Informacje na temat Zabytków w powiecie kolskimParafia św. Andrzeja Apostoła Kościelcu

Parafia Świętego Andrzeja Apostoła w Kościelcu - rzymskokatolicka parafia położona w zachodniej części gminy Kościelec. Administracyjnie należy do dekanatu kolskiego I (diecezja włocławska). Zamieszkiwana przez ok. 3600 wiernych.HistoriaParafia Świętego Andrzeja Apostoła w Kościelcu została założona prawdopodobnie w drugiej połowie XII wieku. W 1522 została złączona z prepozyturą parafialną w Kole, drugi raz włączona do tej prepozytury w 1764 r. W 1865 r. otrzymała samodzielnego proboszcza.

ArchitekturaCzęść romańska (obecne prezbiterium) została wymurowana z kostki granitowej. Jest to pomieszczenie salowe, zamknięte niższą i nieco węższą apsydą. Od północy przylega do niej zakrystia i skarbczyk, które murowano z cegły w układzie polskim. Nad apsydą znajduje się sklepienie hemisferyczne, w zakrystii i skarbczyku – kolebkowe. W prezbiterium umieszczono dwa okienka romańskie, a w dawnej nawie ślady romańskich otworów okiennych i duże okno gotyckie - ostrołukowe. Zakrystia oszkarpowana, na cegłach odnaleźć można m.in. datę budowy (1601).Ołtarz główny reprezentuje styl rokokowy. W jego centrum umieszczono obraz Matki Bożej Częstochowskiej pochodzący prawdopodobnie z XVIII wieku. Dwa ołtarze boczne posiadają charakter barokowy, w jednym z nich ustawiono obraz św. Rocha z XVIII wieku. Ponadto w świątyni znajduje się kropielnica z 1771 r.Na północ od kościoła, w niewielkim parku, położona jest figura św. Jana Nepomucena z drugiej połowy XVIII wieku, wykonana z piaskowca. Ustawiona na bogato profilowanym słupie, ozdobionym czterema inskrypcyjnymi kartuszami.Informacje ogólneW skład granic administracyjnych parafii wchodzą:

· gmina Kościeleco Kościeleco Dąbrowice Częścioweo Dąbrowiceo Gąsiorów

o Gozdów - część zachodniao Mariampolo Straszków - część centralna i zachodniao Trzęśniewo Waki

Na terenie parafii położone są obiekty sakralne:· kościół parafialny św. Andrzeja Apostoła w Kościelcu· kaplica cmentarna w Kościelcu· kaplica filialna w Trzęśniewie

Placówki edukacyjne znajdujące się w granicach administracyjnych parafii:· Kościelec

o Zespół Szkóło Zespół Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego im. Stanisława Staszica

· Trzęśniewo Szkoła Podstawowa

DuszpasterstwoKapłani pracujący w parafii:

· proboszcz:o ks. Władysław Waszak

Odpusty parafialne:· 30 listopada - św. Andrzeja, apostoła

Parafia św. Stanisława w Białkowie Kościelnym

Parafia Świętego Stanisława Biskupa Męczennika w Białkowie Kościelnym - rzymskokatolicka parafia położona w centralnej części gminy Kościelec. Administracyjnie należy do dekanatu kolskiego I (diecezja włocławska). Zamieszkuje ją ok. 1000 wiernych.

KościółDrewniany kościół Świętego Stanisława Biskupa z 1809 r. Jest on budynkiem jednonawowym z nieco węższym prezbiterium. Nad jego dwuspadowym dachem góruje wieżyczka na sygnaturkę. Wnętrze przykrywa strop płaski. W neogotyckim ołtarzu barokowe rzeźby: Pieta i św. Paweł.Informacje ogólneW skład granic administracyjnych parafii wchodzą:

· gmina Brudzewo Koble

· gmina Kościeleco Białków Górnyo Białków Kościelnyo Daniszewo Leszczeo Łęka

o Police ŚrednieNa terenie parafii położone są obiekty sakralne:

· kościół parafialny św. Stanisława Biskupa w Białkowie Kościelnym· kaplica filialna w ŁęceDuszpasterstwo

Kapłan pracujący w parafii:· proboszcz:

o ks. Stanisław Cyl

Zamek w Kole

Ruiny zamku królewskiego wzniesionego przed 1362 r. przez króla Kazimierza III Wielkiego. Położony na wzniesieniu nad rzeką Wartą. Położony 2 km na zachód od centrum miasta Koło.Zamek w Kole powstał z inicjatywy Kazimierza Wielkiego, co potwierdza w swych kronikach Jan Długosz. Bardzo rzadką cechą zamku było to, że stanowił samodzielne założenie obronne, a nie był powiązany jak inne zamki z miastem, które lokowano w 1362 r. Szczyt świetności warownii przypadł na XV w., kiedy urządzano na nim zjazdy szlachty i odwiedzali go królowie. W drugiej połowie XVI w. zamek stracił na znaczeniu, a jego powolna śmierć zaczęła się od zniszczeń w czasie najazdu Szwedów. W latach 1696-1763 założenie było własnością benedyktynów, którzy rozpoczęli rozbiórkę zamku. Pod koniec XVIII w. warownia była już ruiną, natomiast dalsze rozbiórki w XIX w. oraz działanie Warty sprawiły, że do czasów obecnych zachowała się jedynie część zamku.Badania archeologiczne z 1976 r. ujawniły na terenie zamku fundamenty budynku, który może świadczyć, iż zamek powstał już za czasów Władysława Łokietka.

HistoriaJan Długosz twierdzi, że przed 1362 r. Kazimierz III Wielki wystawił przywilej zezwalający Henrykowi, byłemu wójtowi w Warcie, na lokalizację zamku w Kole. Został wybudowany w ostatnich latach panowania Kazimierza, czyli przed lokacją samego Koła. Badania archeologiczne wykazały, ze zamek mógł istnieć już w czasach przedkazimierzowskich, w formie wieży mieszkalnej na planie prostokąta, zbudowanej z cegły na fundamentach kamiennych i odwiedzionej wałem drewniano-ziemnym. Gród ten otaczał rozlewiska rzeki Warty. Razem z zamkiem w tym okresie zostały wybudowane również: ratusz i kościół farny Podwyższenia Świętego Krzyża, czyli

