Iwan Sepetliew

Intuicyjne mapyAtrakcje turystyczneInformacje praktyczne

BUŁGARIA

Wydanie I © Copyright for the text, cover and layout by Wydawnictwo SBM Sp. z o.o.Warszawa 2013

Wydawnictwo SBM Sp. z o.o.ul. Sułkowskiego 2/201-602 Warszawa

TEKST: IWAN SEPETLIEW

RedaktoR pRowadzący: Magdalena KastelikRedakcja: AGNIESZKA ZAJDEL

KOREKTA: Katarzyna zioła-zemczaK

Mapy: amart media

pRojekt okładki i Makiety: Paweł PanczaKiewicz/PanczaKiewicz art.deSiGnSkład: Paweł chlebowSKi

zdjęcia: © FOTO-BAZA S.: 113, 141, 142, 148.© BoRyS czonkow/eaStnewS (S. 66-1)Fotolia.coM: © 2BeaRS (S. 108-10); © 7aRtMan (S. 99); © alain FingeR (S. 34); © alain FingeR (S.52l); © alekSandaR todoRovic (S. 16); ©

alekSandaR todoRovic (S. 90-1); © anna MaRinova (S. 33l); © antonchalakov (S. 58) ; © antonchalakov (S. 64ś); © aRRiah (S. 69); © cdMpRiMoR-Sko (S. 93, 94g); © daRiuS dzinnik (S.52p); © deSSie (S. 108-6); © dglavinova (S. 124-9); © dglavinova (S. 66-10); © diMitaR MaRinov (S. 43); © dynaMoFoto (S. 42-10); © dynaMoFoto (S. 52ś); © ecoBo (S. 125); © ecoBo (S. 32g); © geoRgi geoRgiev (S. 138-8); © guShteRche (64l) © hRiSto hRiStov (S. 124-5); © hRiSto hRiStov (S. 135); © hRiSto hRiStov (S. 76-6); © hRiSto hRiStov (S. 77); © intSyS (S. 138-1,2); © john _ poweRS (S. 74ś); © kiRilaRt (S. 57); © konStantin RiBaRov (S. 20); © koStantin gRudov (S. 95); © kRiStina0708 (S. 33p); © little _ wine _ Fly (S. 66-3); © MaRina kaRkalicheva (S. 64p); © Milan kuMinowSki (S. 90-10); © Monica FaRling (S. 145); © naRvall (65, 54-3); © naSko (S. 76-5); © nenov BRotheRS (S. 90-2); © nStanev (S. 54-4); © nStanev (S.63); © nuRkan kahRaMan (S. 67); © olliRg (S. 109); © olliRg (S. 111); © pecold (S. 111g); © peteR (S. 44); © philippe devanne (S. 42-1); © photocReo (S. 42-6); © pReScott09 (S. 108-2); © pReScott09 (S. 132); © RadoSlav Stoilov (S. 54-5); © Reich (S. 11); © SnowtuRtle (S. 18); © SpectatoR (S. 54-10); © SunnyFRog (S. 42-70); © toniFlap (S. 51); © toniFlap (S.42-3); © tupun-gato (S. 108-8); © udo kRuSe (S. 138-3); © valeRy Shanin (S. 42-8); © valeRy Shanin (S.54-1); © vaniaS (S. 138-10); © vaSi _ 100 (S. 31); © waRM-coloRS (S. 90-6); © waRMcoloRS (S.104); © windu (S. 100); © windu (S. 4); © yuRiy MazuR (S. 66-5); © yuRiy poznukhov (S. 138-7).

ShutteRStock.coM: © alex koSev (S. 27); © alexandeR goSpodinov (S. 13g); © alexandeR tolStykh (S. 115); © anneka (S. 14); © anton gavRailov (S. 12d); © eliSanth (S. 24); © evgeni SteFanov (S. 108-9); © geoRgioS alexandRiS (S. 76-3); © haRalaMBy SeRtev (S. 25d); © ko-gen _ hanSen (S. 29); © MtR (S. 28);) © nickolay Stanev (S. 35, 54-2); © nikolay diMitRov - ecoBo (S. 5); © nikolay diMitRov - ecoBo (S. 90-9); © nStanev (S. 149); © olliRg (S. 7); © SSokolov (S. 25g); © vilevi (S. 9); © windu (S. 91).

