” po spółgłoskach (pszczoła, pszenica, kształt, wszyscy,

wszędzie)

- zna zasadę pisowni „sz” po spółgłoskach w pisowni przymiotników w stopniu wyższym i

najwyższym (bez podawania nazw stopni)

- zna zasadę pisowni „u” w końcówce -uje, - uję, -ują w pisowni czasowników

- zna zasadę pisowni „u” w końcówkach -unek, -unka

- zna zasadę wymiany „ch” na „sz”




- pisze poprawnie opracowane wyrazy w zakresie pisowni niepodlegającej regułom

ortograficznym (wyrazy z „ó” i „rz” niewymiennymi, wyrazy z „ż”, „h”, „ch”)

- pisze poprawnie wyrazy ze spółgłoskami miękkimi

- pisze poprawnie wyrażenia przyimkowe - nad, pod, obok, w, za, przy, przed

- zna skróty stosowane w korespondencji (ul., Sz.P., m., Nad.) i inne (s., np., r.)

- pisze z pamięci i ze słuchu teksty zawierające wyrazy z ortogramami w ramach opracowanego

słownictwa

- wyszukuje w tekście wyrazy z określoną trudnością ortograficzną

wyszukuje w tekście wyrazy odpowiadające na pytania: kto?, co?, co robi?, jaki?, jaka? jakie?


wypowiadania się w małych

formach teatralnych:


teatralnych inspirowanych

utworami literackimi


- przygotowuje inscenizacje na podstawie opowiadań, historyjek obrazkowych, komiksów

- uczestniczy w zespołowych zabawach teatralnych inspirowanych treścią utworów literackich

- uczestniczy w zespołowych zabawach teatralnych inspirowanych sytuacjami życiowymi

- odgrywa inscenizacje z improwizowanymi wypowiedziami bohaterów

- nauka tekstów na pamięć - odtwarza z pamięci teksty dla dzieci, np.: rymowanki, wiersze

- odtwarza z pamięci wypowiedzi bohaterów inscenizacji

społeczna z

etyką


dobra od zła:

- odróżnianie dobra od zła

w kontaktach z dorosłymi

i rówieśnikami

- odróżnia dobro od zła, stara się być sprawiedliwym i prawdomównym

- nie krzywdzi słabszych, pomaga potrzebującym

- wie, że nie należy nikogo krzywdzić

- wie, jak można pomagać słabszym i potrzebującym z zachowaniem szacunku dla nich

- wie, jak ważna jest odwaga przeciwstawiania się kłamstwu i obmowie, potrafi pod tym

względem oceniać bohaterów baśni, opowiadań, legend, komiksów

- zna zasady bycia dobrą koleżanką/dobrym kolegą i je respektuje

- wie, że nie wolno zabierać cudzej własności i stara się przestrzegać tej zasady




- dostrzega, kiedy postaci z baśni, opowiadań, legend, komiksów nie przestrzegają reguły „nie

kradnij”

- pamięta o oddawaniu pożyczonych rzeczy i nie niszczy ich

- wie, że wyrządzone szkody należy naprawić

- wie, jak należy zachowywać się w stosunku do dorosłych (formy grzecznościowe)

- nawiązuje i pielęgnuje przyjaźnie w miarę swoich możliwości

- współpraca z innymi

i przestrzeganie reguł


- przestrzega reguł obowiązujących w społeczności szkolnej

- zna prawa ucznia i jego obowiązki

- uczestniczy w szkolnych wydarzeniach

- rozumie potrzebę utrzymywania dobrych relacji z rówieśnikami i dorosłymi (np.: sąsiadami w

miejscu zamieszkania)

- zastanawia się nad tym, na co ma wpływ, na czym mu zależy, do czego może dążyć, nie

krzywdząc innych

- respektuje prawo innych do pracy i wypoczynku

- wie, ze dzieci niepełnosprawne znajdują się w trudnej sytuacji i pomaga im

- troska o własne


innych


- zna niektóre zagrożenia ze strony innych ludzi

- wie, jak należy się zachować w przypadku zagrożeń ze strony innych ludzi

- powiadamia dorosłych o wypadku, zagrożeniu, niebezpieczeństwie

- zna numery telefonów: pogotowia ratunkowego, straży pożarnej, policji oraz numer alarmowy

112

- jest chętny do pomocy, niesie ją potrzebującym w sytuacjach codziennych, a także wyjątkowych

- wie, że nie można dążyć do zaspokojenia swoich pragnień kosztem innych




- wie, że jest częścią przyrody, chroni ją i szanuje

- nie niszczy swojego otoczenia


poczucia przynależności do

rodziny i społeczności

lokalnej:

- uświadamianie roli rodziny

w życiu jednostki

- identyfikuje się z rodziną i jej tradycjami


rodzinnych i wynikających

z nich obowiązków

- wie, jakie są podstawowe relacje między najbliższymi

- podejmuje obowiązki domowe i rzetelnie je wypełnia

- okazuje swoim bliskim miłość i przywiązanie

- wie, że nie należy dążyć do zaspokajania swoich pragnień kosztem innych członków rodziny

- wie, jaki zawód wykonują najbliżsi i znajomi

- dostosowywanie własnych

oczekiwań do realiów


- rozumie, co to jest sytuacja ekonomiczna rodziny

- stara się dostosować swoje oczekiwania do sytuacji ekonomicznej rodziny

- rozumie, że pieniądze otrzymuje się za pracę

-jest chętny do pomocy, respektuje prawo innych do pracy i wypoczynku

- wie, że ludzie żyją w różnych warunkach i że nie należy dokuczać dzieciom, które wychowują się

w innych warunkach


temat swojej miejscowości

i jej mieszkańców

- wymienia status administracyjny swojej miejscowości (wieś, miasto)

- zna najbliższą okolicę, jej ważniejsze obiekty, tradycje

- wie, w jakim regionie mieszka

- orientuje się, że są ludzie szczególnie zasłużeni dla miejscowości, w której mieszka, dla Polski i

świata

- zna pracę ludzi w swojej miejscowości (wybrane zawody)

- rozumie potrzebę utrzymywania dobrych relacji z sąsiadami w miejscu zamieszkania

- uczestniczy w wydarzeniach organizowanych przez społeczność lokalną





patriotycznego w poczuciu

przynależności do kraju i

Europy (Unii Europejskiej):


narodowej

- wie, jakiej jest narodowości, i że mieszka w Polsce

- zna symbole narodowe (flaga, godło, hymn narodowy)

- zna najważniejsze dla Polski wydarzenia historyczne

- wymienia niektóre zwyczaje i obrzędy typowe dla polskiej tradycji i kultury

- wie, że w jego kraju są ludzie szczególnie zasłużeni dla Polski i dla świata


przynależności do


europejskiej


- zna nazwy krajów sąsiadujących z Polską i potrafi określić ich położenie w stosunku do Polski

- rozpoznaje flagę i hymn Unii Europejskiej

- wymienia niektóre zwyczaje i obrzędy typowe dla wybranych krajów Europy

- wyrabianie postawy

tolerancji dla innych kultur

i narodów

-jest tolerancyjny wobec osób innej narodowości, tradycji kulturowej - wie, że wszyscy ludzie mają

równe prawa (bez względu na miejsce urodzenia, kolor skóry, wyznawaną religię czy status

materialny)

- wie, że są różnice między ludźmi różnych narodów i kultur

- szanuje prawo innych do własnej obrzędowości i tradycji

przyrodnicza 1. W zakresie rozumienia i


przyrody - ludzi, roślin

i zwierząt:

- rozpoznawanie roślin

i zwierząt, obserwacje


- prowadzi i dokumentuje obserwacje przyrodnicze w terenie

- rozpoznaje niektóre rośliny i zwierzęta żyjące w wybranych ekosystemach: park, las, łąka,

zbiorniki wodne, pole uprawne, ogród (działka)

