22 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

III. GATUNKI ZWIERZĄT POLARNYCH 1. ARKTYKA

|NARWAL (MONODON MONOCEROS)|

Narwal to gatunek walenia z rodziny narwalowatych żyjący w wodach strefy arktycznej. Masa ciała dorosłego narwala wynosi 800 - 1600 kg, samica dorasta do około 5 metrów, a samiec do około 6 metrów.

Kształt ciała narwali jest stożkowaty, mają elastyczną szyję i ciało pokryte niebieskimi, czarnymi, szarymi i białymi plamami, zanikającymi po stronie brzusznej. Starsze samce można rozpoznać po białym ubarwieniu ciała z plamkami tylko na szczycie grzbietu. Płetwa grzbietowa jest niepozorna, a płetwa ogonowa jest wklęsła.

Cechą charakterystyczną tego gatunku jest pojedynczy, spiralnie skręcony siekacz wyrastający z górnej, lewej szczęki. Podobnie jak u słoni, ząb ten nazywamy ciosem. Może dorastać u samców nawet do 3 m długości, ważąc przy tym ponad 10 kg. Jeśli u samic wyrastają ciosy, to są krótsze, bardziej proste i gładkie. Niektóre samce (średnio co pięćsetny) mają dwa ciosy, niektóre nie posiadają ich wcale. Przypuszczalnie funkcją tego zęba jest rozbijanie pokrywy lodowej w celu zaczerpnięcia powietrza (narwal jak wszystkie walenie nie może oddychać pod wodą), jednakże wyniki ostatnich badań naukowych sugerują, iż o wiele istotniejsza jest funkcja sensoryczna zęba – przebiega w nim bowiem ok. 10 mln włókien nerwowych umożliwiających narwalowi odczuwanie zmian temperatury, ciśnienia i stężenia różnych związków chemicznych w otaczającej go wodzie. Ułatwia to narwalom polowanie na ryby (tropienie za pomocą śladów zapachowych) i odczuwanie stopnia zasolenia akwenu, w którym się znajdują. Cios może też być przydatny jako oręż w okresie godowym. Czasem służy do rytualnych demonstracji siły.

Narwale żyją w grupach od 2-10 osobników. Gromadzą się w większe stada liczące setki osobników. Poruszają się powoli i chaotycznie podczas polowań. Mogą pozostawać pod wodą od 7-20 minut. Wydają dźwięki przypominające klikanie i piski, używają ich w echolokacji. Walenie do wytworzenia dźwięku stosowanego w echolokacji używają trzech par symetrycznych worków powietrznych znajdujących się za szczęką. Są to licząc od nosa 2 worki podszczękowe, 2 worki dodatkowe oraz 2 worki przedsionkowe. Ukierunkowanie fali dźwiękowej jest możliwe dzięki asymetrycznemu kształtowi czaszki, który pomaga zatrzymać rozchodzące się w bok dźwięki i skierować je do melona, struktury tłuszczowej znajdującej się z przodu głowy.

Podobnie jak wiele innych waleni uderzają płetwami o powierzchnię wody i unoszą głowy zaopatrzone w ciosy. Migrują corocznie w olbrzymich stadach, przemieszczając się między koloniami letnimi a zimowymi. Stanowią pożywienie rekinów grenlandzkich, orek, niedźwiedzi polarnych i morsów.

23 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

|WYSTĘPOWANIE|

Narwale zasiedlają wody powyżej koła podbiegunowego północnego z przerwą między wschodnią Rosją, a zachodnią Kanadą. Spośród wszystkich waleni narwal wędruje najdalej na północ. Sezonowe wędrówki z północy na południe są określane granicą paku lodowego, ale nierzadko spotkać je można na południe od koła polarnego.

Narwal zasiedla głównie atlantycki sektor Arktyki. Główny zasięg jego występowania obejmuje obszar od centralnej Arktyki Kanadyjskiej (arteria wodna - Peel Sound: Cieśnina Księcia Regenta i północna część Zatoki Hudsona) na wschód

od Grenlandii w kierunku wschodniej Arktyki Rosyjskiej (około 180° długości geograficznej wschodniej). Rzadko są spotykane w dalekiej wschodniej Arktyce Rosyjskiej, na Alasce, czy zachodniej Arktyce Kanadyjskiej w wodach Islandii, czy w okolicach norweskiej wyspy Svalbard. Latem narwale spędzają około 2 miesiące w wolnych od lodu zatokach i fiordach Arktyki. Zimują na obszarach pokrytych lodem wzdłuż stoku kontynentu. Migracja między tymi dwoma obszarami trwa około dwóch miesięcy. Z reguły gatunek ten występuje na wschód od kanadyjskiej części Arktyki aż po środkową część rosyjską, jednak spotyka się je sporadycznie w wodach wschodniej Syberii, Alaski i zachodniej części kanadyjskiej Arktyki. Choć zasięg występowania nie wychodzi poza obszar koła podbiegunowego, to pojedyncze osobniki notowano na obszarach Nowej Funlandii, Europy a nawet wschodniej części obszarów śródziemnomorskich.

Światowa populacja tego gatunku to prawdopodobnie powyżej 80 tysięcy osobników. Narwale, które spędzają lato w Kanadyjskiej Wysokiej Arktyce tworzą największe zgrupowania liczące powyżej 70 tysięcy osobników. Ponadto, kilka tysięcy narwali prawdopodobnie spędza lato w zatokach i fiordach wzdłuż wschodniego wybrzeża Ziemi Baffina. Inne letnie kolonie w północnej części Zatoki Hudsona, liczą około 3,5 tysiąca osobników. Dwie letnie kolonie w Zachodniej Grenlandii liczą ponad 2 tysiące osobników, a we Wschodniej Grenlandii liczba ich waha się w okolicach poniżej 1 tysiąca osobników. Podczas badań liczebności narwali późną zimą 1998/1999 w Centralno-Zachodniej Grenlandii ich liczba oscylowała wokół 2,8 tysiąca osobników. Badania miały na celu określenie liczebności wielorybów na terenach dotychczas nie badanych, takich jak różnorodne kolonie letnie w Zachodniej Grenlandii (jak fiord Inglefield Bredning) i prawdopodobnie w Kanadzie. Niektóre tereny w Kanadzie obejmujące kolonie letnie nie zostały ujęte w badaniach, chociaż prawdopodobniej zawierają niewielką liczbę osobników. We wszystkich obszarach ich występowania, narwale preferują zarówno głębokie, jak i przybrzeżne wody.

Narwale z Kanady i zachodniej Grenlandii zimą wiernie powracają na obszar paku lodowego Cieśniny Davisa i Zatoki Baffina, wzdłuż stoku kontynentalnego, tam gdzie obserwuje się duże zróżnicowanie temperatur przy dnie, występują wody otwarte i stosunkowo duże zagęszczenie halibuta czarnego. Tereny zimowania mogą być najważniejszym siedliskiem narwali. Intensywne odżywianie się bentosem (zespół organizmów zwierzęcych związanych z dnem środowisk wodnych) zostało udokumentowane w okresie od listopada do marca w Zatoce Baffina i Cieśninie Davisa, w przeciwieństwie do niskiej aktywności żerowania w okresie letnim. Sugeruje to, że większa część rocznego spożycia (gromadzenia zapasów energii) przypada na okres zimy. Narwale migrują corocznie pomiędzy obszarami sezonowych kolonii, okres migracji trwa zwykle 2 miesiące. Długość życia narwali szacowana jest na 24 lata.

24 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

|STATUS ZAGROŻENIA|

|REPRODUKCJA|

Wielkość urodzeniowa: 1,5 m – 1,7 m, masa ciała 80 kg,

Dojrzałość płciowa: samice – ok. 3,4 m; samce – ok. 3,9 m,

Dojrzałość fizyczna: samice – 4 m; samce – 6,2 m (bez ciosu.)

Gody odbywają się w okresie od marca do maja, a ciąża trwa około 15 miesięcy. Młode rodzą się w lipcu i sierpniu następnego roku, najpierw wychodzi ogon, aby młode nie utonęło podczas porodu. Młodym samcom ząb wyrasta po odstawieniu od piersi, około 1 roku życia. Samice rodzą raz na trzy lata.

|DIETA|

Dietę stanowią głównie głowonogi, ryby (łososie, śledzie, dorsze, halibuty itp.), skorupiaki. Ryby, kalmary

i krewetki uzupełniają dietę narwali, a zwłaszcza gatunki arktycznych ryb, takie jak halibut niebieski, arktyczny dorsz lub sajka. Narwale żerują głównie w głębokiej wodzie i ewentualnie w pobliżu dna. Nurkują prawie do 1500 m (mogą wytrzymać pod wodą 25 minut).

|ZAGROŻENIA|

Dla komercyjnego wielorybnictwa polowanie na nieduże narwale już dawno stało się nieopłacalne, dlatego silnie zredukowane pogłowie szybko się odradza. Obecnie ocenia się ich populację na ok. 80000 osobników. Jedynie Eskimosi polują jeszcze na te zwierzęta – nie tylko dla ciosów, ale przede wszystkim dla jadalnej skóry, bogatej w składniki odżywcze.

Populacja narwali jest potencjalnie zagrożona przez polowania, zmiany klimatu i działalność przemysłową. Narwale nigdy nie były celem polowań komercyjnych zakrojonych na szeroka skalę, z wyjątkiem krótkiego okresu kilku wczesnych dekad XX wieku we wschodniej Arktyce Kanadyjskiej. Polowali na nie okazyjnie wielorybnicy, odkrywcy i poszukiwacze przygód. Od wielu wieków na narwale polowali Inuici dla pożywienia dla ludzi, psów oraz dla ciosów. Skóra i tłuszcz podskórny jest wysoko cenione jako pokarm i przynęta w dalszych polowaniach. W ostatnich latach wartość ciosów narwala wzrosła, równolegle z zapotrzebowaniem na skutery śnieżne.

Potencjalne zagrożenia dla tego gatunku w przyszłości to degradacja siedlisk poprzez rozwój przemysłowego wydobywania ropy i transportu morskiego w północnej Arktyce. Każde z tych zagrożeń będzie się zwiększać wraz z dramatycznie postępującym kurczeniem się lodu morskiego. W zachodniej Grenlandii, od 1993 roku, ilość połowów jest coraz mniejsza, bez znaczących odchyleń w równowadze płci w grupach narwali. Między rokiem 1993 a 1995 roczny bilans połowów wyniósł 550 sztuk, podczas gdy w 2004 roku zmniejszył się on do 294, wliczając ranne i zaginione walenie. Natomiast we wschodniej Grenlandii, od 1993 roku zanotowano wzrost połowów o 8 % .

25 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

Aktywne polowania na narwale mają miejsce tylko w Kanadzie i Grenlandii. We wschodniej części Arktyki Kanadyjskiej szacowano średnie połowy roczne na 373 między 1996 a 2004 rokiem dla wybranych grup. W Kanadzie większość populacji narwali wykazuje większy odsetek samców niż samic przez cały sezon. W rocznych statystykach połowów narwali w Kanadzie znacznie zaniża się całkowitą liczbę zabitych narwali przede wszystkim poprzez niekompletne raportowanie przypadkowo zranionych i zabitych osobników.

Narwale dostarczają różnorodnych produktów w tradycyjnej gospodarce. Obecnie są to głównie ciosy i skóra bogata w tkankę tłuszczową. Ciosy narwali z Kanady i Grenlandię są sprzedawane w sklepach z pamiątkami, a także eksportowane są, mimo, że proceder ten jest w Grenlandii zabroniony. W Kanadzie system limitowania polowań, który obowiązywał od lat 70. tych został zastąpiony przez lokalny system regulacji polowań, realizowany w późnych latach 90. i wczesnych 2000. Polowanie jest regulowane przez lokalne organizacje myśliwych i traperów, które ustalają limity połowów. Jednakże przestrzeganie limitów budzi wątpliwości.

W ramach tego systemu połowy na niektórych koloniach letnich mogą być zrównoważone, ale istnieje obawa, że na innych może tak nie być. W Grenlandii system limitowania został wprowadzony w 2004 roku przez Ministerstwo Rybołówstwa i Przyrody. Limit ustalono na 300 narwali (z czego złowiono 294), podzielony miedzy gminy zachodniej Grenlandii. Według doniesień przestrzeganie limitów było zachowane, choć istnieje obawa, że limity połowowe mogą być zbyt wysokie.