wikiMedia.oRg: © (Стойчо Бозуков) Stoycho Bozukov (cc By 2.5) | wikiMedia.oRg/.../File:viSaRion-SMolyan-iMageSFRoMBulgaRia2.jpg (S. 66-7); © ann wuytS (cc By 2.0) | wikiMedia.oRg/.../File:national aRchaeological MuSeuM SoFia, BulgaRia (entRance).jpg (S. 42-2); © Bin iM gaRten (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:MuSeuM oF hiStoRy kaRdzhali 003.jpg (S. 66-4); © Blazhka (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:p Mu-SeuM.jpg (S. 76-10); © BoBy diMitRov (cc By-Sa 2.0) | wikiMedia.oRg/.../File:aRkutino.jpg (S. 94d); © BoBy diMitRov (cc By-Sa 2.0) | wikiMedia.oRg/.../File:town oF poMoRie aeRial BoBy diMitRov.jpg (S. 98); © cRiStianchiRita (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:Mozaiculdelaaladza09.jpg (S. 90-3); © deniS BaRthel (cc By-Sa 2.0 de) | wikiMedia.oRg/.../File:ivanovo kiRche2.jpg (S. 108-7); © diMcho panayotov (BenkovSki) (cc) | wikiMedia.oRg/.../File:euxinogRad -panoRaMa.jpg (S.90-4); © dRagoMiR keRanov (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:the thRacian toMB in ka-zanlak FRoM outSide.jpg (128); © edal anton leFteRov (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg /.../File:StReet-pipeR.jpg (S.66-6); © elena chochkova (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:MaguRa e7.jpg (S. 146); © elena chochkova (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:tRoyan MonaSteRy e6.jpg (S. 124-6); © elena chochkova (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/../File:SapaReva Banya e4.jpg (S.54-7); © extRawuRSt (cc By 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:vaRnaaRchMuSeuM.jpg (S.90-5); © inFoBgv (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:BulgaRia kopRivShtica 08.jpg (S. 134); © inFoBgv (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:BulgaRia kopRivShtica 09.jpg (S. 124-1); © inFoBgv (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:BulgaRia Mel-nik-04.jpg(S.62 d); © iSMet dRaMSky pd (S.66-8); © ivelin vRaykov (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:dzhuMaya.jpg (S. 76-2); © izvoRa pd (S. 114, 116, 117g, 124-7, 124-2 ); © kleaRchoS kapoutSiS (cc By 2.0) | wikiMedia.oRg/.../File:lovech BRidge kleaRchoS.jpg (138-9); © kleaRchoS kapoutSiS (cc By 2.0) | wikiMedia.oRg/.../File:the national ethnogRaphic MuSeuM oF SoFia.jpg (S. 47); © kleaRchoS kapoutSiS (cc By 2.0) | wiki-Media.oRg/.../File:the Scene with the BeaR.jpg (S. 138-4); © Mincov FRoM Bg (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:SReBaRna-lake.jpg (S. 90-8); © MRpanygoFF (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:opeth - kavaRna Rock FeSt 2011.jpg (S. 12g); © MRpanygoFF (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:StSophiachuRch-SoFia-10.jpg (S. 42-5); © naM3 (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:pReSlav 04 12a.jpg (S. 117d); © nenko lazaRov (cc By 2.5) | wikiMedia.oRg/.../File:SveShtaRi thRacian toMB BulgaRia iFB.jpg (S. 108-4); © nikola gRuev (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:MadaRa-RideR-gRuev.jpg (S. 108-3); © nikolay1St pd (S. 138-6); © paScal ReuSch (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:chuRch oF St. geoRge SoFia.jpg (S. 42-4) © plaMen agov • StudioleMontRee.coM (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:RoMan theatRe plovdiv 3.jpg (S. 76-1); © plaMen agov • StudioleMontRee.coM (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:RoSadaMaScena Rozinovillage.jpg (S. 124-10); © plaMen agov • StudioleMontRee.coM (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:veliko-taRnovo-cathedRal 2.jpg (S. 120); © QuaRtieRlatin1968 (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:SeutheSiii tuMBa kazanlâk 0771a.jpg (S. 130); © SoFia inteRnationa FilM FeStival (S.42-9); © StaniSlav tRaykov (cc By-Sa 2.5) | wikiMedia.oRg/.../File:dRyanovo chuRch kF.jpg (. 124-8); © Svik (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:neolith-dwellingS-StaRa-zagoRa.jpg (S. 76-8); © todoR Bozhinov / тодор Божинов / MaRtyR (cc By-Sa 2.5) | wikiMedia.oRg/.../File:SpiRit oF BuRgaS todoRBozhinov 2009 (3).jpg (S. 13d); © toMa diMov (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:SaMovodSka chaRShiya StReet veliko taRnovo BulgaRia.jpg (S. 121); © vaMMpi (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:Sozopol (54).jpg (S. 90-7 ); © vaSSia atanaSSova - SpiRitia (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:vRatSa-hiStoRy-MuSeuM-potteRy.jpg (S. 138-5); © vaSSia atanaSSova - SpiRitia (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:vRatSa-MuSeuM-Rogozen-tReaSuRe-3.jpg (S. 143); © vaSSia atanaSSova - SpiRitia pd (66-9); © plaMen agov • StudioleMontRee.coM (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:SaintS cyRil and MethodiuS chuRch toweR - Sozopol.jpg (S.96) © yelkRokoyade (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:chouMen – BulgaRie.jpg (S. 112); © yeowatzup (cc By 2.0) | wikiMedia.oRg/.../File:veliko taRnovo aRchaeological MuSeuM, BulgaRia (5680780945).jpg (S. 119); © ГП (cc By-Sa 3.0) wikiMedia.oRg/.../File:Мелник ПиринСка Македонија (11).jpg (S.62 g); © Михал орела (cc By 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:MuSeuM oF the RoSe kazanlak.jpg (S. 125); © ненко лазаров (cc By 3.0) | wikiMedia.oRg/.../StReet _ with _ old _ houSeS (S.54-6); © СПаСиМир (cc By-Sa 3.0) | wikiMedia.oRg/.../File:Melnik, BulgaRia 2011.jpg (S. 55).