pierwsze budowle murowane w Kole. Kazimierz Wielki przyjmował tu poselstwo Związku Jaszczurczego. Po bitwie pod Grunwaldem podejmowano w niej ważne decyzje o dalszym prowadzeniu wojny, a kiedy zawiązywał się opozycyjny dla Zakonu Związek Pruski, jego przedstawiciele spotkali się z Kazimierzem Jagiellończykiem właśnie w Kole. Od połowy XVI wieku zamek zaczął podupadać. W 1655 roku zajęli go Szwedzi. W XVIII wieku August III nadał zamek bernardynom kolskim, którzy rozpoczęli rozbiórkę w celu uzyskania materiału budowlanego dla odbudowy zniszczonego klasztoru, jednak silna zaprawa łącząca kruchą cegłę uniemożliwiła całkowitą rozbiórkę murów budowli. Zamek kolski był warownia o znacznych walorach obronnych. W latach 50. XX wieku zamek poddano konserwacji. Podczas prac archeologicznych w latach 70. pracownicy Muzeum Okręgowego w Koninie odkryli m.in. nieznane dotąd fundamenty, umożliwiające pełniejszą rekonstrukcję planu budowli. Znaleziono również wiele pozostałości takich jak szkiełka okienne, fragmenty naczyń szklanych, figurkę szachową. Zagadką nadal jest lokalizacja bramy wjazdowej. Podobno wjazdu do zamku strzegła wieżą bramna w kutynie wschodniej, wysunięta przed mur obronny. Częste wylewy Warty oraz "gospodarni" wielkopolscy mieszkańcy sprawiły, że z dawnego zamczyska pozostały zaledwie niewielkie fragmenty murów, które po II wojnie światowej zabezpieczono.Budowla była średniowieczną typową fortecą, ale też przez wiele lat siedzibą starostów kolskich. Przez wiele wieków Koło, dzięki zamku, stanowiło ważny punkt warowny państwa polskiego na terenie Wielkopolski. Zamek bywał odwiedzany przez królów polskich, odbywały się w nim również zjazdy szlachty wielkopolskiej od 1433 roku .Zamek był przede wszystkim budowlą o charakterze militarnym, toteż przypuszcza się, że wyposażenie było raczej skromne. Być może bogatszy wystrój architektoniczny zastosowano w budynku na terenie zamku podczas rezydowania w nim księżnej Anny Sochaczewskiej. Od połowy XVI stulecia stracił znaczenie i zaczął popadać w ruinę. Dziś już możemy oglądać tylko fragmenty zewnętrznych murów, fundamenty wieży bramnej i dolną część drugiej wieży. Do rejestru zabytków ruiny zostały wpisane 17 stycznia 1953 roku.

ARCHITEKTURAZamek stanowił prostokątne założenie o powierzchni około 2000 metrów2 z potężną, ulokowaną w południowym narożu, wysuniętą z lica muru wieżą główną o podstawie na planie zbliżonym do kwadratu (ok 12x13 metrów) i cylindrycznej nadbudowie. Warownia zbudowana jest z cegły na fundamentach z kamieni eratycznych (otoczaków). Usytuowano ją w ten sposób, aby wykorzystać naturalne warunki obronne, na sztucznym wzniesieniu w zakolu Warty, która w tamtych czasach płynęła kilkoma odnogami, przez co w niektórych miesiącach zamek praktycznie znajdował się na wyspie. Brama mieściła się po wschodniej stronie zespołu. Od zewnątrz do zachodniego odcinka murów obwodowych przylegał gmach mieszkalny wzniesiony na planie prostokąta o wymiarach 17x25 m. Dziedziniec wypełniono zabudową drewnianą, mury zwieńczone były blankami i obiegającym je gankiem dla straży. Przypuszczalnie w dolnych partiach wieży mieściło się więzienie.

Spichlerz W Kole

Spichlerz zbożowy w Kole - jedyny zachowany do naszych czasów pruski magazyn w mieście. Pochodzący z przełomu XVIII i XIX wieku. Położony jest nad rzeką Wartą, na terenie osiedla Stare Miasto.22 września 1950 roku został wpisany do rejestru zabytków.

Informacje ogólne

Znajdujący się nad Wartą pruski spichlerz, zbudowany został na przełomie XVIII i XIX wieku. Zachował się jako jedyny z kilkunastu, które stały dawniej nad rzeką – kilka zostało wyburzonych tuż po II wojnie światowej w związku z budową fabryki Zremb. Jest to budynek o konstrukcji sumikowo-łątkowej, obecnie nie jest wykorzystywany do żadnych celów. W pewnym okresie odbywały się tam koncerty w ramach Koło Bluesa Festival. Jest jednym z najstarszych zachowanych nieruchomych zabytków miasta Koła. Położony jest w pobliżu Mostu Warszawskiego, przy ulicy Żelaznej.

Dworzec kolejowy w Kole

Został wzniesiony przy nowo wybudowanej linii kolejowej łączej Kutno ze Strzałkowem w latach 1925 - 1928. Wraz z nim wybudowano wieżę ciśnień. Dworzec wraz z budynkami stacyjnymi znajduje się przy ulicy Kolejowej, na terenie osiedla Przedmieście Warszawskie.

Remont dworca w kole Odnowiony, bardziej funkcjonalny i bezpieczny – takie zmiany czekają dworzec w Kole. Jeszcze w trzecim kwartale tego roku rozpocznie się jego remont. Polskie Koleje Państwowe S.A. ogłosiły przetarg na wykonawcę prac budowlanych. Zabytkowy dworzec w Kole czeka odnowienie elewacji, częściowa wymiana konstrukcji dachowej, wymiana instalacji oraz okien i drzwi. Wewnątrz, między innymi w holu dworca, zostanie wykonana nowa posadzka oraz położone będą nowe tynki. Dla zwiększenia bezpieczeństwa podróżnych zainstalowany będzie monitoring. Zlikwidowane zostaną bariery architektoniczne, dzięki czemu dworzec będzie dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych i mających problemy z poruszaniem się. Prace remontowe na dworcu w Kole zakończą się w IV kwartale 2011 r. Rozpoczną się już wkrótce, bo jeszcze w trzecim kwartale bieżącego roku. 16 lipca br. Polskie Koleje Państwowe S.A. ogłosiły przetarg na wykonawcę prac budowlanych. Termin składania ofert mija 3 sierpnia. Planowany koszt inwestycji to 4 mln. złotych. Będą to środki z budżetu państwa oraz środki własne PKP S.A. Dworzec w Kole

został oddany do użytku w 1928 roku. Jest jednym z nielicznych dworców, wybudowanych w tamtym okresie na trasie z Poznania do Warszawy, które przetrwały do naszych czasów. W ciągu doby przewija się przez niego około 1000 podróżnych. Remont dworca w Kole to nie jedyna inwestycja realizowana przez PKP S.A. w Wielkopolsce. Największą z nich będzie budowa Zintegrowanego Centrum Komunikacyjnego w Poznaniu o wartości 160 mln euro. Obejmie ono nowy dworzec kolejowy, parking na 900 samochodów oraz dworzec autobusowy. Polskie Koleje Państwowe S.A. podpisały umowę inwestycyjną z developerem Trigranit Development Corporation, która otwiera drogę do tego przedsięwzięcia. Budowa nowego dworca ma być zakończona w II kwartale 2012 roku.Ponadto, pod koniec bieżącego roku zakończy się remont dworca w Puszczykówku, a w roku 2011 Dworca Letniego w Poznaniu. W I kwartale 2012 roku ukończony zostanie remont dworca w Lesznie. W kolejnych latach planowane są także prace remontowe na dworcach: w Luboniu, Swarzędzu, Kaliszu, Kępnie, Chodzieży, Jarocinie, Kobylnicy. Polskie Koleje Państwowe prowadzą wielki program rewitalizacji dworców kolejowych. Jest to największa modernizacja dworców od 20 lat!Do 2012 roku w rewitalizację dworców zostanie zainwestowane ponad 980 mln złotych. Modernizacje dworców finansowane są z funduszy Unii Europejskiej (547 mln złotych), budżetu Państwa (434 mln złotych) oraz funduszy własnych PKP S.A. (102 mln złotych). Przez dwa lata (2008-2009) przygotowano niezbędną dokumentację, pozwolenia administracyjne, uzgodnienia z samorządami oraz finansowanie projektów. PKP S.A. współpracuje także z dużymi firmami developerskimi, które są współinwestorami przebudowy dworców w Katowicach, Poznaniu oraz Warszawie (Warszawa Zachodnia). Wartość przygotowywanych wspólnie inwestycji z developerami wynosi ponad 1,5 mld złotych. Wyremontowane i zmodernizowane dworce będą bardziej funkcjonalne, wyposażone w nowe rozwiązania stosowane w przestrzeniach publicznych, bezpieczniejsze dzięki nowoczesnemu systemowi monitoringu i przystosowane do potrzeb osób mających trudności w sprawnym poruszaniu się. Tworzona nowa marka – Dworzec Polski – stanie się prawdziwą przystanią w podróży. Zapewni podróżnemu maksimum komfortu i poczucia bezpieczeństwa, pełny dostęp do informacji i oferty przewoźników oraz możliwość atrakcyjnego spędzenia czasu wolnego przed i po podróży. Dworzec Polski będzie przyjazny podróżnemu, służący informacją, komfortowy, bezpieczny, nowocześnie zarządzany, zintegrowany z systemem transportu publicznego, ale też silnie powiązany z przestrzenią miasta. Obiekty pod marką Dworzec Polski, będą nowoczesnymi węzłami komunikacyjnymi łączącymi różne środki transportu z parkingami, dodatkowymi usługami komercyjnymi, rozrywkowymi, biurowymi, ale też hotelowymi i gastronomicznymi. W obiektach Dworca Polskiego znajdzie dla siebie miejsce biblioteka, klub pracy twórczej, galeria artystyczna, klub muzyczny, ale też kina i teatry.