- odróżnia gatunki typowe dla ważniejszych regionów Polski

- rozpoznaje i nazywa niektóre zwierzęta egzotyczne

- wymienia i rozpoznaje gatunki roślin i zwierząt hodowlanych, podaje przykłady ich

wykorzystania (m.in. zna właściwości wybranych roślin - ziół)



człowieka, roślin i zwierząt

- pielęgnuje rośliny i zwierzęta w klasie oraz prowadzi zespołowo i pod kierunkiem nauczyciela

proste uprawy i hodowle (np. w kąciku przyrody)

- wie, jakie są warunki konieczne do rozwoju roślin i zwierząt, wie w jaki sposób są zapewniane w




gospodarstwach domowych, w uprawach i hodowlach

- opisuje świat przyrody w wybranych ekosystemach: park, las, łąka, zbiorniki wodne, pole

uprawne, ogród (działka)

- rozpoznaje i opisuje typowe krajobrazy Polski (krajobrazy nadmorskie, górskie, nizinne) potrafi

opowiedzieć o pracach prowadzonych przez człowieka w gospodarstwie rolnym, na polu, w

ogrodzie i na łące

- opisuje świat przyrody obszarów o charakterystycznych warunkach siedliskowych (gorące

pustynie, tereny podbiegunowe, oceany), podaje przykłady przystosowania roślin i zwierząt do

warunków tam panujących

- zna podstawowe elementy budowy człowieka i zwierząt (zwłaszcza ssaków, ptaków i owadów)

- zna podstawowe elementy budowy roślin

- poznawanie wpływu roślin,

grzybów i zwierząt na

środowisko przyrodnicze

i gospodarkę człowieka

- prowadzi proste doświadczenia przyrodnicze, utrwala obserwacje, analizuje i wiąże przyczynę ze

skutkiem

- orientuje się, jakie znaczenie mają w przyrodzie zwierzęta, rośliny i grzyby (zapylanie kwiatów

przez owady, spulchnianie gleby przez dżdżownice itd.)



przyrody i innych

- zna niebezpieczeństwa grożące ze strony roślin i grzybów (trujące owoce, liście, grzyby -

zatrucia, poparzenia, zranienia)

- wie, że niektóre zwierzęta mogą być groźne dla człowieka (np. zwierzęta chore, obce, dzikie,

drapieżne, chroniące swoje młode)

- zna zagrożenia ze strony zjawisk przyrodniczych (burza, huragan, powódź, pożar, lawina,

śnieżyca,

promieniowanie słoneczne)

- orientuje się, że należy zachować ostrożność w kontakcie z substancjami chemicznymi

stosowanymi w gospodarstwie domowym i rolnym (leki, środki ochrony roślin, detergenty,




nieznane substancje)

- wie, jak się zachować w sytuacjach zagrożenia

- rozumie konieczność kontrolowania stanu zdrowia i stosowania się do zaleceń lekarza i

stomatologa

- zna podstawowe przyczyny chorób i urazów, potrafi wymienić zasady ich unikania oraz

niepokojące objawy mogące świadczyć o chorobie

- zna zasady racjonalnego odżywiania się

- nazywa podstawowe części ciała i organy wewnętrzne zwierząt i ludzi (np. serce, płuca, żołądek)

- rozumienie i stosowanie

w praktyce zasad ochrony


- zna zagrożenia dla środowiska ze strony człowieka (wypalanie łąk, zatruwanie powietrza i wód,

pożary lasów, wyrzucanie odpadów, spalanie śmieci)

- rozpoznaje i nazywa zachowania człowieka niebezpieczne dla przyrody, wie, jakie zniszczenia

mogą powodować

- wymienia przykłady działań zapobiegających niszczeniu przyrody

- wie, dlaczego należy oszczędzać wodę i stara się stosować tę wiedzę w praktyce

- rozumie sens stosowania opakowań ekologicznych i potrzebę segregowania śmieci

- wie o istnieniu wybranych form ochrony przyrody (ochrona gatunkowa, Parki Narodowe,

pomniki przyrody), wymienia ich przykłady

- podejmuje działania na rzecz ochrony przyrody w swoim otoczeniu


warunków atmosferycznych

i innych składowych


- rozumienie znaczenia


(m.in. wody) w życiu ludzi,

roślin i zwierząt

- zdaje sobie sprawę, że życie roślin, zwierząt i człowieka zależy od specyficznych warunków

(światła słonecznego, wody, powietrza, gleby)

- opisuje wpływ światła słonecznego na cykliczność życia na Ziemi,

- zna wybrane cechy światła słonecznego, powietrza i gleby oraz ich wpływ na świat przyrody

ożywione




- potrafi wymienić stany skupienia wody

- zna podstawowe zasady obiegu wody w przyrodzie

- zna wybrane bogactwa naturalne Ziemi (sól, węgiel, glina, ropa naftowa, kreda, piasek)



- nazywa typowe zjawiska atmosferyczne, przyporządkowuje je do poszczególnych pór roku

- poznawanie pór roku

i wskazywanie typowych

dla nich zachowań ludzi

i zwierząt

- zna kolejne pory roku, potrafi opowiedzieć o zmianach, jakie podczas nich zachodzą w świecie

przyrody i w uprawach

- opisuje życie człowieka w konkretnych porach roku (sposób dbania o siebie, prace w

gospodarstwie, formy odpoczynku)

- zna sposoby przystosowywania się zwierząt do poszczególnych pór roku (odloty i przyloty

ptaków, zapadanie w sen zimowy itd.)

- umie powiązać z porami roku kolejne fazy rozwoju roślin (kiełkowanie, ulistnienie, kwitnienie,

owocowanie)


- obserwowanie pogody

i rozumienie jej prognoz

- potrafi samodzielnie określić stan pogody w danym dniu i zanotować obserwacje w kalendarzu

pogody, analizuje zjawiska i wiąże przyczynę ze skutkiem

- orientuje się w treści komunikatów dotyczących prognozy pogody

3. W zakresie zróżnicowania

przestrzennego Polski i

świata

- potrafi na mapie wskazać granice Polski oraz państwa graniczące (sąsiadów)

- wymienia i wskazuje na mapie wybrane rzeki (Wisłę, Odrę, największe rzeki w swoim regionie)

i stolicę Polski oraz wybrane miasta (m.in. własną miejscowość, „stolice makroregionów” Polski,

miasta poznawane przy okazji różnych tematów

- wymienia i wskazuje na mapie kierunki świata.

- podejmuje próby samodzielnego odczytywania mapy oraz wyznaczania trasy na podstawie

prostych wskazówek




- wskazuje na globusie lokalizację Polski (oraz ewentualnie państw znanych z lektur szkolnych),

biegunów oraz niektóre kontynenty

- wie, że Ziemia jest planetą krążącą wokół Słońca, podaje przykłady innych ciał niebieskich

(gwiazdy, Księżyc)


umysłowych ważnych dla

uczenia się matematyki:


przedmiotów,

dostrzeganie symetrii,

wyprowadzanie

kierunków, porównywanie

obiektów

- określa położenie przedmiotów w przestrzeni i na kartce

- rozróżnia lewą i prawą stronę swojego ciała i drugiej osoby

- wyprowadza kierunki od siebie i innej osoby

- dostrzega symetrię i rysuje drugą połowę figury symetrycznej

- porównuje obiekty i porządkuje je w serie malejące i rosnące


geometrycznych i

tworzenie rytmów

- rozpoznaje i nazywa figury: koło, prostokąt (w tym kwadrat), trójkąt,

- rozpoznaje i poprawnie nazywa figury położone nietypowo

- rysuje odcinki o podanej długości

- oblicza obwód, trójkąta i prostokąta (w tym kwadratu)

- rysuje drugą połowę figury geometrycznej

- rysuje figury w pomniejszeniu i powiększeniu

- kontynuuje regularność w prostych motywach (szlaczki, rozety)

- rozpoznaje i nazywa wybrane cechy figur geometrycznych


i sprawności rachunkowych:

- rozumienie pojęcia liczby

i liczenie obiektów

- liczy (w przód i w tył) od danej liczby po 1 w dostępnym mu zakresie

- liczy dziesiątkami do 100 i setkami do 1000


- zapisuje cyframi i słowam oraz odczytuje liczby w zakresie 100

- umie zapisać cyframi i odczytać liczby do 1000

- porównuje dwie dowolne liczby w zakresie 1000 (słownie i z zastosowaniem znaków: <, >, = )