zdjęcia na okładce:© Ivo Vitanov Velinov | shutterstock.com; Plamen | shutterstock.com; © Marina Karkalicheva | fotolia.com; © ollirg | fotolia.com; © charlathan | fotolia.com.

SkRzydełko: © MrPanyGoff (CC BY-SA 3.0) | wikimedia.org/.../File:Kaliakra Fortress.jpg; © Elena Chochkova (CC BY-SA 3.0) | wikimedia.org/.../File:Plovdiv E3.jpg; © foto-baza; © Edal (CC BY-SA 3.0) | wikimedia.org/.../File:DevilHeadEntrance.jpg © Magdalena Yaramova | fotolia.com; © OmegaTransFer | fotolia.com; © Nenov Brothers | fotolia.com; © Infobgv (CC BY-SA 3.0) | wikimedia.org/.../File:Bulgaria Koprivshtica 10.JPG; © Ptrantina (CC BY-SA 3.0) | wikimedia.org/.../File:Melnik-kasna.JPG; © Nenko Lazarov (CC BY 2.5) | wikimedia.org/.../File:Sveshtari Thracian tomb Bulgaria IFB.JPG

Spis treściHistoria 5Ważne wydarzenia 9Święta, imprezy i festiwale 11Kultura i sztuka 15Religia 19Słynni ludzie 21Geografia 24Flora i fauna 27Kuchnia 30Zakupy 34Informator 36Słowniczek 40

Sofia 43 Informacje turystyczne .................. 52

Góry Riła i Pirin 55Samokow 56Klasztor Riłski 58Błagoewgrad 59Bansko 60Mełnik 61 Informacje turystyczne .................. 64

Rodopy 67Kyrdżali 70Smolan 71Pamporowo 72Jaskinia Diabelskie Gardło 72Cudne mosty 73 Informacje turystyczne .................. 74

Tracja 77Płowdiw 79Stara Zagora 82Asenowgrad 84Jamboł 86 Informacje turystyczne .................. 88

Morze Czarne, Dobrudża i Strandża 91Sozopol 95Burgas 97Pomorie 98Nesebyr 98Warna 101Złote Piaski 103Kompleks pałacowo--ogrodowy Bałczik 104

Przylądek Kaliakra 104Jezioro Srebyrna 105 Informacje turystyczne ................ 106

Bułgaria północno-wschodnia 109Ruse 111Szumen 112Rezerwat historyczno--architektoniczny Madara 112Historyczno- -archeologiczny rezerwat Piska 115Wielki Presław 116Wielkie Tyrnowo 118 Informacje turystyczne ................ 122

Bałkan Środkowy i Wschodni oraz Sredna Gora 125Żerawna 126Kazanłyk 127Grobowiec Goliama Kosmatka 129Grobowiec tracki Ostrusza 130Grobowiec tracki Szuszmanec 131Klasztor Narodzenia Pańskiego 132Skansen Etyra 133Klasztor Drjanowski św. Michała Archanioła 133Trjawna 133Klasztor trojański Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny 135Kopriwsztica 135 Informacje turystyczne ................ 136

Bułgaria Północno-zachodnia 139Plewen 140Łowecz 141Wraca 143Bełogradczik 144Widyń 147 Informacje turystyczne ................ 150