Chełmno

Informacje ogólne

Firma budowlana Janiaków była podwykonawcą przy budowie dworca. Budynek jest unikatowy, ponieważ został zachowany jako jeden z nielicznych wybudowanych po I wojnie światowej budowli dworcowych przy trasie prowadzącej do Warszawy. Bardzo podobny dworzec stał w Koninie aż do lat 70. XX wieku. Jedną z ciekawostek budynku dworca kolejowego w Kole jest istnienie tablicy pamiątkowej na jego północnej ścianie. Upamiętnia ofiary bestialskiego nalotu Luftwaffe na teren przyległy do dworca oraz pociąg w którym znajdowała się ewakuowana ludność z Krotoszyna i Jarocina (skład znajdował się na bocznym torze). Tragedia ta miała miejsce 2 września 1939 r., zginęło około 250 osób, zostali pochowani na cmentarzu rzymskokatolickim w Kole.

W 2010 r. pojawiła się koncepcja remontu budynku dworcowego oraz przebudowy otoczenia wraz z peronami stacyjnymi. Zgodnie z propozycją Urzędu Miasta do gmachu miałaby wprowadzić się Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna, która od 1945 r. zajmuje budynek ewangelicko-

augsburskiejpastorówki, zlokalizowany przy ul. Sienkiewicza. Obsługa stacji kolejowej miałaby zajmować niewielką część dworca.

Głaz przed dworcem

Następnym upamiętnieniem lat wojny i straszliwych mordów hitlerowców jest głaz przed kolskim dworcem. Upamiętnia 80 tysięcy Żydówtransportowanych tędy z łódzkiego getta do obozu masowej zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem. Tutaj odbywała się przesiadka Żydów zmierzających do obozu na wagony kolejki wąskotorowej. Na głazie znajduję się upamiętniający tekst w dwóch językach – polskim oraz niemieckim.

Chełmno nad Nerem położone jest przy drodze nr 473 łączącej Koło i Dąbie, w odległości 18 km od Koła. Jadąc od Koła w kierunku Dąbia, tuż przed miejscowością Chełmno znajduje się hitlerowski obóz zagłady.Dojazd do obozu jest bardzo dobrze oznaczony (kierunkowskazy znajdują się zarówno od strony Koła jak i od strony Dąbia). Ponadto pomnik upamiętniający ofiary obozu widoczny jest z drogi nr 473.Muzeum byłego obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem składa się z niewielkiej izby muzealnej, lapidarium, pozostałości zbiorowych mogił oraz krematoriów. W izbie muzealnej zgromadzone zostały fotografie, karty identyfikacyjne ofiar, listy i zapiski więźniów, listy transportowe. Lapidarium utworzono z nagrobków ze zniszczonego w czasie II wojny światowej cmentarza żydowskiego w Turku.

Obóz zagłady w Chełmie nad Nerem uruchomiono w grudniu 1941 roku, w tym czasie sprowadzono do obozu pierwsze transporty więźniów. Byli to Żydzi z pobliskich miejscowości: Koła, Dąbia, Izbicy Kujawskiej oraz jeńcy zatrzymani w czasie działań wojennych. Obóz w Chełmnie nad Nerem władze hitlerowskie traktowały jako poligon doświadczalny – wypróbowywano metody masowej zagłady oraz usuwania śladów tej działalności. W początkowym okresie działalności, do niszczenia ciał zamordowanej ludności wykorzystywano niegaszone wapno (pozostałości wykryto w czasie badań laboratoryjnych ziemi pobranej w czasie prac archeologicznych). Metoda niszczenia ciał za pomocą wapna okazała się mało efektywną i w późniejszym etapie działalności obozu ciała palono najpierw w polowych, a później w stałych krematoriach. Metody wypróbowane i skuteczne w przypadku obozu w Chełmnie następnie wykorzystywano w pozostałych obozach zagłady – Oświęcimiu i Treblince.

na fot. pozostałości krematorium, w ścianach widoczne są metalowe elementy wózków dziecięcych używanych do zbrojenia betonu.Decyzję o utworzeniu obozu zagłady w Chełmnie podjęły władze Kraju Warty już w dniu 16 lipca 1941 r., o czym świadczy pismo Heinz Rudolf Höpnera do Adolfa Eichmanna. Las rzuchowski w okolicy Chełmna został wskazany jako idealne miejsce do przeprowadzenia masowego mordu ze względu na położenie – było to miejsce ukryte wśród drzew, w bezpośrednim sąsiedztwie drogi łączącej Koło z Łodzią. Więźniów można było transportować zarówno samochodami oraz koleją do Koła i stamtąd kolejką wąskotorową do Chełmna. Poza tym Chełmno był niewielką miejscowością i dzięki temu łatwiej było utrzymać działania w tajemnicy poprzez zastraszanie miejscowej ludności.Tak więc obóz zagłady w Chełmnie rozpoczął swą działalność jeszcze przed konferencją w willi Wannsee w Berlinie (z dnia 20 stycznia 1942 r), podczas której formalnie przywódcy III Rzeszy podjęli decyzję o masowej eksterminacji ludności żydowskiej.

Obóz w Chełmnie nad Nerem działał w dwóch okresach tj. od 08.12.1941 r do dnia 11.04.1943 r. oraz 23.06.1944 r. do dnia 18.01.1945 r.

