imigRantóW W metRoPolii WaRSzaWSkiej30)_2007/Grzymala_sril4_2007.pdf · lonych grup na danych...

Studia Regionalne i LokalneNr 4(30)/2007

ISSN 1509–4995

Aleksandra Grzymała-Kazłowska*, Aneta Piekut**

„mała ukraina” czy polskie ViettoWn? społeczno-przestrzenne Wzory zamieszkiWania

imigRantóW W metRoPolii WaRSzaWSkiej�

Celemniniejszego tekstu jest analizawzorówosiedlania się imigrantówwaglomeracjiwar-szawskiej,azwłaszczanatereniesamegomiastaWarszawy.Przedmiotemanalizyjest:wyłanianiesiępotencjalnychskupiskmiejsczamieszkiwaniaimigrantówiichzwiązekzinnymitypamikon-centracjiimigrantów;czynnikideterminującemiejscezamieszkaniaifunkcjonowaniemigrantówwmiejskimśrodowisku;atakżezwiązekmiędzymiejscemzamieszkaniamigrantówaichaktyw-nościąekonomicznąilokalizacjąmiejscpracy,charakterystykamikulturowymiiprzyjętymistrate-giamiakulturacyjnymi.ProblemytebadanesąnaprzykładziepopulacjiWietnamczykówiUkraiń-cówposiadającychzezwolenienaosiedleniesięwwojewództwiemazowieckim.ArtykułomawiaróżnicewewzorcachzamieszkiwaniawPolsceobugruporazukazujewyłanianiesięzalążkówskupiskwprzypadkuWietnamczyków.

Migracjesąnieodłącznymelementemwspółczesnegoświata,którypodlegaszybkimiwielorakimzmianom.Po1989r.Polskastałasiękrajem,gdziepoja-wilisięimigranci2,aspołeczeństwopodwielomawzględami,wtymkulturowoietnicznie,zaczęłobyćcorazbardziejzróżnicowane.Owezmiany,podobniejaknapływimigrantówdoPolski,miałynierówno-

mierne natężenie z punktu widzenia odmiennych społeczno-geograficznychprzestrzeni.Towłaśnieaglomeracjawarszawskastałasięgłównymmagnesemprzyciągającymróżnegrupymigrantów,zarównonielegalnychpracownikówfizycznych,drobnychhandlarzy,bogatychprzedsiębiorcówimenedżerówwiel-kich korporacji, jak i uchodźców.Z tej perspektywyWarszawa i jej okolicestanowią najciekawszy obszar badań procesów międzynarodowej imigracjiwPolsce.Celem niniejszego tekstu jest dokonanie analizy wzorów zamieszkiwania

ifunkcjonowaniaimigrantówwaglomeracjiwarszawskiej,azwłaszczawsto-łecznejmetropolii.Interesująnasodpowiedzinapytania,czymożemyjużmówić

* OśrodekBadańnadMigracjamiorazInstytutSocjologiiUniwersytetuWarszawskiego.** OśrodekBadańnadMigracjamiUniwersytetuWarszawskiego1 Autorkitekstuogromniedziękujądr.MaciejowiSmętkowskiemuzapomocwanalizieza-

prezentowanychdanychorazprof.JanowiWęgleńskiemuzacenneuwagidowcześniejszejwersjitegotekstu.Badaczkijakoautorkiponosząjednakpełnąodpowiedzialnośćzajegoewentualneniedostatki.

2 WniniejszymtekściepojęcieimigrantówbędziestosowanenaokreśleniemieszkającychwPolsceosóbnieposiadającychpolskiegoobywatelstwaiużywanezamienniezterminamicu-dzoziemcyiobcokrajowcy.

ALEKSANDRAGRZYMAŁA-KAZŁOWSKA,ANETAPIEKUT78

oskupiskachmiejsczamieszkiwaniaimigrantówiinnychtypachkoncentracjiimigrantów;codeterminujemiejscezamieszkania i funkcjonowaniemigran-tówwmiejskimśrodowisku;jakijestzwiązekmiędzymiejscemzamieszkaniamigrantówaichaktywnościąekonomicznąilokalizacjąmiejscpracy,kulturo-wymicharakterystykamiiprzyjętymistrategiamiakulturacyjnymi.Poniżejzaprezentowanorezultatybadańdotyczącychimigrantówwkontek-

ściemiejskim,szczególnieinteresującymzuwaginarelatywnąnowośćzjawiskazagranicznejimigracjiwkrajobraziestolicyorazdynamikęzmianipostępującezróżnicowaniestrukturyspołeczno-demograficznejiprzestrzenno-materialnejnajważniejszegopolskiegomiastaiokolicznychterenów.Kontekstmiejskijestteż istotnyzperspektywy interesującegonasprzebieguadaptacjimigrantów,atakżeprocesówsegregacjiiintegracjiimigrantów.Charakterproblemówbadawczychsprawił,żedoanalizyporównawczejwy-

brałyśmydwiegrupyimigranckie,odmiennepodwzględemkulturyidystansukulturowo-społecznegowstosunkudopolskiegospołeczeństwa,typuaktyw-ności ekonomicznej i strategii adaptacyjnych, tj. ukraińskich iwietnamskichmigrantów.Wybór tychgrupmigrantówwydawałsię tymbardziejcelowy,żewedług

dostępnych danych Ukraińcy stanowią najliczniejszą grupę cudzoziemcówwPolsce,aWietnamczycyreprezentująnajliczniejszągrupęimigrantówspozaEuropy.WedługrejestruUrzęduds.RepatriacjiiCudzoziemców(URiC;obec-nieUrządds.Cudzoziemców)z2004r.wPolscemieszkało3(napodstawieze-zwolenianaosiedleniesię,zezwolenianazamieszkanienaczasoznaczonyorazjakoobywateleUE)niespełna85tys.cudzoziemców,wśródktórychUkraińcystanowili19,4%(największagrupa),Wietnamczycy5,3%(piątapodwzględemliczebnościnacja).Warto przy okazji podkreślić wciąż niewielką skalę dotychczasowej imi-

gracjidoPolski(wedługdanychURiCimigrancistanowiąok.0,2%ludnościPolski)inowośćtegozjawiska(prawiepołowazezwoleńnalegalnezamieszka-niewPolscebyławydanapo1999r.)(Fihel2006).NarodowySpisPowszechnyw2002r.wykazałnawetjeszczemniejsząliczbęimigrantów–niecoponad40tys.osóbbezpolskiegoobywatelstwamieszkającychnastałewPolsceiok.24tys. obcokrajowcówprzebywających czasowo, comoże świadczyćo sporymniedoszacowaniuliczebnościtejdrugiejgrupywspisiepowszechnym.WedługdanychUrzęduds.RepatriacjiiCudzoziemców32%cudzoziemców

zarejestrowanychbyłowwoj.mazowieckim.Wniniejszymtekścieskupimysięwięcnaanaliziespołeczno-przestrzennegowzorcaosiedlaniasię imigrantównaobszarzestołecznejmetropolii,przedewszystkimnatereniesamejstolicy,aletakżeinainnychpobliskichobszarachwojewództwamazowieckiego.Przedmiotemnaszegobadaniasązachowaniazwiązanezzamieszkiwaniem

i funkcjonowaniemw aglomeracjiwarszawskiej najbardziej osiadłej, legalnej

3 DanetezzałożenianieobejmującudzoziemcówprzebywającychwPolscekrótkotermino-wo,np.napodstawiewizturystycznychinielegalnychmigrantów.

„MAŁAUKRAINA”CZYPOLSKIEVIETTOWN?... 79

grupyimigrantów,czylicudzoziemcówzzezwoleniemnaosiedleniesię.Wre-jestrachURiCgrupataliczyniecałe16tys.osób,wśródktórychnajwięcejjestobywateliUkrainy(4586),Rosji(2457)orazWietnamu(1874).IwtymwypadkuwiększośćobcokrajowcówposiadającychzezwolenienaosiedleniesięwPolsceskupiasięwWarszawieisąsiadującychzniąpowiatach(ponad5tys.osób).Przytoczonedanepokazują,żedługookresowailegalnaimigracjadoPolski

musibyć rozpatrywana jako fenomenwswojejpoczątkowej fazie i zjawiskoowciążjeszczeznacznieograniczonejliczebnieskali.Dotegoproblemuijegoimplikacjiwrócimy jeszczewmetodologicznej części tekstu, po przeglądziewybranych koncepcji teoretycznych dotyczącychwzorów osiedlania się imi-grantów.Wkolejnejczęściartykułuprzedstawimywynikinaszychbadań,anakońcuzaprezentujemyichdyskusjęwświetlepostawionychproblemówipo-dejśćteoretycznych.