Mapy drogowe 152

Indeks 160

Wydanie I © Copyright for the text, cover and layout by Wydawnictwo SBM Sp. z o.o.Warszawa 2013

ISBN: 978-83-7845-237-9

4 Bułgaria

HISTO

RIAW Bułgarii na każdym niemal kroku znajdują się obiekty archeologiczne, ślady starodawnych religii i wierzeń, tropy tajemniczej wiedzy starożytnych ludów, pozostałości histo-rycznych miast, liczne artefakty, z których słyną miejscowe muzea. Wszystko to przyciąga miłośników turystyki kultu-rowej. Ciepły klimat, wysokie temperatury lata i piaszczy-ste plaże Morza Czarnego są prawdziwym rajem dla sprag-nionych wypoczynku. Sezon turystyczny trwa tu przez cały rok – zimą dobrze wyposażone ośrodki narciarskie gosz-czą amatorów sportów zimowych. Hotele o wysokim stan-dardzie często są też ośrodkami SPA specjalizującymi się w leczeniu różnych chorób. Do tego smaczna, zdrowa, po-łudniowa kuchnia oraz tradycje produkcji wina. Bułgaria to kraj, który jest w stanie spełnić wszelkie oczekiwania współczesnego turysty.

BUŁGARIA

HistoriaTereny dzisiejszej Bułgarii są sceną, na któ-rej rozegrały się wszystkie znane nam etapy rozwoju ludzkości w Europie. Człowiek poja-wił się tu w okresie paleolitu, o czym świad-czą odkryte narzędzia krzemienne oraz malo-widła naskalne. W warneńskiej neolitycznej nekropolii znaleziono złote bransoletki, dia-demy i berła, które udowadniają, że 6000 lat temu w Europie powstała pierwsza wysoko rozwinięta kultura z organizacją państwową oraz wiedzą o obróbce metali.

5

HISTO

RIA

W III tysiącleciu p.n.e. tereny Bułga-rii zamieszkiwały plemiona trackie. Lud ten zostawił po sobie prawdziwe skarby kultury w postaci miast, gro-bowców oraz świątyń megalitycznych, które ujawniły światu niezwykły sy-stem religijny Traków. Zdumiewa on złożonością swej struktury. Podejmu-je się objaśniania takich zagadnień, jak: stworzenie świata, sens i właści-wy sposób życia ziemskiego oraz eg-zystencja człowieka po śmierci.Od VII w. p.n.e. osadnicy z doryckich państw-miast zaczęli zakładać kolo-nie na wybrzeżu Morza Czarnego, a w IV w. p.n.e. ziemie bułgarskie we-szły w skład imperium Filipa II oraz Aleksandra Macedońskiego.

Na przełomie starej i nowej ery ziemie Bułgarii weszły w skład cesar-stwa rzymskiego, a od 395 r. zostały przejęte przez cesarstwo bizantyjskie. W VI w. na tereny Bułgarii wdarli się Słowianie oraz Protobułgarzy. Warto

zaznaczyć, że Protobułgarzy już wte-dy mieli doświadczenia w organizo-waniu struktur państwowych, np. na terenach między dolnymi odcinkami rzek Dniepru, Donu i Kubania założyli Starą Wielką Bułgarię w pierwszej po-łowie VII w. W 681 r. Protobułgarzy, Słowianie oraz ocalała ludność tracka utworzyli państwo pod nazwą Buł-garia, na którego czele stanął chan Asparuch (681–700).

Antyczne popiersie

6

HISTO

RIA

Okres pierwszego państwa bułgar-skiego to przede wszystkim walka o zapewnienie istnienia w sąsiedz-twie Bizancjum. Przełomowe dla lo-sów państwa okazały się: chrystiani-zacja Bułgarii (865 r.), ustanowienie autonomicznego Kościoła bułgar-skiego (870 r.) oraz przyjęcie alfabe-tu słowiańskiego (885 r.). Przypadły one na czas panowania księcia Bory-sa I Michała (852–889). Chrzest Buł-garii uprawomocnił pozycję państwa w  stosunkach z  największymi ów-czesnymi potęgami politycznymi – Bi-zancjum oraz Świętym Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego. Nowa kultura chrześcijańska i nowe ustawodawstwo chrześcijańskie wy-równały status społeczno-polityczny Protobułgarów i Słowian oraz prze-łamały istniejące do tego czasu róż-nice religijne, kulturowe i językowe. Wiele plemion słowiańskich, które zaczęły się osiedlać na terenie Pół-wyspu Bałkańskiego od połowy VI w., przyjęło chrzest już wcześniej. Po ak-cie chrystianizacji Bułgarii nie było już

żadnych przeszkód, aby zjednoczyć kulturowo i  politycznie wszystkich Słowian na półwyspie. Ustanowienie autonomicznego Kościoła wschod-niego miało ochronić państwo buł-garskie przed kulturowo-politycznymi wpływami Bizancjum.