W dniu 8 grudnia 1941 roku, w obozie dokonano eksterminacji ludności pochodzenia żydowskiego z pierwszego transportu z Koła, Dąbia, Kłodawy oraz Izbicy Kujawskiej. Eksterminacji dokonywano w przewoźnych komorach gazowych tj. specjalnie przystosowanych samochodach ciężarowych. Ludność zamkniętą w naczepach tych samochodów truto za pomocą doprowadzanych do naczepy spalin samochodowych. Zwłoki następnie grzebano w zbiorowych mogiłach w głębi lasu Żuchowskiego.W 1942 roku wstrzymano transporty więźniów do obozu ze względu na zagrożenie epidemiologiczne. Wówczas komendant obozu zdecydował o ekshumacji zwłok i ich spaleniu pierwotnie w polowych krematoriach.Obóz zakończył swoją działalność w kwietniu 1943 roku.Drugi okres działalności obozu wiązał się z rozpoczęciem likwidacji getta w Łodzi. W okresie 23.06 – 14.07.1944 roku obóz przyjął 10 transportów Żydów z getta łódzkiego, łącznie 7.196 osób. Obóz stał się jednak zbyt mały i zbyt mało wydajny w odniesieniu do celu hitlerowskich władz III Rzeszy eksterminacji ludności żydowskiej. Wstrzymano więc transporty więźniów do Chełmna , pozostała przy życiu grupa 47 więźniów przeznaczona została do likwidacji pozostałości po obozie i zacieraniu śladów zbrodni. W przeddzień wkroczenia Armii Czerwonej do Chełmna więźniowie wywołali bunt i części z nich udało się uciec.

na fot. widoczne prace archeologiczne prowadzone przez Muzeum Okręgowe w KoninieLiczbę ofiar obozu w Chełmnie szacuje się na 160.000 – 200.000 osób. Ofiarami byli głównie Żydzi (również z Europy Zachodniej – Niemiec, Austrii i Luksemburga) oraz grupa ok. 5.000

Cyganów, dzieci z Zamojszczyzny oraz czeskich Lidic, żołnierze radzieccy i polscy.Twórcą obozu i jego pierwszym komendantem był Herbert Lange (pełnił tę funkcję do 1942 r.), następnie kierownictwo obozem przejął Johann Bothmann.Po zakończeniu II wojny światowej, w latach 60-tych, w Polsce oraz w Niemczech odbyły się procesy członków załogi obozu. W ich wyniku na karę śmierci skazano zastępcę komendanta obozu oraz jednego z szoferów, kolejnych 7 członków załogi skazano na kary pozbawienia wolności (najdłuższe kary 15 lat pozbawienia wolności odbyli kierowcy samochodów, w których zabijano więźniów).

Proces Polaka - ostatniego członka obsługi obozu w Chełmnie nad Nerem odbył się w 2001 roku przed Sądem Okręgowym w Koninie. W wyniku procesu został on skazany na karę 8 lat pozbawienia wolności za pomocnictwo w ludobójstwie.Muzeum byłego obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem zostało oficjalnie otwarte w dniu 17 czerwca 1990 roku jako Oddział Muzeum Okręgowego w Koninie. Dzięki staraniom pracowników Muzeum w Koninie teren byłego obozu został wpisany do rejestru zabytków w dniu 08.08.1994 r. pod nr 509/250. W dalszym ciągu na terenie obozu trwają prace archeologiczne.Obóz zagłady w Chełmnie nad Nerem można zwiedzać przez cały rok: w okresie od 1 kwietnia do 30 września codziennie w godzinach 10.00 – 18.00; w okresie od 1 października do 31 marca od poniedziałku do piątku w godzinach 8.00 – 14.00. Teren badań archeologicznych udostępniane są dla zwiedzających w okresie od 1 czerwca do 30 września, w dni robocze, w godzinach od 8.00 – 18.00Wstęp do Muzeum jest bezpłatny.

Historia

Wzmiankowana po raz pierwszy w 1136 r. Już wówczas była własnością arcybiskupów gnieźnieńskich. Od połowy XVI wieku stanowiła centrum klucza składającego się z sześciu wsi. Istniał tutaj także folwark arcybiskupi. W 1837 r. generał lejtnant Karol Bystram otrzymuje jako darowiznę majątek, którego centrum stanowi dawny pałac arcybiskupi. Jest to nagroda za zasługi wojenne i tłumienie powstania listopadowego. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości majątek przechodzi na własność Skarbu Państwa. W dniu 7 października 1863 r. doszło w pobliżu wsi do potyczki pomiędzy kilkudziesięcioosobowym oddziałem jazdy powstańczej a kozakami. W połowie listopada 1914 r. w okolicach Chełmna i Rzuchowa dochodzi do bitwy pomiędzy wojskami rosyjskimi i niemieckimi. Świadectwem tamtych wydarzeń jest cmentarz wojenny, na którym spoczywają polegli w bitwie żołnierze. W czasach drugiej wojny światowej istniał tutaj niemiecki obóz zagłady Kulmhof. W okresie okupacji Niemcy zmienili nazwę wsi na niem. Kulmhof an der Nehr (1939-45). 31 stycznia 1942 naziści za próbę poinformowania opinii publicznej o istnieniu obozu, dokonują aresztowania sekretarza gminy, Stanisława Kaszyńskiego. Wkrótce potem zostaje aresztowana również jego żona Karolina Kaszyńska. Kaszyński zginął rozstrzelany trzy dni później. 7 kwietnia 1943 r. pałacyk został zburzony przez Niemców. W 1973 r. otwarto nowo wybudowaną szkołę podstawową, która od 1999 r. nosi imię Adama Mickiewicza.

Obóz zagładyW 1941 Niemcy utworzyli tutaj jeden z pięciu - obok Bełżca, Sobiboru, Treblinki i Auschwitz-Birkenau - na ziemiach polskich obóz zagłady Kulmhof. Przed przystąpieniem do organizacji ośrodka Niemcy wywieźli ze wsi większość jej mieszkańców. Obóz zlokalizowano w parku, który otoczono wysokim drewnianym parkanem. Załogę obozu stanowiło kilkunastu funkcjonariuszy Gestapo z Poznania oraz kilkuset żandarmów i policjantów, tworzących tzw. Sonderkommando. Więźniów obozowych zaprowadzano do łaźni, a następnie do ciężarówek-komór gazowych, które następnie wyruszały w kierunku lasu Żuchowskiego. Tam, w miejscu odległym od Chełmna o 4 km., wyrzucano zwłoki na ziemię i poddawano je szczegółowej rewizji. Początkowo zwłoki zakopywano we wspólnych mogiłach, a od lata 1942 r. podjęto akcję ich palenia w ogromnych ogniskach. Później wybudowano także dwa prowizoryczne piece krematoryjne. Obóz czynny był od 8 grudnia 1941 do kwietnia 1943 oraz krótko w 1944 r. Według historyków zginęło tutaj ponad 300 000 osób, głównie Żydów, Polaków i Cyganów.Obecnie na miejscu obozu mieści się muzeum i oraz monumentalny pomnik, wzniesiony 27 września 1964 r. Potężna betonowa płyta o wymiarach 35 i 36 m i wysokości 6-7 m, wsparta jest na pięciu piramidach. Na jej przedniej ścianie znajduje się olbrzymia płaskorzeźba, przedstawiająca sceny męczeństwa więźniów. Obok widniej napis - Pamiętamy. Na tylnej ścianie pomnika wyryto fragment wstrząsającego listu napisanego przez jedną z ofiar:"Wzięto nas od starca do niemowlęcia między miastem Koło a Dąbie. Wzięto nas do lasu i tam nas gazowano i rozstrzeliwano i palili... Otóż prosimy aby nasi przyszli bracia ukarali naszych morderców. Świadków naszego gnębienia, którzy mieszkają w tej okolicy jeszcze raz prosimy o rozgłoszenie tego morderstwa po całym świecie..."Po południowej stronie pomnika utworzono lapidarium nagrobków ze zniszczonego w latach 1941 - 43 cmentarza żydowskiego w Turku. W głębi lasu - obok zrekonstruowanych fragmentów krematorium i zbiorowych mogił - ustawiono w 1990 r. Ścianę Pamięci. Przy niej znajdują się liczne tablice i pomniki upamiętniające ofiary Holocaustu.