1. analiza społeczno-przestrzennych wzorów osiedlania się imigrantów w świetle wybranych koncepcji teoretycznych

Współczesnemiasto składa się znakładających się i przenikającychprze-strzeni o różnym stopniu uporządkowania i charakterystykach (Jałowiecki,Szczepański2006).Miasto,dzielniceiosiedlatworząramyprzestrzenne,któ-redecydująosposobieimożliwościfunkcjonowanialudzi(Węgleński1983).Wmieściezachodzątakieprocesyjakcentralizacjaikoncentracja.Centralizacjawyraża tendencję ludzi (a także instytucji) do skupiania sięwpewnychwe-wnętrznych,środkowychobszarachmiasta.Koncentracjanatomiastjestproce-semgromadzeniasięludziopodobnychcharakterystykachwwybranychczę-ściach,częstonawydzielonymobszarzemiejskim.Nieodłącznymelementemmiastaiprocesówurbanizacjijestmobilnośćprze-

strzennaludności,zwłaszczanapływdomiastaludzizterenówwiejskichimniejrozwiniętychobszarówmiejskich.Istniejąceróżnicemiędzyregionamiimia-stamisprzyjająmigracjom,aważnączęściątychprocesówsąmigracjemiędzy-narodowe inapływcudzoziemcówdoatrakcyjnychmetropolii.Podobnie jakrodzimapopulacja,imigrancizabiegająomiejscezamieszkaniazapewniającedostępdoróżnychzasobów,alerównieżpodlegająograniczeniom,jakienarzu-caimichpołożenieiotoczenie.Tymsamymimigranciuczestnicząwprocesachmiejskich,podlegajązarównowpływommiejskiegośrodowiska,jakioddziału-jąnamiejskąprzestrzeń,aśrodowiskoichżyciawpływanatakiezjawiskajak:akulturacja,adaptacjaczyintegracja.WklasycznejpracyThe CityBurgessa,ParkaiMcKenziego(1925)autorzy

pokazują,żerozmieszczenieludzizachodziwedługokreślonychipowtarzal-nychwzorów,atworzącesięwtensposóbskupiskacharakteryzująsiępewny-micechamispołecznymi,zależnymiodmiejscajegopołożeniawcałościprze-strzenimiejskiej,jakiodcharakterystykzamieszkałejtamludności.Analizującmiasto,możnazauważyćobecnośćpewnychwzorówzwiązanychzetnicznymilub społeczno-ekonomicznymi charakterystykami mieszkańców określonych


obszarów (Fossett 2004). Rozmieszczenie cudzoziemców może przybieraćpewne dające się wykryć prawidłowości społeczno-przestrzenne; imigrancimogąsięskupiać,tworzącmniejlubbardziejskoncentrowaneskupiska,enkla-wymniejszościowe,anawetbardziejzamknięte(będącewmniejszymstopniuwyboremmniejszości)getta.Zajmowanieprzestrzenimiejskiejprzezokreślonekategoriespołecznewiążesięzróżnymstopniemdystansuisegregacji,któremożnarozpatrywaćzarównowkategoriachprzestrzennych,jakispołecznych.Segregacjaprzestrzennaludnościtokluczowyaspektspołecznegozorgani-

zowaniamiasta(Darroch,Marston1969); jest tozjawiskonierównomiernegowystępowania w przestrzeni miejskiej różnych grup społecznych, które ce-chujenp.odmiennepochodzenieetniczneczystatusspołeczno-ekonomiczny(Barbosa2001;James,Taeuber1985).Takrozumianasegregacjadotyczybraku(bądź ograniczenia) fizycznego kontaktu między przedstawicielami różnychgrup.Zkolei segregacja społecznaodnosi siędobraku społecznych interak-cjimiędzyprzedstawicielamiodmiennychgrup,czasaminawetwprzypadkufizycznegokontaktumiędzynimi.Dystansisegregacjaspołecznaniezawszewięcidąwparzezdystansemisegregacjąfizyczną.Mówiącozjawiskusegregacji,badaczemyśląnietylkooskupianiusięokreś-

lonychgrupnadanychobszarachmiasta,aleteżomożliwympokrywaniusiępewnychskupiskzobszaramiubóstwa,bezrobocia,narkomaniiialkoholizmu,wzmożonejprzestępczości,brakurozwojuekonomicznegoczynapięćspołecz-nychorazizolacjipewnychobszarówiichmieszkańcówodzasobówpaństwailokalnejspołeczności(Malheiros2002).Wypracowanewszkolechicagowskiejkoncepcjestanowiłypodwalinybadań

nad rozmieszczeniem imigrantówwprzestrzenimiejskiej,wśród tychanalizDarrochiMarston(1971)wyróżnilidwamodelebadańsegregacji:społeczno--ekonomicznyietniczny.Wpierwszym,którybywateżokreślanyjakomodelklasowy, segregacja przestrzenna grup ludności jest powiązana ze zróżnico-waniemcechspołeczno-ekonomicznych,azmianywstatusieekonomicznymispołecznymmogąbyćodnotowanewzmianachlokalizacjiprzestrzennejgrup(Park1967).WtennurtanalizwpisująsiębadaniaDuncanaiLiebersona(1959),Liebersona (1961), Guesta i Weeda (1976), Korbina i Goldscheidera (1978)Masseya(1979),orazBoltaivanKempena(2002).Drugimodel–etniczny,wprawdzienienegowałwagiczynnikówspołecz-

nychiekonomicznych,leczpodkreślałrolęczynnikówetnicznychdladystry-bucji terytorialnej imigrantów. Już badania Taeuberów (1964) wykazały, iżmimopoprawysytuacjispołeczno-ekonomicznejpopulacjiAfroamerykanów,ichsegregacjaterytorialnapozostajenabardzowysokimpoziomie.TrwałośćetnicznejsegregacjiukazałyteżstudiaKantrowitza(1973).Wbadaniacheuro-pejskichczęściejkoncentrowanosięnaodmiennościkulturowej ipraktykachdyskryminacyjnych jako determinantach rozmieszczenia grupmniejszościo-wych,np.Peach (1978, 1996), Blom (1999), Daley (1998) czy Giffinger (1998).Peach(1978,1996),Blom(1999),Daley(1998)czyGiffinger(1998).Analiza literatury przedmiotu pozwoliła teżwyodrębnić trzeci typ badań

nadrozmieszczeniemprzestrzennym,którymożnanazwaćmodelemstruktu-


ralnym.Wpodejściutymzwracasięuwagęnawpływnarozmieszczeniecudzo-ziemcówwprzestrzenimiejskiejczynnikównapoziomiemakrostrukturalnym,takichjak:sytuacjanarynkupracy,politykamieszkaniowaczyprocesytrans-formacjigospodarczej.Wanalizachakcentowanoilośćijakośćlokalnychzaso-bówpublicznychorazdostępnośćmieszkań(np.Friedrichs1998),cenęmieszka-nia(Blom1999),charakterystykęmieszkań(Deurloo,Musterd2001).Niektóreanalizy ujawniają powstanie segmentów rynkumieszkaniowego – imigrancizajmująrejonymiasta,gdziedostępnyjestpewienrodzajmieszkań:mieszkaniasocjalne lub tegorszej jakościwynajmowaneodosóbprywatnych (Giffinger1998), a takżepowstanie „klasmieszkaniowych” (vanKempen,vanWeesep1998). Według Phillipsa (1998) większościowa grupa białych Brytyjczykówkontrolujeinstytucjeizasobymieszkanioweiprzestrzenne.Badaczezeszkołychicagowskiejtwierdzili,żewystępujenegatywneskore-

lowaniecentralizacjizasymilacjągrupspołecznych–ludnośćimigranckapoprzybyciudoStanówZjednoczonychmatendencjędoskupianiasięwokółgor-szych,centralnychobszarówmiasta,leczzupływemczasuoddalasięodcen-trumirozprzestrzeniasiępomieście,ponieważadaptujesiędoamerykańskichwzorówżyciaizdobywawyższepozycjespołeczne(Burgess1923).Pierwszepokolenieimigrantówgrupujesięwcentralnejczęścimiasta,pozostajenieza-symilowane, nie posługuje się językiemangielskim i nie zacieśnia relacji zespołeczeństwemprzyjmującym.Drugiepokolenieprzenosi siępoza centrummiasta, zaczyna się asymilować, apoziom jego segregacji spada.W trzecimikolejnychpokoleniachnatomiastpostępowałyprocesysuburbanizacji4imie-szaniasięludności,awdalszejkolejnościnastępowałajegopełnaasymilacja.Procestenmożnaopisaćzapomocątrzyfazowegomodelu:1)getta,2)enklawyi3)suburbiów(Peach2001).Zaprezentowanymodelniewyczerpujewszystkichmożliwości,jakieniesie

ze sobąwspółżycie grupymniejszościowej iwiększościowej.Część później-szychbadańniepotwierdziłaliniowejzależnościpomiędzydługościąpobytuizmniejszającąsięsegregacjązjednejstronyorazprocesemasymilacjizdru-giej.Okazałosięnaprzykład,żemimoiżgrupaimigrantówprzebywacorazdłużejw nowym społeczeństwie, jej integracja lub asymilacjamoże nie na-stępować.Możebyćtoskutkiempreferencjigrupymniejszościowej,jakina-stawieniagrupywiększościowej.NaprzykładwedługBoala (1999)kontaktypomiędzy imigrantami a społeczeństwem przyjmującymmogą rozwinąć sięwjednymzczterechkierunków:1)asymilacji,2)pluralizmu,3)segmentacjii4)polaryzacji.Peach(1996,1999)rozbudowujepowyższypodziałiprzedstawiaklasyfika-

cjęenklawmniejszościowychwedługodsetkagrupymniejszościowejorazwy-różniadwatypyspołeczeństwprzyjmującychpodwzględemstopniaichotwar-cianagrupęmniejszościową.ZdaniemPeachakoncentracjamniejszościmoże