Najważniejszym wydarzeniem w historii średniowiecznej Bułgarii było przyjęcie alfabetu słowiańskiego. Uczniowie św. św. Cyryla i Metodego założyli w Bułgarii szkoły piśmienni-cze, w  których tłumaczono Pismo Święte, księgi liturgiczne, utwory li-terackie, prace naukowe z zakresu nauk przyrodniczych, humanistycz-nych oraz kodeksy prawne. Na tere-nie całego państwa powstały szkoły dla dzieci i dorosłych. Po opanowa-niu alfabetu słowiańskiego wiedza za-warta w przetłumaczonych księgach stała się dostępna dla przeciętnego człowieka. Przyczyniło się to do ma-sowego podnoszenia edukacji i kultu-ry średniowiecznej Bułgarii. Z czasem wykształciła się elita zdolna rywalizo-wać z przedstawicielami Bizancjum.

Widok na twierdzę Carewec w Wielkim Tyrnowie

7

HISTO

RIA

W  konsekwencji Bułgaria stała się pierwszym państwem słowiańskim, które rozwinęło tradycje piśmienni-ctwa słowiańskiego i dało początek słowiańskiej chrześcijańskiej kulturze prawosławnej, a  język starobułgar-ski przezwyciężył dogmat trójjęzycz-ności i stał się językiem liturgicznym na równi z greckim, łacińskim i he-brajskim. Wykształcone tradycje piś-miennicze sięgają później do Rusi Ki-jowskiej i Rosji. Piśmiennictwo bułgar-skie rozkwitło w okresie znanym pod nazwą złoty wiek kultury bułgarskiej. Przypadł on na czas panowania cara Simeona (893–927), który tytułował się „carem Bułgarów i Greków”. Gra-nice państwa sięgały wówczas wy-brzeża Morza Czarnego na wscho-dzie, wybrzeża Morza Egejskiego na południu oraz wybrzeża Morza Adria-tyckiego na zachodzie.

W  1018 r. Bułgaria wyczerpana trwającymi prawie 100 lat wojna-mi znalazła się pod panowaniem Bi-zancjum i dopiero po upływie prawie 170 lat państwo bułgarskie zosta-ło wskrzeszone – po zakończonym sukcesem powstaniu braci bojarów Piotra i Asena (1185 r.). Okres dru-giego państwa bułgarskiego to prze-de wszystkim kontynuacja i rozwój osiągnięć politycznych, kulturowych i gospodarczych pierwszego państwa bułgarskiego. Rozwijały się miasta, rzemiosła oraz handel, rozkwitła ar-chitektura sakralna i świecka. W sto-licy, Wielkim Tyrnowie, działała szkoła malarstwa oraz szkoła piśmiennicza. Drugie państwo bułgarskie osiągnę-ło szczyt potęgi politycznej za cza-sów panowania cara Iwana II Asena

(1218–1241). Granice państwa po-nownie sięgały Morza Czarnego, Egej-skiego oraz Adriatyckiego. Bułgaria stała się potęgą zdolną rywalizować o palmę pierwszeństwa ze Świętym Cesarstwem Rzymskim Narodu Nie-mieckiego oraz Cesarstwem Łaciń-skim. Ta świetność rozwoju politycz-nego, kulturowego i gospodarczego została przerwana tendencjami feu-dalnego rozbicia Bułgarii oraz najaz-dami tureckimi.

W 1396 r. Bułgaria dostała się we władanie Turków na prawie 500 lat. Przełomowy dla zniewolonego kra-ju stał się rok 1762. Wtedy bułgar-ski mnich Paisij opracował Historię słowianobułgarską, która miała uka-zać świetlaną przeszłość politycz-ną dwóch państw bułgarskich oraz wzbudzić wśród Bułgarów poczu-cie dumy z  ich odrębności etnicz-nej w  wielonarodowym imperium osmańskim. To dzieło historyczne, które oficjalnie dało początek bułgar-skiemu odrodzeniu narodowemu, odzwierciedlało całokształt zjawisk zachodzących w  tamtych czasach w  imperium (Bułgarzy, uzyskawszy wyższy status społeczno-gospodar-czy, pragnęli autonomii duchowej i politycznej poprzez utworzenie pań-stwa narodowego). Szczytem dążeń niepodległościowych było powstanie kwietniowe – największe bułgarskie powstanie antytureckie, przygoto-wane pod względem ideologicznym przez najsłynniejszego bohatera na-rodowego okresu odrodzenia – Wa-syła Lewskiego. Zostało ono brutal-nie spacyfikowane przez Turków, któ-rzy nie oszczędzili również ludności