- odczytuje i zapisuje liczby w systemie rzymskim od I do XII i do XXXIX

- poznaje zapis pełnych tysięcy w zakresie 10 000

- poznawanie i stosowanie

działań w praktyce

- sprawnie dodaje i odejmuje liczby w zakresie 100

- sprawdza wyniki dodawania za pomocą odejmowania

- podejmuje próby obliczania sum i różnic różnymi sposobami

- podaje z pamięci iloczyny w zakresie tabeli mnożenia

- oblicza ilorazy w zakresie 100

- sprawdza wyniki dzielenia za pomocą mnożenia

- ilustruje mnożenie i dzielenie

- stosuje w praktyce i na materiale manipulacyjnym rozdzielność mnożenia względem dodawania

- zna terminy: czynniki, iloczyn, dzielna, dzielnik, iloraz

- oblicza niewiadomą w postaci okienka (bez przenoszenia na drugą stronę)

- rozwiązuje łatwe równania jednodziałaniowe z niewiadomą w postaci okienka (bez przenoszenie

na drugą stronę)

- ilustruje formuły działań na grafach i w tabelach, oblicza je

- porównuje, dodaje i odejmuje pełne tysiące w zakresie 10 000

- zadania tekstowe - rozwiązuje, układa i przekształca zadania jednodziałaniowe

- rozwiązuje zadania tekstowe na porównywanie różnicowe

- rozwiązuje zadania złożone łańcuchowo

- rozwiązuje zadania złożone niełańcuchowo z zastosowaniem środków manipulacyjnych

- stosuje w ćwiczeniach praktycznych porównywanie ilorazowe

- rozwiązuje zadania złożone w kilku etapach

- podejmuje próby rozwiązywania zadań złożonych w jednym zapisie zgodnie z kolejnością

sugerowaną treścią zadania




- układa zadania tekstowe do podanych sytuacji, rysunków i formuł działań, rozwiązuje je i

przekształca

- rozwiązuje zadania nietypowe i celowo źle sformułowane

- rozwiązuje zadania typu logicznego

3. W zakresie pomiaru: - długości - mierzy i zapisuje wyniki pomiarów długości, szerokości i wysokości przedmiotów

- dokonuje pomiarów odległości między obiektami, porównuje wyniki

- posługuje się jednostkami: milimetr, centymetr, metr

- wie, że 1 cm to 10 mm

- używa pojęcia „kilometr” w sytuacjach życiowych (np. przejechaliśmy 27 km)

- wykonuje łatwe obliczenia dotyczące miar długości (bez zamiany jednostek)

- ciężaru - waży przedmioty, używa określeń: kilogram, pół kilograma, dekagram, gram

- wykonuje łatwe obliczenia, używając tych miar (bez zamiany jednostek)

- porównuje ciężar przedmiotów, wskazuje przedmioty lżejsze i cięższe

- płynów - odmierza płyny różnymi miarkami

- używa określeń: litr, pół litra, ćwierć litra

- dokonuje prostych obliczeń i porównuje ilości mierzonych płynów

- czasu - odczytuje wskazania zegarów z wyświetlaczem cyfr i wskazówkowego w systemie 12-godzinnym

i 24-godzinnym

- zna pojęcia: godzina, pół godziny, kwadrans, minuta

- wykonuje proste obliczenia zegarowe w obrębie pełnych godzin

- oblicza upływ czasu z użyciem jednostek: pół godziny, kwadrans

- temperatury - wie, do czego służą termometry i jakie są ich rodzaje

- odczytuje temperaturę (bez konieczności posługiwania się liczbami ujemnymi, np. 5 stopni




mrozu, 3 stopnie poniżej zera)

- z zastosowaniem

kalendarza

- zna kolejność dni tygodnia i miesięcy w roku, liczbę dni w miesiącu

- odczytuje, podaje i zapisuje daty

- umie uporządkować chronologicznie podane daty

- wykonuje proste obliczenia kalendarzowe w sytuacjach życiowych


pieniężnych:


i monet

- zna będące w obiegu monety i banknoty o wartości 10-200 zł

- zna wartość nabywczą pieniędzy

- rozumie pojęcie długu i konieczność jego spłaty

- liczenie pieniędzy - rozumie zależności między ilością, ceną i wartością

- oblicza koszt zakupów na podstawie ilości i ceny towarów

- liczy wartość otrzymanej reszty

- układa, rozwiązuje i przekształca proste zadania o kupowaniu i płaceniu dziesiątkami w zakresie

100 (wymienia liczebniki)

muzyczna 1. W zakresie odbioru

muzyki

- znajomość i stosowanie

różnych rodzajów

aktywności muzycznej -

śpiewanie

- śpiewa z zespołem piosenki z dziecięcego repertuaru (nie mniej niż 10 utworów w roku)

- śpiewa z pamięci hymn narodowy



różnych rodzajów


muzykowanie

- odtwarza proste rytmy i wzory rytmiczne na instrumentach perkusyjnych

- odtwarza gra proste melodie i akompaniamenty na wybranych instrumentach melodycznych

- wykonuje proste melodie na dzwonkach i na flecie

- realizuje proste rytmy i wzory rytmiczne za pomocą sylab rytmicznych, gestów i ruchu

- reaguje ruchem na puls rytmiczny i jego zmiany

- znajomość i stosowanie - reaguje ruchem na zmiany tempa, metrum i dynamiki




różnych rodzajów


zabawy przy muzyce

- tańczy podstawowe kroki i figury krakowiaka, poloneza i kujawiaka

- zna i tańczy kroki oraz figury polki oraz innego prostego tańca ludowego

- zna wybrane znaki notacji muzycznej i reaguje na nie (wyraża ruchem czas trwania wartości

rytmicznych, nut, pauz)


różnych rodzajów


słuchanie

- odróżnia podstawowe elementy muzyki (melodię, rytm, wysokość dźwięku, akompaniament,

tempo i dynamika)

- aktywnie słucha muzyki i określa jej cechy

- rozpoznaje i wyraża środkami pozamuzycznymi charakter emocjonalny słuchanych utworów

- rozpoznaje utwory wykonywane solo i zespołowo, na chór i orkiestrę

- zna niektóre rodzaje głosów ludzkich i je rozpoznaje (sopran, bas)

- rozpoznaje brzmienie niektórych instrumentów muzycznych (fortepianu, gitary, skrzypiec,

trąbki, fletu, perkusji)

- zna podstawowe formy muzyczne (AB, ABA) i reaguje ruchem lub gestem na ich części

- uczestniczy w koncertach muzycznych w szkole i poza nią

- zachowuje się kulturalnie w czasie trwania koncertu

- wyraża opinie o wysłuchanych prezentacjach muzycznych

2. W zakresie tworzenia

muzyki

- ilustracje wokalne

i ruchowe

- improwizuje głosem proste ilustracje dźwiękowe do tekstów i obrazów

- śpiewa własne piosenki i rymowanki (rymowanki powitalne, wyliczanki, fraszki szkolne i in.)