Wpływ zmian klimatycznych na narwale nie jest znany. Zwierzęta te są dobrze przystosowane do życia pośród lodu pakowego (dryfującego), o czym świadczy fakt, że w ich naturalnym siedlisku zimą jest bardzo mało otwartych wód. Spędzają większość czasu pod gruba warstwą lodu i są narażone na dostanie się do lodowych pułapek, gdzie setki narwali mogą utknąć w lodowej szczelinie i umrzeć. Zdarza się to, kiedy nagłe zmiany warunków pogodowych (takie jak zmiany kierunku i natężenia wiatru i gwałtowne spadki temperatury) zamrażają przejścia i pęknięcia w lodzie, odcinając drogę powrotną zwierzętom. Odnajdowane przez myśliwych, zamknięte w pułapce walenie, zwykle są już zabijane. Najnowsze badania oceniające wrażliwość arktycznych ssaków morskich na zmiany klimatu lokują narwale w trójce najbardziej wrażliwych gatunków, przede wszystkim z powodu ich wąskiego zasięgu występowania, wymagań pokarmowych i przywiązania do specyficznych siedlisk.

|OCHRONA|

Gatunek znajduje się w załączniku II CITES I CMS (Konwencja Gatunków Migracyjnych Convention on Migratory Species) i w II załączniku Konwencji Berneńskiej Ochrony Europejskiej Dzikiej Przyrody i Naturalnych Siedlisk.

Unia Europejska (UE), z bardziej restrykcyjnymi zasadami CITES niż inne kraje, ustanowiła zakaz importu ciosów (obowiązuje od grudnia 2004 roku). Chociaż Dania należy do UE, nie jest jasne, czy zakaz handlu ciosami narwali między Grenlandią a Danią jest egzekwowany.

W 1976 do Kanadyjskiej Ustawy Rybackiej wprowadzono przepisy regulujące ochronę narwali, w ramach których podano limit połowu, wykluczenie matek i młodych, wymóg całkowitego wykorzystania ciał złowionych zwierząt i oznakowania narwali. Jednakże przepisy te są słabo egzekwowane. Narwale są także chronione w Stanach Zjednoczonych, mimo, że Eskimosi są zwolnieni z tych przepisów na potrzeby polowań tradycyjnych. Jest całkowicie chroniony w Rosji i w Norwegii. Wprowadzono ograniczenie polowań w zachodniej Grenlandii. Regulacja przepisów połowów narwali jest konieczna na całym obszarze ich występowania.

26 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

|WILK ARKTYCZNY (CANIS LUPUS ARCTOS)|

Największy przedstawiciel rodziny psowatych, wilk szary, od wieków stanowi źródło strachu i podziwu wśród ludzi. Zwierzę to odcisnęło ogromne piętno na kulturze ludzkiej wszędzie tam, gdzie występuje.

Sylwetka wilka przypomina dużego psa, choć nogi są nieco dłuższe, stopy większe, klatka piersiowa jest węższa a ogon się nie podwija. Wrażliwe uszy i nos pomagają w tropieniu ofiary, długie nogi umożliwiają długie i szybkie pościgi. Szerokie łapy działają jak rakiety śnieżne, dzięki czemu wilk nie zapada się w sypkim śniegu. Wilk posiada dwie warstwy futra: długie włosy okrywowe są widoczne, a pod nimi

znajduje się miękki, gęsty podszerstek. Szorstkie włosy okrywowe nadają wilkowi umaszczenie i działają jak płaszcz przeciwdeszczowy. Podszerstek pełni rolę izolacyjną i utrzymuje odpowiednią ciepłotę ciała nawet w temperaturach tak niskich jak - 21°C. Podgatunek arktyczny, Canis lupus arctos, jest niższy, ale bardziej masywny. Dodatkowymi adaptacjami są: nieco krótszy pysk, uszy i nogi oraz sierść występująca między opuszkami palców i opuszką międzypalcową w ich szerokich łapach. Puszysty ogon niekiedy służy jako osłona dla nosa, gdy zwierzę spoczywa zwinięte w kłębek. Raz w roku, późną wiosną, odbywa się linienie. Wraz z utratą grubej okrywy zimowej wyrasta szata letnia, która jesienią rozwija się w zimową. Najczęstsze umaszczenie wilka szarego to mieszanka szarego z czarnym, z jaśniejszym spodem. Osobniki, jak i całe populacje mogą od tej reguły odbiegać na różne sposoby, przyjmując barwy w zakresie czerwieni, brązu, czerni i niemal czystej bieli. Ta ostatnia forma dominuje u wilków arktycznych.

Dla zwierząt żyjących w grupie istotne jest wykształcenie dobrej komunikacji. U wilków szczególnie zauważalna jest komunikacja głosowa. Znane z wycia zwierzęta dysponują szeregiem innych odgłosów, wydawanych w określonych okolicznościach. Mowa ciała, czyli przyjmowanie określonych postaw to element komunikacji wzrokowej. Znakowanie terytorium przez dominującego samca to przykład komunikacji zapachowej. Również dotyk gra pewną rolę w porozumiewaniu się wilków – na przykład gdy szczenięta liżą pysk matki prosząc o pokarm.

Zdolność przystosowania do temperatur znacznie poniżej zera, połowy roku w ciemnościach, tygodni niedostatku pożywienia czynią z wilka arktycznego zwierzę wyjątkowo zaadaptowane do trudnych warunków środowiska przy jednocześnie najmniejszej presji ze strony człowieka będącego dlań największym zagrożeniem. Ze względu na tak trudne warunki i niegościnne środowisko, w którym zamieszkuje, jest wciąż mało poznanym podgatunkiem jednego z najpopularniejszych drapieżników.

|WYSTĘPOWANIE|

Niegdyś wilki zamieszkiwały szereg różnych ekosystemów półkuli północnej, dzierżąc tym samym tytuł najszerzej występującego ssaka lądowego. Ogólnie wilk może występować w siedliskach takich jak: tundra, tajga, pustynie, równiny i góry. Unika okolic intensywnie zasiedlonych i użytkowanych przez człowieka. Zmiany dokonane w środowisku, zmienna dostępność bazy pokarmowej, konkurencja z człowiekiem i presja łowiecka wywierana na ten gatunek sprawiły, że obszar, w którym wilk może występować, zmniejszył się. Wilk arktyczny jest jedynym podgatunkiem wilka, którego pierwotny zasięg występowania nie zmalał.

Obecnie wilk (dwa gatunki – wilk czerwony i wilk szary) występuje w Ameryce Północnej, Europie, Azji i Afryce. Wyróżnia się siedem podgatunków w Eurazji i pięć w Ameryce Północnej. Wilk arktyczny jest uważany

za podgatunek wilka szarego, Canis lupus, występującego na obszarach znajdujących się powyżej 67°N

szerokości geograficznej. Zamieszkuje Amerykę Północną, mniej więcej 60 stopni na północ od równika oraz północno-zachodnie, północne i północno-wschodnie wybrzeża Grenlandii. Jego zasięg częściowo pokrywa się z zasięgiem innych podgatunków wilka, które występują dalej na południe.

27 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

Innymi słowy, podgatunek wilka arktycznego C. l. arctos występuje w Kanadzie i na Grenlandii. 90% Kanady pokrywa zasięg występowania wilka (zasięgi występowania podgatunków nachodzą na siebie). Na Grenlandii występuje w północnej i wschodniej części kraju. Tu głównymi ofiarami wilka są woły piżmowe, lemingi i zające arktyczne. Jest to druga pod względem wielkości populacja wilka na świecie (zaraz po Rosji). Obszar ten jest słabo zaludniony, w związku z czym mniejsza jest antropopresja na podgatunek wilka arktycznego niż na podgatunki występujące dalej na południe. Z drugiej strony te białe wilki rzadko spotykają człowieka i w związku z tym przejawiają duże zaciekawienie, gdy się pojawi w ich okolicy.

|STATUS|

|REPRODUKCJA|

Jesienią i zimą wilki arktyczne prowadzą nomadyczny tryb życia. Rozród wilka przypada między styczniem a kwietniem. Dokładny czas zdeterminowany jest szerokością geograficzną. Tylko dominująca para (alfa) przystępuje do rozrodu. Pozostałe dojrzałe samice są powstrzymywane od kopulacji przez bezpośrednią agresję lub przerywanie prób krycia przez osobniki dominujące. W wyjątkowej sytuacji, gdy pokarm występuje szczególnie obficie, rozmnażać się mogą także osobniki podległe. Po kopulacji w marcu samica opuszcza stado by znaleźć kryjówkę i urodzić w niej młode. Może w tym celu wykopać nową kryjówkę, jednak jest to trudne, gdy grunt jest

przemarznięty. Wówczas może też skorzystać z kryjówki z poprzedniego roku. Miot składa się z 1 do 11 szczeniąt (zwykle 6). Rodzą się wiosną, po ciąży trwającej 9 tygodni. Początkowo trzymane są w kryjówce (norze, jamie, wykrocie lub płytkiej jaskini). Są całkowicie zależne od matki, ona natomiast polega na swoim partnerze jeśli chodzi o dostarczenie pożywienia. Odstawiane są po osiągnięciu 8 – 10 tygodni. Mniej więcej w trzecim tygodniu życia zaczynają przyjmować częściowo nadtrawiony stały pokarm. Przy odpowiednim odżywieniu szczenięta są zdolne do przemieszczania się ze stadem w wieku 5 miesięcy. W następnym sezonie rozrodczym dochodzi do dyspersji młodych, które w większości muszą poszukać własnego stada. Dojrzałość płciową osiągają w wieku 22 – 46 miesięcy. Średnia długość życia wilka to 13 lat, w niewoli osiągać może nawet ponad 17.

|DIETA|

Wysoka inteligencja i zdolność do kooperacji w grupie sprawiają, że wilk jest skutecznym drapieżnikiem, zdolnym powalić bardzo duże ofiary, nawet dziesięciokrotnie większe od wilka. Wilcze watahy liczą 5 – 12 spokrewnionych osobników. Zdarzają się pary i osobniki pojedyncze. W obrębie watahy panuje ściśle określona hierarchia. Dominująca para łączy się więzią trwającą nieustannie przez cały rok. Pozostałe osobniki są im podporządkowane. Zwykle są to młode z poprzednich lat. Terytorium watahy ma zasięg od 75 do 2 500 km

2.

Jego wielkość jest związana z zagęszczeniem populacji ofiar. Granice takiego terytorium są znaczone zapachem i wyciem. W przypadku wkroczenia obcej watahy może dojść do ostrego konfliktu.

28 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

Polowanie polega na wyselekcjonowaniu odpowiedniej ofiary (osobniki młode, chore lub stare), odseparowania jej od stada i pościgu na dystansie od 100 m do 5 km. Selekcja odbywa się na zasadzie obserwacji. Atak polega na pochwyceniu bardzo dużej ofiary za zad, lub, w przypadku ofiar mniejszych – za zad, barki, boki lub głowę. Przeciętna dzienna porcja pożywienia, jaką zjada wilk to 2,5 do 6,3 kg. Dodatkowa porcja zostanie zregurgitowana (zwymiotowana) szczeniętom. Ofiara jest wykorzystywana praktycznie w 100%, zjadane są nie tylko mięśnie i wnętrzności, lecz także skóra, futro, kości. Jeden piżmowół może zapewnić pożywienie dla watahy na kilka dni.

Wilk jest drapieżnikiem i jego dieta jest bogata w białko. Określany bywa mianem „topowego” drapieżnika, czyli stojącego na końcu łańcucha pokarmowego. Wilk poluje na duże ofiary, takie jak jeleń, łoś, renifer lub dzik. W większości tam, gdzie występują wilki, występuje też co najmniej jeden gatunek dużego ssaka kopytnego. Dieta uzupełniana jest mniejszymi kręgowcami (bóbr, zając, królik, leming), a także padlina i jagody. Zdarza się, że wilki korzystają z tego co wynika z sąsiedztwa człowieka – odpadków i zwierząt domowych. Jest to punkt, w którym rodzą się konflikty między hodowcami i wilkami, można im jednak zaradzić stosując np. psy pasterskie, fladry, itp.