8 Bułgaria

HISTO

RIAPom

nik cara Kalojana w W

arnie

9

HISTO

RIA

cywilnej. Masakry dokonane na Buł-garach stały się głównym powodem wypowiedzenia przez Rosjan wojny Turkom.

Wojna rosyjsko-turecka (1877–1878) zakończyła się odrodzeniem państwa bułgarskiego. Kilka miesię-cy później na kongresie berlińskim mocarstwa europejskie uzgodniły podział nowo powstałego państwa na pięć części. Jedynie dzisiejsze pół-nocne tereny bułgarskie – jako auto-nomiczne Księstwo Bułgarii – stały się oficjalnym sukcesorem politycznym państwowości bułgarskiej. Głównym katalizatorem wydarzeń wewnątrz-politycznych nowo powstałego trze-ciego państwa bułgarskiego była ambicja nadrobienia strat w wymia-rze technologicznym, gospodarczym i kulturowym w stosunku do państw zachodnich. Natomiast głównym mo-torem polityki zewnętrznej było złą-czenie wszystkich terytoriów zamiesz-kanych przez Bułgarów w  ramach jednolitego narodowego państwa bułgarskiego. W  1885 r. Księstwo Bułgarii oraz Rumelia Wschodnia (dzisiejsze tereny południowe Bułga-rii) zjednoczyły się. W 1908 r. Bułgaria ogłosiła pełną niepodległość wobec imperium osmańskiego.

Bułgaria uczestniczyła w  wojnie bałkańskiej (1912–1913). Odniosła wspaniałe zwycięstwa nad armią tu-recką i została zatrzymana dopiero po Stambułem. W następnym roku wybuchła wojna międzysojusznicza, w której Bułgarzy walczyli sami z do-tychczasowymi sprzymierzeńcami oraz przeciwko Turkom i Rumunom. W jej wyniku Bułgaria utraciła część

swoich terytoriów. Rok po zakończe-niu konfliktu wybuchła I wojna świa-towa, w której Bułgaria opowiedzia-ła się po stronie państw centralnych w nadziei na odzyskanie utraconych terytoriów oraz zjednoczenie.

W 1941 r. Bułgaria przystąpiła do osi Berlin–Rzym–Tokio, ale społecz-ność bułgarska stanowczo odmówi-ła wywiezienia obywateli pochodze-nia żydowskiego do obozów śmierci. W ten sposób Bułgaria stała się obok Danii jedynym państwem europej-skim, któremu udało się ochronić Żydów przed tragedią obozów kon-centracyjnych.

Na konferencji w Jałcie, a później w Poczdamie w 1945 r., uzgodnio-no objęcie Bułgarii radziecką strefą wpływów. W 1989 r. w Bułgarii upadł system polityczny podporządkowany Związkowi Radzieckiemu. W 2004 r. Bułgaria przystąpiła do NATO, a  w  2007 została członkiem Unii Europejskiej.

WAŻNE WYDARZENIA• 681 Powstaje państwo bułgarskie

założone przez Protobułgarów, Sło-wian i Traków.

• 717 Bułgarski chan Terweł zwycię-ża z Arabami pod Stambułem, za-trzymując ich inwazję w kierunku Europy Zachodniej.

• 865 Bułgarski chan Borys przyjmu-je chrzest od bizantyjskiego cesa-rza Michała III.

• 870 Powstaje autonomiczny Koś-ciół bułgarski, który przyjmuje ob-rzędy wschodnie, ustanawia jednak język starobułgarski językiem litur-gicznym.

10 Bułgaria

HISTO

RIA

• 885 Powstają dwie główne szko-ły piśmiennicze (założone przez uczniów Cyryla i Metodego): pre-sławska oraz ochrydzka, które kła-dą fundament pod chrześcijańskie piśmiennictwo słowiańskie.

• 896 Pod zwierzchnictwem buł-garskiego cara Simeona rozkwita twórczość szkół piśmienniczych – złoty wiek kultury bułgarskiej.

• 927 Bułgaria na drodze wojen z Bi-zancjum uzyskuje nowe terytoria, zajmując obszar między wybrze-żami mórz: Czarnego, Egejskiego i Adriatyckiego.