- wykonuje improwizacje ruchowe do podanej muzyki

- realizacje instrumentalne - wykonuje proste ilustracje instrumentalne do podanych tekstów i obrazów

- improwizuje na instrumentach muzycznych według ustalonych zasad

plastyczna 1. W zakresie percepcji

sztuki

- kontakty z wybranymi

dziedzinami sztuki

(architektura, malarstwo,

- uczestniczy w życiu kulturalnym w środowisku rodzinnym, szkolnym, lokalnym

- poznaje dzieła sztuki i zabytki w tych środowiskach

- w różnych formach wypowiada się na temat poznanych dziedzin sztuki




grafika, rzeźba) - wie o istnieniu placówek kultury działających na rzecz środowiska

- określa swą przynależność kulturową poprzez kontakt z wybranymi dziełami sztuki

- korzystanie z przekazów

medialnych

- korzysta z przekazów medialnych by pozyskiwać informację o wybranych dziedzinach sztuki

- wykorzystuje wytwory medialne w swojej działalności twórczej (zgodnie z elementarną wiedzą o

prawach autora)

2. W zakresie ekspresji przez

sztukę

- podejmowanie działalności

twórczej

- podejmuje działalność twórczą (kompozycje płaskie i przestrzenne)

- stosuje różne środki wyrazu plastycznego (kształt, barwa, faktura)

- stosuje różne materiały, narzędzia i techniki plastyczne


muzyką

- realizowanie projektów

form użytkowych

- realizuje proste projekty w obrębie form użytkowych

- tworzy prace służące kształtowaniu własnego wizerunku i otoczenia

- upowszechnia kulturę w środowisku szkolnym, stosując określone narzędzia i wytwory

przekazów medialnych

3. W zakresie recepcji sztuki - rozróżnianie dziedzin sztuki - odróżnia takie dziedziny działalności twórczej człowieka, jak: architektura, sztuki plastyczne,

fotografika, film, przekazy medialne

- rozpoznaje wytwory sztuki ludowej i rzemiosła artystycznego

- rozpoznawanie wybranych

dzieł sztuki

- rozpoznaje wybrane dzieła architektury i sztuk plastycznych polskiego dziedzictwa kultury

- zna wybrane dzieła europejskiego dziedzictwa kultury

- umie opisać cechy charakterystyczne wybranych dzieł sztuki

- posługuje się podstawowymi terminami z różnych dziedzin działalności twórczej

zajęcia 1. W zakresie posługiwania - obsługa komputera - poprawnie nazywa główne elementy zestawu komputerowego




komputerowe się komputerem - posługuje się komputerem - uruchamia program

- posługuje się wybranymi programami i grami edukacyjnymi

- wie, jak rozwijać swoje zainteresowania, korzystając z opcji w programach

2. W zakresie poszukiwania

informacji i tworzenia

własnych dokumentów

- wyszukiwanie i korzystanie

z informacji

- wyszukuje wskazane przez nauczyciela strony internetowe

- dokonuje selekcji informacji ze wskazanej przez nauczyciela strony

- dostrzega na stronie elementy aktywne

- porusza się po stronach w określonym zakresie

- odtwarza animacje i prezentacje multimedialne

3. W zakresie

bezpieczeństwa pracy przy

komputerze

-tworzenie tekstów

i rysunków

- wpisuje za pomocą klawiatury litery, cyfry i inne znaki

- zapisuje wyrazy i zdania za pomocą klawiatury i wybranych funkcji z paska narzędziowego

- wykonuje rysunki za pomocą prostego edytora grafiki, np. z gotowych figur

- zapisuje w postaci dokumentu swoje wytwory tekstowe lub graficzne

- kopiuje i wstawia elementy grafiki w dokumenty tekstowe (np. ilustracje do wierszy i

opowiadań)

- zdrowotne i wychowawcze


z komputera

- wie, jak korzystać z komputera, żeby nie narażać własnego zdrowia

- rozumie, że praca przy komputerze męczy wzrok, nadweręża kręgosłup

- wie, jaka jest prawidłowa pozycja ciała podczas pracy przy komputerze i bezpieczna odległość

monitora od oczu

- wie, jak komputer wpływa na ograniczanie kontaktów społecznych

- wie, jakie niebezpieczeństwa wynikają z anonimowości kontaktów

- rozumie, jak niebezpieczne jest ujawnianie swojego adresu w kontaktach za pomocą

multimediów

- stosuje się do podanych ograniczeń dotyczących korzystania z komputera, Internetu i

multimediów




zajęcia

techniczne

1. W zakresie znajomości

środowiska technicznego

- rozpoznawanie sposobów

wykonania i rodzajów

urządzeń

- wie, jak wytworzono niektóre przedmioty codziennego użytku (meble, samochody, sprzęt

gospodarstwa domowego)

- wie, jak ludzie wykorzystywali dawniej i wykorzystują dziś siły przyrody (wiatr, wodę)

- rozpoznaje wybrane rodzaje maszyn i urządzeń

- podaje przykłady znanych sobie urządzeń wytwórczych (narzędzia, przyrządy), transportowych

(samochody, statki, samoloty), informatycznych (komputer, telefon komórkowy)

- wymienia różne rodzaje budowli (budynki mieszkalne, biurowe, przemysłowe, mosty, tunele i

in.)

- zna wybrane rodzaje urządzeń elektrycznych (latarka, prądnica rowerowa)

- określanie wartości

użytkowych

- określa wartość urządzeń technicznych z punktu widzenia cech użytkowych (łatwa lub trudna

obsługa), ekonomicznych, estetycznych

- wie, że wartość użytkowa urządzenia ma ważne znaczenie w czasie podejmowania decyzji o

nabywaniu i stosowaniu

2. W zakresie realizacji

„drogi” powstawania

przedmiotów

- przedstawianie pomysłów

i organizacja warsztatu pracy

- przedstawia własny pomysł rozwiązań technicznych w realizowanym projekcie

- planuje kolejne czynności

- dobiera odpowiednie materiały i narzędzia

- wie, że dobra organizacja działania technicznego wymaga pracy indywidualnej i współpracy

zespołowej

- zgodnie współdziała w zespole w czasie realizacji zadania technicznego

- określanie umiejętności

niezbędnych do wykonania

- odmierza odpowiednie ilości materiału (prezentuje ekonomiczny styl działania - nie marnuje

materiału)

- umie ciąć papier, tekturę i wybrane tworzywa sztuczne

- montuje modele papierowe i z tworzyw sztucznych według podanych prostych instrukcji i

schematów rysunkowych (latawce, makiety domów, statków, samolotów i in.)




3. W zakresie dbałości

o bezpieczeństwo własne

i innych

- organizacja warsztatu pracy - dobiera właściwe narzędzia pracy i posługuje się nimi zgodnie z podanymi zasadami

- umie obsługiwać urządzenia techniczne, stosując się do zasad podanych w instrukcjach obsługi

- utrzymuje ład i porządek w swoim miejscu pracy

- utrzymuje porządek wokół siebie (na stoliku, w sali zabaw, szatni, ogrodzie)


- bezpieczeństwo

komunikacyjne

- wie, jak bezpiecznie poruszać się po drogach (w tym na rowerze)

- rozumie potrzebę znajomości i przestrzegania przepisów ruchu drogowego

- zna i stosuje dodatkowe zabezpieczenia, np. odblaski

- zna zasady bezpiecznego i prawidłowego korzystania ze środków komunikacji

- dba o bezpieczeństwo własne i innych w środkach komunikacji (np. ustępuje miejsca starszym,

pomaga wejść i wyjść niepełnosprawnym)

- wie, jak należy zachować się w razie wypadku, np. powiadomić dorosłych, skorzystać ze znanych

numerów alarmowych

wychowanie

fizyczne

i edukacja

zdrowotna

1. W zakresie sprawności

fizycznej

- uczestniczenie w zajęciach

rozwijających sprawność

fizyczną

- uczestniczy w zajęciach ruchowych zgodnie z regułami

- współpracuje z partnerem i całym zespołem podczas ćwiczeń gimnastycznych

- bierze udział w zespołowych zabawach ruchowych i grach sportowych


umiejętności

- wykonuje marszobieg trwający co najmniej 15 minut

- wykonuje próbę siły mięśni brzucha

- wykonuje próbę gibkości dolnego odcinka kręgosłupa

- zna zasady wybranych gier sportowych i stosuje je w praktyce

- potrafi pokonywać przeszkody naturalne i sztuczne

2. W zakresie treningu

zdrowotnego

- wykonywanie zadań

gimnastycznych

- umie przyjmować pozycje wyjściowe i ustawienia do ćwiczeń

- wykonuje przewrót w przód

- zna różne rodzaje skoków przez skakankę i potrafi je wykonywać




- wykonuje przeskoki jednonóż i obunóż nad niskimi przeszkodami

- wykonuje ćwiczenia równoważne (bez przyboru, z przyborem, na przyrządzie)

3. W zakresie sportów

całego życia i wypoczynku


umiejętności

- chwyta piłkę, rzuca nią do celu i na odległość

- rzuca, chwyta, kozłuje, toczy, odbija i prowadzi piłkę

- jeździ na rowerze, wrotkach itp.