Wilk arktyczny poluje przede wszystkim na piżmowoły i karibu. Niedostatek roślin, którymi żywią się te duże ssaki kopytne, sprawia, że muszą one wędrować na duże odległości. W związku z tym wilki również muszą penetrować duże obszary w poszukiwaniu preferowanych ofiar.

Na wyspie Ellesmere (Kanada) zaobserwowano stado polujące na nietypową ofiarę – ptaki wodne. Świadczy to o dużej elastyczności gatunku i zdolnościach do wykorzystywania okazji jakich dostarcza otoczenie. Skuteczne upolowanie nietypowej ofiary wymaga od drapieżnika rozwiązania nowych problemów (np. faktu, że dotychczasowe ofiary nie latały, lub nie trzeba było po nie wchodzić do wody).

W Kolumbii Brytyjskiej (Kanada) wilki korzystają z nadarzającej się okazji jesienią, podczas masowej migracji łososia i niemal całkowicie przestawiają się na dietę rybną. W tym czasie preferują pozyskiwanie ryb, ignorując ich „tradycyjne” ofiary, czyli ssaki (np. jelenie). Do tej pory odnotowywano przypadki spożywania ryb, a nawet ich odławianie przez wilki, jednak nie do tego stopnia, by dominowały one w diecie drapieżnika.

|ZAGROŻENIA|

Z wilkiem wiąże się długa historia prześladowań. Polowania i nastawianie pułapek sprawiły, że zasięg występowania tego gatunku zmniejszył się o 1/3 w stosunku do zasięgu pierwotnego. Największą presję na ten gatunek wywierają kraje rozwinięte w Europie, Azji, a także USA i Meksyk. W latach 70-tych ubiegłego wieku ochrona prawna i zmiany w użytkowaniu gruntów (migracja z obszarów wiejskich do miast) umożliwiły naturalną rekolonizację wcześniej utraconych przez wilka obszarów. Drugim poważnie zagrażającym wilkowi czynnikiem jest utrata i/lub fragmentacja siedlisk (np. drogi, linie kolejowe przecinające kompleksy leśne). Podgatunek C. l. arctos żyje na obszarach słabo zurbanizowanych i dzięki temu jest mniej narażony niż podgatunki żyjące w bardziej zaludnionych obszarach. Nie wykazano skutków długoterminowych lub ogólnych związanych ze zmianą klimatu. Lokalnie warunki klimatyczne na krótki czas mogą zaburzyć liczebność populacji. Ogólnie gatunek Canis lupus ma status LC – „niskie ryzyko wyginięcia”, jednakże nie można go odnieść do wszystkich jego podgatunków i lokalnych populacji.

|OCHRONA|

Dla jego przetrwania niezbędne są trzy warunki: odpowiednia baza pokarmowa, adekwatne siedlisko (dla wilka i jego ofiar) i tolerancja ze strony człowieka. Nie znaczy to, że każdy musi lubić wilki. Wystarczy, jeśli ludzie zaakceptują fakt obecności wilków w ich sąsiedztwie i pozwolą im żyć.

Kanadyjskie i grenlandzkie wilki objęte są ochroną w ramach Konwencji Waszyngtońskiej (CITES) i odnotowane w Załączniku I, co oznacza, że wszelki handel międzynarodowy tym podgatunkiem jest zabroniony, chociaż pewien zakres handlu może być dopuszczalny w wyjątkowych okolicznościach.

29 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

Z powodu znaczącej rozbieżności w statusie zagrożenia wilka w różnych rejonach jego występowania, różnią się też podejmowane działania ochroniarskie dla tego gatunku. Program kontroli tego gatunku jest uważany za zrównoważony w Kanadzie, gdzie praktykowane jest pozyskiwanie futra. Wiele kanadyjskich prowincji i terytoriów reguluje pozyskiwanie wilka w różnym stopniu. Jednakże obecność człowieka na terytoriach wilka arktycznego jest na tyle niewielka, że nie zagraża to jego populacjom – o ile ceny futer znacząco nie wzrosną.

|SOWA ŚNIEŻNA (BUBO SCANDIACUS)|

Dużych rozmiarów sowa, której tereny lęgowe znajdują się wśród bezdrzewnych, otwartych krajobrazów okołobiegunowych Arktyki. W zimowych miesiącach w Ameryce Północnej w nieprzewidywalny sposób migruje na południe, aż po północne skraje USA i do podobnych szerokości geograficznych w Europie. Dorosłe samce są niemal zupełnie białe, a samice i osobniki młode mają pewien udział ciemnego upierzenia w postaci plam i pasm rozmieszczonych na całym ciele z wyjątkiem opierzonych stóp i szlary. W sezonie rozrodczym sowy żerują głównie na drobnych ssakach. W związku z tym lokalne

populacje tego gatunku mogą wykazywać drastyczne zmiany liczebności jako odpowiedź na fluktuacje w obfitości ich ofiar.

|STATUS|

Brak dokładnych danych dotyczących szerokości zasięgu sowy śnieżnej, głównie ze względu na jej wędrowny tryb życia oraz niedostępne siedliska, które w naturze zamieszkuje. Światową populację tego ptaka szacuje się na 300 000 osobników, chociaż dokładność tych danych jest niepewna. Status zagrożenia według IUCN to LC (Least Concern) – Niskie ryzyko wyginięcia. Populacje na całym świecie zdają się być stabilne, choć są przesłanki o zmniejszającej się liczebności tego gatunku w palearktycznym regionie Skandynawii. Skutki gwałtownych zmian klimatu Arktyki dla tego gatunku są niemal całkowicie nieznane i mogą pozostać tajemnicą jeszcze przez wiele lat. Zagospodarowanie zasobów naturalnych i wzrost lokalnych społeczności Arktyki mogą stanowić zagrożenie dla obszarów lęgowych, jeśli nie będą one odpowiednio planowane i zarządzane. Nielegalne polowania wciąż zdarzają się dość często, dodatkowym problemem są kolizje z samochodami, samolotami i obiektami, które powodują zranienia lub śmierć na zimowiskach. Sowy śnieżne to tajemnicze ptaki drapieżne, które mogą stanowić wskaźnik jakości ekosystemów północy. Ochrona tego gatunku przyniosłaby korzyść tysiącom innych mieszkańców Arktyki.

30 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

|REPRODUKCJA|

Sowy śnieżne przystępują do rozrodu jedynie wtedy, gdy dostępna jest wystarczająca ilość ofiar. Gdy dochodzi do składania jaj, ilość złożonych jaj również zależy od dostępności bazy pokarmowej. Mniej jaj (3-5) będzie złożonych, gdy baza jest niewielka, natomiast przy obfitości pokarmu lęg osiąga 7 – 11 jaj. Sowy łączą się w pary prawdopodobnie w okolicach końca kwietnia – początku maja, na terenach lęgowych. Zwykle są sezonowo monogamiczne i aktywnie bronią swoich terytoriów. Jednakże niekiedy zdarza się poligynia (jeden samiec – wiele samic).

Sowy śnieżne agresywnie bronią swoich piskląt. Podobnie jak większość gatunków sów, role w opiece rodzicielskiej są jasno określone. Samica wysiaduje jaja i opiekuje się pisklętami, samiec zaś dostarcza pożywienie w okresie wysiadywania i rozwoju piskląt. Okres inkubacji trwa około 32 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 3 tygodniach, ale zdolność do lotu osiągają 3 – 4 tygodnie później. Opuszczanie gniazda „na piechotę” w tak młodym wieku jest prawdopodobnie adaptacją mającą na celu zapobiec atakowi drapieżnika na cały lęg, co jest możliwe, gdyż gniazda znajdują się na ziemi. Rodzice nadal dostarczają pokarm w tym okresie, aż do czasu, gdy młode rozwiną pewną i silną zdolność do lotu, co ma miejsce około 6 – 7 tygodni po wylęgu. Gdy młode są zdolne do polowania, grupa rodzinna rozpada się – dzieje się to wczesną jesienią. Niewiele wiadomo o samodzielności i dyspersji młodych osobników.

|SIEDLISKO|

Sowy śnieżne gniazdują na ziemi, zwykle na wierzchu wysokiego kopca, w bezdrzewnym obszarze arktycznej tundry. Rozród odbywa się na niewielkich wysokościach n.p.m., do linii drzew po polarne morza, z wyjątkiem Skandynawii, gdzie na większych wysokościach jest większa dostępność lemingów. Zimowe siedliska Wielkich Równin i nabrzeżnych bagien, terenów trawiastych i wydm są podobne do arktycznych terenów lęgowych. Sowy śnieżne chętnie czatują na ziemi, ale używają również budynków i innych obiektów takich jak: słupy telefoniczne, ploty, domy, wieże i drzewa, jeśli są one dostępne w okolicy.

|DIETA|

Sowy śnieżne często polują w ciągu dnia i o każdej porze w okresie arktycznego lata, gdy światło słoneczne jest cały czas obecne. Zimą mogą polować w dzień i w nocy. Mają wyjątkowy wzrok, dzięki któremu mogą zlokalizować i chwycić ofiarę. Równie dobry jest ich słuch, czemu dowodzą dolności do polowań w śniegu i wśród traw. Zazwyczaj polują z czatowni. Drobne ssaki stanowią zasadniczą część diety przez cały rok, choć zdarzają się wyjątki, gdy urozmaicenie diety stanowią większe ssaki i ptaki. Lemingi odgrywają ważną rolę w diecie na obszarach lęgowych sów śnieżnych. Badania wykazały, że jeden z gatunków leminga (Lemmus trimuncronatus) stanowi ponad 90 % diety sowy podczas sezonu lęgowego (Owl Research Institute, dane niepublikowane).

|ZAGROŻENIA|

W czasach historycznych populacje sowy śnieżnej cierpiały głównie z powodu polowań. Chociaż odstrzały nadal się zdarzają, prawdopodobnie nie stanowią już tak dużego zagrożenia jak kiedyś. Częstą przyczyną upadków są kolizje z pojazdami, samolotami, wieżami i liniami wysokiego napięcia. Zdarza się, że martwe lub zranione osobniki znajdywane są zaplątane w druty. Zdarzają się doniesienia o nielegalnym pozyskiwaniu osobników tego gatunku ze względu na ich oczy, które są uważane za afrodyzjak.

Ze względu na ograniczony obszar występowania, sów śnieżnych mogą dotyczyć zagrożenia związane z rozrastającymi się lokalnymi siedzibami ludzkimi i ekspansywnym użytkowaniem zasobów naturalnych, zarówno na terenach lęgowych jak i zimowiskach. Sowa śnieżna to gatunek o dużej tolerancji, może

31 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

występować w zmienionych siedliskach o ile zarządzanie środowiskiem jest prowadzone prawidłowo i wdrażane są programy ochronne. Jest to możliwe jedynie przy współpracy developerów z jednej strony i ludzi związanych z ochroną przyrody – z drugiej.

W porównaniu z innymi ekosystemami, Arktyka jest jednym z najgwałtowniej zmieniających się krajobrazów na Ziemi. To, w jaki sposób zmieniające się warunki wpłynął na zespoły zwierząt i roślin, pozostaje nadal niepoznane i utrzymywane w sferze spekulacji. Kontynuacja monitoringu tego charyzmatycznego drapieżnika staje się istotnym zadaniem w obliczu tak gwałtownie zmieniającego się jego siedliska w tak dużej skali.

|OCHRONA|

Sowy śnieżne chronione są w USA - Migratory Bird Treaty Act of 1918, choć autochtoni na Alasce mogą pozyskiwać osobniki na cele niezbędne do utrzymania. Obecnie pozyskiwanie gatunku jako źródła pożywienia nie jest uważane za częste czy powszechne. Co więcej, rdzenni mieszkańcy Barrow na Alasce wydali rezolucję całkowicie wykreślającą możliwość polowania na sowy śnieżne z jakiegokolwiek powodu. Barrow to najbardziej dostępne i pewne tereny lęgowe tych ptaków w Ameryce Północnej. W konsekwencji, wielu ludzi przyjeżdża podglądać te zwierzęta w okresie lęgów. Ukpeagvik Inupiat Corporation umieściła sowę śnieżną w swoim logo.