4 Przez procesy suburbanizacji rozumiemy odśrodkowąmigrację z centrum na peryferiemiasta(Jałowiecki,Szczepański2006,s.303).


przybierać formę (odobszarunajmniejdonajbardziejzdominowanegoprzezgrupęmniejszościową):enklawyasymilacyjno-pluralistycznej(associated as-similation-pluralism enclave),enklawymieszano-mniejszościowej(mixed-mi-nority enclave),enklawyspolaryzowanej(polarized enclave),getta(ghetto).Peach proponuje także dyskusyjny podział społeczeństwa przyjmującego

nadwatypy:1)nieodizolowanespołeczeństwaprzyjmujące(non-isolated host communities),gdziegrupy(lubjednagrupa)mniejszościowestanowiąznacznączęśćmieszkańców,2)odizolowanespołeczeństwaprzyjmujące(isolated host communities),kiedygrupymniejszościowesąnieliczneizachodzimiędzynimiawiększościąograniczonykontakt.W innymmiejscuPeach (2001)wyróżnia pięćmodeli, któremogą służyć

dobadania rozmieszczeniaprzestrzennego imigrantówwwielkichmiastach:1)modelasymilacyjno-dyfuzyjny(assimilation-diffusion)–tradycyjnymodelszkołychicagowskiej(opisanywyżej),2)modelniedobrowolniepluralistyczny(involuntary plural)–np.modelamerykańskiegogetta,wktórymwcentrummiasta lub poza centrum na relatywnie odseparowanym obszarzew pewienwymuszonysposóbskupiasięludnośćniemalwyłączniejednejgrupyetnicz-nej,3)modeldobrowolniepluralistyczny(volutary plural in situ persistent eth-nic enclave),wktórymwysokiodsetek ludnościna jakimś terenienależydojednej grupy etnicznej, lecz ciągle tworzymniejszośćna tymobszarze i niezachodzi separacja między różnymi grupami ludności, 4) (przemieszczony)modeldobrowolniepluralistyczny(voluntary plural)–pewienterenzamiesz-kujeskupionaprzestrzenniemniejszość,któraprzemieściłasięzjednejczęścimiastadoinnej(ludnośćpozostajejednakprzemieszana),5)modelrozłożystypodmiejski(parachuted suburban)–obszarpodmiejski,zamieszkanyprzezmi-grantówodznaczającychsięwysokąmobilnościąirelatywniewysokimstatu-semspołeczno-ekonomicznym.Zanikaniesegregacjiterytorialnej,rozprzestrzenianiesięprzybyszównaob-

szarzemiasta i brak tendencji do zamykania sięw enklawach etnicznych toczynniki,któreniezawszeułatwiająprocesyakulturacjiiadaptacjispołecznejw środowisku przyjmującym.To, że dyspersja terytorialna imigrantów i za-mieszkanienaprzedmieściachniezawszeoznaczazwiększenieszansnaawansspołeczno-ekonomiczny i postępowanie procesów asymilacji czy integracjispołecznej, pokazało interesujące badanie prowadzone wśród marokańskichkobietwbelgijskiejAntwerpii (Peleman2002).Równieżdyfuzjaprzestrzen-na imigrantów nie jest warunkiem koniecznym do ich integracji społecznej(Kohlbacher,Reeger2005).Wartopodkreślić,iżskupianiesięimigrantównp.wenklawachetnicznych

niesie ze sobą pewne korzyści, dlategowiele formkoncentracji terytorialnejimigrantów jest przez nich samychpreferowanych.Dokorzyści tych należą:1)podtrzymywanieirozwójsiecispołecznych,przezktóreimigrancizapew-niająsobiewzajemnąpomoc iwspierająsię,2) redukcja izolacji iułatwienieorganizowaniasięspołeczności,3)tworzenieprzedsiębiorstwetnicznychdzię-kidostępnościlojalnychielastycznychpracownikówizagwarantowanienowo


przybyłymimigrantompracy(vanKempen,Ozuerken1998),4)zapewnieniebezpiecznegoitaniegomiejscazamieszkanianieudokumentowanymimigran-tom(Burgers1998).Zdrugiejstronysegregacjamożeteżmiećnegatywnekonsekwencje,takie

jak:1)wykluczeniezżyciaspołeczeństwawiększościowego,comożeograni-czaćdostępdozasobówi informacji (vanKempen,Ozuerken1998,Lithman1997),2)segregacjawsystemieedukacjiiniższypoziomnauczania,np.dziecimająmniejszydostępdo rówieśnikówspozagrupymniejszościowej,3)brakkontaktówzgrupąwiększościowąmożeutwierdzać imigrantówwnegatyw-nych wyobrażeniach o społeczeństwie przyjmującym, i podobnie może byćz uprzedzeniami i kulturowymi stereotypamiwiększościwobecmniejszości(vanKempen,Ozuerken1998),4)powstawaniepatologiinaskutekdziałaniaww.czynników,możerozwijaćsiękulturagangsterska,wzrastaćprzestępczośćipostępowaćszybkieniszczenieśrodowiskazamieszkania(Lithman1997).

2. Metodologia badań społeczno-przestrzennych wzorów osiedlania się migrantów

Donajbardziejpowszechnychmetodanalizywzorówosiedlaniasięwybra-nychgrupludnościnależąrozmaite technikigraficzne.Mapyprzestrzennegorozkładugrupmniejszościowychtworzonesąwedługstopnianasyceniaprze-strzeni lub populacji reprezentantamimniejszości (np. liczby imigrantów na100,1000,10000 itd.mieszkańcówczy liczbyobcokrajowcówna jednostkępowierzchninp.hektarlubkm2).Rozmieszczenieimigrantówporównujesięzewskaźnikamispołecznymiiekonomicznymi,np.poziomemwykształcenia,do-chodów,korzystaniazsystemuświadczeńspołecznychmieszkańcówróżnychjednostek terytorialnych.Rozmieszczenie grupymożna odnieść do rozkładuróżnychtypówmieszkańisąsiedztw.Przestrzennerozmieszczeniejednejgrupymniejszościowejmożnaporównywaćzrozkładamiróżnychgrupimigrantów,wyodrębnionychnapodstawiepochodzeniaetnicznegolubkrajupochodzenia,datyprzybyciaczyczasupobytuwkrajuprzyjmującym.Obszarami analizy najczęściej są jednostki podziału administracyjnego –

najlepszezewzględunadostępnośćipraktycznecelebadawcze(por.Friedrichs1998;Kesteloot,Cees1998;Peach1996)–lubstatystycznego(por.Giffinger1998),rzadziejobszarygeodezyjne,pocztowe(DeurlooiMusterd1998,2001)czyinnewybranelubstworzoneprzezsamychautorów.WPolsceponiżejpoziomugminy,awwiększychmiastachponiżejpoziomu

dzielnicy,istniejąrejonystatystyczne,aniżejobwodyspisowe.Spisypowszech-neiprowadzonewwiększościpaństwbieżąceewidencjeludnościopierająsięwłaśnienatychjednostkachstatystycznych.Grupująsięwobszarypodziałówadministracyjnych,stądzasadnejestwykorzystywanieichdoanalizy5.

5 Trzebajednakpodkreślić,żewPolscedanenapoziomieniższymniżgminy(lubwwypad-kuwiększychmiast–dzielnic)rzadkosąwpraktyceużywaneiudostępniane.