KOŚCIÓŁ W DOBROWIE

Pierwotnie była własnością arcybiskupów gnieźnieńskich. Pierwsza wzmianka o istnieniu wsi pochodzi dopiero z 1232 r. Jednak już w drugiej połowie XII wieku wieś zapisała się na kartach historii Polski. Tutaj schronił się arcybiskup gnieźnieński Bogumił Leszczyc, który założył tu swoją pustelnię. Jego postać obrosła z czasem w legendy i stała się przedmiotem kultu. W 1668 r. relikwie Bogumiła, mimo oporu mieszkańców wsi, przeniesione zostały do Uniejowa. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa konińskiego. Od 2007 r. we wsi funkcjonuje diecezjalne sanktuarium ku czci błogosławionego Bogumiła - patrona Ziemi Kolskiej i Kościoła włocławskiego.

HistoriaKościół Świętej Trójcy wzniesiono w 1764 r. na miejscu świątyni drewnianej. Rozbudowywany w 1888 r., restaurowany w 1913 r. Barokowy i pseudobarokowy, orientowany. Murowany z cegły, otynkowany, części dobudowane nietynkowane. Do jednoprzestrzennego kościoła w 1888 r. dobudowano nieco niższe i węższe, prostokątne prezbiterium z kaplicą bł. Bogumiła. Wewnątrz nawa rozczłonkowana pilastrami, nakryta stropem płaskim; w partiach dobudowanych sklepienia kolebkowo-krzyżowe. Chór muzyczny wsparty na trzech arkadach. Zewnątrz kościół opilastrowany; okna zamknięte łukiem koszowym. Szczyt zachodni pseudobarokowy. Dach dwuspadowy, na ławie wieżyczka na sygnaturkę. Wewnątrz świątyni trzy ołtarze o cechach klasycystycznych. Kamienna chrzcielnica zapewne gotycka. Prospekt organowy rokokowy. Obraz bł. Bogumiła z szesnastoma scenkami z jego życia i cudów, barkowy, z 1660 roku, trzykrotnie odnawiany. Rzeźba bł. Bogumiła z tumby, gotycka. Dwie rzeźby lwów z XVII wieku. Klasycystyczna monstrancja z 1824 r. Kielich z 1659 r. Relikwiarz bł. Bogumiła w kształcie trumienki, pochodzący z końca XVIII w.Kaplica Błogosławionego Bogumiła

Drewniana kaplica Błogosławionego Bogumiła zbudowana została w 1788 r. Położona jest wśród rozlewisk rzeki Warty i Teleszyny. Zwrócona prezbiterium na południe. Konstrukcji zrębowej,

oszalowana. Jednonawowa, z nieco niższym prezbiterium zamkniętym prosto. Strop płaski. Belka tęczowa z datą budowy. Dach dwuspadowy, kryty blachą, z wieżyczką na sygnaturkę. Wewnątrz dwa barokowe ołtarze z początku XVIII wieku; w bocznym zdekompletowanym późnobarokowa rzeźba bł. Bogumiła z początku XVII wieku. Dwie barokowe rzeźby św. Piotra i św. Pawła oraz kamienny sarkofag bł. Bogumiła - rzeźba Antoniego Kurzawy z 1890 r.

Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i klasztor bernardynów w Kole

późnogotycki i późnobarokowy kompleks z XV i XVIII wieku. Powstał z fundacji księżnej Anny Sochaczewskiej. Od XV wieku do 1716 r. w klasztornym refektarzu odbywały się sejmiki ziemskie szlachty wielkopolskiej.

HistoriaZakon bernardynów wg reguły św. Franciszka został sprowadzony do Koła przez starostę kolskiego Jana Hańczę z Rogowa w 1456 r. Prawdopodobnie w tym czasie wzniesiony był już kościół pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Panny Marii, a obok niego przystąpiono do budowy budynków klasztornych. Całość w stylu gotyckim ukończona została w 1482 roku staraniem księżnej Anny Sochaczewskiej. Ta protektorka miasta obdarowała również kościół srebrnymi i innymi przedmiotami. W podzięce za jej wielką dobroczynność, ciało księżnej, zostało pochowane przed wielkim ołtarzem, a jej imię umieszczono na czele listy dobroczyńców jako „nadzwyczajnej dobrodziejki”. Wśród dobroczyńców kościoła bernardynów znajdowało się wielu spośród kolskiej szlachty. Do nich należał także kasztelan lądzki Stanisław Wysocki, który po śmierci Zygmunta Augusta przyjął w Budzisławiu koło Koła francuskiego posła biskupa z Walencji. Tenże Wysocki jest fundatorem kaplicy Świętej Anny, gdzie też został pochowany. Nie zachowały się dokumenty z historii kościoła klasztornego. Z pewnością byłoby to niezwykle interesujące, gdyż tutaj w refektarzu klasztornym odbywały się generalia wielkopolskiej szlachty. Posiedzenia te rozrastały się niekiedy do wielkopolskich zjazdów, a uzbrojona szlachta stawała na sąsiednich łąkach, co przedstawiało niezwykły obraz gotowego do boju rycerstwa. Kolski klasztor cieszył się licznymi przywilejami królewskimi. Jan Kazimierz zatwierdził w 1650 r. w Warszawie wszystkie dotychczas wydane przez swoich poprzedników przywileje, m.in. prawo do nieograniczonego wyrębu drzewa w lasach i nieodpłatnego mielenia w młynach.Niszczycielskie działanie rzeki Warty spowodowało prawie doszczętne zniszczenie pierwotnych zabudowań kościoła i klasztoru. W związku z czym w XVIII wieku dokonano prawie całkowitej przebudowy. 17 września 1788 roku arcybiskup gnieźnieński Józef Korytowski konsekrował nowy kościół, pozostający w dalszym ciągu pod wezwaniem Najświętszej Panny Marii. Tego samego dnia wprowadzono uroczyście istniejące od 1593 r. Bractwo Świętej Anny oraz istniejące od 1704 r. Bractwo Świętego Antoniego z Padwy.