W ostatnich latach postać sowy śnieżnej stała się ikoną obszarów arktycznych. Jednakże brak inicjatyw ochronnych skupiających się bezpośrednio na tym gatunku. Dalsze badania i monitoring populacji sowy śnieżnej, ich migracje i użytkowanie siedlisk będą stanowiły podstawę do skuteczniejszej oceny siły zagrożeń dla tego gatunku. Dzięki temu będzie można podjąć konkretne działania ochronne, by zachować ten nadzwyczajny gatunek Arktyki.

|RENIFER LEŚNY (RANGIFER TARANDUS FENNICUS)|

Podgatunki renifera wyróżnia się na podstawie różnic morfologicznych w kształcie poroża, rozmiarach ciała i kolorze sierści. W Europie wyróżnia się 3 podgatunki dzikich reniferów:

1. Renifer górski, 2. Renifer Swalbardzki (Rangifer tarandus

platyrhynchus), 3. Renifer leśny (Rangifer tarandus fennicus).

Żadnego z nich nie należy mylić z pół udomowioną formą pochodzącą od reniferów górskich.

Fiński renifer leśny jest rzadkim i zagrożonym podgatunkiem reniferów, pochodzącym z Finlandii i północnozachodniej Rosji. Spotykany jest głównie w rosyjskiej Karelii, prowincjach Północnej Karelii, Savonii i Kainuu w Finlandii, choć występuje także w południowo-centralnej Finlandii.

Jest jednym z większych gatunków reniferów. Osiąga 180-220 cm długości ciała, a ogon ma 10-15 cm. Samce są większe, o masie ciała 150-250 kg, podczas gdy samice ważą około 100 kg. Ich długie nogi, szerokie racice i węższe niż u pozostałych gatunków V - kształtne poroże umożliwiają poruszanie się w głębokim śniegu i zadrzewionym terenie.

Budowa ciała reniferów leśnych wskazuje na adaptację do życia w gęstych lasach tajgi, w przeciwieństwie do udomowionych reniferów, przystosowanych do terenów otwartych. Leśne renifery mają o 15 - 20 cm dłuższe nogi niż formy udomowione, co może być adaptacją do poruszania się w głębokiej pokrywie śnieżnej. Racice są szersze niż u innych jeleniowatych, co ułatwia poruszanie się w głębokim śniegu i po terenie bagnistym. U obu płci występuje okazałe poroże, nieco mniejsze u samic. Różni się ono od poroża innych jeleniowatych - jest półkoliście zakrzywione i zakończone rozgałęzieniami. Chociaż jest nieco większe niż u w pół udomowionych form, jest węższe i bardziej wyprostowane, co ułatwia zwierzętom przemieszczanie się

32 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

w gęstym lesie. Renifery co roku zrzucają poroże - samce na przełomie listopada i grudnia, samice i młode - późną zimą lub wczesną wiosną. Następnie tworzy się u nich nowe poroże. Renifer ma gęstą sierść, z długą grzywą na szyi co dobrze chroni go przed mrozem. Pysk również jest owłosiony, co zapewnia ochronę przed zimnem podczas żerowania w śniegu. Nos renifera jest dość szeroki, ponieważ wdychane przezeń powietrze ogrzewa się w jamie nosowej nim przejdzie w głąb układu oddechowego. Umaszczenie jest bardziej jednolite: ciemno brązowe latem , białawe zimą, w porównaniu do pół - udomowionych reniferów o różnorodnej barwie sierści od prawie białej do ciemnobrązowej.

Renifery potrafią długo i wytrwale biegać. Większość roku spędzają na wędrówkach, zimą schodzą na południe do zalesionych okolic, na wiosnę wracają do tundry. Samice i ich potomstwo żyją stadnie, ale dorosłe samce poza okresem rui prowadzą samotniczy tryb życia. Długość życia: do 20 lat. Renifery charakteryzują się różnorodną wokalizacją, są to parsknięcia osobników dorosłych, wrzaski młodych czy ryki dorosłych samców w okresie rui.

Jako gatunek o wysoce stadnym trybie życia, renifery łączą się w stada liczące do pół miliona osobników. Stada zwykle składają się z mniejszych grup, złożonych z osobników tej samej płci, wędrujących wspólnie podczas wiosennych i jesiennych migracji. Większość populacji reniferów podejmuje się sezonowych migracji, pokonując rocznie przynajmniej 5000 km, co jest najdłuższą migracją wśród ssaków lądowych. Podczas wędrówek często pokonują fiordy i rzeki. Pęcherzyki powietrza uwięzione w gęstym futrze zwierzęcia ułatwiają mu pływanie W ciągu dnia renifer jest prawie ciągle w ruchu. Chodząc wydaje charakterystyczny trzask, spowodowany ześlizgiwaniem ścięgien na kości kończyn. W biegu osiąga prędkość 60 - 80 km/h. Renifer ma wiele wrogów naturalnych, takich jak wilki, niedźwiedzie czy kuguary (pumy). Żyją maksymalnie 15 lat, choć w niewoli dożywają 20.

|STATUS|

Gatunek nominatywny R. tarandus jest zaklasyfikowany w kategorii LC, Poszczególnym podgatunkom nie przypisano kategorii.

|REPRODUKCJA|

Leśne renifery do rozrodu przystępują sezonowo, rodząc na wiosnę w drugiej połowie maja. Nie spotyka się porodów bliźniaczych a 60 % młodych jest zdolnych do przeżycia następnej zimy. Samice są w pełni dorosłe w wieku 3 lat, a samce: byki - osiągają wiek dorosły rok później. Ruja trwa od sierpnia do listopada, kiedy to renifery wędrują na zimowiska. Po ciąży trwającej 225 - 235 dni, najczęściej na przełomie maja i czerwca, na świat przychodzi jedno młode. Przez pół roku jest karmione mlekiem matki. W odróżnieniu od innych jeleniowatych sierść młodych nie jest nakrapiana. Samice utrzymują

poroże po porodzie, prawdopodobnie po to, aby służyły do walki o pokarm podczas zimy.

33 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

|SIEDLISKO|

Wędrówki sezonowe mają miejsce wiosną i latem, po znanych reniferom trasach do letnich i zimowych siedlisk. Ich letnie biotopy to mozaika wód, bagien, sosnowych i świerkowych lasów, natomiast zimy renifery chętniej spędzają na pokrytych porostami wrzosowiskach.

|DIETA|

Głównym pokarmem tego gatunku są naziemne porosty, zarówno zimą jak i latem. Leśne renifery potrafią kopać w śniegu na głębokość ponad 80 cm w poszukiwaniu porostów. Dodatkowym pokarmem podczas lata są trawy, siano, nasiona bagiennych turzyc i liście drzew liściastych. Zimą wygrzebują spod śniegu również pączki krzewów i jagody. Potrafią strawić zamarznięty pokarm.

Z szerokiej gamy pożywienia roślinnego renifery najchętniej wybierają części lekkostrawne i odżywcze. Wiosną i latem preferują świeże, zielone liście, a zimą wykorzystują swój doskonały węch, aby odnaleźć ukryte pod śniegiem porosty. Co ciekawe, renifery widzą światło ultrafioletowe, co może pomóc im w poszukiwaniu zimą pożywienia. Podobnie jak inne przeżuwacze, mają kilkukomorowe żołądki i bazę mikroorganizmów wspomagających trawienie.

|ZAGROŻENIA|

Opierając się na obserwacjach terenowych, działania człowieka, takie jak pozyskiwanie drewna, wypadki drogowe, kłusownictwo, szczególnie na terenach rosyjskich, wydają się być najpoważniejszym zagrożeniem dla reniferów. Wzrost populacji dużych drapieżników we wschodniej Finlandii jest przyczyną znacznego wzrostu ofiar wśród reniferów leśnych. Zakrojona na szeroką skalę wycinka drzew zmniejszyła wiek i strukturę lasów, stwarzając korzystne pastwiska dla łosi, które przyciągają jeszcze więcej drapieżników. Status reniferów leśnych w Rosji jest słabo poznany. Wcześniejsze oszacowanie liczebności populacji wydaje się być zawyżone.

|OCHRONA|

Działania ochroniarskie zostały zapoczątkowane przez Fińską Państwowa Radę Leśnictwa i wspomagane przez kilka organizacji pozarządowych. Do programu ochrony gatunkowej wybrano 2 samce i 8 samic, z których 7 było w ciąży, w celu stworzenia hodowli zachowawczej. Zwierzęta złapano we wschodniej Finlandii w późnych latach 70. tych. Renifery zostały przetransportowane do zamkniętego rezerwatu w Parku Narodowym Salamajärvi w środkowej Finlandii. Zwierzęta te stanowiły pulę rozrodczą we wczesnych latach 80. złożoną z 21 młodych, które przeżyły na wydzielonym terenie. Wszystkie zwierzęta wypuszczono na wolność, gdzie zapoczątkowały populację reniferów w środkowej Finlandii. Niestety, istnieje zagrożenie czystości genetycznej tego podgatunku, ponieważ zasięg reniferów leśnych we wschodniej Finlandii częściowo pokrywa się z zasięgiem ich półudomowionych krewniaków.

W 1993 roku Finlandia zaczęła budowę ogrodzenia przeciwdziałającego wewnątrzgatunkowemu łączeniu się populacji reniferów leśnych z półudomowionymi. Ogrodzenie o długości 80 km ukończono w 1993 roku i hybrydyzacja nie jest już zagrożeniem dla wschodniej populacji reniferów leśnych. Podczas ostatnich lat olbrzymia liczba zwierząt została oznaczona nadajnikami GPS, co dostarczyło przydatnych informacji nie tylko o śmiertelności cieląt, ale także o potencjale reprodukcyjnym gatunku i upodobaniach siedliskowych. Renifery leśne są hodowane w ogrodach zoologicznych od wczesnych lat 70. ubiegłego wieku, a w 2001 założono dla tego gatunku Europejską Księgę Rodowodową (ESB). Obecnie niewiele ponad 100 zwierząt jest hodowane w mniej niż 20 ogrodach zoologicznych, będących członkami EAZA. Fiński Plan Działania dla gatunku zalecił ustanowienie dodatkowych subpopulacji w Finlandii, zwierzęta trzymane w niewoli planuje się wykorzystać do prób odbudowania liczebności gatunku. Rozważa sie także plan odbudowy gatunku w rosyjskiej części Karelii, w pobliżu Finlandii.

Renifery są chronione w Europie, przez ujęcie gatunku w załączniku III Konwencji o ochronie europejskiej dzikiej fauny i ich siedlisk, znanej jako Konwencja Berneńska. Gatunek ten występuje również w II załączniku Dyrektywy Siedliskowej UE, co oznacza, że należy chronić nie tylko osobniki danego gatunku, lecz również

34 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

siedliska będące miejscem ich występowania. Polowanie na renifera leśnego jest też ściśle kontrolowane w Norwegii i Rosji, choć nadal na tych terenach występuje problem kłusownictwa.

|NIEDŹWIEDŹ POLARNY (URSUS MARITIMUS)|

Niedźwiedź polarny jest ssakiem prowadzącym niemal morski tryb życia, o czym świadczy jego nazwa systematyczna [łac. Ursus maritimus - niedźwiedź morski]. Jest przystosowany do życia na lądzie, w wodzie i na lodzie. Do przeżycia potrzebuje dryfującego lodu i pożywienia, które znajduje w wodzie, a także miejsca do urodzenia i odchowania młodych.

Niedźwiedzie polarne to jedne z największych niedźwiedzi. Większość dorosłych samców waży 300-700 kg i osiąga długość 2,4-3,0 m (przeciętnie: 2 m długości i 371 kg masy ciała). Wysokość

w kłębie samca niedźwiedzia to natomiast 1,3-1,5 m. Stojąc pionowo, dorosły samiec może osiągnąć wysokość do 3,35 m. Samica jest zwykle ok. dwa razy mniejsza i waży w granicach 150-300 kg, mierząc 1,9-2,1 m długości. Niedźwiedzie polarne żyją średnio 15-18 lat. W niewoli najdłużej żyła niedźwiedzica Debby, w ogrodzie zoologicznym w Winnipeg. Dożyła 42 lat. Niedźwiedzie polarne wiodą samotniczy tryb życia i pokonują duże obszary terenu. Spotykają się tylko przy padlinie i w okresie rozmnażania.