• 1018 W efekcie ponadstuletnich wojen bizantyjsko-bułgarskich osła-bione państwo zostaje podporząd-kowane Bizancjum.

• 1185 Wybucha powstanie bułgar-skich bojarów Piotra i Asena – od-radza się państwo bułgarskie.

• 1230 Po zwycięskich wojnach z Grekami granice Bułgarii ponow-nie sięgają wybrzeży mórz: Czarne-go, Egejskiego i Adriatyckiego.

• 1396 Bułgaria dostaje się w ręce

Turków osmańskich i  pozostaje w niewoli przez 500 lat.

• 1762 Oficjalny początek bułgarskie-go odrodzenia narodowego. Bułga-rzy dążą do utworzenia niezależnego państwa.

• 1878 Bułgaria uzyskuje niepodle-głość, wyzwala się spod jarzma im-perium osmańskiego.

• 1885 Po skutecznej zbrojno-dy-plomatycznej akcji Księstwo Bułga-rii i Rumelia Wschodnia ogłaszają zjednoczenie.

• 1908 Bułgaria ogłasza pełną niepodległość wobec imperium osmańskiego.

• 1941 Bułgaria nie dopuszcza do wywiezienia bułgarskich Żydów do obozów śmierci.

• 1944 Wojska sowieckie zajmują te-rytoria Bułgarii. Kraj staje się częś-cią tzw. bloku wschodniego.

• 1989 Powstają fundamenty pań-stwa demokratycznego.

• 2004 Bułgaria przystępuje do NATO.• 2007 Bułgaria staje się członkiem

Unii Europejskiej.

Bułgarski parlament Zgromadzenie Narodowe

11

ŚWIĘTA

, IMPREZY I FESTIW

ALE

STYCZEŃSurwaki (Wasilowden) – św. Wasyla, Nowy Rok (1 stycznia) – składanie ży-czeń błogosławieństwa i zdrowia po-przez surwakane. Chrzest Pański (Objawienie) 6 stycznia. Iwanowden – św. Jana Chrzciciela (7 stycznia), jedno z  ważniejszych świąt cerkiewnych. Międzynarodowy Festiwal Gier Maskowych – Surva (ostatni week-end stycznia) odbywa się w mieście Pernik.

LUTYTrifon Zarezan – święto wina (1 lub 14 lutego).

Święta, imprezy i festiwale

Jest wiele powodów do świętowania: święta związane z religią i uroczyste obrzędy, które wynikają z bułgarskiej tradycji, historii i kul-tury, przeplatają się z festiwalami muzyczny-mi i tanecznymi oraz świętami państwowymi.

Misteria kukierskie (ostatni weekend przed Wielkim Postem) – wygnanie złych mocy i demonów oraz zapew-nienie urodzaju i zdrowia.

MARZECBaba Marta, Martuwane (1 marca) – obdarowywanie się martenicami z ży-czeniami szczęścia, zdrowia i płodno-ści. Dzień wyzwolenia Bułgarii z niewoli tureckiej (3 marca). Międzynarodowy Festiwal Filmo-wy Sofia Film Fest (od końca pierw-szej do końca drugiej dekady marca) w Sofii. Międzynarodowy Festiwal Mar-cowe Dni Muzyczne (druga połowa marca) w Ruse. Zwiastowanie Pańskie (25 marca).

KWIECIEŃPrawosławne Święta Wielkanoc-ne. Europejski Festiwal Muzyczny (od ostatniej dekady marca) w Warnie.

MAJGergiowden (6 maja) – św. Jerzego, patrona wojska bułgarskiego.

12 Bułgaria

ŚWIĘTA

, IMPREZY I FESTIW

ALE

Misteria kukierskie

Kavarna Rock Fest

Międzynarodowy Festiwal Mu-zyczny „Sofijskie Tygodnie Mu-zyczne” (od 23 maja) w Sofii. Święto Piśmiennictwa i  Kultury Słowiańskiej (24 maja)..

CZERWIECŚwięto Róży (pierwszy weekend czerwca) w Kazanłyku. Misteria nestynarskie (3 czerwca) – taniec z ikoną na żarze, odbywa się we wsi Byłgari. Międzynarodowy Festiwal Teatral-ny „Warneńskie Lato” (pierwsza de-kada czerwca) w Warnie. Międzynarodowy Festiwal Muzyczny „Warneńskie Lato” (od drugiej połowy czerwca do końca lipca) w Warnie. Eniowden (24 czerwca) – zbieranie ziół. Międzynarodowy Festiwal Sztuk „Perperikon” (ok. 24 czerwca) orga-nizowany w miejscowościach Perperi-kon, Kyrdżali, Tatuł.