Wwypadkuanalizobszarówpozamiejskich(pozamiastemWarszawą)ba-danieopartenapodzialenagminyzewzględunawielkośćjednostekanalizyidostępnedaneospołeczno-demograficznychcharakterystykachtychjednostekzkoniecznościmożnauznaćzasatysfakcjonujące.Wprzeprowadzonymbada-niuanalizowanabyłaliczbarzeczywistaimigrantówwprzyjętychjednostkachiodsetekcudzoziemcówwwybranychjednostkachwstosunkudocałkowitejichliczbynatereniewojewództwa.Zewzględujednaknaznacznąwariancjępowierzchniiliczbyludnościposzczególnychgminkoniecznebyłozastosowa-niewanalizachtakżewskaźnika,któryobrazowałbyliczbęcudzoziemcówna10000mieszkańców.Podobniepostąpionowwypadkupowiatów.Większy problem stanowiły analizy społeczno-przestrzennego zróżnicowa-

nia,wtymwzorówrozmieszczeniaimigrantów,wobrębiemiasta(wtymwy-padkuWarszawy).Dzielnice,dlaktórychpublikowanebyłydanestatystyczne,byłyzbytdużymiiwewnętrzniezróżnicowanymijednostkamidoprowadzeniaanaliz.Wzwiązkuztymautorkizdecydowałysięnanowatorskiewykorzystaniepodziałustatystyczno-geodezyjnegomiasta,którypozwaladokonaćanaliznaob-szarachomniejszychpowierzchniachibardziejhomogenicznychpopulacjach.WystępującywWarszawiepodziałwedługjednostekstatystycznychtodość

gęstasiatkazbudowanazniewielkichobszarów–obwodyspisowe(7930)two-rząrejonystatystyczne(1500)6,wdużejmierzepokrywającesięzjednostkamigeodezyjnymi.Uznałyśmy,iżobrębygeodezyjnesąpodwzględemwielkościnajlepszymidostępnymijednostkamidomapowaniadanych.ObszarWarszawyobejmujeponad1700obrębówgeodezyjnych,zktórych

większośćmapowierzchnięodokoło0,2km2do1km2.Obrębyzdecydowanieodbiegającewielkościąodinnychsąnieliczneiobejmująsłabozamieszkanete-renyprzemysłowe,obszaryzieloneczycmentarze,np.LasKabacki(8,75km2)czylotnisko(5,8km2).Problem koncentracji/rozproszenia imigrantów badałyśmy na przykładzie

danych dotyczących cudzoziemców posiadających zezwolenie na osiedleniesięwPolscezrejestruUrzęduds.RepatriacjiiCudzoziemców(URiC)zdnia1września2004r.Wybórbadanejpopulacjipodyktowanybyłcelembadaniaorazdostępnościądanych.Oczywiście należy pamiętać, że obcokrajowcy posiadający zezwolenie na

osiedleniesięwPolscestanowiąbardzospecyficznągrupęwśródpopulacjiimi-grantówzdanegokrajuprzebywającychwPolsce.Wcześniejszebadaniapoka-zały,żekategoriatazewzględunanajwyższystopieńintegracjiizasiedziałościwnaszymkraju,atakżespecjalnystatusprawnyorazspołeczno-ekonomicz-nyprzejawiamniejszą skłonność do koncentracji przestrzennej niżmigranciczasowiczycudzoziemcyonieuregulowanymstatusieprawnym(Grzymała--Kazłowska2004).Możnaprzypuszczać,żeujawnionenapodstawiebadańtejpopulacjizaczątkiskupiskprzestrzennychmogąwskazywaćmiejsca,możena-wetwiększej,koncentracjiinnychkategoriimigrantówzdanegokraju.

6 InformacjauzyskanazWydziałuTERYTGłównegoUrzęduStatystycznego.


PrzytejokazjitrzebatakżewspomniećoograniczeniachdanychurzędowychtakichjakrejestryURiC,któremogązawieraćbłędyinieścisłości,cozwłaszczadotyczydanychodokumentachwydanychprzed1998r.;posiadaćinformacjeniezaktualizowanezewzględunp.naniedopełnienieprzezcudzoziemcówobo-wiązkuzwrotudokumentuwmomenciewyjazduzPolski,zgłoszeniazmianyadresu zamieszkania czy faktu naturalizacji; a nawet zawierać nieprawdziweinformacje,np.pochodzącezfałszywychdokumentów.Wtymprzypadku jednak istniałamożliwośćkontrolidanychurzędowych

iocenydanychwykorzystywanychdoanalizyrozmieszczeniaspołeczno-prze-strzennego imigrantów. Niniejsze badanie było bowiem częścią większegoprojektu, którego istotnym elementembyło badanie sondażowena reprezen-tatywnejpróbie losowej,zawierającejznacznączęśćfigurującychwrejestrzeUkraińcówiWietnamczyków.Wtrakciebadaniaterenowegowlutym–paź-dzierniku2005r.ankieterzyodwiedziliadresy973osóbspośród1469doro-słych(tj.urodzonychniepóźniejniżw1987r.)cudzoziemcówzobugrupposia-dającychzezwolenienaosiedleniesięwwojewództwiemazowieckim.Przyczyny braku realizacji ankiety były podobne w obu zbiorowościach,

choć odmienny był stopień realizacji obu prób – ukraińskiej wyniósł 45%,awietnamskiej – 29%.Głównymi powodami niezrealizowania ankiety byłynieaktualnośćadresuzamieszkania(wwypadku43%obywateliUkrainyi38%obywateliWietnamu,zktóryminieudałosięprzeprowadzićwywiadu),odmo-wa(wok.1/4przypadkówwobugrupach)lubniezastaniewylosowanejosoby,anajczęściejrównieżnikogozczłonkówjejgospodarstwadomowego,podczasżadnejz trzechwizytankietera(dlaobydwugrup14–15%).Oilestopieńre-alizacjibadaniawśródUkraińcówbyłwWarszawiedużoniższyniżwcałymwojewództwiemazowieckim–tylko36,2%,otylepoziomrealizacjibadaniawietnamskiegowWarszawiebyłwyższyniżwcałymwojewództwiemazo-wieckim i wyniósł 32,5%. Natomiast na wielu peryferyjnych obszarach nieudałosięzrealizowaćżadnejankietyzwietnamskimiimigrantami,np.wpo-wiecieostrowskimnieprzeprowadzonowywiaduzżadnymz37 responden-tów,główniezpowodunieaktualnościadresu.Napodstawierealizacjibadaniasondażowegomożnawięcpowiedzieć,żewykorzystanedoanalizydanesprzedrokuwpewnejmierze7niepokrywałysięzestanemfaktycznym,conakazujeostrożnośćwinterpretacjiwynikówdotyczącychwzorcaprzestrzennegoosie-dlania się imigrantów.Odnosi się to zwłaszczado adresówWietnamczykówfigurującychjakoosobyzamieszkałepozamiastemstołecznymWarszawa.WceluanalizyrozmieszczeniaUkraińcówiWietnamczykówwWarszawie

zostałaopracowanamapaobrębówgeodezyjnychstolicy,naktórychprzedsta-wionoliczbęcudzoziemcówzobugrup.Natymetapiezrezygnowanoztworze-niabardziejzaawansowanychwskaźnikówzewzględunabrakodpowiednich

7 Nie można jednak w pełni ocenić aktualności i poprawności wykorzystanych danychurzędowych,jeśliweźmiesiępoduwagęnp.sytuacje,wktórychankieterzyniezastalinikogopodwskazanymiadresami.Trzebateżpamiętaćorozbieżnościmiędzystanembazy(IX2004)aokresemprzeprowadzaniasondażu(II–X2005).


danychiczasochłonnośćtegoprocesuprzyniezbytzadowalającychefektach.Dodatkowo,WietnamczycyiUkraińcystanowiątakmałegrupywobrębach,iżprzeliczanieichwstosunkudocałejpopulacjiwarszawskiejwiązałobysięzotrzymaniemwskaźnikówoniezmiernieniskiejwartości.Tę ostatnią rzecz warto jeszcze raz podkreślić w kontekście prezentacji

i interpretacji przedstawionych poniżejwyników.Badającwzory zamieszki-waniaifunkcjonowaniaimigrantów,zwłaszczapytającoewentualnąkoncen-trację imigrantów, trzeba pamiętać o ograniczoności badanej populacji (np.analizyrozmieszczeniaprzestrzennegowobrębachnatereniem.st.Warszawyzostałyprzeprowadzonenapodstawiedanychdla598Wietnamczykówi381Ukraińców)ispecyfice(posiadaneprzeznasdanedotyczątylkospecyficznejkategoriiosóbposiadającychzezwolenienaosiedleniesięwPolsce).