Niedźwiedź polarny jest szczytowym drapieżnikiem arktycznego ekosystemu morskiego, świetnie przystosowanym do życia w środowisku lodu morskiego. Poluje głównie na foki obrączkowane, a w mniejszym stopniu na foki wąsate. Lód jest platformą, z której niedźwiedź poluje na foki. Zasiedla tylko arktyczny region naszej planety, obejmujący tereny 5 państw: Kanady, USA (Alaska), Federacji Rosyjskiej (Północna Europejska Rosja, Syberia, Czukotka, Jakucja, Krasnojarsk) Grenlandii i Norwegii (z włączaniem Svalbardu). Okazjonalnie pojawia się na Islandii. Niedźwiedź polarny jest stworzony do życia w Arktyce, gdzie podczas zimy temperatury spadają do minus 45 stopni. Ciało tych zwierząt pokrywają dwie warstwy futra i gruba warstwa tłuszczu. Włosy tworzące sierść niedźwiedzia są półprzezroczyste, sierść ma zazwyczaj barwę białą lub kremową, przez co umożliwia zwierzęciu dobry kamuflaż. Futro działa jak miniaturowa szklarnia, która zamienia światło słoneczne na ciepło, potrzebne do ogrzania ciała, pochłaniane przez czarną skórę niedźwiedzia. Uszy i ogon ma małe i zwarte, co zmniejsza straty ciepła. Stosunkowo mała głowa i długie, zwężające się ku tyłowi ciało nadają mu opływowy kształt przydatny do pływania. Łapy niedźwiedzi są porośnięte futrem pomiędzy zgrubieniami na podeszwach, pokrytych małymi brodawkami, które przeciwdziałają ślizganiu się na lodzie. Zesztywniałe włosy na poduszeczkach jego łap zapewniają izolację w trakcie chodzenia po śniegu i lodzie. Doskonały zmysł powonienia umożliwia odnajdywanie fok, a silne pazury i zęby tych zwierząt są w stanie wyciągnąć 40-90 kilogramową fokę z wody. Palce częściowo spięte błoną pławną, która podczas pływania pełni funkcję płetw.

Niedźwiedzie polarne mają wciąż HIT we krwi (wyzwalacz indukcyjny hibernacji), ale nie wykorzystują go do zapadania w sen zimowy, jak robią to niedźwiedzie brunatne. Od czasu do czasu mogą wchodzić w stan uśpienia (szczególnie samice w ciąży), chociaż ich temperatura ciała nie spada podczas tego okresu, co jest typowe u ssaków we śnie zimowym.

35 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

|STATUS|

|REPRODUKCJA|

Niedźwiedzie polarne łączą się w pary na krótko, w kwietniu lub maju. Samce przemierzają olbrzymie przestrzenie w poszukiwaniu bezdzietnych samic, o które toczą zacięte walki. U tego gatunku zachodzi opóźniona implantacja tzn. że do zagnieżdżenia zapłodnionego jaja dochodzi kilka miesięcy po zapłodnieniu – jesienią.

Samice opiekują się potomstwem przynajmniej 2 lata i w tym czasie nie zachodzą w ciążę. W październiku i listopadzie niedźwiedzie wygrzebują legowiska najczęściej od strony południowej, w ogromnych zaspach śnieżnych usypanych przez północne wiatry. Wszystkie niedźwiedzie potrafią zbudować legowiska, ale zazwyczaj tylko ciężarne samice zapadają w nich w sen na dłuższe okresy.

Niedźwiedzie polarne osiągają dojrzałość płciową w wieku 3-5 lat. Po trwającej 195-265 dni, samica rodzi zazwyczaj dwójkę potomstwa, w grudniu lub styczniu. Nowonarodzone młode ważą od 450-900 g i mierzą 30 - 35 cm długości (są wielkości szczura). Rodzą się nagie, ślepe i głuche. Przybierają gwałtownie na wadze na bogatym mleku matki i kiedy po raz pierwszy wychodzą z legowiska na przełomie kwietnia i maja, są już wielkości kota. Temperatura legowiska wynosi ok. 15°C.

W początkowym okresie pobytu w legowisku (od 4-5 miesięcy, zależnie od miejsca życia w Arktyce) matka nie je i nie pije. Jej sukces w polowaniu jest czynnikiem krytycznym dla zaspokojenia własnych potrzeb i przeżycia młodych, a one nie potrafią polować, dopóki nie będą dużo starsze. Mimo tego w tym okresie obserwują matkę i próbują, zwykle nieefektywnie, polować. Doświadczenia te pomagają uczyć młode znajdywać pokarm dla siebie, kiedy dorosną. Przeciętnie młode pozostają z matką przez 2,5 roku.

|SIEDLISKO|

Niedźwiedzie polarne potrzebują platformy lodowej z której mają możliwość polowania na swoje ofiary, takie jak foki obrączkowane i wąsate. Niedźwiedzie polarne spędzają większość roku wzdłuż skutych lodem brzegów. Najchętniej przebywają na terenie łączącym części oblodzone z otwartymi wodami i ziemią wzdłuż wybrzeża. Ale lód morski nie jest wszędzie taki sam, niekiedy lód znajduje się na bardziej produktywnych terenach łowieckich, szczególnie stosunkowo płytki lód kontynentalny czy kanały miedzy różnorodnymi wyspami archipelagu arktycznego. Część lodu pozostaje ponad głębokimi wodami centralnego

Oceanu Arktycznego. Jest on nieproduktywny biologicznie, nie wspomaga wielu gatunków fok i niedźwiedzia. Na niektórych regionach niedźwiedzie polarne muszą pozostawać na lądzie na kilka miesięcy podczas lata i jesieni, ponieważ lód zupełnie topnieje. W tych regionach rozpad lodu następuje wcześniej a ponowne zamarzanie później, okres otwartej wody jest coraz dłuższy, co utrudnia niedźwiedziom przeżycie na

36 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

zgromadzonych zapasach tłuszczu. W 2012 roku zanotowano rekordowo niski poziom lodu utrzymującego się w basenie polarnym na koniec lata.

|DIETA|

Niedźwiedź polarny jest gatunkiem najbardziej mięsożernym w rodzinie niedźwiedziowatych i jednym z najczęściej polujących na ludzi

Jego pożywieniem są foki, szczególnie nerpy (foki obrączkowane). Foki te występują najliczniej w regionie północnym koła podbiegunowego. Niedźwiedzie polarne zwykle polują na foki w ten sposób, że wyczekują ofiary przy otworach w lodzie, przez które zwierzęta oddychają. Zimą i wiosną, niedźwiedzie polarne lokalizują takie otwory w lodzie ukryte pod śniegiem, wykorzystując swój silny węch i leżą, czekając aż foka wynurzy się na powierzchnię. Niedźwiedzie powinny być mądre i cierpliwe, ponieważ okres oczekiwania może być długi. Przeciętne polowanie trwa koło godziny, ale czasem niedźwiedzie muszą pozostać nieruchomo na miejscu przez kilka godzin. Niedźwiedzie także polują na foki wygrzewające się na słońcu. Drapieżnik podchodzi powoli i w równym tempie w prostej linii w stosunku do foki, trzyma głowę nisko, ale nie przestaje poruszać się, kiedy ofiara podnosi głowę. Około 30 - 40 m od foki niedźwiedź biegnie w jej kierunku próbując ją złapać, zanim ucieknie. Zabija je jednym uderzeniem łapy. Dorosłe foki mają grubą warstwę tłuszczu i masę ciała 68 kg przy długości 1,3 metra.

Niedźwiedź by przeżyć, musi zabić od 50 - 75 fok rocznie. W ciągu roku w poszukiwaniu pokarmu pokonuje około 15 tys. km. Zimą niedźwiedzie polarne uzupełniają swoją dietę, polując na ptaki, gryzonie, skorupiaki, kraby, białuchy, młode morsy, okazjonalnie piżmowoły lub renifery i bardzo rzadko na inne niedźwiedzie polarne. Renifery i piżmowoły z łatwością uciekają tym drapieżnikom, (niedźwiedź szybko się przegrzewa), z tego powodu jego pożywieniem są prawie wyłącznie foki i młode morsy. Żywi się też padliną morsów i wielorybów. Niedźwiedzie rzadko zabijają dorosłe morsy, które są od nich dwukrotnie cięższe. Jedynie ludzie i większe osobniki ich własnego gatunku mogą zabić niedźwiedzie polarne.

Jako drapieżnik, który w znacznym stopniu żywi się innymi ssakami drapieżnymi zjadającymi ryby, niedźwiedź polarny spożywa wielkie ilości witaminy A, która jest przechowywana w wątrobie. W przeszłości, ludzie zatruwali się zjadając niedźwiedzią wątrobę. Chociaż niedźwiedzie są głównie drapieżnikami, latem ich dieta staje się bardziej urozmaicona. Spożywają wtedy małe ssaki, ptaki zakładające gniazda na ziemi, jaja, lisy polarne, małe gryzonie, jak również jagody, korzenie, listownicowce (brunatnice-glony), wodorosty, trawy, małże i mchy.

W regionach bardziej wysuniętych na północ, kiedy kry zanikają, niedźwiedzie polarne podążają za lodem wędrując czasem setki mil, aby nie stracić źródła pożywienia. Jeśli lód wykracza poza północny skraj szelfu kontynentalnego, jest to już strefa niższej produktywności biologicznej i mniejszej ilości fok. Niedźwiedzie polarne, które znalazły się na lądzie latem, muszą pozostać tam aż do jesieni, kiedy znów uformuje się lód. Na lądzie niedźwiedzie muszą się zmierzyć z „chudymi czasami”. Rzadko łapią foki w otwartej wodzie. Cykl życiowy tych zwierząt to ucztowanie i poszczenie. Kiedy polowanie kończy się powodzeniem, niedźwiedzie jedzą tylko tłuszcz i skórę fok. Podczas jednego posiłku mogą spożyć

45 kg tłuszczu! Młodsze, mniej doświadczone posilają się mniejszymi zwierzętami, takimi jak lisy arktyczne.

Niedźwiedzie polarne doskonale pływają i nurkują (z otwartymi oczami i zamkniętymi nozdrzami). Potrafią wytrzymać pod wodą do 2 minut. Spotykane były na pełnych wodach arktycznych, ponad 90 km od lądu. Płynąc osiągają szybkość do około 10 km/h. Od regresji lodów postępującej od 2005 roku niedźwiedzie w poszukiwaniu pokarmu muszą pływać dłużej niż zazwyczaj.

37 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

Niedźwiedzie polarne są agresywne, ciekawskie i niebezpieczne dla człowieka. Dzikie niedźwiedzie polarne w przeciwieństwie do innych niedźwiedziowatych nie boją się ludzi. Starają się ocenić przydatność każdego napotkanego zwierzęcia do spożycia.

|ZAGROŻENIA|

Populacja niedźwiedzi polarnych jest szacowana na 20000 do 25000 osobników. Trend populacji jest zniżkowy. Badanie niedźwiedzi polarnych w 1999 w Zatoce Hudsona wykazało, że wzrastające temperatury rozpuszczają dryfujący lód, z którego niedźwiedzie polują i który niesie je tygodniami wzdłuż brzegów zanim złapią dość jedzenia, aby przetrwać sen zimowy.

Zmiana klimatu grozi niedźwiedziom polarnym śmiercią głodową przez skracanie ich sezonu łowieckiego, jak wynika z badań przeprowadzonych przez naukowców z Canadian Wildlife Service (departamentu rządowego Kanady). Zmiany klimatu stanowią największy czynnik zagrażający niedźwiedziom polarnym. Arktykę doświadczają największe temperatury powietrza od 4 wieków, a w lecie 2012 zanotowano rekordową utratę lodu. Kurczenie się powierzchni lodu morskiego Arktyki jest związane z nagromadzeniem gazów cieplarnianych w atmosferze spowodowanym działalnością człowieka. Naukowcy przewidują, że wolne od lodu lato w Arktyce przewidywane jest przed 2040 rokiem, chyba że podejmiemy działania zmniejszające ilość gazów cieplarnianych. Lód morski jest czynnikiem krytycznym dla niedźwiedzi polarnych, ponieważ wykorzystują lód jako platformę, z której polują na foki.