KościółW nowym kościele niewiele pozostało śladów z dawnego stylu gotyckiego. Jest to budowla w tzw. stylu jezuickim. Dwie wysokie wieże zdobią front, a mała wieżyczka stanowi dzwonnicę. Do

wnętrza prowadzą dwustronne schody, pod którymi znajdowało się wejście do krypt grobowych. Barokowe wnętrze zdobi piękny ołtarz główny. Ołtarzy bocznych jest siedem. Rokokowa ambona ujęta jest w kolumny, z rzeźbą św. Franciszka na baldachimie. Sklepienie naw i kopuła prezbiterium pokryte zostały polichromią w drugiej połowie XVIII wieku, którą odnowiono w 1959 r. Na ołtarzu Świętej Tekli znajduje się obraz Matki Boskiej, ofiarowany klasztorowi w Kole jako wotum ofiarne w okresie interregnum w 1669 r. W kościele ponadto znajdują się dwa portrety trumienne na blasze: Anny z Tuczyńskich Łaszczowej, kasztelanowej lądzkiej z tabliczką inskrypcyjną oraz Rozalii hrabianki Gurowskiej z wierszem epitafijnym. Serce tejże hrabianki pochowane zostało w filarze naprzeciw ambony. Dużą wartość artystyczną mają obrazy: Świętej Anny w sukience drewnianej i Świętej Tekli w sukience srebrnej oraz obraz Świętego Franciszka, namalowany w 1888 r. Najstarszym z zachowanych grobowców poprzedniego kościoła jest grobowiec Bartłomieja Wilczyńskiego (zm. 1591), z dokładną informacją biograficzną. W lewej nawie znajduje się grobowiec chorążego Stanisława Ruszkowskiego. Pomnik przedstawia opancerzonego rycerza w pozycji leżącej, z laską rotmistrza w ręku.Kościół Podwyższenia Świętego Krzyża w Kole

typowa gotycka budowla, wybudowana na początku XV wieku. Jest świątynią trzynawową, z węższym i nieco niższym prostokątnym prezbiterium. Ze znajdujących się wewnątrz zabytków na szczególną uwagę zasługują: późnorenesansowe sakramentarium z piaskowca (XVI wiek), ośmiokątna ambona (XV wiek), płyta nagrobna Jana z Garbowa (XV wiek). Położony jest na terenie osiedla Stare Miasto.

Historia parafii i kościołaKolski kościół farny to według tradycji najstarsza dotacja katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej. Fundowany był w XIII wieku. Zachowany do naszych czasów pochodzi z przełomu XIV i XV stulecia. Konsekrowany został w 1409 r. pod wezwaniem Podwyższenia Świętego Krzyża oraz Świętej Doroty i Świętej Katarzyny. 12 stycznia 1451 r. we farze miała miejsce konsekracja na biskupa kujawsko-pomorskiego, Jana Gruszczyńskiego, późniejszego prymasa Polski. 23 listopada 1470 r. król Kazimierz IV Jagiellończyk wydał przywilej zezwalający na powołanie przy kościele farnym kolegium mansjonarzy. Fundatorem tego kolegium był Jan Hińcza z Rogowa. W początkach XVI wieku do korpusu nawowego dobudowano od południa kaplicę Najświętszej Marii Panny, z fundacji Jarosława Pomian-Sokołowskiego z Wrzący Wielkiej, która poświęcona została 11 marca 1522 r. Pod kaplicą znajdowały się grobowce rodzinne, gdzie jako pierwszy pochowany został fundator kaplicy. Również w tym stuleciu do prezbiterium dobudowano gotycką zakrystię. Wspomniani już wcześniej księża mansjonarze prowadzili przy kolskiej świątyni szkołę, a także opiekowali się Bractwem Literackim, co znajduje potwierdzenie w dokumencie z 1583 r. Źródła podają także, że w 1643 r. abp Maciej Łubieński poświęcił w kościele dziesięć ołtarzy. Jeden z nich

zawierał relikwie bł. Doroty. W 1789 r. kolska parafia liczyła zaledwie 943 dusze. Proboszcz farny utrzymywał się głównie z tzw. dziesięciny wytyczne oraz z folwarku bylickiego.Na początku XIX wieku podjęto starania o przeprowadzenie gruntownego remontu świątyni. Już w 1816 r. ksiądz Szremowicz sprzedał srebra ze zbiorów parafialnych, gromadząc w ten sposób kwotę ponad 1900 zł. W 1827 roku fara wzbogaciła się, przejmując fundusze i cały majątek zniesionego probostwa przy kościele Świętego Ducha. Być może to przyczyniło się do konkretnych działań mających na celu odnowienie świątyni. Kościół farny przedstawiał bowiem wówczas zupełną ruinę. Przede wszystkim należało wymienić dach nad świątynią, rozebrać stary skarbiec oraz kruchtę. Do zakrystii planowano dobudować skarbiec i zrobić wejście z dworu. W prezbiterium planowano wymurować stały ołtarz główny oraz przenieść ambonę. Oprócz tego należało dokonać remontu organów i zrobić nowe wejście na chór. W 1849 r. dzięki staraniom proboszcza Tomasza Tobolczyka na miejscu starej drewnianej dzwonnicy wzniesiono nową murowaną. Z kolei w 1862 r. rozpoczęto budowę budynków gospodarczych parafii. Prace remontowe wewnątrz świątyni rozpoczęły się w 1863 r. i trwały do 1895 r. Założono wówczas sklepienia w nawie głównej i dobudowano kruchtę od strony zachodniej. Od północy dobudowano kaplicę MB Częstochowskiej, do której przeniesiony został ołtarz świętych Kryspina i Krystiana. Przekuto okna, wykonano polichromię i usunięto barokowe wyposażenie na rzecz neogotyckiego. Założono nową balustradę przed ołtarzem i wykonano nową ambonę. W późniejszych latach nawę główną rozdzielono dwoma rzędami filarów. Następnie powstał murowany chór, na którym umieszczono organy o dziesięciu głosach. Powstały trzy nowe ołtarze. Zwieńczeniem wszystkich prac remontowych w XIX wieku było ponowne poświęcenie kościoła pod wezwaniem Podwyższenia Świętego Krzyża. Równocześnie poświęcono nagrobek Jana z Garbowa i sakramentarium.W czasie II wojny światowej Niemcy zorganizowali w kościele magazyn odzieży zabranej Żydom, wywożonym głównie do pobliskiego obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem. Działania wojenne nie przyniosły większego uszczerbku świątyni, jedynie dach nad prezbiterium uległ częściowemu zniszczeniu podczas bombardowania miasta. Dzięki ofiarności organisty Henryka Berczyńskiego udało się zachować księgi parafialne i naczynia liturgiczne.Na przełomie lat 70. i 80. XX wieku ówczesny proboszcz Serafin Opałko przeprowadził kolejny duży remont świątyni. Wymieniono wtedy witraże w prezbiterium i nawie oraz wymieniono polichromię. Staraniem Opałki z terenów parafii Podwyższenia Świętego Krzyża wyodrębniono dwa ośrodki duszpasterskie - przy ulicy Blizna i w Ochlach. W 1979 r. ruszyła budowa kościoła Matki Bożej Częstochowskiej. W 1988 r. wymieniono ławki wewnątrz świątyni, a także wyremontowano dom parafialny.Najwięcej prac konserwatorsko-remontowych wykonano za czasów obecnego proboszcza Józefa Wronkiewicza: wykonano brakujące odcinki chodnika procesyjnego wokół świątyni, wymieniono konstrukcję więźby dachowej i położono nową, specjalną dachówkę na całym kościele wraz z obróbką blacharską w miedzi. Następnie przemurowano sygnaturkę i naprawiono zniszczone zwieńczenia i szczyty kościoła. Przeprowadzono też czyszczenie i konserwację murów zewnętrznych. W 2002 r. przeprowadzono generalny remont organów oraz wyremontowano i przebudowano plebanię. W 2004 r. z terenu parafii wyodrębniono teren pod nowy ośrodek duszpasterski, który w 2005 r. stał się samodzielną parafią Świętego Bogumiła. W 2006 roku wyposażenie prezbiterium wymieniono na marmurowe, a 25 lutego 2007 r. bp Wiesław Mering dokonał uroczystej konsekracji ołtarza.