3. Wzory osiedlenia się imigrantów w województwie mazowieckim

Jakpokazaływcześniejszeanalizywskalicałegokraju,UkraińcywykazująwiększąskłonnośćdodyspersjiniżWietnamczycy,couwidaczniasięwiększąrównomiernościąichrozkładunatereniePolskiorazmniejsząkoncentracjątejpopulacjiwwielkomiejskichcentrach(Fihel2006).Womawianymbadaniuzo-stało sprawdzone, czy podobną prawidłowośćmożna zaobserwowaćw skaliwojewództwamazowieckiegoidlasamegomiastaWarszawy.Analizanapoziomiepowiatówpokazała,żeznaczniewiększyodsetekcu-

dzoziemców zWietnamu (81%, czyli 598 osób) koncentruje się w powieciem.st.Warszawa,niżmatomiejscewwypadkumigrantówzUkrainy(52,5%,czyli381osoby),awięcwwypadkutejpierwszejgrupymamydoczynieniazsilniejszymzjawiskiemmiejskiejcentralizacji.Zgodnie z rejestrem URiC, największy odsetek ogółu liczby osiadłych

Ukraińców w województwie mazowieckim odnotowano w badanym czasiewWarszawie(52,5%),wpowieciewołomińskim(5,8%),piaseczyńskim(4,1%)ipruszkowskim(3,6%) (ryc.1).Wietnamczycy,pozawspomnianąsilnąkon-centracjąnaterenieWarszawy,liczniewystępowalijedyniewpowiecieostrow-skim(6,5%)(ryc.2).Wedługdanych z rejestruURiCdrugimcodowielkości skupiskiem imi-

grantów wietnamskich poWarszawie na obszarze województwa mazowiec-kiegojestpowiatostrowski(ryc.2).GdyjednakweźmiesiępoduwagęliczbęcudzoziemcówzWietnamuna10000mieszkańców(ryc.4),topowiatostrow-skiwysuwasięnapierwszemiejsce(6,36osoby,astolica3,53)przedstolicą.BardziejdokładneanalizypokazująteżkoncentracjęWietnamczykówprzedewszystkimwdwóchgminachtegopowiatu:wBroku(73,20!)iMałkiniGórnej(14,64)–gdzie jest najwyższywskaźnik ich liczbyna10000mieszkańców,niecomniejszyjestwgminieOstrówMazowiecka(ryc.4).Jakwspomniano,kwestiatejkoncentracjiadresówwbazieURiCjestjednak

niejasna,anawetbudzipodejrzeniacodoaktualności,amożeiprawdziwościzameldowań.Wpowiecieostrowskimnieudałosiębowiemznaleźćgospodar-stwadomowegoanijednegozwylosowanychWietnamczyków,choćankieterzy


dotarlitamdoinnych,pojedynczych,zasiedziałychprzybyszówzWietnamu.Bezdalszychbadańniedasięodpowiedziećnapytanie,czylosowowybraniprzeznasmigrancikiedyśfaktyczniemieszkaliwtympowiecie,czytylkotamsięmeldowalilubzdobywalipotwierdzenietakowegomeldunku.Pewneinfor-macjez terenuwskazują,żezwiązekWietnamczykówztymmiejscemmógłbyć spowodowany ich sezonową działalnością handlową na tych obszarachiobecnościątamichosiedlonychrodaków.Jeżelichodziopodwarszawskiepowiaty,analizaliczbbezwzględnychopi-

sujących zamieszkiwanieWietnamczykówna tych terenachwskazuje na ichsporąliczebnośćwpowiatachpółnocno-wschodnich(wołomińskimimińskim)i południowo-zachodnich (piaseczyńskim i pruszkowskim). Jednak powia-tyteniewyróżniająsięwsposóbznaczącypodwzględemodsetkaobywateliWietnamu.BardziejszczegółowaanalizanapoziomiegminpokazałajedynieznaczącowyższywskaźnikobecnościWietnamczykównaterenieNadarzyna(powiatpruszkowski)iLesznowoli(powiatpiaseczyński),czyliwmiejscach,gdzieznajdująsiędużeskupiskamiejscpracyWietnamczykówwpostacicen-trówhandlowych(ryc.4).

Ukraiñcy w powiatachwoj. mazowieckiegow liczbach bezwzglêdnychw 2004 r.

na 10 000 mieszkañców w 2004 r.210,50,1

––––

2,91,90,90,4

(4)(10)(12)(15)

39019539

Ryc. 1. Ukraińcy posiadający zezwolenie na osiedlenie się według powiatów woj. mazo-wieckiegoŹródło danych: URiC, 2004.


WpowiatachpodwarszawskichzamieszkujeznaczniewięcejUkraińcówniżna innych terenachMazowsza.Co interesujące, powiaty z największą liczbąukraińskichmieszkańcówtoprawiebezwyjątkutakżepowiatyznajwiększąliczbą Wietnamczyków. Chodzi o powiaty północno-wschodnie (zwłaszczawołomiński) oraz południowo-zachodnie (piaseczyński, pruszkowski i war-szawski zachodni) (ryc. 1).W odróżnieniu jednak od imigrantów wietnam-skich, liczbaUkraińcówna10000mieszkańcówjestwewszystkichwymie-nionychpodmiejskichpowiatachwyraźniewyższaizgrubszaporównywalnazewskaźnikiemdlaWarszawy.Dlawymienionychczterechpowiatów(woło-mińskiego, piaseczyńskiego, pruszkowskiego i warszawskiego zachodniego)wskaźnikna10000mieszkańcówdlaUkraińcówwynosiokoło2,podczasgdydlaWietnamczykówjestznacznieniższy–od0,3do0,6.Porównywalnewiel-kościdlaobydwugrupwystępują tylkowpojedynczychgminachwpobliżuWarszawy,naprzykładwpowieciepiaseczyńskimwgminieLesznowolawar-tośćwskaźnikawynosiokoło3,4na10tys.mieszkańców,zarównogdybierze-mypoduwagęUkraińców,jakiWietnamczyków.

Wietnamczycy w powiatachwoj. mazowieckiegow liczbach bezwzglêdnychw 2004 r.

na 10 000 mieszkañców w 2004 r.ponad 5310,50,1

––––

4,91,90,90,5

(1)(1)(1)(9)

(16)

60030060

Ryc. 2. Wietnamczycy posiadający zezwolenie na osiedlenie się według powiatów woj. mazowieckiegoŹródło danych: URiC, 2004.


Wwypadkuwięcmigrantówukraińskichniemataksilnejkoncentracji,jakąobserwujemy dla Wietnamczyków, w samym centrum metropolii warszaw-skiej,czylinatereniepowiatum.st.Warszawy.Podczasgdystolicęzamieszkuje3,53Wietnamczykówna10000mieszkańców,todlaUkraińcówwskaźniktenwynosi 2,26.Dla całegowojewództwawspomnianywskaźnik jest dla bada-nychgrupimigranckichniemalidentyczny:1,44dlaWietnamczykówi1,42dlaUkraińców.

Ukraiñcy w gminachwoj. mazowieckiegow liczbach bezwzglêdnychw 2004 r.

na 10 000 mieszkañców w 2004 r.85310,1

–

–––

–9,57,94,92,90,9

(1)(3)

(14)(80)(25)

39019539

Ryc. 3. Ukraińcy posiadający zezwolenie na osiedlenie się według gmin woj. mazowiec-kiegoŹródło danych: URiC, 2004.

Analiza na poziomie gmin pokazuje „pierścień gmin” wokół Warszawy,któryjestzamieszkanyprzezUkraińców(ryc.1i3).WśródpodwarszawskichmiejscowościUkraińcyposiadającyzezwolenienaosiedleniesięwPolscenaj-częściejwybieraliwkolejności:Piaseczno,Błonie,Ząbki,Wołomin,Otwock,Kobyłkę,ZielonkęiLegionowo.Generalniewwypadkuukraińskichmigran-


tówmożnazauważyćdwieprawidłowości–większenasycenieobcokrajowca-mipowiatówznajdującychsięnajbliżejsamejstolicyiwiększąrównomiernośćnasyceniaposzczególnychpowiatówniżwwypadkumigrantówzWietnamu.PozasamąWarszawąiokolicznymipowiatamiinnymimiejscamiprzyciągają-cymiUkraińcównaMazowszuzdająsiębyćmiastatakiejak:RadomiPłock,cojestnajpewniejzwiązaneztym,żesąonerelatywnieduże,zestosunkowodużymrynkiempracy,ajednocześniesątańszeniżWarszawapodwzględemkosztówutrzymania.

Wietnamczycy w gminachwoj. mazowieckiegow liczbach bezwzglêdnychw 2004 r.

na 10 000 mieszkañców w 2004 r.20105310,1

–

––––

–73,219,97,94,92,90,9

(1)(1)(4)(4)

(21)(18)

60030060

Ryc. 4. Wietnamczycy posiadający zezwolenie na osiedlenie się według gmin woj. ma-zowieckiegoŹródło danych: URiC, 2004.