Pozostałe zagrożenia to zanieczyszczenia, kłusownictwo i wpływ przemysłu. Polowania mogą stać się zagrożeniem, jeśli nie są prawidłowo regulowane. Zanieczyszczenia środowiska mogą także wywierać negatywny wpływa na niedźwiedzie polarne. Zaobserwowano obniżenie przeżywalności młodych w związku z PCB (Polichlorowanymi bifenylami) stosowanymi w przemyśle elektrotechnicznym oraz wpływ organicznych związków chloru na układ hormonalny. Lipofilne PCB jest magazynowane w tłuszczach i stanowi poważne zagrożenie dla ssaków morskich, a także dla ludzi. Mogą wywoływać poronienia, zaburzenia menstruacyjne, słabszy wzrost i przeżywalność młodych, immunotoksyczność, a nawet śmierć. U niedźwiedzi polarnych znaleziono także inne rodzaje halogenków jak PCDF, TCPMe i TCPMeOH.

Podczas, gdy jedne kraje ograniczają stosowanie tych szkodliwych substancji, w innych są wciąż produkowane, niszcząc naszą planetę, a nawet nieskażony niegdyś obszar arktyczny. Nawet po całkowitym zaprzestaniu wykorzystywania tych szkodliwych substancji chemicznych skutek ich działania będzie jeszcze przez jakiś czas gromadzony w łańcuchach pokarmowych ssaków morskich i ludzi.

Niedźwiedzie narażone na działanie ropy i produktów naftowych tracą izolujące właściwości ich futra, co wymusza drastyczne przyśpieszenie tempa przemiany materii, aby utrzymać właściwą temperaturę ciała w wymagającym środowisku krain arktycznych. Zaobserwowano fakt, że niedźwiedzie polarne zapadają na przypadki bakteryjnej leptospirozy, wścieklizny i zarażenie wirusem z rodzaju morbillivirus. Na skutek działania zanieczyszczeń chemicznych na układ immunologiczny, niedźwiedzie mogą zmniejszyć umiejętności radzenia sobie z napotykanymi naturalnymi zagrożeniami. Niestety, w tak wymagającym siedlisku nawet drobne słabości mogą prowadzić do poważnych problemów, a nawet szybkiej śmierci.

38 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

|OCHRONA|

Zmniejsz swój ślad węglowy! Naukowcy twierdzą, że nie jest za późno, aby zredukować emisję gazów cieplarnianych i ratować środowisko niedźwiedzi polarnych. Ty także możesz w tym uczestniczyć. Każdy z nas może zmniejszyć ilość CO

2 i innych gazów cieplarnianych. Zacznij oszczędzać energię i ogranicz produkcję

śmieci. Domagaj się zmiany polityki i szkodliwych praktyk, tak aby zmniejszyć zależność od gospodarki od węgla.

2. ANTARKTYKA

|LAMPART MORSKI (HYDRURGA LEPTONYX)|

Lamparty morskie są samotnikami. Posiadają sprawne ciało, długie i szerokie płetwy przednie oraz dużą głowę, kształtem zbliżoną do głowy gadów. Ich futro jest srebrno - szare do czarnego z nierównomiernie rozłożonymi ciemnymi plamkami i jasnym spodem. To jedyny gatunek z rodziny fokowatych, u którego samice są większe od samców. Dorosły samiec mierzy od 280 do 330 cm i osiąga masę do 300 kg, podczas gdy dorosłe samice mają długość od 290 do 380 cm i osiągają masę do 500 kg. Mają dobrze rozwinięte kły, dzięki którym atakują pingwiny lub inne foki, jak również wyspecjalizowane zęby, za pomocą których filtrują wodę, wyłapując kryle. Lamparty morskie są szeroko rozlokowane na antarktycznych

i subantarktycznych wodach południowej półkuli, występując od wybrzeży Antarktydy na północ przez rejony gdzie występuje kra lodowa i wokół najbardziej subantarktycznych wysp.

|STATUS|

Niższego ryzyka wg Czerwonej Księgi Gatunków Zagrożonych prowadzonej przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody, pomimo ich rozległego zasięgu i dużej liczebności populacji.

W tym momencie nie obserwuje się większych zagrożeń dla lampartów morskich, jednak wzmożone zakłócanie równowagi w środowisku naturalnym poprzez turystykę, komercyjne połowy krylu i nieznane skutki zmian klimatycznych mogą wpłynąć na losy tego gatunku w przyszłości. Ochrona lampartów morskich jest ważna gdyż są drapieżnikami na szczycie łańcucha pokarmowego i jakakolwiek zmiana dotycząca tego gatunku może mieć wpływ na pozostałe ogniwa tego łańcucha.

|REPRODUKCJA|

Po ciąży, która trwa około 9 miesięcy, młode rodzą się w okresie od wczesnego listopada do późnego grudnia. Zdarza się też, że przychodzą na świat w październiku lub styczniu. W przeciwieństwie do innych gatunków fok, które długo opiekują się potomstwem, pojedynczy szczeniak jest odstawiany od piersi po około 4 tygodniach.

39 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

|SIEDLISKO|

Głównym siedliskiem lampartów morskich są tereny antarktycznego lodu pakowego połączonego z górami lodowymi i mniejszymi krami. Błąkające się osobniki są widywane najdalej na północ na wysokości południowej Afryki i Ameryki Południowej, Australii oraz Nowej Zelandii.

|DIETA|

Lamparty morskie mają zróżnicowaną dietę, na którą składają się inne foki, pingwiny, ptaki morskie, ryby, kałamarnice i kryle. Kryle stanowią około 50% ich diety, szczególnie w zimie, kiedy inny pokarm jest niewystarczający. Lamparty morskie zazwyczaj polują w wodzie, ustawiając się koło kolonii pingwinów i czyhają na wchodzące i wychodzące z wody osobniki.

|ZAGROŻENIA|

Lamparty morskie nie są aktualnie narażone na żadne poważne zagrożenia, ze względu na niedostępność terenów antarktycznych nie poluje się na nie w celach komercyjnych. Istnieje jednak obawa, że w przyszłości, w obliczu rozwijającej się turystyki, przyjdzie im zmierzyć się z rozprzestrzeniającymi się chorobami. Rosnące zapotrzebowanie handlu na połowy krylu, może spowodować problem, gdyż przetrwanie tych zwierząt w dużym stopniu uzależnione jest od liczebności kryli, które stanowią ich podstawowe pożywienie. Zmiana klimatu także może nieść zagrożenie. Globalne ocieplenie powoduje zmniejszanie się terenów pokrytych lodem, odpowiednich dla szczeniąt i bezpiecznego odpoczynku. Może również wpłynąć na zmniejszenie się populacji krylu, który żyje i rozmnaża się pod lodem, jak i innych ofiar takich jak pingwiny.

|OCHRONA|

Lamparty morskie chronione są na mocy Traktatu Antarktycznego i Konwencji o ochronie fok antarktycznych. Są one częścią programu ochrony gatunkowej Antarctic Pack Ice Seals, który ma na celu zwiększenie świadomości roli ekologicznej fok na pakach lodowych przez spojrzenie na ich strukturę społeczną, preferencje żywieniowe, poruszanie się i zachowanie podczas nurkowania. Badania te pomagają w zrozumieniu ekosystemu a zatem i w zarządzaniu działalnością człowieka, takich jak połowy krylu i ryb.

|KRABOJAD (LOBODON CARCINOPHAGA)|

Krabojady w porównaniu do innych fok, posiadają stosunkowo szczupłą budowę ciała z dość dobrze zarysowaną głową, niewielkimi oczami i stosunkowo spiczastym pyskiem. Osiągają do 260 cm długości ciała oraz masę ciała 200 - 300 kg. Ubarwienie futra różni się w zależności od pory roku. Najciemniejsze jest po letnim linieniu, które ma miejsce w styczniu i lutym. Sierść na grzbiecie ma wtedy kolor brązowy lub srebrzystoszary, a jasnokremowy na spodzie. Płetwy są na ogół brązowe i jest to zazwyczaj najciemniejszy fragment ciała. Wraz z upływem czasu, futro staje się coraz jaśniejsze, aż do tego stopnia, że przed linieniem jest prawie białe. Nowonarodzone szczenięta mają

kawową, białą lub szaro-brązową sierść, zwaną lanugo, która jest miękka i wełnista. Brzuch i pysk może mieć żółtawy odcień. Po około 3 tygodniach od narodzin, szczenięca sierść zostaje zastąpiona nową, przypominającą tą występującą u osobników dorosłych.

40 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

Wśród osobników juwenilnych występuje bardzo wysoki wskaźnik śmiertelności, dochodzący nawet do 80%. Z reguły przyczyną są częste ataki lampartów morskich (Hydrurga leptonyx). Prawie wszystkie młode, które przetrwały pierwszy rok życia posiadają długie, równoległe blizny na ciele, spowodowane atakami tych drapieżników.

Krabojady większość czasu spędzają samotnie lub w małych grupach, choć obserwowano stada tych zwierząt liczące nawet 1000 osobników. Odpoczywają na krach lodowych. Jest to sposób na ochronę przed drapieżnikami. Prawdopodobnie pozwala również zaoszczędzić energię, potrzebną do utrzymania ciepła w wodzie. Zwierzęta te są jednymi z najszybszych gatunków fok, poruszających się po lądzie. Przemieszczają się z szybkością 25 km/h. Żyją 25 - 30 lat, aczkolwiek znane są osobniki osiągające wiek 40 lat.

Krabojady można pomylić z fokami Weddella (Leptonychotes weddellii) i lampartami morskimi (Hydrurga leptonyx). Od tych pierwszych mają jednak większą i lepiej zaznaczoną głowę oraz mniej krępą budowę ciała. Lamparty morskie z kolei posiadają bardzo dużą charakterystyczną głowę i długie przednie płetwy.

|STATUS|

Krabojad jest najliczniejszym gatunkiem płetwonogich. Populacja szacowana jest na około 10 - 15 milionów osobników. Dawniej zakładano, że wynosi ona znacznie więcej (15 - 40 milionów), ale wartości te były najprawdopodobniej zawyżone. Ze względu na powszechność występowania i dużą liczebność, gatunek ten od 1996 roku posiada niskie ryzyko wyginięcia (LC).

|REPRODUKCJA|

Dane dotyczące struktury wiekowej są ograniczone. Uważa się, że średni wiek dojrzałości płciowej wynosi 2 - 4 lata. Samice mogą skutecznie rozmnażać się w wieku 5 - 25 lat. Duży wpływ na tempo reprodukcji ma dostępność pokarmu. Sezon lęgowy jest dość krótki. Gody mają miejsce w okresie od października do grudnia i odbywają się na lodzie. Ciąża trwa około 11 miesięcy, obejmując okres opóźnionej implantacji. Samice rodzą po jednym szczenięciu, między wrześniem, a listopadem. Szczyt urodzeń następuje około połowy października. Poród odbywa się na krach lodowych, z reguły w samotności. Długość ciała noworodka wynosi 1,1-1,5 metra, a masa ciała 20 - 40 kg. Młode przybiera na wadze nawet ponad 4 kg dziennie. Pozostaje w bliskim kontakcie z matką przez okres karmienia mlekiem, trwający 3 - 4 tygodnie. Po tym czasie jego masa ciała wynosi 80 - 110 kg.