- przestrzega zasad poruszania się po drogach

- bierze udział w zabawach, minigrach i grach terenowych

- uczestniczy w zawodach sportowych

- respektuje reguły i podporządkuje się decyzjom sędziego

- wie, jak zachować się w sytuacji zwycięstwa i radzi sobie z porażkami w miarę swoich możliwości

4. W zakresie

bezpieczeństwa i edukacji

zdrowotnej

- elementarna wiedza na

temat ochrony własnego

zdrowia

- dba o higienę osobistą, czystość ubrania

- rozumie znaczenie właściwego odżywiania i aktywności fizycznej dla zdrowia

- wie, że nie może samodzielnie zażywać leków

- wie, że nie można stosować środków chemicznych niezgodnie z ich przeznaczeniem

- przestrzeganie zasad

bezpieczeństwa

- dba o prawidłową postawę, np. siedząc w ławce, przy stole

- przestrzega zasad bezpiecznego zachowania się podczas zajęć ruchowych

- posługuje się przyborami sportowymi zgodnie z ich przeznaczeniem

- umie wybrać bezpieczne miejsce do zabaw i gier ruchowych

- wie, do kogo zwrócić się o pomoc w sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia

- zna numery służb ratunkowych i ogólnopolski numer alarmowy 112




9. Sposoby osiągania celów edukacyjnych

Wyznacznikiem skuteczności oddziaływania pedagogicznego jest organizowanie przez nauczyciela celowych

sytuacji dydaktycznych, umożliwiających dziecku uczenie się w indywidualnym i grupowym działaniu,

w interakcji z rówieśnikami i dorosłymi, dobór skutecznych metod nauczania i uczenia się uczniów, form

aktywności i środków dydaktycznych.

Metody nauczania – uczenia się, formy pracy i środki dydaktyczne

Metoda nauczania to na ogół celowo i systematycznie stosowany sposób pracy z uczniami, umożliwiający

uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, a także rozwijanie zdolności

i zainteresowań poznawczych (Okoń 1984;168).

W kontekście teorii wielostronnego kształcenia W.Okonia (1987), można przyporządkować drogom

uczenia się: asocjacyjnej, problemowej, emocjonalnej i operacyjnej różne kategorie metod nauczania - uczenia

się: informacyjne (podające), problemowe (poszukujące), waloryzujące (eksponujące), operatywne (oparte

na działaniu). Podstawą tej typologii jest efekt, do którego ma doprowadzić stosowanie metod zestawionych

w poszczególnych kategoriach (W. Okoń; 1987).

Metody informacyjne (pogadanka, opis, opowiadanie, praca z tekstem, wyjaśnienie) służą przekazywaniu

uczniom informacji. Metody poszukujące umożliwiają uczniom samodzielne zdobywanie wiedzy, poprzez

czynność- badania, projektowania doświadczeń. Należą do nich: klasyczna metoda problemowa, dyskusja,

zabawy i gry dydaktyczne, metoda sytuacyjna, metoda przypadków. Metody eksponujące (impresyjna

i ekspresyjna) pozwalają na aktywizowanie emocjonalne uczniów.

Podstawą metod operatywnych jest organizacja działalności praktycznej uczniów poprzez ćwiczenia oraz

praktyczne działania. Umiejętność doboru metod to element profesjonalnego przygotowania nauczyciela, osoby

inspirującej wielokierunkową aktywność uczniów. Dorosły stymuluje dziecko następująco sposób, proponując

interesujące poznawczo sytuacje dydaktyczne, odpowiednio formułując pytania, dostarczając informacji,

modyfikując wypowiedzi, tworząc inspirujące środowisko wychowawcze, pomagając przy tworzeniu dziecięcych

hipotez.

Pedagogika konstruktywistyczna dowodzi, że w edukacji wczesnoszkolnej można zaplanować następujące




role dla dzieci:

dziecko w roli obserwatora rówieśników i dorosłych,

dziecko w roli współbadającego,

dziecko w roli badacza,

dziecko realizatorem zadania w grupie (praca zbiorowa, grupowa),

dziecko liderem i przywódcą,

dziecko strażnikiem czasu,

dziecko pisarzem,

dziecko w roli mediatora, negocjatora itp.

Interesująca i godna polecenia strategia edukacyjna może prezentować się następująco:

Projektowanie okazji edukacyjnych (cyt. za: Uszyńska-Jarmoc J.)

1) Przedmiot odkrycia

hipotetyczny cel, który może być zrealizowany dzięki podjęciu aktywności;

odkrycie może dotyczyć wiedzy, umiejętności, postaw. Przedmiotem odkrycia może być informacja,

zdarzenie, zjawisko dostępne bezpośrednio w środowisku przyrodniczym lub społecznym;

poznawanie bezpośrednie może być jednocześnie wzbogacone poznawaniem pośrednim.

2) Punkt wyjścia

niespotykana aranżacja przestrzeni fizycznej i materialnej dziecka;

sytuacja, która zaciekawia, intryguje, prowokuje;

elementy nowości, niespodzianki, tajemnicy, zaskoczenia odgrywają ważną rolę w budowaniu

wewnętrznej motywacji dziecka do podjęcia określonej aktywności.

3) Zadania:

kilka alternatywnych zadań, realizowanych równoległe przez dziecko łub zespoły;\

zadania otwarte, które dają różnorodne możliwości wyboru: technik lub sposobów pracy, przedmiotów

i narzędzi, partnerów, czasu trwania i miejsca aktywności, rodzaju aktywności i ekspresji,




4) Warunki materialne

materiały i przedmioty do eksploracji: obrazy, pamiętniki, wycinki z gazet, książki, albumy, zdjęcia, filmy,

nagrania muzyczne, sprzęt audiowizualny, itp.;

udostępnione rzeczy i sprzęty mają pobudzać myślenie twórcze, intuicyjne; wyobraźnię, ciekawość i chęć

podjęcia aktywności eksploracyjnej;

czasem sam sposób zestawienia obok siebie nietypowych rzeczy zmusi dziecko do określenia lub odkrycia

problemów, postawienia pytań, podjęcia działania;

5) Element wymagający wyeksponowania

w wyniku obserwacji nauczyciel ustala, czego faktycznie dzieci uczyły się;

nauczyciel pomaga porządkować doświadczenia, pomaga uogólnić lub przetworzyć informacje, pomaga

włączyć zdobyte informacje, do już istniejącej wiedzy. Uczestniczy w reorganizacji i restrukturyzacji

wiedzy osobistej dzieci.

Kolejnym sposobem organizacji działalności praktycznej uczniów jest metoda projektów polegająca na

samodzielnej i aktywnej pracy nad określonym problemem. Uczniowie z własnej inicjatywy wykonują zadania

obejmujące określoną partię materiału, wymagające od nich większego nakładu sił, podejmują samodzielne

poszukiwania pod dyskretną opieką nauczyciela, który podaje jedynie ramy projektu. Projekt może być

realizowany indywidualnie lub zespołowo. Metoda ma dużo zalet, m.in. integruje klasę, uczy planowania,

organizacji pracy, samodzielności, stosowania zdobytej wiedzy w praktyce, posługiwania się źródłami informacji

oraz obiektami rzeczywistymi. Metodę tę można zastosować przy podsumowaniu materiału: przygotowaniu przez

uczniów zestawu zadań z danego działu, prowadzeniu zajęć przez ucznia/uczennicę, opracowaniu testów, ćwiczeń

interaktywnych dla klasy. Planowanie pracy metodą projektów może wyglądać następująco:

1. Tytuł projektu np. „Dwoma kołami po gminie”, „jestem kulturalnym i przedsiębiorczym pierwszakiem –

wyprawa do teatru”

2. Cele i formy realizacji

3. Termin realizacji zadania końcowego i poszczególnych etapów

4. Wyznaczenie zadań poszczególnym osobom




5. Sformułowanie kryteriów i sposobów oceniania

6. Określenie formy prezentacji wyników pracy

Tak przyjęta strategia pracy w sposób szczególny rozwija u dzieci samodzielność, odpowiedzialność

i aktywność na miarę możliwości i gotowości do uczenia się. Ta gotowość w szczególny sposób rozwija się

poprzez zaangażowanie uczniów w proces planowania, organizowania i realizacji poszczególnych zadań.