4. Społeczno-przestrzenne wzory zamieszkania i funkcjonowania imigrantów w Warszawie

Analiza danych dotyczących miejsc zamieszkania WietnamczykówiUkraińców na terenieWarszawy ukazujewiększą koncentrację społeczno-


-przestrzennąpierwszejzwymienionychgrup.Prawidłowośćtęwidaćjużnapoziomieanalizyposzczególnychdzielnic.Ponad1/4WietnamczykówmieszkanawarszawskiejWoli,apokilkanaścieprocentnaOchocie,wŚródmieściuinaMokotowie,codajewsumie67%WietnamczykówzamieszkałychwWarszawie.Kolejnymi dzielnicami, w których mieszka największa bezwzględna liczbawietnamskichmigrantów,sąBielanyiPraga.Gdybranyjestpoduwagęwskaź-nikliczbyWietnamczykówna10000mieszkańców,wtedyprzedWolę(10,7)wysuwa się relatywnie niewielka Ochota (11,31), a trzecie miejsce zajmująWłochy(6,54)zestosunkowoniewielkąliczbąludności.Wdalszejkolejnościznajdująsię:Śródmieście,MokotówiTargówek.WwypadkuUkraińcówwidać i tuwiększą równomierność ich rozkładu

– tym razemmiędzy poszczególne dzielnice.Największa bezwzględna licz-ba osiedlonych cudzoziemców z Ukrainy zameldowana była naMokotowiei na Pradze Południe (odpowiednio 16 i 15%), a następnie w Śródmieściui naUrsynowie.Analiza gęstości zaludnienia dzielnic ukraińskimi imigran-tamipokazuje,żerelatywnienajczęściejmożnaichspotkaćwprawobrzeżnejWarszawie,zwłaszczanaPradzePołudnie(3,06),choćtakżenaPradzePółnoc,TargówkuiwRembertowie.Wśróddzielniclewobrzeżnychnasycenietągrupąimigrancką jestnajwyższe–choćogólniebardzomałe–wŚródmieściu,naMokotowieiweWłochach.Dwieprestiżowedzielnicewarszawskie–WaweriWilanów,mająśladowąilośćimigrantówzobydwugrup.PorównanierozmieszczeniacudzoziemcówzUkrainyizWietnamuwwar-

szawskichobrębachpotwierdzazjawiskowyraźniewyższejkoncentracjiicen-tralizacjiprzedstawicielitejdrugiejgrupy(ryc.5i6).Analizanapoziomieob-rębówpokazuje,żeWietnamczycyskupiająsięprzedewszystkimnapewnychcentralniepołożonychobszarachWoli,OchotyiŚródmieścia.Domiejscnajczę-ściej zamieszkiwanych przezWietnamczyków we wspomnianych dzielnicachnależą:okolicaMarszałkowskiej,osiedlezaŻelaznąBramą,Mirów,terenymię-dzyAl.Jerozolimskimiaul.Grójecką,SzczęśliwiceorazterenywokolicachulicGórczewskiej,Wolskiej,KasprzakaorazCzłuchowskiej.Trzeba jednakzazna-czyć,żenajwiększezgrupowania,wktórychzamieszkująosiadliWietnamczycywobrębachsięga20osób,copokazujeniewielkąskalęomawianegozjawiska.Wartopodkreślićbliskośćwspomnianychlokalizacjiwstosunkudodziała-

jących lub zamkniętych dużych stołecznych targowisk, gdzie prowadzili ak-tywnośćzarobkowąimigranci,takichjak:bazarykołoHaliMirowskiejiHaliBanacha,targowiskawokolicachPałacuKulturyiNauki,DworcaCentralnegoorazpl.Zawiszy.Większośćobszarówzamieszkanychprzezwietnamskichmi-grantówtotypoweśródmiejskielokalizacje,najczęściejzblokamiiosiedlamizlat60.i70.,nietylkoulokowanewsamymcentrummiasta,aleczęstoznajdu-jącesięwbezpośrednimsąsiedztwiegłównychszlakówkomunikacyjnych.Zkolei lokalizacjęwpobliżuParkuSzczęśliwickiegomożnawiązaćzpo-

wstaniemtamdośćprestiżowegoosiedlazbudowanegoprzezchińskichinwe-storów, która to inwestycja najprawdopodobniej przyciągnęła niektórych za-możnychWietnamczyków.Innymimiejscami,któreskupiająwiększąniżgdzie


indziejliczbęobywateliWietnamu,sąbielańskiePiaski,atakżepewnerejonyWesołej,dokąd,jakmożnaprzypuszczać,przeniosłysięrodziny,któreosiąg-nęłyawansspołeczno-ekonomiczny.

Ukraiñcy w Warszawiewed³ug obrêbów geodezyjnychw 2004 r.

6–101– 50

(6)(230)

(1541)

Ryc. 5. Ukraińcy posiadający zezwolenie na osiedlenie się według obrębów w WarszawieŹródło danych: URiC, 2004.

WwypadkuUkraińcówwidaćwiększą równomierność rozkładumiejsc ichzamieszkania na terenieWarszawy.Na podstawie analizowanych danychwła-ściwieniewidaćobrębów,naktórychzarysowywałybysięzalążkiskupiskmi-grantówzUkrainy.Bardzoostrożniemożnamówićjedynieopewnychogólnychprawidłowościach osiedlania się Ukraińców w wielorodzinnym budownictwiezlat60.i70.,położonymwpobliżugłównycharteriiiskomunikowanychzcen-trummiasta.„Pasami”Warszawynajchętniejwybieranymiprzezukraińskichmi-grantówsąlokalizacjenaUrsynowieiSłużewiu(wzdłużul.KENiliniimetra;okolicePuławskiejmiędzyDolinąSłużewieckąaPoleczki);SadybawokolicachSobieskiego;rejonul.Dolnej;terenymiędzyGrójeckąaAl.Jerozolimskimi;ob-


szarywzdłużMarszałkowskiejmiędzyAl.JerozolimskimiaArmiiLudowej;tere-nywzdłużal.JanaPawłaIIorazlokalizacjewzdłużBroniewskiegoiWólczyńskiej.WprawobrzeżnejWarszawie,dośćczęstowybieranejprzezukraińskichmigran-tów, zamieszkiwali oni najczęściejGocław, lokalizacjewzdłużOstrobramskieji Grenadierów; okolice Zamojskiego i Grochowskiej, a także rejony SzmulekiBródna.ObecnośćUkraińcówakuratwtychmiejscachwiązaćsięmożezwy-stępowaniemtamwysokiejintensywnościzabudowy.

Wietnamczycy w Warszawiewed³ug obrêbów geodezyjnychw 2004 r.

21–2516–2011–156–101– 50

(1)(4)(3)

(25)(139)

(1605)

Ryc. 6. Wietnamczycy posiadający zezwolenie na osiedlenie się według obrębów w War-szawieŹródło danych: URiC, 2004.

5. Wnioski i dyskusja

Badania wzorów osiedlania się cudzoziemców w województwie mazo-wieckim ukazały większy stopień koncentracji i centralizacji wśród wiet-namskich migrantów w porównaniu z imigrantami z Ukrainy.Wwypadku


Wietnamczyków zaobserwować można wyłaniające się potencjalne zalążkikoncentracjiprzestrzennejtejgrupynatereniegminyWarszawaoraz,wznacz-niemniejszymstopniu,naobszarze innychgminznajdującychsięwpobliżustolicy.Przykładamitakichtworzącychsięzaczątkówskupisksągminynatere-niepowiatówpiaseczyńskiegoipruszkowskiego,gdzieznajdujesiękoncentra-cjamiejscpracyWietnamczyków.Podobneprawidłowości–koncentracjiicen-tralizacji–możnazaobserwowaćna tereniesamegomiastaWarszawy,gdziewnajbardziejcentralnychdzielnicach–naWoli,naOchocieiwŚródmieściu–wyłaniająsięmiejscagrupowaniasięprzedstawicielitejnarodowości.GeneralniejednaknawetwwypadkuWietnamczykówmożnaconajwyżej

mówićowyłanianiusiępewnychwysepek,gdziegrupująsięwietnamscyimi-granci.Nasycenieprzedstawicielamimniejszościwietnamskiejzamieszkującejdaneobszarymiasta igminypodmiejskie jestmimowszystkobardzoniskiei nie uprawnianas jeszczedomówieniao skupiskach etnicznych.Warto teżzwrócićuwagęnato,żemiejscrelatywnejkoncentracjiWietnamczykównate-renieWarszawyjestconajmniejkilkaisąoneulokowanenaróżnychobszarachmiasta(nawetwodmiennychdzielnicach),choćzwyklecentralniepołożonych.Wywiadyzlideramiwietnamskimipokazały,żegrupatazaprzeczazjawiskukoncentracji przestrzennej miejsc zamieszkania wietnamskich migrantów,postrzegając tego typu proces jako niekorzystny i zagrażający członkom tejspołeczności, np. zewzględu namożliwe negatywne reakcjewładz polskichizobawyprzedagresjązestronyniektórychPolaków,jakąmogąbudzićtakieskupiska(Grzymała-Kazłowska2004).Przeprowadzonebadaniapokazały, żewyłanianie siępewnychpreferowa-

nychobszarówzamieszkiwaniawiążesięzwcześniejszymistnieniemskupiskprzestrzennychmiejscpracyczłonkówdanejgrupy.Touruchamiaćmożepro-cesowewnętrznejdynamiceipewnej„bezwładności”.„Pierwotne”terenyza-mieszkaniaobcokrajowcówprzyciągająkolejnychmigrantów,choćlokalizacjamiejscpracycudzoziemcówmogłasięzmienić,takjaktomiałomiejscewwy-padku likwidacji paru stołecznych bazarów i przenoszenia się miejsc pracykupcówwietnamskichnaperyferyjneobszarymetropolii.Wartozwrócićuwa-gę nawspółwystępowanie lokalizacji usług i instytucji etnicznych (sklepów,wypożyczalni,kioskówitp.)zeskupiskamimiejscpracyWietnamczyków(du-żymibazarami)iichrelatywniemniejszązbieżnośćlokalizacyjnązzalążkamiskupiskmieszkalnych.Widocznewiększerozproszenieidecentralizacjamiejsczamieszkaniaukra-