Bardzo ciekawe jest zachowanie samców podczas sezonu rozrodczego. Kiedy samica szykuje się do porodu lub jest tuż po nim, dołącza do niej samiec. Broni ją oraz jej potomka przed agresją innych osobników, mimo że nie jest biologicznym ojcem i sam bywa niebezpieczny. Czeka aż samica wejdzie w okres rui. Jeżeli zbliży się za bardzo lub zbyt wcześnie spróbuje rozdzielić matkę i młode, może zostać przez nią pogryziony. Około dwa tygodnie po zakończeniu laktacji dochodzi do kopulacji, która odbywa się zarówno w wodzie jak i na lądzie. Samice gryzą swoich partnerów w pysk oraz płetwy. Powoduje to, że starsze samce pokryte są niewielkimi bliznami.

|SIEDLISKO|

Krabojady wstępują głównie na wybrzeżu i pakach lodowych Antarktydy. Zakres ich występowania zmienia się jednak ze względu na sezonowe migracje, odbywające się zgodne z kierunkiem przemieszczania się lodu

41 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

dryfującego. Dlatego też w miesiącach zimowych, krabojady można spotkać na wybrzeżach Ameryki Południowej, Australii, Afryki Południowej, Tasmanii, Nowej Zelandii i wielu wyspach otaczających Antarktydę. Zimą paki lodowe zajmują wyjątkowo duży obszar, którego zakres obejmuje około 22 mln km². Późnym latem jest on znacznie mniejszy i wynosi około 4 mln km².

|DIETA|

Wbrew nazwie, krabojady nie odżywiają się krabami, które z resztą nie występują w wodach okalających Antarktydę. Nawet do 95% ich pożywienia stanowi kryl antarktyczny (Euphausia superba). Szacuje się, że spożywają go około 60 - 70 mln ton rocznie, podczas gdy na resztę diety składają się głowonogi, ryby i inne skorupiaki. Krabojady posiadają charakterystyczne i wyspecjalizowane zęby. Ich powierzchnia jest silnie pofałdowana licznymi guzkami, dzięki czemu tworzą sito, za pomocą którego foki filtrują pokarm. W ten sposób mogą oddzielić kryl od wody, podobnie jak robią to wieloryby fiszbinowe. Żerują głównie nocą, nurkując na głębokość około 30 m. W celu zaczerpnięcia powietrza nie raz korzystają z otworów w lodzie, utworzonych przez foki Weddella (Leptonychotes weddellii).

Pod koniec lata, krabojady rozpoczynają podróż na północ. Niektóre z nich obierają jednak zły kierunek. Od 1900 roku udokumentowano występowanie zmumifikowanych fok, w tym krabojadów, w kilku regionach antarktycznych. Jako powód brano pod uwagę kilka możliwości m.in. dezorientację zwierząt w czasie wędrówek.

|ZAGROŻENIA|

Krabojady uważa się za jeden z najbardziej licznych gatunków dużych ssaków na Ziemi. W ciągu ostatnich 30 lat nie zanotowano zmniejszenia się populacji. Jednakże jej liczebność nie jest dokładnie znana ani ściśle monitorowana.

Nadmierne polowania doprowadziły do przetrzebienia stad wielorybów fiszbinowych, które również żywią się krylem. Z tego powodu baza pokarmowa krabojadów znacząco się zwiększyła, dzięki czemu doszło do wzrostu liczebności populacji. Jednakże sytuacja ta może w przyszłości ulec zmianie, wskutek komercyjnych połowów krylu antarktycznego. Jeśli zmniejszy się dostępność krabojadów do ich głównego źródła pokarmu, a ponadto dojdzie do odzyskania populacji wielorybów, liczebność tych zwierząt ulegnie z pewnością zmianie.

Potencjalnym zagrożeniem jest również globalne ocieplenie, które wywiera wpływ na ekosystemy oceaniczne szybciej i poważniej, niż początkowo przewidywano. Wstępne badania sugerują, że liczba krabojadów może ulec spadkowi, jeśli wzrośnie temperatura i zmniejszy się ilość dostępnych paków lodowych. Utrata lodu dryfującego wiąże się z ograniczeniem siedlisk niezbędnych do rozrodu, odpoczynku oraz ochrony przed drapieżnikami. Zmiany te mogą również wpłynąć na dostęp gatunku do preferowanych obszarów żerowania.

Nie bez znaczenia pozostają kwestie chorób. Nie zostało jeszcze określone w jakim stopniu turystyka rozwijająca się w rejonie Antarktydy wpływa na ten gatunek. Przypuszcza się jednak, że wraz z ludźmi i ich zwierzętami, mogą zostać przeniesione choroby niebezpieczne dla krabojadów. Wirus nosówki psów został zdefiniowany jako zagrożenie dla populacji fok w Antarktyce. W przypadku wystąpienia epidemii może przyczynić się do wywołania masowego wymierania zwierząt. Prawdopodobieństwo zwiększa się wraz ze wzrostem turystyki. Może ona również wprowadzić szereg innego rodzaju zakłóceń od zbyt bliskiego podchodzenia turystów do zwierząt, po hałas emitowany przez przepływające statki.

|OCHRONA|

Krabojady nie są powszechnym obiektem polowań, między innymi ze względu na ich dalekie siedliska. Ponadto wszystkie polowania na foki w rejonie Antarktydy są regulowane przez Traktat Antarktyczny oraz Konwencję o Ochronie Fok Antarktycznych (Convention for the Conservation of Antarctic Seals, CCAS). Siedlisko krabojadów jest również chronione na mocy tych przepisów. Traktat między innymi zakazuje unieszkodliwiania odpadów i stosowania pestycydów w tym regionie.

42 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

|ALBATROS CIEMNOGŁOWY (PHOEBETRIA PALPEBRATA)|

Ptaki te mają długie, cienkie skrzydła, których rozpiętość wynosi około 2 m. Upierzenie jest szare, tylko na ogonie, wzdłuż skrzydeł i na przysadzistej głowie – ciemnobrązowe. Samice są odrobinę mniejsze od samców. Dziób u tego gatunku jest mniejszy niż u innych albatrosów.

|STATUS|

Gatunek klasyfikowany jako NT – podwyższone ryzyko wyginięcia. Wielkość populacji się jednak zmniejsza, jest także dość słabo poznany.

|REPRODUKCJA|

Albatrosy czarnogłowe znane są z tworzenia dość stałych par, gdzie oba osobniki angażują się w związek. Jedna para z wyspy Macquarie przebywała ze sobą przez 21 lat. W zalotach ważne jest latanie obok siebie w bliskiej formacji oraz wspólne starty i lądowania, ponieważ gody odbywają się na stromych klifach.

Cykl rozrodczy zajmuje około 7 miesięcy. Kiedy młode wylecą z gniazda rodzice mają tylko 3 - 4 miesiące przed kolejnym latem – tak krótki okres jest dla ptaków niewystarczający na przygotowanie się do następnego lęgu. Dlatego dorosłe ptaki zostają na morzu całe lato i zimę co daje im 14 – 15 miesięcy przygotowanie się do złożenia jaj.

Najczęściej osobniki tego gatunku nie rozpoczynają lęgów przed 12 rokiem życia, a wychowują jedno młode co 5 lat. Zdolne są do rozmnażania do 32 roku życia. Samce i samice wysiadują jajo przez około 70 dni. Dzielą inkubację na 7 do 9 zmian, które potrafią trwać od jednego do dwudziestu dziewięciu dni (najczęściej 2 – 3 dni). Jest to najdłuższy okres inkubacji wśród wszystkich gatunków albatrosów. Po wykluciu pisklak przebywa w gnieździe około 150 dni. Rodzice karmią go co kilka dni. Młode rosną większe od swoich opiekunów, jednak przed pierwszym lotem tracą na wadze.

|SIEDLISKO|

Albatrosy większość czasu spędzają w powietrzu. Młode ptaki mogą spędzić wiele lat na morzu, zanim polecą na ląd celem reprodukcji. Gnieżdżą się na kilku izolowanych wyspach: Księcia Edwarda, Crozeta, Kerguelena, Heard i McDonalda, Macquarie, Auckland, Campbella, Antypodach i południowej Georgii. Gniazda znajdują się

43 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

na skalistych klifach, zarówno tych nadmorskich jak i wewnątrz lądu. Odnotowano je (gniazda) na wysokościach od 15 do 2000 m n.p.m.

|DIETA|

Ich długie, spiczaste języki z skierowanymi do tyłu, mięsistymi, trójkątnymi kolcami pozwalają na żywienie się innym pokarmem niż pozostałe albatrosy. Zjadają kalmary, ryby, skorupiaki, kryl, skórę z piórami pingwinów oraz petrele. Rodzice mogą pisklakom dostarczyć osiłek o ciężarze 1,5 kilograma, przy czym połowę tej wagi stanowi płyn. W poszukiwaniu pokarmu potrafią nurkować najgłębiej ze wszystkich gatunków albatrosów. Często schodzą nawet 5 metrów pod wodę, a raz odnotowano zejście na 12 metrów.

|ZAGROŻENIA|

W okolicach Nowej Zelandii, Australii i Japonii znane są przypadki zaplątania się w sieci do łapania tuńczyków ze skutkami śmiertelnymi dla tych ptaków. Jednak, dzieje sie to rzadko w porównaniu do podobnych przypadków jakie dotyczą innych gatunków albatrosów. Zagrożenie stanowią drapieżniki wprowadzone przez ludzi na wyspy, na których te ptaki gniazdują. W okolicach Nowej Zelandii koty są na wszystkich wyspach poza wyspami Campbella. Również plastikowe śmieci w oceanie są dla nich niebezpieczne, tak samo jak dla wszystkich zwierząt morskich.

|PINGWIN CESARSKI (APTENODYTES FORSTERI)|

Środowisko Antarktydy jest jednym z najbardziej ekstremalnych na Ziemi, prezentujące szereg wyzwań dla każdego żyjącego tam organizmu. Jednym z najciekawszych gatunków tam występujących jest właśnie endemiczny pingwin cesarski. Dzięki wykształconym adaptacjom anatomicznym, fizjologicznym i behawioralnym może zamieszkiwać ten nieprzyjazny obszar. Jest największym i najcięższym gatunkiem pingwina na świecie. Osiąga 100-130 cm wysokości i masę ciała do 40 kg. Zwiększenie rozmiarów ciała pozwalana na magazynowanie większych rezerw energetycznych. Bardzo istotne jest również ograniczenie utraty

ciepła. W tym celu kończyny oraz głowa są nieduże w stosunku do wielkości ciała zwierzęcia. Gęste i wodoodporne pióra oraz gruba warstwa tkanki tłuszczowej, pełnią natomiast rolę izolacyjną nie tylko na lądzie, ale i w wodzie. Efektywny system krążenia zapewnia skuteczny mechanizm zatrzymywania ciepła w organizmie. Skrzydła pełniące funkcję płetw, są proporcjonalnie mniejsze o 25 % niż u innych pingwinów, a także posiadają bardzo spłaszczone kości. Palce stóp spięte są błoną pławną i zaopatrzone w mocne pazury, ułatwiające chwytanie lodu.

Samce i samice są od siebie podobne pod względem ubarwienia i wielkości. W dole brzucha, nad nogami samce posiadają fałd skóry, służący do wysiadywania jaja. Młode pokryte są srebrzysto-szarymi piórami puchowymi, umożliwiającymi utrzymywanie ciepłoty ciała. Upierzenie na ich głowie jest czarne, poza charakterystyczną białą częścią twarzową.

44 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

W środowisku naturalnym pingwiny cesarskie żyją około 20 lat. Niektóre dane wskazują jednak, że ich maksymalna żywotność wynosi 40 lat.

|STATUS|

Przegląd zdjęć satelitarnych z 2009 roku potwierdził obecność 46 kolonii zawierających 238 000 par lęgowych, sugerując łącznie 595 000 osobników. W 2012 roku pingwin cesarski otrzymał status gatunku o podwyższonym ryzyku wyginięcia (NT), ponieważ w ciągu następnych trzech pokoleń przewiduje się gwałtowny spadek populacji.

|REPRODUKCJA|

Pingwiny cesarskie są zwierzętami towarzyskimi, żerują i gniazdują w koloniach. Rozmnażają się przede wszystkim na stabilnej pokrywie lodowej w pobliżu obszarów przybrzeżnych oraz do 18 km od brzegu. Tylko dwie niewielkie kolonie lęgowe gnieżdżą się na lądzie.

Pingwiny cesarskie uważa się za monogamiczne, ale tylko w czasie trwania sezonu rozrodczego. Co roku mogą wybierać nowego partnera, bądź poszukiwać poprzedniego. Decyzja ta prawdopodobnie zależy od wydatków energetycznych jakie musi ponieść zwierzę. Koszt znalezienia nowego partnera jest

zazwyczaj niższy niż w przypadku lokalizowania poprzedniego, szczególnie jeśli nie ma stałego miejsca lęgowego.