ArchitekturaKolski kościół Podwyższenia Świętego Krzyża zbudowany został z czerwonej cegły w stylu gotyckim. Korpus świątyni jest trzynawowy, halowy, z węższym i nieco niższym prostokątnym prezbiterium. Kościół jest z zewnątrz oskarpowany. Posiada dwuspadowy dach pokryty dachówką, jedynie nad zakrystią - blachą. Sklepienia w nawach i bocznych kaplicach mają konstrukcję krzyżowo-żebrową, a w prezbiterium - gwiaździstą. Z zewnątrz na ścianie prezbiterium zawieszony został krucyfiks z XIX wieku. Na północnej ścianie w 1917 r. wmurowano tablicę upamiętniającą setną rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki. W niszy po zachodnie stronie świątyni ustawiono figurę Matki Boskiej. Do kościoła prowadzą drzwi ze stali, wykonane na początku XX wieku w

stylu neogotyckim.Wystrój wewnętrzny

-Ołtarz główny - wymiary 8 m wysokości i 10 m szerokości; zbudowany z drewna w stylu neogotyckim; w centralnej części znajduje się krucyfiks pochodzący z XVIII wieku; po obu stronach ołtarza przedstawione są postacie świętych; po lewej stronie widzimy figury św. Stanisława Kostki i św. Floriana, z kolei po prawej stronie mamy rzeźby św. Kazimierza i św. Stanisława Biskupa.-Lewy ołtarz boczny - neogotycki, drewniany, pochodzący z XIX wieku; w części środkowej znajduje się postać Jezusa Bolesnego, któremu towarzyszą święci Roch i Walenty; w zwieńczeniu ołtarza mieści się postać św. Józefa z Dzieciątkiem.-Prawy ołtarz boczny - neogotycki, drewniany, pochodzący z XIX wieku; w niszy centralnej znajduje się figura Matki Bożej, bo bokach znajdują się rzeźby świętych Wawrzyńca i Kazimierza.-Prezbiterium - najstarsza część świątyni; w jego części centralnej znajduje się drewniany ołtarz główny; oryginalne gotyckie sklepienie gwiaździste; witraże przedstawiają sceny z życia Matki Bożej; pokryte jest nową marmurową posadzką.-Nawa główna - sklepienia okien ozdobione są motywami roślinnymi i sylwetkami aniołów, natomiast witraże przedstawiają sceny związane z krzyżem i jego historią; sklepienie nawy ozdabiają sceny z życia Jezusa Chrystusa.-Kaplica MB Nieustającej Pomocy - znajduje się w prawej części świątyni; znajduje się tutaj barokowy ołtarz z obrazem Matki Bożej; na ścianach znajduje się polichromia, w której przeważają motywy roślinne i różańcowe; okrągłe malowidła ścienne, znajdujące się przy wejściu do kaplicy, przedstawiają postacie ewangelistów Łukasza i Jana.-Kaplica MB Częstochowskiej - znajduje się naprzeciwko kaplicy MB Nieustającej Pomocy; ołtarz w stylu neogotyckim z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej; obrazowi towarzyszą stojące po bokach figury świętych Kryspina i Krystiana; po prawej stronie umieszczona jest szafka na oleje z herbem Nałęcz z 1809 r.; na ścianach kaplicy znajdują się herby województw I Rzeczypospolitej; obok tych herbów znajdują się także herb Polski i herb Koła, błędnie przedstawiony jako czerwony młyn o dwóch wieżach zwieńczonych czarnymi spiczastymi dachami, ze złotym kołem o pięciu szprychach, w błękitnej tarczy; nad wejściem do kaplicy znajdują się malowidła z wizerunkami ewangelistów Mateusza i Marka.-Płyta nagrobna Jana z Garbowa herbu Sulima - najstarszy zabytek w świątyni, wykonana po roku 1454 w stylu gotyckim, z piaskowca; przedstawia prymitywnie wyrytą postać rycerza w postawie stojącej, odzianego w zbroję, na jego głowie znajduje się hełm zakrywający całą głowę z wyciętym otworem na oczy; rycerz jest jedną ręką wsparty na mieczu, drugą przytrzymuje tarczę z herbem Sulima. W bordiurze płyty pozostały jeszcze fragmenty łacińskich napisów: iacet magnificus ac, generosus dic, capit, colnesis.-Sakramentarium - wykonane zostało w stylu późnorenesansowym w XVI wieku; znajduje się pomiędzy dwoma bogato zdobionymi półkolumnami; przedstawia wyobrażenie Ducha Świętego, wyrażone wizerunkiem gołębicy; po jego bokach znajdują się popiersia świętych Stanisława i Wojciecha.-Ambona - umieszczona jest na jednym z filarów w nawie głównej po lewej stronie; zarówno jej korpus, jak i balustrada są rzeźbione ażurowymi motywami roślinnymi; nad amboną znajduje się baldachim ośmioboczny, zwieńczony wieżyczkami.-Prospekt organowy - umieszczony na chórze, na wprost ołtarza głównego; szafa zawierająca prospekt została podzielona na siedem części, najwyższe i największe piszczałki znajdują się w części środkowej; pola piszczałkowe zakończone są u góry ostrymi trójlistnymi łukami; całość zdobiona jest złotem.-Kropielnice - znajdują się w kruchcie, wykonane w stylu neogotyckim w XIX wieku z piaskowca, ośmioboczne; składają się z trzech części: bazy, trzonu i czaszy; czasza kielichowa jest wypełniona w środku zielonym marmurem.Rzeźba Świętego Bogumiła - znajduje się w prezbiterium, po lewej stronie; wykonana została na początku XX wieku z piaskowca, bez wyraźnych cech stylowych

Cmentarz w kole wojenny

Na cmentarzu wojennym pochowani zostali polscy lotnicy, którzy zginęli nad Kołem w 1939 r., a także żołnierze Armii Radzieckiej polegli w walce o miasto w styczniu 1945 roku. Znajduje się tu łącznie ponad setka nagrobków.Pierwszy to pomnik ku czci nieznanym lotnikom polskim poległym w czasie kampanii wrześniowej. Z nazwiska wymienieni są ppor. Tadeusz Sawicki oraz kapral Brunon Ślebioda, którzy zginęli nad Kołem – 5 września 1939 r. Pomnik ozdobiony jest w krzyż i złamane śmigło na płycie nagrobnej.Drugi pomnik przedstawia symbol Związku Radzieckiego – sierp i młot. Na nim umieszczono napis: ,,Cześć i chwała bohaterom Armii Radzieckiej, poległym o wyzwolenie miasta Koła i okolic w dniach 19-21 stycznia 1945 r.’’ Poniżej wypisane są nazwiska 132 poległych w walkach o wolne Koło.W lutym roku 1997 pochowano na tym cmentarzu także 13 ekshumowanych zwłok żołnierzy radzieckich ze Słupcy.Są tu także nagrobki z XIX wieku, które do tej pory zawierają tajemnicę – prawdopodobnie są to prawosławni, którzy wówczas zamieszkiwali miasto

Lista miejsc na ternie powiatu kolskiego które nadają się do przeprowadzenie np. Przyrzeczenia Harcerskiego.