Uczenie jest efektywne wtedy, gdy powiązane jest z zaangażowaniem emocji na każdym etapie pracy. Metoda

projektu w sposób praktyczny umożliwia realizację indywidualizacji procesu nauczania.

Właściwa działalność projektowa powinna obejmować:

1. Poszukiwanie informacji - zachęcanie uczniów do szukania w różnych źródłach, włączanie w działania

rodziców i inne osoby dorosłe.

2. Prowadzenie badań – opisane w przykładach metod pracy umożliwia dzieciom samodzielnie dochodzić do

właściwych wniosków.

3. Spotkania z ekspertami - przeprowadzanie wywiadów - pobudzanie aktywność ucznia w procesie uczenia

poprzez rozwijanie umiejętności zadawania pytań i słuchania odpowiedzi oraz wybierania istotnych

informacji.

4. Wycieczki tematyczne powinny być zaplanowane, ukierunkowane na cel, dzieci powinny wiedzieć

wcześniej na co zwracać uwagę, jakie prowadzić obserwacje i w jaki sposób należy przedstawić wyniki

obserwacji.

5. Przygotowanie do prezentacji można przygotować wystawę, inscenizację, happening.

Prezentacja rezultatów projektu może odbyć przed uczniami innej klasy, szkoły, a także w pobliskim

przedszkolu czy domu opieki społecznej. Przedstawienie wyników działań poza szkołą jest dla dzieci

czynnikiem motywującym i dostarczającym emocji.

6. Podsumowanie pracy projektowej:

utworzenie i sukcesywne uzupełnianie klasowego i indywidualnego portfolio,

analiza osiągniętych umiejętności,

wskazanie uczniom, w których momentach pracy radzili sobie dobrze, nad czym jeszcze muszą pracować

jest to podsumowanie bieżących informacji oraz dokonanie analizy




Praca metodą projektu wpisuje się doskonale w nauczanie zintegrowane dając możliwość wiązania treści

z poszczególnych edukacji. Rodzice mogą i powinni być włączani w działalność projektową, przy uwzględnieniu ich

możliwości. Warto jednak pamiętać, że pracę metodą projektów edukacyjnych należy realizować w klasie szkolnej

przy wsparciu rodziców a nie jako zadanie domowe.

Przy organizacji spotkań z ekspertami należy pamiętać, aby wcześniej uprzedzić ich, że uczniowie mają

głównie zadawać pytania. Najpierw należy zaspokoić ciekawość dzieci, a następnie ekspert może opowiedzieć

o tym, co jest dla niego ważne. Praca metodą projektu edukacyjnego rozwija umiejętności, które nie mają szans

być rozwinięte podczas zajęć prowadzonych metodą tradycyjną. Pobudzona aktywność uczniów pozwala im

angażować się całościowo, przy równoczesnym uwzględnieniu ich potrzeb i możliwości.

Prowadzenie klasowego i indywidualnego portfolio, do którego wkładane są karty pracy, notatki, ilustracje

może być okazją dla rodzica do zadawania pytań o przebieg procesu uczenia się. Praca metodą projektu rozwija

podstawową umiejętność zawartą w podstawie programowej jaką jest umiejętność pracy zespołowej, która

przygotowuje uczniów do aktywnego i odpowiedzialnego uczestnictwa we współczesnym społeczeństwie.

Projekt to także trafna metoda pracy z uczniami z małych środowisk wiejskich. Poprzez działania w projekcie

niwelowane są w ten sposób problemy charakterystyczne dla uczniów, pochodzących z tych środowisk,

do których należą niejednokrotnie: niskie poczucie własnej wartości, niewiara we własne możliwości, przejawianie

małej inicjatywy we wszelkich działaniach.

Propozycje projektów edukacyjnych możliwych do zrealizowania w ramach programu zostały zawarte

w „Skrypcie dla nauczyciela – przykłady projektów edukacyjnych”

Realizacja celów edukacyjnych przedstawionych w programie, a wynikających z treści nauczania, zawartych

w podstawie programowej, jest możliwa przez stwarzanie sytuacji dydaktycznych, służących uczeniu się przez

działanie. Wymaga również kształtowania umiejętności skutecznego komunikowania się za pomocą wypowiedzi

słownych i pisemnych, słuchania i czytania ze zrozumieniem oraz odbioru i nadawania komunikatów

pozawerbalnych. Są to podstawowe środki komunikacji społecznej, które powinny dziecku ułatwić proces

porozumiewania się i umożliwić wejście w świat złożonych związków i zależności w przyrodzie, społeczeństwie

i kulturze.




Opanowanie umiejętności korzystania z dóbr kultury, poznanie dziedzictwa kulturowego na tyle dokładnie,

by odczuwać wspólnotę kulturową z innymi i skutecznie działać, bycie osobą kreatywną, zaradną, zorientowaną

w zasobach środowiska – to pożądane efekty edukacji wczesnoszkolnej.

Planowanie pracy dydaktyczno-wychowawczej

Znając cele wychowania i kształcenia, nauczyciel interpretuje treści nauczania ujęte w programie. Aby jak

najpełniej wykorzystać przeznaczony na zajęcia czas, powinien odpowiednio zaplanować zajęcia, biorąc pod

uwagę zasadę poglądowości i przystępności nauczania oraz trwałości wiedzy uczniów. Uczniowie łatwiej się uczą,

jeśli wiedzą czego się spodziewać i czego oczekuje od nich nauczyciel. To pozwala poczuć im się bezpieczniej

i pewniej. Świadomość tego, co zaraz nastąpi sprawia, że uczniowie bardziej koncentrują się na wyznaczonej

aktywności. Dzięki właściwie zaplanowanym zajęciom nauczyciel także czuje się pewniej i bardziej profesjonalnie.

Planowanie można podzielić na trzy etapy:

długookresowe np. na semestr lub rok.

Ma ono miejsce na początku roku szkolnego lub semestru. Nie zawsze planując pracę, znamy już uczniów,

ale jeśli wiemy z jaką grupą będziemy pracować (wiek, płeć, poziom nauki, liczba uczniów, zainteresowania, itp.),

należy to koniecznie wziąć pod uwagę. Kolejnymi kluczowymi informacjami, które wpływają na podejmowane

przez nauczyciela decyzje dotyczące planowania, są częstotliwość zajęć, termin i godziny ich realizacji,

wyposażenie sali lekcyjnej oraz ewentualne dodatkowe wymagania ze strony szkoły. Jeśli niektóre zajęcia

prowadzi inny nauczyciel, dobór i kolejność proponowanych rozdziałów i tematów należy skonsultować

z nauczycielem edukacji wczesnoszkolnej. Planując długookresową pracę, należy także pamiętać o zapewnieniu

sobie odpowiednich warunków do edukacji (sprzęty multimedialne, dekoracja, dodatkowe kąciki zainteresowań,

itp.), jeśli nie stanowi to stałego wyposażenia sali.

krótkookresowe np. na tydzień, krąg/blok/moduł, w ramach projektu edukacyjnego.

Najczęściej plany krótkookresowe dotyczą trzech do dziesięciu jednostek lekcyjnych. Jeżeli korzysta się

z gotowych materiałów dydaktycznych (podręcznik, ćwiczenia, zestawy piosenek itp.), większość pracy jest

przygotowana przez autorów. Jednak jeśli nauczyciel odważy się samodzielnie przygotować materiały lub zmienić

proponowany układ tematów, powinien przeznaczyć na to czas, zwracając także uwagę na formę oceniania

wyników uczniów w tym okresie.

lekcyjne obejmujące jedną jednostkę lekcyjną.




Do każdych zajęć należy się przygotować i starannie je zaplanować, pamiętając o doborze metod, form pracy

oraz pomocy dydaktycznych, uwzględnieniu indywidualnych umiejętności uczniów i ich możliwości, organizacji

przestrzeni klasowej, zachowaniu ciągłości kolejnych jednostek lekcyjnych, uwzględnieniu godziny odbywania się

zajęć i czasu, jaki będzie potrzebny na wykonanie poszczególnych zadań oraz różnorodności oferowanych uczniom

zajęć.