LIPIECKavarna Rock Fest – największy na Półwyspie Bałkańskim festiwal muzyki hard rock, heavy metal, death metal oraz thrash metal, Kawarna.

SIERPIEŃMiędzynarodowe Zawody Dudziar-skie (początek sierpnia) we wsi Gela. Spirit of Burgas (w pierwszej po-łowie sierpnia) – forum wszystkich

13

ŚWIĘTA

, IMPREZY I FESTIW

ALE

Festiwal Spirit of Burgas

Obrząd z misteriów kukierskich

nurtów muzyki współczesnej, od muzyki elektronicznej (trans, techno, chillout, ambient, house) po funk, hip-hop i jazz, któremu w 2009 r. „The Times” przyznał tytuł jednej z 20 naj-lepszych światowych destynacji mu-zyki współczesnej. Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny (15 sierpnia). Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Miłość jest szaleństwem” (ostat-ni piątek sierpnia – pierwsza dekada września) w Warnie. Festiwal Sztuk Apolonia (koniec sierpnia – pierwsza dekada września) w Sozopolu.

WRZESIEŃDzień Zjednoczenia Bułgarii (6 września). Światowy Festiwal Kina Animacyjne-go (koniec pierwszej dekady – począ-tek drugiej dekady września) w Warnie. Dzień Niepodległości Bułgarii (22 września).

PAŹDZIERNIKMiędzynarodowy Festiwal Płowdiw-skie Jazz Wieczory w Płowdiwie. Dimitrowden (26 października) – św. Dymitra.

LISTOPADMiędzynarodowy Festiwal Architek-tury w Sofii.

GRUDZIEŃWigilia Bożego Narodzenia (24 grudnia). Święta Bożego Narodzenia (25–26 grudnia).

14 Bułgaria

KULTU

RA I SZTU

KATradycyjny strój bułgarski

15

KULTU

RA I SZTU

KA

Bułgarska kul tura jako taka powsta je w  drugie j połowie VII w. Po przybyciu Słowian oraz Protobułgarów na Półwysep Bał-kański rozpoczyna się proces wza-jemnego przenikania się ich kultur z  kulturą Traków. W  następstwie formuje się swoista kultura bułgar-ska, która ma zasadniczo charakter słowiański, lecz wzbogacona jest osiągnięciami cywilizacyjnymi Tra-ków i Protobułgarów.Pierwszymi świadectwami dotyczą-cymi kultury bułgarskiej są znalezi-ska archeologiczne oraz pamiątki etnograficzne. Bardzo ważnym źród-łem wiedzy o  kulturze bułgarskiej z końca IX i początków X w. są: dzieło literackie Szestodnew – opracowa-ne przez Joana Egzarchę (bułgar-ski pisarz żyjący na przełomie IX i  X w.) – oraz pozostałości dwóch

pierwszych stolic – Pliski oraz Wiel-kiego Presławia. Osiągnięcia archi-tektury, piśmiennictwa, ubioru oraz stan rozwarstwienia społecznego wskazują, że w tym okresie kultura bułgarska uzyskuje zasadnicze cechy kultury chrześcijańskiej, niemniej jed-nak wzbogacona jest osiągnięciami z czasów przedchrześcijańskich. Ba-zyliki, dominujący typ architektury sakralnej do końca IX w., zostają za-stąpione cerkwiami krzyżowo-kopuło-wymi oraz tzw. cerkwiami konchalny-mi. Cechuje je złożoność i dynamizm objętości oraz płaszczyzny kompozy-cji. Oryginalność i różnorodność buł-garska szkoła architektoniczna osią-ga przede wszystkim poprzez swo-bodne łączenie różnych planów oraz tradycji architektonicznych. Najczęś-ciej używanymi materiałami archi-tektonicznymi są marmur, cegły oraz

Kultura i sztukaOd głębokiej starożytności ziemie Bułgarii były zamieszkiwane przez różne plemiona i naro-dy. Ich kultura oraz sposób życia wpłynęły na oblicze kultury bułgarskiej. Przed założeniem państwa bułgarskiego tereny między Dunajem a Morzem Egejskim zamieszkiwali Trakowie, starożytni Grecy i Ilirowie, którzy reprezento-wali wysoki poziom kultury antycznej. Bardzo duże znaczenie miała kultura tracka z niezwy-kle ciekawą sztuką z zakresu architektury, rze-miosła i malarstwa.