ińskichmigrantówstanowiteżprzestrzennąmanifestacjęodmiennejstrategiiakulturacyjnej tej grupywporównaniu zWietnamczykami.Wiąże się to zespecyfikątejgrupycudzoziemców,wktórejzdecydowanąwiększośćstanowiąwspółmałżonkowiepolskichobywateliiosoby,któreodznaczająsięnatlein-nychmigrantówrelatywniewysokimstatusemspołeczno-zawodowym.Zkoleiwwypadkupozostałychobcokrajowcówztejgrupy(np.wykonującychpraceniewymagającekwalifikacji)lokalizacjaichmiejscpracymożebyćzwiązanazmiejscemichzatrudnienia(np.zamożnymisuburbiami,gdziesązatrudniane


ukraińskiemigrantki).Wartozwrócićuwagę,żebrakkoncentracjibranżowejw tejgrupie imigranckiej i charakterpracpodejmowanychprzezUkraińcówrównieżniesprzyjajątworzeniusięetnicznychskupisk.Związanejesttotakżezbrakiembariery językowej,dziękiczemuUkraińcymogąłatwiejwchodzićwbliższerelacjespołecznezPolakami,pracowaćwwieluzawodachiżyćwod-osobnieniuodinnychUkraińców,dziękiczemumogąmiećteżlepszydostępdozasobówmiejskich.Z kolei relatywniewiększa skłonność do koncentracji przestrzennejwiet-

namskich imigrantówzwiązana jestnie tylkozcharakterem ichdziałalnościekonomicznej,aleikulturowouwarunkowanąskłonnościądokooperacjiwe-wnątrzgrupowej ipodtrzymywaniagęstej siecietnicznejwceluadaptacjidożyciawPolsce.W wypadku badanych grup zaobserwowałyśmy więc trzy rodzaje czyn-

ników,naktórewskazywali innibadaczesegregacji społeczno-przestrzennejimigrantów.Rozmieszczenieimigrantówuzależnionejestodichcechspołecz-no-ekonomicznych oraz typu i miejsca aktywności ekonomicznej. Ogromnąrolę odgrywają też charakterystyki kulturowe i dystans kulturowy międzyimigrantami a społeczeństwemprzyjmującym, couWietnamczykówprzeja-wiasięwykorzystywaniemwwiększymstopniuetnicznegokapitałuspołecz-nego,auUkraińcówbazowaniemnapodobieństwiekulturowymzespołeczeń-stwempolskim.Obokodmiennychstrategiiadaptacyjnychnarozmieszczenieprzestrzenne imigrantówwWarszawiemająwpływuwarunkowaniamakro-strukturalne–sytuacjanarynkumieszkaniowymimiejskainfrastrukturako-munikacyjna,lokalnapolitykawładzczywreszcielokalnyzasięgfunkcjime-tropolitalnychmiasta.Wwypadkupierwszegozczynnikówznaczniewyższeopłatyzamieszkaniawcentralnejczęścimiastaorazwnowymbudownictwienie sprzyjająosiedlaniu sięw tychmiejscach imigrantów.Stąd ichobecnośćwobszarachorelatywniestarszejzabudowie.Podobnierozwójinfrastrukturykomunikacyjnej,np.węzłówiszlakówkomunikacyjnych,kształtujenietylkopreferencjemieszkaniowerodzimejpopulacji,aleicudzoziemców.Zasięgfunk-cjimetropolitalnychWarszawyokreślaobszar,naktórymetropoliaoddziałujepodwzględemgospodarczym,kulturalnym,politycznymczyprawno-admini-stracyjnym(Pirveli2003).Wkontekścieanalizrozmieszczeniaimigrantównaterenachpozagranicamiadministracyjnymistolicywartozwrócićuwagę,żeskupiają sięoni ciąglenaobszarachbędącychwgospodarczej zależnościodstolicy (np.napołudniowymzachodzie–okolice JanekorazPiastowa–czypółnocnymwschodzie–okoliceMarekiZąbek).NawiązującdomodeliPeacha(1996,1999),można teżstwierdzić,żespo-

łeczeństwo polskie generalnie jest wciąż wysoce homogeniczne i nawetwWarszawiewmiejscachkoncentracji imigrantówbrak jeszczeenklawmi-granckich, a Polacy mają niewielką styczność z mniejszościami etnicznymiinarodowymi.Właściwie żaden zmodeli zaproponowanych przez Peacha (2001) nie jest

odpowiednidoanalizyrozmieszczeniaimigrantówwWarszawie,gdziewpo-


równaniunp.zmetropoliamizachodnioeuropejskimimieszkaciągleniewieluimigrantów.Wydajesię,żespecyfikastolicyPolskiwymagaodrębnegopodej-ścia,któreuchwyciłobyteembrionalneprocesy.GdyjednakniepotraktujemymodeliPeacharygorystycznie,alejedynieuznamyjezaluźnąinspirację,dasięzauważyć,żeobydwiebadanewWarszawiegrupymniejszościowewykazująodmiennewzorywrozmieszczeniu.Ukraińcyprzejawiająkilkaprawidłowo-ścimodelu asymilacyjno-dyfuzyjnego. Z uwagi na podobieństwo kulturoweifizyczneorazbardziejrozbudowanewięzispołecznezespołeczeństwempol-skim,łatwiejniżWietnamczycysięasymilująorazrozprzestrzeniająnatereniemiasta.NatomiastprzybyszezWietnamubliżejsąmodeludobrowolnieplura-listycznego.Choćwichwypadkuniemożemystwierdzićistnieniaenklawyet-nicznej(cozakładatenmodel),alejedyniejejniewielkiezalążki,towpewnychobszarachmiasta grupa ta stanowiwyraźniewyższy odsetek niż na tereniecałejWarszawy,jednocześniepozostającgrupąmniejszościową.Wobydwugrupachzauważalnesąrównieżpewneprocesysuburbanizacji,

któremogąbyćobserwowanewnaraziesłabowidocznymzasiedlaniuprzezimigrantówpierścieniagminwokółstolicy.Powstajepytanie,czytendencjataoznacza awans społeczny przedstawicieli tych grup i integrację – lub nawetasymilację – jak zakładał omówionywcześniej klasycznymodel amerykań-ski;czyjest toraczejzwiązanez innymiczynnikami?Wartopowiedzieć,żew przypadku aglomeracji warszawskiej suburbanizacja nie musi świadczyćoawansiespołecznym,nacowskazująnaprzykładcenymieszkańigruntównacentralnych iperyferyjnych terenach.Należy teżzwrócićuwagęnaniskąjakośćprzestrzenipodmiejskiejwPolsce,częstozesłabąinfrastrukturą(rów-nieżkomunikacyjną).Ponadtonależy równieżwspomniećw tymkontekścieoobserwowanychwkrajachrozwiniętychzjawiskachreurbanizacjiirewitali-zacjikwartałówmiejskich.Wwypadkuwarszawskimmożetobyćtakżeozna-kąpodjęciaprzezimigrantówdziałańpragmatycznych,gdziezamieszkanienaprzedmieściachumożliwiadostępdotańszychzasobówmiejskich(np.miesz-kań),lepszydostępdolokalnychrynkówpracy(np.wprzypadkuusługtypusprzątanie) lubteż jestodpowiedziąnapolitykęwładzlokalnych(np.planówlikwidacjimiejskichtargowisk,wtymnajwiększegowWarszawiebazarunaStadionieDziesięciolecia).Opisanewwypadkuimigrantówtrendywpisująsięwbardziejogólnepro-

cesysegregacjispołeczno-przestrzennejmieszkańcówisuburbanizacjiobsza-ru, jakie obserwujemy obecnie wWarszawie (por. Jałowiecki, Szczepański2006,s.307).Imigrancimieszkająipracująwmieścieijegorejoniepodmiej-skim, które łącznie stanowią obszar funkcjonalny metropolii warszawskiej.WyłanianiesięzalążkówskupiskimigrantówpozaWarszawą,leczwrejonachpozostającychwwielostronnychpowiązaniachzestolicą(Zegar2003;Pirvelli2003),pozwalanapostawienietezy,żeprocesymigracyjnewWarszawiena-leżyanalizować,przyjmującszersząperspektywębadawczą,tj.badającobszarmetropoliiwarszawskiej.


Literatura

Barbosa E.M., 2001,Urban Spatial Segregation and Social Differentiation: Foundation for a Typological Analysis, Lincoln Institute of Land PolicyConferencePaperCP01A03fortheInternationalSeminaronSegregationintheCity,LincolnInstituteofLandPolicy,Cambridge–Massachusetts,26–28lipca2001.

Blom S., 1999, „Residential Concentration Among Immigrants in Oslo”,International Migration,t.37,nr3,s.617–641.