Czynności wykonywane przez nauczyciela możemy podzielić na:

wstępne – obejmujące część organizacyjną, np. sprawdzenie listy oraz stały element zajęć,

np. rymowankę lub piosenkę na powitanie,

podstawowe – obejmujące rozgrzewkę mającą na celu skupienie uwagi dzieci i przygotowanie ich do

pracy, prezentację nowego materiału, ćwiczenia praktyczne i przykłady, zastosowanie poznanego

materiału oraz podsumowanie,

końcowe – obejmujące czynności organizacyjne, np. sprzątanie miejsc pracy oraz stały element

np. rymowankę lub piosenkę na pożegnanie.

10. Kryteria oceny i metody sprawdzania osiągnięć ucznia

Monitorowanie osiągnięć ucznia i systematyczne ocenianie postępów jest niezbędne w procesie nauczania

i wychowania. W edukacji wczesnoszkolnej stosuje się ocenianie opisowe jako formę oceniania informującego

ucznia i jego rodziców o poziomie osiągnięć i wskazującego ewentualne kierunki kształtowania i doskonalenia

umiejętności. Oceniając postępy uczniów, formułując oceny opisowe, należy korzystać z kryteriów (celów

operacyjnych) zamieszczonych w tabeli (ostatnia kolumna) – rozdział 7 (7.1-7.3); rodzice uczniów jak i sami

uczniowie powinni znać te kryteria.

W ramach monitorowania i oceniania osiągnięć należy uwzględnić:

dokładne poznawanie ucznia i jego otoczenia (przeprowadzenie szczegółowej diagnozy, systematyczne

obserwowanie i ocenianie postępów, poznawania osobowości ucznia i preferowanych przez niego

sposobów uczenia się, rozpoznawanie środowiska rodzinnego,

przeprowadzenie diagnozy (SFP), Skala Funkcjonowania Pierwszoklasisty oraz określenie wniosków do

organizowania wspomagania w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej,

dostosowywanie wymagań do indywidualnych możliwości ucznia (zwrócenie uwagi na specjalne




i specyficzne potrzeby edukacyjne po uzyskaniu niezbędnych informacji od specjalistów), dobór metod

nauczania i mediów, aranżowanie środowiska edukacyjnego,

systematyczna i twórcza współpraca z rodzicami i/ lub z opiekunami dziecka (organizowana według

bieżących potrzeb),

kształtowanie kultury pedagogicznej rodziców, stała komunikacja szkoła-dom.

Wskazane jest zwracanie uwagi i podkreślanie sukcesów zespołu klasowego i poszczególnych uczniów,

bazowanie na mocnych stronach ucznia i poszukiwanie strategii kształtowanie innych pożądanych kompetencji

(zgodnie z założeniami H. Gardnera).

Monitorowanie to systematyczne gromadzenie informacji o warunkach, przebiegu i rezultatach działań

dydaktyczno wychowawczych, nieustanne obserwowanie i badanie efektów realizacji programu nauczania.

To także autoewaluacja pracy nauczyciela.

Przykłady działań nauczyciela w zakresie oceniania:

gromadzone i dokładnie analizowane informacje o postępach poznawczych i psychomotorycznych oraz

reakcjach emocjonalnych dzieci;

rozpoznawanie i określanie indywidualnych potrzeb edukacyjnych uczniów, profilu rozwoju;

obserwowanie szkolnej kariery dziecka i wspieranie jej;

wzmacnianie naturalne motywacji uczenia się;

diagnozowanie edukacyjnych osiągnięć ucznia (SFP);

okresowe sprawdzanie wiadomości, umiejętności;

gromadzenie informacji o środowisku domowym i przebiegu rozwoju dziecka we wcześniejszym okresie;

danych uzyskanych w bieżącej komunikacji z rodzicami lub opiekunami dziecka, stanowiących kontekst

interpretacyjny postępów edukacyjnych

informowanie rodziców o sukcesach i trudnościach dziecka;

przestrzeganie zalecanych warunków i sposobów realizacji treści kształcenia zawartych w podstawie

programowej.

Oceniając postępy edukacyjne uczniów, warto doceniać wysiłek uczniów i wytrwałość w dążeniu do celu

oraz zainteresowania uczniów. Uczniowie różnią się tempem rozwoju i nie wszyscy w tym samym czasie




opanują umiejętności, takie jak: czytanie, pisanie, liczenie i zachowania społecznie akceptowane. Wskazane jest

powracanie przez nauczyciela do zagadnień trudnych, zgodnie z założeniami programu o spiralnym układzie

treści nauczania.

Szczególną uwagę należy otoczyć uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (z trudnościami

w uczeniu oraz uczniów uzdolnionych). W procesie oceniania bardzo ważna jest jakość informacji przekazywanej

uczniowi i jego rodzicom (prawnym opiekunom); motywująca rola oceny szkolnej.




Bibliografia

Andrzejewska J. (red.), Przewodnik metodyczny dla nauczycieli –bibliotekarzy, Wałbrzych 1986.

Adamek I., Podstawy edukacji wczesnoszkolnej, Kraków 1997.

Bałachowicz J., Indywidualizacja jako postulat i konieczność współczesnej edukacji początkowej, Kraków 2011.

Barnes D., Nauczyciel i uczniowie. Od porozumiewania się do kształcenia, Warszawa 1988.

Bednarek S. (red.), Edukacja regionalna –dziedzictwo kulturowe w zreformowanej szkole. Materiały dla

nauczycieli. Wrocław 2000.

Bilewicz-Kuźnia B., Parczewska T., Metoda projektów w edukacji małego dziecka, Warszawa 2010.

Borecka I., Metodyka pracy z czytelnikiem chorym i niepełnosprawnym, Olsztyn 1991.

Borecka I., Możliwości zastosowania biblioterapii w domach dziecka, Wałbrzych 1993.

Borecka I., Wontorowska-Roter S., Biblioterapia w edukacji dziecka niepełnosprawnego intelektualnie: materiały

dydaktyczne dla nauczycieli i bibliotekarzy, Wałbrzych 2003.

Bruner J.S., Poza dostarczone informacje. Studia z psychologii poznawania, Warszawa 1978.

Brzeski A., O nauczaniu mówienia w języku obcym, Warszawa 1975.

Cęcelek G., Sytuacja szkolna dziecka z rodziny ubogiej, Warszawa 2011.

Curtain H., Pesola A., Languages and Children. Making the Match. Foreign language instruction for an early start

grades K–8, Longman, White Plains, New York 1994.

Dyrda B., Syndrom nieadekwatnych osiągnięć jako niepowodzenie szkolne uczniów zdolnych. Diagnoza i terapia.

Kraków 2000.

Fechner-Sędzicka I., Ochmańska B., Odrobina W., Rozwijanie zainteresowań i zdolności matematycznych uczniów

klas I-III szkoły podstawowej. Poradnik dla nauczyciela, Warszawa 2012

Gardner H., Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce, Poznań 2002.

Gardner H., Inteligencje wielorakie. Nowe horyzonty w teorii i praktyce, Warszawa 2009.

Gardner H., Edukacja Umysłu. Elastyczny model edukacji oparty na teorii inteligencji wielorakich Howarda

Gardnera. Materiały konferencyjne, Kielce 2011.

Gruszczyk-Kolczyńska E., Zielińska E., Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze dla dzieci, które rozpoczynają zajęcia

w szkole, Warszawa 2009.




Gruszczyk-Kolczyńska E., O dzieciach matematycznie uzdolnionych. Książka dla rodziców i nauczycieli, Warszawa

2012.

Gulińska H., Eksperyment w nauczaniu przedmiotów przyrodniczych, [w:] Nauczanie przedmiotów przyrodniczych,

Toruń,2006/3.

Harwas-Napierała B., Trempała J. (red.), Psychologia rozwoju człowieka, Warszawa 2006.