Aby pisklęta były opierzone pod koniec sezonu letniego, pingwiny muszą rozmnażać się podczas surowej

antarktycznej zimy, kiedy temperatura spada nawet do - 60C, a wiatr osiąga prędkość do 200 km/h (według skali Beauforta, wiatr którego prędkość przekracza 117 km/h uznawany jest za huragan). Na początku zimy (w okresie od marca do kwietnia) dorosłe osobniki odbywają długą (do 120 km) podróż poprzez dryfujący lód do miejsc lęgowych. Pary lęgowe tworzą się stosunkowo szybko i pozostają ze sobą przez około 6 tygodni, aż samica złoży jedno jajo, ważące około 450 g. Zostaje ono przekazane samcowi, który umieszcza je na stopach i przykrywa fałdem skóry brzucha. Następnie samica udaje się do morza na żer i nie wraca do wiosny. Samce, aby przetrwać w surowych arktycznych warunkach, tworzą jedną, dużą, ścisłą kolonię, nawet do 5000 osobników. W jej obrębie zamieniają się miejscami na zewnątrz stada, ustawiając się tyłem do wiatru, żeby stracić jak najmniej ciepła. W ten sposób pingwin może utrzymać odpowiednią ciepłotę ciała, zmniejszając swoje tempo przemiany materii nawet o około 40 %. Wydłużenie czasu snu, pozwala na kolejne ograniczenie strat energii.

Jajo inkubowane jest przez samca około 65 dni. Ptak nie może go pozostawić, a tym samym nie może się odżywiać. Korzysta jedynie z materiałów zapasowych, takich jak tłuszcz oraz w mniejszym stopniu białko. Glikogen nie jest używany jako rezerwa energii. Samiec nie podbiera pokarmu przez około 4 miesiące, ponieważ przymusowy post rozpoczyna się już w czasie trwania zalotów. W efekcie traci około połowę masy swojego ciała. Jeśli zapasy energii (głównie tłuszczu), okażą się niewystarczające, ostatecznie może zrezygnować

45 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

z inkubacji jaja czy też opieki nad potomstwem. Wylęg pisklęcia zazwyczaj pokrywa się z powrotem samicy. Jeśli nastąpi wcześniej, samiec sadza młode na swoich nogach, przykrywa fałdem skóry i karmi białą, mleczną substancją (tzw. ptasie mleczko), wydzielaną przez gruczoł w jego przełyku.

Kiedy samica odnajdzie swojego partnera (rozpoznając go po głosie), przejmuje obowiązek opieki nad pisklęciem. Karmi je niestrawionym pokarmem przechowywanym w żołądku. Co ciekawe pomimo pełnego żołądka samica głoduje. W tym czasie samiec może swobodnie udać się do morza na żer. Zanim dotrze na otwarte wody, czeka go jednak żmudna, nawet 100 km wędrówka po lodzie. Kiedy wraca kilka tygodni później, oboje rodzice na zmianę karmią młode. W sumie przez 5 miesięcy muszą dostarczyć około 84 kg pożywania nim pisklę usamodzielni się.

Po około dwóch miesiącach od wyklucia, małe pingwiny gromadzą się w tak zwany „żłobek”. Dzięki czemu dorosłe osobniki mogą odbywać wędrówki na otwarte wody. Z czasem rodzice i młode razem udają się do morza, żerując tam przez resztę lata.

|SIEDLISKO|

Okołobiegunowy zasięg występowania gatunku, ograniczony jest do zimnych wód Antarktydy i stabilnej warstwy lodu. Zazwyczaj zwierzęta te można spotkać w pobliżu wybrzeża oraz do 18 km od brzegu.

|DIETA|

Pingwiny cesarskie żywią się głównie rybami, kałamarnicami i krylem, na które polują na otwartym morzu lub pośród lodu morskiego. Podobnie jak inne pingwiny znakomicie pływają. Potrafią spędzić pod wodą ponad 20 minut (zazwyczaj 2,5 – 9 minut), nurkując na głębokość ponad 400 metrów. Jednak badania z 2013 roku, które przeprowadzili Alexandra Wright i Paul Ponganis wykazały, że pingwiny cesarskie nurkują na głębokość nawet 500 metrów i mogą pozostawać pod wodą przez 27 minut. Uczeni badali zmiany pulsu zwierząt podczas nurkowania. Okazało się, że ptaki te są zdolne do zmniejszenia liczby uderzeń serca ze standardowych 70 do 10 na minutę. Tak głęboki spadek częstości akcji serca, powoduje ograniczenie zużycia tlenu, a także uruchamia jego rezerwy związane w mioglobinie (białko wiążące i magazynujące tlen, występujące w komórkach mięśniowych). Ponadto specjalna struktura kości zmniejsza też barotraumę, czyli fizyczne uszkodzenie tkanek ciała spowodowane różnicą ciśnień pomiędzy środowiskiem zewnętrznym, a wnętrzem organizmu.

|ZAGROŻENIA|

Uważa się, że zmiany klimatyczne spowodują zmniejszenie się zakresu dryfującego lodu morskiego Antarktydy, czego konsekwencją będzie utrata dużych obszarów lęgowych pingwina cesarskiego. Na podstawie modeli zmian klimatycznych, badania wskazują, że liczebność populacji może zmniejszyć się nawet o 95% do 2100 roku. Inne badania sugerują, że ekoturystyka i jej następstwa mogą mieć również negatywny wpływ na przetrwanie tego gatunku.

|OCHRONA|

Ważne jest prowadzenie regularnych badań dostarczających informacji o trendach populacji. Dokładniejsze poznanie ekologii gatunku, pozwoli lepiej zrozumieć jaki wpływ mają na niego zmiany w środowisku naturalnym. Istotne jest również monitorowanie grubości, zakresu oraz trwałości antarktycznego lodu morskiego, a tym samym dostępności odpowiedniego siedliska do rozrodu.

W obliczu zmian klimatycznych, pingwin cesarski prawdopodobnie będzie musiał dostosować się, migrować lub zmienić czas sezonu lęgowego. Niestety w przypadku takiego długowiecznego gatunku, istnieje małe prawdopodobieństwo, aby był wstanie dostosować się wystarczająco szybko.

46 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

|KRYL (EUPHAUSIA SUPERBA)|

Jest to skorupiak wyglądem przypominający krewetkę. Nazywany niekiedy „krewetką świecącą”, gdyż jest zdolny do bioluminescencji. Organy produkujące światło są rozmieszczone w różnych punktach ciała. Ich budowa jest tak skomplikowana, że można ją porównać z latarką: wklęsły reflektor, soczewka skupiająca snop światła, dodatkowo możliwość kierowania oświetlenia za pomocą mięśni. Funkcja tych organów wciąż nie jest dokładnie zbadana – możliwe, że kryl dzięki nim maskuje się (jego przezroczyste ciało nie rzuca wówczas cienia), lub służy do gromadzenia się nocą. Możliwe też, że pełni pewną funkcję w sezonie

rozrodczym. Żyje w wielkich gromadach, żywiąc się fitoplanktonem. Występuje w antarktycznych wodach Oceanu Południowego, na głębokościach od 0 do 200 m pod powierzchnią wody latem, zimą zaś schodzi na głębokość do 350 m, niekiedy nawet do 600 m. Stanowi podstawowe źródło pożywienia dla wielu organizmów morskich. Jest tym samym kluczowym gatunkiem w ekosystemie.

|WYSTĘPOWANIE|

Jako biomasa stanowi najobficiej występujący gatunek na Ziemi. Wielkość populacji jest ściśle skorelowana z presją drapieżników, dostępnością fitoplanktonu zimą w obrębie lodu morskiego. Wieloletnie analizy wykazują wyraźną zależność między zagęszczeniem krylu i zasięgiem lodu morskiego.

|STATUS|

|ROZMNAŻANIE|

Zazwyczaj zaplemnienie odbywa się poprzez załączenie spermatoforu samca do otworu genitalnego samicy. Samiec używa do tego celu pierwszych par odnóży tułowiowych (pleopodów) Samica złoży 6 000 – 10 000 jaj za jednym razem. Są one zapładniane w momencie opuszczenia organizmu matki. Jaja składane są blisko powierzchni wody, na szelfie kontynentalnym lub nad głębiami, głównie od stycznia do marca. Przez około 10 dni opadają w kierunku dna. Na głębokości około 3 000 m wykluwają się larwy – pływiki (nauplius), który po wylince rozpoczyna migrację ku powierzchni. Jako larwa kryl nie pobiera pokarmu, korzysta z zapasów żółtka. Po 3 tygodniach dociera do powierzchni. Kolejne stadia larwalne mają coraz większe rozmiary, rozwijają się dodatkowe pary odnóży, oczy złożone i czułki. Wylinka odbywa się co 13 – 20 dni. Kryl osiąga dojrzałość po 2 - 3 latach.

|SIEDLISKO|

Występuje w antarktycznych wodach Oceanu Południowego, na głębokościach od 0 do 200 m pod powierzchnią wody latem, zimą zaś schodzi na głębokość do 350 m, niekiedy nawet do 600 m. Zajmuje więc

47 | S t r o n a PODEJMIJ WYZWANIE I WYCIĄGNIJ WTYCZKĘ Z GNIAZDKA!

szereg siedlisk w ciągu życia. Osobniki dorosłe z reguły związane są z głębszymi wodami, niż postaci młodociane. Często formuje się w grupy o dużym zagęszczeniu – widoczne jako plamy na powierzchni wody. Takie „plamy” mogą mieć kilka metrów kwadratowych, ale mogą też ciągnąć się przez wiele kilometrów. Takie „zgrupowania” związane są najczęściej z wyspami, szelfem kontynentalnym, stokami i strefami mieszania się wód.

|DIETA|

Podstawę diety stanowi fitoplankton, szczególnie okrzemki. Są one odfiltrowywane z wody, a ich twarde, krzemowe osłonki zostają zmielone w żołądku. Odnóża tułowiowe zakończone na kształt grabi, ułożone w formę „kosza” stanowią skuteczne narzędzie do filtracji organizmów tak małych, że żadne inne zwierzę rozmiarów krylu nie jest w stanie ich wychwycić. Kryl żywi się także widłonogami i obunogami oraz pozostałym drobnym zooplanktonem. W akwariach zdarzają się przypadki kanibalizmu. W przypadku niedoboru pokarmu zdarza się, że zwierzę zmniejsza swój rozmiar po kolejnych wylinkach. Jedynie oczy złożone się nie kurczą, stąd współczynnik proporcji pomiędzy wielkością oczu i długością ciała stanowi wyznacznik poziomu głodowania.

|ZAGROŻENIA|

Obecnie całkowitą masę gatunku szacuje się na 100 do 500 milionów ton. W ciągu ostatnich 30 lat zaobserwowano znaczny spadek ilości kryla. Zidentyfikowano kilka źródeł zagrożeń dla tego gatunku. Wzrost zapotrzebowania na kryl w konsumpcji (produkcja oleju i jako karma w akwakulturach), wykorzystanie w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym, postępujące technologie szybkiego odłowu organizmów morskich i ich przetwarzania. Wzrost temperatur w obszarze antarktycznym – skutek zmian klimatu – ma wpływ na czas trwania zimy i związanej z tym pokrywy lodu morskiego, od którego znacząco zależy rozród tego gatunku. Dodatkowym problemem jest fakt, że kryl stanowi źródło pożywienia dla wielu organizmów, które coraz bardziej muszą konkurować o niego z rybołówstwem. Kutry odławiają kryl najczęściej w pobliżu ich terenów rozrodczych, na płyciznach. Przełowienie tego gatunku będzie miało ogromne znaczenie dla całego ekosystemu Antarktyki, a reakcja pogłębiać się będzie na zasadzie efektu domina.

|OCHRONA|

Ze względu na ogromną rolę, jaką kryl pełni w ekosystemie Antarktyki, a także faktu, że jest istotnym zasobem dla ludzi, podjęto wielotorowe programy ochronne. Różne organizacje zajmują się zapewnieniem zrównoważonego korzystania z tego zasobu i zapewnieniem, że odłowy tego gatunku będą miały minimalny wpływ na pozostałe organizmy. Konwencja o Zachowaniu Żywych Zasobów Morskich Antarktyki (CCAMLR) weszła w życie w 1982 roku. Działalność człowieka i wzmożone zainteresowanie komercyjnym wykorzystaniem zasobów morskich, takich jak kryl, wymusiło przygotowanie konwencji z myślą o kontroli wykorzystania poszczególnych gatunków występujących w Oceanie Południowym. Powstał też projekt ochrony krylu antarktycznego – sieć organizacji współpracujących na rzecz ochrony tego gatunku. Wraz z koalicją na rzecz Antarktyki i Oceanu Południowego, działają w partnerstwie wraz z CCAMLR.