BoalF.W.,1999,„FromUndividedCitiestoUndividedCities:AssimilationtoEthnicCleansing”,Housing Studies,t.14,nr5,s.585–600.

BoltG.,KempenR.van,2002,„MovingUporMovingDown?HousingCareersofTurksandMoroccansinUtrecht,theNetherlands”,Housing Studies,t.17,nr3,s.401–422.

BurgessE.W.,1923,„TheGrowthoftheCity:AnIntroductiontoaResearchProject”,w:Proceedings of the American Sociology Society,nr18,Chicago:UniversityofChicagoPress.

BurgessE.W., ParkR.E.,McKenzieR.D., 1925,The City,Chicago:ChicagoUniversityPress.

BurgersJ.,1998,„IntheMarginoftheWelfareState:LabourMarketPositionandHousingConditionsofUndocumentedImmigrantsinRotterdam”,Urban Studies,t.35,nr10,s.1855–1868.

Daley P.O., 1998, „BlackAfricans inGreatBritain: Spatial Segregation andConcentration”,Urban Studies,t.35,nr10,s.1703–1724.

DarrochG.A.,MarstonW.G.,1969,„EthnicDifferentiation:EcologicalAspectsofaMultidimentionalConcept”,International Migration Review,t.4,nr1,s.71–95.

DarrochG.A.,MarstonW.G.,1971,„Social Class Basis of Ethnic ResidentialSocialClassBasisofEthnicResidentialSegregation:TheCanadianCase”,The American Journal of Sociology,t.77,nr3:491–510.

DeurlooM.C.,MusterdS.,1998,„EthnicClustersinAmsterdam,1994–1996:AMicro-areaAnalysis”,Urban Studies,t.35,nr3,s.385–396.

Deurloo M.C., Musterd S., 2001, „Residential Profile of Surinamese andMaroccansinAmsterdam”,Urban Studies,t.38,nr3,s.467–485.

Duncan O.D., Lieberson S., 1959, „Ethnic Segregation and Assimilation”,American Journal of Sociology,t.64,nr4,s.364–74.

FihelA.,2006,„PrzestrzennywzorzecosiedlaniasięcudzoziemcówwPolsce”,Studia Demograficzne,nr1,s.49–67.

Fossett M., 2004, „Racial Preferences and Racial Residential Segregation:Racial Preferences and Racial Residential Segregation:ResultsfromMinimumSegregationModels”,referatzAnnualMeetingsofthePopulationAssociationofAmerica,Boston,Massachussetts, kwiecień.kwiecień.

Friedrichs J., 1998, „Ethnic Segregation in Cologne, Germany, 1984–1994”,Urban Studies,t.35,nr10,s.1745–1763.


GiffingerR., 1998, „Segregation inVienna: Impacts ofMarketBarriers andRentRegulations”,Urban Studies,t.38,nr10,s.1791–1812.

Grzymała-KazłowskaA.,2004,„Migrancizkrajówmniejrozwiniętychgospo-darczoniżPolska:przypadekWietnamczyków”,w:J.Grzelak,T.Zarycki(red.), Społeczna mapa Warszawy, Warszawa: Wydawnictwo NaukoweScholar,s.389–441.

Guest A.M., Weed J.A., 1976, „Ethnic Residential Segregation: Patterns ofChange”,The American Journal of Sociology,t.81,nr5,s.1088–1111.

JałowieckiB.,SzczepańskiM.S.,2006,Miasto i przestrzeń w perspektywie so-cjologicznej,Warszawa:WydawnictwoNaukoweScholar.

James D.R., Taeuber K.E., 1985, „Measures of Segregation”, Sociological Methodology,t.15,s.1–32.

KantrowitzN.,1973,Ethnic and Racial Segregation in the New York Metropolis,NewYork:Praeger.

Kempen R. van, Ozuerken A.S., 1998, „Ethnic Segregation in Cities: NewFormsandExplanationsinaDynamicWorld”,Urban Studies,t.35,nr10,s.1631–1653.

KempenR.van,WeesepJ.van.,1998,„EthnicResidentialPatternsinDutchCities:Backgrounds,ShiftsandConsequences”,Urban Studies,t.35,nr10,s.1813–1833.

KestelootC.,CeesC.,1998,„HousingTurksandMoroccans inBrusselsandAmsterdam:TheDifference betweenPublic andPrivateMarkets”,Urban Studies,t.35,nr10,s.1835–1853.

KohlbacherJ.,ReegerU.,2005,„ResidentialSegregation,HousingMarketandImmigrants”,w:M.L.Fonseca, J.Malheiros (red.),Social Integration and Mobility: Education, Housing and Health,CentrodeEstudosGeográficosUniversidadedeLisboa,s.22–56.

KorbinF.E.,GoldscheiderC.,1978,The Ethnic Factor in Family Structure and Mobility,Cambridge:Ballinger.

LiebersonS.,1961,„ImpactofResidentialSegregationonEthnicAssimilation”,Social Forces,t.40,nr1,s.52–57.

LithmanY.G.,1997,Spatial Concentration and Mobility,AdiscussionpaperpreparedfortheSecondInternationalMetropolisConferenceCopenhagen,25–27września1997.

Malheiros J., 2002, „Ethni-cities: Residential Patterns in the NorthernEuropeanandMediterraneanMetropolises–ImplicationsforPoliceDesign”,International Journal of Population Geography, t.8,s.107–134.

MasseyD.S.,1979,„Effects of Socioeconomic Factors on Residential Segrega-EffectsofSocioeconomicFactorsonResidentialSegrega-tion of Blacks and Spanish Americans in U.S. Urban Areas”,”, American Sociological Review,t.44,nr6,s.1015–1022.

ParkR.E.,1936,„Succession,anEcologicalConcept”,American Sociological Review,t.1,nr2,s.171–179.

ParkR.E.,1967,On Social Control and Collective Behavior,Chicago:UniversityofChicagoPress.


PeachC.,1978,„SegregationofBlackImmigrants inBritain:SpatialPatternandSocialProcess”,Current Anthropology,t.19,nr3,s.612–613.

PeachC.,1996,„DoesBritainHaveGhettos?”,Transactions of the Institute of British Geographers,t.22,nr1,s.216–235.

PeachC., 1999, „London andNewYork:Contrasts inBritish andAmericanModels of Segregation”, International Journal of Population Geography,t.5,nr5,s.319–351.

Peach C., 2001, The Ghetto and the Ethnic Enclave, Lincoln Institute ofLand Policy Conference Paper CP01A18 for the International SeminaronSegregation in theCity,Lincoln InstituteofLandPolicy,Cambridge–Massachusetts,26–28lipca2001.

PelemanK.,2002,„TheImpactofResidentialSegregationonParticipationinAssociations: theCase ofMoroccanWomen inBelgium”,Urban Studies,t.39,nr4,s.727–747.

PhillipsD.,1998,„Black Minority Concentration, Segregation and Dispersal inBlackMinorityConcentration,SegregationandDispersalinBritain”,Urban Studies,t.35,nr10:1681–1702.

Pirveli M., 2003, „Funkcja metropolitalna a proces globalizacji”, Studia Regionalne i Lokalne,t.4,nr14,s.65–75.

TaeuberK.E.,TaeuberA.F.,1964,„TheNegroasanImmigrantGroup:RecentTrendinRacialandEthnicSegregationinChicago”,The American Journal of Sociology,t.69,nr4,s.374–382.

Węgleński J., 1983, Urbanizacja. Kontrowersje wokół pojęcia, Warszawa:PaństwoweWydawnictwoNaukowe.

Zegar T., 2003, „Procesy integracji obszaru metropolitalnego Warszawy”,Studia Regionalne i Lokalne,nr1(11),s.75–95.

‘little ukRaine’ oR PoliSh viettoWn? Social oR SPatial PatteRnS of immigRant Settlement in WaRSaW agglomeRation

Thetextaimstoanalysethepatternsofimmigrants’settlementinWarsawagglomeration,especiallytheirsettlementintheareaofthecityofWarsaw.Thesubjectofthestudyis:theemergenceofplaceswhereimmigrantsconcentrateandarelationbetweentheirplacesofresidencewithothertypesofconcentra-tion;factors thatdeterminetheplacesof immigrants’residenceandhowmi-grantsoperateintheurbanenvironment,aswellasarelationbetweentheplacesofimmigrants’settlementandtheireconomicactivityanditslocalization,cul-tural characteristics and the adapted acculturation strategies. To study theseproblemstheauthorsusetheexampleofthepopulationoftheVietnameseandUkrainianspossessingapermissionforsettlementintheMazowieckieProvince.Thearticlediscusesdifferences in thepatternsofsettlementsofbothgroupsandshowstheemergenceofsmallclustersinthecaseoftheVietnamese.

imigRantóW W metRoPolii WaRSzaWSkiej30)_2007/Grzymala_sril4_2007.pdf · lonych grup na danych...

Documents

Transcript of imigRantóW W metRoPolii WaRSzaWSkiej30)_2007/Grzymala_sril4_2007.pdf · lonych grup na danych...