Helm J. H., Katz L.G., Mali badacze; metoda projektu w edukacji elementarnej, Warszawa 2003.

Limont W., Uczeń zdolny. Jak go rozpoznać i jak z nim pracować?, Sopot 2010.

Janicka-Panek T., Skuteczność zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej po trzech latach reformy, Warszawa 2004.

Janicka-Panek T., Stanowienie celów dydaktyczno-wychowawczych w zintegrowanej edukacji uczniów,

Skierniewice – Radom 2007.

Janicka-Panek T., B. Bieleń B., H. Małkowska-Zegadło H., Program nauczania dla pierwszego etapu edukacji

wczesnoszkolnej „Szkoła na miarę”, Warszawa 2009.

Janicka-Panek T., Podstawy teoretyczne programu „Równaj w górę”, czyli jak praktycznie realizować

indywidualizację procesu nauczania i wychowania uczniów klas 1–3 w szkole podstawowej. www.nowaera.pl,

2011.

Janicka-Panek T., Wychowanie do rozumienia i poszanowania przyrody w podstawie programowej wychowania

przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej, „Edukacja Biologiczna i Środowiskowa” 2009, nr 4.

Janicka-Panek T., Konteksty interpretacyjne nowej podstawy programowej edukacji wczesnoszkolnej, [w:]

J. Bielecki, A. Jacewicz, (red.), Edukacja z perspektywy przemian kulturowo-społecznych, wczoraj – dziś – jutro,

Białystok 2010.

Janicka-Panek T., Konstruktywistyczna perspektywa wychowania współczesnego dziecka w wieku 6–11, [w:] Stan

rozwoju nauk pedagogicznych w Polsce i na Ukrainie na początku XXI wieku, IV Polsko-Ukraińskie Forum

Naukowe, Czerkasy (Ukraina) 2011.

Janicka-Panek T., Konkret – model – abstrakcja czyli o skutecznej strategii wspierania procesów poznawczych

ucznia klas 1–3, [w:] Od nauczania do uczenia w działaniu, praca zbiorowa po Konferencji Naukowej w PWSZ

w Płocku, 2011.

Janicka-Panek T., Monitorowanie realizacji podstawy programowej w przedszkolu i klasach 1–3 szkoły

podstawowej – ogólny zarys koncepcji autorskiej Teresy Janickiej -Panek, Warszawa 2011.

http://www.nowaera.pl/




Janicka-Panek T., Monitorowanie podstawy programowej wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej.

www ORE, Warszawa 2013.

Jonassen D. H., Thinking technology toward a contructivist design model, Educational Technology, New York,

1994/34

Komorowska H., O programach w kształceniu ogólnym i zawodowym, Warszawa 2012.

Komorowska H., Metodyka nauczania języków obcych, Warszawa 2009.

Kopik A., Zatorska M., Wielorakie podróże-edukacja dla dziecka, Warszawa 2010.

Kopik A., Zatorska M., Wielointeligentna edukacja dla dziecka, [w:] Wczesna edukacja dziecka wobec wyzwań

współczesności,Adamek I., Zbróg Z. (red.), Kraków 2011.

Kopik A., Zatorska M., Każde dziecko jest zdolne. Materiały metodyczne projektu,,Pierwsze uczniowskie

doświadczenia drogą do wiedzy”, Kielce 2009.

Kopik A., Zawodowe przygotowanie nauczycieli do pracy w nauczaniu zintegrowanym [w:] Psychologiczne

i pedagogiczne podstawy kształcenia specjalistów w warunkach integracji europejskiej, Ratajek Z., Białous P.

(red.), Kielce 2004.

Kotarba M., Program nauczania języka angielskiego w klasach I-III szkoły podstawowej, Warszawa 2007.

Kotarba-Kańczugowska M.(red.), Wyzwania współczesnej edukacji przedszkolnej. Warszawa 2013

Kotarba–KańczugowskaM., Różne języki w przestrzeni edukacyjnej –przesada czy konieczność, [w:] Wyzwania

współczesnej edukacji przedszkolnej, Kotarba-Kańczugowska M.(red.), Warszawa 2013

Kozłowski A., Literatura piękna w nauczaniu języków obcych, Warszawa 1991.

Kowalik S., (red.), Psychologia ucznia i nauczyciela, Warszawa 2011.

Lubomirska K. (red.), Edukacja elementarna. Podstawy teoretyczne – wybrane zagadnienia, Warszawa 2005.

Malinowski A., Auksologia. Rozwój osobniczy człowieka w ujęciu biomedycznym, Zielona Góra 2007.

Mehisto P., Marsh D., Frigols M.J., Uncovering CLIL. Content and Language Integrated Learning

in Bilingual and Multilingual Education, Macmillan Books for Teachers, Oxford 2008.

Michalak R., Konstruktywistyczna perspektywa założonego modelu edukacji elementarnej. [w:] Edukacja

elementarna. Podstawy teoretyczne – wybrane zagadnienia, Lubomirska K. (red.), Warszawa 2005.

Moje dziecko w przedszkolu i szkole. Poradnik dla rodziców uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

MEN, Warszawa 2011.

Muchacka B. (red.), Szkoła w nauce i praktyce edukacyjnej, T. 1, Kraków 2006.




Nicholls K., Program nauczania języka angielskiego dla I etapu sześcioletniej szkoły podstawowej (klasy I-III); kurs

początkowy do nowej podstawy programowej, Cambridge University Press, 2009.

Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 1987.

Pamuła M., Metodyka nauczania języków obcych w kształceniu zintegrowanym, Warszawa 2003.

Pankowska K., Pedagogika dramy. Teoria i praktyka, Warszawa 2000.

Piaget J., B. Inhelder B., Psychologia dziecka, Wrocław 1993.

Podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Materiały dla nauczycieli,

MEN, Warszawa 2010.

Podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Materiały szkoleniowe,

cz. I i II, MEN, Warszawa 2010.

Rozporządzenie MEN z dnia 30 maja 2014 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego

oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół.

Rożek B., Urbańska E., Klubik Małego Matematyka. Rozwijanie aktywności matematycznych uczniów I etapu

edukacyjnego. Warszawa 2012.

Sobańska-Jędrych J., Karpeta-Peć B., Torenc M., Rozwijanie zdolności językowych na lekcjach języka obcego.

Warszawa 2013.

Stanek K., Wychowanie do wartości,[w:]Czas na wychowanie.Główne konteksty i uwarunkowania, Piątkowska B.

(red.),Wałbrzych 2009.

Studzińska I., Mędela M., Kądro M., Piotrowska E., Program nauczania języka angielskiego dla klas I-III szkoły

podstawowej, Warszawa 2009.

Szeluga A., Stymulacja rozwoju osobowości dzieci i młodzieży a proces akwizycji języka obcego w świetle

współczesnych tendencji glottodydaktycznych, [w:]Problemy edukacji lingwistycznej. Michalska M. T., Kisiel M.

(red.),T. II., Kraków 2001.

Tomasik E., Czytelnictwo i biblioterapia w pedagogice specjalnej, Warszawa 1994.

Uszyńska-Jarmoc J., Prace badawcze uczniów w młodszym wieku szkolnym, [w:] Transformacja w polskiej edukacji

wczesnoszkolnej. Lewowicki T., Puślecki W., Włoch S.(red.), Kraków 2004.

Way B., Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży, Warszawa 1990.

Witkowska A., Teatrzyk – skuteczna forma nauczania dzieci języka obcego,,,Języki Obce w Szkole”, 2009/2.




Wontorowska-Jóźwiak S., Funkcje terapeutyczne zabaw czytelniczych w pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo

w stopniu lekkim, Wałbrzych 1993.

Wygotski L.S., Myślenie i mowa, Warszawa 1989.

Vasta R., Marshall M. Haith, Scott A. Miller, Psychologia dziecka, Warszawa 1995.

Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych

w procesie uczenia się przez całe życie (2006/962/WE).

Innowacyjny program nauczania wczesnoszkolnego” Mam 6 lat...

Documents

Transcript of Innowacyjny program nauczania wczesnoszkolnego” Mam 6 lat...