• Koło- Cmentarz wojenny

• Koło- Cmentarz żydowski

• Kościelec- Grób na cmentarzu parafialnym

• Koło- Harcówka w Kole

• Babiak- Harcówka w Babiaku

• Nowiny Brdowskie- Pomnik powstańców styczniowych

• Kłodawa- Pomnik żołnierzy radzieckich

• Kłodawa- Pomnik poległych

• Przedecz- Pomnik poległych na placu wolności

• Dąbie- grób nieznanego żołnierza

Linia umocnień Przedmoście Koło

Pierwsze koncepcje ufortyfikowania Wielkopolski powstały w wyniku prac studyjnych i

terenowych prowadzonych przez słuchaczy i wykładowców Wyższej Szkoły Wojennej w połowie

lat trzydziestych. Inspektor Armii gen. T.Kutrzeba i płk S.Mossor proponowali rozbudowę

umocnień wzdłuż linii od Noteci przez-Smogulec-Gołańcz-Wągrowiec-Rogoźno-Oborniki do

Objezierza. Trzon umocnień stanowić miało 12 punktów oporu wyposażonych w ciężkie schrony z

działami umieszczonymi w pancernych wieżach obrotowych, schrony średnie i zmodernizowana

Twierdza Poznań. Do obsady tych umocnień planowano stałą załogę forteczną. Rozbudowę tej linii

stanowić miały liczne dzieła lekkie, prawdopodobnie o odporności "A" i "B" obsadzane przez

dobrze wyszkolone i wyposażone oddziały typu Obrony Narodowej. Wysokie koszty budowy oraz

wieloletni program prac czyniły te projekty niemożliwymi do realizacji.

Obronę Wielkopolski powierzono Armii Poznań pod dowództwem gen. T.Kutrzeby. Do głównych zadań armii należała obrona kierunku Frankfurt-Poznań-Warszawa przy współpracy z sąsiednimi armiami tj.: Armią Pomorze na północy i Łódź na południu. Do opóźniania przeciwnika planowano wykorzystać istniejące przeszkody terenowe w powiązaniu z przygotowanymi zniszczeniami oraz schronami bojowymi. Ostatecznie główna linia obrony przebiegała od przedmościa w Bydgoszczy-wzdłóż jezior żnińskich-Mogilno-jez. Gopło-kanał Ślesiński-rzeka Warta z wysunięciem w rejonie Turka. Obronę podzielono na trzy umocnione odcinki: Żnin, Mogilno-Ślesin, Przedmoście Koło. Wytyczono także pozycję osłonową przebiegającą od Nakła n.Notecią przez-Wągrowiec-Skoki-zach. przedmieścia Poznania-dalej w górę rzeki Warty do ujścia Prosny-wzdłóż Prosny z wysunięciem w rejonie Kalisza. Zdecydowano o umocnieniu schronami odcinków: Wągrowiec-Gołańcz, Twierdza Poznań, Linia Prosny i Przedmoście Kalisz.

Wiadomości uzyskiwane przez polski wywiad nie potwierdzały koncentracji poważniejszych sił przeciwnika na wprost Armii Poznań. Oddział II Sztabu Głównego informował natomiast o koncentracji dużych sił niemieckich na północ i południe w pasach działania armii sąsiednich. Gen. Kutrzeba przewidywał w związku z tym możliwość natarcia siłami 2-3 dywizji z Przedmościa Koło na południe w kierunku Uniejowa i Sieradza na skrzydło przeciwnika związanego walką na Linii Warty bronionej przez Armię Łódź. W końcu marca sztab Armii Poznań podjął intensywne prace nad rozplanowaniem obiektów fortyfikacyjnych na wytyczonej linii obrony. Wysłane w teren ekipy inżynieryjno-saperskie dokonały szczegółowego rozpoznania terenu i zaplanowały rozlokowanie poszczególnych schronów. Na podstawie tych danych sztaby poszczególnych dywizji sporządziły plany fortyfikacji i przesłały je do sztabu Armii Poznań. Zebrane informacje pozwoliły w początkach czerwca na opracowanie w Oddziale III Sztabu Głównego referatu dotyczącego zakresu robót fortyfikacyjnych i przydzielenia limitów materiałowych dla poszczególnych jednostek. 24.06.1939 r. Sztab Główny zezwolił na rozpoczęcie budowy umocnień polowych na pozycjach wysuniętych, a 12.07.1939 r. wydał dodatkowe zezwolenie na budowę obiektów stałych na głównej linii obrony, jednak z pewnymi zastrzeżeniami. Dotyczyły one prac prowadzonych na terenach prywatnych. Ze względu na brak środków na odszkodowania rolnicze za zniszczone plony nakazano rozpoczęcie robót po zakończeniu żniw. Braki materiałowe i kadrowe spowodowały iż prace planowano prowadzić na wszystkich odcinkach równocześnie, w oparciu o plany typowych obiektów zamieszczonych w "Instrukcji Saperskiej". Do prac budowlanych skierowano wojsko, junaków, bezrobotnych w ramach robót interwencyjnych, przy wydatnej pomocy ludności cywilnej. Do 1.09.1939 r. zaplanowanych prac nie zdołano wykonać. Wielu zaplanowanych schronów nie wykonano wcale, a część obiektów była w różnym stadium budowy. Schrony już wykonane nie były zamaskowane, beton był mokry, a kilkanaście obiektów nie było rozszalowanych. Rozmieszczenie schronów na odcinkach nie jest ciągłe, między obiektami występują martwe pola. Tylko w niektórych przypadkach schrony współpracują ze sobą ogniowo, broniąc podejść do sąsiednich obiektów.

Budowa schronów i umocnień polowych w rejonie Koła (w promieniu ok. 6 km od miasta)

rozpoczęła się w lipcu 1939 roku. Prace prowadziła Grupa Robocza "Koło" - grupa

fortyfikacyjna nr 31, kombinowana kompania z 68 i 70 pp, jedna kompania z dyspozycji gen.

Altera a także 240 robotników. Jednostki, które obsadzały ten rejon (oddziały 17 i 25 DP)

wycofały się bez podejmowania walk w kierunku na Ozorków.

Bunkry w Kościelcu (fragment linii umocnień przedmoście Koło)

Bibliografia:

Mujta J. S., Kościelec ośrodkiem kultury i oświaty rolniczej 1920-1939, Kościelec 1997.

Ziębiewicz J., Krótki przewodnik po kolskim powiecie, Koło 1946.

Zarywna I., Kościelec – „moja mała ojczyzna”, Płock 2005.

www.dawne-kolo.pl; http://pl.wikipedia.org .pl

http://regionwielkopolska.plwww.schrony1939.fortyfikacje.pl

„Wielkopolska nasza kraina” pod redakcją Włodzimierza Łęckiego, wydawnictwo Kurpisz, Poznań

2004

Polska – mapa zamków, Polskie Przedsiębirstwo Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza

Romera, S.A, Warszawa-Wrocław. 1995 r.